Elke Keer Opnieuw Verbaas Ik Mij Er Over, Dat Ik Dit Dagboek Eens Zoo
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
‘Elke keer opnieuw verbaas ik mij er over, dat ik dit dagboek eens zoo trouw en opgewekt bijgehouden, thans zoo verwaarloos.’ ~ Een leeseditie van de dagboeken van Jan Greshoff tijdens zijn verblijf in New York 1942-1945 Silke de Kruif - 10411089 Universiteit van Amsterdam Faculteit der Geesteswetenschappen Masterscriptie Redacteur/Editor Begeleidster: drs. J.W. Recourt Tweede lezer: prof. dr. E.A. Kuitert Maart 2014 Inhoudsopgave I. Voorwoord ..................................................................................................................................... 2 II. Inleiding ....................................................................................................................................... 4 1. Jan Greshoff: biografie .......................................................................................................... 4 2. Historische context ................................................................................................................ 8 2.1 Het boekenvak in Nederland ....................................................................................... 8 2.2. Het Nederlands Informatiebureau ............................................................................ 10 3. Vraagstelling ....................................................................................................................... 12 III. Editie ......................................................................................................................................... 14 1. Verantwoording ................................................................................................................... 14 1.1. De dagboeken ........................................................................................................... 14 1.2. Annotaties ................................................................................................................. 18 1.3. Tekstconstitutie ......................................................................................................... 19 2. Dagboekeditie ..................................................................................................................... 23 2.1. 1943 .......................................................................................................................... 23 2.2. 1944 .......................................................................................................................... 67 IV. Conclusie ................................................................................................................................. 137 V. Nawoord ................................................................................................................................... 140 VI. Bibliografie ............................................................................................................................. 141 1. Artikelen in boek of tijdschrift .......................................................................................... 141 2. Boeken .............................................................................................................................. 141 3. Digitale publicaties............................................................................................................ 142 4. Scripties ............................................................................................................................. 142 5. Overig ............................................................................................................................... 142 - 1 - I. Voorwoord Deze scriptie vormt de afsluiting van mijn masteropleiding Redacteur/editor aan de Universiteit van Amsterdam. Het idee voor het onderwerp werd mij aangereikt door Nico Laan en Lisa Kuitert, die opperden dat het maken van een editie een interessant alternatief was ten opzichte van een ‘reguliere’ scriptie. Van Jan Greshoff wist ik aanvankelijk zeer weinig – alleen dat hij een invloedrijke rol had gespeeld op het literaire toneel. In de loop van deze studie echter heb ik hem gevoelsmatig zeer goed leren kennen en is hij mij na aan het hart gaan staan, hoe vreemd het ook is zoiets te beweren van iemand die je nooit ontmoet hebt (en nooit zult ontmoeten). Een dagboek is normaal gesproken een strikt persoonlijk document en ik besef me dan ook dat het feit dat ik de dagboeken van Greshoff heb mogen lezen en nu kan delen met de buitenwereld, erg bijzonder is. Wie de moeite zal nemen dit hele onderzoek te lezen, zal in Jan Greshoff een intelligent, zachtaardig en gevoelig persoon ontdekken, onderhevig aan regelmatige schommelingen in zijn fysieke en mentale gesteldheid. Een mens is slechts een mens, en zo ook Jan Greshoff. Maandenlang werk is vooraf gegaan aan het voltooien van deze scriptie, waarin ook vele momenten van wanhoop. Mijn grote dank gaat uit naar mijn scriptiebegeleidster Annemiek Recourt, die mij met raad en daad heeft bijgestaan. Vanaf de allereerste dag heeft zij mij geholpen dit onderzoek in goede banen te leiden. Niet alleen beantwoordde ze geduldig en snel al mijn vragen, ook stelde ze zich zeer flexibel en geduldig op ten aanzien van verschoven deadlines en verhuizingen naar het buitenland. Ik ben Annemiek erg dankbaar en zal nooit vergeten dat ik mij bij haar altijd een gelijke, en nooit een ondergeschikte, heb gevoeld. Daarnaast verdient ook Lisa Kuitert een bijzondere vermelding. Als zij mij niet het voordeel van de twijfel had gegeven door mij aan te nemen voor deze prestigieuze masteropleiding, had deze scriptie nooit bestaan en had ik bovendien een geweldig jaar gemist. Ook wil ik haar bedanken voor de flexibele houding ten opzichte van de deadline voor het inleveren van deze scriptie, die ik meerdere malen heb moeten verschuiven. Tevens wil ik de overige docenten van de opleiding, Everdien Rietstap - 2 - en Frans Blom, hartelijk bedanken voor de inspirerende lessen waarin de basis is gelegd voor de correcte uitwerking van dit onderzoek. Veel dank ook aan Salma Chen en Sjoerd van Faassen van het Letterkundig Museum voor het verlenen van toestemming voor inzage van de dagboeken van Jan Greshoff en voor het overbrengen van de dagboeken van het Letterkundig Museum in Den Haag naar de Bijzondere Collecties in Amsterdam, wat mij heel wat reisuren en -kosten heeft bespaard. Hiervoor bedank ik ook Klaas van der Hoek van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, die zo vriendelijk is geweest het bewuste materiaal tijdelijk in depot te nemen. Verder wil ik mijn ouders bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun in alles wat ik ooit heb gedaan of ooit nog zal gaan doen. Een duwtje in de juiste richting, een schouder om op uit te huilen, financiële steun op momenten dat het even tegenzit – niets is ooit teveel gevraagd. Zij hebben me altijd de ruimte gegeven mezelf te ontdekken en ontplooien, en hebben daar nooit iets voor teruggevraagd. Ik kan me geen betere ouders voorstellen. Tot slot bedank ik jou. Zonder jou is de wereld grijs. Arles, 14 maart 2014 - 3 - II. Inleiding Met deze scriptie maak ik een leeseditie van de dagboeken van de Nederlandse journalist en schrijver Jan Greshoff gedurende zijn verblijf in New York tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een selectie van de dagboeken van Jan Greshoff wordt in het editiedeel getranscribeerd en geannoteerd. In wat volgt zal echter eerst een beeld worden geschetst van de persoon Jan Greshoff en zijn leven, evenals de historische en maatschappelijke context waarin hij zich op dat moment bevond. 1. Jan Greshoff: biografie Jan Greshoff (1888-1971) werd geboren in Nieuw Helvoet, als zoon van Jan Hendrik Greshoff en Petronella Jacoba Maria Buys. Zijn vader was technisch officier bij de Koninklijke Nederlandse Marine, voordat hij in 1894 om gezondheidsredenen uit dienst ging. Na het overlijden van zijn vader in 1900 werd Andries de Bloeme, de man van zijn tante Antoinette Greshoff, toeziend voogd van de twaalfjarige Greshoff. Die verhuisde met zijn moeder naar Apeldoorn, waar zij een pension had. Petronella en Andries wilden dat Jan notaris zou worden en stuurden hem daarom naar de HBS. Jan bleek echter geen voorbeeldige leerling en in 1908 verliet hij uiteindelijk school, zonder diploma, om de journalistiek in te gaan. Zijn eerste baan was als loopjongen bij het Dagblad voor Zuid-Holland en ’s-Gravenhage in Den Haag. Hier raakte hij al snel bevriend met P.N. van Eyck, over wie hij later zou zeggen: “Ik heb de invloed van P.N. van Eyck diep ondergaan. Niet in hoofdzaak van zijn poëzie, waar ik eens mede gedweept heb en die ik nog hoog stel, maar van zijn houding ten opzichte van het leven, en van de letterkunde in het bijzonder. Hij leerde mij dat de poëzie in haar wezen onaantastbaar is, dat de dichter er naar moet streven dat ook te worden (...).”1 Na de kennismaking met Van Eyck volgde al snel de ontmoeting met J.C. Bloem, Dirk Coster, Adriaan Roland Holst en schilder Jan Boon, die geregeld bijeen kwamen om over kunst en literatuur te 1 Standpunte 26 (1952), nr. 2 (dec.), p. 30. - 4 - praten. In Den Haag ontmoette hij ook zijn toekomstige vrouw Agatha Christina (Aty) Brunt (1887-1987), de boekhandelaarsdochter met wie hij uiteindelijk op 14 februari 1917 zou trouwen. Eind 1909 richtte Greshoff samen met J.C. Bloem de bibliofiele reeks De Zilverdistel op, waar ook Van Eyck spoedig bij betrokken werd. In hetzelfde jaar debuteerde Greshoff met Lumen (een bewerking in verzen van een balletscenario), kort daarop gevolgd door de bundel Aan den verlaten vijver en in 1910 door de bundel