NEYZEN TEVJFÎK HAYATI» KİŞİLİĞİ* ŞİİRLERİ ÇEŞİTLİ YÖNLERİYLE NEYZEN TEVFİK ALPAY KABACALI Özgür Yayınları Kurucusu: Refik Ulu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ÇEŞİTLİ YÖNLERİYLE NEYZEN TEVJFÎK HAYATI» KİŞİLİĞİ* ŞİİRLERİ ÇEŞİTLİ YÖNLERİYLE NEYZEN TEVFİK ALPAY KABACALI Özgür Yayınları Kurucusu: Refik Ulu Özgür Yayınları: 41 Yayın hakları: Özgür Yayın Dağıtım Ltd. Şti. Birinci Basım: Ağustos 1987 - İkinci Basım: Aralık 1990 Üçüncü Basım: Mayıs 1996 - Dördüncü Basım: Ocak 1999 Beşinci Basım: Kasım 2003 Kapak Grafiği: Reha Yalnızcık Dizgi: Özgün Ajans Basım: Kurtiş Matbaası Cilt: Güven Ciltevi ÖZGÜR YAYINLARI Ankara Cad. 31/4-5 Cağaloğlu - İstanbul Tel: (0212) 528 13 30 - 526 25 13 - 526 35 01 Fax : 527 57 78 www.ozguryayinlari. com [email protected] ALPAY KABACALI Çeşitli Yönleriyle NEYZEN TEVFİK Hayatı • Kişiliği • Şiirleri ÖNSÖZ................................................................................ 7 NEYZEN TEVFÎK'İN HAYATI........................................ 9 Ailesi ve Çocukluğu.................................................... 10 Mevlevîhanede............................................................ 15 Medrese ve Saraylar, Konaklar .............................. 17 Hürriyet A şık ı............................................................. 19 Mısır’da Yedi Y ıl.......................................................... 21 İstanbul'a Dönüşü....................................................... 26 1868 Okka R akı.......................................................... 27 Renkli ve Olaysız........................................................ 30 Ölümü, Cenazesi......................................................... 36 Cemaati: Çevresi......................................................... 37 «İÇKİ» VE «CİNNET» KARŞISINDA NEYZEN TEVFİK............................................................. 40 Hamam Safası............................................................. 42 Akü Hastanesinde...................................................... 44 KİŞİLİĞİ, GÖRÜŞ VE İNANIŞLARI............................. 50 Bir «Kalenderlik» A n ıtı.............................................. 50 Ney imparatorluğu .................................................... 53 Tabutta Yatardı............................................................. 53 Değişik Bir Neyzen Tevfik........................................ 55 Bir Düşünce Denizi Gibi .......................................... 56 Kendi Ruhunun S esi................................................... 57 Barışın Savunucusu.................................................... 59 Özgür Yaşadı .............................................................. 60 «Karara Ulaşamadığından» ...................................... 61 «Her Gün Biraz Daha...»............................................ 62 Neyzen Tevfîk'in Nükteleri........................................ 63 Ününün Kaynağı......................................................... 63 Kişiliğinin Çözümlenmesi.......................................... 65 Başka Bir Alemden Gelmiş G ibi............................... 67 Geleneklerin Baskısı................................................... 68 Ölçüye Gelir Tarafı Y ok.............................................. 69 NEYZEN TEVFÎK'İN NEYİ VE PLAKLARI ................ 71 Geçim Aracı Olarak N ey ............................................ 74 Plakları.......................................................................... 75 NEYZEN TEVFİKİN ŞİİRLERİ..................................... 77 NEYZEN TEVFİKİN YERGİ ŞİİRLERİ....................... 79 Yergi Geleneği ve Neyzen Tevfik............................... 79 Neyzen Tevfîk'in Üstadı E şref................................... 81 Şair Eşref ve Neyzen Tevfik...................................... 84 Hicivlerinin Konuları.................................................. 87 Genel Değerlendirme.................................................. 88 NEYZEN TEVFİKİN NÜKTE VE FIKRALARI........... 91 ŞİİRLERİ............................................................................ 115 Dörtlükler..................................................................... 117 İkilikler......................................................................... 152 Öteki Şiirler.................................................................. 156 NEYZEN TEVFİKİN YAZMADIKLARI........................ 328 KİTAPLARA GİRMEYEN İKİ ŞİİR İ............................... 333 SÖZLÜK............................................................................... 337 NEYZEN TEVFİK KAYNAKÇASI................................... 375 ÖNSÖZ Neyzen Tevfik, genç yaşta edindiği ününü, keskin yergi ve küfürleri, yanından hiç eksik etmediği ney'i, dilden dile dolaşan nükte ve fıkralarıyla birlikte saray larla tımarhaneler, köşklerle çöplükler arasında akıp giden hayatının, renkli kişiliğinin ardı sıra, yarım yüz yıl boyunca sürükledi. O, kendisini tanıyanlar için, şiir yergi ve nüktele rinin, ney'inin, kalıplara sığmayan yaşayış biçiminin ve renkli kişiliğinin bir toplamıydı. Hattâ bu toplamın da ilerisinde bir kişilik imajı verdiyordu — dile getiri lip açıklanması pek güç bir kişilik... Bu güçlüğü hemen herkes duymuştur: O, Hakkı Süha Gezgine göre, «...insanlarla tanrı lar arasında ayrı bir sınıf kuran sanatkâr» dır. Sadri Ertem, «Neyzen Tevfik'i ben başka bir dün yadan bizim yaşadığımız âleme gelmiş yabancı bir in san gibi tanıdım ve her zaman bu hissim devam etti,» der. Burhan Felek'e göre, «Her memlekette böyle arası- ra parlayan yıldızlar vardır. Bunlar birer seyyaredir ki, hayatın muntazam burçlarından hiçbirine tâbi ol mazlar.» Hafi Kadri Alpman ise, «Neyzen Tevfik'i aramızda anadan doğma körlerin fil'i tarifi gibi anlamaya çalışa cağız,» diye yazar. Neyzen Tevfik’in ünü, popularite'si günümüze ka dar geldi. Toplumumuzun çeşitli kesimleri onu belirli bir yönüyle değil, yukarıda özetlemeye çalıştığımız çe şitli yönleriyle ve bunların bir toplamı olan, hattâ bu toplamın da ilerisine uzanan kimliğiyle tanımak istedi. Elinizdeki kitap bu gözlemden doğdu. Başka her hangi bir kişi, yazar ya da şair söz konusu olsaydı, «hayatı-sanatı-eserleri» incelenip örnekler verilerek ça lışma kolaylıkla tamamlanabilirdi. Ama söz konusu olan, Neyzen Tevfık gibi hiçbir kalıba sığmaz bir kişi, tanıma gelmez bir kişilikti. Bakırköy Akıl Hastane sinde yıllar boyu «tedavi»siyle uğraşmış hekimler bile ona «teşhis» koymaktan kaçınmışlardı. Bu gözlem, kitabın yöntemini de belirledi: Bilim ya da edebiyat incelemeleri olguları, olayları «bilimsel anlatım»a dönüştürerek verir, sonuçlar çıkarır. Bu ki tabın amacı ise Neyzen Tevfik’i bilimsel yönden incele mek değil; onu yakından tanımak isteyenlere tanıt mak, «gölge etmeden» okurla karşı karşıya getirmek. Bunu sağlayabilmenin en uygun yolu da, Neyzen Tev- fîk'in hayatını kendi ağzından vermek, çeşitli yönlerini onu yakından tanımış olanların tanıklıklarına başvu rarak aktarmak... Neyzen Tevfik'in hayatını, kişiliğini konu alan bö lümler işte bu anlayışla hazırlandı. Kişiliği ile şiirleri arasındaki yakın ilişkiler nedeniyle, şiirleri üzerinde ayrıntılı olarak durmanın bir çeşit «tekrar» olacağı dü şünüldü; açıklama notları ve sözlük eklemekle yetinil di. Haziran 1987 ALPAY KABACALI Neyzen Tevfik, aşağıya aktaracağımız, kendi ağ zından yazıya geçirilen yaşamöyküsünde, 1879'da doğ duğunu söyler. «Tercüme-i Halim» şiirinde ise «1296 şalinde (yılında) » doğduğunu yazar ki, 1296 Mali yılı nın karşılığı 1879 değil, 1800/81'dir. Dolayısıyla, 1296'nm —ölçüyü tutturmak için— Hicri yıl olarak (Miladi 1878/79) verildiğini varsaymak doğru olur. Do ğum tarihi, birçok yayında 24 Mart 1879 olarak göste- rilegelmişse de, bunun hangi kaynağa dayandığı açık- lanmamaktadır. Yaşadığı dönemde yayımlanmış bir kaynak* ise doğum tarihini 1 Haziran 1295/13 Hazi ran 1879 olarak gösterir. Burada, Mali tarih Miladi ta rihe çevrilirken bir günlük hata yapılmıştır**. Bu du rumda 1879 tarihine kesin gözüyle bakmak; gerçekdışı (*) «Basın Hayatında 50 Yıl», 1948 Basın Jübilesi dolayısıyla Va- kit-Yeni- Gazete'nin 2 Ekim 1948'de verdiği ek. Buradaki bilgile rin, jübilesi yapılan kişilerin kendilerinden sağlandığı anlaşıl;- yor. (**) Aynı hata öteki çevirmelerde ve Neyzen Tevfîk'in ilk şiirinin çık tığı tarih 30 Nisan 1314/12 Mayıs 1898 olarak gösterilirken de yapılmıştır. 30 Nisan 1314 un karşılığı 13 Mayıs 1898’dir. Ney- zen'in ilk şiirinin İzmir'de yayımlanan Muktebes dergisinin 13 Mayıs 1898 tarihli 18. sayısında yer aldığı Azâb-ı Mukaddeste de belirtilmektedir. olduğu ortaya konuluncaya kadar da 14 Haziran'da doğduğunu kabul etmek uygun olacaktır. Neyzen Tevfik, yetmiş dört yıla yaklaşan ilginç ya şam serüveninin ilk kırk yılını «Tercüme-i Halim» adlı uzun mesnevisinde anlatır. Bu döneminin ana çizgile rini emekli başkomiser Muhittin Kutbay'a da anlat mış; yazıp yayımlamasına izin vermiştir. Bu kitapta, hayatını kendi ağzından yansıtmanın uygun olacağı görüşündeyiz. Anlatırken üzerinde durmadığı önemli ve / ya da ilginç noktalan, başka kaynaklardan ilgili bölümlere aktaracağız. Ailesi ve Çocukluğu Neyzen Tevfik yaşamöyküsünü şöyle anlatır: «...Ruhumda topluma karşı zaman zaman parla yan tiksinti ve isyan ne kadar haklı ve köklü olursa ol sun, insanlar içinde dürüst olduğuna inandığım ve bu yüzden sevip saydığım kimseler çok olmuştur. Bunla rın en başında da Bolünün Müstahkimler nahiyesin den Abdurrahman kızı Emine Hanımla Bafralı Kolaylı oğullarından Hafız Haşan Fehmi Efendi gelir. [«Bafra'nın Kolay kasabasında benim bizzat yaptığım incelemelere göre: Neyzen Tevfik'in ba bası Bafralı Hafız Fehmi’dir. Dedesi de Hafız Mustafa'dır; Kolaylıoğlu Mustafa olarak anılır. Bafra Cami-i Kebir'inde uzun zaman imamlık ve hatiplik yapmıştır. Kolaylıoğlu Mustafa'nın eşi Zübeyde'den Hafız