Februari 2001

Nr. 2, februari 2001

Vuurpijl ruïneert De Oude Knegt

Vier meter molen - landschap (3b)

Verbetering Molen - biotopen

Maandblad over molens en hun opvolgers 4de jaargang, nr. 2 Inhoud pagina

Molens Actueel 31 ‘t Betere Werk 9 COLOFON Vuurpijl ruïneert De Oude Knegt 40

Redactie & administratie: Zoeker 43 Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Tel./fax: +31 (0)79-5931303 Papiermolen 44 E-mail adres: [email protected] Verbetering Molenbiotopen in de Alblasserwaard Verschijning: en de Vijfherenlanden 46 elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de F.J.M. Klören maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt één gecombineerd nummer Column: Moderne (molen)ziekten 48 Uitgave: Vier meter molenlandschap - (3b) 49 De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld J.S. Bakker Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 ‘t Betere Werk 54 Uitgever: Papiermolen 54 dhr. Sj. J. Veerman Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek Tel.: 0180-524509 E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren: dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, Redactioneel Tel/fax 079-5931303 E-mail adres: [email protected] dhr. W.A. Roose Vest 65 2801 VE Gouda Het jaar 2001 was nog maar luttele uren oud toen een afschuwe- Tel.: 0182-522041 lijk drama in Volendam Nederland opschrikte. Het overscha- E-mail adres: [email protected] duwde de brand in de molen De Oude Knegt in Akersloot op het- Advertenties: zelfde moment en door een zelfde oorzaak (vuurwerk). Gelukkig J. Ottevanger vielen hierbij geen slachtoffers te betreuren. Molens zijn vervang- Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen baar, mensen niet. We hebben er dan ook alle hoop op, dat De Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 oude Knegt weer herrijst. Toch is deze brand emotioneel ingrij- E-mail adres: [email protected] pend voor de mensen die twintig jaar geleden met een enorme Abonnementen: krachtsinspanning erin zijn geslaagd deze molen te bouwen; een Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 prestatie die in de toekomst respect zal blijven dwingen, ook al is Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW) de molen uit 1983 verloren gegaan. (Leden van de Vereniging 'De Hollandsche Molen', Wat ook respect afdwingt dat zijn de inspanningen die men zich het Gilde van Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden getroost om het ei- Korenmolenaarsgilde betalen ƒ 95,-) gen landschap te behouden. De Alblasserwaard in zijn openheid België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW) is te mooi, te indrukwekkend om hem op te offeren aan een Al- Overige landen op aanvraag blasserpark. Her en der ging het die kant toch wel een beetje op. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden De zorg voor de molenomgeving speelt een belangrijke rol in de voldaan. nieuwe benadering. Frank Klören vraagt er uw aandacht voor. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan Verder het tweede deel van de beschrijving van de derde afle- en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar vering van het Zaanse panorama anno 1915 (in Molenwereld schriftelijk wordt opgezegd 2000-1) opgenomen. De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m Tot slot verzoeken wij vriendelijk de abonnees of donateurs die december) reeds verschenen nummers worden na hun bijdrage voor 2001 nog niet hebben voldaan dit zo spoedig ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig mogelijk te doen.

Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr JSB (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het Afsluitdatum van de kopij voor het maartnummer van de Molen- blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- wereld: 14 februari 2001; kort nieuws (Molensactueel) mag een Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is weekje later. artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie: Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij: Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk: Vis Offset, Alphen aan den Rijn Bij de omslag voorzijde: Een triest molenbegin voor 2001, de ISSN 1387-2974 brand van De Oude Knegt in Akersloot (foto Damiate b.v. \ L. Klein Schiphorst). © COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld Moerkapelle Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder Bij de omslag achterzijde: Toen het vuur uit was... voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever MOLENS ACTUEEL Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303 telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041 E-mail adres: [email protected]

Nieuwe wieken voor standerdmolen Bourtange

Medio april, wanneer het toeristische sei- zoen aanbreekt, zal de standerdmolen van Bourtange weer kunnen draaien. Zoals bekend, brak vorig jaar een van de houten wieken tijdens het draaien. De gemeente Vlagtwedde heeft 71.000 gulden beschikbaar gesteld voor het vervangen van de De molen van Den Andel in 1939, malend op het noordoosten. De binnenroe is in vier wieken. Ook de ‘Stichting Vesting Bour- 1934 verdekkerd, de buitenroe zal in 1944 stroomlijnneuzen krijgen. De omgeving tange’ zal een duit in het zakje doen, zij stelt van de molen is sinds het maken van deze foto nagenoeg onveranderd gebleven! nl. 20.000 gulden beschikbaar. Volgens (foto coll. Historische Kring Baflo). stichtingsbestuurslid S. van der Bijl moeten de nieuwe houten wieken zeker twintig jaar mee gaan. Volgens ondergetekende zal de molen Of het nog niet genoeg is, is de windpeluw varing te hebben opgedaan, nam hij het dan zeker meerdere keren per week moe- op 31 december jl. gescheurd! De week bedrijf van z’n schoonvader in 1972 over. In ten draaien zodat het gevlucht regelmatig daarop heeft de vrijwilliger de bovenas ge- de daarop volgende periode heeft Mo- droog kan draaien na een natte periode. stut, zodat de halssteen wat ontlast is. Het lema vele molens onder handen gehad. Als dat er met het huidige molenaarsbe- betekent wel een aanslag op de restaura- Één van z’n eerste grote restauraties was stand niet inzit, dan zal men moeten over- tiebegroting. die te Farmsum en het was tevens het diep- wegen een extra molenaar aan te stellen. Het geduld van de vrijwillige molenaar tepunt in z’n loopbaan. Dit komt niet alleen de molen ten goede, wordt hier danig op de proef gesteld. Tijdens het ophijsen van het gerestaureerde maar het verlevendigt ook het toeristische Martin van Doornik. bovenachtkant op 1 september 1976, vestingdorp. H. Noot.

(Mole)n(ma)ker uit Heiligerlee Restauratie molen Den Andel met pensioen nog niet geheel rond Molenmaker Cornelis Molema uit Heiliger- De bekende molen De Jonge Hendrik in lee is per 1 januari 2001 officieel uit het mo- Den Andel, welke op 7 augustus 1999 om lenmakersvak getreden. veiligheidsredenen is stilgezet, kan binnen- De op 30 november vorig jaar 65 jaar ge- kort aangepakt worden. Voorafgaand aan worden molenmaker heeft tijdens een zeer de restauratie is eind november begonnen druk bezochte receptie op vrijdag 1 de- met het vernieuwen van elf ramen in de cember afscheid genomen van vele vrien- stenen onderbouw, welke door een plaat- den en bekenden uit de molenwereld. Na selijk timmerbedrijf wordt uitgevoerd. Als de 43 mooie jaren waarin hij tientallen molens omstandig heden niet veranderen, kan er in binnen- en buitenland restaureerde en in maart 2001 hopelijk met de eigenlijke res- bouwde, besloot hij om op de pensioenge- tauratie begon nen worden. De verroeste rechtigde leeftijd van 65 jaar te stoppen buitenroede zal worden verwijderd en de met werken. 22 Jaar was hij toen hij in 1957 onbetrouwbaar ge worden balie moet gro- bij z’n schoonvader Albert Roemeling in tendeels vervangen worden. Voorts wor- dienst trad. Daarvóór was hij korte tijd lood- den de kap- en achtkantbekleding en an- gieter en drukker waarna hij zich liet om- De surprise-receptie voor molenmaker dere kleinere zaken aangepakt. Wanneer scholen tot timmerman. Na het behalen Molema: één groot feest (foto H. de nieuwe roede komt, is nog niet bekend. van z’n aannemerspapieren en 15 jaar er- Noot).

4de jaargang 2001 nr. 2 31 knakte de giek van de kraan en stortte het achtkant met donderend geraas voor de Restauratie molen Eva te Usquert gereed ogenM van tientallen genodigdenO naar be-LENS neden. Tijdens de val werden ook nog een ACTUEEL politieauto en een bromfiets totaal verplet- Op de koude en iets mistige dag van 18 de bovenas. De typische Gronin ger sierkrul- terd. Ook vielen er twee gewonden, waar- december j.l. is door een grote kraan van len op de windpeluw onder de stormluiken bij één hunner een zware hoofdwond en de firma Kielstra te Wirdum (Fr.) de bijna zijn nu exit en vervangen door een soort een gebroken been opliep. De hoogte- geheel vernieuwde kap op het zeer forse van ‘wangen’. Hetzelfde gebeurde op De punten uit Molema z’n carriëre waren on- achtkant geplaatst. Het was sinds 1984 Stormvogel in Loppersum door dezelfde getwijfeld de nieuw gebouwde molens. de tweede keer dat op deze molen de molenmaker. Groningers, over de streekei- Één ervan was wel een absoluut hoogte- kap is herplaatst. Bij de vorige restauratie gen kenmerken moet gewaakt worden! punt, nl. de bouw van een beltmolen het kon de kap door het beperkte budget De kap is de grootste van de provincie Gro- afgelopen jaar aan de oevers van de rivier niet geheel onderhanden genomen ningen. Staande op de grond meet hij de Mississippi in de plaats Fulton in de staat wor den en bij het verder tikken van Va- bijna vijf meter hoog. Op de voeghouten Illinois in de verenigde staten van Amerika. dertje Tijd ging de toestand van de niet kun je daar binnen gewoon rechtop staan! De afscheidsreceptie was georganiseerd al te beste delen achteruit. De bovenrail Rondom het bovenwiel met maar liefst 74 door de opvolgers van Molema, de heren van het Engels kruiwerk zat ook toen kammen is er nog bijna een meter ruimte Guus Zantinga (schoonzoon) en Erik Ufkes koud op de voeg- en rooster-houten, zo- tot de kapbedekking. en het overige personeel, en vond plaats in dat die rail enigszins ging golven met Nog voor de Kerst is de molen al klaar! Uit de molenmakerswerkplaats te Heiligerlee zwaar kruien als gevolg. Nu zit er een de bestaande Bremer-roeden zijn de hek- die hiervoor uitermate geschikt bleek. In af- nieuw overring tussen, met eromheen in bussen verwijderd (why?) en het nieuwe wachting van de dingen die zouden ko- witte verf een soort ,,petticoat” van korte hekwerk met de voorborden is op de ‘nor- men, bracht de plaatselijke fanfare z’n verticale plankjes, wat je uiterst zelden male’ manier met wiggetjes vastgeklemd. deuntjes ten gehore en konden de geno- ziet. Daarmee is de Eva naast de Hilmahuister- digden van de gelegenheid gebruik ma- In 1891 was ,,Eva” nog uitgerust met zelfk- molen in Visvliet de tweede molen in Gro- ken om onder het genot van een natje en ruiing door middel van twee windrozen ningen zonder hekbussen in de roeden.... een droogje de infopanelen bekijken met (zoals blijkt uit oude fotos). Nadat dit krui- Afijn, het werk van molenmaker Dijkstra te hier op in chronologische volgorde aange- systeem in onbruik was geraakt, is de Sloten (Fr.) ziet er heel degelijk uit. Conform bracht de foto’s en krantenartikelen van windroosbok verwijderd. Met deze laat- de nieuwe voorschriften van de Monumen- de voornaamste restauraties van de afge- ste restauratie zijn de zichtbare kops af- tenzorg is de askop voorzien van een RVS lopen 43 jaar. gezaagde voeghoutkoppen als reliek kraag met dito pothok, die onder de voor- De jubilaris werd met z’n echtgenote en naar dit verleden nu herinnering gewor- wolf doorschiet. Voorts is de dakleren be- beide kinderen voorgereden met een door den. Ook is de merkwaardige korte kleding ter hoogte van de spantringen iets twee ‘Belgen’ getrokken open landauer. spruit, afkomstig als lange spruit uit de in naar beneden doorgetrokken, welk voor- Nadat de werkplaatsdeuren werden geo- 1954 gesloopte zeer hoge stellingmolen beeld te zien is op het januari-blad van de pend, waren de beide echtelieden zicht- Aurora te Noordbroek, nu vervangen. DHM-molenkalender 2001. In verband met baar verrast door deze onverwachte ‘Surp- Die had een uitholling in het midden voor de Arbowet zijn de spruit luiken nu verleden rise- Receptie’. Vervolgens werd een ieder in de gelegenheid gesteld om het echtpaar Molema te feliciteren en afscheid te woord uit naar iedereen waar ze in al die meegevallen, maar het bedrijf van Mulder nemen, waaronder veel Duitse molenvrien- jaren zo fijn mee hebben mogen samen- Pot werd wel grotendeels in de as gelegd. den. Niet zo verwonderlijk overigens, want werken, maar met name het eigen perso- Pot wijt deze brand aan een kabelbreuk. kort over de Nederlands/Duitse grens heeft neel werd door haar extra in de schijnwer- Die kabel zou onder de verantwoordelijk- Molema ook vele molens gerestaureerd en pers gezet. Na dit dankwoord werden de heid van stroomproducent Essent vallen. zelfs nieuw gebouwd zoals een standerd- werkplaatsdeuren wederom geopend en Daarom wil Pot de schade verhalen op dit molen te Bremerhaven en een achtkante kwam er een touringcar naar binnen gere- bedrijf. De KEMA verricht onderzoek naar stellingmolen te Werlte. Namens het echt- den waaruit het mannenkoor van Scheem - de bewuste kabel en de uitslag hiervan paar sprak mevrouw Molema een dank- da te voorschijn kwam (waarvan ook Mo- speelt een grote rol bij de schadevergoe- lema deel uitmaakt) en die vervolgens en- ding. kele liederen ten gehore brachten. Al met al is het voor het echtpaar Molema ongetwijfeld een onvergetelijk afscheid ge- Jongen voert actie voor weest, waar ze met veel genoegen op te- herbouw van de Byo in Warffum rug zullen kijken. Over de toekomst van het bedrijf hoeven ze zich geen zorgen te ma- Ter gelegenheid van de inbedrijfstelling van ken, want die ziet er rooskleurig uit . de in 1856 gebouwde koren- en pelmolen De orderportefeuille is goed gevuld en met Byo te Warffum op 3 november 1956 kwam die gedachte kun je met een goed gevoel er een veelzeggende gevelsteen in de mo- uit het bedrijf stappen. len: Of Molema zich verveelt straks? Nee, want Reeds ten dode opgeschreven hij mag graag af en toe een hengeltje uit- Bracht men mij opnieuw tot leven gooien en ook zingen in het mannenkoor Moge ik aan mijn honderd jaren doet hij graag, terwijl de kleinkinderen na- Nog een tweede honderd paren tuurlijk ook de nodige aandacht zullen krij- De molen was in 1955-1956 gerestaureerd gen. H. Noot. nadat hij na zware stormschade in 1948 was onttakeld. Helaas ging de wens van het gedichtje niet op: er kwam geen De voltallige ploeg van Molema bij het Touwtrekken over schadever- tweede eeuw voor de Byo, nog zelfs geen takrad (spoorwiel) voor de molen van goeding molenaarsbedrijf jaar. Op 28 oktober 1957 brandde de mo- Fulton v.l.n.r.: Jan van der Linden, me- Nieuwe Pekela len tot op de onderbouw af. Einde verhaal; vrouw S. Molema, Guus Zantinga, Cor- maar niet als het aan Johan van Dijk ligt, nelis Molema, Henk Kenter, Erik Het scheelde niet veel of op 21 februari een dertien-jarige leerling van het Hoge- Ufkes, Arnold Sportel, Arjan Dijkstra 2000 was de molen De Zwaluw in Nieuwe landcollege. Hij is een enthousiast molen- (foto H. Noot). Pekela in vlammen opgegaan. Dat is alles liefhebber en veel te vinden op de molen

32 4de jaargang 2001 nr. 2 Biotoopzorgen blijven de molens veel olie niet voorradig en op korte termijn in Winschoten parten spelen ook niet te slaan. Door collegiale medewerking van de olieslagers van De Woldzigt De drie bekende Winschoter molens zijn in Roderwolde, De Bonte Hen in Zaandijk behoorlijk uit de kluiten gewassen. Deson- en Holten’s Molen in Deurne -olie van de danks worden zij in toenemende mate ge- vier windstreken- kwam alles toch rond. Het confronteerd met windbelemmering. Al afvullen, etiketteren en sluiten van de flesjes vanaf 1994 heeft de plaatselijke biotoop- (muisarm-voetbalknie-dophand) en het in wachter aan de gemeente gevraagd mo- dozen doen was een gevecht op zich, zo lenbeschermingszone’s in de bestem- lieten Mark den Boer en Ada Meurs weten. mingsplannen op te nemen, dit mede naar Gelukkig kwam dankzij de inzet van veel aanleiding van de 35e aanvulling van het vrijwilligers alles op tijd gereed. Restauratievademecum van de RDMZ en de brochure en de handleiding van De Hollandsche Molen over de molenbiotoop; Brandweeroefening in De helaas zonder resultaat. In 1999 hebben De Passiebloem Hollandsche Molen, de Groninger molenorganisaties, de Molenwerkgroep Oost-Gro- Dinsdagmiddag 9 januari hield de Zwolse nigen en de biotoopwachter bedenkingen brandweer een oefening in de molen. Bo- en later bezwaarschriften ingediend tegen ven in de molen zou de vrouw van een mo- de bouw van een flat met vier woonlagen lenaar door het vuur ingesloten zijn. Verder Usquert, de nieuwe kap wordt op de op ongeveer honderd meter van molen moesten de negen brandweerlieden de Eva geplaatst, 18 december 2000 Berg, die een stellinghoogte van 10,20 m brandhaard opsporen. (foto M.E. van Doornik). heeft. De hoogte van de flat is terugge- Het zal ongetwijfeld een lastige oefening bracht tot ruim elf meter en nadat de ge- zijn geweest, want vindt in een oliemolen meente schriftelijk heeft toegezegd dat maar eens de weg naar boven, groten- nieuwe bouwplannen, afwijkend van de deels op de tast. Het nut van dit soort oefe- tijd. Een afbreuk op de originaliteit van geldende bestemming, getoetst zullen ningen hoeft niet onderstreept te worden. kaponderdelen? De achterwolf ligt vanaf worden aan afspraken tussen de ge- de keuvelensbalk merkwaardig horizon- meente en de molenorganisaties over de taal, om vervolgens met een knik naar de toelaatbare hoogte, zijn de bezwaarschrif- Krijgt ‘t Peeske weer een rad? nok te lopen. De Eva is één van de slechts ten ingetrokken en is de bouwvergunning drie Groninger molens met de lange verleend (zie Molenwereld 1999-3-51). In het Gelderse Beek heeft gemeente- spruit (hier van ijzer) vóór het bovenwiel. Tot naleving van deze afspraken is het niet raadslid Toon Abbing met nog twee men- Moge deze mooi opgemaakte dame gekomen, ondanks rappelleren van onze sen het Comité Behoud ‘t Peeske opge- weer nog vele jaren mee gaan! kant. richt. ‘t Peeske, de naam van een uitspan- Martin E. van Doornik. Enige weken geleden is een bouwplan ning in Beek, gem. Bergh. Dit was oorspron- voor de uitbreiding van De Klinker met een kelijk een bovenslagwatermolen, omst- kantoorgebouw hoog zestien meter op reeks 1880 gesticht door de Beekse bakker De Vier Winden in Pieterburen. Hij nam in een afstand van honderd meter van mo- J.G. Reijers. Een ter plaatse aanwezige, september van het vorige jaar het initiatief len Edens in procedure gebracht in ver- door bronnen gevoede poel werd gedeel- om te komen tot herbouw van de molen. band met een noodzakelijke vrijstelling van telijk van een dijkje voorzien zodat het wa- Dit leidde zelfs tot de opbouw van een mo- het geldende bestemmingsplan. De mo- ter hoger kon worden opgestuwd. Door de lenstichting. Er werd in samenwerking met lenorganisaties en de Bond Heemschut gebrekkige watervoorziening kon er deson- plaatselijke bakker Geert Bouwman een hebben tegen deze plannen bedenkingen danks niet meer dan een uur of drie gema- broodactie op touw gezet. Van ieder ver- ingezonden. Op maandag 8 januari is hier- len worden. Toen de zaak zich uitbreidde kocht molenbrood werd een gulden afge- over een hoorzitting geweest kon de molen het werk niet meer aan en staan voor de herbouw van de Byo. In ja- Tot overmaat van ramp staan er nog meer om die reden kocht Reijers in 1893 de wind- nuari van dit jaar is Johan begonnen met plannen voor hoge gebouwen in de om- watermolen van het Waterschap De een rubriek ‘tik van de molen’ in het plaat- geving van molen Edens op stapel. Baakse Beek en liet deze als korenmolen bij selijk blad Op en om de terp. Het enthou- Bé Oomkens. het dorp Beek herbouwen. Na de bouw siasme van Johan van Dijk werkt aansteke- van de windmolen werd het molenge- lijk. Alleen is er voor de herbouw van de bouw ingericht als uitspanning. In 1951 ver- molen meer nodig dan enthousiasme en Gemeente Zwolle in de olie kocht C. Reijers de uitspanning aan Stich- wel veel geld; een miljoen komt eerst. Door alle verwikkelingen geniet de oliemolen De Passiebloem in Zwolle waarschijnlijk meer bekendheid dan ooit te voren. Bij een oliemolen hoort natuurlijk olie.. Vandaar, dat het goed idee was om met het pro- duct de bekendheid van deze bijzondere molen te vergroten en zo duidelijk te maken wat zo’n molen eigenlijk doet, ook in Zwolle zelf. De gemeente Zwolle heeft dat op een leuke manier opgepakt. Iets origi- neels in een kerstpakket doet het altijd en zo kwam men op het lumineuze idee om de 1500 kerstpakketten van de gemeente te voorzien van een flesje van 200 cc lijno- lie. Er was een probleem: in drie weken moest alles rond zijn. Door de inzet van ve- De onderbouw van de Byo in Warffum len lukte het. Zo stelde De Friesche Vlag Het oorspronkelijke watermolenge- zoals die na de brand van 1957 bleef gratis 5000 flesjes beschikbaar voor dit bij- bouw van ‘t Peeske naa de sloop van staan. zondere doel. Aan De Passiebloem was zo- het bovenslagrad.

4de jaargang 2001 nr. 2 33 ting Huis Bergh. Nu is Natuurmonumenten initiatieven mogelijk gebleken om zo’n de miljoenen kan gaan lopen. Volgens Ap- eigenaar van het molengebouw en het stomp weer te transformeren in een echte risco zou de gemeente Nijkerk bij afspraken prachtige natuurgebied. Een jaar of drie molen, zoals in Cothen of -heel recent- de in 1997 en 1998 ingestemd hebben met de geleden is de exploitatie van de uitspan- Concordia in Ede. sloop van de Oostermolen en de Eierhal. ning gestaakt. Het vorig jaar opgerichte Eind vorig jaar staakte het Achterhoekse De Oostermolen, nu eigendom van Ap- comité wil hierin verandering brengen. Het mengvoederbedrijf Sloot in Keijenborg de risco, bungelt dus nog. bepleit daarnaast verkeersmaatregelen en productie. Ook in dit bedrijf staat een mo- het weer aanbrengen van een waterrad. lenromp, de oorsprong van het bedrijf. Aan het begin van deze eeuw was de molen Verhoging afvalberg Wadenoijen het eigendom van molenaar Mentink. In Geen floodlight voor De Maagd 1917 trad Hendrikus Johannes Sloot bij hem Bij de molen van de voormalige dorpspol- in dienst. In 1919 nam hij de molen over en der Wadenoijen bij Geldermalsen ligt de Twee inwoners van Hulshorst hebben het breidde het -in de Achterhoek niet onge- stortplaats van de Afval Verwijdering Rivie- gemeentebestuur van Nunspeet benaderd bruikelijk- uit met een bakkerij en een krui- renland (Avri). De Avri wil de capaciteit erom de molen De Maagd ‘s avonds als het denierswinkel. Ook werd er gehandeld in van uitbreiden. Dat kan door de afvalberg donker is in de schijnwerpers te zetten. Het brandstoffen. In 1922 brandde de molen horizontaal te vergroten. Daar is al een ter- zou het monumentale karakter van het ge- uit, waarna men op de motor ging malen. rein van 6,3 ha voor gereserveerd aan de bouw onderstrepen en de belevings- De maalderij en de brandstoffenhandel oostkant van de berg. Toch gaat de Avri waarde van de molen vergroten. Als het werden later overgenomen door Gert Sloot liever de hoogte in omdat dit veel voorde- om licht gaat lijkt De Maagd het voorlopig en vervolgens door diens zoon Henk, die er liger is. Daarbij denkt men aan tien meter nog met zonnetje te moeten stellen, want dan nu mee stopt. Het bedrijfspand wordt tot een maximum van 25 m. Dit betekent burgemeester De Kovel heeft laten weten mogelijk geheel of gedeeltelijk gesloopt. voor de Wadenooijse molen nog meer om financiële redenen hier weinig in te zien. Het is niet duidelijk of de molenromp dit lot windbelemmering. De Avri onderkent dit deelt. Henk Sloot sluit herstel als windmolen en is bereid om mee te betalen aan een niet uit. Allen zal de wind in de Achterhoek verplaatsing. Zijn er mogelijkheden voor dan wel uit de goede hoek moeten ko- herstel molen Keijenborg??? men... Hangplek bij De Oude Molen in Het aantal mengvoederbedrijven, veelal Wijchen voortkomend uit de een of andere koren- Nog geen herstel voor molen molen daalt gestaag. Allerlei factoren als Kerkdriel De Molenberg in Wijchen, de plaats van milieuwetgeving, concurrentie, een kleiner De Oude Molen heeft zich ontwikkeld tot wordende markt zorgen er voor dat de Aan de molen Sara Catharina in Kerkdriel een ‘hangplek’. De daar rondhangende toekomst voor het kleine moderne mole- moet het een en ander gebeuren. Ten jeugd bezorgt vrijwillig molenaar Rolf Klip naarsbedrijf er niet rooskleurig uitziet. Dat einde subsidie in dit herstel te verkrijgen de nodige zorgen, ook al is de politie hier- gaat veelal gepaard met een andere heeft eigenaar en molenaar Van Korlaar van op de hoogte. Die meent dat het alle- functie van, maar veelal sloop voor de be- de gebruikelijk weg afgelegd. In dat geval maal wel mee valt, omdat de min of meer drijfspanden. Soms, maar steeds zeldzamer moet de gemeente (Maasdriel) voor een vaste groep die in haar ogen voor weinig bevindt zich in of bij het bedrijf het restant bepaald tijdstip haar prioriteiten indienen overlast zorgt. De troep, de vuiligheid die van de gewezen windmolen dat dan ook bij het het provinciebestuur voor een be- evenwel wordt achtergelaten, de grafitti, het gevaar loopt te verdwijnen. Toch is het paalde datum; een eveneens bekend ver- de vernielingen; ze zijn Klip een doorn in het in een aantal gevallen vanuit plaatselijke haal. Helaas was de gemeente Maasdriel oog. Hij heeft zelfs al meerdere aangiften hiermee te laat, zodat de aangemelde res- van bedreigingen bij de politie gedaan. tauratieprojecten minimaal een jaar langer Verder vreest hij voor de veiligheid van de in een bureaula blijven liggen. Volgens een molen zelf. Vandalen kunnen bij een molen woordvoerder van de gemeente hoeft zonder direct toezicht heel wat uithalen, men daarover niet dramatisch te doen ook al neem je als molenaar zo goed mo- omdat de aangemelde restauraties niet gelijk alle voorzorgen. Dat kan op het oog veel kans hadden op een plaatsje in het onschuldig zijn maar voor de molen bedrei- provinciale restauratieprogramma (PRUP). gend, bijvoorbeeld in geval van storm. Klip ‘Gute Mienen zum bösen Spiel’ noemen heeft de problemen bij het gemeentebe- de Duitsers zoiets. stuur onder de aandacht gebracht en maatregelen voorgesteld om de risico’s zoveel mogelijk te beperken, als het aan- Alternatief voor bouwplannen brengen van een (hoog) hek of haag rond Molenplein Nijkerk de molenberg en het afsluiten van de oprit voor auto’s en brommers. Het ‘s avonds De Stichting Stadsgezicht Nijkerk heeft wei- weer in floodlight zetten van de molen kan nig op met de plannen van projectontwik- ook preventief werken. Voorlopig heeft Klip kelaar Aprisco voor het Molenplein in Nij- ten aanzien van deze maatregelen nul op kerk, omdat dit onder meer de afbraak van het rekest gekregen: men vindt dat het al- de Eierhal en de stomp van De Oostermo- lemaal wel meevalt. Of men zich vol- len inhoudt (zie Molenwereld 2000-11- 235). doende gerealiseerd heeft aan welke bij- De Stichting wil het niet bij louter alleen een zondere krachten en gevaren een molen negatieve opstelling laten en heeft een al- bloot staat meldt de historie niet. ternatief plan aangeboden, ontwikkeld door architect Anton de Gruyl, dat voorziet in het behoud van beide beeldbepalende Buurtbewoners vrezen kaalslag panden en een dienstbetoon aan de Nij- rond torenmolen Zeddam kerkse gemeenschap, het gemeentebestuur en de projectontwikkelaar. Vrijwillig molenaar Hans Roem heeft met de De molenromp in Keijenborg, inge- Laatsgenoemde heeft inmiddels laten we- plannen voor de omgeving van de toren- bouwd in de mengvoederfabriek van ten dat hij bij het afblazen van zijn plannen molen van Zeddam een prachtig stuk werk Sloot. met een planschadeclaim zal komen die in afgeleverd, tenminste bezien vanuit mo-

34 4de jaargang 2001 nr. 2 lenoogpunt. Het plan heeft ook de erken- informatiecentrum. De Oude Molen raamt weg 13 in Capelle aan den IJssel is een ning gekregen die het verdient (zie Molen- de kosten van het plan op vier ton. groot suc ces. Sinds de opening op 9 sep- wereldM2001-1-5). OLENStember vorig jaar is de expositie door ruim Omwonenden vrezen echter dat het plan ACTUEEL2100 mensen bezocht. Aanvanke lijk zou de leidt tot een soort kaalslag. Hun vrees geldt Sloop huisje bij Hogeveense expositie in de maand januari voor het speciaal het Gildebos ten noorden van de Molen in Noordwijkerhout? laatst te zien zijn ge weest. De grote belang - molen. Zij hebben dan ook een oproep ge- stelling echter, ook vanuit buurgemeenten daan om te protesteren tegen de plannen. Het huisje naast de Hogeveense molen en regio, heeft het bestuur van de Histori- De burgemeester van Bergh, mevrouw Ap- staat sinds enige tijd dichtgetimmerd. Het sche Vereni ging Capelle (HVC) doen pel heeft de angst van de buurtbewoners waterschap wil alle dienstwoningen etc. beslui ten de expositie te verlen gen tot de ontzenuwd. In het bestemmingsplan is al- die niet meer strikt noodzakelijk zijn, verko- maand mei. De vrij wil ligers van de Histori- leen opgenomen dat een in het gebied pen. Een broer van Martien Cozijn (niet Bart, sche Vereni ging Capelle en de Stich ting rond de molen verdwijnende boom niet de molenaar) heeft nog enige tijd in het Beije rinckge maal zijn bijzonder blij met het herplant hoeft te worden. huisje gewoond, maar is daar nu uit. Het succes van de expositie. De stemmingmakerij ter plaatse doet af- huisje, gebouwd in 1892, verkeert bouwkun- De expositie is gewijd aan de geschiedenis breuk aan de grote zorgvuldigheid waar- dig in bijzonder slechte staat en sloop lijkt van de polder in al haar facetten zoals de mee dit plan is opgesteld. de enige oplossing. Verkoop aan derden turfwinning en de daardoor ontstane veen- Ook hier blijkt weer ten aanzien van de mo- geeft problemen met recht van overpad plassen, de droogmaking van de plassen, lenomgeving - we herhalen het voor de zo- e.d. Gezien het feit dat thans alles, zelfs de de gemalen, de akkerbouw, de veeteelt veelste maal - ‘oorlogsbepalingen moet je voordeur, is dichtgetimmerd, concludeert en tuinbouw, de boerenbedrijven, de maken in vredestijd’. Het Zeddamse plan is Martien, dat ook het waterschap het huisje oude wegen en de verstedelijking. De ex- daar juist een inspirerend voorbeeld van. niet meer als een verkoopbaar object be- positie laat vooral zien hoe in die 125 jaar Juist daarom hopen we er nog op terug te schouwt. Het eventuele slopen en niet door de polder veranderde van een kaal en komen. nieuwbouw vervangen van zo’n huisje, leidt onher berg zaam oord in een stedelijk ge- wel tot minder toezicht op de molen, en bied waar verdeeld over de gemeenten dus mogelijk tot vandalisme. Molenaar Bart Capelle aan den IJssel, Nieuwerkerk aan Sloop dreigt voor molenstomp Cozijn woont wel aan de Leidsevaart, maar den IJssel en Rotterdam-Oost meer dan Middelveldsche Akerpolder op ca. 600 meter van de molen. honderddui zend mensen wonen. Het plat- Leo Middelkoop. telandschap werd een stadsland schap. Tot In 1921 werd de molen van de Middelveld- de expositie behoort ook de machineka - sche Akerpolder bij Amsterdam groten- mer van het Gemaal Jan Anne Beijerinck, deels gesloopt. De stomp heeft nog tiental- Korenmolen Bleskensgraaf het oudst nog werkend elektrisch bediend len jaren dienst gedaan als woning. De ge- ondergebracht in stichting gemaal in Nederland. De elektrische volgen laten zich raden... Uiteraard werkt installa tie, pompen en motoren uit 1927 zijn zoiets de twijfel over het voortbestaan van Sinds eind 1999 is de korenmolen De inmiddels zeldzaam gewor den. het inmiddels ruïneuze molenrestant in de Vriendschap in Bleskensgraaf eigendom Het museum is gevestigd in het voormalig hand (zie Molenwereld 2000-7-152). De van cineast Jan Dorresteijn en zijn vrouw. Zij ketelhuis van het Gemaal Jan Anne Beije - zaak ligt nu zo, dat het Stadsdeel Osdorp zijn allereerst begonnen met het aanpak- rinck, Bermweg 13, Capelle aan den IJssel. herstel te duur vindt en tot sloop wil over- ken van de woning in de molen. De Vriend- Het is iedere zaterdag geopend van 13.00- gaan. Bewoners van de nieuwbouwwijk De schap is een van de weinige dorpskoren- 16.00 uur. Daarnaast kunnen op werkda- Aker achter de molen zijn het niet eens met molens met een woning, zoals die bijvoor- gen, na afspraak met beheerder C. van het verdwijnen van het bouwwerk dat voor beeld ook voorkomt in de korenmolen van Beusekom (tel. 010-4422440), scholen en de polder van de wijk van zo grote bete- Zuilichem. Onder de Zuid-Hollandse be- groepen worden ontvangen en rondge - kenis is geweest. Via een werkgroep heb- roepsmolenaars van weleer genoot De leid. Historische Vereni ging Capelle. ben zij de Stichting De Oude Molen in het Vriendschap ook bekendheid vanwege leven geroepen. Die heeft inmiddels in no- zijn regulateur. De Goudse molenmaker vember vorig jaar een plan tot behoud van Arie de Graaf had één regulateur in de ‘t Slot verzakt de molen ingediend. Na restauratie kan de molen gemaakt die werkte op drie stenen molenstomp dienst doen als theehuis en/of en dat ook nog perfect deed. Het is ook De korenmolen ‘t Slot aan de Punt in bekend, dat men vroeger deze molen met Gouda lijkt uit de verte een grote molen. een schuitje kon invaren om te laden en te Toch is hij aan de basis opvallend smal. Dit lossen; een groot gemak in deze streek, komt omdat op de basis staat van een to- waar de schouw bij wijze van spreken de ren van het kasteel dat hier heeft gelegen. fiets van weleer was. Na de sloop van het kasteel, waartoe de Verder eist de molen een kostbare restau- Goudse vroedschap op 30 juni 1577 be- ratie, waarmee naar raming een bedrag sloot -de burgerij had het niet zo op kasteel van zeven ton is gemoeid. In verband met pal bij de stad- werd er eerst een standerd- de subsidieverstrekking heeft het echtpaar molen gebouwd en tot slot in 1832 een ste- Dorresteijn besloten om de molen onder te nen molen. De kasteelfundering krijgt nu brengen in een stichting, waarvan Rien problemen met het dragen van deze Molenaar van Antiquariaat/uitgeverij Blas- ‘zwaargewicht’. In tien jaar tijd blijkt ‘t Slot sekijn voorzitter wordt. Verder maken Dor- 4,5 cm verzakt te zijn en dat is te veel. Men resteijn zelf en vrijwillig molenaar Kees van hoopt nog dit jaar maatregelen te nemen. Dijk, die al zo’n dertig jaar met deze molen draait, deel uit van het bestuur. De restauratie zelf zal uitgevoerd worden door mo- Herstel Munnikenmolen Leiderdorp lenmaker Coppes uit Bergharen De Munnikenmolen uit 1890 in Leiderdorp is een klein maar fijn wipmolentje. Lange tijd Expositie 125 jaar Polder Prins stond hij frank en vrij aan de Dwarswetering Alexander verlengd tot mei tussen de Does en de Zijl. Oprukkende be- bouwing, de aanleg van een sportpark en De sloop van de molen van de Middel- De expositie ‘125 jaar Polder Prins Alexan- andere beplanting bracht hem knap in de veldsche Akerpolder in 1921. der’ in het Historisch Museum aan de Berm- verdrukking, bepaald niet de enige Leider-

4de jaargang 2001 nr. 2 35 dorpse molen die klem kwam te staan. De Molens Schiedam buiten bedrijf Boekestijn krijgen ontslag. Het betekent laatsteM jaren staat de MunnikenmolenO metLENSniet, dat de molens volledig stilstaan, geluk- kale roeden. Dat gaat nu veranderen, Goede wijn (jenever?) behoeft geen krans. kig niet, maar het echte ambachtelijke mo- want de gemeente Leiderdorp, sinds 1964 Wat er in Schiedam op molengebiedACTUEEL de lenaarswerk is afgelopen, hopelijk tijdelijk. eigenaar, heeft een ton uitgetrokken om laatste veertig jaar is gepresteerd grenst Men is op dit moment druk bezig met een tot herstel over te gaan. De gemeente wil aan het ongelooflijke. De in 1960 be- heroriëntatie. De molens zijn en blijven in hem daarna overdoen aan de Rijnlandse staande drie molens zijn alle maalvaardig, beheer van de Stichting De Schiedamse Molenstichting. een onttakeld en een grotendeels ges- Molens. Daarnaast is ook de Stichting Ex- loopte molen zijn herbouwd. Daarnaast ploitatie Schiedamse Musea voor Bedrijf en brandde er ook nog eens een uit, maar Techniek actief. Deze stichting wil met in- Negatief advies Monumenten- ook die is dat te boven gekomen. Verder gang van 1 april a.s. een stadsmolenaar zorg voor molen Nieuwerkerk liggen de wortels van de revival van het aanstellen voor De Palmboom (zie adver- klassieke korenmolenaarschap, beli- tentie elders in dit blad). Voor molenaars De Stichting Molen Kortenoord wil om di- chaamd in het Ambachtelijk Korenmole- die van een uitdaging houden èn over vol- verse redenen molen Windlust in Nieuwer- naarsgilde, ook in Schiedam. Men zegt doende ondernemersgeest en vakkennis kerk a/d IJssel een paar meter (!) ver- niets te veel, als men Schiedam een para- beschikking moeten hier toch kansen lig- plaatsen en verhogen (zie Molenwereld depaardje van het naoorlogse molenbe- gen, ook al ligt het allemaal niet eenvou- 2001-1-10). Voor deze operatie is advies houd noemt. Daar is in Schiedam van hoog dig. nodig van verscheidene instanties, waar- tot laag keihard voor gewerkt. onder van de RDMZ. Deze dienst tekent Het heeft niet altijd meegezeten. Het ma- bezwaar aan tegen deze plannen omdat len voor de bakkerij is de laatste jaren veel Molen Spijkenisse in de de verplaatsing van de molen van de moeizamer geworden. Die problemen zijn verdrukking rand naar het midden van het voorma- de Schiedamse molendeuren niet voorbij lige maalderijcomplex het logisch beeld gegaan. Doordat de Vlaardingse mole- De gemeente Spijkenisse heeft grote plan- van de wijze waarop het complex zich naar Boekestijn de exploitatie van de mo- nen. Tegenover de molen moet het Schen- van windkracht naar een gemechani- lens overneemt kan men toch blijven ma- kelplein komen, een uitgaanscentrum met seerd graanmaalderijbedrijf heeft ontwik- len. Op 12 juli vorig jaar overlijdt Niek Boe- winkels, woningen een theater. Bij het keld (hoe zit het dan met die molens die kestijn jr op 38-jarige leeftijd volkomen on- theater hoort een 25 m hoge toneeltoren midden in een dergelijk complex staan of verwacht. Dit tragische overlijden krijgt ver- en die zou de molen de wind benemen. Ij- hebben gestaan? voorbeelden genoeg). strekkende gevolgen voor de Schiedamse verige gemeente-ambtenaren kwamen Tevens zou de verplaatsing en de verho- molens. Het blijkt onmogelijk om het bedrijf op het idee om de molen twaalf (!) te ver- ging het waardevolle beeld van het pro- van Boekestijn in de bestaande vorm voort hogen. Gelet op de verhouding van de ces van dijkverhoging aantasten (juist die te zettend. Het betekent dat het echte mo- molen zoals die nu is, zou dat hem tot het dijkverhoging vereist toch de verplaatsing lenaarsbedrijf in Schiedam gestaakt moet kleine zusje van de molen van Princenhage en de verhoging, hoe kan die dan dat worden. De molenaars die in dienst zijn van maken. Mooi is anders en daarom wordt beeld aantasten?). Door de verplaatsing in de richting van de rivier, waardoor de Windlust als het ware in de rivier komt te staan roept vragen op. (Juist dit laatste was bij de Nieuwerkerkse molen altijd al Vrijwilligers gevraagd voor de Kyck het geval, de bochtafsnijding van de IJs- sel een aantal jaren geleden heeft dit over den Dyck beeld aangetast, zoals ook luchtfoto’s overduidelijk laten zien. In zekere zin vindt dus een herstel plaats van de historische De restauratie van de Kyck over den verwante artikelen) maar ook uit zoge- situatie). Verder bestrijdt Monumenten- Dyck nadert zijn voltooiing. Hugo Waal- naamde erfgoed-artikelen. zorg de waarde van de argumenten van ewijn, secretaris van de stichting “Molen Op de vide (de le etage) is naast een de Nieuwerkerkse stichting voor de ver- Kyck over den Dyck”. is zelf in het bezit kleine vaste molenexpositie meer dan vol- plaatsing en verhoging. Zo wordt de ver- van het diploma vrijwillig molenaar, maar doende ruimte voor andere expo sities. De keershinder betwijfeld en zouden zich realiseert zich dat één vrijwillig molenaar vide is ook te gebruiken als ‘overloop voor geen molenonderdelen onder het vlak onvoldoende is om deze kolossale molen grotere groepen bezoekers, en dergelijke. van 4,70 m boven het wegdek bevinden. frequent te laten draaien of malen. Als er Daar weer boven, en bereikbaar via ruime Dat laatste lijkt onvoorstelbaar met een vrijwillige molenaars zijn die ook graag trappen, zijn ruimtes waar alle gelegenheid baliehoogte van ongeveer 3,30 met nau- zouden willen malen op deze indrukwek- is voor zowel besloten gezelschappen welijks twee meter uit de rijbaan. Ook zet kende molen dan kunnen zie hiervoor (denk aan vergaderingen, (bedrijfs-)festivi- men een vraagteken bij de noodzaak contact opnemen met het stichtingsbe- teiten, bruiloften) als voor ongeorgani- van de voorgestelde oplossing richting stuur. seerde activitei ten, zoals de opvang van Schieland. Kortom de Rijksdienst stelt, dat De gerestaureerde molen is in de eerste groepen bezoekers en voor recepties. de plannen ‘een dermate aantasting van plaats een malende molen, waar ‘bove- Voor al deze activiteiten zijn medewerkers de monumentale waarden van de molen nin koren tot meel wordt gemalen. nodig: Windlust’ is dat op grond hiervan grote Bij de restauratie is echter ook veel aan- Voor het molenbedrijf wordt gebruik ge- bezwaren heeft tegen de verplaatsing en dacht geweest voor de vele ruimtes on- maakt van vrijwillige molenaars. de verhoging. Gemakshalve gaat men der dat maalbedrijf Deze ruimtes zijn Voor de catering wordt per activiteit een voorbij aan het kostenplaatje voor an- daarom fraai en efficiënt ingericht voor professionele cateraar ingeschakeld. dere oplossingen vergeet men hierbij het veel andere doeleinden. Onderin de De overige activiteiten zullen echter —op biotoopargument, op grond waarvan al- molen is ontvangstgelegenheid met een basis van onkostenvergoedingen- zoveel leen al molens over vele kilometers naar uitgiftepunt voor koffie en thee (en van mogelijk door vrijwilligers worden verricht. een totaal andere omgeving zijn ver- alles wat daarbij hoort). Ook gaat hier De verschillende taken zijn (voor zover we plaatst; uiteraard met de zegen van deze een winkel draaien die minimaal één dat nu kunnen overzien): gastvrouwen voor zelfde dienst. Het heeft er veel weg van dagdeel per week open zal zijn: het as- de ontvangst van bezoe kers en het schen- alsof de Nieuwerkse stichting gestraft sortiment zal bestaan uit direct bij de mo- ken van koffie, thee, frisdrank, eventueel uit wordt voor de inzet voor deze molen... len horende producten (meel en aan- te breiden tot het rondleiden in de molen.

36 4de jaargang 2001 nr. 2 vervolgens de oplossing bedacht om de Landschapsplan is aangegeven dat de Bouw kantoren in de Meerbur- toneel toren zes meter in de grond te laten bemalingswijze zoals die in het verleden is gerpolder zakken en de molen ‘maar’ zes meter te gehanteerd nog steeds goed zichtbaar is. verhogen. Een derde mogelijkheid is het Desondanks hebben de jaren hun tol De gemeente Zoeterwoude heeft het wei- verplaatsen van de molen, maar daar wil geëist. Afgezien van de apart gelegen land in de Meerburgerpolder aangekocht. eigenaar Van Kranenburg - de molen is al Broekmolen staan er van de vijf molens nog Dit opent de weg om in dit deel van de meer dan tachtig jaar in de familie - niet maar drie, van de overige twee zijn alleen polder tussen de snelweg en het bedrijven- van weten. Geen van de drie genoemde de funderingen nog terug te vinden. Bu- terrein Grote polder kantoren te bouwen. mogelijkheden roept ter plaatse veel en- reau Bosch & Slabbers voerde in opdracht Er moet dan nog wel een oplossing worden thousiasme op. Er worden zelfs nog veel van de Stichting Uitvoering Landschaps- gevonden voor de Meerburger Molen. Dat ‘foutere’ oplossingen genoemd: geen plan een haalbaarheidsstudie uit. Op is niet zo eenvoudig, omdat dit een kleine wind, dan een elektromotor; de molen rus- maandag 18 december werd door de molen met een navenante opvoerhoogte tig stil laten staan, waarom moet hij landschapsplancoördinator de studie is. Juist dit maakt het erg moeilijk om binnen draaien? De meerderheid van de ge- overhandigd aan wethouder T.C. van Gel- de gemeente Zoeterwoude een goede meenteraad zou echter geneigd zijn de der van de gemeente Liesveld. Ruim zestig plaats te vinden waar de Meerburger ook molen te verplaatsen (zie het standpunt belangstellenden waren bij de presentatie een bemalingsfunctie kan vervullen. van de RDMZ in zake de molen van Nieu- van het rapport aanwezig. Naast deze be- werkerk hierboven). woners van de regio was ook het bestuur van de regionale molenstichting en het ge- Toekomst molenrestant Baarland meentebestuur. Uit de studie blijkt dat voor heel ongewis Haalbaarheidsonderzoek herstel een bedrag van 4,6 miljoen euro het com- molencomplex Streefkerk plex in goede staat is herstellen. De heer G. In het zo mooie landschap van de ‘Zak’ Keunen, werkzaam bij de rijksdienst, wekte van Zuid-Beveland staat aan de Zuidpol- In de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is in de aanwezigen op tot het herstel van dit derdijk bij Baarland de romp van de koren- 1998 een Landschapsplan gemaakt unieke complex. De historiciteit en uniciteit molen. Na een brand in 1917 is er niet meer waarin wordt aangegeven wat goed zou is vergelijkbaar of groter dan het molen- van over dan de romp tot op de hoogte zijn voor de instandhouding van het mooie complex van Kinderdijk. Uitkomst van de van de luizolder. Het geheel verkeert in landschap in dit gebied tussen Kinderdijk haalbaarheidsstudie is dat herstel mogelijk slechte staat: metselwerk, zolders. Vroeger en Utrecht. Om het Landschapsplan geen is. Hoe een en ander moet worden vorm- was de molen eigendom van de mole- mooie boekenkastnota te laten zijn, wer- gegeven is nog een vraag. Overleg vindt naars Rijstenbil en later Moerland. Nu is de den ook 34 projecten omschreven die zou- hierover plaats met de Rijksdienst voor de molen eigendom van de familie Verbeek den moeten worden uitgevoerd. Één van Monumentenzorg en andere betrokkenen. die eigenlijk niet goed weet wat ze aan die projecten was het laten uitvoeren van Een en ander vraagt nauwe afstemming moet met de molen. Men heeft contact een haalbaarheidsstudie naar het herstel met de huidige gebruikers van de gron- opgenomen met de gemeente Borsele, van het molencomplex Streefkerk. In het den. Sj.J. Veerman. omdat de toestand gevaarlijk dreigt te worden. B& W van deze gemeente hebben geen bezwaren tegen sloop, maar dat wil de familie Verbeek (nog) niet. Ei- genlijk wil men de romp eerst water- en Verder iemand die vooralsnog eenmaal winddicht maken. Des noods wil men de per week de winkel wil runnen. romp inkorten; slopen kan altijd nog. Voorts mensen die de beheersfunctie willen vervullen: sleutelbeheer, schoon- maken en alles wat daarom heen hangt Nieuwe lange spruit in De Noord Graag doen wij een beroep op de lezers te Schiedam om te bezien of sommigen bereid en in staat zijn een of meer van deze activitei- Op zaterdagmorgen 14 oktober 2000 is een ten te verrichten. Ook zullen wij het zeer nieuwe lange spruit gestoken in de Noord op prijs stellen als mensen ons namen te Schiedam ter vervanging van een oude kunnen noemen van personen die wij spruit van basralocus die uit 1962 dateerde. voor deze taken kunnen benaderen. De nieuwe spruit (lengte bijna 14 meter, ge- Uiteindelijk hopen wij een voldoend wicht ca. 1500 kg) is gemaakt van bilinga. grote groep “vrienden van de Kyck over Hij was vooraf beneden op het plein naast den Dyck” te kunnen samenstellen, die de molen zoveel mogelijk afgewerkt in de samen met ons bestuurde nodige taken vormen en afmetingen zoals de Schie- en activiteiten kan verrichten. damse molenmaker Daniël van der Pau- Voor nadere informatie kunt u contact wert in een bestek van rond 1790 voor de opnemen met een van de bestuursle- Vlaardingse molen Aeolus beschreef. Een den: bestek waarin hij feitelijke grotendeels een Voorzitter: Huib Dane, Taankade 14-16, Schiedamse molen beschreef, hetgeen 3311 TN Dordrecht, tel. 078-6139517. aan het uiterlijk van Aeolus ook goed te Secretaris: Hugo Waalewijn, Sumatra- zien is. plein 5, 3312 XP Dordrecht, tel. 078- Het modelleren van de nieuwe spruit, het 6131467. losmaken van de schoren en de oude Penningmeester: Dirk Pols, Noordhoeve- spruit, het verwisselen van de spruiten en laan 26, 3319 CH Dordrecht, tel. 078- het afwerken van het geheel, is helemaal 6211281. in eigen beheer door de leden van vereni- Bestuurslid: Ton van der Breggen, Den- ging De Schiedamse Molenvrijwilligers ge- pasarstraat 32, 3312 GW Dordrecht, daan. De Kyck over den Dyck nadert vol- tel./fax 078-6132798. Stichting Molen Op zaterdag 14 oktober begonnen in to- tooiing (foto H. van Steenbergen). Kyck over den Dyck. taal zeven enthousiaste vrijwilligers, ‘s och- tends om een uur of acht, bijgestaan door een 38 meter hoge telescoopkraan de inmiddels losgemaakte oude spruit zijdelings

4de jaargang 2001 nr. 2 37 ...... en de nieuwe gaat erin (foto Han Dijkstra).

Loffelijk herstelplan voor de molen van Retranchement

De toestand van de standerdmolen in het Zeeuwse Retranchement is zorgelijk (zie De oude spruit gaat er uit bij De Noord in Schiedam (foto Molenwereld 2000-3-56). In juli heeft molen- Han Dijkstra). maker Adriaens al noodherstel uitgevoerd aan de molen, maar tot echt herstel is het nog niet gekomen. Inmiddels heeft Frans Weemaes een res- uit de kap te schuiven. Hierna kon de doen aan de gemeente Borsele. De ge- tauratieplan opgesteld voor deze molen. nieuwe spruit er vanaf dezelfde zijkant meente stelt zich op het standpunt, dat die Dit voorziet niet alleen in het opheffen van weer in. Secuur hijswerk op 32 meter molen de gemeente, en daarmee de ge- de bouwkundige gebreken, maar ook in hoogte, want in de spruitkisten was er niet meenschap, alleen maar geld zal kosten het reconstrueren van verdwenen, maar erg veel ruimte! en wil daarom niet verder gaan dan een betekenisvolle delen uit het verleden van Het verwisselen van de spruiten ging op die symbolisch bedrag. de molen. Zo krijgt de kap weer een be- mistige en haast windstille zaterdagmorgen Zo langzamerhand begint de situatie nu dekking met eikenhouten spanen en ko- echter zo voorspoedig, dat de kraan vóór gevaarlijk te worden. Zo is de windpeluw men het bij het herstel van de oorlogs- 11 uur al weer vertrokken was. Direct daar - verrot met alle gevolgen van dien voor het schade in 1948 verwijderde tweede koppel na konden de lange schoren opnieuw be- kruis, dat verder ook overduidelijk sporen stenen weer terug plus de toen eveneens vestigd worden, zodat het mogelijk was de van verval toont. De gemeente wil nu, om verwijderde pelsteen. De molen kwam molen op de wind te kruien. ongelukken en verder verval te voorkomen toen weer in werking, maar om dit her- Ook de wind was gunstig gezind, zodat om de kap met alles wat daaraan vast zit van nieuwde bedrijf eiste meer ruimte dan ongeveer drie uur ‘s-middags de molen de molen af laten halen en de onderdelen vroeger. Daarom werd bij standerdmolens met het inmiddels opgestoken briesje al- opslaan in afwachting van een goede op- in die jaren vaak alles uitgesloopt wat niet weer stond te draaien. lossing. nodig was om maar ruimte te scheppen. Vereniging De Schiedamse Molenvrijwilli- Zo bezien staat de molen van ‘Truzement’ gers. niet alleen. Nu een echte bedrijfsuitoefe- Wisseling van de wacht in Nisse ning met de molen niet meer speelt kan de molen zijn oorspronkelijke staat herkrijgen. Onttakeling dreigt voor molen In 1982 werd het fijne korenmolentje bij Standerdmolens met een pelsteen zijn zeer Heinkenszand Nisse gerestaureerd, eigendom van de ge- bijzonder, al heeft de molen van de vesting meente. Als molenaar is toen aangesteld Bourtange er ook een. Naar verwachting Tot 1970 kon Heinkenszand trots zijn op M. Verhulst, telg uit een bekend Zeeuws wordt in 2002 met de uitvoering van de twee korenmolens, al stonden beide sinds molenaarsgeslacht, waarvan leden o.a. werkzaamheden begonnen. 1946 stil. In het genoemde jaar werd na ja- molens in Westkapelle, Gapinge en Hoe- ren van verval en stilstand de molen van dekenskerke hebben bemalen. Molenaar Rijk, De Vijf Gebroeders, na restauratie Verhulst is inmiddels 82 jaar geworden en Molen Sint Laurens op rijksmonu- weer in bedrijf genomen. Die vreugde zijn verhuizing naar Haamstede maakt een mentenlijst? werd getemperd door de onttakeling van afscheid van de molen in Nisse onvermij- de molen De Hoop in hetzelfde jaar. De delijk. Het gemeentebestuur van Borsele Het gemeentebestuur van Middelburg zou molen van Rijk draaide na 1970 nog jaren, wilde dit afscheid niet ongemerkt laten graag zien dat de korenmolen De Hoop maar dit ging over in (weer) stilstand en ver- passeren. Uit dank voor de bewezen dien- een plaatsje krijgt op de rijksmonumenten- val. In 1998 verkocht Rijk de molen aan de sten bood wethouder Van Opdorp de heer lijst. De in 1721 gebouwde molen brandde heer T. Hoondert uit Heinkenszand. Het ge- Verhulst een zilveren miniatuur van een mo- op donderdag 30 december 1943 geheel sprek over een broodnodige restauratie len aan. Vrijwillig molenaar C. Mol uit Goes, uit. Die dag had de molen de hele morgen kwam weliswaar op gang, maar stokte om- een leerling van Verhulst volgt zijn leer- staan malen, in de namiddag met twee ‘in dat de eigenaar niet van zins was om de meester als molenaar in Nisse op. den top’. Bij een rukwind ging de molen er molen voor een symbolisch bedrag over te tussenuit, waarna molenaar Zandburg be-

38 4de jaargang 2001 nr. 2 sloot die twee zeilen in te nemen. Na de bui geven. Het gemeentebestuur wilde Ple- (zie Molenwereld 2000-11-242). Tegelijk werdM de molen stilgezet,O gecontroleerd enLging graagE voor zijn langdurigeN inzet be-Swerd de levende kerststal van de heem- nog wat karweitjes gedaan. Vervolgens danken met een receptie in het stadskan- kundekring De Vierschaer geopend. ging Zandburg naar een paar klanten. On- toor. Daar werd ook de naam van zijnACTUEEL op- De verlichting van de molen is te danken derweg kreeg hij te horen dat de molen in volger bekend gemaakt: Leo van Pul, die aan het initiatief van de vrijwillige molenaar lichterlaaie stond met als oorzaak toch het vanaf 1 januari het beheer over de molen en kon dankzij de medewerking van parti- warmlopen van de vang, ondanks de con- heeft gekregen. culieren en instanties via sponsoring. Langs trole. Op 3 december was er ter gelegenheid die zelfde weg hoopt men ook over te kun- Na de brand is de uitgebrande molenromp van het afscheid van Pleging en ter gele- nen gaan tot de aanschaf van een nood- ingericht tot maalderij. Juist die maalderij is genheid van het 110-jarig bestaan van de zakelijk nieuw stel zeilen. Ook is herstel van op dit moment een van de argumenten molen een open dag op De Twee Vrien- de staart nodig. om de molen op de rijkslijst te plaatsen. den. Daarbij komt dat De Hoop tot de 25 oudste stenen molens van Nederland behoort en Verdeelde meningen over daardoor ook een van de oudste molens in Molen Udenhout op Loonse omgeving molen Urmond de provincie Zeeland is. De molen in Sint monumentenlijst Laurens vertoont grote overeenkomsten Korenmolens werden vaak net buiten de met de molen in Kloetinge. In 1936 werd de molen van P. van der rand van het dorp gezet: goed op de wind Wouw aan de Loonse Molenstraat in Uden- en goed bereikbaar. Door dorpsuitbreiding hout onttakeld. Op 19 april 1971 brandde zijn er velen recent in het dorp terecht ge- Vertraging restauratie korenmo- de in 1867 gebouwde molen, dan nog komen. Hun voortbestaan is veelal geen len Heeze steeds van Van der Wouw uit. In 1999 ‘ver- punt: men is trots op het monument. Maar huisde’ de molen door een grenswijziging wat doe je met de omgeving? Zo werd de Molen Sint Victor in Heeze geniet bekend- van Udenhout naar Loon op Zand. Deze molen meer dan eens de blikvanger van heid als de molen met de hoogste belt in gemeente wil de molenromp op de ge- een parkje; heel mooi, tenminste... De Nederland. Een historisch bijzonderheid is, meentelijke monumentenlijst plaatsen. kleine boompjes worden groot en de dat de laaste beroepsmolenaar van deze ‘heerser der winden’ wordt gedegradeerd molen, Trouwen, jarenlang voorzitter van tot tuinkabouter. de RK Molenaarsbond Sint Victor is ge- Bepleistering molen Woudrichem Iets dergelijks is in Urmond gebeurd. De ka- weest. De molen is nu van de gemeente pitale standerdmolen aldaar stond omst- Heeze-Leende en wordt sinds 1984 bema- Vochtdoorslag is vaak een groot probleem reeks 1975 nog behoorlijk vrij op de wind. len door Gerard Sturkenboom, ook weer bij stenen molens. Het is niet alleen hinder- Daar is op dit moment geen sprake meer een voorzitter, maar nu van het Gilde van lijk, maar kan ook moeilijkheden veroorza- van. Nieuwbouw en beplanting zorgen er- Vrijwillige Molenaars. Sint Victor is weliswaar ken bij de bedrijfsvoering en op termijn ook voor, dat hij nu slechte wind krijgt. een korenmolen, maar toch ook ‘water- voor de constructie van de molen (zwam- Nu heeft landschapsarchitect Caspar Slij- molen’: hij heeft, als zoveel andere stenen vorming). Nu de meeste molens meer stil- pen uit Stein een nieuw ontwerp gemaakt molens, veel last van vochtdoorslag. Daar- staan dan ze werken is het probleem alleen voor het molenpark. Dit ontwerp is er op naast zijn er nog meer euvelen zoals maar toegenomen (zie Molenwereld 2001- gericht om de molen weer ‘lucht’ te geven slechte hekken. Er is een restauratieplan 1-21). Het verschijnsel doet zich niet alleen en de sociale veiligheid en de gebruiks- opgesteld dat mede daarin voorziet. De voor bij molens ‘met een verleden’, maar waarde van het park te vergroten. Bijna hoogte van de molenberg maakt het ook spiksplinternieuwe molens kunnen er alle bomen gaan er aan. Slechts een tien moeilijk om hem goed onder profiel te hou- last van hebben. De Nooit Gedagt in procent mag blijven zoals zij is. Een tachtig den. Afstromend regenwater doet daar Woudrichem, gebouwd in 1996, heeft er bomen worden er helemaal omgekapt en geen goed aan. In het opgestelde restau- ook last van. Dat zal nu wel voorbij zijn, om- bijna tweehonderd worden er gesnoeid of ratieplan is daarom een drainagesysteem dat men in december vorig jaar de molen geknot. Zij mogen niet hoger zijn of worden opgenomen, een verhoging van de berg heeft bepleisterd. Een ingrijpende maatre- dan drie meter. De struiken worden bijna met een halve meter leem in combinatie gel, ook voor het uiterlijk van de molen. Nu alle gerooid. met een afdekking van kunststofmat aan was de kwaal de in de oorlog verwoeste de bovenkant van de berg. Dit laatste kan voorganger ook niet voorbij gegaan, want geen genade vinden in de ogen van de bij die molen stond het bovendeel van de RDMZ omdat men dit in strijd acht met het romp niet voor niets in de dikke teer. Bij de monumentenkarakter van de molen. nieuwe molen was de regenkant al eerder van een beschermende laag voorzien, maar dit bleek niet voldoende. Met de be- Wisseling van de wacht op De pleistering was een bedrag van 32.000 gul- Twee Vrienden den gemoeid, waarvoor de eigenaar van de molen, de Stichting Molen Nooit Ge- Op 1 december nam vrijwillig molenaar dagt, een lening heeft moeten aangaan. Bram Pleging officieel afscheid van de mo- De Nooit Gedagt is namelijk geen be- len De Twee Vrienden in Nieuw-Borgvliet, schermd monument, zodat uit die richting gemeente Bergen op Zoom. In 1980 begon geen steun kan worden verwacht.Wel molenmaker Bos uit Almkerk met de restau- heeft de gemeente een subsidie verstrekt, ratie van de zwaar vervallen molen, die maar dat kostte moeite. Dat is pas in orde sinds 1958 buiten bedrijf was. Het herstel gekomen nadat de stichting heeft duidelijk werd afgesloten met een oplevering op 4 gemaakt dat zij door de werkzaamheden mei 1982. Vanaf dat moment kwam de aan de molen in de rode cijfers is geraakt. molen onder de hoede van vrijwillig molenaar Bram Pleging, die er dus achttien jaar molenaarschap op heeft zitten. Die acht- Molen Wouw in de schijnwerpers tien jaar telden uiteraard ook door in zijn leeftijd. Pleging is nu 75 jaar en de verzeke- Op woensdag 20 december hebben mo- ring vindt 75 jaar en ouder een te groot ri- leneigenaar Potters en vrijwillig molenaar sico. Ondanks dat Pleging niets mankeert Johan van Kaam de lichtinstallatie bij de De standerdmolen van Urmond; het moet hij het molenaarschap officieel op- molen De Arend in Wouw in bedrijf gesteld. lijkt zo nog heel wat.

4de jaargang 2001 nr. 2 39 De gemeente Stein organiseerde in no- Later zette de inmiddels gealarmeerde mo- vember een informatieavond. Veel bezoe- lenmaker de molen op het westen en was kers konden instemmen met de plannen alle gevaar geweken. De moraal van het van Slijpen, maar anderen hadden weinig verhaal: zorg ervoor dat een molen bij goede woorden voor de ‘kaalslag’. zware storm, nooit met zijn kont in de wind staat en al helemaal niet met zelfzwichting. Een serie van dergelijke ongelukken is in Ne- Deichmühle in Norden bijna derland er waarschijnlijk de oorzaak van ge- verongelukt weest dat omstreeks 1905 de opmars van de zelfzwichting stokte in het noorden. PAPIERMOLEN De indrukwekkende Deichmühle in Norden, op twee na de grootste van OostFriesland, is tijdens een zware storm met windkracht 10 in ‘t kort: op 13 december bijna het slachtoffer geworden van een typisch zelfzwichtingson- G Sinds 29 november draagt de Amerikaan Molens in geluk. In verband met een reparatie was bij Jousterp zijn windrad en staart weer. De het kruis niet alleen het kruis, maar ook de Energie-windmotor uit 1924 is gerestau- Nedersaksen windroos vastgelegd. Helaas stond de mo- reerd door Bakker uit IJlst in opdracht van len toen de storm losbarstte op het oosten, de eigenaar, de gemeente Wûnseradiel, edersaksen is de Duitse deelstaat zodat de molen met zijn kont in de wind voor 90.000 gulden. welke rechtstreeks grenst aan noord- stond. De storm drukte de kleppen dicht, zo- G Dankzij Ruurd Jakob Nauta heeft de Noostelijk Nederland met de voorma- dat de molen als het ware bij windkracht Geeuwpoldermolen bij Uitwellingerga nu lige zonegrens als oostelijke afbakening. tien met volle zeilen stond. Daarop kwam een eigen website: www.geocities.com/ - Het gebied heeft een enorme rijkdom aan de molen los en begon achteruit te geeuwpoldermolen winden watermolens gekend met daarin draaien, bij een zich loswerkende vang. Er is G De Wereldwinkel van Rolde wil haar in- enorme variaties. Helaas is het meeste ver- dan weinig voor een horror-situatie nodig: trek nemen in de korenmolen van deze leden tijd, al loont een bezoek aan dit ge- het wiekenkruis kan zich zelf de molen ‘uit- plaats. Een verzoek daartoe is ingericht bij bied de molenliefhebber zeker. schroeven’ en valt. Bovendien bestond hier het gemeentebestuur, eigenaar van de Het is de grote verdienste, om niet te zeg- het gevaar, dat door het ontbreken van de molen. gen de titanenklus geweest van Wilhelm staart daarmee de hele kap over de kop G Half december is tijdens een stormnacht Kleeberg om al deze molens, voor zover be- zou slaan. ‘s Morgens werd er even over half een stuk van het bovenstaande eind van kend vast te leggen, gerangschikt naar kreis acht alarm geslagen. Politie en brandweer de(nog) houten buitenroe van de koren- en plaats. Zo zag in 1964 Niedersächsische rukten uit en sloten de drukke weg langs de molen De Leijen in Staphorst afgebroken. Mühlengeschichte het daglicht met de molen af, hetgeen tot een verkeerschaos in Deze roe heeft voor een houten roe moge- summiere maar onmisbare beschrijving van Norden leidde. Ingo Cassens, vriend van lijk een zeer hoge leeftijd breikt. duizenden molens in Nedersaksen plus een Christoph Wagenaar, zoon van moleneige- G Het aantal molens dat wordt gebruikt flink aantal afbeeldingen kaartjes en een naar Wagenaar zette de steen bij, waarvoor een huwelijksvoltrekking breidt zich uitvoerige molinologische inleiding. door de gang uit het kruis viel, zodat hij met nog steeds uit. Onlangs stond B & W van Er zijn sindsdien over de molens van Neders- een politieman de molen kon aanhouden. Veenendaal een huwelijkssluiting toe in de aksen meer boeken verschenen, veelal molen De Vriendschap aldaar. vanuit lokaal en regionaal uitgangspunt. Ze G Op 21 december is het achtkant -of wat zijn uitvoeriger, geven meer bijzonderheden ervan over was- van de molen van de Eters- en zijn vaak veel fraaier uitgevoerd dan Nie- heimer Braakpolder bij Etersheim van zijn dersächsische Mühlengeschichte dat echt plaats getild (zie Molenwereld 2000-12-263), het stempel van zijn tijd draagt. zodat nu de nieuwe fundering in orde ge- Toch is Niedersächsische Mühlengeschich - maakt kan worden door molenmaker Kiste- te nog steeds onmisbaar voor iemand die maker & Korver die de molen restaureert. een algemeen overzicht wil hebben van G Op 18 december is de gerestaureerde de molens in deze Duitse staat. Ongetwij- kap van de korenmolen De Geregtigheid feld daardoor was het boek snel uitver- in Katwijk met twee kranen op de plaats kocht en in 1979 volgde een herdruk, die gezet waar hij hoort. Met het herstel van de ook al sinds jaren niet meer verkrijgbaar is. molen, eigendom van de gemeente, is Toch is het om genoemde reden in 2001 een ton gemoeid. nog net zo onmisbaar als in 1964. Het is G Op vrijdag 12 januari overleed Nico van daarom een goede gedachte geweest Neerven, zeilmaker te Oss. Vanuit zijn sinds van oud-molenmaker Alfons Goldenstein 1925 bestaande zeilmakerij leverde hij tal- om over te gaan tot een nieuwe druk. Het loze molenzeilen, vooral voor molens in Ne- is een fotografische herdruk van de uitgave derland en BelgiÎ. van 1979 in een beperkte oplage op A4- G Op 17 november kreeg molenmaker Ad- formaat. Natuurlijk zou een bijgewerkte riaens uit Weert de Bundespreis für Hand- druk naar de eisen van deze tijd de voor- werk in der Denkmalpflege uitgereikt naar keur hebben, maar gelet op de ermee ge- aanleiding van de door deze Limburgse moeide arbeid en kosten blijft dat waar- molenmaker uitgevoerde restauratie van schijnlijk een utopie. Het is een reden des te de molen van Haaren-Neuhaaren. Wegens meer om blij te zijn met deze ‘klassieker’ ruimtegebrek kunnen wij pas in het vol- over de molens in Nedersaksen. gende nummer hierop uitvoeriger ingaan. W. Kleeberg: Niedersächsische Mühlenge- schichte, Verden 2000, 460 pagina’s, ISBN 3- Tentoonstellingen 00-006785-X. Het is te bestellen bij de uitgever, Alfons Goldenstein, Achimer Straﬂe 9, 9 september 2000 - 31 mei 2001: ‘125 jaar D-27283 Verden-Aller; e-mail: Alfons.Gol- Polder Prins Alexander’ in het gemaal Jan [email protected] De Deichmühle in Norden Anne Beijerink te Capelle a/d IJssel De prijs bedraagt DM 89,- exclusief (foto H. Noot). porto/ verpakking.

40 4de jaargang 2001 nr. 2 MOLENSTENEN

Molensteenfabriek Van Vugt levert u naar keuze massieve maalstenen of stenen met een zachte uitslag. Ze worden vakkundig afgewerkt, prima gescherpt en goed onder de rij gebracht.

Wij kunnen u ook van dienst zijn met: nieuwe Duitse blauwe stenen; kunst- en sierstenen; het scherpen van molenstenen; deskundige informatie. Bel voor inlichtingen vrijblijvend met:

H.J.A van Vugt Molensteenfabriek Zomereik 10 5682 HH Best (NL) Tel\Fax: (+31) (0) 499-395454

4de jaargang 2001 nr. 2 41 Molensactueel Vuurpijl ruïneert De Oude Knegt

Oudejaarsnacht is voor molenbeheerders spannend, zeker van molens met rietdek. Hoe loopt het af? Voor De Oud Knegt in Akersloot slecht, want een vuurpijl zette de molen in brand. Slechts het grotendeels verkoolde achtkant is overeind blijven staan.

eel molenliefhebbers zal het af- vatte. Niet lang erna stond De Oude Geschiedenis branden van de molen van Stiens Knegt in lichterlaaie. Toch slaagde de Vnog heugen. Tientallen jaren herin- brandweer erin de totale ondergang van De geschiedenis van de Akerslootse ko- nerde alleen de stenen onderbouw nog de molen te voorkomen. Het vuur dreigde renmolen gaat terug tot 1580. De Tachtig- aan het bestaan van de plaatselijke ko- steeds weer de kop op te steken, zodat jarige oorlog is dan een tien jaar eerder renmolen. Dankzij een enorme krachtsin- de brandweermensen nog tot half negen begonnen en juist in die eerste tijd spant spanning wist men van dit schamele res- ‘s morgens bezig waren met nablussen. het erom in Noord-Holland (‘Van Alkmaar tant weer een werkende korenmolen te Het achtkant staat nog overeind, maar begint de victorie’). Wanneer omstreeks maken. Op 23 april 1980 stelde de burge- heeft flink van het vuur te lijden gehad. 1580, na de overgang van Amsterdam meester de molen in bedrijf. Goed tien Een enkel kruishout is doorgebrand, maar het grootste gevaar is geweken, dan her- jaar later, op 1 januari 1992 brandde de het valt te bezien wat er bij een eventuele leeft het gewone leven. Akersloot wil dan molen geheel af. Men was weer terug bij herstel nog bruikbaar is. Niet veel is te vre- een eigen korenmolen bouwen en de af. Gelukkig is De Hoop daarna weer her- zen. schepenen van het dorp gaan op 15 au- bouw, maar de schrik zit er sindsdien Gelukkig is De Oude Knegt door zijn eige- gustus 1580 een overeenkomst aan met goed in, zeker ook omdat de Nooit Ge- naar, de Stichting De Uitgeester en Aker- de kerkmeesters, want de kerk zal het dacht in Warnsveld op 1 januari 1997 sloter Molens goed verzekerd. Zodat dit geld voorschieten. De molen en zijn op- dreigde te delen. en de reeds eerder in Akersloot getoonde volger(s) blijven lang het eigendom van Nu, op 1 januari, was het weer raak in mentaliteit er wel voor zal zorgen dat de het ambacht, de gemeente, Akersloot. Akersloot. Bewoners van een huis ten oos- molen weer uit zijn as zal herrijzen. Toch zal De huurder van de molen mocht gratis in ten van de molen vierden oud- en nieuw het voor velen nooit meer De Oude Knegt het molenhuis wonen. In 1653 blijkt Pieter met vuurwerk. Door de oostenwind kwam van voorheen zijn, ook al lijkt de herstelde Daniëlsz. Uit Langendijk de molen te huren hoogstwaarschijnlijk een van hun vuurpij- molen als twee druppels water op zijn voor 34 Carolusguldens. Hij mag 2 stuivers len in het riet van de molen dat vlam voorganger. maalloon rekenen voor een zak tarwe, 1 stuiver voor een zak rogge en 1 stuiver plus acht penningen voor ‘boonen, urten ofte haever’. Meer dan een halve eeuw na de bouw blijken de Akersloters zich misdra- gen te hebben. Zij hebben wel een molen gebouwd, maar zijn het windrecht verge- ten (?). Dat spaart weliswaar het betalen van het windgeld uit, maar is toch niet in de haak. In 1664 doen de ‘Scheepenen en Regeerders van Ackersloot’ dan aan- gifte van het bestaan van hun molen en vragen om ‘het regt van de wint, nodich totte voorsegde wint Coorenmolen te- genwoordig in haere jurisdictie alreede staende’. De Akerslootse regeerders be- weren dat zij de oorspronkelijke windbrief kwijt zijn, maar dat heeft veel weg van

De in 1817 herbouwde Oude Knegt, die in 1924 tot halverwege de romp werd afgebroken.

42 4de jaargang 2001 nr. 2 ‘In den jare 1817 ben ik van Uitgeest weg. Bovendien is het restant van de naar Akersloot gevaren oude molen dermate slecht, dat daarvan Eenmaal gesloopt en tweemaal gerecht eigenlijk niets meer te gebruiken is. Zo rijpt Zodoende heb ik de naam het idee om 400 m noordelijker een ge- van Oude Knegt heel nieuwe molen te bouwen. Men ont- Gebouwd 1766; vlucht 66 voet’ wikkelt dan plannen op basis van de korenmolen van Den Oever, een vergelijk- De tekst heeft veel weg van die welke op bare molen, maar met zijn 17 m vlucht naamborden voorkomt. Het gedicht gunt wat kleiner dan de oorspronkelijke Aker- ons ook een blik in het verleden van de slootse molen. molen. Hij is ‘twee maal gerecht’. Rech- De gemeente Akersloot laat zich van ten staat hier in de zin van opbouwen haar beste zijde zien en stelt de grond (vgl. rechtmast). Het achtkant is dus twee voor de bouw van de molen beschikbaar keer overeind gezet en tussendoor uiter- plus een startsubsidie van 90.000 gulden, aard een keer gedemonteerd; ‘eenmaal terwijl de Stichting De Uitgeester Molens gesloopt’. In 1817 is de molen blijkbaar 10.000 gulden beschikbaar stelt. Daar- verplaatst van Uitgeest naar Akersloot en mee is een derde van de geraamde kos- daar eerder in 1766 gebouwd. De vlucht ten van drie ton gedekt. Het enthou- is 66 voet. Het is onduidelijk welk voet is siasme ter plaatse is groot. In 1980 zijn er gehanteerd, omdat Akersloot in verschil- zo’n 750 donateurs. lende ‘invloedssferen’ ligt. In ieder geval De werkgroep gaat met geestdrift aan heeft men in Akersloot gedurende kortere het werk. Er wordt van alles op touw gezet of langere tijd een voet van 0,285 m ge- om aan het vereiste kapitaal te komen: Het weinig moedgevende restant van hanteerd. Dat zou neerkomen op een een aandelenactie (waarvan de laatste De Oude Knegt in juni 1976 (foto P. vlucht van 18,80 m. Helaas is over het Uit- coupons in 2000 verlopen...); concerten, Grund). geester oerverleden van De Oude Knegt met ‘koek en zopie’ op het ijs, stands op niets bekend. braderieën... Men maakt bedrijven en in- In 1828 verkeert hij ondanks zijn recente stellingen enthousiast. Die sponsoren werk bouw in slechte staat. Er moet voor 2000 of voeren werkzaamheden tegen gere- een goede smoes. De zaak wordt prettig gulden aan de molen vertimmerd wor- duceerde prijs of zelfs ‘pro deo’ uit. Dat opgelost voor de Akersloters. Op 26 mei den: een gebroken roe, nieuwe zeilen, geldt ook voor materialen. Zo schenkt 1664 wordt de windbrief afgegeven: men een nieuwe steen, reparaties aan de kap. Rijkswaterstaat het zware hout voor de moet vier Hollandse guldens per jaar be- Het wordt het Akerslootse gemeentebe- achtkantstijlen (de werkgroep met het talen en wel met terugwerkende kracht stuur te gortig. Bovendien kost de molen al wel zelf slopen en vervoeren) Het water- tot 1662. Een heel coulante oplossing, elf jaar gemiddeld ƒ 24,0 meer dan hij op- schap Het Lange Rond schenkt riet (maar want de molen had er per slot zeker enige brengt (dus vanaf de bouw in 1817!). men moet het zelf snijden). Hoogovens tientallen jaren opzitten. Daarom verkoopt men De Oude Knecht schenkt het plaatijzer voor de roeden, die Bij opgravingen in oktober 1981 blijkt dat aan een particulier voor 450 gulden. Dan men zelf last. De as wordt tegen geredu- de molen zeker twee standerdmolens als blijft de molen nog een kleine eeuw in be- ceerd tarief gegoten. Het werk dat de voorganger heeft gehad. Dankzij een drijf en ondergaat vervolgens het lot van werkroep in eigen beheer uitvoer is in het rijmpje weten we wel meer over de bouw zoveel van zijn soortgenoten: sloop. Toch kort niet op te sommen. Door dit eigen van de achtkante molen: laat men in 1925 nog een halve romp staan, want die kan nog mooi dienst doen als opslagruimte. Toch is ook dit maar tijdelijk. Onderhoud wordt er niet meer ge- leegd en zo verdwijnt door wind en weer al het riet van zijn lijf. De toekomst van De Oude Knecht is duidelijk en lijkt onafwendbaar: voltooiing van operatie-1924...

De Nieuwe Oude Knegt

In 1978 steken op initiatief van Theo Visser een paar mensen uit de streek de hoof- den bij elkaar. Zou het niet mogeliojk zijn om De Oude Knegt te redden van een onafwendbaar lijkende ondergang. Zo ontstaat er een werkgroep, die nauwe banden heeft met de bestaande Stich- ting De Uitgeester Molens en daardoor weet waarover men praat. Op 7 april 1978 kaart men de herbouw van de molen aan bij de burgemeester van Aker- sloot en dan komt de zaak in beweging. Het is niet verstandig om de molen om zijn oorspronkelijke plaats te herstellen vanwege de daar optredende windbelemmering en de ligging pal aan een drukke

De Akersloter korenmolen in opbouw, De molen in vol bedrijf (foto K. Tanger). begin 1981.

4de jaargang 2001 nr. 2 43 De brandende molen in het prille begin van 2001 (foto Damiate b.v. \ L. Klein Schiphorst).

werk slaagt men erin om op de bouwkos- ten de helft te besparen, wanneer die werkzaamheden langs reguliere kanalen zouden worden uitgevoerd. De werkgroep telt een vaste kern van vijf mensen met Theo Visser als bouwcoördi- nator. Daarnaast zijn er nog een twintigtal andere actieve werkers. Verder werken er nog een vijftig mensen meer en minder regelmatig mee. Op 20 augustus 1980 wordt de eerste paal voor de nieuwe molen geslagen. De werkgroep gaat in hetzelfde jaar op in de Stichting De Uitgeester Molens, die dan verder het leven ingaat als de Stichting De Uitgeester en Akersloter Molens en uiteraard ook de eigenaar is van de molen. Molenmakerij Saendijck maakt het achtkant, maar voor de kap zorgt men zelf. In januari 1981 komen romp en kap op hun eigen plaats. Op 2 mei van dat jaar worden de roeden gestoken, terwijl op 27 mei 1983 de ingebruikstelling volgt. De molen gaat met twee koppel stenen weer malen . Piet Huygens, inmiddels overleden, verwerft het certificaat gezel-molenaar van het AKG. De molen maalt niet alleen mer draait ook heel veel. Zo maakt de as in 1985 meer dan een miljoen omwente- lingen. En dan één smerige vuurpijl....

De Nieuwste Oude Knegt

Er is eigenlijk geen twijfel dat De Oude Knegt wordt hersteld. Niet alleen is de molen goed verzekerd en is er iemand bekend die zichzelf mogelijkerwijs schuldig acht voor de fatale vuurpijl. Daarnaast speelt ook de mentaliteit ter plaatse een rol. Men heeft zich onverzettelijk getoond bij het herbouwen van De Oude Knegt: die molen moest er komen en daarom moet hij er ook nu weer komen. Is dat weer De Oude Knegt? Vanwege de aan de oude molen verbonden herinneringen van de werkers waarschijnlijk niet. Toch zal de herbouwde molen wel de herinnering levend houden aan groep bevlogen mensen aan wie Akersloot zijn korenmolen dankt. Het blijft dan, ook op die plaats:

In den jare 1817 ben ik van Uitgeest naar Akersloot gevaren Tweemaal gesloopt en tweemaal gerecht Zodoende kreeg ik de naam van Oude Knegt Dan eenmaal verbrand en daarom weer tweemaal gerecht, Zodoende houd ik de naam van Oude Knegt 1817 - 1924 - 2001 1766 - 1817 + 1983 - 200?

De na de brand zwaar gehavende molen.

44 4de jaargang 2001 nr. 2 Dat het al een hele oude molen betreft blijkt ook wel uit het volgende: Op 5 April 1693 werd Hendrick van Moesveld met de Z o e k e r molen beleend, namens Maria Magda- lena, vorstin en douairière van Nassau. Mo- De onbekende standerdmolen uit Molenwereld 2001-1 lenaars waren: wordt door de heren Esselink uit Delft, Meesters uit Breda, - Jan Abrahams - Gerrit Nijenhuis Nibbelink uit Etten (G) en Posthumus uit Huins thuisge- - H. Kreeftenberg (van het Fort) - Bloemers (van de Weert) bracht als De Oude Molen in Varsseveld. - A.G. Willink

Van deze molen vertelde Frans Gunnewick mij eens een mooi verhaal. Molenmaker Ti- nus ten Have uit Aalten maalde ook op de stenderkast van Willink in Varsseveld. Z’n vader had nog bepaalde verplichtingen aan deze molen(eigenaar). Eens had hij na een hele nacht malen nog geen twee mud graan erdoor gekregen. De molen liep zo langzaam dat Tinus af en toe een drupje olie op de as deed om hem maar aan de gang te houden. De volgende morgen kwam er wind zodat er weer vlot gemalen kon worden, om zo de schade weer in te halen. De eigenaar Willink kwam op de molen kijken en vond dat het veel te hard ging. Hij vond dat er maar wat zeil weg moest worden genomen. Tinus zei: “Van- nacht wolle neet, noe zal e, al maal ik de hele kaste an de grond, d’r geet gin dook veurhèèn”. Vanaf dat moment hoefde Tinus als molenaar niet meer terug te komen, met als gevolg dat zijn vader ook van z’n verplichting af was. Willink stuurt eind jaren ‘20 De Hol- landsche Molen een brief waarin hij aan- geeft dat hij zijn molen wil slopen. Als reden geeft hij op dat de vrije windvang wordt gehinderd door opgaand hout, en dat de molen daardoor nog maar een kwart van de wind zou kunnen vangen. Op een gegeven moment ziet de Varsseveldse arts A.D.J. Berkhout het als zijn plicht om De Hol- landsche Molen te melden dat Willink z’n molen wil slopen. De molen is op dat moment nog in goede conditie. Willink belooft De heer Esselink schrijft: as kreeg. Kreeftenberg reisde in april 1922 de molen nog enige jaren als landschaps- ‘De molen stond aan de Terborgse weg, naar Oostzaan om een dergelijke as uit te schoon te laten staan; totdat het doek in nabij het station. Het bouwjaar is mij niet zoeken. Ongetwijfeld zal dat bij de molen- 1932 definitief viel.’ bekend, maar de aanduiding ‘Oude Mo- slopers Gebr. De Boer geweest zijn. Met Verder wijst de heer J. Broerse uit Wormer len’ ter onderscheid van andere molens in deze as heeft de molen maar een jaar of op de grote overeenkomsten tussen het de buurt wijst op een hoge ouderdom. Zo tien gedraaid, want in 1932 sloopte ge- onbekende zaagmolentje in Molenwereld stond een paar kilometer zuidelijker in de noemde molenmaker de molen. Op 4 april 2000-11-247 en de omstreeks 1925 ge- buurtschap Sinderen de ‘Nieuwe Molen’, 1932 werd de molen omgetrokken. Laatste bouwde en in 1940 gesloopte zaagmolen die al uit 1671 dateerde. Deze twee stan- molenaar/eigenaar was A.G. (Arie) Willink. Werklust van Klaver & van der Hoogt in Al- derdmolens behoorden eertijds tot het ge- Volgens het Brabants Molenboek werd bij blasserdam; toevallig??? meenschappelijk bezit van het Huis Bergh de door Beckers in 1973 te Heusden geen het Huis Wisch. De laatste tientallen ja- bouwde standerdmolen de as van de Vars- De nieuwe ‘Zoeker’, een binnenkruier, zou ren was de Oude Molen in bezit van mole- seveldse standerdmolen gestoken. Wat er volgens het opschrift bij Stroet, een buurt- naars Willink. De molen stond daarom ook in de tussenliggende periode met de as schap in de gemeente Harenkarspel, voor- bekend als de molen van Willink. Kort na gebeurd is weet ik niet.’ heen Sint Maarten hebben gestaan. Hij- 1900 werd er door molenmaker Kreeften- De heer Nibbelink voegt daar nog de vol- heeft heel veel overeenkomsten met de berg een balkon aangebracht. Waar- gende wetenswaardigheden aan toe: bestaande molen van de polder Valkkoog schijnlijk in dezelfde tijd werd de molen van ‘Molenmaker Kreeftenberg schrijft in zijn in dezelfde gemeente, maar ook veel dat een halfgesloten in een gesloten standerd- boekhouding over het halen van de as en twijfel oproept. Nu hebben bij Stroet de molen veranderd. De onderbouw was tot de sloop van de molen: molens van de Ringpolder gestaan. Of is er die tijd met pannen gedekt, net als de Voor rekening van H.Willink: nog een andere molen in het geding? Wie ‘Nieuwe Molen’ of ‘Keurhorstermolen’ in 29 April 1922 naar Oostzaan geweest, 6,- wil hier zijn of haar licht over laten schijnen? Sinderen. Dankzij de deels bewaard geble- 13 Mei 1922 verladen ijzeren as 1,5 uur 0,90 ven administratie van de molenmakers Reacties a.u.b. te richten aan de redactie Kreeftenberg, die op een steenworp af- De heer A.G. Willink te Varsseveld, van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, stand van deze molen hun bedrijf hadden, 29 - 30 - 31 Maart en 1 t/m 6 April 1932, af- 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, is bekend dat de molen in 1922 een ijzeren breken windmolen. e-mail [email protected]

4de jaargang 2001 nr. 2 45 Verbetering F.J.M. Klören Molenbiotopen in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden Opgroeiend hout bedreigt niet alleen het klassieke weideland- schap van de Alblasserwaard - ‘de groene Sahara’ -, maar re- Door initiatieven van Vereniging voor Agra- duceert ook waarde van de beeldversterkende elementen als risch Natuurbeheer Den Hâneker hebben de de molens (foto Herman Sangers). molenbiotopen een plaats gekregen in het Landschapsplan voor. In 1999 is met het rapport ‘Poldermodel’ een aanbeveling gedaan tot verbetering van de directe omgeving van de molens.

aarbij gaat het niet primair om de regelen aangeboden aan gedeputeerde windvang maar om de verbetering mevrouw Van Ruijven-van Leeuwen en de Dvan de landschappelijke belevings- dijkgraaf van het Hoogheemraadschap waarde van de molens in de Alblasser- van de Alblasserwaard en de Vijfheeren- Molen No. 8 en zijn buren van de Ne- waard en de Vijfheerenlanden. Dat daarbij landen, de heer Wind. De Stichting Uitvoe- derwaard dreigt te verdwijnen achter de windvang van de molens veelal verbe- ring Landschapsplan en Den Hâneker heb- (nog jonge) bomen (foto Herman San- tert is een niet te onderschatten nevenfac- ben het voorbereidend werk hiermee af- gers). tor. Zo zullen de molens beter functioneren gerond. Het rapport bestaat uit twee de- en worden molenaars gemotiveerd om len: hun molens in bedrijf te stellen. Dit komt de 1. Het algemeen deel met daarin: levendigheid van het landschap weer ten de definitie van het begrip molenbio- toe. Daarnaast kan het rapport van nut zijn goede. Uitgangspunt voor de plannen is toop; als gereedschap bij het maken en beargu- de situatie van ongeveer 25 jaar geleden. de omschrijving van het wettig instru- menteren van plannen. Nu kan aan de Over de start van dit project voor de ver- mentarium om tot verbetering van de daadwerkelijke verbetering van de molen- betering van de molenbiotopen van de 55 molenbiotopen te komen; biotopen worden begonnen. molens in de Alblasserwaard en Vijfheeren- het planologisch instrumentarium; landen is reeds eerder geschreven in Mo- de benoeming van beoordelingscriteria De toeschouwer die de ontwikkelingen in lenwereld 1999-10-208. van de ruimtelijke context. de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden Een belangrijke taak voor de Stichting Uit- kritisch volgt vraagt zich misschien af wan- voering Landschapsplan is het verzorgen 2. De behandeling van een aantal molens neer daadwerkelijk de molenbiotopen ver- van een instrumentarium en het opstellen in de streek met aanbevelingen tot verbeterd worden. van uitvoeringsmaatregelen om de molen- betering van de plaatselijke situatie als- Op dit punt is er al veel gebeurd. Zo is in het biotopen daadwerkelijk te verbeteren. Om mede aanbevelingen tot het aanscher- vorig snoeiseizoen door het Hoogheem- een breed ambtelijk maar ook maat- pen van het beleid. Dit alles op basis raadschap enorm veel opgaand hout ver- schappelijk draagvlak te creëren is het niet van bovenstaande criteria. De molens wijderd of geknot bij de molens van de verstandig er zonder meer op los te zagen. zijn zorgvuldig uitgekozen en kennen ie- Over- en Nederwaard aan de Kinderdijk en Stichting Uitvoering Landschapsplan wordt der een duidelijke probleemsoort. aan de Hoekmolen bij Hei- en Boeicop. Dit ondersteunt door vertegenwoordigers van jaar zal het zijn vervolg krijgen. Mede door Den Hâneker, de Provincie Zuid-Holland, de Met name het algemeen deel is interes- actie van vrijwillig molenaar Wim van der afdeling Zuid-Holland van Het Gilde van sant. Niet omdat er nieuwe dingen zijn ont- Wal is vrijwel al het opgaande hout bij de Vrijwillige Molenaars, het Hoogheemraad- dekt. Nee, het gaat er om dat nu beschre- Blokker in Alblasserdam verwijderd. Stich- schap Alblasserwaard en de Vijfheerenlan- ven is waarmee men te maken heeft als ting Uitvoering Landschapsplan en Den Hâ- den en de Stichting tot Instandhouding van men ergens de biotoop wil verbeteren. De neker sprongen bij door het beschikbaar Molens in de Alblasserwaard en de Vijfhee- zeven gekozen molens/molengroepen zijn stelen van een versnipperaar. Molenaar renlanden. in dit kader slechts voorbeelden. Herman Korevaar deed een aanzienlijke Het rapport kan door beleidsmakers en aanzet bij de Gelkenesmolen te Groot-Am- ambtenaren als handleiding worden ge- mers. Een aantal agrariërs welke aangeslo- De situatie nu bruikt. Er is nu een kader geschapen. Ook ten zijn bij Den Hâneker zullen deze klus kunnen mensen die ergens een molenbio- deze winter afmaken. Op 19 december is het rapport Molenbio- toop willen verbeteren het rapport gebrui- topen Instrumentarium en Uitvoeringsmaat- ken naar ambtenaren en beleidsmakers Schrijver dezes kon op de contactavond

46 4de jaargang 2001 nr. 2 van het Gilde van Vrijwillige Molenaars in 2. Uit het algemeen deel van het rapport Kortlandse Molen, de Stijve Molen, de Haastrecht onlangs een oproep doen aan blijken dat de planologische en wette- Achterlandse Molen, de Goudriaanse de molenaars om initiatieven tot het zagen lijke mogelijkheden nauwelijks soelaas Molen en de Vlietmolen zullen nogal van bomen te nemen. Daar waar het bo- bieden. In Nederland zullen de molenbi- wat noten moeten worden gekraakt. men van het Hoogheemraadschap betreft otopen slechts worden verbeterd wan- 4. Het initiatief wordt nu aan de molenaars moet men zich melden bij de heer Herman neer hiervoor maatschappelijke en gelaten. Niet iedere molenaar zal initia- Sangers. Hij beoordeelt de situatie, verzorgt vooral ambtelijke steun ontstaat. Daar tief nemen. Stichting Uitvoering Land- eventueel een kapvergunning en spreekt waar het gaat om planning van natuur, schapsplan zal een en ander goed een werkverdeling af met de molenaar. Dit parken en stadsuitbreiding zal de lobby moeten volgen. kan betekenen dat de molenaar het ge- van derden groot zijn. De vraag is of de 5. De uitvoering van het Landschapsplan is hele werk moet doen, alleen het omzagen molenbiotoop het dan zal winnen. aan tijd gebonden. Kunnen in dit tijds- of alleen het verwijderen. Daar waar de 3. Vooralsnog worden in de Alblasser- bestek alle molenbiotopen worden be- bomen dicht bij een openbare weg liggen waard en de Vijfheerenlanden vooral handeld? Wie controleert en cöordi- kan het Hoogheemraadschap ook beslui- bomen gezaagd door het Hoogheem- neert de handhaving nadien? Zijn er in ten een en ander op te nemen in het snoei- raadschap. In onze streek zijn de de toekomst financiële middelen be- plan van dit of volgend jaar. meeste hinderlijke bomen wel van hen. schikbaar? Voor wat betreft groen dat in bezit is van Maar het moet gezegd worden dat de 6. Wie onderneemt in andere streken van overige eigenaren verloopt de coördinatie bereidwilligheid hoog is. Nu zal moeten het land actie? Met name de betrok- via den Hâneker en het Landschaps - blijken of ook gemeenten, de provincie kenheid van mensen en instanties bui- plancoördinator Alblasserwaard-Vijfhee- Zuid-Holland en particulieren bereid zijn ten de molenwereld (Hoogheemraad- renlanden, de heer Sjoerd J. Veerman om mee te werken. Onder meer bij de schap en Den Hâneker) lijkt in onze

Kap- en knotwerk geven vrij zicht op Knotwilgen leverden de boeren gerief- Het knotten maakt van deze uit hun de molens, terwijl de openheid van het hout, voor allerlei doeleinden. Dat is krachten gegroeide wilgen weer echt polderland wordt onderstreept (foto verleden tijd. Daardoor blijft het knot- knotwilgen en levert een hele rij mo- Herman Sangers). ten achterwege en groeien de bomen lens op. uit (foto Herman Sangers).

Kanttekeningen

Bij de gehele actie zijn een aantal kanteke- ningen te plaatsen. 1. Bij de daadwerkelijke voorgestelde maat regelen is er in dit rapport al sprake van minder vergaande maatregelen dan de aanbevelingen in het Polder- model. Daarmee wordt het doel de situatie van 25 jaar geleden te creÎren ge- nuanceerd. Ik ben mij ervan bewust dat soms een afweging gemaakt moet worden tussen meerdere belangen. Per- soonlijk kan ik goed leven met het aan- passen van de beplanting op de land- scheiding ten oosten van de Westermo- len in Langerak. Anderzijds vind ik het voorstel om slechts enkele bomen bij de Hofwegense Molen te verwijderen wel van erg hoog politiek gehalte. De beplanting langs de Graafstroom ter hoogte van de Hofwegense zou van hoge cultuurhistorische waarde zijn. Vijf- entwintig jaar geleden stond daar nog nauwelijks groen. Op zich kan het geen kwaad compromissen te sluiten, maar De Hoekmolen bij Hei- en Boeicop, Achter die bomen stond toch echt de doe dit dan in de uitvoering wanneer dit een molen die voor tientallen jaren het Peilmolen nog (foto Herman Sangers). niet anders kan. De gekozen werkwijze polderland aldaar echt domineerde alhier kan lijden tot een compromis van krijgt concurrentie van bomen; ze zijn een compromis. nog jong... (foto Herman Sangers).

4de jaargang 2001 nr. 2 47 streek een essentiÎle succesfactor. Ook Conclusie de natuurlijke samenhang van de Al- blasserwaard en de Vijfheerenlanden Al met al worden er in de Alblasserwaard maakt een grootscheepse actie moge- en de Vijfheerenlanden ongekende stap- lijk. pen genomen. De molenbiotopen liften 7. Molenstichtingen zijn vooral bezig met mee in het succes van Den H‚neker en het Het moderne molenleven de molen op zich. Zijn zij in staat om Landschapsplan. Door een goede samen- naast de molen ook de molenbiotoop werking lijkt veel mogelijk. Ook moeilijke za- te verbeteren? ken moeten wij niet uit de weg gaan. En Moderne (molen)ziekten 8. De molenbiotopen in de Alblasser- over de genoemde kanttekeningen moe- waard en de Vijfheerenlanden zijn over ten betrokkenen in de komende tijd na- Niemand kan de toekomst voorspellen, maar af- het algemeen pas de laatste decennia denken. Ook zal niet overal 100% succes gaande op hetgeen zich rond de afgelopen jaar- achteruitgegaan. Ook is er een be- behaald worden. wisseling afspeelde, gaan we – of in ieder geval perkte druk vanuit de stedelijke gebie- Ik nodig mensen in andere streken uit om in ik – moeilijke tijden tegemoet. Ten eerste was er den. Dit gegeven maakt succes op vrij navolging van de Alblasserwaard en de een vuurpijl die exact op de dag nauwkeurig grote schaal mogelijk. Hoe te handelen Vijfheerenlanden de molenbiotopen aan tien jaar na dato weer een recent herbouwde, in streken waar inmiddels sinds mensen- te pakken. Stichting Uitvoering Land- rietgedekte molen in de as legde. Schrale troost is heugenis gebouwen en geboomte bij schapsplan en Den Hâneker (De Laak 31, dat de Oude Knegt niet zo oud was dan zijn de molens staan? 4128 CA Lexmond, telefoon 0347-342044) naam deed vermoeden. geeft graag informatie. Ten tweede was daar het persoonlijk leed, om te beginnen met de weigering van Mijn Oude Bus. Ieder jaar vraag ik mij weer af waarom ik in een dergelijk ruim vehikel rijd, terwijl ik praktisch alleen nog voor eigen winkel maal en het ‘baan- werk’ onderhand op de fiets wel afkan. ‘Leuke Uitreiking biotooprapport Alblasserwaard molenvakanties en dito festivals met luxe over- nachtingsplaats’ luidt daarom steeds weer mijn antwoord… en de Vijfheerenlanden Maar goed, met kerst weigerde hij waardoor ik met de door mij zo gehate trein op familiebezoek moest. Op kerstavond had ik bovendien kans gezien om een compleet hoofdstuk van mijn bin- nenkort te verschijnen boek kwijt te raken, dus ik was toch al in een slecht humeur. Ondanks Uitreiking biotooprap- alle hi-tech en beveiligingen op mijn huidige PC port; v.l.n.r. gebiedsgede- had ik het onmogelijke mogelijk gemaakt en puteerde Van Ruijven-van kon ik tijdens de resterende kerstdag het verloren Leeuwen, dijkgraaf Wind hoofdstuk andermaal bedenken en schrijven. en landschapscoördinator Het ergste komt echter nog: Door dat (veel te) Veerman veelvuldig achter de PC zitten had ik last gekregen van (ja, u mag lachen)… een muis-arm! Kunt u het zich voorstellen: WvdL is beroepsmolenaar en heeft last van een muis-arm! Ik wist van schaamte amper meer hoe ik dit aan familie en vrienden moest vertellen. Bijkomend nadeel is dat ik de laatste jaren (om onverklaar- bare reden overigens) steeds meer vrienden krijg. Ga daar maar eens aan staan! Ik begrijp so- Uitreiking Evert Smit-biotoop- wieso weinig van de hedendaagse mens. Een prijs met v.l.n.r. de heren Slob muis-arm hield ik tot voor kort als een luxe- (voorzitter Den Hâneker), Ab- kwaal voor aanstellers, maar nu ik zelf voor de bring (voorzitter Stichting Land- bijl ben gegaan, moet ik deze mening toch enigs- schapsplan Alblasserwaard en de zins relativeren. Maar het blijft vreemd: Als Vijfheerenlanden), Steinz (GVM) klein kind tilde ik met gemak 25 kg. en liep met en Visser (vice-voorzitter Molen- 50 kg. op mijn schouders de molen uit en nooit stichting Alblasserwaard en de heb ik ergens last van gehad! De afgelopen vijf- Vijfheerenlanden). tien jaar scherpte ik toch de nodige stenen, maar nooit had ik last van een ‘scherp-arm’ (de term ‘bil-arm’ zal ik maar mijden, want dat klinkt Op dinsdag 19 december werd het biotooprapport met enig officieel vertoon uitgereikt wel erg vies). Ik dacht dat Zeeuwen (waaronder door landschapscoördinator de heer Veerman aan de gebiedsgedeputeerde mevrouw ik) stoere dijkwerkers waren die wel tegen een Van Ruijven-van Leeuwen en de dijkgraaf van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlan- stootje konden, maar helaas… den, de heer Wind in het Nederwaardgemaal J.U. Smit aan de Kinderdijk. En ik ben niet alleen: de zanger van de De heer Steinz, vice-voorzitter van het Gilde van Vrijwillige Molenaars, had voor de aan- Zeeuwse popgroep Bløf kreeg onlangs een wezigen nog een verassing in petto. Vanwege het voorbeeldige karakter van het bio- ‘Burn-Out’ omdat… hij twee jaar met een gi- toopproject reikte hij de Evert Smit-biotoopprijs uit aan de drie hoofdrolspelers in dit pro- taar om zijn nek liedjes heeft staan zingen op ject: de Stichting tot Instandhouding van Molens in de Alblasserwaard en de Vijfheeren- een podium! landen, de stichting Landschapsplan Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden en de ver- Voordat ik straks ook (lekker modern!) een eniging Den Hâneker, die zich inzet voor agrarisch landschapsbeheer in de Alblasser- ‘Burn-Out’ krijg, rond ik maar af. Met mijn waard en de Vijfheerenlanden. (muis)arm gaat inmiddels alles weer goed. Nu de rest nog. Belangstellenden kunnen het rapport bestellen bij landschapscoördinator Sj. J. Veerman: p/a Den Hâneker, De Laak 31, 4128 Lexmond; Tel: 0347 342044; E-mail [email protected]. De WvdL kosten bedragen ongeveer 30 gulden

48 4de jaargang 2001 nr. 2 Vier meter molenlandschap (3b) J.S. Bakker We vervolgen nu de beschrijving van de middenplaat uit Molenwereld 2001-2 met bijzonderheden over de molens De Witte Klok die op deze plaat uit april 1915 zijn te zijn. Op de plaats van De Witte Klok heeft eerder een houtzaagmolen gestaan, vermoe- Nadat we onze tocht langs de Kalverringdijk in noordelijke delijk een bovenkruier. De windbrief voor richting gestaakt hebben gaan we nu vanaf De Wachter oost- deze molen, genaamd De Reizende Man, is op 20 april 1641 afgegeven. Een eeuw la- waarts en komen zo bij de pelmolen De Witte Klok. ter, op 10 april 1742 verkoopt Gerrit Sij- monsz. Aan Pieter Lubbertsz. Koopman het erf van de molen, die inmiddels is afgebroken. Pieter Koopman hebben we al eerder ontmoet als eigenaar van Het Jonge Big in Zaandijk en als de man die de Zaandijker papiermolen De Gans laat verhuizen naar de Kalverringdijk. Hij laat in 1748 op de plaats van De Reizende Man een impo- sante pelmolen bouwen die als naam De Witte Klok krijgt. Pieter Koopman behoort tot de aanzienlijkste inwoners van Zaandijk. Hij is diaken van de doopsgezinde gemeente en hoogheemraad van de Wijde Wormer. Behalve van de genoemde molens Het Jonge Big, De Gans en De Witte Klok is hij ook eigenaar van de oliemolens De Wachter, De Engel en Het Jonge Vool. Verder is hij ook boekhouder van rederijen die zich bezighouden met de walvisvaart. Nu is een boekhouder in die tijd wel wat anders dan het hoofd van de administratie. Directeur, of modern, manager, is beter op zijn plaats. Onder zijn leiding zijn van 1702 Op de voorgrond de oliemolens De Windhond (l) en De Ooievaar (r). Daarachter, tot 1753 46 schepen uitgegaan voor de aan de Poel, de rijstpelmolen De Witte Klok, nog zonder het pakhuis Indramajoe, Groenlandvaart en van 1724 tot 1734 18 de oude schuur van De Groene Ridder. schepen naar Straat Davis (tussen Groen-

Pelmolen De Witte Klok, nu met het pakhuis Indramajoe.

4de jaargang 2001 nr. 2 49 de laatste Zaanse molen die alzo de Zaan- bedoeld voor het meren van houtvlotten. streek verlaat. Er valt trouwens niet veel Bij het Kalf wordt het hout dat van elders meer te halen en de belangstelling voor de komt als vlotten gemeerd, voordat het bouw van een nieuwe windkorenmolen is wordt doorgevoerd naar de molens en de dan ook tanende. De onderbouw van De zagerijen. Pas aan het eind van de vorige Witte Klok met de schuren blijven nog een eeuw wordt ook de Voorzaan voor dit doel tijd lang staan en worden opgenomen in in gebruik genomen. het extractiebedrijf van T. Oly & Co- T.O.C. Naar het oosten gaande passeren we de (zie Molenwereld 2000-4-86). Inmiddels is lege erven van de in 1791 gesloopte pel- het restant van De Witte Klok geheel verd- molen De Zwarte Walvisch en de op 9 no- wenen. Maar in Oudorp houdt molenaar vember 1842 afgebrande oliemolen De John van Ham De Witte Klok nog steeds in Kater. bedrijf, al draagt hij nu de naam van zijn We komen dan uit bij de watermolen Het voorganger: Het Roode Hert. Pinksternakel. Deze in 1636 gebouwde molen bemaalt de Haler-, Haalders- of Holla- ertsbroek, alias de Kalverpolder. De polder Pinksternakel is niet zo groot, 182 ha, en de molen met een vlucht van 16 meter ook niet. Het Pink- Voorbij De Witte Klok zien we allemaal pa- sternakel zal ongetwijfeld als scheprad molen in het water van de Poel staan. Die zijn len zijn gebouwd, terwijl hij zijn scheprad later heeft omgeruild voor een vijzel met een De Witte Klok als korenmolen ‘t Roode diameter van 75 cm. Dat is gebeurd in Hert in opbouw in Alkmaar-Oudorp 1869. Bij de aanbesteding neemt Simon Ot- (foto coll. J. Broerse). ter, firmant van de firma Gebr. Vredenduin uit Zaandijk het werk aan voor 8625 gulden. Als borgen stelt hij zijn Zaandamse collega’s Gerrit en Jan Gras. land en Canada). Zijn schepen heten ook De molen zou zijn wonderlijke naam heb- Klok, hetzij De Gele, De Vergulde of De ben te danken aan het feit, dat hij bij de Rode Klok. De molennaam past dus uitste- bouw of bij het opnieuw dekken van de kend in het rijtje en is, evenals de scheeps- molen tijdens Pinksteren zonder rietdek, namen, terug te leiden op het wapen dat ‘nakend’, zou hebben gestaan en zo zou Koopman voert en een klok vertoont. uit Pinksternakend Pinksternakend zijn ont- Koopman, gehuwd met Lijsbeth Breet, staan. Meer waarschijnlijk is dat de molen overlijdt kinderloos op 11 juni 1753. zijn naam ontleent aan een knolgewas, de De Witte Klok wordt in 1795 het eigendom pastinakel. van Klaas Gerritsz. Honig, die al eerder in In 1913 wordt Het Pinksternakel onttakeld 1791 en 1793 vergeefs op de molen heeft en vandaar dat hij op de foto zonder as en geboden. Ten oosten van de molen ligt roeden staat. In de molen komt een centri- dan de traankokerij De Bijenkorf. Het zal bij fugaalpomp te staan die door een motor De Witte Klok toen beslist niet lekker heb- wordt aangedreven. ben geroken! Dit bevalt blijkbaar niet, want in 1925 wordt In 1806 koopt Pieter Couwenhoven de mo- op een andere plaats, aan de Wormer- len. Hij en zijn nazaten blijven er tot 1922 de ringsloot, een Hercules windmotor ge- eigenaar van (zie bij de lotgevallen van De bouwd. Het restant van Het Pinksternakel Grootvorst). wordt vervolgens gesloopt. De Witte Klok is de laatste rijstpelmolen van ‘t Roode Hert, en daarmee De Witte Het werk van de Amerikaan wordt in 1992 de Zaanstreek geweest en heeft zo ge- Klok, maalt nog steeds. overgenomen door een nieuw elektrisch werkt tot aan het stilzetten van de molen in 1922. In 1898, 1899 wordt aan de oostzijde van de molen een grote houten schuur gezet. Dit is de schuur van de oliemolen De Groene Ridder uit Zaandam-West die in september 1898 is gesloopt. Dit nieuwe pakhuis krijgt de naam Indramajoe, zo genoemd naar een plaats op het Indonesi- sche eiland Java. Bij de veiling van de vijf molens van Cou- wenhoven in maart 1922 gaat De Witte Klok ook over in handen van Gebr. De Boer in Oostzaan en dat is het begin van het einde. De molen mag dan nog een paar jaar wachten op de komst van een ge- schikte kandidaat koper. Op 15 september 1924 gaat de korenmolen Het Roode Hert van P. Berkhout Az. te Oudorp bij Alkmaar in vlammen op doordat een afgestoken vuurpijl in het rietdek terecht komt. Berkhout koopt dan de bo- venbouw van De Witte Klok van De Boer die dan in het najaar van 1924 tot op de onderbouw wordt afgebroken en vervolgens door molenmaker Poland als koren- De Poel in gebruik als houthaven. Voor een beschrijving van deze foto verwijzen we molen wordt opgebouwd in Oudorp. Het is u naar Molenwereld 2000-4-86 (foto coll. J. Broerse).

50 4de jaargang 2001 nr. 2 op de tweesprong staat: stoppen of groot- scheeps investeren dan kiest Boorsma voor het eerste. In 1922 verkopen zij de molen aan de N.V. Zaanlandsche Cacaofabriek v/h Teun Oly. Op zondag 14 september 1924 brandt de molen geheel af. Een groot deel van de schuur houdt het evenwel nog uit tot omstreeks 1965 en een roe draait nog jaren in De Zoeker.

Sint Lukas

Vervolgens zien we in het verlengde van de rechtse wiek van De Zaadzaaier de schuur van de oliemolen De Sint Lukas. De ‘Lukes’ De schuur van Het Zwarte Kalf hield zelf is al verdwenen, gesloopt in 1910. Hij is het nog uit tot 1965 (foto 1964). nog wel te zien op de middenplaat in Mo- lenwereld 2000-4. Hij is in dat nummer ook beschreven, zodat we er hier nu maar aan voorbij gaan. Vervolgens snijden we weer een bocht af. De molens bij die bocht komen bij de vierde middenplaat aan de Links de oliemolen Het Zwarte Kalf orde. met op de achtergrond De Sint Lukas.

Het Pinksternakel, met op de achtergrond oliemolen Het Zwarte Kalf.

gemaal. Sloop van de windmotor ligt niet direct in het verschiet omdat hij sinds 27 september 1989 op de provinciale monumentenlijst staat. Toch moet er wat gebeuren. In 1995 vindt dan een grote restauratie plaats waarmee een bedrag van 230.000 gulden is gemoeid.

Het Zwarte Kalf

Even ten oosten van Het Pinksternakel maalt de oliemolen Het Zwarte Kalf. De molen in 1649 gebouwd. Omstreeks 1800 behoort hij toe aan Jacob Vis & Co. Dit bedrijf, gevestigd in Zaandijk, heeft met acht oliemolens gewerkt, behalve Het Zwarte Kalf behoren ook De Oude Wolf, De Zoeker, Het Leven, De Ram, De Jonge Prins, De Wil- deman en De Roggebloem daartoe. Daar- naast heeft men ook pelmolens: De Jonge Kuiper en De Veering. In 1836 wordt de firma Jacob Vis & Comp. ontbonden en worden de molens verdeeld onder de vijf broers Vis die de vennootschap vormen. Het Zwarte Kalf gaat dan over naar Jacob Vis en vervolgens naar diens zoon Martinus Vis. In 1909 kopen de bekende molenmaker P. Boorsma en zijn zwager H. Evenblij de molen. Boorsma had een sorteermachine uit- gevonden voor cacao-afvallen die zij in de schuur van Het Zwarte Kalf installeren, aangedreven door een gasmotor. De molen wordt door Boorsma grondig hersteld: hij krijgt nieuwe ijzeren roeden en een nieuw windpeluw. Met de molen worden nu de in de schuur gesorteerde cacao-afvallen ver- werkt. Om bij windstilte te kunnen werken laat Boorsma aan de westkant van de molen een petroleummotor in een hiervoor opgemetseld aanbouwtje plaatsen. Als na de Eerste Wereldoorlog blijkt dat het bedrijf Wat er overbleef van Het Zwarte Kalf na de brand van 14 september 1924.

4de jaargang 2001 nr. 2 51 Via Jan Spekham Duyvis komt hij in handen van Teeuwis en vervolgens E.G. Duyvis. In 1880 (1881?) verkoopt de N.V. T. Duyvis Jz. de molen. In ieder geval wordt in 1881 Klaas Brat eigenaar van De Meeuw. In 1892 gaat de molen over naar het bedrijf van diens broer, Hendrik Brat & Zonen. In 1898 heeft dit bedrijf vijf oliemolens in bedrijf: De Zeemeeuw, De Kogmeeuw, De Rogge- bloem, De Prolpot en De Jonker. Daarmee was Hendrik Brat & Zonen, een der laatste grote moleneigenaars-oude stijl. In 1905 verkoopt Brat De Zeemeeuw. Voor meer bijzonderheden over deze molen: zie Molenwereld 2000-4.

De Kogmeeuw

Met De Kogmeeuw is het in april 1915 droe- vig gesteld. In oktober 1909 is de molen gesloopt en op de foto is niet veel meer te zien Oliemolen Sint Lukas, alias De Schoenlapper. dan de molenschuur.

De Zaadzaaier

We zijn dan op de Hemmes aangeland, het schiereiland in de Zaan tussen de Poel (noordkant) en de Kuil (zuidkant). In verge- lijking met de middenplaat van Molenwe- reld 2000-4 is de ontluistering van dit schiereiland in volle gang. Voor de rechtse molen is er nog niets aan de hand: Deze Zaad- zaaier staat te malen, zoals hij dat dan al meer dan twee eeuwen heeft gedaan. Voor de beschrijving van deze, in 1937 onttakelde molen, verwijzen wij u naar het genoemde nummer van de Molenwereld.

De Zeemeeuw

Het malen is voor De Zeemeeuw in april 1915 voorgoed voorbij: zijn laatste uur is geslagen. De slopers zijn druk aan het werk. Nadat men eerst de roeden heeft kaalge- De Zaadzaaier in vol ornaat. Uiterst links de stoomolieslagerij De Wachter met daarachter korenmolen De Bleeke Dood, terwijl nog net een roe van De Witte Klok boven de schuur van De Zaadzaaier uitkomt.

zet worden ze nu gestreken. Op de foto gaat de buitenroe eruit. De onttakelde molen heeft het niet lang uitgehouden: twee jaar later, op 12 april 1917 brandt de ge- kortwiekte Zeemeeuw helemaal af. Op 16 januari 1683 brengt Claes Claesz. Hins de ‘de dubbelde agtkante Olymolen, erff ende gereetschappen, staende en leg- gende op ‘t Kalff in de banne van Oostza- nen, genaemt de Mieu’ in veiling. Jan Claasz. Blaauw is dan met 4650 gulden de koper. In 1711 is Klaas Arisz. Kaeskooper eigenaar van De Meeuw, zoals hij eigenlijk steeds wordt genoemd. In de loop van die eeuw is de molen eigendom van Jan Vis & Co. Omstreeks 1800 behoort hij tot de elf molen van de Zaandijker oliefabrikant Jan Oliemolen De Zeemeeuw. Nan & Co. (Zie Molenwereld 2000-10-215).

52 4de jaargang 2001 nr. 2 1909: de Kogmeeuw in ondergang. Daarmee komt het einde van een van de mooiste Zaanse molengroepen op gang. Binnen veertig jaar zal alles verdwenen zijn op wat schuurrestanten na. V.l.n.r: Het Pinksternakel, Het Zwarte Kalf, De Kogmeeuw, de schuren van de Sint Lucas en De Halve Maan, De Zaadzaaier, De Zeemeeuw, De Prolpot, De Poelsnip, De Oude Zwan, De Rog- gebloem, De Oranjeboom. Alles exit. In 1920 is er sprake van geweest om op en rond de Hemmes een Openlucht- Windmolen-Museum te stichten, een initiatief van mr. A. Loosdjes uit Am- sterdam. Helaas, helaas stierven de plannen een vroegtijdige dood. In 1920 stonden de meeste van de hier afge- beelde molens er nog... (foto coll. Gemeente-archief Zaanstad).

Op de voorgrond De Kogmeeuw (l.) en De Zeemeeuw (r). Uiterst links de pelmolen De Koopman met op de achtergrond de Sint Lukas (l) en De Halve Maan (r).

De Kogmeeuw (Kokmeeuw) wordt in 1699 in een contract genoemd. In 1723 staat hij op naam van Klaas en Huijbert Oudekees. Van 1727 tot 1794 staat De Kogmeeuw in het Olieslagerscontract op naam van Jan Kee de jonge en diens nazaten. In 1749 is de kleine enkelwerksmolen vervangen door een kapitale dubbele molen, die in de ne- gentiende eeuw het eigendom is van Klaas Honig Czn. In 1873 kopen de Gebr. Klaas en Hendrik Brat De Kogmeeuw van hem voor 3400 gulden. In 1876 gaan de broers uit elkaar en dan gaat De Kogmeeuw met Hendrik Brat mee. In 1908 , een jaar na het overlijden van vader Hendrik Brat wordt de molen verkocht. Het jaar erop, in oktober 1909, probeert sloper L. Melk De Kogmeeuw voor verplaatsing in De Molenaar te slijten. Of dat gelukt is, is niet bekend, wel wordt de molen nog in dezelfde maand gesloopt en vandaar, dat op de grote foto alleen nog de molenschuur is te zien. Daarmee zijn we aan het eind van onze tocht langs de molens van plaat drie gekomen. De volgende keer is de vierde plaat aan de beurt.

Na de brand van de onttakelde Zee- meeuw op 12 april 1917. De rook is nog niet weggetrokken. Rechts staan (van voor naar achter) De Oude Zwan, De Prolpot en De Poelsnip te malen. Dat geldt ook voor Het Zwarte Kalf aan de overzijde van de Poel. De Zaad- zaaier staat stil, terwijl de schuur van De Kogmeeuw (l.) is opgenomen in de veevoederfabriek Drenthe die enkele jaren later, in 1923, zal afbranden. Verder zijn nog de schuren van de Sint Lukas en De Koopman te ontdekken (foto coll. Gemeente-archief Zaanstad).

4de jaargang 2001 nr. 2 53 ‘t Betere Werk

Levende Molens - Molenecho’s

In Molenwereld 2000-12 is een storende fout geslopen in het artikel over de borstroeden. Daar wordt op pag. 269 verwezen naar het Vlaamse molentijdschrift Levende Molens. Dit moet echter zijn Molenecho’s. Voor het genak geven we de redactie- adressen van beide bladen: -Molenecho’s: dhr. Lieven Denewet, Bruggestraat 74, B- 8830 Hooglede, tel. +32 (051) 203778, e-mail: [email protected] -Levende Molens:dhr. Frans Brouwers, NSB-straat 15, B-2180 Ekeren, tel./fax: + 32 (03) 5420621, e-mail: [email protected]

Borstroeden

Aalf Wijnia, vrijwillig molenaar op de Doesburgermolen te Ede, reageert op het artikel over borstroeden in Molenwereld 2000- 12: ‘Sinds mo- lendag 1981 draai ik op de Doesburgermolen in Ede, welke molen eveneens borstroeden heeft. Tijdens de restauratie in 1968/1969 zijn de roeden vervangen en is een eiken borst gestoken die lariks lassen heeft gekregen. De lassen lopen hier zover door dat ze ca. 15 cm. in de askop steken en hier vastgewigd zitten. In eerste instantie waren de lassen alleen met vier trekbouten aan de borst verbonden, maar al vrij snel nam de kwaliteit van de lassen af en kwamen er twee stroppen per las bij. In 1988 waren alle enden zo slecht geworden dat deze allemaal vervangen zouden worden. Tijdens het demonteren van de lassen bleek dat er een “kraak” in de eiken borst zat, zodat deze ook vervangen moest worden. Vanwege het toen niet meer toereikende budget is de vervanging in twee fasen uitgevoerd: In november 1988 is de binnenroede vervangen, twee jaar later is de buitenroede vervangen. Deze keer zijn zowel de borst als oplangers van de tropische houtsoort bilinga gemaakt, evenals de heklatten. Op de Doesburgermolen loopt de borst door tot halverwege de oplanger.

met vriendelijke groet, Aalf Wijnia

Windmotoren Texas

De heer IJzerman uit Aldeboarn wijst erop, dat in Molenwereld 2001-1-9, 1e kolom in het verslag van de TIMS-bijeenkomst een storende fout is geslopen over de ‘opvoerhoogte’ van windmotoren in Texas. Het water werd niet 6 · 7 maar van 60 · 70 m. diepte opgepompt, soms zelfs van meer dan 100 m!

54 4de jaargang 2001 nr. 2 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440 Kistemaker & Korver VOF Middenbeemster 0299-683743 Wintels Denekamp 0541-351210

Saendijck B.V. Zaandijk 075-6285602 Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

Verbij Hoogmade B.V. De Gelder Favier B.V. Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Tricht 0183-561323 Laren 0573-401671

Vaags Coppes Aalten 0543-473359 Bergharen 0487-531239

Herrewijnen VOF Spijke- nisse Bos 0181-634558 Almkerk 0183-401218 Gebr. Straver v/h M. Straver Beijk B.V. Almkerk 0183-401415 Afferden 0485-531910

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers