Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2006 Jaarboek Parlem entaire Geschiedenis 2006 De waan van de dag Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2006 De waan van de dag Redactie: C.C. van Baaien A.S. Bos W. Breedveld P.B. van der Heiden J.J.M. Ramakers W.R Secker Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, Nijmegen Boom - Amsterdam Foto omslag: a n p - Robin Utrecht Omslag en binnenwerk: Wim Zaat, Moerkapelle Druk en afwerking: a-d Druk BV, Zeist © 2006 Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden ver­ veelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen i6h t/m i6m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 k b , wnvw.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16I, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden to t de Stichting pr o (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). No part oj this book may bc rcproiiuceii in any way whatsocvcr without the written permission of the publisher. isbn 90 8506 353 1 NUK 68(), 697 KAN 978 90 8506 353 7 www. uitgeverij boo m. nl Inhoud Ten geleide 7 Artikelen Willem Witteveen, Het dictaat van de waan van de dag: of hoe een Onverschrokken 14 Heilige het opnam tegen de Vrouw van Staal Liesbct van Zoonen> Personalisering van de politiek en de waan van de dag 28 Carla van Baaien, De waarde van het weblog. Tweede Kamerleden en het digitale 43 dagboek Joop van Holsteyn en Galen Irwin, Wijsheid en waan. Opiniepeilingen en het 55 politieke proces Henk van Zon, Duurzame of voorbijgaande bezorgdheid? Twee ‘milieuhypes’ in de 67 afgelopen decennia Mark Kranenburg, Nederland, Europa en het nee tegen de Europese Grondwet 82 Gerard Visscher, De spiegel van het dagelijks gebeuren. Een eeuw vragenrecht in de 87 Tweede Kamer Peter van der Heiden, Leve het spoeddebat! 99 Uit de notulen van de ministerraad Florentine van Lookeren Campagne, Politiek of economisch falen? Het eerste 108 kabinet-Van Agt en de steun aan het RSV-concern. Uit de ministerraadsnotulen van 1980 Egodocument Ineke Secker, ‘Volkswaan’ of veerkracht van de natie? De Aprilbeweging door de 120 ogen van tijdgenoten 5 Interview Anne Bos en Willem Breedveld, ‘We zijn in Nederland niet gewend een debat op 134 het scherp van de snede te voeren.’ Interview met Boris Dittrich Herinneringen/necrologie Brttno de Haas en Cees van Lotringen, Afscheid van Mister Euro. In memoriam 144 Wim Duisenberg (1935-2005) Wim Kok, In memoriam Karin Adelmund (1949-2005) 148 Hans Kombrink, In memoriam André van der Louw (1933-2005) 152 Peter Lankhorst, Genuanceerd, maar radicaal. In memoriam Ria Beckers 156 (1938-2006) Ton Frinking, Kritisch en loyaal. Herinneringen van een fractiegenoot. In 160 memoriam loep de Boer (1924-2006) Parlementaire kroniek Alexander van Kessel en Marij Leenders, Het parlementaire jaar 2005-2006 164 Recensies Hans van Baaien, De problematische verhouding tussen media en politiek 182 G.W.B. Borrie, Willem Drees als wethouder 185 Robin de Bruin, De weg naar ‘Europa’ van de ‘netwerker’ Wim Beven 188 J.P. van Rijswijk, Ontoelaatbaar taalgebruik in de Tweede Kamer 190 Mathieu Segers, Sicco Mansholt: boer en socialist 191 Irene Helsen, De magere resultaten van twintig jaar vernieuwende onderwijspolitiek 194 Miel Jacobs, Electorale cultuur in Gelderland 195 Marij Leenders, De intrede van westelijk Nieuw-Guinea in de wereld van de 197 twintigste eeuw Signalementen Charlotte Brand, Gesignaleerd 202 Over de auteurs en de redactie 205 6 Ten geleide Regelmatig viel de laatste tijd de klacht te beluisteren dat de politiek, en dan met name het tweede kabinet-Balkenende, zich te weinig aan de volkswil gelegen liet liggen. Critici wezen bijvoorbeeld op het beperkte maatschappelijk draagvlak voor ingrijpende systeemwijzigin- gen als de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (w ia ), de levensloopregeling en de liberalisering en privatisering van de markten voor vervoer, energie en zorgverzekering. Inmiddels - eind 2006 - heerst algemeen de opvatting, ook in regeringsgezinde kringen, dat Nederland ‘hervormingsmoe’ is. Maar even luid, zo niet luider, klinkt de klacht dat diezelfde politiek - de critici wijzen dan vooral naar het parlement - zich in toenemende mate laat leiden door de waan van de dag. Zo sprak premier Jan Peter Balkenende op zaterdag 5 november 2005 op een CDA-congres in Utrecht sombere woorden over ‘de houdbaarheid van ons kiesstelsel in relatie tot de media­ democratie’. Naar het schijnt onder enthousiast applaus, ook van Kamerleden, vervolgde de premier: ‘Verder doorgaan op de weg van de waan van de dag en de spoeddebatten is niet de weg die leidt tot herstel van het gezag van de politiek en het vertrouwen in de politici.’ Daags erna liet Kamervoorzitter Frans Weisglas weten zich te ergeren aan de uitspraken van Balkenende: ‘De premier moet geen uitspraken doen over de werkwijze van de Kamer. Ministers en staatssecretarissen horen zonder morren naar de Kamer te komen, en de premier dient het goede voorbeeld te geven’1 Maar het lijkt voor de Kamervoorzitter dweilen met de kraan open. Een paar dagen later kapittelde de toenmalige D66-minister van Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijkszaken, Alexander Pechtold, de oppervlakkigheid van de media, waardoor ook politici zich laten meeslepen: ‘Keer op keer geven we reacties zonder de feiten te kennen.’1 En (ook al toenma­ lig) vvo-fractievoorzitter lozias van Aartsen liet kort daarop weten zich te storen aan de hypes in de politiek, die hij snerend afdeed als ‘Haags gedoe’, een opvatting waarvoor hij bijval vond van de Maastrichtse burgemeester en voormalig Kamerlid Gerd Leers en aspirant-Kamerlid Peter R. de Vries (die zich overigens zelf geheel en al aan de ontketende volkswil overleverde door zijn deelname aan de verkiezingen op voorhand te koppelen aan het te verwachten aantal te behalen Kamerzetels). Waarop Weisglas in een interview in de Volkskrant nog maar weer eens een manmoedige poging deed het door de politici zelf bevuilde nest schoon te vegen: ‘Sommige politici spreken nu wel heel gemakkelijk over dat Haagse gedoe. (...) Natuurlijk moet je altijd kritisch zijn over je eigen werkwijze en je eigen vak, maar dat wil niet zeggen dat je je zo makkelijk moet losmaken van datgene waar je zelf toe behoort. Waar is je trots als je steeds zegt: hier in Den Haag deugt het allemaal niet? Als we dat vinden, moeten we er wat aan doen, maar niet meehuilen met de wolven in het bos.’* En dat de Kamervoorzitter de kritiek voor een belangrijk deel wel degelijk deelt, bewees hij bijvoor­ beeld tijdens het verantwoordingsdebat in mei 2005, toen hij de fractievoorzitters van onder 7 JAARBOEK PARLEMENTAIRE GESCHIEDENIS meer c da, v vd en d 66 berispte, omdat zij er de voorkeur aan gaven campagne te voeren voor het Europees referendum in plaats van deel te nemen aan het debat. ‘Wanneer Bert Bakker tijdens het debat ook nog eens een sms voorleest van Boris Dittrich waarin hij zegt dat wat er in het land gebeurt veel belangrijker is dan in Den Haag, word ik echt boos. Ik noem dit “contempt of Parliament”: minachting van het parlement,’ aldus Weisglas in zijn internet- ‘weekboek’.-> Impliciet, en minstens in theorie met recht en reden, suggereerde Weisglas hiermee dat Kamerleden minder het land in moeten om daar hun oren te laten hangen naar de wensen van het electoraat, en dat zij meer in onderling debat in de Kamer zelf hun afwe­ gingen horen te maken. Blijft de vraag of de Kamervoorzitter niet zelf vrij baan geeft aan de waan van de dag door het eenvoudiger maken van het aanvragen van spoeddebatten en door zijn (aangenomen) voorstel van het ‘burgerinitiatief’. Soms slaat de kritiek op de politieke waan van de dag overigens ook door naar de andere kant. Zo probeerde Jan Schinkelshoek, de prominentste nieuwkomer op de CDA-kandidaten- lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen van november 2006, zich in een recent interview te profileren als vooraanstaand criticus van die waan: ‘(...) soms is het van belang om even niet met de waan van de dag bezig te zijn en zaken in een grotere context te kunnen zien.’ Daaraan voegde hij toe:‘De kloof (tussen burgers en politiek, i'ed.) kan bij wijze van spreken niet groot genoeg zijn. Regeren is een vak apart. In een democratie stelt het volk daarvoor een paar mensen aan die weten wat ze willen en die verantwoording afleggen aan een stevig controle­ rende Staten-Generaal. Het volk mag dan eens in de vier jaar de regeringsploeg naar huis sturen als die niet bevalt of het contract verlengen. Zo!’5 Het resultaat is een droste-effect: de kritiek op de waan van de dag neemt de gedaante aan van diezelfde waan. Krachtdadige taal en soundbytes ontnemen de blik op de feitelijke juistheid en op de wenselijkheid van de geschetste situatie, en zij verhullen een gebrek aan diepgang en nuance. Een schets van de recente Haagse politieke praktijk zou de volgende elementen kunnen bevatten: