Bulgaristan Otomotiv Sanayisine Özet Bir Bakiş
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ BULGARİSTAN OTOMOTİV SANAYİSİNE ÖZET BİR BAKIŞ EKİM 2016 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ BULGARİSTAN’DA OTOMOTİV SANAYİSİNİN BAŞLANGICI, ilk yolcu taşıma karoserlerinin üretildiği, 1924 yılı olarak kabul edilebilir. Sanayinin kurucusu ise Botevgradlı usta (Botevgrad’ın eski ismi Orhaniye) Raço Cambazov’dur. Raço Cambazov kullanılmayan askeri kamyon ve ambulanslardan şasi üretmeye başlamıştır. 1926 yılında Kazanlık’ta açılan uçak fabrikasında Chevrolet şasisi üzerine otomobil karoserleri üretimine başlanmıştır, ancak faaliyet 3 yıl devam etmiştir. 1929 yılında da Bulgaristan’ın ilk araba lastiği üreticisi olan Bakiş fabrikası kurulmuştur. Fabrika Yahudi girişimci Haim Bakiş tarafından kurulmuş olup, o dönemde Balkanların en büyük lastik üreticisi haline gelmiştir. 20. yüzyılın 40’lı yıllarında Botevgradlı (Orhaniyeli) Raço Cambazov’un atölyesi kamulaştırılarak burada “Çavdar” adı altında otobüs üretilmeye başlanmıştır. 1. Bulgaristan’da üretilen Çavdar otobüsleri 20. yüzyılın 50’li yıllarının başında Sofya’da Sovyet MTB 82 modeli troleybüs imalatına başlanmış olup, ilk troleybüs 15 Şubat 1951 yılında kullanıma sürülmüştür. 1956 yılında ilk Bulgar motosikletin imalatı yapılmıştır. 1957’de ise Sofya’nın “Şesti Septemvri” (Altı Eylül) fabrikasında ilk seri forkliftler üretilmiş olup, bunların bir kısmı da ihraç edilmiştir. 60’lı yıllar Bulgaristan’da otomobil imalatına imza atılmış yıllardır. İlk arabalar 1967 yılında Lofça’da Balkan fabrikasında üretilmeye başlamıştır: İtalyan Fiat markası adı altında “Pirin” modelleri. Balkan fabrikası bundan önce de uçak üretimi için kullanılmıştır. Siyasi ve ticari nedenlerden dolayı bu markadan sadece 1200 üretilmiş olup, Fiat ile sözleşmeye 1971 yılında son verilmiştir. Aynı yıl içerisinde Sovyet Moskviç markası adı altında Lofça’da Aleko modellerinin üretimi başlamıştır. Fabrika yılda 15 bin araba üretim kapasitesine ulaşmıştır. Toplamda 304 bin Moskviç arabası üretilmiş olup, 1990 yılına kadar bu marka adı altında araç üretimi sürmüştür. 1 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ 2. Lofça’daki Balkan fabrikasında üretilen Moskviç marka arabalar. Filibe’de (Plovdiv) Bulgarrenault fabrikası kurulmuş olup, Bulgarrenault ve Bulgaralpine markalarıyla arabalar üretilmiştir. Ancak fabrikanın faaliyetlerine kısa zaman sonra 1970 yılında son verilmiş olup, bu markalar adı altında sadece 6500 araç üretilmiştir. Bulgaristan’da araba üretimi girişimleri 1995 yılında Varna’da İngiliz Rover Maestro arabaları üretimi ile devam etmiştir, ancak fabrika bir yıl sonra kapatılmak zorunda kalınmıştır. Sadece 2200 araba üretilmiştir. 3. Üretimleri Bulgaristan’da kısa sürmüş Fiat Pirin; Bulgarrenault ve Rover Maestro marka arabalar. DOĞU BLOKU’NUN ÇÖKÜŞÜNDEN SONRA BULGARİSTAN, diğer Doğu Avrupa ülkelerinin başardığı gibi, otomobil imalatı sektöründen ciddi bir yatırımcı çekmeyi başaramamıştır. Otomobil üretiminin Batı Avrupa’dan Doğu Avrupa’ya kaymaya başlamasıyla Renault (Dacia) gibi üreticilerin Slovakya ve Romanya gibi ülkelere ayak basması, bu tür ülkelerin ekonomisine önemli katkı sağlamıştır. Ancak Bulgaristan, bu son dönemde sadece Çinli Great Wall Motors Co Ltd şirektini ülkeye yatırım yapması için ikna edebilmiştir. Adı geçen şirket 2012 yılında yerel bir partnerle birlikte otomotiv sanayisi için küçük sayılan bir fabrika kurmuştur. Tesis Lofça (Loveç) bölgesinde faaliyet göstermektedir ve Great Wall markası adı altında arabalar üretmektedir. 2 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ 4. Lofça’daki Great Wall fabrikası ve üretilen araba modeli Danışmanlık şirketi AlixPartners uzmanlarına göre, örneğin Çek Cumhuriyeti’nde araba imalatı yapan bir şirketin orada bulunan fabrikasını kapatmasına ve üretimini Bulgaristan’a taşımasına değecek üretim giderleri farkı henüz çok küçüktür. Diğer yandan, Bulgaristan’ın taşıdığı lojistik avantajlar ve nispeten ucuz iş gücü Bulgaristan’ı araba parçaları üreticileri için cazip kılmaktadır ve dolayısıyla ülke bu sektörden yabancı yatırım çekebilmektedir. Otomotiv yan sanayi sektörü Bulgaristan sanayisinin son yıllarda en hızlı gelişen sektörüdür. Son bir kaç yılda Bulgaristan pazarına giriş yapan üreticilerin yarısından fazlası otomotiv yan sanayi sektöründendir. Ülkelere göre dağılımına bakıldığında, % 31’i Alman, % 19’u Türk, % 13’ü de İsviçre menşeli yatırımlar olduğu görülmektedir. Otomotiv sektörü için en çekici bölgeler ise Filibe/ Plovdiv (% 31), Sofya (% 19), Rusçuk/ Ruse ve Sliven (% 13) ile Plevne (% 6) olmuştur. Son analizlere göre ülkede bu alanda üretim yapan fabrikaların sayısı 40'ın, çalışanlar 30 binin, gelirler ise 3 milyar Bulgar Levası'nın (1,5 milyar EUR) üzerindedir. Fabrikalar artık sadece büyük şehirlerde kurulmaktan ziyade küçük kasabalarda da açılmaktadır. Örneğin, geleneksel tarım bölgesi olarak kabul edilen Filibe’ye (Plovdiv) bağlı Sıedinenie ilçesinde böyle bir fabrikanın bulunması yerel ekonomiye alternatif sunduğu şeklinde değerlendirilmektedir. Bulgaristan Makine İmalatçıları Odası’nın verilerine göre otomotiv sanayisi için parça ve sistem üreten firmaların 2015 satışları bir yıl öncekine göre %30’a yakın artış sergilemiştir. Otomotiv sektörü, Bulgaristan için en fazla yabancı yatırım çeken ve yeni iş yeri açan/istihdam sağlayan sektörler arasındadır. Geçen yıl sektöre birkaç ciddi yatırım yapılmıştır. Filipinli Integrated Micro-Electronics Inc. (IMI) Botevgrad (Orhaniye) şehrinde yeni bina satın almıştır. Dört ile altı milyon EUR arasında olan bu yatırımıyla şirket, orta vadede, çalıştırdığı 1.900 kişiye yeni 600 çalışan eklemeyi hedeflemektedir. Amerikan Sensata Botevgrad’taki fabrikasından sonra 35 milyon ABD doları yatırım yaparak Filibe’de ikinci fabrikasını açmıştır. Mayıs 2015’te de Alman BHTC firması Sofya civarındaki üretim tesisinin kapılarını açmış olup, 5 yıla kadar 100 milyon EUR gelir elde etmeyi hedeflemektedir. Yine Alman Nexans firması Plevne’de faaliyete geçmiştir. Japon Yazaki şirketi de büyümeye devam etmektedir. Çalışanlarını 2014 yılında ikiye katlayarak sayısını 3 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ 5.000’ne ulaştıran şirket, bu yıl Dimitrovgrad kasabasında üçüncü fabrikasının kuruluş gayesi içerisindedir. 5. Sensata Technologies; BHTC Bulgaria Yazaki Türk yatırımcımız Sa-Ba şirketi de otomotiv aydınlatma sistemleri üzerine yine Dimitrovgrad’ta 3 milyon EUR yatırım ile fabrika kurma sürecindedir. Fabrikada 300 kişinin istihdamı hedeflenmektedir. Otomotiv sanayisi için alüminyum bileşenler üreten Fransız Montupet, Rusçuk’taki (Ruse) fabrikalarında imalatını sürekli genişletmektedir. Alman Kostal şirketi Paşmaklı’da (Smolyan) ikinci fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Geçen yıl Eylül ayında yine Alman RSN Sihn yatırım için Filibe’nin Sıedinenie ilçesini seçmiştir. 6. Montupet Kostal Sektör odasının (Makine İmalatçıları Odası) değerlendirmelerine göre buraya ayak basan yabancı yatırımcılar hâlihazırda pazarları bulunan yatırımcılardır. Bu şirketler yurtdışında tasarlanmış ürünlerin üretileceği modern imalat hatlarını buradaki fabrikalarına monte etmektedir ve böylece yüksek kalifiyeli uzmanların yanı sıra daha düşük kalifiyeli eleman da çalıştırılabilmektedir. Şumnu (Şumen) merkezli motor bileşenleri üreticisi Madara ve Kazanlık merkezli hidrolik pompa üreticisi Kaproni gibi Bulgar sahipli şirketlerin de sektörün geliştirilmesinde önemli yerler aldığı düşünülmektedir. Bulgaristan otomotiv sektöründeki son eğilim ise; “büyük sayıda istihdam gerektiren işletmelerin, lojistik avantaj taşıyan bölgelerin daha küçük ilçelerine veya sektörün henüz yerleşmediği şehirlere yönelmeye başlaması” olarak ifade edilebilir. 4 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ Otomotiv sektöründen bir işçinin maliyeti Polonya’da ortalama 7,50 EUR; Macaristan’da 8 EUR; Slovakya için 9 EUR civarında olurken, bu maliyet Bulgaristan’da ortalama 4 EUR civarındadır. Burada iş gücünün ucuz olması beraberinde iş gücü kıtlığını da getirmektedir. Bulgaristan Bilim Akademisi’nin yaptığı bir araştırmaya göre; çalışma çağındaki Bulgarların büyük kısmının Batı Avrupa ve ABD’ye göçmesi ve ülkede çalıştırılan/çalışabilen yabancı uyruklu vatandaşların az sayıda olması gibi sebeplerle, önümüzdeki 5 ile 10 yıl içerisinde, Bulgaristan’ın iş gücü piyasasında, 400.000 çalışan eksikliği hissedileceği ifade edilmektedir. Bu durumun otomotiv sektörüne yansıması ise 25.000 kişilik devasa eleman ihtiyacı/eksikliği şeklinde olacağı tahmin edilmektedir. 5 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ BULGARİSTAN’DA OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE FAALİYET GÖSTEREN ÖNDE GELEN FİRMALARIN VERİLERİ Hammade ve Varlıklar Genel Personel Malzeme Dış Hizmet Firma Değeri Gelir (bin Kar/Kayıp Personel Giderleri Giderleri (bin Giderleri Adı/Şehri Yıl (bin BGN) BGN) (bin BGN) Sayısı (bin BGN) BGN) (bin BGN) Ne üretiyor Kimin için üretiyor *1 EUR = 1,95583 BGN 2013 29 049 86 497 3 108 512 6 221 62 814 10 182 ALC Bulgaria deri araba 2014 46 762 127 402 6 215 650 15 169 89 305 12 561 BMW (Sofya) döşemesi 2015 58 972 139 784 4 097 1 253 18 275 102 304 11 630 Arkomat 2013 6 759 10 183 2 466 1 133 5 302 516 1 308 (Kazanlık ve kablo 2014 8 984 10 548 3 071 1 094 5 114 489 1 194 Volkswagen Karlıova/ sistemleri Karlovo) 2015 12 882 13 867 650 1 315 10 256 612 1 736 Witte süspansiyon Automotive Ford, Volkswagen, ve araç kilit (Ruse/ 2013 16 325 30 058 889 217 2 044 22 878 2 903 GM ve Daimler sistemleri Rusçuk) 2014 33 843 52 128 2 165 270 3 774 35 926 7 820 2015 53 225 82 711 1 646 498 6 150 54