T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
BULGARİSTAN OTOMOTİV SANAYİSİNE ÖZET BİR BAKIŞ
EKİM 2016
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
BULGARİSTAN’DA OTOMOTİV SANAYİSİNİN BAŞLANGICI, ilk yolcu taşıma karoserlerinin üretildiği, 1924 yılı olarak kabul edilebilir. Sanayinin kurucusu ise Botevgradlı usta (Botevgrad’ın eski ismi Orhaniye) Raço Cambazov’dur. Raço Cambazov kullanılmayan askeri kamyon ve ambulanslardan şasi üretmeye başlamıştır.
1926 yılında Kazanlık’ta açılan uçak fabrikasında Chevrolet şasisi üzerine otomobil karoserleri üretimine başlanmıştır, ancak faaliyet 3 yıl devam etmiştir. 1929 yılında da Bulgaristan’ın ilk araba lastiği üreticisi olan Bakiş fabrikası kurulmuştur. Fabrika Yahudi girişimci Haim Bakiş tarafından kurulmuş olup, o dönemde Balkanların en büyük lastik üreticisi haline gelmiştir.
20. yüzyılın 40’lı yıllarında Botevgradlı (Orhaniyeli) Raço Cambazov’un atölyesi kamulaştırılarak burada “Çavdar” adı altında otobüs üretilmeye başlanmıştır.
1. Bulgaristan’da üretilen Çavdar otobüsleri
20. yüzyılın 50’li yıllarının başında Sofya’da Sovyet MTB 82 modeli troleybüs imalatına başlanmış olup, ilk troleybüs 15 Şubat 1951 yılında kullanıma sürülmüştür. 1956 yılında ilk Bulgar motosikletin imalatı yapılmıştır. 1957’de ise Sofya’nın “Şesti Septemvri” (Altı Eylül) fabrikasında ilk seri forkliftler üretilmiş olup, bunların bir kısmı da ihraç edilmiştir.
60’lı yıllar Bulgaristan’da otomobil imalatına imza atılmış yıllardır. İlk arabalar 1967 yılında Lofça’da Balkan fabrikasında üretilmeye başlamıştır: İtalyan Fiat markası adı altında “Pirin” modelleri. Balkan fabrikası bundan önce de uçak üretimi için kullanılmıştır. Siyasi ve ticari nedenlerden dolayı bu markadan sadece 1200 üretilmiş olup, Fiat ile sözleşmeye 1971 yılında son verilmiştir. Aynı yıl içerisinde Sovyet Moskviç markası adı altında Lofça’da Aleko modellerinin üretimi başlamıştır. Fabrika yılda 15 bin araba üretim kapasitesine ulaşmıştır. Toplamda 304 bin Moskviç arabası üretilmiş olup, 1990 yılına kadar bu marka adı altında araç üretimi sürmüştür.
1 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
2. Lofça’daki Balkan fabrikasında üretilen Moskviç marka arabalar.
Filibe’de (Plovdiv) Bulgarrenault fabrikası kurulmuş olup, Bulgarrenault ve Bulgaralpine markalarıyla arabalar üretilmiştir. Ancak fabrikanın faaliyetlerine kısa zaman sonra 1970 yılında son verilmiş olup, bu markalar adı altında sadece 6500 araç üretilmiştir. Bulgaristan’da araba üretimi girişimleri 1995 yılında Varna’da İngiliz Rover Maestro arabaları üretimi ile devam etmiştir, ancak fabrika bir yıl sonra kapatılmak zorunda kalınmıştır. Sadece 2200 araba üretilmiştir.
3. Üretimleri Bulgaristan’da kısa sürmüş Fiat Pirin; Bulgarrenault ve Rover Maestro marka arabalar.
DOĞU BLOKU’NUN ÇÖKÜŞÜNDEN SONRA BULGARİSTAN, diğer Doğu Avrupa ülkelerinin başardığı gibi, otomobil imalatı sektöründen ciddi bir yatırımcı çekmeyi başaramamıştır.
Otomobil üretiminin Batı Avrupa’dan Doğu Avrupa’ya kaymaya başlamasıyla Renault (Dacia) gibi üreticilerin Slovakya ve Romanya gibi ülkelere ayak basması, bu tür ülkelerin ekonomisine önemli katkı sağlamıştır. Ancak Bulgaristan, bu son dönemde sadece Çinli Great Wall Motors Co Ltd şirektini ülkeye yatırım yapması için ikna edebilmiştir. Adı geçen şirket 2012 yılında yerel bir partnerle birlikte otomotiv sanayisi için küçük sayılan bir fabrika kurmuştur. Tesis Lofça (Loveç) bölgesinde faaliyet göstermektedir ve Great Wall markası adı altında arabalar üretmektedir.
2 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
4. Lofça’daki Great Wall fabrikası ve üretilen araba modeli
Danışmanlık şirketi AlixPartners uzmanlarına göre, örneğin Çek Cumhuriyeti’nde araba imalatı yapan bir şirketin orada bulunan fabrikasını kapatmasına ve üretimini Bulgaristan’a taşımasına değecek üretim giderleri farkı henüz çok küçüktür.
Diğer yandan, Bulgaristan’ın taşıdığı lojistik avantajlar ve nispeten ucuz iş gücü Bulgaristan’ı araba parçaları üreticileri için cazip kılmaktadır ve dolayısıyla ülke bu sektörden yabancı yatırım çekebilmektedir.
Otomotiv yan sanayi sektörü Bulgaristan sanayisinin son yıllarda en hızlı gelişen sektörüdür. Son bir kaç yılda Bulgaristan pazarına giriş yapan üreticilerin yarısından fazlası otomotiv yan sanayi sektöründendir. Ülkelere göre dağılımına bakıldığında, % 31’i Alman, % 19’u Türk, % 13’ü de İsviçre menşeli yatırımlar olduğu görülmektedir. Otomotiv sektörü için en çekici bölgeler ise Filibe/ Plovdiv (% 31), Sofya (% 19), Rusçuk/ Ruse ve Sliven (% 13) ile Plevne (% 6) olmuştur.
Son analizlere göre ülkede bu alanda üretim yapan fabrikaların sayısı 40'ın, çalışanlar 30 binin, gelirler ise 3 milyar Bulgar Levası'nın (1,5 milyar EUR) üzerindedir. Fabrikalar artık sadece büyük şehirlerde kurulmaktan ziyade küçük kasabalarda da açılmaktadır. Örneğin, geleneksel tarım bölgesi olarak kabul edilen Filibe’ye (Plovdiv) bağlı Sıedinenie ilçesinde böyle bir fabrikanın bulunması yerel ekonomiye alternatif sunduğu şeklinde değerlendirilmektedir.
Bulgaristan Makine İmalatçıları Odası’nın verilerine göre otomotiv sanayisi için parça ve sistem üreten firmaların 2015 satışları bir yıl öncekine göre %30’a yakın artış sergilemiştir. Otomotiv sektörü, Bulgaristan için en fazla yabancı yatırım çeken ve yeni iş yeri açan/istihdam sağlayan sektörler arasındadır. Geçen yıl sektöre birkaç ciddi yatırım yapılmıştır. Filipinli Integrated Micro-Electronics Inc. (IMI) Botevgrad (Orhaniye) şehrinde yeni bina satın almıştır. Dört ile altı milyon EUR arasında olan bu yatırımıyla şirket, orta vadede, çalıştırdığı 1.900 kişiye yeni 600 çalışan eklemeyi hedeflemektedir.
Amerikan Sensata Botevgrad’taki fabrikasından sonra 35 milyon ABD doları yatırım yaparak Filibe’de ikinci fabrikasını açmıştır. Mayıs 2015’te de Alman BHTC firması Sofya civarındaki üretim tesisinin kapılarını açmış olup, 5 yıla kadar 100 milyon EUR gelir elde etmeyi hedeflemektedir. Yine Alman Nexans firması Plevne’de faaliyete geçmiştir. Japon Yazaki şirketi de büyümeye devam etmektedir. Çalışanlarını 2014 yılında ikiye katlayarak sayısını 3 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
5.000’ne ulaştıran şirket, bu yıl Dimitrovgrad kasabasında üçüncü fabrikasının kuruluş gayesi içerisindedir.
5. Sensata Technologies; BHTC Bulgaria Yazaki
Türk yatırımcımız Sa-Ba şirketi de otomotiv aydınlatma sistemleri üzerine yine Dimitrovgrad’ta 3 milyon EUR yatırım ile fabrika kurma sürecindedir. Fabrikada 300 kişinin istihdamı hedeflenmektedir. Otomotiv sanayisi için alüminyum bileşenler üreten Fransız Montupet, Rusçuk’taki (Ruse) fabrikalarında imalatını sürekli genişletmektedir. Alman Kostal şirketi Paşmaklı’da (Smolyan) ikinci fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Geçen yıl Eylül ayında yine Alman RSN Sihn yatırım için Filibe’nin Sıedinenie ilçesini seçmiştir.
6. Montupet Kostal
Sektör odasının (Makine İmalatçıları Odası) değerlendirmelerine göre buraya ayak basan yabancı yatırımcılar hâlihazırda pazarları bulunan yatırımcılardır. Bu şirketler yurtdışında tasarlanmış ürünlerin üretileceği modern imalat hatlarını buradaki fabrikalarına monte etmektedir ve böylece yüksek kalifiyeli uzmanların yanı sıra daha düşük kalifiyeli eleman da çalıştırılabilmektedir. Şumnu (Şumen) merkezli motor bileşenleri üreticisi Madara ve Kazanlık merkezli hidrolik pompa üreticisi Kaproni gibi Bulgar sahipli şirketlerin de sektörün geliştirilmesinde önemli yerler aldığı düşünülmektedir.
Bulgaristan otomotiv sektöründeki son eğilim ise; “büyük sayıda istihdam gerektiren işletmelerin, lojistik avantaj taşıyan bölgelerin daha küçük ilçelerine veya sektörün henüz yerleşmediği şehirlere yönelmeye başlaması” olarak ifade edilebilir.
4 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
Otomotiv sektöründen bir işçinin maliyeti Polonya’da ortalama 7,50 EUR; Macaristan’da 8 EUR; Slovakya için 9 EUR civarında olurken, bu maliyet Bulgaristan’da ortalama 4 EUR civarındadır. Burada iş gücünün ucuz olması beraberinde iş gücü kıtlığını da getirmektedir.
Bulgaristan Bilim Akademisi’nin yaptığı bir araştırmaya göre; çalışma çağındaki Bulgarların büyük kısmının Batı Avrupa ve ABD’ye göçmesi ve ülkede çalıştırılan/çalışabilen yabancı uyruklu vatandaşların az sayıda olması gibi sebeplerle, önümüzdeki 5 ile 10 yıl içerisinde, Bulgaristan’ın iş gücü piyasasında, 400.000 çalışan eksikliği hissedileceği ifade edilmektedir. Bu durumun otomotiv sektörüne yansıması ise 25.000 kişilik devasa eleman ihtiyacı/eksikliği şeklinde olacağı tahmin edilmektedir.
5 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
BULGARİSTAN’DA OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE FAALİYET GÖSTEREN ÖNDE GELEN FİRMALARIN VERİLERİ
Hammade ve Varlıklar Genel Personel Malzeme Dış Hizmet Firma Değeri Gelir (bin Kar/Kayıp Personel Giderleri Giderleri (bin Giderleri Adı/Şehri Yıl (bin BGN) BGN) (bin BGN) Sayısı (bin BGN) BGN) (bin BGN) Ne üretiyor Kimin için üretiyor *1 EUR = 1,95583 BGN 2013 29 049 86 497 3 108 512 6 221 62 814 10 182 ALC Bulgaria deri araba 2014 46 762 127 402 6 215 650 15 169 89 305 12 561 BMW (Sofya) döşemesi 2015 58 972 139 784 4 097 1 253 18 275 102 304 11 630
Arkomat 2013 6 759 10 183 2 466 1 133 5 302 516 1 308 (Kazanlık ve kablo 2014 8 984 10 548 3 071 1 094 5 114 489 1 194 Volkswagen Karlıova/ sistemleri Karlovo) 2015 12 882 13 867 650 1 315 10 256 612 1 736
Witte süspansiyon Automotive Ford, Volkswagen, ve araç kilit (Ruse/ 2013 16 325 30 058 889 217 2 044 22 878 2 903 GM ve Daimler sistemleri Rusçuk) 2014 33 843 52 128 2 165 270 3 774 35 926 7 820 2015 53 225 82 711 1 646 498 6 150 54 622 15 179
Wurth araba Electronics motorları için 2013 1 840 3 462 121 253 2 616 171 191 (Filibe/ endüktif Plovdiv) 2014 2 682 4 556 147 284 3 249 227 546 bileşenler 2015 2 482 5 394 182 295 3 722 247 783
6 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
araç oturma 2013 21 333 64 119 2 138 802 8 997 45 846 4 844 koltukları, Grammer 2014 20 297 68 940 2 054 975 10 260 48 444 5 562 araç içi BMW, Ford, (Botevgrad) donanım Volkswagen sistemleri ve 2015 26 428 82 689 3 081 1 047 12 485 57 771 6 097 parçaları
Johnson BMW, Ford, Controls 2013 10 123 54 041 2 289 562 26 475 1 046 20 235 software Renault, GM, (Sofya) 2014 8 748 30 360 1 490 534 13 189 381 11 916 Opel, Volkswagen 2015 1 017 3 794 840 5 245 18 2 543
Magna hidrolik ve International vakum Mercedes, BMW, 2013 46 213 138 720 8 456 239 6 540 106 531 12 566 (Filibe/ pompaları Audi, Honda Plovdiv) 2014 74 236 159 992 7 767 257 8 244 122 255 15 334 bileşenleri 2015 71 598 179 392 12 993 339 9 565 136 159 13 850
Integrated Micro 2013 112 168 232 711 25 246 1 179 18 555 153 210 14 381 elektronik Valeo, Denso, Electronics 2014 146 845 288 834 37 438 1 252 23 187 188 394 16 783 modüller Brose ve EF (Botevgrad) 2015 180 916 325 097 39 144 1 485 26 011 219 532 19 979
Kostal aydınlatma Audi, Suzuki, (Paşmaklı/ 2013 12 477 36 445 842 308 2 369 29 090 1 855 ve elektronik BMW, Skoda, VW, Smolyan) 2014 24 364 81 468 440 511 4 751 62 756 6 712 sistemleri Chrysler 2015 47 108 112 112 5 001 736 6 279 81 291 13 076
7 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
Litex Motors 2013 39 443 214 151 841 49 691 209 287 araba (Lofça/ 2014 79 441 347 854 8 027 48 672 49 643 555 Great Wall üreticisi Loveç) 2015 58 100 817 010 4 185 47 745 8 481 630
mikro elektronik Вosch, CTS, Melexis 2013 26 914 18 138 1 157 204 6 903 2 936 3 835 devre Continental, (Sofya) 2014 29 553 21 087 932 211 7 719 3 329 4 857 tasarımı ve Valeo, IMI 2015 33 336 28 634 1 524 283 9 846 4 440 5 625 testleri
araba Montupet 2013 196 594 148 014 31 099 701 11 021 72 192 6 847 Audi, BMW,Ford, motorları için (Rusçuk/ 2014 213 213 191 869 48 267 732 14 215 85 118 9 681 Peugeot, Citroen, alüminyum Ruse) Volvo 2015 225 108 223 026 48 884 866 16 954 107 743 13 581 parçalar
Nursan 2013 18 386 45 196 111 35 277 35 082 7 612 kablo Ford, Renault, Otomotiv 2014 80 991 2768 19 149 63 710 11 650 sistemleri Hyundai (Burgaz) 2015 108 020 4613 18 150 84 145 15 335
araba Oskar Ruegg 2013 5 026 3 457 216 77 1 072 371 906 aydınlatma (Eski Zağra/ 2014 7 487 6 317 98 76 1 187 2 446 983 Audi, Volkswagen sistemleri Stara ve Mercedes için Zagora) 2015 7 065 8 911 34 105 1 645 5 132 902 bileşenler
Sumitomo 2013 51 562 156 104 4 617 2 208 18 409 103 388 20 488 Electric 2014 60 901 175 827 3 019 2 139 22 150 115 924 24 463 kablo Volkswagen, Audi, Bordnetze sistemleri Porsche и Skoda (Karinabat/ Karnobat) 2015 69 043 205 479 2 564 3 052 30 037 132 949 27 883
8 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
Standard 2013 48 337 79 464 7 839 1 145 11 403 46 671 5 689 Profil 2014 51 343 77 664 2 233 1 172 12 802 51 138 5 921 (Eski Zağra/ kauçuk Stara sızdırmazlık Mercedes, Fiat, Zagora) 2015 71 612 79 833 714 1 211 14 098 51 895 6 053 sistemleri Opel ve VW
kauçuk ve Mercedes, Teklas 2013 74 106 15 845 189 6 311 37 653 3 402 plastik araba BMW,Audi,VW, (Kırcaali) 2014 144 451 31 917 195 13 472 78 010 8 938 parçaları/ Renault 2015 198 928 50 125 246 21 152 98 164 5 633 sistemleri
William 2013 6 584 13 109 464 182 2 404 6 218 3 161 araba yayları Hughes 2014 8 377 14 508 1 575 159 2 422 6 638 3 079 ve diğer Johnson Controls, (Filibe/ otomobil Lear Corporation Plovdiv) 2015 9 918 15 140 1 767 174 2 636 6 929 3 125 detayları ve CTS
2013 59 522 69 381 6 366 534 13 479 40 336 3 698 Festo 2014 80 142 88 680 13 395 545 14 996 49 059 4 503 sensörler ve Bulgaria diğer araba (Sofya) gereçleri 2015 86 191 83 038 6 127 609 16 111 46 993 5 418
Yazaki 2013 83 153 136 980 377 2 021 19 979 91 767 16 016 kablo (Yanbolu/ 2014 123 849 215 329 3 203 2 553 37 050 141 343 27 911 Renault, Ford sistemleri Yambol) 2015 122 420 298 223 3 426 5 035 51 326 190 301 35 537
Sensata 2013 91 205 135 293 6 430 1185 18 874 113 204 22 089 KIA, Hyundai, Technologies 2014 110 731 220 218 17 835 1208 20 569 153 290 19 487 ısı sensörleri Volkswagen (Botevgrad) 2015 191 675 264 250 16 991 1519 28 027 180 035 25 767 9 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
BULGARİSTAN’DA OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE FAALİYET GÖSTEREN ÖNDE GELEN FİRMALARIN HARİTASI
10 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ
T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ
Çalışmanın Hazırlanmasında Faydalanan Kaynaklar:
Capital Dergisi: www.capital.bg
Engineering Review: http://www.engineering-review.bg/bg/avtomobilostroeneto-v-balgariya- kratka-retrospekciya/2/3344/
Money Haber Sitesi: https://money.bg/archive/primerat-ot-lovech-plovdiv-varna-ili-kratka- istoriya-na-rodnoto-avtomobilostroene.html
Dnes Haber Sitesi: http://www.dnes.bg/obshtestvo/2016/09/08/shte-ima-li-koi-da-raboti-v- bylgariia.314881
Barış YENİÇERİ Ticaret Ataşesi
Türkiye Cumhuriyeti Filibe Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği Adres: Filip Makedonski 10, Filibe (Plovdiv) 4000, Bulgaristan Tel.: 00359 32/ 275 185 -186 Faks: 00359 32/ 275 185 www.ekonomi.gov.tr e-mail: [email protected] Facebook: T.C. Filibe Ticaret Ataşeliği Twitter: TCFilibeTA
Çalışmayı Hazırlayan: Uzman Kanariya Redzhebova
İlave etmek istediğiniz konular ve öneriler için Ataşeliğimize e-mail adresimiz üzerinden ulaşabilirsiniz: [email protected]
11 FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ