Kroontjeskransblad in Nederlandse Visvijvers
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Kroontjeskransblad in Nederlandse visvijvers Juli 2006 vond de eerste auteur Kroon - tjeskransblad ( Chara braunii Gmel.) in enkele vijvers op de voormalige viskwekerij bij Valkenswaard: de eerste vondst in Nederland. Kroontjeskransblad is aangetroffen in een bijzonder rijk en boeiend gebied; inrichtingsmaat- regelen zullen de natuurwaarden hopelijk nog verder verhogen. Kroontjeskransblad is in West-Europa met geen enkel ander kranswier te verwarren (foto 1). Op het eerste gezicht lijkt hij het meest op een Glanswier ( Nitella ): onbe - John Bruinsma schorst en heel helder groen. Dan valt op & Peter Voorn dat hij vertakt is als een Kranswier ( Chara ): kransen van korte zijtakken op langere Foto 1. Kroontjeskransblad; habitusbeeld. Plant uit een visvijver bij hoofdassen. Vervolgens valt de rij lange, Valkenswaard; inzet: detail van een jonge top (foto’s: J.H.P. Bruinsma). afstaande stipulae op (foto 1, inzet). Kroontjeskransblad is een kosmopoliet op alleen maar gespeculeerd worden. Mogelijk regelmatige droogval en werd zelfs wel het noordelijk halfrond (Krause, 1997). In heeft de soort hier eerder gestaan, bijvoor - gedurende een seizoen een veevoergewas België was lange tijd slechts één vondst beeld in de tijd dat één of meer jaren droog verbouwd (o.a. Schikora, 1914). Vanaf 1957 bekend: in een heideven bij Diepenbeek in staan nog tot het normale beheer behoor - werden de vijvers bekalkt met 600-1000 1864 (Compère, 1992). In 1999 werd hij niet de. Door het voorkomen op veel plaatsen kg/ha ongebluste kalk of mergelkalk, enkele ver daar vandaan gevonden in een voorma - waar natuurherstel heeft plaatsgevonden maanden later gevolgd door 300-400 kg lige visvijver bij Zonhoven, deel van een kan aannemelijk gemaakt worden dat krans - fosfaatmeststoffen. In de vijvers ontstonden zeer groot visvijvercomplex (Verschraegen wiersporen lang (50-100 jaar en meer?) na verloop van jaren dikke sliblagen. De vij - & Gysels, 1999). Daar groeiden de planten kunnen overleven. Ook is denkbaar dat spo - vers werden alleen in het najaar tijdens het op een dikke laag stevig slib. Sindsdien is ren in het verleden zijn aangevoerd, bijvoor - oogsten van de vis droog gezet (Bungen - hij bij Zonhoven in vijf vijvers gevonden en beeld met de import van pootvis. Volgens berg De Jong, ca 1962). in een beeksysteem (mond. med. Tom Ver - Mari de Bijl (Brabants Landschap) werd vis Het kweken van pootvis in grote open vijvers schraegen). In het aan Nederland grenzen - ingevoerd uit Zonhoven en Hongarije, zonder afweernetten is thans niet meer de deel van Duitsland is de eerste vondst beide potentiële sporenbronnen. lucratief vanwege de sterk toegenomen gedaan in 2003, in de voormalige visvijver schade door de vele tientallen Blauwe rei - de Hausdülmener Fischteiche bij Dülmen De oudste grootschalige viskwekerij gers ( Ardea cinerea ) en Aalscholvers ( Phala - (van de Weyer et al., 2004). In Midden- en Het viskwekerijgebied bij Valkenswaard is crocorax carbo ), de afgenomen vraag naar Zuid-Europa komt de soort voor in visvij - ca 225 ha groot (fig. 1). Daarvan bestaat pootvis en de toegenomen concurrentie vers, rijstvelden, sloten, (tijdelijke) poelen bijna 125 ha uit open water verdeeld over met goedkoper werkende Oost- en Zuid- en droogvallende duinmeren; in Japan komt 40 kleine tot zeer grote vijvers zoals het europese kwekerijen. In 2005/2006 droegen de soort ook in dieper water voor (Krause, Greveschutven (5 in fig. 1): 25 ha. De visvij - te toenmalige eigenaren (de Organisatie 1997) en in Engeland stond hij als adventief vers met Kroontjeskransblad zijn aangelegd ter Verbetering van de Binnenvisserij (OVB) in een kanaal (Moore, 1986). Kroontjes - vanaf 1900, aanvankelijk voor de kweek van en de Gemeente Valkenswaard) eigendom kransblad komt doorgaans voor in kalkarm, Edelschubkarper voor consumptie en later en beheer van het complex over aan de vrij voedselarm zoet water op een zandige ten behoeve van de binnenvisserij en de Stichting Brabants Landschap. bodem (van Raam et al., 1998). sportvisserij. De Tongelreep werd gebruikt Kroontjeskransblad werd in 2005 aangetrof - Over de herkomst van de ìn de visvijvers als waterleverancier. Aanvankelijk waren de fen in vier visvijvers (1 t/m 4 in fig. 1) die aangetroffen Nederlandse planten kan vijvers tamelijk voedselarm. Daarbij hoorde opgeschoond waren, nadat deze al een jaar 234 | De Levende Natuur - jaargang 109 - nummer 6 of vijf niet meer voor visteelt in gebruik waren en nagenoeg verland, meest met Riet (Phragmites australis ), Kleine en Grote lis - dodde ( Typha angustifolia en T. latifolia ). 4 5 Overige flora en fauna in de vijvers In vijvers met een flinke bedekking van 3 Kroontjeskransblad kwam als enige ken - 6 soort van het Charetum braunii Zwanen - bloem ( Butomus umbellatus ) voor. In de overige vijvers of vijverdelen komen zowel 2 soorten van de Oeverkruidklasse als de Fonteinkruidklasse voor, hetgeen ze plaatst 7 op de overgang van zachtwatersoorten van voedselarme en hardwatersoorten van voedselrijkere omstandigheden. Op basis van de verbeterde Ellenbergwaarden (Alke - 1 made et al., 1996) lijken de vijvers zoet, neutraal tot zwak basisch en, vrij voedsel - rijk. Dit is in overeenstemming met de her - komst van het water: voor het grootste deel tamelijk snel ingelaten Tongelreepwater. Naast Kroontjeskransblad staan in de visvij - naar Leende vers nog enige soorten die landelijk en/of Valkenswaard regionaal zeldzaam zijn. In alle vijvers komt N veel Gesteeld glaskroos ( Elatine hexandra ) voor. Ook elders in deze omgeving komt 0 500 m Gesteeld glaskroos wel voor (Spronk et al., 2006; Nieuwkoop, 1987; Bruinsma, 2004). plangrens Zo ook in de visvijvers van Dülmen en Zon - nieuwe loop Tongelreep hoven komt Gesteeld glaskroos massaal aanvoerleiding Tongelreep voor, naast andere Glaskroos-soorten (van broekbos met overstroming stroomrichting de Weyer et al., 2004). Andere bijzondere broekbos overig soorten zijn o.a. Verschilbladig fontein- soortenrijk water kruid ( Potamogeton gramineus ), Gegolfd ven fonteinkruid ( P. x angustifolius , syn. P. x zizii ), viskwekerij Stomp fonteinkruid ( P. obtusifolius ) en zuiveringsmoeras rietmoeras Kleine waterranonkel ( Ranunculus aquatilis rietoeverzone var. diffusus ). heide Het Greveschutven heeft een bijzonder boomkikkerbiotoop waardevolle floristische gradiënt van vochtige Fig. 1. Plankaart van de werkzaamheden aan de bloemrijk grasland heide naar de mesotrofe vijveroever. Tongelreep en de visvijvers bij Valkenswaard. De Alle vijvers, die hoog gelegen zijn ten in het artikel genoemde vijvers zijn genummerd. opzichte van de omgeving, worden ’s zomers op peil gehouden met een bijna continue aanvoer van eutroof Tongelreepwater. Wan - A. fuligula ), IJsvogel ( Alcedo atthis ), Roer - schaarste, kiezen voor zowel permanente neer vijvers ten behoeve van het oogsten of domp ( Botaurus stellaris ) en incidenteel als cyclisch droogvallende vijvers, zes kilo - overzetten van de vis periodiek droog gezet Woudaap ( Botaurus stellaris ). Ook Visarend meter beekherstel, verhoogde beekpeilen, worden, verschijnt al na enkele weken op (Pandion haliaetus ), Grote zilverreiger ontwikkelen beekbegeleidend broekbos en de zandbodems een groene waas van (Ardea alba ) en Purperreiger ( A. purpurea ) rietmoeras, bouw van een vispassage, ver - Naaldwaterbies ( Eleocharis acicularis ) en zijn regelmatige bezoekers. beteren waterkwaliteit inlaatwater en water - Gesteeld glaskroos. berging. Daarnaast heeft Brabants Land - De aanwezigheid van veel Riet, rust, ruimte Inrichtingsplan schap de sliblagen uit zes vijvers laten en veel vis heeft er voor gezorgd dat zich In 2004 is door het Waterschap de Dommel verwijderen. In 2005 en 2006 is het project een zeer vogelrijk gebied kon ontwikkelen. samen met Gemeente Valkenswaard, OVB uitgevoerd (foto 2). Zo broeden er Blauwe reigers en Aalschol - en Brabants Landschap een integrale eco- In de visie is geadviseerd om in de meeste vers en veel andere visetende vogels o.a. logische visie opgesteld voor het vijver- kleine en middelgrote vijvers een cyclisch Geoorde fuut ( Podiceps nigricollis ), Dodaars complex en de Tongelreep. beheer toe te passen waarbij de vijvers om (Tachybaptus ruficollis ), Fuut ( Podiceps crista - De belangrijkste doelen uit deze visie zijn de paar jaar een paar maanden in nazomer tus ), Tafel- en Kuifeend ( Aythya ferina en een betere waterverdeling tijdens zomer- en herfst droog gezet worden. Dit om met De Levende Natuur - november 2008 | 235 name de waardevolle pioniers van zowel het van het debiet is, kan het toch net genoeg gelegen (7 in fig. 1), werd in 2007 onder zand/slikstadium als van de jonge gevulde zijn om het water van zowel de beek en andere veel Buigzaam glanswier ( Nitella vijvers in stand te houden. Bij dit beheer en daarmee dus ook van de vijvers iets aan te flexilis ) aangetroffen. Elders in het gebied in dit stadium zullen ook de kranswieren rijken. werden nog twee voor het gebied nieuwe naast andere snelkiemende waterplanten Alle typen wateren zijn gebaat bij een water - kranswieren gevonden: Teer kransblad zich thuis voelen. beheer dat tracht om het winterse neerslag - (Chara virgata ) en Brokkelig kransblad Een belangrijk nadeel van het om de 3-5 jaar overschot vast te houden en dit langzaam (C.contraria var. contraria ). droogzetten is dat daarmee de ontwikkeling aan te vullen met voorbezonken en gezuiverd In 2008 kon Chara braunii alleen worden van wat oudere en meer complexe laag- water dat weken of maandenlang via liefst gevonden in een tamelijk geïsoleerd liggen - dynamische aquatische levensgemeen