Konkursy Chopinowskie w Warszawie

Zaistnienie Konkursów Chopinowskich w Warszawie zawdzi ęczamy dwóm panom. Pierwszy przyczynił si ę do powstania konkursów świadomie – był pianist ą, profesorem Konserwatorium Warszawskiego. Nazywał si ę Jerzy śurawlew .

Drugi, działaj ąc w zupełnie innej sprawie, spowodował, Ŝe konkursy w latach 20 – tych XX wieku zaistniały w historii muzyki i trwaj ą do dzi ś. Tym drugim był Naczelnik Pa ństwa – Marszałek Józef Piłsudski .

Pomysł zorganizowania Konkursów Chopinowskich narodził si ę w … poci ągu. Był rok 1923 . Poci ągiem z Białegostoku do Warszawy jechał profesor Konserwatorium Warszawskiego Jerzy śurawlew. Siedz ąc w przedziale słyszał rozmow ę dwóch młodzie ńców, którzy najpierw wy śmiali twórczo ść Chopina: „ jest ckliwa, łzawa, rozbraja dusz ę, nie wolno jej słucha ć ani gra ć”. Potem rozmawiali o sporcie – i tu w ich głosach zapanował entuzjazm.

Prze ścigali si ę wzajemnie w wymienianiu nazwisk znakomitych sportowców, przypominali rekordy Europy i świata w poszczególnych dyscyplinach sportu... W tym momencie p. profesor podj ął decyzj ę. Trzeba zorganizowa ć w Polsce „sportow ą imprez ę chopinowsk ą...” Pomysł ten jednak nie spodobał si ę w Wydziale Sztuki Ministerstwa Wyzna ń Religijnych i O świecenia Publicznego.

Równie Ŝ Prezydent Stanisław Wojciechowski – teoretyk spółdzielczo ści nie zgodził si ę na patronat nad Konkursem Chopinowskim. Argumentował, Ŝe Polska niedawno odzyskała niepodległo ść , a wojna bolszewicka w 1920 r. spowodowała straty w gospodarce narodowej i na tak drogie imprezy pieni ędzy teraz nie ma. Były to powa Ŝne i logiczne argumenty. Nadszedł dzie ń 12 maja 1926 r.

Naczelnik Pa ństwa – Marszałek Józef Piłsudski, zaniepokojony coraz wi ększym zamieszaniem politycznym w kraju, dokonuje zamachu stanu. W bratobójczej walce ginie 300 – 400 osób (ró Ŝnie źródła podaj ą). Stanisław Wojciechowski – sam, z własnej woli zrzeka si ę funkcji Prezydenta RP, a na jego miejsce głosami posłów i senatorów wybrano profesora Ignacego Mo ścickiego .

Profesor Ignacy Mo ścicki był chemikiem z wykształcenia, ale kochał sztuk ę. Miał wielu znajomych w śród artystów muzyków, artystów malarzy, aktorów, był częstym go ściem Filharmonii Warszawskiej, stołecznych teatrów, warszawskiej „Zach ęty”... Delegacja, której tym razem przewodniczył ksi ąŜę Włodzimierz Czetwerty ński – prezes Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, ponownie dotarła do profesora Ignacego Mo ścickiego, prosz ąc o pomoc i patronat nad mi ędzynarodow ą imprez ą chopinowsk ą. Pro śba została przyj ęta, uruchomiono równie Ŝ odpowiednie środki finansowe. Prezydent prof. Ignacy Mo ścicki obj ął patronat nad konkursem i tak jest do dzi ś - wszyscy prezydenci patronuj ą Konkursom Chopinowskim.

W niedziel ę 23 stycznia 1927 r. - w samo południe, o godzinie 12.00 zabrzmiały pierwsze akordy I Konkursu Chopinowskiego.

Konkursy muzyczne dziel ą si ę na:  kompozytorskie,  lutnicze,  wykonawcze.

Konkurs Chopinowski jest konkursem wykonawczym, monograficznym, tzn.: ka Ŝdy pianista wykonuje utwory tylko jednego kompozytora: Fryderyka Franciszka Chopina. Warto równie Ŝ zapami ęta ć, Ŝe wszystkie Konkursy Chopinowskie, od I – go pocz ąwszy, były transmitowane przez Polskie Radio.

Konkurs Chopinowski jest najstarszym mi ędzynarodowym konkursem wykonawczym. Nazwa konkursu była pocz ątkowo bardzo krótka: „Mi ędzynarodowy Konkurs Pianistów im. Chopina” (wg „Kuriera Warszawskiego” z dn. 14 I 1927 r.). Dzisiaj pełna nazwa brzmi: „Mi ędzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina w Warszawie”.

Trzeba doda ć „w Warszawie”, bowiem Konkursów Chopinowskich jest bardzo du Ŝo i w wi ększo ści s ą

1 mi ędzynarodowe. Takie najbardziej znane to Konkursy Chopinowskie w Tokio, Nowym Jorku, Miami na Florydzie, Getyndze, Moskwie, Taipei, Budapeszcie, Tomsku...Ostatnio Konkurs Chopinowski pojawił si ę w Rydze. Tam te Ŝ kochaj ą Chopina.

Wszystkie trzy konkursy przedwojenne zorganizowano kolejno w latach: 1927 , 1932 , 1937 w sali koncertowej Filharmonii Warszawskiej przy ul. Jasnej. Wszystkie były 2 – etapowe. Organizatorem była Wy Ŝsza Szkoła Muzyczna im. Fr. Chopina (wcze śniej – Konserwatorium Warszawskie).

W I konkursie jurorami byli wył ącznie Polacy, a czołowe nagrody zdobyli piani ści słowia ńscy: Rosjanie i Polacy:

 I Lew Oborin – ZSRR.  II Stanisław Szpinalski – Polska.  III Ró Ŝa Etkin – Moszkowska – Polska.

W II konkursie jury było ju Ŝ mi ędzynarodowe, a nagrody zdobyli piani ści europejscy:

 I Aleksander Uni ński – bezpa ństwowiec.  II Imre Ungar – W ęgry.  III Bolesław Kon – Polska.  IV Abram Lufer – ZSRR.  V Lajos Kentner – W ęgry.  VI Leonid Sagałow – ZSRR.

III konkurs odbył si ę w 1937 r. i w nim równie Ŝ prym wiedli piani ści europejscy:

 I Jakow Zak – ZSRR.  II Roza Tamarkina – ZSRR.  III Witold Małcu Ŝyński – Polska.  IV Lance Dossor – Anglia.  V Agi Jambor – W ęgry.  VI Edith Axenfeld – Niemcy.  VII Monique de la Bruchollerie – Francja.  VIII Jan Ekier – Polska.

Zatrzymajmy si ę chwil ę przy III nagrodzie. Witold Małcu Ŝyński ze wszystkich laureatów trzech Konkursów Chopinowskich zdobył najwi ększ ą sław ę i uznanie w całym świecie nie tylko jako chopinista, ale tak Ŝe wybitny wykonawca utworów m. in.: Liszta, Czajkowskiego, Rachmaninowa, Szymanowskiego, Skriabina, Prokofiewa itd.

Przyczynił si ę równie Ŝ do odzyskania po II wojnie światowej skarbów wawelskich i manuskryptów chopinowskich, zdeponowanych na czas wojny w Kanadzie. Słano noty dyplomatyczne do rz ądu kanadyjskiego, je ździły do Kanady delegacje, brał w nich udział historyk i znawca sztuki prof. Karol Estreicher. Nie spowodowały one jednak powrotu cennych narodowych pami ątek do Polski. Dopiero po średnictwo Witolda Małcu Ŝyńskiego, który osobi ście znał wiele koronowanych głów ówczesnego świata, premierów, prezydentów, ludzi sztuki, spowodowało, Ŝe słynne arrasy i inne bezcenne kosztowno ści powróciły do Polski.

Z tej okazji 16 lutego 1959 r. w szczelnie wypełnionej Sali Senatorskiej na Wawelu, przystrojonej odzyskanymi arrasami, odbył si ę recital Witolda Małcu Ŝyńskiego. Pod zdobycznymi chor ągwiami krzy Ŝackimi i czterema zabytkowymi zbrojami ustawiono „Steinway'a”. Zbroje cicho pobrz ękiwały, gdy Mistrz brał pot ęŜ ne akordy chopinowskich arcydzieł. Wieczór pełen rado ści i wzrusze ń.

Podsumowuj ąc trzy pierwsze Konkursy Chopinowskie, trzeba zwróci ć uwag ę na szybko rosn ące znaczenie i popularno ść konkursu. W I liczba reprezentowanych krajów wynosiła 8, w II – 18 , w III – 21 . Jurorów w I konkursie było 12 , w II – 17 , w III – 30 . W I konkursie wyst ąpiło 26 pianistów, w II – 89 , w III – 79 .

2

Niestety … 26 wrze śnia 1939 r . gmach Filharmonii Warszawskiej zapalony przez bomby fosforowe spłon ął doszcz ętnie, a z nim wewn ątrz 5 koncertowych fortepianów, komplet starowłoskich instrumentów smyczkowych, biblioteka partytur i ksi ąŜ ek, archiwum korespondencji.

Do 1955 r. nad miejscem pełnym pi ęknej i ró Ŝnorodnej muzyki zaległa cisza.

Filharmonia odrodziła si ę w 1947 r., ale pocz ątkowo w sali budynku „Roma” przy ulicy Nowogrodzkiej. W tej sali 15 wrze śnia 1949 r . rozpocz ął si ę IV Konkurs Chopinowski. Rok wybrano nie bez powodu. Przypadała w nim bowiem 100 rocznica śmierci Fryderyka Chopina.

Najwi ęcej problemów było wówczas z zakwaterowaniem, gdy Ŝ Warszawa była kompletnie zniszczona, brakowało tak Ŝe instrumentów...

Tutaj sprawdził si ę znakomity organizator, dyrektor biura konkursu p. Edmund Rudnicki (przedwojenny dyrektor muzyczny Polskiego Radia). Udało si ę rozlokowa ć przyjezdnych kandydatów i zdoby ć dla nich fortepiany do ćwiczenia. Do konkursu zgłosiło si ę 63 pianistów, cho ć ostatecznie, z ró Ŝnych powodów do I etapu przyst ąpiły 54 osoby. Jurorów było 28.

Z uwagi na wojn ę górna granica wieku kandydatów okre ślona została na 35 lat. W poprzednich i nast ępnych konkursach ustalano wiek w granicach:16-29 lat. Ekipa polska liczyła 11 uczestników.

Konkurs był długi, trwał od 15 wrze śnia do 15 pa ździernika. W odró Ŝnieniu od przedwojennych miał ju Ŝ 3 etapy.

Dwóm pierwszym etapom jury przysłuchiwało si ę spoza Ŝaluzji, nie widz ąc graj ących pianistów. Po raz pierwszy i jedyny w dziejach Konkursów Chopinowskich ustanowiono „m ęŜ a zaufania”, którym został prof. Jerzy Lefeld. On jeden znał nazwiska i jurorom przekazywał jedynie numery wylosowane tego dnia i ustalaj ące kolejno ść wyst ępuj ących.

IV Konkurs Chopinowski był szcz ęś liwy dla pianistów polskich:

 I nagrod ę ex–aequo przyznano Halinie Czerny–Stefa ńskiej z Polski i Belli Dawidowicz z ZSRR.  II Barbara Hesse–Bukowska – Polska  III Waldemar Maciszewski – Polska  IV Grigorij Murawlow – ZSRR.  V Władysław K ędra – Polska.  VI Ryszard Bakst – Polska.  VIII Zbigniew Szymonowicz, który pó źniej został profesorem i Kierownikiem Katedry Fortepianu Akademii Muzycznej w Łodzi.

Na rok 1955 architekci zapowiedzieli ostateczne uko ńczenie budowy gmachu filharmonii przy ul. Jasnej, która 21 lutego 1955 r. otrzymała nazw ę Filharmonii Narodowej .

Ustalono, Ŝe V Konkurs Chopinowski musi si ę odby ć ju Ŝ w nowej filharmonii i tak si ę te Ŝ stało.

Konkurs zacz ął si ę 22 lutego. Zwyci ęŜ ył Adam Harasiewicz z Polski. W śród nagrodzonych byli piani ści radzieccy, polscy : Lidia Grychtołówna i Andrzej Czajkowski, Chinczyk, Francuz i na X miejscu Japonka. Udział wzi ęło 77 pianistów z 25 krajów.

VI konkurs w 1960 r. trwał od 22 lutego do 13 marca. Udział w nim wzi ęło 77 pianistów z 30 krajów. Po raz pierwszy w historii Konkursów Chopinowskich została przełamana hegemonia pianistów słowia ńskich.

 I nagrod ę zdobył Włoch – .  III Iranka – Tania Achot – Haroutounian.  IV Li Min – Chan – Chiny.  II, V i VI nagrod ę zdobyli Rosjanie. 3

Nikt z Polaków w tym konkursie nie zdobył nagrody. Wyró Ŝnienia: Jerzy Godziszewski i Józef Stompel.

VII Konkurs Chopinowski w 1965 r. trwał od 22 lutego do 13 marca. Brało w nim udział 76 pianistów z 30 krajów. Ten konkurs miał 3 etapy i finał. Został całkowicie zdominowany przez uczestników pozaeuropejskich.

 I nagrod ę zdobyła Marta Argerich – z Argentyny  II Artur Moreira–Lima – z Brazylii  IV Hiroko Nakamura – z Japonii  V Edward Auer – ze Stanów Zjednoczonych

Dwie pianistki z Polski zdobyły III i VI nagrod ę: Marta Sosi ńska i El Ŝbieta Gł ąbówna.

VIII konkurs odbył si ę w pa ździerniku 1970 r. Poprzednie organizowano w lutym, ale wielu pianistów nie mogło przyjecha ć na konkurs z powodu choroby, wielu równie Ŝ chorowało w trakcie konkursu. Ustalono zatem, Ŝe nast ępne konkursy b ędą odbywały si ę w pa ździerniku. Powrócono do koncepcji 3 – etapowej. W VIII konkursie brało udział 80 pianistów z 28 krajów.

 I nagrod ę ze Stanów Zjednoczonych  II Mitsuko Uchida – z Japonii  III Piotr Paleczny – z Polski  IV Eugene Indjic – ze Stanów Zjednoczonych  V Natalia Gawriłowa – z Rosji  VI Janusz Olejniczak – z Polski Jedno z najwy Ŝszych wyró Ŝnie ń zdobył absolwent Akademii Muzycznej w Łodzi – Karol Nicze.

IX Konkurs Chopinowski (7 – 28 pa ździernika 1975 r.) był triumfem Polaka Krystiana Zimermana. Od I etapu do finału wł ącznie (powrócono do 3 etapów z finałem) był bezkonkurencyjny. zdobył I nagrod ę, nast ępne – II, III i IV – piani ści rosyjscy, V – Amerykanin a VI – Brazylijka.

W X konkursie (2 – 19 pa ździernika 1980 r.) padł rekord uczestników. Pianistów było 149 z 37 krajów. Zwyci ęŜ ył Wietnamczyk Dang Thai – Son. Nagrody II i III zdobyli Rosjanie, IV nagrody nie przyznano, V nagrod ę zdobyły ex-aequo Polka Ewa Pobłocka i Japonka, VI – nagrod ę otrzymali ex – aequo Francuz i Rosjanka.

XI konkurs trwał od 1 do 20 pa ździernika 1985 r. Brało w nim udział 124 pianistów z 32 krajów.

 I nagrod ę zdobył Rosjanin – Stanisław Bunin.  II Francuz.  III Polak – Krzysztof Jabło ński.  IV Japonka.  V Francuz.  VI Rosjanka.

W XII konkursie (1 – 21 pa ździernika 1990 r.) wzi ęło udział 110 pianistów z 28 krajów. Po raz pierwszy w historii nie przyznano I nagrody.

 II nagrod ę zdobył – USA.

Nagrody zdobyli równie Ŝ: pianistki i piani ści z Japonii, Włoch, Rosji i Francji. Polacy nagrody nie zdobyli.

W XIII konkursie (1 – 21 pa ździernika 1995 r.). udział wzi ęło 130 pianistów z 32 krajów. Ponownie nie przyznano I nagrody.

 II nagrod ę ex – aequo otrzymali Francuz – Philippe Giusiano oraz Rosjanin – Aleksiej Sułtanow. Nagrodzeni zostali ponadto: III nagroda - Amerykanka, IV nagroda Rosjanin, V nagroda – Japonka, VI nagroda – Polka Magdalena Lisak. 4

XIV konkurs trwał od 4 do 22 pa ździernika 2000 r.

 Pierwszy raz Konkurs Chopinowski wygrał Chi ńczyk – Youndi Li.  II nagrod ę zdobył Argenty ńczyk.  Dalsze miejsca zaj ęli : Rosjanin, Chi ńczyk, Włoch, Japonka.

Udział w nim wzi ęło 94 pianistów z 25 krajów. Polacy nagrody nie zdobyli. Konkurs sko ńczył si ę w pa ździerniku 2000 r., a w grudniu tego roku w polskiej prasie muzycznej dowiedzieli śmy si ę, Ŝe 50 milionów młodych Chi ńczyków rozpocz ęło nauk ę gry na fortepianie w chi ńskich szkołach muzycznych.

W XV konkursie (2 – 24 pa ździernika 2005 r.) zmieniono regulamin przesłucha ń. Teraz ustalono, Ŝe b ędą 2 etapy i finał. Wprowadzono równie Ŝ Eliminacje i z 257 pianistów do I etapu konkursu dopuszczono 80. W nast ępnych konkursach Eliminacje b ędą kontynuowane.

Konkurs wygrał Polak – Rafał Blechacz.

Wśród dalej nagrodzonych nie było ani jednego Europejczyka. Wszystkie pozostałe nagrody zdobyli piani ści z Azji: Korea Południowa, Japonia i Hong – Kong.

XVI konkurs (2 – 23 pa ździernika 2010 r.) miał 3 etapy i finał. Do konkursu przyst ąpiło 78 pianistów.

 Zwyci ęŜ yła Julianna Awdiejewa z Rosji.  Laureatem II nagrody został , którego szczególnie polubiła konkursowa publiczno ść .

Wszystkie nagrody zdobyli piani ści europejscy. Polacy nagrody nie zdobyli.

W pa ździerniku 2015 r. odb ędzie si ę w Warszawie XVII Mi ędzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fr. Chopina.

 Do konkursu zgłosiło udział 455 pianistów.  Do eliminacji wst ępnych dopuszczono 152 osoby.  Do I etapu przyst ąpi 84 pianistów.

śyczymy Im jak najlepiej. Niech pi ęknie graj ą i sławi ą imi ę naszego najwi ększego kompozytora Fryderyka Franciszka Chopina.

Autorefleksja

Odrobin ę racji mieli dwaj młodzie ńcy, którzy rozmawiali w poci ągu jad ącym z Białegostoku do Warszawy, i których słyszał prof. śurawlew. Dlaczego?

Fryderyka Chopina w tym czasie grano „byle jak”. Ktokolwiek nauczył si ę troch ę gra ć na fortepianie, si ęgał po twórczo ść Chopina.

Fryderyk Chopin był w śród pianistów popularny, ale młodzi, pocz ątkuj ący adepci pianistyki nie byli zdolni zagra ć wła ściwie walca, preludium, młodzie ńczych utworów kompozytora, nie mówi ąc ju Ŝ o polonezach, etiudach, scherzach …

Chopina grano za wolno, sentymentalnie, trudniejsze fragmenty opuszczano, a gdy utwór był za długi – skracano go. Znakomite wykonania mo Ŝna było usłysze ć tylko w Konserwatorium Muzycznym lub Filharmonii Warszawskiej, ale w powszechnym obiegu triumfował Chopin grany przez dyletantów. Radia, płyt, telewizji wtedy jeszcze nie było.

Radio w Polsce narodziło si ę w lutym 1925 r. i nadajnik miał moc 0,5 kilowata. Po kilku miesi ącach było ju Ŝ 5000 abonentów, których nazywano „radiotami”. Godzinami siedzieli ze słuchawkami mało znanej wówczas firmy „Philips” i szukali stacji nadaj ącej program. Radio rozwijało si ę błyskawicznie - niebawem nadajnik miał moc 10 kilowatów, abonentów przybywało. 5

Wszystkim profesjonalistom, którym droga była twórczo ść Chopina, zale Ŝało na tym, aby Fryderyk Chopin był znany jako wspaniały kompozytor, aby jego utwory zachwycały, a nie były odbierane jako ckliwe, łzawe, rozbrajaj ące dusz ę.

Fr. Chopin był popularny, trzeba wi ęc popularyzowa ć dobre wykonania. Powinny by ć wzorcem do na śladowania a nie własn ą „byle jak ą” koncepcj ą interpretacji.

Drugim problemem, który sp ędzał sen z powiek muzycznym patriotom w Polsce, były współczesne europejskie trendy muzyczne. O Chopinie jakby zapomniano w kr ęgach profesjonalistów muzycznych. Liczył si ę Strawi ński, Debussy, Prokofiew, Ravel... To był kierunek, którym zachwycał si ę świat muzyczny Europy.

Jak przypomnie ć Fryderyka Chopina? Pobudzi ć świat i Europ ę przez konkurs!!! Niech młodzi przypomn ą, niech zagraj ą! Konkursy organizowane w Warszawie sprowadz ą wszystkich „muzycznych sportowców” z całego świata. Którego wykonanie jest bardziej w stylu chopinowskim? Kto gra lepiej (ale nie szybciej)?!

Konkurs, który rozpocz ął si ę w 1927 r. trwa i jest coraz bardziej presti Ŝowy.

W Jury Konkursów Chopinowskich zawsze zasiadali wybitni światowej sławy piani ści, m.in. laureaci wcze śniejszych konkursów : , Halina Czerny-Stefa ńska, Adam Harasiewicz, Bella Dawidowicz, Piotr Paleczny, Bernard Ringeissen, Edward Auer itd. Honorowymi członkami jury byli m.in.: Artur Rubinstein i Witold Małcu Ŝyński.

Zmaganiom konkursowym przysłuchiwała si ę równie Ŝ królowa El Ŝbieta Belgijska (V konkurs), a wcze śniej podczas IV konkursu obecna była uwielbiana przez wszystkich aktorka Mieczysława Ćwikli ńska. Przewodnicz ącymi jury byli zawsze Polacy: wcze śniej Zbigniew Dzrewiecki, pó źniej Jan Ekier, Andrzej Jasi ński, a w XVII Konkursie Chopinowskim w 2015 roku przewodnicz ącą b ędzie Katarzyna Popowa-Zydro ń.

Pozwol ę sobie na osobist ą dygresj ę. Je ŜdŜę na Konkursy Chopinowskie od 1960 r. Słyszałem najznakomitszych laureatów i jurorów osobi ście, na Ŝywo (Rubinstein, Małcu Ŝyński, Zimerman, Argerich, Pollini, Moreiro Lima, Paleczny, Blechacz i in.).

Słyszałem równie Ŝ uczestnika z Trynidadu (nazwiska nie pami ętam). Miał 2 metry wzrostu, grał na Konkursie Chopinowskim w 1975 r. Gdy rozdawał nam autografy – u śmiechał si ę. Miał cudowne białe zęby, które kontrastowały z kolorem skóry. „Kołysanka” z op. 57 wzbudziła zachwyt i łzy w oczach słuchaczy. Po autografy była długa kolejka. Nie zdobył nagrody, ale zdobył nasze – Polaków – serca.

Tadeusz Kawczy ński

6