Indre Hjørundfjords Forhistorie Bjørke, Eit Høvdingsete
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Indre Hjørundfjords forhistorie Bjørke, eit høvdingsete Boka er utgitt av Anna og Jakob Morks Stiftelse Redaktør: Kjell Inge Bjørke 1537 - e. Kr. 1030 - 1537 e. Kr. no 9600 550 - e.1030 Kr. 537 1 0 3 10 0 0 r. 8 K 8 . 25 e r 50 0 0 e 5 5 d l 5 - a r n 0 0 K r . 4 f a j 0 e 0 5 r f . r d l K E 0 0 5 E l 9 d 6 r 0 e 0 - s r . 4 r t e 0 e 0 K d 0 0 . i l f 0 n 0 1 a 0 a f . e 0 l K s 5 d 6 r - 4 n . e 0 0 r o 0 0 r 7 B 1 0 0 7 1 0 0 7 2 r e d l a n i e t 4 0 0 0 s . e r r K g . n f Y 0 0 7 1 - 0 0 0 4 2 Tidsur Yngre jarnalder Førromerske jarnalder Førromerske Yngre bronsealder Romartid Folkevandring Eldre bronsealder Merovingartid Vikingtid Mellomalder Seinneolitikum Mellomneolitikum B Nyare tid Nyare Mellomneolitikum A Tidleg mesolitikum Tidlegneolitikum Mellommesolitikum Seinmesolitikum 3 Innhald Kart 6 Føreord 8 Bernt Aakre 10 Frå Bernt Aakre til Per Fett 15 Hav, land og folk gjennom tidene 23 Skiferspiss frå Skjåstad 39 Sandshamnøksa frå Åkre 45 Flintsigden frå Oddemyra 49 Arkeologiske registreringar dei siste tiåra 55 Leira: Åker frå yngre bronsealder, hus og kokegropsfelt frå folkevandringstid 58 Indre Hjørundfjords forhistorie. Bjørke, eit høvdingsete Frå bronsealder til vikingtid i Viddalsbakkane 77 Redaktør: Kjell Inge Bjørke Ner-Åkre 2500 år attende i tid 87 Framsidebilde: Håvard Myklebust Kalneset – tankar frå ei arkeologisk registrering i 2011 93 Grafisk form: Fantastiske Osberget Forhistoriske spor på Sætre og i Bakkedalen 99 ISBN: 978-82-998810-8-1 Bitar av ein heilskap 104 Trykk: AB Print Sætresteinen, fornminnet som forsvann? 108 Oppsett: Osberget AS Årstal: 2015 Eldre jernalder i indre Hjørundfjord 111 Frå våpengny til demokratisering 128 Boka er utgitt av Anna og Jakob Morks Stiftelse Frå Bjørke til Lindisfarne 138 Styret: Stig Asbjørn Mork, styreleder Husfrua til Bjørke vert jordfest 151 Dag Hovelsen, styremedlem Tjuvgods frå Lindisfarne? 155 Asbjørn Mork, styremedlem Katalog 158 Dei seinare åras arkeologiske registreringar 165 Litteratur og kjelder 166 Bronsebeslaget B8256b er nytta som formelement gjennom heile boka. Reinteikning Øyunn Kleiva. 4 5 Ålesund Kart Kartet syner Sunnmøre med Hjørundfjorden, Bjørke, Viddal, Kalnes, Leira, Åkre, Saure, Rørstad, Mork, Sjåstad og Finnes er markert med sirkel og Ålesund øvst. Kart: Skjermdump Sunnmørskart. Hjørundfjorden Viddal Finnes Leira Kalnes Åkre Bjørke Saure Rørstad Mork Skjåstad 6 7 Føreord “Uagtet Jørringfjorden er omgivet med høie og steile fornfunn og gravrøyser, så også i Hjørundfjord. Det syner seg også at det var på høg tid at fornfunna Saure, Jan Thore Turbækmo, Svein Mork, Jon Skjåstad klipper, gjennomskaaren af faa og trange dale, eller saa Fornminneboka, som me no kan presentere er ei frå vårt område vart avfotograferte, då nokre fornfunn og Jon Egil Finnes. Takk også til kulturavdelinga i at sige, et af naturen mindre begunstiget egn, saa har vidareføring av arbeidet til Bernt Aakre og Per Fett og er allereie er komne vekk. Desse er nemnde i katalogdelen Møre og Romsdal fylkeskommune, Ålesund museum, den dog saavel som de meere frugtbare og behagelige tufta på ein idé av Jakob Mork. Jakob hadde i tankane i boka. Denne boka inneheld ca. 50 foto av fornfunn i Sunnmøre museum og Universitetsmuseet i Bergen for nabosogne, i en fjern oldtid været beboet. Men hvilken at der var gjort mange fornfunn her i indre del av tillegg til ei mengd foto av faste fornminne, og desse er foto og kjeldematerial. Takk til Magne Grimstad jr. og folkefærd det har været, enten finner, de berømte gother Hjørundfjord, mellom anna rike funn på Leikvollen, og no sikra for etterslektene her inst i Hjørundfjord. hans stab ved Fantastiske Osberget for godt samarbeid eller asser, som paa sine snækker færdedes langs vore desse var innsende til diverse museum. Og så kom idéen Det som i fyrstinga var tenkt som eit hefte, vart etter med utforminga av boka, dette har vore til stor hjelp for kyster, eller levede som nomader, og ere jordede i forsk- om at det hadde vore fint om det kunne lagast ei bok kvart til ei bok mellom stive permer. Det kjem av eit redaktør og andre som har arbeidd med boka. jellige høie paa vore sletter er man ikke vis paa, da saga, der ein synleggjorde funna med foto, slik at folket som stort tilflòt av stoff frå våre forfattarar. Desse har med Fyrste del av boka handlar om Bernt Eriksen Aakre. som ellers har bevaret saamangen storbedrift fra forg- bur eller har røtene sine her inst i Hjørundfjord, kan sine innspel og utrøyttelege arbeid gjort at me kan pre- Mykje om denne særmerkte mannen har vore ukjent lemmelsen, blot ved at nævne vor afsidesliggende vraa sjå funna med eigne auge,- det er ikkje så beint fram å sentere eit slik storfelt arbeid til folket i inste Hjørund- for lokalhistorikarane våre. Eit nybrotsarbeid av his- ved navn Harundarfjord. Imidlertid have dog en deel få kome å sjå funna i magasina i musea. Son til Jakob, fjord. Arkeologane Øyunn Kleiva, Bergljot Solberg og torikar Lars Ørstavik gjer at folket i bygda som fostra mindesmærker baade fra Bruna- og Haugaold igjennem Asbjørn Mork, tok initiativet til at denne boka skulle historikar Lars Ørstavik er hovudforfattarane i boka, han kan få betre kunnskap om han. Slutten av boka har tiderne bevaret sig til vore dage. Ligeledes leve endnu en lagast. Som utgivar av boka er Anna og Jakob Mork stif- men også arkeologane Jo Sindre Eidshaug og Johanne ein katalog over fornfunn og fornminne for heile indre deel sagn i blandt os, og disse ere tildeels knyttede til de telse. Stiftinga sitt formål er å støtte tiltak av humanitær Ranvik har sine artiklar. Roger Håndlykken er hovu- Hjørundfjord. endnuværende minder.” og kulturell art. Under kulturelle tiltak skal det særleg dillustratør og har på ein framifrå måte fått synleggjort Slik opna Bernt (Berent) Eriksen Aakre f. 1817 sitt takast omsyn til tiltak på Bjørke og Skjåstaddalen. historia for oss. Arkeolog Arve Eiken Nytun har sytt handskrivne dokument som han leverte 26 år gamal, i Stiftinga har dekt alle utgifter for dette prosjektet. for funnkart, som høyrer med i ei slik bok. Arkeolog Redaktør 1843, til biskop Jakob Neumann i Bergen. Dokumen- Den nyare historia for vårt område, middelalder til Tomas Bruen Olsen frå Universitetet i Bergen har levert tet hadde tittelen ”Forsøg til en antiqvarisk historisk dagen i dag, er godt dokumentert i 36 utgåver av Frå illustrasjonane som syner korleis havnivået var i dei beskrivelse over Mindesmerker og Sagn vedkommende Hjørundfjord; men historia om forfedrene våre strekker ymse tidbolkane. Arkeolog Ragnar Børsheim i Arkikon Jørringfjords prestehjeld, beskrevne og samlede af Ber- seg mange tusen år lenger attende i tid. For å tyde dette har levert ein illustrasjon av eldre jarnalderhus på ent Erichsen Aakre 1843”. Bernt var frå Erkegarden på tidsspennet har me ikkje berre fornfunna å halde oss til, Leira. Lars Ørstavik og Øyunn Kleiva har teke foto av Åkre, og var den fyrste som såg verdien av å skrive ned men også faste fornminne har kome fram i dagen dei funnstadene. Ann Mari Olsen og Svein Skare har teke forhistoria til heimbygdene våre, og å sende inn forn- siste åra ved overflatesøk; slik som stolpehol, kokegroper fotoa av fornfunna som er i Universitetsmuseet i Ber- funn til museumet i Bergen (vikingøks og spydspiss frå og ardspor. Dette siste har gjort at arkeologane betre gen. Det same har Mirjam Vikestrand ved Sunnmøre Leira). kan syne korleis menneska her inne levde i dei tidbol- musèum gjort av nokre fornfunn som høyrer oss til der. I arbeidet med denne boka har vi hatt stor hjelp kane boka tek for seg. Dette er spor av våre forfedrar og Elles har Lars Ørstavik teke resten av fotoa inne på Sun- av storverket ”Forhistoriske minne på Vestlandet” av formødrer som levde frå ca. 3000 f. Kr til ca. 1000 e. nmøre musèum og alle foto tekne på Ålesund museum, fyrstekonservator Per Fett (1906 – 1983). Han hadde Kr, og gjev deg som har din bustad, eller som har røtene så nær som fotoet av flintsigden frå Saure, som Øyunn arbeidet sitt ved Bergen museum. Verket frå 1950 vart herifrå, eit attersyn til dei som fyrst busette seg her inne Kleiva har teke. Gunnar Wangen leverte fotoa av prenta i 80 hefte, eitt for kvart prestegjeld. Her reg- i den fagre fjorden. Omkransa av mektige fjell og ætta Jettegryta på Ner-Åkre og av Leira/Sellereite. Stor takk istrerte han alle fornfunn og faste fornminne på heile frå liknande menneske; ja, det er folket i inste Hjørund- til alle som har hjelpt oss å kartfeste funnstadane: Ole Vestlandet. I dette arbeidet for han rundt i landsdelen, fjord. Viddal, Andreas Viddal, Terje Viddal, Helge Viddal, på alle gardar i alle grender, og snakka med folk om Nils Leira, Sverre P. Bjørke, Sverre B. Bjørke, Per Arne 8 9 han derfor ikkje berre fatt i kyrkje og skule med flid, Studier i Sverige Bernt Aakre men samla inn og noterte slikt han fann av historisk Neumann set Bernt Aakre i kontakt med skulemannen eller også naturvitskapleg interesse, og som seinare vart av Lars I Ørstavik Lyder Sagen, og etter kvart skjønar Bernt at naturvit- til vitskaplege artiklar. Til han hadde Ivar Aasen kome skapen står hans hug nærast, og han vil prøve å bli med herbariet sitt og Den Søndmørske Dialekt i 1841, veterinær.