Thema Meer Muziek

jaargang 23 ͉ nummer 4 ͉ december 2017 4 Kader Primair vakblad voor leidinggevenden in het funderend onderwijs

thema ͉ Meer muziek Mark Mieras: ‘Goed ontwikkeld luistervermogen helpt bij beter leren’ ͉ Impact subsidie Impuls Muziekonderwijs ͉ Schoolbestuur organiseert operaproject: ‘Na dit jaar hebben we op al onze scholen een ﬂinke slag gemaakt met muziekeducatie’

actueel ͉ Je kunt er niet omheen! #wijschoolleiders interview ͉ Britse hoogleraar Alma Harris: ‘Het Nederlandse verhaal moet verteld worden’

934303-01_001_27-Nov-17_12:43:04_walter Kader Primair Kader Primair is een uitgave van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS), de actieve beroeps en vakorganisatie voor alle leidinggevenden in het funderend onderwijs. Uitgelicht Kader Primair verschijnt tien keer per jaar. Oplage: 5.000. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredacteur. ISSN 13841165

Redactie Tineke Snel (hoofdredactie), Vanja de Groot (bureau en eindredactie), Tom Roetert en Paul van den thema _ Muziek en het jonge brein Heuvel Redactieadres: [email protected] Van het veelvuldig luisteren naar Mozart word je geen genius. Maar wie veel muziek hoort, ontwikkelt een prima Medewerkers deze maand luistervermogen en dát helpt enorm bij het leren. Aldus Jaan van Aken, Lisette Blankestijn, Susan de Boer, Djanko, Fred Ernst, Daniëlla van ’t Erve, Henriette Guest, natuurkundige en wetenschapsjournalist Mark Mieras, Petra van Haren, Winnie Lafeber, Rogier Reker, Hans Roggen, die zich al jaren bezighoudt met hersenonderzoek. Jan Stuijver, Visuele Notulen/Lize Kraan, Lisa Westerveld Pagina 10 Abonnementen AVSleden ontvangen Kader Primair gratis. Abonnementprijs voor nietleden: t 123 (excl. 6% BTW). Telefoon: 0302361010, fax: 0302361036 Email: [email protected] www.avs.nl thema _ ‘Het leeft heel sterk’ Grafische vormgeving en druk De subsidie Impuls Muziekonderwijs en stichting Coers & Roest ontwerpers bno | drukkers Telefoon: 0263510151 Méér Muziek in de Klas helpen en stimuleren scholen om muziekonderwijs steviger te verankeren in het curriculum. Advertenties Elma Media De animo is groot, de kas bijna leeg. Wat zijn de ervaringen, Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk ruim twee jaar na de start van de impuls? Pagina 14 Telefoon: 0226331686, Email: [email protected] www.elma.nl

Ledenservice AVS Postbus 1003, 3500 BA Utrecht Telefoon: 0302361010, fax: 0302361036 Email: [email protected] www.avs.nl achtergrond _ Strengere eisen gegevensbescherming Bestuur Scholen moeten na 25 mei 2018 voldoen aan de Algemene Petra van Haren (voorzitter), Ingrid Doornbos (vicevoorzitter) Verordening Gegevensbescherming. Dit betekent onder Ledenraad meer dat ze hun digitale leerlingvolgsystemen, toetsings Email: [email protected] programma’s en inzet van sociale media en apps onder de Helpdesk loep nemen en een Functionaris Gegevensbescherming Voor adviezen over wet en regelgeving, functiewaardering, aanstellen. Pagina 26 de individuele rechtspositie en arbeidsvoorwaarden. maandag: 11.00 – 12.30 uur en 13.00 – 17.00 uur dinsdag t/m vrijdag: 9.00 – 12.30 uur en 13.00 – 17.00 uur Telefoon: 0302361010, [email protected] interview _ The Dutch way is very ok!

Decentraal Georganiseerd Overleg Binnen een paar jaar komen onderwijsmensen van over de Gaat uw bestuur DGO voeren, meld u dan bij de AVS Helpdesk. hele wereld kijken hoe Nederland het doet, voorspelt de De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum. Britse hoogleraar Alma Harris. In haar boek ‘The Dutch way’,

Lidmaatschap prijst ze het Nederlandse onderwijssysteem de hemel in. Lidmaatschap schooljaar 2017/2018 (po): “Finland hebben we nu allemaal wel gezien.” Pagina 30 Persoonlijk deel: t 166 Managementdeel: t 222 – t 319, afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school) Vo (persoonlijk lidmaatschap): t 277 Postactief, buitengewoon en aspirant lid: t 81 Statutair bestuurder: t 277 Leidinggevende samenwerkingsverband (po/vo): t 277 actueel Los abonnement Kader Primair t nietdirectieleden: 132 (excl. 6% btw) 2 Loonverschillen vo en marktsector minder groot dan po Kijk voor het huidige actieaanbod en de Ook vodocenten gemiddeld lager bruto loon lidmaatschapsvoorwaarden op www.avs.nl/lidworden

De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is 4 Terugblik en voortgang cao-tafel niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor Arbeidsvoorwaarden schoolleiders de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners. Kader Primair wordt gedrukt op FSC® gecertificeerd papier. 4 Tweede Kamer steunt motie muziekonderwijs voor ieder kind Ook na 2020

Foto omslag: In het tvprogramma Lang Leve de Muziek Show nemen scholen het via muzikale spellen en voordrachten tegen elkaar op om uiteindelijk op te mogen treden tijdens het Kerst Muziekgala in Ahoy op 14 december.

934303-01_002_27-Nov-17_12:43:07_walter Inhoud december Kaderspel ͉ door petra van haren

thema ͉ Meer muziek

10 Muziek leert kinderen luisteren Dáárom ga je van muziek beter leren #wijschoolleiders 14 ‘Het ging voorheen vaak niet verder dan meezingen met een cd’tje’ Lessen uit subsidie Impuls Muziekonderwijs We willen dat er weer muziek in de onderwijsarbeidsmarkt klinkt. Dat vraagt 18 Leerlingen met vertrouwen dat we goed nadenken over hoe we dit met elkaar invullen. Daartoe worden de agora laten oversteken meerdere breinsessies gehouden op allerlei plekken en manieren in ons land. Operaproject in Zaanstreek Want het is volstrekt duidelijk dat de knelpunten in hoog tempo toenemen. Bij het opvangen en aanpakken van personeelstekorten is de schoolleider in de eerste lijn dé persoon die ermee geconfronteerd wordt. Daarom onze actie verder in dit nummer Je kunt er niet omheen! #wijschoolleiders, waarbij de AVS onder andere via Twitter haar zorgen deelt. Want schoolleiders staan onder druk en fors investeren is noodzakelijk. 26 Bescherming tegen hacken en lekken Schoolleiders stellen altijd de belangen van hun leerlingen centraal, naast Privacybeleid op scholen na 25 mei 2018 die van het personeel. Als het gaat om onderwijsinhoud zien we steeds meer schoolleiders die heel bewust de koers verleggen in hun school. Van de focus op 30 ‘Jullie zijn uniek: goed onderwijs, opbrengstgericht werken naar een bredere focus, waarbij de ontwikkeling van gelijke kansen én gelukkige kinderen’ kinderen meer holistisch wordt benaderd. Vanuit de kunst- en cultuurvakken, Hoogleraar Alma Harris stelt Nederland wetenschap en techniek, maar ook sport en bewegen wordt ingezet op meer internationaal als voorbeeld voorwaarden voor breinontwikkeling en leren. Ruimte geven aan professionals in de school om dit in te bedden in goede leerlijnen en projecten vraagt om facilitering en dus investering. Leerlingen uitdagen op hun talenten, met iedere maand gebruik van moderne media en technieken, vergt innovatie en herontwerp van het onderwijs. Het binnenhalen van specialisten als academische leraren, vakleerkrachten muziek en beweging of geschoolde cultuurcoördinatoren 9 Illustratie Djanko betekent investeren in mensen en mogelijkheden. 21 Zo kan het ook! Met onze acties borduren we hierop voort en laten we onze muziek doorklinken DJ-tafel goed alternatief voor rokersplek in Den Haag en de samenleving. Meehelpen? Hang dan vooral ook de poster 22 Passend onderwijs op die in het hart van deze Kader Primair is bijgevoegd. Laten we hopen dat Onderwijs en zorg voor EMB-kinderen komt straks het brein van onze politici mee ontwikkelt! Een ﬁjne uit één pot decembermaand gewenst. ͉ 33 Politieke column Harm Beertema (PVV) AVS-voorzitter Petra van Haren blogt maandelijks over 34 Van de AVS haar visie op het funderend onderwijs op www.avs.nl/ 36 AVS Centrum Educatief Leiderschap vereniging/vandevoorzitter Leergang Op weg naar excellent schoolleiderschap 40 Voor u geselecteerd 43 Boekbespreking Survivalkit voor de schoolleider

kader primair december 2017 1

934303-02_001_27-Nov-17_12:28:11_walter actueel s er id campagne lle Je kunt er niet omheen! #wijschoolleiders o ho Je kunt er niet omheen!: de schoolleider staat onder druk en daarmee de kwaliteit van het primair sc onderwijs. Daar maakt de AVS zich zorgen over en dat laten we weten! ij De AVS steunt de acties van er is meer nodig! De AVS ontwikkelen innovatie- De AVS laat ook jouw stem w de leerkrachten omdat we wil nadrukkelijk ook voor ruimte en voldoende onder- horen. En met #wijschoollei- # samen met hen in de school schoolleiders een eerlijk steuners in de school (zie ders laten wij van ons horen. een team vormen. Maar salaris, minder werkdruk, ook pagina 3). _ Doe mee: #wijschoolleiders

ook vo-docenten gemiddeld lager bruto loon

35 jaar is het gemiddelde Loonverschillen vo en marktsector uurloon over het algemeen relatief hoog in het vo, leraren minder groot dan po ouder dan 50 jaar hebben meestal een relatief laag loon Leraren in het voortgezet onderwijs hebben gemiddeld een lager bruto uurloon in het vo ten opzichte van de dan vergelijkbare werknemers in de marktsector. Dit geldt in grotere mate voor marktsector. leraren met een eerstegraads lesbevoegdheid dan voor tweedegraads leraren. Primair onderwijs Vo-schoolleiders hadden in 2016 juist een relatief hoog gemiddeld uurloon ten Eerder onderzoek van SEO opzichte van de marktsector – in tegenstelling tot de drie voorafgaande jaren en Economisch Onderzoek naar hun collega’s in het po. Dat blijkt uit onderzoek dat de sociale partners in het loonverschillen met betrek- voortgezet onderwijs namens Voion hebben laten uitvoeren. king tot het primair onderzoek wezen uit dat zowel het Je kunt er niet omheen! salaris van leerkrachten als Leraren in het voortgezet van schoolleiders in het po onderwijs verdienen in 2016 aanzienlijk lager ligt dan dat De schoolleider staat onder druk en daarmee de kwaliteit van het onderwijs gemiddeld 31 euro per uur. van vergelijkbare werkne- Dat is ongeveer 1 procent mers in de marktsector, zie Want de schoolleider is cruciaal voor de kwaliteit van het onderwijs lager dan dat van vergelijk- www.avs.nl/artikelen/lonen- bare werknemers in de markt- schoolleidersenlerareninpo- sector. Het gemiddelde bruto forslagerdanmarktsector Waar de AVS voor gaat: De AVS maakt dit waar door: uurloon van schoolleiders in Een van de doelen van het het voortgezet onderwijs was PO-front (PO in Actie en vak- • De schoolleider centraal stellen • Profilering in 2016 hoger (6 procent) dan bonden) is het verkleinen van • Lagere werkdruk • CAO-onderhandelingen dat van vergelijkbare werk- bruto uurloon van leraren met Het bruto uurloon van master- het gat tussen de salarissen in nemers in de marktsector. een eerstegraads bevoegdheid opgeleide leraren in het vo is het po en die in het vo en de • Hoger salaris • Kennis delen Van 2013 tot en met 2015 was in het voortgezet onderwijs structureel lager dan dat van marktsector. _ het gemiddelde uurloon van ongeveer 4 procent lager dan vergelijkbare werknemers • Voldoende leerkrachten • Professionaliseren schoolleiders in het vo echter dat van vergelijkbare werkne- in de marktsector. In 2016 Het onderzoek voor het vo • Voldoende onderwijsondersteuners wel lager dan dat van verge- mers in de marktsector. Het bedroeg het verschil ongeveer werd ook uitgevoerd door lijkbare werknemers in de verschil is het grootst voor eer- 8 procent; ongeveer Y 3 bruto SEO Economisch Onderzoek. • Ruimte voor ontwikkeling van de school marktsector. stegraadsleraren in bètavak- per uur. Leraren met een Zie www.voion.nl/publicaties/ • Ruimte voor innovatie in het onderwijs Eerstegraadsleraren hebben ken (ongeveer 9 procent). Het bacheloropleiding hebben onderzoek-naar-loonverschil- een groter beloningsverschil loon van tweedegraadsleraren juist een iets hoger gemiddeld len-leraren-voortgezet-onder- ten opzichte van de markt- in gammavakken is juist onge- bruto uurloon dan vergelijk- wijs-en-marktsector sector dan leraren met een veer 9 procent hoger dan van bare werknemers in de markt- tweedegraads lesbevoegdheid. vergelijkbare werknemers in sector (ongeveer 3 procent). In 2016 was het gemiddelde de marktsector. Voor leraren jonger dan goed onderwijs door visionair leiderschap

934303-02_002_27-Nov-17_14:03:28_walter 935321_001_27-Nov-17_09:44:08_walter s actueel er lleid oo sch ij #w

Je kunt er niet omheen!

De schoolleider staat onder druk en daarmee de kwaliteit van het onderwijs Want de schoolleider is cruciaal voor de kwaliteit van het onderwijs

Waar de AVS voor gaat: De AVS maakt dit waar door: • De schoolleider centraal stellen • Profilering • Lagere werkdruk • CAO-onderhandelingen • Hoger salaris • Kennis delen • Voldoende leerkrachten • Professionaliseren • Voldoende onderwijsondersteuners • Ruimte voor ontwikkeling van de school • Ruimte voor innovatie in het onderwijs

goed onderwijs door visionair leiderschap

kader primair december 2017 3

935321_001_27-Nov-17_09:44:08_walter934303-02_003_27-Nov-17_12:50:32_walter actueel

arbeidsvoorwaarden schoolleiders

• 2009: Toelage directieleden Terugblik en voortgang cao-tafel en aanpassing salarissen van adjunct-directeuren in Nadat begin dit jaar de AVS-inzet werd vastgesteld, zijn de overleggen voor de een tijdperk waarin de nul- komende cao-onderhandelingen onverminderd doorgegaan. Hoever zijn we? lijn werd ingevoerd • 2013: Gelden voor individuele professionalisering De komende weken wordt ook De AVS is een van de partijen van de reactie van de minister. directeuren de inzet door de andere bon- aan de kant van de werkne- De hoop is dat er een meer- • 2014: Salarisverhoging van den vastgesteld, wat zal leiden mers die afspraken maakt over jarenperspectief uitkomt dat 1,25 procent en een eenma- tot een gezamenlijke inzet. de (primaire en secundaire) recht doet aan het werken in lige toelage en diverse maat- Deze wordt dan gedeeld met arbeidsvoorwaarden met de de sector primair onderwijs. regelen om soepeler met de PO-Raad. Met de uitwisse- werkgeversorganisatie. Deze En ook recht doet aan de de cao om te gaan: overleg- ling van de inzetten kunnen afspraken worden vastgelegd juiste inzet van middelen voor model, 40-urige werkweek de formele onderhandelingen in de CAO-PO. het primaire proces, zodat (in het kader van het ver- plaatsvinden. Tot die tijd zijn Ook het PO-front, waar de AVS Passend onderwijs daar kan lichten van de werkdruk), en worden informele gesprek- onderdeel van uitmaakt, is plaatsvinden. Aan de cao-tafel omgaan met de WWZ, ken met andere bonden en bezig om voor de sector aan- worden de middelen die in het behoud bovenwettelijke uit- de PO-Raad gevoerd, zodat gaande salaris en werkdruk regeerakkoord staan nader uit- keringsregeling (WOPO) en wederzijdse uitgangspunten de minister te adviseren over gewerkt, waarin het advies van duurzame inzetbaarheid; helder zijn. Deze input draagt een zo goed mogelijke inzet. het PO-front wordt betrokken. • 2016: Salarisverhoging bij aan een constructief proces Een inzet die in de cao-onder- 3,8 procent en een eenma- om te komen tot een nieuwe handelingen wordt geborgd. Al bereikt lige toelage en ophoging cao voor het primair onder- De AVS steunt de salariseis die Voor schoolleiders is in de van individuele professiona- wijs. De AVS houdt school- in eerste instantie door PO in afgelopen jaren op arbeids- liseringsgelden. ͉ leiders uiteraard op de hoogte Actie is ingezet. De manier voorwaardengebied onder hiervan. waarop en hoe is afhankelijk andere het volgende bereikt:

ook na 2020

talenten te ontdekken en Tweede Kamer steunt motie ontwikkelen, vooral op het gebied van muziek en dans. muziekonderwijs voor ieder kind “Muziekonderwijs is ontzettend belangrijk voor kinderen De Tweede Kamer nam afgelopen november unaniem een motie aan van D66 en om samen te leren zingen en PvdA met het verzoek aan de regering om de ambitie van muziekonderwijs voor dansen én zorgt voor betere ieder kind voort te zetten en ervoor te zorgen dat het in 2020 op alle basisscholen schoolprestaties.” Omdat het vorige kabinet de ambitie vanzelfsprekend is. Hiermee wordt het beleid van het vorige kabinet voortgezet. had om te zorgen dat in 2020 muziek op de basisschool De motie van Vera Bergkamp weer vanzelfsprekend zou zijn (D66) en Lodewijk Asscher en hier ook middelen voor (PvdA) omvat ook het verzoek uitgetrokken heeft, verzoeken aan de regering om te bekij- de motie-indieners de hui- ken hoe scholen met een goed dige regering de ambitie van plan voor muziekonderwijs muziekonderwijs voor ieder na 2020 verder ondersteund kind voort te zetten. Daarbij kunnen worden, met zowel hoort ook een evaluatie van publieke als private middelen. de effecten van de Impuls Bergkamp en Asscher vinden Muziekonderwijs en een visie dat ieder kind de kans moet op de ondersteuning van scho- Foto: Hans Roggen krijgen om zijn passies en len na 2020. ͉

934303-02_004_27-Nov-17_15:29:16_walter actueel actueel

sectorraden willen gesprek met ministers

betrouwbare herregistratie- Zorgen over draagvlak lerarenregister en valideringseisen leiden tot veel vragen onder leraren, De PO-Raad, VO-raad en MBO Raad maken zich zorgen over hoe het lerarenregister scholen en schoolbesturen. momenteel vorm krijgt. De sectorraden hebben de onderwijsministers Arie Slob Het lerarenregister zou zo en Ingrid van Engelshoven gevraagd het gesprek hierover met ze aan te gaan. vooral een technisch-bureau- cratische exercitie dreigen Doel is te bezien hoe van het lerarenregister een succesvol instrument voor te worden die ver afstaat van bekwaamheidsonderhoud kan worden gemaakt en welke randvoorwaarden van de leraren in de klas en van belang zijn voor een geslaagde implementatie. de praktijk binnen scholen. De Onderwijsraad beschrijft Scholen in het basis-, voortge- in signalen van hun achter- benoemingsgrondslagen en die (dreigende) ontwikke- zet-, en middelbaar beroeps- ban. Veel scholen zijn gestart op de risico’s van een forse ling in een recent advies, zie onderwijs merken dat draag- met de gegevenslevering voor toename van de administra- www.avs.nl/artikelen/ vlak voor het lerarenregister het register, maar wijzen op tieve lasten. Ook de ondui- onderwijsraadkritischover onder leraren ontoereikend de complexe weten regel- delijke en trage totstandko- lerarenregister _ is, bemerken de sectorraden geving in het kader van de ming van transparante en

premie stijgt verder budget vaak te laag Pensioenen niet VNG onderzoekt verhoogd in 2018 normbedragen

ABP kan zoals verwacht de (opgebouwde) pensioenen onderwijshuisvesting in 2018 niet verhogen. Daarvoor is de financiële situatie niet voldoende. De premie voor het ouder- De normbedragen voor onderwijsvesting zijn te doms- en nabestaandenpensioen stijgt verder in 2018 laag. Dat is de conclusie van een onderzoek van de van 21,1 naar 22,9 procent. Vereniging Nederlandse Gemeenten. VNG onderzoekt daarom de mogelijkheden om de normbedragen te

De premie stijgt vooral door het meerjarige premiebeleid dat variëren en actueel te houden. ABP vorig jaar aankondigde. Dit leidde tot een structureel hogere premie vanaf 2017. Met de premiestijging in 2018 wordt de VNG deed in het voorjaar een oproep aan schoolbesturen en volgende stap gezet en in 2019 volgt de laatste stap. De premie- gemeenten over hun ervaringen met de normbedragen voor stijging is nodig omdat pensioen duurder is geworden door de onderwijshuisvesting. Naar aanleiding van de resultaten en eer- lage rente en het feit dat we steeds ouder worden. De wijzigin- dere signalen onderzoekt de VNG nu de mogelijkheden om de gen in de middelloonregeling als gevolg van de vereenvoudiging normbedragen voor onderwijshuisvesting te variëren en actueel van de regeling, hebben ook een verhogend effect op de premie. te houden. De stijging van de pensioenrekenleeftijd van 67 naar 68 jaar Uit een enquête bleek dat bij de helft van de aanbestedingen zorgt weer voor een verlaging van de premie. voor scholenbouw 20 procent meer financiering nodig is dan Voor een deelnemer met een maandinkomen van Y 3.500 bruto vooraf gebudgetteerd. Diverse respondenten geven aan dat de betekent de verhoging van de premie in 2018 dat hij per maand VNG-norm omhoog moet. Een verhoging van 25 à 30 procent ongeveer Y 8 netto meer betaalt. wordt meer dan eens genoemd. Door de huidige financiële situatie kan ABP de pensioenen in Omdat wijzigingen in de systematiek ingewikkeld zijn, is 2018 niet verhogen. ABP schat in dat er de komende vijf jaar ook invoering ervan pas op zijn vroegst in 2019 mogelijk. _ niet of nauwelijks ruimte ontstaat om het pensioen te verhogen. De kans dat ABP de pensioenen in 2018 moet verlagen is inmiddels klein geworden. Voor de komende jaren blijft die kans echter wel aanwezig. _

Meer informatie: www.abp.nl

kader primair december 2017 5

934303-02_005_27-Nov-17_14:03:29_walter actueel

Foto’s: Visuele notulen – Lize Kraan

nationale schoolleiders top po 2017 Leidinggevenden uit onderwijs en andere sectoren voeden elkaar

Honderden schoolleiders zijn tijdens de Nationale Schoolleiders Top PO op 25 november in Utrecht in gesprek gegaan met leidinggevenden uit het bedrijfsleven en andere sectoren (NL2025). Persoonlijk leiderschap was het centrale uitgangspunt. Tijdens inspirerende tafelsessies in kleine groepjes zijn onderling veel ambities en goede voorbeelden gedeeld en afspraken gemaakt om elkaar te blijven voeden en zien.

Kennis en ervaringen uitwis- In levendige discussies kwam te maken, “anders rest nog heeft gehoord. Daarnaast selen met leidinggevenden een diversiteit aan ambities maar 10 procent kans dat je benadrukte hij dat de school- uit bedrijfsleven, sport, voorbij en werden goede voor- het doet.” Vanuit iedere dis- leider cruciaal is. “Trots, ima- cultuur, zorg, overheid en beelden uitgewisseld. Ook is cussiegroep is dan ook een go en goede plannen maken maatschappelijke instellingen afgesproken daarmee zelf aan Whatsapp-groep aangemaakt zijn belangrijk.” _ om samen voor hele gene- de slag te gaan en verder te om met elkaar te blijven uit- raties leerlingen nog beter professionaliseren. Volgens wisselen. Onderwijsminister Kijk voor een volledige impres- en uitdagender onderwijs te inleider en ex-topschaatser Arie Slob nam eveneens deel sie op http://ponationale creëren, dat is het doel van de Martin Hersman is het zaak aan een tafelsessie en gaf aan schoolleiderstop.nl Nationale Schoolleiders Top. daar binnen 72 uur werk van dat hij veel goede voorbeelden

934303-02_006_27-Nov-17_15:29:20_walter actueel

internationalisering Meer budget Erasmus+ voor po en vo

Het budget voor Erasmus+ is voor 2018 met 15 procent gestegen. In totaal is er in Nederland 5 55,6 miljoen beschikbaar. Daarvan is 5 10,7 miljoen bestemd voor po en vo. Dat is ruim 37 procent meer dan in 2017.

Scholen voor primair en personeel in een ander land voortgezet onderwijs kunnen en/of voor leerlingenuitwisse- via Erasmus+, het Europese lingen/partnerschappen met subsidieprogramma voor scholen in andere landen, onderwijs, jeugd en sport, kunnen dan gebruikmaken subsidie aanvragen voor van Erasmus+. ͉ mobiliteitsprojecten voor hun personeel (Key Action 1) Op 13 december aanstaande en voor samenwerkings- en is er een webinar en uitwisselingsprojecten met op 17 januari 2018 een buitenlandse scholen (Key informatiebijeenkomst. Action 2). De verhoging van Meer informatie, voor- het budget voor 2018 bete- waarden, aanvraagtermijnen kent een grotere slagingskans en aanmelden: Foto: Hans Roggen voor alle aanvragen die aan www.nufﬁc.nl de voorwaarden voldoen. www.erasmusplus.nl Alleen de school (of het IPV-subsidieregeling subsidie aan te vragen bin- www.internationalisering.nl bestuur) kan een subsidieaan- mobiliteit loopt af nen het onderdeel mobiliteit. vraag doen; individuele aan- Na dit schooljaar is het bin- Scholen of besturen die vanaf vragen van leraren zijn niet nen de IPV-regeling helaas 2018 subsidie aan willen mogelijk. niet meer mogelijk om vragen voor nascholing van

actie

Word nu lid van de AVS en ontvang een cadeaubon van 50 euro!

Wie nu lid wordt van de AVS ontvangt een cadeaubon van 50 euro*.

Daarnaast is er ook het voordelige kennismakingslidmaatschap en het aspirant-lidmaatschap.

AVS-leden die een nieuw lid aanbrengen ontvangen 10 procent korting op het persoonlijk deel van hun eerstvolgende contributie. Bij twee leden is het 25 procent, bij drie 45 procent, bij vier 70 procent en bij vijf 90 procent.

* Het lidmaatschap geldt met ingang van 1 augustus 2017 en u blijft minimaal lid tot 1 augustus 2019.

Meer informatie: www.avs.nl/lidworden (Acties)

kader primair december 2017 7

934303-02_007_27-Nov-17_15:29:16_walter actueel

monitor cultuureducatie vo 2017

• Een meerderheid van Cultuuronderwijs heeft vaste plek de vo-scholen heeft een visie op cultuuronderwijs in voortgezet onderwijs geformuleerd en deze ook schriftelijk vastgelegd. Cultuuronderwijs heeft een vaste plek gekregen in het voortgezet onderwijs en • Cultuuronderwijs krijgt doorgaans vorm in afzon- scholen zijn er positief over. Dat blijkt uit de Monitor cultuureducatie voortgezet derlijke vakken. Twee onderwijs 2017. derde van de scholen kent daarnaast vakoverstij- Vo-scholen zijn over het alge- gende lessen, projecten of meen positief over de gang thema’s; van zaken, de samenwerking • Doorgaande lijnen en met culturele instellingen samenhang zijn er vooral en over wat hun cultuur- in de bovenbouw, niet tus- onderwijs teweegbrengt bij sen primair en voortgezet hun leerlingen, aldus het onderwijs. monitorrapport. De vragen- • Havo/vwo-leerlingen lijst is onder andere door kunnen vaker examen 219 schoolleiders ingevuld. doen in kunstvakken dan De monitor geeft ook aan vmbo-leerlingen. Foto: Hans Roggen dat er nog ruimte is voor • Door de jaren heen is cul- verbetering. “De scholen zelf tuuronderwijs geleidelijk willen de komende jaren culturele aanbieders kan samenhangend programma, sterker verankerd in het vo; onder meer inzetten op verder worden uitgebouwd. dat leerlingen mogelijkheden de inzet van een cultuur- versterking van doorgaande Met name daar waar het biedt om hun talenten opti- coördinator is al langer lijnen en vakkenintegratie. gaat om het gezamenlijk maal te ontwikkelen.” gemeengoed. ͉ Ook de samenwerking met bedenken en maken van een Enkele andere conclusies:

in plaats van 2019 16 uur Geld voorschoolse educatie deels al In het regeerakkoord is afgesproken dat kinderen met in 2018 beschikbaar het risico op een achterstand vanaf 2019 geen 10 uur voor- Het kabinet gaat komend jaar al geld investeren in voorschoolse educatie. Om te schoolse educatie per week voorkomen dat gemeenten pedagogisch medewerkers in de kinderopvang volgend krijgen, maar 16 uur. Daarmee jaar moeten ontslaan, terwijl zij in 2019 weer nodig zijn. Bovendien kunnen moet zoveel mogelijk worden voorkomen dat kinderen met gemeenten zich zo voorbereiden op het geven van meer taaltraining aan kinderen een achterstand aan de basis- met een risico op een achterstand. school beginnen. Gemeenten bepalen zelf welke kinderen Het extra geld in het regeer- Gemeenten (VNG) besproken budget stijgt hiermee naar ze extra ondersteunen, maar akkoord voor de voorschool dat in 2018 al een investering 486 miljoen euro per jaar. In het gaat vooral om kinderen zou pas in 2019 beschikbaar van 40 miljoen euro wordt de komende maanden wordt van ouders met een laag oplei- komen, waardoor gemeenten gedaan. In 2019 loopt dat verder overlegd over hoe het dingsniveau. ͉ volgend jaar minder geld had- op tot 130 miljoen en vanaf extra geld vanaf 2019 ver- den. Het kabinet heeft met de 2020 gaat het om structureel deeld zal worden. Vereniging van Nederlandse 170 miljoen euro. Het totale

934303-02_008_27-Nov-17_15:29:16_walter illustratie _ djanko

kader primair december 2017 9

934303-02_009_27-Nov-17_09:58:17_walter thema ͉ meer muziek

dáárom ga je van muziek beter leren:

Over het thema

Muziek in het onderwijs staat recentelijk veel in de belangstelling. Onder andere door een Muziek leert kinderen subsidie-impuls en de stimulans vanuit de organisatie Méér Muziek in de Klas, bekend van onder andere het tv-programma Lang Leve de Muziek Show. Welke – positieve – bewezen invloed heeft muziek nu eigenlijk op het jonge brein? Wat is feit en wat fabel? Natuurkundige en wetenschapsjournalist Mark Mieras, gespecialiseerd in hersenonderzoek, luisteren laat zijn licht schijnen over de veelheid aan onderzoek die hiernaar is verricht en vertaalt zijn bevindingen naar het onderwijs. Vervolgens kijken we naar het effect tot nu toe van de subsidie Impuls muziekonderwijs, ruim twee jaar na de start in 2015. Basisscholen maken er massaal gebruik van, de pot is bijna leeg. “Als je ziet hoe snel we de eerste 20 procent in beweging hebben gekregen denk ik dat andere scholen zullen volgen”, aldus Jan Jaap Knol van het Fonds voor Cultuurparticipatie, dat de subsidieaanvragen behandelt en toekent. Er zijn goede lessen te leren van scholen die zowel met als zonder subsidie structureel aandacht besteden aan muziekonderwijs. Zo kijkt Stichting Agora met haar operaproject op alle 25 scholen – vrijwel zonder subsidie want buiten de kaders – verder dan muziek alleen. Want in opera komen meerdere (kunst-) disciplines samen. In samenwerking met De Nationale Opera staat dit schooljaar in het teken van zanglessen, rondleidingen en voorstellingen. Een unieke kans voor de leerlingen om hun talenten te ontdekken, die in te zetten en zich breder te vormen. Kader Primair keek mee.

Wetenschapsjournalist en natuurkundige Mark Mieras, gespecialiseerd in hersenonderzoek: “Wanneer er plezier is, gaan de hersenen enorm in de leerstand.” Foto: Hein van den Heuvel

934303-02_010_27-Nov-17_14:03:37_walter dáárom ga je van muziek beter leren: Wat doet muziek met het kinderbrein?

Van het veelvuldig luisteren naar Mozart

word je geen genius. Maar wie veel muziek

hoort, ontwikkelt een prima luistervermo- Muziek leert kinderen gen en dát helpt enorm bij het leren. Aldus natuurkundige en wetenschapsjournalist

Mark Mieras, die zich al jaren bezighoudt met

hersenonderzoek. tekst marijke nijboer

luisteren Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van muziek op het jonge brein. Veel meer dan naar het effect van andere kunstvormen. Dat komt, zegt Mark Mieras, omdat een muziekonderzoek makkelijker is te organiseren in een laboratorium. “Alle kinderen tekenen. Het is veel eenvoudiger om een controlegroep samen te stellen van kinderen die niet aan muziek doen.” Mieras is natuurkundige en houdt zich als wetenschapsjournalist al jaren bezig met hersenonderzoek. Hij heeft allerlei aannames zien komen en gaan. Zo was er in de jaren ’90 veel opwinding over het ‘Mozart-effect’. Als je heel jonge baby’s veel naar Mozart liet luisteren, zou het met hun intelligentie vanzelf goed komen. Helaas – inmiddels weten we dat het IQ zich niet zo gemakkelijk laat opkrikken.

‘kinderen van vier à vijf jaar die zelf zingen of muziek maken, hebben het luistervermogen van kinderen van acht à negen jaar’

Ongeveer evenveel onderzoeken zeggen dat muziek wel en niet slimmer maakt. “Kinderen die een muziek- instrument spelen zijn vaak slim, maar dat waren ze waarschijnlijk al”, zegt Mieras. “Ik heb geen overtuigend bewijs gezien dat muziek de intelligentie direct stimuleert.” Maar op een andere manier heeft muziek wel degelijk groot effect op leerprestaties. “Het doet aller- eerst een beroep op het luistervermogen. Daar is aan de Amerikaanse Northwestern University veel zinnig onderzoek naar gedaan. Luisteren is essentieel voor leren, dus langs die weg heeft muziek toch veel invloed op de cognitieve prestaties.” >

kader primair december 2017 11

934303-02_011_27-Nov-17_09:58:18_walter In Londen, vertelt hij, is onderzoek gedaan naar de leer- Ik denk dat beeldende kunst en theater meer effect op de prestaties in allerlei schoolgebouwen: panden aan rustige creativiteit hebben”, aldus Mieras. “Sport, schilderkunst en aan drukke straten. “In de rustige panden waren de en theater kunnen ook heel goed zijn voor de persoonsvor- cijfers hoger. Het is een hele kunst om uit het complexe ming. Maar niet als het gaat om leren luisteren; daarvoor is geluid van gekuch, schuivende stoeltjes en verkeer van bui- muziek dé manier.” ten, het geluid te filteren waar het om gaat: de stem van de Muziek stimuleert ook de sociale vaardigheden. Samen leraar. En daaraan kan muziek een duidelijke bijdrage leve- musiceren is een heel sociale activiteit. “Scholen waar met ren. Kinderen van vier à vijf jaar die zelf zingen of muziek muziek wordt gewerkt, hebben vaak een socialer klimaat”, maken, hebben het luistervermogen van kinderen van acht merkt Mieras. Daarbij plaatst hij echter ook een kantteke- à negen jaar.” ning: “Wat is oorzaak en wat is gevolg? Scholen die veel aan muziek doen, zijn vaak scholen die ook op andere vlak- Intern orkestje Het meeste onderzoek is gedaan naar ken hun onderwijs anders inrichten.” kinderen die zelf gingen zingen en musiceren. Je hebt dan de grootste betrokkenheid. Mieras: “Geïnteresseerd naar muziek luisteren doet vast ook iets. Je kunt namelijk alleen ‘luisteren is essentieel voor naar muziek luisteren als je die van binnen als het ware leren, dus langs die weg heeft reproduceert. Luisteren naar muziek is veel actiever dan je zou denken. Als je naar een viool luistert, ben je in staat muziek veel invloed op de om de nuances in die muziek te horen dankzij het feit dat cognitieve prestaties’ in je hersenstam als het ware een klein viooltje meespeelt. Je hebt een verwachtingspatroon nodig om naar zo’n complex signaal te kunnen luisteren. Je moet weten wat een Met plezier musiceren doet een beroep op je trots en je viool doorgaans doet om die muziek te kunnen horen. Dat saamhorigheidsgevoel. “Musiceren roept misschien ook betekent dat kinderen die geïnteresseerd raken in muziek, wel op ongemak op. Wie zingt of een instrument bespeelt, als het ware zelf een intern orkestje vormen; ze voorspellen maakt zichzelf zichtbaar en produceert wel eens een valse de muziek die gaat komen.” noot. Dat is vormend voor je persoonlijkheid: leren lachen om je eigen fouten.” Sociale activiteit Er zijn geen heel duidelijke aanwij- zingen dat muziek de creativiteit bevordert. “Creativiteit Dyslexie Kinderen kunnen op verschillende manie- is lastig te definiëren en meten. Bij het leren bespelen ren profiteren van musiceren en luisteren naar muziek. van een instrument wordt ook lang niet altijd een appèl Mieras: “We weten bijvoorbeeld dat kinderen met dyslexie gedaan op je creativiteit; je leert de muziek reproduceren. een luisterprobleem hebben. Als je het alfabet leert, is het

wat zeggen wetenschappers?

• De cognitie-onderzoeker Giovanni Sala muziek weer volwaardig onderdeel gaat die musiceren de verbindingsbalk bundelde in februari 2017 eerdere uitmaken van ons onderwijs. Muziek tussen de beide hersenhelften onderzoeksresultaten in Educational is te lang als luxe gezien. Gelukkig is groter wordt. Die hersenhelften Research Review. Hij concludeert: de afgelopen jaren geld vrijgekomen gaan daardoor beter met elkaar “Er is geen bewijs dat muzikale en zijn stappen in de goede richting communiceren. En dat is ongelooflijk training de cognitieve of academische gezet.” belangrijk voor de sociale cognitie, de vaardigheden van kinderen en jonge • Artur Jaschke, ‘neuromusicoloog’ aan empathie.” adolescenten versterkt.” (Mark Mieras de VU in NRC: “Muziek die je nog níet • Erik Scherder: “Het belang van muziek is het hiermee eens: “De relatie met kent, zorgt voor het aanmaken van is niet te rijmen met de teloorgang van luisteren en aandacht ligt veel meer nieuwe verbindingen in je brein. Die het muziekonderwijs. Het is idioot. Ik voor de hand dan die met een abstract vormen een cognitieve reserve die laat geen gelegenheid onbenut om dit begrip als intelligentie.”) zorgt voor een fitter brein op latere te benadrukken. Maar met de politiek • Henkjan Honing, hoogleraar muziek leeftijd. Het recept voor een gezond aan tafel komen is lastiger dan je denkt. cognitie aan de UvA op Newscientist.nl: brein is dus: actief muziek luisteren – Laat mij net zoals die Franse econoom “Naast mogelijke positieve effecten en zelf spelen.” Piketty in de Tweede Kamer even een op de hersenen, brengt muziek veel • Erik Scherder, hoogleraar klinische PowerPointpresentatie houden om te positieve sociale en culturele aspecten psychologie aan de VU in Het Parool: tonen waar de centen heen moeten. mee. Het is daarom heel belangrijk dat “Uit onderzoek blijkt dat bij kinderen Kost ze een half uurtje.”

934303-02_012_27-Nov-17_09:58:17_walter thema _ meer muziek

Wetenschapsjournalist en natuurkundige Mark Mieras, gespecialiseerd in hersenonderzoek: “Wanneer er plezier is, gaan de hersenen enorm in de leerstand.” Foto: Hein van den Heuvel

belangrijk dat je de juiste klank-symboolkoppeling maakt. muziek laat bezig zijn die hen pakt. Leraren moeten vooral Kinderen die nog niet goed kunnen luisteren, hebben op aan de slag gaan met muziek waar zij blij van worden, die dat punt een handicap. Ze lijken zo’n luisterachterstand in hen het meest fascineert. Dat enthousiasme neemt dan te lopen met muzikale training. Dat werd vastgesteld aan ook de leerlingen mee, of deze muziek nu hun smaak is of de Northwestern University.” niet.” Ook kinderen die weinig aanleg of interesse hebben Een ander winstpunt van plezierig muziekonderwijs is dat voor muziek, zijn vatbaar voor dat plezier. het kan helpen een bredere belangstelling te ontwikkelen. Wanneer muziekonderwijs echt niet aanslaat en toch met Dat is waardevol, ook later in het leven. een zekere dwang wordt aangeboden, worden leerlingen Genoeg redenen dus voor scholen om veel aan muziek hier tegen in het harnas gejaagd, vreest Mieras, al heeft hij te doen. De vakleerkrachten muziek zijn echter gelei- geen onderzoek om dat mee te staven. delijk verdwenen en niet in muziek getrainde leraren Hoe plezieriger het muziekonderwijs is, hoe groter het schromen vaak om ermee aan de slag te gaan. Mieras is effect. “Het kunstenonderwijs heeft, zeker in het voort- daarom lovend over de Impuls Muziekonderwijs (zie ook gezet onderwijs, door pogingen om het meetbaar en pagina 14)1. “Zo’n project helpt enorm. Leraren worden registreerbaar te houden een nogal academisch karakter onder andere geschoold in het zelf geven van muziekles. gekregen. Daarbij is de pret een beetje ondergesneeuwd. Dat is heel goed, want als je expertise van buiten haalt, Op de basisschool gaat het veel beter. Wanneer er plezier is, houdt het effect vaak op zodra er geen geld meer is.” gaan de hersenen enorm in de leerstand.” _

Bach, Bowie, Baas B.: allemaal goed Het maakt 1 Met de subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs van het Fonds volgens Mieras daarbij niet uit wat er door het klaslokaal voor Cultuurparticipatie kunnen basisscholen investeren in schalt: Bach, Bowie of Baas B. “Uit steeds meer onderzoek meer en beter muziekonderwijs (zie ook pagina 14). blijkt dat het vooral belangrijk is dat je leerlingen met

kader primair december 2017 13

934303-02_013_27-Nov-17_09:58:24_walter thema _ meer muziek

lessen uit subsidie impuls muziekonderwijs ‘Het ging voorheen vaak niet verder dan meezingen met een cd’tje’

Op basisscholen wordt slechts mondjesmaat aan muziekonderwijs gedaan. Het is, in

tegenstelling tot bijvoorbeeld sport en bewegen, nog niet goed verankerd in het curriculum.

De stichting Méér Muziek in de Klas en de speciale Impuls-subsidieregeling helpt en

stimuleert scholen om daar verandering in te brengen. Wat zijn de ervaringen, ruim twee jaar

na de start? tekst richard hassink

Foto: Henriette Guest

934303-02_014_27-Nov-17_09:58:28_walter lessen uit subsidie impuls muziekonderwijs ‘Ik kan me geen leven zonder muziek voorstellen’, zei toen- de grootste schoolband van Nederland, die tijdens het malig onderwijsminister Jet Bussemaker in mei 2015 bij de Kerst Muziekgala gaat optreden voor Koningin Máxima, start van Impuls Muziekonderwijs, de subsidieregeling voor erevoorzitter van de stichting. “Dit alles met het doel om muziek in het primair onderwijs. Volgens Bussemaker was scholen meer met muziek te laten doen”, zegt Westerveld. het hoog tijd te investeren in muziekonderwijs dat op veel “Dat is voor kinderen zó belangrijk. Misschien kun je dat basisscholen – onder meer door de toegenomen aandacht niet altijd in harde cijfers meten, maar je kunt het wel ‘Het ging voorheen vaak voor vakken als taal en rekenen – naar de achtergrond heel goed merken.” Westerveld vertelt over scholen die was verdwenen. Ze stelde 25 miljoen euro beschikbaar, met inzet van muziek het pesten wisten terug te dringen die onder meer geïnvesteerd werd in een subsidieregeling en over leerlingen die door muziek vanuit de achtergrond waar alle basisscholen in Nederland gebruik van konden ineens in de spotlights kwamen te staan, omdat ze bijvoor- niet verder dan meezingen maken. Intussen zijn we tweeënhalf jaar verder en is die beeld heel goed kunnen zingen. “Deze leerlingen krijgen subsidiepot bijna leeg. Ruim duizend scholen hebben in daardoor veel zelfvertrouwen en zijn vervolgens beter in twee tranches aanspraak gemaakt op de subsidie en in de staat sociale contacten aan te gaan.” derde en laatste komen daar nog met een cd’tje’ eens enkele honderden basisscholen bij. Daarmee kun je gerust stellen dat de regeling een succes is, vindt Jan Jaap Knol, directeur- bestuurder van het Fonds voor Cultuurparticipatie, de organisatie die de subsidieaanvragen behandelt en toekent. “Je ziet dat het heel sterk leeft. Scholen gebruiken de subsidie onder andere om samen te werken met hun culturele omgeving, waaronder muziekscholen, orkesten, fanfares en koren. Omgekeerd zie je ook dat deze culturele organisaties scholen opzoeken.” Of dat op alle gesubsidieerde scholen zo is, kan Knol nog niet met zekerheid zeggen. “Er loopt een onderzoek naar de effecten van de regeling. “Misschien kun je het effect van muziekonderwijs niet altijd in harde cijfers meten, maar je kunt het De resultaten daarvan worden in wel heel goed merken”, aldus Jantien Westerveld, directeur van stichting Méér Muziek in de Klas. januari 2018 verwacht.”

Handelingsbekwaam Verbondenheid Astrid van den Ende, directeur Ook volgens Jantien Westerveld, directeur van stichting van de Nicolaasschool in Schalkhaar, vraagt zich af of je Méér Muziek in de Klas, ligt het momentum bij muziek- muziekonderwijs daadwerkelijk als antipest-methode kunt onderwijs. “Dat heeft ook te maken met een onderzoek inzetten, maar merkt wel dat het de sfeer op school posi- van een paar jaar geleden waaruit bleek dat negen op de tief beïnvloedt. “Er ontstaat toch een bepaald gevoel van tien leerkrachten in het basisonderwijs zich niet hande- verbondenheid als je veel met muziek doet.” De school ont- lingsbekwaam voelt als het om muziekonderwijs gaat. vangt sinds vorig jaar een subsidie via de Impulsregeling, Schokkende cijfers en ook de reden dat het ministerie maar had daarvoor ook al een project waarbij veel aan- van Onderwijs deze impuls aan het muziekonderwijs dacht was voor muziekonderwijs. “Vóór 2014 werd er bij wilde geven.” Ook haar eigen organisatie zet zich, zoals ons echter niet veel aan muziek gedaan. Het ging vaak niet de naam al doet vermoeden, in voor meer muziekon- verder dan meezingen met een cd’tje. Meer durfden de derwijs op de basisschool. Maar in tegenstelling tot de meeste leerkrachten niet aan.” De school belegde twee stu- Impuls Muziekonderwijs is daar geen geld te halen voor diedagen over het thema en huurde vakleerkrachten in om scholen. Wel kunnen ze er terecht voor onder andere muziekles te geven. “Het eerste jaar stonden alleen de vak- instructievideo’s en lesbrieven. Meest in het oog sprin- leerkrachten voor de klas, nu doen ze het om-en-om met de gende instrument van de stichting is de Lang Leve de groepsleerkrachten die daarbij gecoacht worden door de Muziek Show, het tv-programma dat de afgelopen maanden vakleerkrachten. Dat gaat heel goed, al blijf je houden dat op zaterdagavond werd uitgezonden en waarin steeds de ene groepsleerkracht er meer talent voor heeft dan de drie scholen uit een provincie streden voor een plek in andere.” >

kader primair december 2017 15

934303-02_015_27-Nov-17_12:17:05_walter Schoolkeuze “Tijdens gesprekken met ouders die op zoek zijn naar een school voor hun kind, hoor ik regelmatig dat ze specifiek vanwege de structurele aandacht voor muziek voor onze school kiezen”, zegt Mandy Wienk, een van de locatieleiders van de Borgmanschool in Groningen. “Ik merk dat muziek aanspreekt en veel mensen raakt.”

‘scholen gebruiken de subsidie bijvoorbeeld om samen te werken met hun culturele omgeving, waaronder muziekscholen, orkesten, fanfares en koren’

Voor Ruud van Osch, directeur van de Mgr. Zwijsenschool in Kerkdriel, is dat heel herkenbaar. “Dat is ook een van de redenen dat we al twintig jaar heel veel met muziek doen op school, van groep 1 tot en met 8.” Al die jaren heeft de school een vakleerkracht in dienst, voor 0,5 fte. Een bewuste keuze die ook consequenties heeft, want daardoor is de school gedwongen de groepen één à twee leerlingen groter te maken dan gewoonlijk, omdat het anders financi- De structurele muzikale aanpak van de Mgr. Zwijsenschool uit eel niet te verantwoorden is. “Het wrange is wel dat we niet Kerkdriel - overigens zonder subsidie - werpt zijn vruchten af. Bij het voor de Impuls-subsidie in aanmerking komen, omdat we tv-programma Lang Leve de Muziek Show won de school de finale van de provincie Gelderland. ons muziekonderwijs al op een structurele manier georganiseerd hebben. De subsidie is alleen bedoeld voor scholen die met vrijwel niets beginnen.” Toch werpt de muzikale Schooldirecteur Van den Ende denkt van niet. “Als je op aanpak van de Mgr. Zwijsenschool zijn vruchten af, want school verschillende (vak)leerkrachten hebt rondlopen bij het tv-programma Lang Leve de Muziek Show won de gespecialiseerd in muziek, gym en drama, haal je juist wat school de finale van de provincie Gelderland. werkdruk weg bij de andere leerkrachten.” Van haar hoeft een groepsleerkracht ook echt geen alleskunner te zijn, Schoolleider bepalend Westerveld van Méér Muziek hoewel ze wel de voordelen ziet als een groepsleerkracht in de Klas acht de rol van een schoolleider heel bepalend procesgericht kan werken en zich wat zekerder voelt op bij het inrichten van goed muziekonderwijs. “Hij kan een muziekgebied. “Want dan kun je muziek ook makkelijker goede inschatting maken van het niveau van de groepsleer- integreren bij andere lesonderdelen.” krachten en daarop sturen. Daarnaast moet hij het muzie- Op de Mgr. Zwijsenschool in Kerkdriel is muziek ook konderwijs dragen. We horen bijvoorbeeld regelmatig van buiten de muzieklessen heel belangrijk, vertelt directeur leerkrachten dat ze meer met muziek willen, maar dat het Van Osch. “We zetten het ook in als energizer. Door tussen maar niet van de grond komt omdat de schoolleider er niet de lesonderdelen vijf minuten een liedje te zingen of een volledig achter staat.” Locatieleider Wienk kan dat beamen. bewegingsspelletje op muziek te doen, kunnen leerlingen “Ik besteed veel tijd aan het uitbreiden van het netwerk en zich ontspannen en weer beter concentreren.” het onderhouden van de contacten met (externe) partners, zoals het conservatorium, muziekdocenten en het buurt- Gevaar Als de subsidieregeling in 2020 eindigt heeft huis. Als ik dat niet doe, is het risico groot dat het weg- zo’n 20 procent van alle basisscholen in Nederland extra vloeit. Door samenwerking en een goed netwerk lukt het geld ontvangen om muziekonderwijs op poten te zet- regelmatig meer mogelijk te maken. Ik probeer zo creatief ten, terwijl de doelstelling 100 procent is. “Dat wordt mogelijk met het budget om te gaan. Als je kwaliteit wilt, inderdaad niet gehaald,” zegt Knol van het Fonds voor hangt daar namelijk wel een prijskaartje aan; het kan niet Cultuurparticipatie. “Maar als je ziet hoe snel we die alleen uit het reguliere budget.” 20 procent in beweging hebben gekregen denk ik dat andere scholen zullen volgen.” Westerveld van Méér Muziek in Werkdruk Brengt de aandacht voor muziekonderwijs de Klas hoopt dat het nieuwe kabinet over de brug komt niet veel werk voor groepsleerkrachten met zich mee? met meer geld.1 “In het regeerakkoord wordt veel belang

934303-02_016_27-Nov-17_12:17:05_walter thema _ meer muziek

meer muziek op de pabo

Dat het overgrote deel van de leerkrachten zich tijdens de muziekles niet zeker voelt, komt ook doordat pabo’s niet overdreven veel aandacht besteden aan muziekonderwijs. Daarom is er ook voor de dertig pabo-opleidingen in Nederland een subsidiepot gemaakt (4,5 miljoen euro). De pabo van de Hanzehogeschool in Groningen heeft onlangs te horen gekregen dat hun subsidieaanvraag van 150.000 euro is toegewezen. “Daar zijn we heel blij mee”, zegt directeur Marietta Muhonen. “We hadden al wat lijntjes met het conservatorium, maar deze subsidie stimuleert ons om nog intensiever samen te werken. Ook willen we muziek meer integreren in andere pabo-vakken.” De subsidie ‘viel in een vruchtbaar bed’, omdat in de stad Groningen op 14 november in het kader van ‘Méér Muziek in de Klas Lokaal’ het eerste lokale samenwerkingsconvenant muziekonderwijs werd getekend, waarin elf partijen – waaronder de pabo – garanderen dat ieder kind vanaf 2020 dagelijks in aanraking komt met muziek.

gehecht aan cultuureducatie. Daarover willen wij dus graag met de ministers van gedachten wisselen.” impuls muziekonderwijs Is ze niet bang dat de aandacht voor structureel muziek- in het kort onderwijs na 2020 weer wegzakt, zeker als het ministerie de hand op de knip houdt? Westerveld: “Ja, dat kan een Scholen kunnen in aanmerking komen voor subsidie als gevaar zijn. Daarom wordt nu van gesubsidieerde scho- ze structureel muzieklessen willen gaan verzorgen, als ze len verwacht dat ze niet alleen vakleerkrachten inhuren, leerkrachten trainen in het geven van muziekonderwijs maar dat ze een visie op muziekonderwijs ontwikkelen, en als ze verbinding maken met binnen- en buitenschools aan deskundigheidsbevordering doen en samenwerken muziekonderwijs. De hoogte van de subsidie (10.000, met externe culturele organisaties.” Knol noemt nog een 15.000 of 20.000 euro) is afhankelijk van de schoolgrootte belangrijke succesfactor. “Schoolbestuurders moeten ook en geldt voor drie schooljaren. De gesubsidieerde duidelijk voor muziekonderwijs kiezen. De basis is nu school moet zelf ook geld en/of tijd investeren in gelegd door de scholen zelf, met hulp van de subsidierege- muziekonderwijs. ling. Nu zijn ook de besturen aan zet om budget te reserve- ren voor goed muziekonderwijs.” _ Meer informatie: www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/ impuls-muziekonderwijs.html ‘we zetten muziek ook in als energizer’ Meer weten? www.meermuziekindeklas.nl 1 De Tweede Kamer nam afgelopen november unaniem een http://handboekvoor.meermuziekindeklas.nl/handboek- motie aan van D66 en PvdA met het verzoek aan de regering voor-meer-muziek-in-de-klas#!/good-practice-groningen om de ambitie van muziekonderwijs voor ieder kind voort te (uitgebreid interview met locatieleider Mandy Wienk van de zetten en ervoor te zorgen dat het in 2020 op alle basisscholen Borgmanschool) vanzelfsprekend is. De motie omvat ook het verzoek aan de https://shop.onderwijsmaakjesamen.nl/5-minuten-muziek. regering om te bekijken hoe scholen met een goed plan voor html (Energizer) muziekonderwijs na 2020 verder ondersteund kunnen worden, met zowel publieke als private middelen.

kader primair december 2017 17

934303-02_017_27-Nov-17_12:16:59_walter thema _ meer muziek

operaproject in zaanstreek Leerlingen met vertrouwen de agora laten oversteken

Alle 25 basisscholen, 700 medewerkers en “Hé, dat nepbloed is van hetzelfde spul als de antislipzool onder mijn sokken!” De leerlingen van groep 7 en 8 van cbs 7000 leerlingen van Stichting Agora doen de Korenaar uit Oostzaan kijken hun ogen uit tijdens hun rondleiding in het theater Nationale Opera & Ballet (het eraan mee: het project Opera aan de Zaan. huis van De Nationale Opera en van Het Nationaal Ballet) in hartje Amsterdam. Net als alle andere bovenbouwleer- Grotendeels zonder subsidie, maar met inzet lingen van de Agora-scholen mogen ze een kijkje achter de schermen nemen. Rondleider Paul Holterman neemt van De Nationale Opera. Een schooljaar vol hen mee langs allerlei afdelingen: van het kostuumatelier en de decorbouw tot de cockpit van de voorstellingsleider zanglessen, rondleidingen en voorstellingen. (‘de belangrijkste plek in het theater’). Ook de rekwisieten zijn zeer interessant. Zoals het babybeeldje in de vitrine. tekst lisette blankestijn

Leerlingen van groep 7 en 8 van Agora-school cbs de Korenaar kijken hun ogen uit tijdens een rondleiding in het theater Nationale Opera & Ballet. Foto: Fred van Diem

934303-02_018_27-Nov-17_09:58:31_walter operaproject in zaanstreek “Wat zien jullie?”, vraagt Paul Holterman. “Ik zie een naakt Uit eigen middelen Afgezien van wat kleine subsi- kind dat duidelijk een jongetje is”, antwoord een leerling. dies betaalt Agora het operaproject uit eigen middelen, Klopt als een bus. “Het is een beeld van Jezus. Het moest vertelt bestuurder Spies. “We hebben alle mogelijke sub- tijdens de voorstelling op het toneel kapot vallen, daarom sidiekanalen aangeboord. De reacties waren enthousiast, maakten we voor elke dag een nieuw beeld, met een mal. maar onze plannen pasten niet in de subsidiekaders. Maar Het was van suiker, anders zouden de zangers in de scher- dankzij de mankracht die Nationale Opera & Ballet levert, ven trappen.” De kinderen hangen aan Holtermans lippen. vallen de kosten mee. Omgerekend per kind is een school- reis duurder.” Elitaire volkskunst In opera komen meerdere (kunst) Nationale Opera & Ballet levert dus een flinke bijdrage. disciplines samen. Dat was een van de redenen waarom Hoofd Educatie Mechteld van Gestel: “We hechten er veel Stichting Agora dit schooljaar voor het thema opera koos, waarde aan nieuwe generaties bij de kunstvorm opera te vertelt bestuurder Rien Spies. “Naast muziek, zang en the- betrekken. Niet alleen omdat op jonge leeftijd de basis voor ater komen er beeldende kunst en filosofie bij kijken, en de culturele ontwikkeling wordt gelegd, maar ook omdat religie, oude verhalen, techniek, grime, plannen, regisse- de persoonlijke ontwikkeling van ieder kind er zoveel baat ren, marketing, noem maar op. Een verademing voor onze bij heeft.” leerlingen om dat samen te beleven. De kennismaking met opera biedt hen een unieke kans om de eigen talenten Kleuteropera Ondertussen verzamelen zich 20 kilo- te ontdekken, in te zetten en zich breder te vormen. Veel meter verderop, pal achter knooppunt Zaandam, tientallen mensen vinden opera niet zo’n toegankelijke kunstvorm; ouders in de aula van icbs De Windroos. Zij maken zich het lijkt elitekunst. Maar opera is oorspronkelijk een brede op voor de mini-opera van hun kinderen in groep 1/2. Een volkskunst. En al zou het elitair zijn, dan is dat nog geen optreden zonder houvast van tekst is lastig voor kleuters, reden om het weg te stoppen. We kiezen juist voor een daarom schreef leerkracht Monique Mol een musicalach- kunstvorm waarmee de meeste kinderen uit de Zaanstreek tige opera: ‘Roodkapje in de herfst’. Voor alle kinderen is anders niet in aanraking zouden komen.” er een rol, want op het podium zijn ook eekhoorns, jagers,

“In welke stad ter wereld je ook bent, in welke tijd ook, je zult altijd tempels, stadions, theaters en scholen tegenkomen. Wat er in deze gebouwen gebeurt kan verschillen per tijdperk, maar de gebouwen zullen er zijn, fraai gegroepeerd rond het centrale plein van de stad: de agora.” Uit: De Zaanse Agora, Peter Henk Steenhuis, ISVW uitgevers, 2015

herfstbomen en regentikkers nodig. Net als de boven- Wodka De kinderen uit groep 7 en 8 vervolgen hun bouwgroepen maken de kleuters kennis met allerlei ontdekkingstocht door het theater. “Adem inhouden als aspecten van muziektheater. Ze zingen, dansen, maken jullie langs de rekken met kostuums lopen, anders worden herfstgeluiden, knutselden het decor, de mutsen en jullie dronken! De operazangers moeten ze elke avond aan kostuums. en er is geen tijd om ze tussendoor naar de stomerij te “Naast het vaste aanbod van het operaproject, vullen brengen. Daarom spuiten we ze na de voorstelling in met alle scholen zelf in wat ze verder willen doen”, vertelt wodka, om de bacteriën te doden.” Ook interessant: de directeur Bernadette von den Benken van De Windroos pruikenafdeling. Holterman: “De mensen van kap en grime na afloop. “Onze onderbouwleerkrachten hebben deze wassen de pruiken en brengen de kapsels in model. Ze zijn herfstopera zelf opgezet. We kijken per groep wat we aan- van echt haar. Als je van je haar af wilt, verkoop het dan bieden. Groep 4 kreeg een balletworkshop, want daar heb- aan ons!” Dat idee spreekt duidelijk aan. Afhankelijk van ben we een ouder met een balletachtergrond. Erg leuk! wat je ervoor krijgt, natuurlijk. Na een kijkje in de zaal, Dit soort kunst leeft niet in deze wijk, maar zo kunnen waar een lichtrepetitie plaatsvindt, gaan de leerlingen kinderen er toch mee kennismaken. En hun ouders ook: weer in de bus, terug naar Oostzaan. Later dit schooljaar zij zingen in een koor met de leerkrachten dat optreedt komen ze terug, als ze met alle groepen 6, 7 en 8 de jeugd- tijdens de grande finale aan het eind van het schooljaar opera ‘Hondenhartje’ mogen zien. De leerlingen waren erg op het Hembrugterrein in Zaandam. Aanvankelijk kostte onder de indruk, vertelt hun leerkracht Tessa Pijl na de het wat moeite om haar team warm te krijgen voor het rondleiding. “Ze realiseerden zich hoe bijzonder het was operaproject, vertelt Von den Benken. “Het komt toch dat ze achter de schermen mochten kijken. We blijven dit bovenop het normale programma. Maar nadat de leer- jaar met het thema bezig: groep 7/8 krijgt gastlessen zang krachten in de studieweek een zangworkshop en een vanuit Nationale Opera & Ballet en deze monden uit in een rondleiding kregen, waren ze om. Dit is pas mijn tweede operavoorstelling die ze gaan opvoeren.” jaar op deze school, maar muziek en theater staan hoog op mijn lijstje. Niet alleen voor dit project, maar ook daarna. Ik zie nu meer ruimte binnen de school om hier >

kader primair december 2017 19

934303-02_019_27-Nov-17_09:58:31_walter thema _ meer muziek

Kleuters van Agora-school de Windroos voeren de mini-opera ‘Roodkapje in de herfst’ op, geschreven door een leerkracht. Ze zingen, dansen, maken herfstgeluiden, knutselden het decor, de mutsen en kostuums. Foto: Michel Satoer

gericht aan te werken. Het niveauverschil binnen het team Bildungsmodel Het operaproject past ook naadloos is wel groot. Het maakt nogal uit of je bladmuziek kunt in het bildungsagoramodel, “het leitmotiv in ons meerja- lezen of niet. Ik wil voor komend schooljaar de subsidie renbeleidsplan”, vertelt Spies. “De agora was in de Griekse Impuls muziekonderwijs aanvragen. Dan gaan we samen- Oudheid het centrale plein waar het maatschappelijk werken met de Zaanse amateurkunstorganisatie Fluxus leven zich afspeelde en waar mensen elkaar troffen om te om het muziekonderwijs binnen De Windroos verder te praten over het leven. Denker des Vaderlands René Gude ontwikkelen.” onderscheidde in zijn agoramodel onder meer vier oefen- sferen rondom dat plein: religie, sport, kunst en filosofie & Draagvlak Bestuurder Spies vindt het belangrijk dat de wetenschap. Wij willen onze leerlingen met al deze sferen hele organisatie enthousiast is over het project. “De school- vertrouwd maken, zodat deze een plek krijgen in hun leven leiders zijn onze belangrijkste schakels. Het bestuur zet de en ze met vertrouwen de agora durven over te steken.” Dit koers uit, maar zij moeten het onderwijskundig inrichten jaar kozen we voor kunst, maar het kan volgend jaar best en hun team meekrijgen. Als je als bestuur een project- een andere oefensfeer zijn.” team een PowerPointpresentatie laat houden, krijg je geen draagvlak. Daarom hebben we tijdens een vergadering met Enkele Agora-directeuren volgden de Leergang Bildung onze schoolleiders medewerking van De Nationale Opera voor schoolleiders bij het AVS Centrum Educatief gevraagd. De directeuren keken verbaasd op toen er een Leiderschap. Spies: “Als zij me vragen hoe hun leerkrachten piano werd binnengereden en twee operazangeressen een dit in het lesprogramma kunnen verwerken zeg ik: liever prachtige aria begonnen te zingen! Iedereen zat met tranen een goede muziekles dan een goede rekenles.” Ook hij ziet in de ogen. Draagvlak krijgen werd hiermee eenvoudig, een niveauverschil tussen de leraren. “De eruditie loopt want ze waren in hun hart geraakt. Na dit operajaar heb- enorm uiteen. Een leraar moet op niveau zijn, beseffen hoe ben we op al onze scholen een flinke slag gemaakt met belangrijk hij is om kinderen uit te dagen tot volwassen ons muziekonderwijs. Daar bouwen we daarna op verder. worden, zoals onderwijspedagoog Biesta het formuleert. Kinderen hebben meer muziek nodig voor de ontwikkeling Leraarschap gaat om het overbrengen van vonken op leer- van hun brein, weten we onder andere door neuropsycho- lingen. Om dat te kunnen, moet je met hart en ziel leraar loog Erik Scherder.” zijn.” _

Meer weten? www.agora.nu/onderwijs/Paginas/Opera-aan-de-Zaan.aspx www.avs.nl/cel/bildung

934303-02_020_27-Nov-17_09:58:36_walter zo kan het ook ! _ good practice

Scholen lopen vaak tegen dezelfde uitdagingen aan. De aanpak kan bijzonder zijn en voor meerdere scholen nuttig. Deze maand in Zo kan het ook!: ROC van Twente, locatie Gieterij in Hengelo, plaatste afgelopen voorjaar een outdoor dj-tafel op de voormalige rokersplek van het schoolplein waar leerlingen buiten kunnen DJ’en met hun smartphone. tekst winnie lafeber dj-tafel goed alternatief voor rokersplek

door elkaar mixen. Van maximaal, op afstand regelbaar, volume. Vliet: “Het werkt ook “Scholen direct tegenover een woonwijk zonder wifi of blu- kunnen dus rekening houden met geluids- etooth en zelfs met overlast.” Ook staat er een camera op gericht een oud toestel. Het en is de tafel ‘vandalismeproof’: “Zo stevig was een hele verras- dat hij niet kapot te krijgen is.” sing voor de studenten Met de dj-tafel wijkt de school af van de meer en viel in de smaak.” traditionele ‘speeltoestellen’ die in omloop De school plaatste de zijn. Van Vliet: “De nieuwe techniek van de dj-tafel – gefinancierd dj-tafel is aantrekkelijk voor de studenten. uit het potje Gezonde Het sluit aan bij hun belevingswereld.” School – op de Toch wordt de tafel niet elke dag gebruikt en vroegere rokersplek, nieuwe studenten moeten het vaak nog ont- pal naast de ingang. dekken. “Daarom nodigen we af en toe een “Daarmee willen we professionele dj uit die iets demonstreert. tegelijkertijd het roken Samen met de leverancier denken we nog terugdringen. Vanaf na over andere mogelijkheden, bijvoorbeeld De dj-tafel op de voormalige rokersplek past goed bij de Gezonde 2020 is het immers dat de tafel spontaan muziek maakt.” De School-aanpak. wettelijk verboden locatiemanager denkt dat de dj-tafel nog op schoolpleinen te beter past bij de belevingswereld van de vo- “De outdoor dj-tafel is een beloning voor roken. Omdat de rokers nu verder moeten scholier dan die van de mbo-student. “Omdat de studenten die meehelpen het zwerfafval lopen en de tijdelijke, nieuwe rokersplek onze studenten iets ouders zijn en hun focus op het schoolplein aanzienlijk terug te aan de zijkant van het schoolgebouw niet meer op een (bij)baan en het behalen van dringen”, vertelt locatiemanager Marcel van meer direct in het zicht is, zal dit het roken een diploma ligt.” Vliet, die er vanaf het begin bij betrokken iets ontmoedigen. De dj-tafel zorgt voor ROC van Twente heeft inmiddels diverse was. In het project Schoon Belonen nam de meer beweging en ontspanning, een con- andere scholen en gemeenten op bezoek school, samen met de gemeente Hengelo, trast met de rokersplek die het voorheen gehad om de tafel te bekijken. “Voor ons is met succes allerlei maatregelen om het was”, aldus de locatiemanager. het heel prettig dat je iets voor de buurt afval te verminderen. De dj-tafel fungeert ook als sociale ontmoe- kunt terugdoen en zo wellicht toekomstige “De dj-tafel kwamen we tegen bij een tingsplek: buurtgenoten mogen er, buiten studenten aantrekt.” _ bedrijfsuitje naar Yalp in Goor, een firma schooltijd, ook gebruik van maken. De tafel met veel innovatieve buitenspeeltoestellen. staat 24/7 ‘aan’. Iedereen is welkom om Meer weten? Je legt heel eenvoudig je mobiele telefoon zijn DJ-skills te testen en lekker te dansen. www.yalp.nl/fono erop en de trillingen van het geluid wor- “Voor enkele fanatieke jongeren is het een den live versterkt.” Zo kunnen gebruikers positieve, rookvrije hangplek”, signaleert Ook een creatieve aanpak op uw school? muziek afspelen, maken en mixen. Er zijn Van Vliet. “Omdat de tafel onder een Mail naar [email protected] o.v.v. samples in de tafel geïntegreerd waaraan overkapping staat, is de geluidsoverlast ‘Zo kan het ook’. ze effecten kunnen toevoegen of kanalen zeer beperkt.” Verder beschikt hij over een

kader primair december 2017 21

934303-02_021_27-Nov-17_09:58:36_walter passend onderwijs

onderwijs en zorg voor emb-kinderen komt straks uit één pot

Het geld dat nodig is om zowel zorg Zonder uitzondering zijn het kinderen die de ChristenUnie en is D66-kamerlid Paul als onderwijs te kunnen bieden aan naast extra onderwijsondersteuning ook van Meenen tweemaal bij ons op bezoek kinderen met een ernstig meervoudige veel medische zorg nodig hebben. Voor het geweest. Vlak voor de presentatie van het beperking (EMB) komt straks onderwijsgedeelte komt de financiering regeerakkoord belde hij ons om te vertellen rechtstreeks van de rijksoverheid. uit de samenwerkingsverbanden, die dat hierin de afspraak is opgenomen dat Deze afspraak is opgenomen in het allemaal een eigen systematiek kennen. De de ministeries van OCW en VWS samen de regeerakkoord van het kabinet Rutte zorgkosten komen uit andere potjes, zoals financiering voor onderwijs en zorg aan deze III. Dankzij de inspanningen van de gemeenten en het persoonsgebonden kinderen gaan regelen. Dat verraste ons en directeuren van Mytylscholen. budget. De energie en tijd die gaan zitten in we zijn er blij mee.” tekst susan de boer het aanvragen van middelen, kun je beter besteden aan het geven van onderwijs.” Vorm De directeur-bestuurder heeft “De financiering van zorg en onderwijs voor er alle vertrouwen in dat de ministeries kinderen met een ernstig meervoudige Vereenvoudiging Op Onderwijscentrum met een goede oplossing komen. “Welke beperking is nu nog sterk versnipperd”, Leijpark hebben 60 van de 325 leerlingen vorm de ambtenaren gaan uitdenken, daar vertelt Harry Hoekjen, directeur-bestuurder een ernstig meervoudige beperking. “Voor bemoei ik me niet mee. Het belangrijkste is van Onderwijscentrum Leijpark in Tilburg. ieder kind moet je alle potjes langs”, zegt dat de financiering vanuit de rijksoverheid “Er zijn ongeveer 2.500 EMB-kinderen met in Hoekjen. “Ook andere mytylscholen lopen geregeld wordt. Het gaat om een beperkte Nederland. Zij zitten meestal op mytylscho- hier tegenaan. Daarom zijn we ons sterk groep; bij een lokale of regionale aanpak len en sommigen gaan naar scholen voor gaan maken voor vereenvoudiging van knip je het probleem op.” Ook EMB- zeer moeilijk lerende kinderen. Het zijn leer- de financiering. Met zo’n tien scholen en kinderen binnen het reguliere onderwijs, die lingen met een laag ontwikkelingsperspectief het Landelijk Expertisecentrum Speciaal ambulante zorg nodig hebben, vallen onder door een ernstige verstandelijke beperking, Onderwijs LECSO hebben we contact de regeling. “De maatregel is generiek, vaak met moeilijk te interpreteren gedrag gezocht met politici. Zo hebben we onder maar voor een reguliere school is het bijna en ernstige sensomotorische problematiek. meer positieve gesprekken gevoerd met ondoenlijk om deze complexe zorg goed te organiseren.”

Integraal aanbod De ambities van Hoekjen reiken verder. “Op termijn willen we toe naar een integraal aanbod van opvang, onderwijs en therapie”, vertelt hij. “Dit jaar zijn we bijvoorbeeld begonnen om samen met intensieve revalidatiezorg onderwijs aan te bieden aan kinderen met niet-aangeboren hersenletsel, die pril uit de behandeling komen. Met zorgverleners Siza en Amarant en revalidatiepartner Libra werken we nauw samen in ons onderwijscentrum. Straks willen we er ook in de weekenden zijn. De tijd is er rijp voor. De ouders vragen erom en de partners zoeken ons op.” _

Directeur-bestuurder Harry Hoekjen van Onderwijscentrum Leijpark in Tilburg maakte zich sterk voor Zie pagina 23 voor de belangrijkste een vereenvoudigde financiering van zorg en onderwijs voor kinderen met een ernstig meervoudige (andere) punten uit het regeerakkoord op beperking. het gebied van Passend onderwijs.

934303-02_022_27-Nov-17_14:03:36_walter passend onderwijs in regeerakkoord

De belangrijkste (andere) punten uit het regeerakkoord • Onafhankelijk toezicht op samenwerkingsverbanden om ervoor op het gebied van Passend onderwijs: te zorgen dat middelen voor Passend onderwijs ook echt in de klas terechtkomen. • De ingezette systematiek van Passend onderwijs wordt • Het aantal thuiszitters fors beperken en verzuim eerder voortgezet. signaleren en aanpakken. Alle samenwerkingsverbanden • Onderwijs aan kinderen met een ernstig meervoudige beleggen daarvoor een wettelijk verplichte doorzettingsmacht. beperking direct financieren uit middelen voor zorg. Het kabinet • Ieder kind, beperkt en begaafd, verdient onderwijs om wil bekijken hoe de zorg voor deze leerlingen binnen een zichzelf maximaal te ontplooien. Ook als dat extra zorg of beperkt aantal onderwijsinstellingen met complexere casuïstiek ondersteuning vraagt. Het kabinet wil dat ouders en scholen direct uit de zorgmiddelen in onderwijstijd kan worden in een gelijkwaardig gesprek een passende aanpak afspreken, gefinancierd. De zorg die zij thuis krijgen, dient daarop aan te daarbij ondersteund door een onderwijsconsulent. sluiten. • De onderwijsinspectie krijgt een discretionaire bevoegdheid om • De combinatie van Passend onderwijs en zorg vanuit bij de beoordeling van scholen meer rekening te houden met de verschillende financieringsbronnen wordt eenduidiger en eventuele aanwezigheid van bovenmatig veel zorgleerlingen. eenvoudiger geregeld. Dit doet meer recht aan scholen die zich extra inspannen voor • Er wordt t 15 miljoen geïntensiveerd op onderwijs voor Passend onderwijs. hoogbegaafde kinderen. • Onderzoeken hoe het leerrecht van kinderen wettelijk kan worden vastgelegd. advertentie

Meer dan een muziekmethode

• brede muzikale ontwikkeling • samenwerkend leren • creativiteitsontwikkeling Dé digitale muziekmethode voor het basisonderwijs

De beste muzieklessen een complete leerlijn muziek met 120 lessen

De leukste liedjes meer dan 500 bekende en nieuwe liedjes

www.eigenwijsdigitaal.nl

1_2_li_AVS_fc_A.indd 1 22-11-17 15:49

kader primair december 2017 23

934303-02_023_27-Nov-17_11:08:04_walter advertorialadvertorial advertorialadvertorial

webinars. “Techniek heeft onze aandacht, maar tot nu toe Spannend Driedrijft het vooraltips op om impulsen. het We W&T-onderwijs halen methodes zoals de Op op de Koninginschool Beatrixschool een boost heeft het teamte geveninmiddels de Techniektorens de school in en daar zijn we dan heel blij eerste projecten met Onderzoekend & Ontwerpend Leren mee,GEEF maar KORTE om LESSEN het structureel MET AHAINDEKLAS.NU in te passen in het lespro- gedraaid. “Tijdens het webinar kwamen mooie voor- grammaOp zoek naarblijft inspirerendelastig. Dat roept lesideeën de vraag die op: makkelijk hoe nu verder?zijn uit beelden voorbij van hoe je dit ook kunt vervlechten met Wijte voeren willen engraag niets aan kosten? de slag Ga met naar Onderzoekend www.ahaindeklas.nu & Ontwer- en zaakvakken als geschiedenis, natuur en verkeer. Daarmee pendontdek Leren, de AHA!-vragengenerator. waarbij kinderen spelenderwijs Een nieuwe, op praktischeonderzoek kon ik het team weer voeden. Ons eerste project ging over uittool gaan voor en leerkrachten oplossingen op bedenken de basisschool. voor vraagstukken Robert van derdie de VOC. Na een bezoek aan het Jan van Riebeeckhuis bijVelden hun leefwereldvan CBS De passen. Regenboog De webinars in Bergschenhoek sterken me heeft in de kregen onze leerlingen de opdracht een bladzijde uit een overtuiging‘m helemaal dat ontdekt. dit voor “In ons een de kwartiertje goede weg beantwoord is. Zo vertelde je dagboek van een VOC-vaarder te schrijven: hoe leef je op ervaringsdeskundigesamen met de klas een Annette vraag Hesseling,die je op je bijvoorbeelddigibord oproept. dat zo’n schip? Daarbij merkten we hoezeer onze leerlingen leerlingenZoals ‘Hoe dieoverleeft op die eenmanier kikker les inkrijgen, de woestijn?’ met meer Of ‘Hoeplezier nog gewend zijn aan de hand te worden genomen; het naarkun je school munten gaan. vanzelf Dat zelaten allerlei schuiven?’ talenten Als ontwikkelen. je van tevoren ging alle kanten op. Het tweede project pakten we al veel Endoor dat de zelfs vragen gedragsproblemen loopt en zorgt dat afnemen. je de benodigdheden Dan denk ik: bij gestructureerder aan. Het is nog wel een zoektocht voor waaromde hand hebtdoen -wij simpele dat niet dingen allang?” zoals munten, een liniaal of ons en heel spannend, maar het enthousiasme is er. Bij de een paar stiften - kun je zó beginnen. Ontzettend leuk om leerlingen én het team. En dat geeft veel energie.” te zien hoe de leerlingen helemaal in de vragen opgaan.”

WetenschapDingt uw school & Techniek: al mee VOLG DE WORKSHOP ‘KLAAR VOOR DE TOEKOMST’ Hoe maak je een goede start met Wetenschap & Techniek- beginnaar de met TechniekTrofee? een visie onderwijs en Onderzoekend & Ontwerpend Leren? Voor basisschooldirecteuren bij wie deze vraag speelt, biedt TechniekTalent.nu de workshop Klaar voor de toekomst met Wetenschap & Techniek. Danny Bark, directeur van OBS De Wilgenhoek in Haarlem, is enthousiast. “Zeker WetenschapSteeds meer &scholen Techniek maken in het werk basisonderwijs van wetenschap- is aan en een Kuiper,2016 de directeur hoofdprijs van won. openbare Daarmee basisschool kwam er budgetDe Spiegel voor in voor scholen die de keuze gemaakt hebben om iets met opmarstechniekonderwijs. bezig. Op scholen Niet eens dringt omdat het W&Tbesef vanaf door 2020dat W&T Zaandam,een lang gekoesterde kan erover meepraten: wens: robots “Wetenschap waarmee leerlingen & Techniek de W&T te gaan doen en een volgende stap willen maken, is sterkbehoort kan tot bijdragen de verplichte aan talentontwikkeling. vakken, maar vooral Maar omdat hoe bijbeginselen ons op school van programmeren bestaat nog vooral leren. uit De losse school lessen merkt en ook de workshop een schot in de roos. Het is een aangename geefW&T-onderwijs je er invulling fors aan? bijdraagt Het antwoord aan talentontwikkeling op die vraag be- eendat oudersjaarlijkse echt techniekweek. voor de school In kiezendie week vanwege doen leerlingen de structu- mix van werkvormen, waarin je veel informatie krijgt over gintbij kinderen. bij een heldere Zeker als visie het op gebaseerd wat je ermee is op wilt Onderzoekend bereiken. allerleirele, integrale proefjes. aanpak We zien van hoe W&T-onderwijs. leuk ze dat vinden Tegen en de dat krimp ze wat bijvoorbeeld verstaan wordt onder Onderzoekend & In& Ontwerpendde ontwikkeling Leren. van Het die maakt visie nemenze nieuwsgierig, schoolleiders creatief, erin zijnallerlei de aanmeldingen 21e-eeuwse vaardigheden aan het stijgen. mee Op opdoen, de Wethouder van cre- Ontwerpend Leren en zelf ondervindt hoe je dat toe kunt vaakhet leert het voortouw.ze samenwerken, Om hen communicerenhierin te ondersteunen, en logisch heeft na- atiefLuidensschool denken tot in samenwerken. Gouda, die in 2016Ik merk de Inspiratieprijsook dat veel leer- in passen. De workshop heeft me nóg meer energie gegeven TechniekTalent.nudenken. Daarom zet een de serieTechniekTrofee van vier webinars basisscholen opgezet. in krachtende wacht ersleepte, meer meeis mede willen. dankzij Maar de we TechniekTrofee zoeken nog naar het om er op school mee verder te gaan.” de schijnwerpers die goed bezig zijn met W&T-onderwijs. eengesprek vorm over om WetenschapW&T-onderwijs & Techniek opengegooid. meer Mette verweven als inzet: in Bij ieder webinar wordt de theorie ingeleid door een an- het onderwijsprogramma.onderwijs zo inrichten Zonderdat het meerdat het uitgaat team hetvan gevoelde ERVAAR HOE LEUK W&TONDERWIJS IS dereTWEE gastspreker. PRIJZEN VAN Een €2.500, ervaringsdeskundige uit het primair heeftbeleving dat vanhet kinderen.er weer bíj Bovendien komt of dat is het wordtwinnende opgelegd.” idee van De populaire workshop ‘Hoe word ik proefjesproef?’ laat onderwijsDe TechniekTrofee belicht de is praktijk. een initiatief Gastspreker van TechniekTalent.nu van het eerste de grond gekomen: de school heeft nu een Verwonderlab, leerkrachten zelf zien en ervaren hoe leuk en makkelijk webinaren het Ir. was W. Maas prof. dr.Geesteranus Maartje Raijmakers, Fonds. Zij willenuniversitair hiermee UITwaar HeT kinderen TeaM onderZelf begeleiding van de techniekcoördina- het is om boeiend W&T-onderwijs te geven. Janine Kaya hoofddocentbasisscholen Onderwijsstudies stimuleren om hun aan techniekinitiatieven, de Universiteit Leiden. Mariantor hun melddeeigen vragen zich aan kunnen voor deonderzoeken. webinars om hiervoor en Hanneke Kuiers van SBO De Brug in Zwolle vroegen de Zij-projecten deelde haar en –ideeën kennis onderover het de effectaandacht van W&T-onderwijste brengen en te ideeën op te doen. “Wat ik een belangrijke boodschap workshop aan voor hun hele team. Hanneke: “Daarmee opdelen de ontwikkelingmet andere scholen. van diverse Net talentenals in 2016 van valt kinderen. de prijs dit vind, is dat visie voor de vorm uitgaat. Het is verleidelijk wilden we bereiken dat collega’s net zo enthousiast wor- Daarbijjaar in twee behandelde categorieën. ze ook De de hoofdprijs manier waarop gaat naar leerlingen de basis- om als er een methode voorbij komt, meteen te zeggen: dendeelnemen over W&T kanals wij. nog! En nieuwe ideeën opdoen.” Missie lerenschool en met hoe het W&T-onderwijs beste voorbeeld daarbij van W&T-onderwijs past. Annette Hesse- en de ‘Leuk,“Met dat gaaneen we inspirerend doen.’ Maar het idee risico isvoor dan datW&T je toch geslaagd?Voor 2018 “Absoluut. heeft TechniekTalent.nu Veel meer leerkrachten nog twee zijn webinars zich nu voor schoolleiders op het ling,Inspiratieprijs directeur naarvan de de Oranje school Nassauschool met het meest in inspirerende Zwammer- weer blijft hangen in losse elementen. Beter kun je jezelf bewustprogramma van de staan,mogelijkheden doet u ook van mee? W&T-onderwijs.” Kaya: dam,idee om belichtte hun W&T-onderwijs de praktijk tijdens naar de een eerste hoger twee plan webinars. te tillen. eerstmaak de basisvragen je kans stellen: op €2.500,-” wat betekent W&T voor onze “De- donderdaggrootste eyeopener 18 januari was: van hoe 9.00-10.00 simpel kanuur: het Samen zijn! Jewerken aan W&T – Hoe krijg ZijDe verteldewinnaars over krijgen haar een aanpak oorkonde, en visie een en penning benadrukte en een school? Waarom vinden we het belangrijk? Als je daar een leertje echt je team dat je mee? met eenvoudige middelen en weinig kosten daarbijgeldbedrag hoe dievan visie € 2.500,-. meegroeit Daarmee met hetkunnen W&T-onderwijs ze bijvoorbeeld op beeld van hebt, heb je een goed uitgangspunt om met het geweldige- donderdag lessen 8 maart in elkaar van kunt 9.00-10.00 zetten.” uur: Wat hebben we nodig voor W&T? – Hoe haarlesmateriaal school. Zoen komenhulpmiddelen theorie aanschaffenen praktijk mooi of hun samen. idee teamMEEDOEN in gesprek KAN NOGte gaan TOT en EN samen MET 21methodes APRIL en materia- vul je je W&T-onderwijs in? uitvoeren. Een geweldige opsteker, en daar komt bij dat lenVoor te de zoeken TechniekTrofee die bij je visie 2017 passen. komen Het inmiddels is het mooiste bijna dage- als ZOekende prijs veel naar positieve een vOrM publiciteit oplevert. hetlijks uit inzendingen je team zelf binnen. komt.” Wilt u ook in aanmerking komen De eerste twee webinars konden rekenen op veel animo voor een van de twee prijzen? Reageer dan snel: u heeft Meld u aan voor het webinar op 18 januari 2018 via: enWAT enthousiasme. LEVERT DE TECHNIEKTROFEE Dit maakt één ding OP?helder: scholen HOenog tweenU verder? weken om uw school aan te melden. Dit kan op willenWinnaars serieus van vorigewerk maken jaren plukken van Wetenschap daar nog &steeds Techniek, de Ookwww.techniektalent.nu/techniektrofee. Patricia van Brakel, directeur van de Heel Koningin veel succes www.techniektalent.nu/webinarMeer weten of meteen aanmelden? maarvruchten zijn van.nog Zoalsop zoek de naar St. Trudoschool de manier waarop. in Helmond, Marian die in Beatrixschoolen hopelijk tot in de Culemborg, feestelijke prijsuitreikingnam deel aan deop eerste20 juni. twee KijkHier opis ookwww.techniektalent.nu/basisonderwijs meer informatie te vinden.

934303-02_024_27-Nov-17_09:58:42_walter24 1000-21-7000-2544 AVS KP Kleur: fc 2_1_stA4_AVS_fc_D.indd 2-3 22-11-17 15:39 TT_advertorial_A3_KaderPrimair_DEF.indd Alle pagina's 21-03-17 17:21 advertorialadvertorial advertorialadvertorial

kader primair december 2017 25

1000-21-7000-2544 AVS KP Kleur: fc 934303-02_025_27-Nov-17_09:58:45_walter 25 2_1_stA4_AVS_fc_D.indd 2-3 22-11-17 15:39 TT_advertorial_A3_KaderPrimair_DEF.indd Alle pagina's 21-03-17 17:21 achtergrond

privacybeleid op scholen na 25 mei 2018 Bescherming tegen hacken en lekken

Scholen moeten na 25 mei 2018 voldoen aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming.

Dit betekent onder meer dat onderwijsorganisaties hun digitale leerlingvolgsystemen,

toetsingsprogramma’s en inzet van sociale media en apps onder de loep nemen en een

Functionaris Gegevensbescherming aanstellen. tekst susan de boer

934303-02_026_27-Nov-17_09:58:46_walter De wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) hiervoor een handreiking ontwikkeld.” Omdat de overheid is in april 2016 aangenomen door het Europees Parlement doorlopende leerlijnen belangrijk vindt, mogen scholen en wordt van kracht in mei 2018. De wet vervangt de ‘oude’ het Onderwijskundig Rapport blijven gebruiken. “Bij een wet Bescherming Persoonsgegevens uit 2001 en heeft als warme overdracht is dat rapport het uitgangspunt”, zegt doel om privacybescherming beter te laten aansluiten op Vos. “De AVG maakt het transparanter. Scholen bespreken de technologische ontwikkeling en toenemende globali- met ouders wat er wordt meegenomen. Ouders kunnen sering. Voor scholen heeft de nieuwe regelgeving op drie vragen gegevens te verwijderen, maar alleen als het gaat terreinen consequenties: omgaan met leerlinggegevens, om gegevens die de school niet hoort te hebben.” het gebruik van digitale systemen en de beveiliging van apparatuur en programma’s. Daarnaast moeten scholen een Functionaris Gegevensbescherming aanstellen. Job Vos, jurist bij Kennisnet en expert op het gebied van pri- ‘als de laptop van de directeur vacy en informatiebeveiliging in het onderwijs, noemt kwijtraakt op 24 december, mag privacybeleid een ‘breed en complex’ onderwerp. “Scholen het niet tot 5 januari duren gebruiken meerdere digitale middelen zoals een leer- lingvolgsysteem en digitaal leermateriaal. De school is voor de ict-coördinator het verantwoordelijk voor de gegevens die daarin omgaan. account blokkeert’ Het is belangrijk dat je privacy, gegevensbeveiliging en de beveiliging van je systemen in samenhang regelt. Ict is één proces. Ga niet ad hoc virussen bestrijden maar richt het in één keer goed in.” Pseudoniem Leveranciers van digitale leermiddelen hebben leerlinggegevens nodig als naam en adres. Het Overstapservice 96 procent van de scholen in het gebruik van het studiemateriaal levert ook gegevens op als primair en voortgezet onderwijs is aangesloten bij de voortgang- en examenresultaten. Dat kan interessant zijn Overstapservice Onderwijs OSO, het overstapdossier met voor de leverancier, en daarom heeft de Tweede Kamer administratieve gegevens, zorggegevens, begeleidingsge- besloten dat leveranciers niet langer het persoonsgebon- gevens en informatie over leerresultaten. De technische den nummer mogen gebruiken, maar een door Kennisnet uitvoering van OSO ligt bij Kennisnet. Via de sectorraden gepseudonimiseerd nummer (keten iD). Dit nummer is hebben scholen een contract met OSO. Dit contract moet niet herleidbaar tot een individuele leerling en wordt aangepast worden en Kennisnet zal de scholen benaderen uitsluitend door geautomatiseerde (uitwisselings)proces- privacybeleid op scholen na 25 mei 2018 met het nieuwe contract. OSO gaat over de gegevensover- sen gebruikt. Omdat het keten iD is gebaseerd op het per- dracht tussen scholen, maar scholen wisselen ook gegevens soonsgebonden nummer is wetgeving noodzakelijk. Vos: uit met bijvoorbeeld Jeugdzorg. Vos: “Dat is toegestaan, “Het blijft belangrijk beide nummers veilig op te slaan.” mits het veilig gebeurt. Jeugdzorg werkt tegenwoordig Voor scholen geldt dat de invoering van het keten iD zo vaak met wijkteams en daar zit ook de politie bij. Die mag veel mogelijk op de achtergrond plaatsvindt. Wel dient het dan niet met leerlinggegevens aan de haal gaan. Dat moet schoolbestuur een bewerkersovereenkomst te sluiten met je goed afspreken. Het Nederlands Jeugdinstituut heeft de voorziening die het keten iD aanmaakt. >

‘alle data zijn versleuteld’

“Een paar jaar geleden werden we is een flinke klus, zeker in het begin. naast gebruikersnaam en wachtwoord geconfronteerd met een Ddos-aanval”, De SZC maakt deel uit van het netwerk moeten medewerkers ook een ‘token’ vertelt Antoon Fens, ict- coördinator Digidac. We hebben ons laten informeren invoeren om bij hun digitale bestanden van de Scholen Combinatie Zoetermeer door een expert van Kennisnet en te kunnen. Het Digidac-netwerk heeft SCZ (vo). “Dan besef je goed hoe zijn thema’s gaan bespreken als een animatiefilmpje gemaakt over kwetsbaar je systemen zijn. Je netwerk het privacyprotocol, de meldplicht omgaan met persoonsgegevens, dat aan ligt plat en leerlinggegevens worden datalekken en het protocol film-foto- leraren wordt vertoond. Fens: “Op iedere onbereikbaar.” Fens was toen al bezig camera. Samenwerking is belangrijk, school gebeuren dingetjes, zoals een in kaart te brengen welke digitale dat raad ik echt aan.” Inmiddels zijn wachtwoord op het digibord zichtbaar systemen op de drie scholen van de er op de SCZ flinke stappen gezet intikken of een USB-stick verliezen. SZC gebruikt werden, welke gegevens in de richting van beveiliging van Het bewust maken van collega’s is een waar waren opgeslagen en hoe ze persoonsgegevens, apparatuur en belangrijk onderdeel van je ict-beleid.” werden beveiligd. “Die documentatie systemen. Alle data zijn versleuteld en

kader primair december 2017 27

934303-02_027_27-Nov-17_09:58:48_walter Antoon Fens, ict-coördinator van de Scholen Combinatie Zoetermeer SCZ (vo): “Het bewust maken van collega’s is een belangrijk onderdeel van je ict-beleid.”

Facebook en Whatsapp Scholen, ouders, leerlingen gevoelige systemen.” Wanneer data op straat komen te lig- zelf: vrijwel iedereen ‘zit’ op Facebook. Maar het gebruik gen, kan een school een boete krijgen van 20 miljoen euro. van Facebook door de school is wat Vos betreft een abso- “Dat betekent dat je dit serieus moet nemen”, aldus Vos. lute no-go. “Als een kind zelf iets op Facebook zet, is dat “Hacken en lekken kan de beste overkomen, maar je moet niet de verantwoordelijkheid van de school. Maar het is aantonen dat je je best hebt gedaan om goed te beveiligen. onverstandig om als school op Facebook te zitten met een Als de laptop van de directeur kwijtraakt op 24 december, groep of klas. Facebook wordt eigenaar van de foto’s en mag het niet tot 5 januari duren voor de ict-coördinator kan dus foto’s van leerlingen gebruiken om bij een recla- het account blokkeert.” me voor snoep te zetten.” Het gebruik van Whatsapp ligt anders. De berichten die daarop worden geplaatst, worden Functionaris Gegevensbescherming Het wordt geen eigendom van Whatsapp. Vos: “Scholen die Whatsapp verplicht om een Functionaris Gegevensbescherming (FG) gebruiken, moeten wel regels afspreken. Foto’s of gevoe- aan te stellen. Vos: “De FG doet de formele controle. Dat lige informatie, bijvoorbeeld over gezondheid, moet je niet kun je het beste regelen op bestuursniveau. Het kost veel delen.” tijd om alle privacybescherming door te voeren. Je moet er contracten voor afsluiten. Een bestuur kan één contract Beveiliging De afhankelijkheid van ict brengt risico’s afsluiten voor alle aangesloten scholen. Scholen blijven met zich mee, zoals hacken en datalekken. “Zorg dat je wel zelf verantwoordelijk. Dus op schoolniveau kun je dan systemen veilig blijven”, zegt Vos. “Met beleid. De school of een privacy officer of security officer aanstellen, zoals we dat het bestuur moet een visie ontwikkelen en op alle compu- noemen. Die stemt af met de FG, maar zit dichter op de uit- ters dezelfde aanpak hanteren. Begin met in kaart brengen voering.” Scholen zijn geneigd zelf het wiel uit te vinden, is welke systemen de school gebruikt en welke gegevens die de ervaring van Vos. Hij adviseert om gebruik te maken van systemen gebruiken. Welke risico’s zitten daaraan vast? de Aanpak IPB, een online cursus voor schoolbestuurders, Als je alles in ParnasSys of Magister doet, is het belang- ict-coördinatoren en leraren. “Scholen moeten het echt rijk dat je die systemen als eerste beveiligt tegen hacken. zelf kunnen. Techniek en veiligheid zijn geen gebruikelijke Voor gevoelige systemen kun je bijvoorbeeld een andere onderwerpen in de lerarenkamer en wij bieden ondersteu- opbouw van wachtwoorden afspreken dan voor minder ning en hulp.”

934303-02_028_27-Nov-17_09:58:49_walter achtergrond

‘AVG-bewust’ Leraren hoeven niet alles te weten van het niet ingewikkelder te maken dan nodig is.“Veel wordt de hoed en de rand van de privacybescherming, maar bovenschools georganiseerd. Eenpitters kunnen het beste ze moeten wel ‘AVG-bewust’ worden gemaakt, zegt AVS- samenwerken met elkaar of samenwerking zoeken met een adviseur Jan Stuijver. “Denk aan rondslingerende geprinte groter schoolbestuur. En niet alles hoeft op 25 mei klaar te mailtjes waarop persoonsgegevens staan. Of een mailtje dat zijn. Het gaat erom dat een school toewerkt naar goede pri- per ongeluk naar de verkeerde persoon is verstuurd. Dat is vacy- en systeembescherming en dat kan laten zien.” _ een datalek en dat moet binnen 72 uur gemeld worden.” Iedere school moet daarom een meldpunt hebben waar Meer weten? • De AVS organiseert op dinsdagmiddag 30 januari 2018 in samenwerking met Priviteers (Passie voor data privacy) een ‘een mailtje dat per ongeluk voorlichtingsbijeenkomst over privacy en de nieuwe wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) voor naar de verkeerde persoon is directeuren van eenpitters. Andere schoolleiders die geïnte- verstuurd is een datalek. dat resseerd zijn, kunnen dit kenbaar maken (kosten t 50, loca- moet binnen 72 uur gemeld tie Utrecht). Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl • Handreiking gegevensuitwisseling van het Nederlands worden’ Jeugdinstituut. Voor scholen die samenwerken met externe partners: www.kennisnet.nl/artikel/bescherm-je-school- tegen-hacks-lekken-en-uitval-met-deze-aanpak het datalek gemeld wordt. Deze privacy officer of security • Over keten iD: www.nummervoorziening.nl officer – vaak de ict-coördinator – meldt het lek aan de • Online cursus Aanpak IPB: www.kennisnet.nl/artikel/ eindverantwoordelijke voor het privacybeleid en vervolgens bescherm-je-school-tegen-hacks-lekken-en-uitval-met- aan de Autoriteit Bescherming Persoonsgegevens. Ook deze-aanpak portretrecht is iets waar het team mee te maken krijgt. • Over informatiebeveiliging en ict: www.kennisnet.nl/ “Ouders moeten iedere keer toestemming geven, ook voor organiseren-ict/informatiebeveiliging-privacy-ibp het publiceren van foto’s van het schoolreisje op het afge- • Ook in de Vraag van de Maand van deze Kader Primair staat schermde deel van de website.” Maar Stuijver raadt aan de AVG centraal, zie pagina 34.

AVS-congres 2018 Leiderschap in evenwicht

16 maart 2018 _ NBC Nieuwegein

Kijk voor het programma en inschrijven vanaf 14 december op www.avs.nl/congres2018

postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht telefoon 030 2361010 [email protected] www.avs.nl @schoolleider

kader primair december 2017 29

934303-02_029_27-Nov-17_09:58:51_walter interview

hoogleraar alma harris stelt nederland internationaal als voorbeeld ‘Jullie zijn uniek: goed onderwijs, gelijke kansen én gelukkige kinderen’

Binnen een paar jaar komen onderwijsmensen uit aan privé-bijscholing. Cijfers zijn het enige wat daar telt en met het welbevinden van de kinderen is het helemaal van over de hele wereld kijken hoe Nederland niet goed gesteld. In Zuid-Korea, nog zo’n goed scorend land, gaan kinderen tot tien uur ’s avonds naar bijlessen.” het doet, voorspelt de Britse hoogleraar Harris’ tweede compliment: Nederland is goed bezig om gelijke kansen voor kinderen te creëren. “Vergeleken met Alma Harris. Nederland is volgens haar andere landen doen jullie het op dat punt veel beter. De OESO1 zegt dat Nederland een rechtvaardig en uitstekend een voorloper in het combineren van goed systeem heeft. Jullie zitten samen met Finland bij de beste 25 procent.” Maar wacht eens even, in de Staat van het onderwijs met gelijke kansen en welbevinden Onderwijs 2015/2016 roerde de inspectie de trom omdat het precies daarmee niet goed ging in Nederland. Harris: voor alle leerlingen. AVS-voorzitter Petra “Vergeleken met anderen doen jullie het goed. Maar het kan beslist nog beter; de kloof groeit hier in Nederland nog van Haren sprak Harris en Kader Primair steeds. Er valt nog wat werk te verrichten. De taak van de inspectie is om het onderwijsveld af en toe uit te dagen. Zij luisterde mee. tekst marijke nijboer zetten hun boodschap bewust scherp neer zodat hij goed overkomt.” Harris denkt dat bij PISA de eenzijdige focus op onderwijs- scores z’n langste tijd heeft gehad. “De nadruk lag tot nu toe erg op leerprestaties. De weegschaal is aan het door- “Jullie beseffen niet wat je in handen hebt. Jullie doen het slaan naar gelijke kansen en welbevinden. Ik voorspel dat ontzettend goed.” Deze boodschap van Alma Harris komt PISA binnen een paar jaar het welbevinden van leerlingen op een opmerkelijk moment. Net nu er volop onrust is gaat meten. Dat moet ook echt gaan gebeuren, want op dit over de salarissen, de werkdruk, het lerarentekort en een moment promoten we een systeem dat niet goed is voor nieuwe bezuiniging. Maar Harris meent het. “Een vis ziet kinderen.” zelf het water niet waarin hij zwemt. En zo kunnen jullie je eigen onderwijs niet zien zoals ik het zie.” Opvolger Finland Die omslag zal Nederland meer in Waar is zij zo enthousiast over? Nederland scoort ver- de schijnwerpers plaatsen. “Het Nederlandse verhaal moet geleken met andere landen niet alleen prima in PISA- verteld worden. Finland hebben we nu allemaal wel gezien; onderzoeken, maar heeft ook de gelukkigste kinderen ter we hebben een nieuw goed voorbeeld nodig. Wat mij wereld. Dat is volgens haar een bijzondere combinatie. “De intrigeert is dat jullie het zo goed doen, maar dat we jullie Singaporese onderwijsresultaten zijn bijvoorbeeld uitste- daar nauwelijks over horen.” Daar wil Harris met haar kend, maar men geeft er jaarlijks een ongelooflijk bedrag boek ‘The Dutch way’ verandering in brengen (zie kader).

934303-02_030_27-Nov-17_09:58:52_walter hoogleraar alma harris stelt nederland internationaal als voorbeeld Prioriteiten stellen Van Haren brengt het gesprek op de bekostiging. “In Nederland gaat 1,2 procent van het bruto nationaal product naar onderwijs; veel minder dan in veel andere landen. Terwijl wij het minstens zo AVS-voorzitter Petra van Haren knikt. “Wij zijn zo bezig goed doen. Hoe kijk jij daar tegenaan?” Harris: “Er is met wat er nog moet gebeuren, dat we vergeten om naar geen sterke relatie tussen geld en kwaliteit. De landen onze successen te kijken. Onze bestuurders, schoolleiders die het meest aan onderwijs uitgeven, zoals de VS, zijn en leraren zijn allemaal heel druk aan het professiona- niet noodzakelijk het beste. Natuurlijk heb je geld nodig, liseren. En hoe meer je leert, hoe meer je beseft wat er maar geld alleen is niet de oplossing. De leraren die meer allemaal nog moet gebeuren. Dat is goed, het houdt ons willen verdienen en meer geld willen voor hun school kritisch, maar het is ook een bron van werkdruk. Het werk hebben gelijk. Maar ondertussen moet je, met je beperkte is gecompliceerder geworden, en wanneer mensen ervaren middelen, prioriteiten stellen.” dat ze niet voor elke taak even goed zijn toegerust, geeft Dat laatste is Van Haren met haar eens. “De politiek dat stress.” Harris: “Ja, leraren staan hier onder druk, maar vraagt veel van ons, en wij willen alles maar uitvoeren. dat geldt net zo goed voor andere landen.” We stellen te weinig prioriteiten. Ik denk dat we samen Over de Nederlandse leraren is Harris vol lof. Ze vertelt een duidelijker visie moeten ontwikkelen op wat de bur- over een masterclass die ze tijdens dit bezoek op een avond ger van straks moet kunnen, en wat wij dus als onderwijs gaf aan leraren in Zwolle. “De leraren hadden er al een moeten bieden.” schooldag op zitten. En toch zeiden ze bij de evaluatie dat Zo komt het gesprek op autonomie. Van Haren: “Het ze langer hadden willen doorgaan. In Engeland hadden ministerie wil een deel van de zeggenschap die wij had- mensen al lang op hun horloges gekeken. Dit waren echte den verworven weer bij ons weghalen, omdat het onder- professionals.” wijs niet altijd de koers vaart die politici zouden willen.” >

Alma Harris (derde van links): “Een vis ziet zelf het water niet waarin hij zwemt, zo kunnen jullie je eigen onderwijs niet zien zoals ik het zie.” Foto’s: Mark Verlijsdonk

kader primair december 2017 31

934303-02_031_27-Nov-17_09:58:55_walter interview

Als voorbeeld noemt ze de eind- toets, die het ministerie graag zwaarder zou willen laten wegen, en de 20 miljoen die het kabinet heeft uitgetrokken voor kleine scholen. Het ministerie wil graag zelf bepalen hoe scholen dat geld gaan uitgeven. “Politici proberen ons voortdurend te vertellen wat we moeten doen. Als ze echt willen dat wij ons als sector van binnenuit ontwikkelen, moeten ze daarmee stoppen.” Harris: “Hoe meer autonomie scholen hebben, hoe dynamischer, creatiever en innovatiever ze zijn. Dat is wetenschappelijk bewezen. Bovendien heeft elke school z’n eigen popu- latie. Scholen kunnen zelf veel beter bepalen wat het beste is voor hun leerlingen.” Het boek ‘The Dutch way’ van Alma Harris is in november het Nederlands verschenen. De AVS en de De afstemming tussen bestuur PO-Raad organiseerden daarom samen met de uitgever een meeting met Harris voor schoolleiders en en schoolleiding is ook bepa- bestuurders. lend voor de onderwijskwaliteit, zegt Harris. “Dat zij het eens zijn over wat de school moet Harris’ advies: “Blijf doen wat je doet en verander vooral nastreven. En dat het leiderschap zich daarop richt. Daar niet van richting. Jullie zijn heel consistent in je benade- maak je het verschil mee.” Van Haren: “Onze schoolbestu- ring, van peuterspeelzaal tot en met universiteit. Je school- ren bestaan nog niet zo lang. Eerst waren ze vooral gericht systeem is een spiegel van je maatschappij en de waarden op management, nu steeds meer op leiderschap. De school- die je omarmt. Jullie democratische inborst zit in het leiding zit in een zelfde ontwikkeling, en dat zorgt wel onderwijssysteem ingebakken. Jullie werken toe naar wat eens voor frictie. Je komt gemakkelijk in elkaars vaarwater. de maatschappij nodig heeft: breed ontwikkelde mensen, De kunst is om goed samen te werken en toch allebei je die goede resultaten kunnen opleveren.” _ autonomie te bewaren.” 1 De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) is de organisator van PISA (Program for ‘natuurlijk heb je geld nodig, maar International Student Assessment). geld alleen is niet de oplossing’

Canada Van welk land kan Nederland nog wat leren? boek ‘the dutch way in Harris wijst naar Canada, en dan specifiek naar Alberta, education’ British Columbia en Ontario. “De Canadese cultuur lijkt wel op die van jullie. Zij zijn keihard bezig om de kloof Prof. Dr. Alma Harris, bekend door haar onderzoek naar te dichten tussen de schoolprestaties van inheemse en leiderschap en innovatie in het onderwijs, schreef samen andere Canadezen. De gelijkheid staat bij alle scholen op met haar collega Michelle Suzette Jones een boek over de radar. het Nederlandse onderwijssysteem. Aan het dit jaar De PISA-scores zijn er ook goed.” Van Haren kan zich goed verschenen ‘The Dutch way in education, teach, learn & vinden in de keuze voor Canada als voorbeeld. “British lead the Dutch way’ schreven ook Nederlandse experts Columbia is ook een belangrijke inspiratiebron bij onze mee, onder wie Edith Hooge, Gert Biesta, Jeannette landelijke curriculumvernieuwing. Wij herkennen onszelf Doornenbal, Marc Vermeulen en Sietske Waslander. Sinds in hun visie op wat belangrijk is voor kinderen; in hun november is er ook een Nederlandse versie, getiteld holistische benadering.” ‘The Dutch way, leren, lesgeven en leiderschap in het Nederlandse onderwijs’. Het boek is uitgegeven door Onderwijs Maak Je Samen.

934303-02_032_27-Nov-17_09:58:56_walter politieke column

Politici laten in Kader Primair hun licht schijnen op de gebeurtenissen

in onderwijsland. Deze maand het woord aan Harm Beertema,

woordvoerder onderwijs namens de PVV in de Tweede Kamer.

administratieve werkdruk aanpakken

Maar liefst 80 procent van de basisschool- ook de controledwang binnen de eigen Ruimen’, de regeldrukagenda en een actieve leraren werkt structureel over en een burn- uitvoeringsketen heeft het probleem groter onderwijsinspectie. Toch heeft dit alles de out is eerder regel dan uitzondering. Dat gemaakt. administratieve last niet kunnen tackelen, wordt beaamd door beroepsorganisaties. De inspectie heeft uitstekend werk geleverd wat wel blijkt uit het voornemen van de Al jaren is er sprake van een onverantwoord bij het uitleggen wat wel en niet verplicht leraren om weer te gaan staken. hoge werkdruk in het basisonderwijs, ver- is. Op verschillende manieren, van congres- Maar een groot deel van de verantwoorde- oorzaakt door een almaar groter wordende sen tot Twitter. Die communicatie verloopt lijkheid ligt toch echt bij de leraren zelf. In administratieve last. Een onwenselijke echter via bestuurders en managers en niet een onderwijsdebat heb ik hen op de open- situatie, aangezien overwerkte leraren er op via de leraren zelf. Dit zou via een gedegen bare tribune opgeroepen zelf het initiatief zulke momenten niet zijn voor de leerlingen. interne communicatie bij leraren terecht in handen te nemen: bepaal samen met je Waar komt deze werkdruk eigenlijk van- moeten komen, maar daar gaat het vaak collega’s wat zinvol is om te administreren daan, wie is verantwoordelijk en hoe kan mis. Bestuurders en managers zijn vaak en wat niet. Houd op met het bijhouden deze situatie het beste opgelost worden? bijzonder druk met allerlei seminars en van uitputtende leerlingdossiers. Niemand De werkdruk die de laatste jaren door veel congressen, waardoor deze informatie vaak vraagt erom! Staatssecretaris Dekker beves- leraren als ondraaglijk wordt ervaren, komt binnen het eigen segment blijft hangen. tigde dat voluit. Wees assertief en zelfbe- niet door de vele eisen die de onderwijsin- Dit gekoppeld aan de veelal matig functi- wust als professional. Bepaal zelf wat nuttig spectie stelt. Bestuurders en managers in onerende medezeggenschapsraden – die is om vast te leggen. De leraren, als team, het onderwijs roepen dit wel regelmatig. veel meer kunnen en mogen dan zij zelf zijn als geen ander in staat om zelf een ver- Het dreigen met verlies van financiële steun weten, maar daar amper gebruik van maken antwoorde overdracht te organiseren. wordt vaak aangedragen als reden om lera- – draagt bij aan de instandhouding van het Mijn advies is gezamenlijk te bepalen welke ren allerlei onnodige en vooral tijdrovende probleem. administratieve handelingen nuttig en administratieve taken uit te laten voeren. Vanuit de politiek, en dan met name noodzakelijk zijn, van de ene professional Scholen, bestuurders, managers en directie de vorige staatssecretaris, is meer dan naar de andere. Daar mag wat mij betreft zijn deels verantwoordelijk voor het leed voldoende gedaan om de administratieve de directie best bij betrokken worden, maar dat administratieve werkdruk heet. Er is last terug te brengen tot acceptabele alleen als facilitator, niet als bedillend kennelijk onvoldoende vertrouwen in de proporties. Van afspraken in het Nationaal management. professionaliteit van de eigen leraren, maar Onderwijsakkoord tot de operatie ‘Regels In de week van 13 november heeft het ministerie van OCW een handreiking verstuurd naar scholen om leraren te informeren wees assertief en zelfbewust als over wat wel en niet verplicht is binnen de professional. bepaal zelf wat nuttig administratieve verantwoording. Dat biedt is om vast te leggen de leraar het juiste middel om de werkdruk definitief aan te pakken. _

Reageren? Mail naar [email protected]

kader primair december 2017 33

934303-02_033_27-Nov-17_09:58:56_walter Van de AVS

avs helpdesk vraag van de maand

Vanaf 25 mei 2018 geldt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Wat worden de nieuwe eisen op het gebied van privacy?

tekst jan stuijver

Vrijwel alle scholen hebben privacyreglementen voor het verwerken b. Zij hebben het recht om 'vergeten te worden'; op verzoek van gegevens van personeel en leerlingen. In de Wet Bescherming dient u gegevens zo spoedig mogelijk ('zonder onredelijke Persoonsgegevens (WBP) zijn de belangrijkste regels voor de vertraging') te wissen (artikel 17). omgang met persoonsgegevens in Nederland vastgelegd. Vanaf c. Zij hebben het recht om de eigen gegevens in een 25 mei 2018 wordt deze wet vervangen door de Europese Algemene gestandaardiseerd formaat te ontvangen. Dan is het Verordening Gegevensbescherming (AVG), die in heel Europa gaat eenvoudiger om gegevens door te geven aan een ‘andere gelden. Deze nieuwe wetgeving stelt hogere en aanvullende eisen leverancier van een vergelijkbare dienst’ (zoals een andere aan privacy. school, het samenwerkingsverband, een zorginstelling), De belangrijkste (nieuwe) uitgangspunten voor het verantwoord bijvoorbeeld wanneer zij overstappen (artikel 20 omgaan met persoonsgegevens zijn samengevat in vijf vuistregels: dataportabiliteit). Zie ook het onderwijskundig rapport. doelbepaling en doelbinding, grondslag, dataminimalisatie, trans- d. En uiteraard hebben zij het recht om de eigen gegevens in te parantie (recht betrokkene) en data-integriteit. zien (artikel 15). 9. Er is ook een Registerplicht (artikel 30). Dat betekent dat u De nieuwe eisen komen onder andere voor verantwoordelijken op schriftelijk de belangrijkste aspecten van de persoonsgegevens scholen in het kort neer op: die u verwerkt, moet vastleggen. 1. U moet exact weten welke bestanden met persoonsgegevens u 10. Een mondelinge toestemming over verwerking moet altijd beheert en in bezit heeft. schriftelijk bevestigd worden. 2. U moet weten welke rechten de personen hebben van wie u gegevens in bezit heeft. Er blijft nog steeds een meldplicht bij datalekken, net als in de 3. Wanneer u een product of dienst ontwikkelt, moet er security by huidige wetgeving (WBP), maar de drempel wanneer u moet melden design worden toegepast, oftewel: u moet gelijk nadenken hoe wordt lager. U moet elk datalek melden, mits er geen enkel risico is u de beveiliging van gegevens waarborgt en inbouwt. voor de 'vrijheden en rechten van individuen'. 4. Projecten met hoge risico's op lekken moeten vooraf een inschatting van privacy- risico's krijgen, een zogenaamde Privacy Meer weten? Impact Analyse (PIA). • Verordening (EU) 2016/679 Algemene Verordening 5. U mag persoonsgegevens alleen gebruiken voor het doel waar Gegevensbescherming: www.pmpartners.nl/definitieve-tekst- de informatie oorspronkelijk voor verzameld is. algemene-verordening-gegevensbescherming-avg-gepubliceerd 6. Dataminimalisatie (minder gegevensverwerking, zo min mogelijk • Een uitgebreide toelichting is te vinden op www.avs.nl/helpdesk opslaan) • Zie ook het artikel op pagina 26. 7. Het aanstellen van een functionaris voor de gegevensverwerking (FG). Deze is onder meer verantwoordelijk voor het naleven van Leden van de AVS kunnen de Helpdesk bellen met uiteenlopende de AVG. vragen over vakgerelateerde zaken en hun eigen rechtspositie. 8. Alle betrokkenen (personeel en leerlingen) hebben uitgebreide De helpdesk is bereikbaar op maandag van 11.00 – 12.30 uur en rechten: 13.00 – 17.00 uur en dinsdag t/m vrijdag van 9.00 – 12.30 uur a. Zij mogen gegevens corrigeren als de verzamelde en 13.00 – 17.00 uur via tel. 030-2361010. Mailen kan ook via persoonsgegevens onjuist blijken te zijn (artikel 16). [email protected]. Vermeld altijd uw lidmaatschapsnummer wanneer u contact opneemt. Veelgestelde vragen en antwoorden staan ook op www.avs.nl/helpdesk.

Rectificatie In Kader Primair 3 (november 2017) staat op pagina 35 in het verslag over de bijeenkomst van de beleidscommissie Onderwijs van de AVS een fout. Onder de tussenkop goed verantwoorden staat: “Voor scholen is het jaarverslag een eis en geen schoolverplichting.” Dat moet zijn: “Voor scholen is het jaarverslag geen eis en geen schoolverplichting.” Alleen de schoolgids is verplicht voor scholen. Het jaarverslag is wel verplicht voor schoolbesturen. Onze excuses voor de verwarring.

934303-02_034_27-Nov-17_09:58:56_walter avs in pers Algemeen Dagblad, Radio 1 en EenVandaag

Steeds meer basisscholen laten cao-partners aan zet waren, er is ook over gesproken. Maar als je leerlingen snuffelen aan de een krappe bekostiging hebt, kun je afspreken wat je wilt, uitvoeren arbeidsmarkt. AVS-voorzitter lukt niet.” Petra van Haren hierover in het “Werkdruk komt voor een deel door administratieve lasten en daar Algemeen Dagblad (AD) van 2 kunnen we zelf wat aan doen”, zegt de AVS-voorzitter op 13 novem- november: ”Ervaringen maken ber op Radio 1 naar aanleiding van de lancering van de handreiking leren levend. Door leerlingen te ‘Ruimte in regels’ door minister Slob. “Ga na of je doet wat wettelijk laten werken met 3D-printers verplicht is. Maak bijvoorbeeld keuzes bij het afnemen van toetsen. kun je ze inspireren.” Daar zit geen wettelijk minimum aan vast. Vaak willen schoolbestu- Schoolbesturen zijn geneigd ren veel toetsmomenten. De directie heeft een belangrijke rol in het kleine dorpsscholen te sluiten maken van keuzes.” omdat ze niet rendabel zouden In een reportage van EenVandaag op 23 november kwam Petra zijn. De Verenigde Zelfstandige van Haren aan het woord over het gewenste aantal uren gymles Dorpsscholen (VZD) wil die in het basisonderwijs. Dit is niet gestegen, ondanks het geld dat scholen juist behouden door ze over te dragen aan de leraren en Rutte II ervoor uittrok, blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut. dorpsbewoners. De AVS juicht het toe. “Het is belangrijk dat er “Schoolleiders vinden gym heel belangrijk, maar krijgen de roosters een goed dekkend netwerk van basisscholen overeind blijft. Er is niet altijd rond. Als je berekent hoeveel het kost om een vakdocent voldoende geld om kleine scholen te laten draaien”, stelt Van Haren nog een uur extra les te laten geven, ben je als school 250 tot op 6 november in het AD. 275 miljoen euro kwijt. Die 8 miljoen van Rutte II was slechts een Het aantal kinderen in het speciaal onderwijs neemt weer toe, maar druppel op de gloeiende plaat. Niet alle scholen hebben bovendien dat wil niet zeggen dat reguliere scholen het niet aankunnen, zegt genoeg bevoegde leerkrachten. Ook hebben veel scholen maar een de AVS-voorzitter in het AD van 13 november. Wat volgens haar een beperkte tijd waarin ze van de gymzaal gebruik kunnen maken.” rol speelt is dat het geld dat reguliere scholen krijgen voor zorgleerlingen niet altijd gaat naar extra hulp voor de kinderen die dat nodig hebben. “Geld dat eigenlijk voor zorg is bedoeld gaat naar de gewone formatie. Omdat scholen sowieso krap bij kas zitten.” Nieuwe medewerker Naar aanleiding van een rapport waarin staat dat veel scholen vasthouden aan een verouderde functiewaardering, stelt Van Haren Vanaf 13 november werkt Inci Dagdelen-Aslan op 13 november in het AD dat er geen keuzes vielen te maken over als bestuurssecretaresse bij de AVS. Zij onder- meer waardering voor leraren. “Er wordt terecht gezegd dat de steunt samen met Natalie van Poortvliet de voorzitter en vicevoorzitter van de vereniging. Hiervoor was zij in vergelijkbare functies actief voor directies/management/besturen van onder- actie wijs- en zorgorganisaties en de NS. WordnulidvandeAVSenontvang een cadeaubon van 50 euro! avs-congres 2018

Wie nu lid wordt van de AVS ontvangt een cadeaubon van 50 euro*. Leiderschap in evenwicht

Daarnaast is er ook het voordelige kennismakingslidmaatschap en 16 maart 2018 ͉ NBC Nieuwegein het aspirant-lidmaatschap. AVS-leden die een nieuw lid aanbrengen ontvangen 10 procent Kijk voor het programma en op het persoonlijk deel van hun eerstvolgende . korting contributie inschrijven vanaf 14 december op Bij twee leden is het 25 procent, bij drie 45 procent, bij vier www.avs.nl/congres2018 70 procent en bij vijf 90 procent.

Meer informatie: www.avs.nl/lidworden (Acties)

* Het lidmaatschap geldt met ingang van 1 augustus 2017 en u blijft minimaal lid tot 1 augustus 2019.

kader primair december 2017 35

934303-02_035_27-Nov-17_11:07:58_walter Opleidingen, leergangen, trainingen en masterclasses januari en februari 2018

Opleiding / leergang / training / masterclass (Start)datum Trainer/adviseur/contactpersoon • Opleiding Schoolleider Basisbekwaam* (po) 17 januari Tom Roetert • Opleiding Schoolleider Vakbekwaam* (po) 17 januari Tom Roetert • Leergang Begrijpen vóór ingrijpen: systeemdenken in een lerende school** (po en vo) 18 januari Jan Jutten • Leergang Persoonlijk leiderschap** (po) 25 januari Mil van Beek, Paul ’t Mannetje • Leergang Teamflow voor schoolleiders (po en vo) 9 januari Jef van den Hout • Leergang Professioneel bestuurder** (po) 9 januari Vera Ruitenberg • Leergang Bildung voor schoolleiders** (po) 12 januari Dick Middelhoek, Erno Eskens • Leergang Interim-management: iets voor u?** (po en vo) 25 januari Tom Roetert • Leergang Strategische communicatie & PR** (po) 25 januari Noud Cornelissen, Hans Scholten • Leergang Op weg naar excellent schoolleiderschap** (po) 9 januari Patricia Aerts • Training De CAO-PO: nieuw en anders*** (po) 12 januari Harry van Soest, Paul van Lent • Training Roll out Onderwijs en Zorg: Puur Praktisch voor uw team! (po) 24 januari Ingrid Bunnik, Koos Stienstra • Training Begroten met beleid, de basis*** (po, vo) 5 februari Joke Walraven • Leergang Teamflow voor schoolleiders (po, vo)NIEUW 6 februari Jef van den Hout • Leergang Middenkader** (po) 7 februari Bob Ravelli • Training Naar andere schooltijden, en dan? *** (po) 7 februari Paul van Lent • Masterclass Geluk voor leidinggevenden*** (po) 7 februari Clara den Boer • Leergang Veranderen met Transactionele Analyse** (po, vo) 8 februari Marielle Rumph, Pia Umans • Training Jaartaak in het primair onderwijs – van werkdruk naar gedeelde arbeidsvreugde (po) 13 februari Jan Stuijver

(onder voorbehoud)

legenda schoolleidersregister po meer informatie, inschrijven en advies op maat * Deze opleidingen zijn gecertificeerd voor basisregistratie. www.avs.nl/professionalisering ** Deze leergangen zijn gecertificeerd [email protected] — [email protected] voor formeel leren ten behoeve Of bel 030-2361010 en vraag naar Vera Ruitenberg. van herregistratie.

*** Dit aanbod is aangemerkt als bron voor informeel leren door het Schoolleidersregister PO. Het sluit gedeeltelijk aan bij één of meerdere professionaliseringsthema’s en kan onderdeel uitmaken van uw ontwikke- lingviainformeelleren.

**** Gevalideerd door Registerleraar.nl

Foto’s: Hans Roggen

934303-02_036_27-Nov-17_09:59:02_walter eendaagse training Nieuw! 8 eendaagsen Progressiegerichte Leergang Cultuurpracticum

waarderende Als de schoolcultuur negatief en belem- ontwikkelgesprekken merend is, is de kans groot dat de beoogde doelen niet worden gereali- Iedereen is erbij gebaat dat leraren/medewerkers gemotiveerd uit seerd. In deze leergang leert u de eigen gesprekken met hun leidinggevende komen. Inmiddels weten we uit schoolcultuur van binnenuit zelf te beïnvloeden. Door vast te stellen wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaringen heel goed wat wat de gedeelde vooronderstellingen zijn binnen de cultuur waarop werkt. Deze praktijkgerichte training biedt kennis en inzicht in de u trots mag zijn en die u wilt behouden, en welke niet meer passen (wetenschappelijke) achtergronden van de progressiegerichte en in uw school en daarom aan vervanging toe zijn. Vaak gaat een cul- waarderende aanpak. Na deze dag bent u in staat deze gesprekken tuurverandering over het veranderen van een of twee dominante voor te bereiden, te voeren en te evalueren. Ook heeft u actiepunten mindsets. Deze zoektocht staat centraal. Ook schenken we de voor uw eigen rol en gespreksvaardigheden geformuleerd. nodige aandacht aan het opstellen van passende interventies: wat Daarnaast bent u in staat deze werkwijze toe te passen binnen de werkt in welke situatie? afgesproken werkwijze(n) van uw bestuur/schoolorganisatie. Doelgroep: schoolleiders en directeuren po en vo. Doelgroep: leidinggevenden po en vo en iedereen die begeleidt, Het is aanbevelenswaardig een collega mee te nemen. coacht en collega’s ondersteunt. Startdatum: 6 maart 2018 Data: 16 januari, 10 april, 3 oktober of 6 december 2018 Thema’s Schoolleidersregister PO: ‘Leidinggeven aan verande- Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/professionalisering ring’ en (deelthema’s) Organisatie van de school, Omgaan met (Trainingen) verschillen als team en Professionele leergemeenschap Schoolleidersregister PO: informeel leren Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/cel/cp

tweedaagse training Nieuw! Power of 2

Goed samenwerken binnen een directie- of managementteam is een van de sleutels tot succes. Hoe doe je dat? Gedegen wetenschappelijk onderzoek toont aan welke aspecten van belang zijn voor optimale samenwerking. Deelnemers krijgen via hun testresultaten en het bespreken van gedragsvoorbeelden inzicht in de eigen talenten en de (aanvullende) talenten van de leidinggevende collega(s). Ze maken de balans op over de samenwerking tot nu toe (met behulp van een criterialijst van internationaal onderzoeksbureau Gallup) en onderzoeken samen hun plannen voor verbetering en groei. De tweedaagse geeft een boost aan een nog betere en ﬁjnere 6 eendaagsen en 1 tweedaagse samenwerking, meer (werk)plezier, een slimmere taakverdeling en daardoor betere resultaten. Leergang Middenkader Doelgroep: directies, schoolleiders met hun adjunct(en), managementteams en bestuurders po en vo U leert leidinggeven aan een bouw of afdeling Data: 8 en 9 maart of 24 en 25 mei 2018 door het ontwikkelen van professionele en Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/professionalisering persoonlijke kwaliteiten en het coachen van (Trainingen) collega’s. Na aﬂoop fungeert u binnen de directie Schoolleidersregister PO: informeel leren als sparringpartner en bent u in staat om op een concreet vraagstuk actieonderzoek uit te voeren. De Leergang Middenkader is opgenomen in het Lerarenregister (160 registeruren). Doelgroep: bouwcoördinatoren, adjunctdirecteuren, afdelingsleiders (po) of u heeft de ambitie een dergelijke leidinggevende positie te vervullen. Startdatum: 7 februari 2018 Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/cel/middenkader

kader primair december 2017 37

934303-02_037_27-Nov-17_11:07:56_walter leergang op weg naar excellent schoolleiderschap ‘Een ontdekkingsreis naar jezelf en de ander’

‘Hoe zorg je ervoor dat je je leiderschap zodanig ontwikkeling? Welke waarden vormen mijn drijfveer en hoe herken ontwikkelt dat je anderen kunt inspireren, faciliteren en ik die bij anderen? Hoe zorg ik ervoor dat leiderschap gedeeld coachen?’ Dat is een van de vragen die centraal staan wordt? Communiceer ik goed naar leraren en misschien moeten we in de Leergang Op weg naar excellent leiderschap, die minder werkoverleggen houden? En hoe houd ik mijn eigen balans vanaf maart 2018 geleid wordt door (team)coach, trainer in dit alles? Deze vragen vormen de basis van onze gezamenlijke en organisatieontwikkelaar Patricia Aerts. Zij neemt het ontdekkingsreis.” stokje over van AVS-adviseur Ruud de Sain. Dat is volgens Aerts ook meteen de kracht van deze leergang: met elkaar antwoorden vinden op deze vragen. “Deelnemers zitten met tekst winnie lafeber dezelfde dilemma’s. Er is veel ruimte om met elkaar te zoeken naar wat werkt en van elkaar te leren. Samen vormen de deelnemers een Aerts, die al enkele jaren gastdocent is van de leergang voor bron van kennis en ervaring en daar sluiten we de werkvormen op onderwerpen als persoonlijk leiderschap, Spiral Dynamics en aan. Het oefenen van het voeren van een teamgesprek heeft gelijk teamontwikkeling, legt haar ziel en zaligheid in de leergang die effect op de groep en de sfeer. Ook de opdrachten in tweetallen haar op het lijf geschreven lijkt. Met de oneliner ‘to live, love, learn zijn erop gericht om samen positieve ontwikkelingen voor je eigen en leave a legacy’ (Stephen Covey) draagt ze haar persoonlijke organisatie te ontdekken. De opdracht waarbij je een dag iets totaal missie uit. “Blijf altijd leren! Als je andere mensen wilt begeleiden, anders doet dan anders is leerzaam voor jezelf, maar ook voor de moet je bereid zijn zelf in de spiegel te kijken. Als coach of leider collega die jij coacht; dit heeft direct effect in je organisatie.” is het de kunst om zo te faciliteren dat de ander in zijn leiderschap kan groeien. Mijn rol is een setting te creëren waarin je kunt leren Drie leiderschapsontwikkelingen door te doen, elkaar inspireert en ook elkaar die spiegel voorhoudt. Aerts voegt aan de leergang wel haar eigen ‘smaak en geur’ en Zodat we het potentieel van iedere leider en dat van de groep ervaring als organisatie- en teamontwikkelaar aan toe. In haar benutten.” 25-jarige werkervaring in diverse organisaties en sectoren ziet zij drie maatschappelijke leiderschapsontwikkelingen die ook van Ontdekkingsreis belang zijn voor onderwijsorganisaties. ”Ik zie ten eerste een leider- De leergang besteedt aandacht aan ieders eigen leiderschapsont- schapsontwikkeling van hiërarchisch naar gedeeld. Er komt meer wikkeling en aan gemeenschappelijke vragen van deelnemers. eigenaarschap te liggen bij zowel leraren, leerlingen als ouders. Je “Schoolleiders van nu kampen met vragen als: Hoe bouw ik aan een ziet bijvoorbeeld dat ouders een grotere rol krijgen in de organi- professionele organisatie? Hoe breng ik mijn team(s) effectief tot satie, meer betrokken worden en hun kennis, kwaliteit en ervaring

Angelique we in duo’s vakliteratuur aan de groep. te stellen. Er is veel ruimte voor eigen Snoei-Baan, Voor de afsluitende opdracht loop je inbreng (van casussen) en interactie. directeur van een dag mee met een bestuurder uit een We blijven contact houden na de obs Delfshaven andere sector, zoals het bedrijfsleven. leergang, in de vorm van een inhoudelijke in Rotterdam, Wat mij opviel is dat de werkwijze bijeenkomst en rondleiding bij een van de volgde de in het bedrijfsleven, bijvoorbeeld bij collega’s. leergang in 2017: veranderingstrajecten, op bepaalde In de praktijk merk ik dat het me nu lukt “Ik was op zoek punten niet veel anders is dan in het nog beter aansluiting te vinden bij mijn naar verdieping onderwijs. team en veranderingen stap voor stap na mijn schoolleidersopleidingen. Deze Onderwerpen als presenteren, door te voeren. Ik heb nieuwe bronnen inspirerende leergang raakt aan veel merkdenken, verandermanagement gekregen om uit te putten en collega’s van aspecten en heeft veel praktijkgerichte en omgaan met de media hebben een diverse schooltypes erbij gekregen om opdrachten. De ‘veranderdag’, waarin duidelijke koppeling met de praktijk. Het mee te sparren. Ik ben beter toegerust. je een dag iets totaal anders doet dan gaat over vragen als: hoe kom ik over? En: Daarom kan ik de leergang zeker aanraden normaal, is een vorm van zelfontdekkend hoe kan mijn school zich beter proﬁleren? aan andere schoolleiders.” leren. Bij het ‘boekend’ leren presenteren Je leert waardevrije en verdiepende vragen

934303-02_038_27-Nov-17_11:07:54_walter nieuwe hoofddocent patricia aerts: ‘als je andere mensen wilt begeleiden, moet je bereid zijn zelf in de spiegel te kijken’

inzetten voor de school. Ten tweede zie je een verschuiving van de (persoonlijk) leiderschap en professioneel organiseren. Je zit als nadruk op individuele naar teamontwikkeling. Samenwerken wordt onderwijsleider steviger in het zadel en je hebt meer zicht op een van de belangrijkste vaardigheden. Scholen investeren meer jouw manier van leider zijn. Deze leergang leert je dieper naar je in het team en integreren en benutten ieders kwaliteiten voor de eigen leiderschap te kijken. Je komt er anders uit dan je erin bent organisatie. Tot slot zie ik de noodzaak om snel op ontwikkelingen gegaan.” te reageren. Wat is aan de hand (context), wat is het doel en welke rol heb ik daarin te vervullen? Dat vraagt om continue ontwikkeling leergang op weg naar excellent van de professional. Sta elke week even stil bij hoe het staat met de schoolleiderschap doelen én met het team, en stuur hier zo nodig direct op bij.” Doelgroep: ervaren schoolleiders met een hoog ambitieniveau Schoolleiders mogen volgens Aerts bewuster tijd inruimen voor Startdatum: 8 maart 2018 (intakegesprekken in februari) het werken aan de organisatie in plaats van in de organisatie. “De Thema’s Schoolleidersregister PO: ‘Persoonlijk leiderschap’, schoolleider organiseert dat het werk goed gedaan kan worden en ‘Leidinggeven aan verandering’ en (deelthema) ‘Professionele bouwt de professionele organisatie op. Je creëert het leren en ont- leergemeenschap’ dekt en verbindt kwaliteiten. Na afloop van de leergang hebben de Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/cel/excellent deelnemers meer inzicht in moderne manieren van samenwerken,

Wiel van Ginneken, anders kan en hoe je vaardigheden kunt Het is leerzaam andere deelnemers te directeur van vso stimuleren. Tijdens de leergang heb ik bevragen, samen te werken bij opdrachten de Stormvogel kennisgemaakt met andere werkvelden en oefeningen. De gastdocenten hebben in Hoorn, volgde en andere scholen. Zo heb ik een dag een hoog deskundigheidsniveau en zijn de leergang meegelopen met de bestuurder van zeer bevlogen. De theorie dient als basis in 2017: “Als een grote landbouwcoöperatie. Ik zag om een goede vertaalslag naar de praktijk leidinggevende bevlogen medewerkers met een grote te maken. ondersteun en mate van eigenaarschap. Hun recept? Een Deze leergang is deels een bevestiging van coach je, en goede span of control en afdelingsleiders het spoor waarop mijn team en ik zitten. bied je structuur. De leergang reikt de die hun personeel elke minuut van de dag Anderzijds heb ik ook aandachtspunten tools aan om vanuit alle invalshoeken stimuleren met hun goede voorbeeld. Een meegekregen waar ik mee verder kan en je eigen rol onder de loep te nemen. keer per jaar een beoordeling aan de hand moet. Belangrijk is bijvoorbeeld om tijd Goede communicatie binnen de school van één A4-tje is dan genoeg. Ik wil op te maken voor dialoog. De leergang sluit en naar buiten toe en een juiste cultuur mijn school ook overbodige bureaucratie goed aan bij de fase van ontwikkeling zijn essentieel. Je rol als schoolleider is rondom bijvoorbeeld de gesprekkencyclus waarin ik zelf zit.” ook inspireren, nadenken over hoe het afschaffen.

kader primair december 2017 39

934303-02_039_27-Nov-17_09:59:07_walter tenslottevoor u geselecteerd_ Voor u geselecteerd

training publicatie voor: basisonderwijs en pabo website van: Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en cursus Amateurkunst (LKCA) lespakket wat: gratis handleiding congres richtlijn conferentie Zingen in de klas diversen Naast de muzikale ontwikkeling stimuleert zingen ook taalont- handleiding wikkeling, concentratie, samenwerken en leren luisteren naar symposium elkaar en jezelf. Het geeft plezier en draagt bij aan de saamho- informatie righeid. Andere vakken hebben er baat bij en zingend zijn ze varia nog leuker te maken. In Zing’es staan laagdrempelige tools om structureel (nog meer) aandacht te geven aan zingen in de klas. www.lkca.nl/primair-onderwijs/muziek voor: groep 1 en 2 speciaal en regulier onderwijs (o.a. geschikt bij autisme of dyslexie) van: VoiceJoy wat: serie logopedische prentenboeken voor: bestuurders, schoolleiders en coördinatoren van: Nuffic en PO-Raad Klankenland wat: handreiking (en conferentie) Interactieve, evidence based boekenreeks waarbij kinderen pic- Internationalisering primair tozinnen (zie www.pictoschrijver.nl), ondersteund met liedjes en films, krijgen aangeboden in de vorm van prentenboeken. onderwijs Met kleifiguren wordt een wereld geschapen die het kind uit- daagt meer taal te gebruiken. Bevordert de klankletterkoppeling De handreiking Internationalisering primair onderwijs bevat en brengt kinderen op een speelse muzikale manier in aanra- informatie over het maken van beleidsplannen, aanstellen van king met verschillende klanken. Auteur en bedenker Annemieke een coördinator internationalisering, subsidiemogelijkheden, Bastiaans ontving voor de serie de Branco van Dantzigprijs, de studiereizen (o.a. van de AVS), een stappenplan invoering ‘Oscar’ voor logopedisten. www.klankenland.nl internationalisering en andere tools. Op 23 maart 2018 vindt de tweejaarlijkse conferentie over internationalisering op de basisschool plaats, die in het teken staat van Engels en voor: schoolleiders, P&O’ers of controllers po (ook sbo) wereldburgerschap voor alle leerlingen van groep 1 tot en met 8. van: Arbeidsmarktplatform PO www.nuffic.nl/publicaties en www.nuffic.nl/primair-onderwijs/ wanneer: 13 december vroeg-vreemdetalenonderwijs-vvto/conferentie-english-for-all- waar: Utrecht voorbereid-de-wereld-in wat: gratis workshop

Mogelijkheden scenariomodel PO voor: schoolleiders, leraren, intern begeleiders van: Acco Uitgeverij Met het scenariomodel PO beschikt u over actuele prognoses, wat: vernieuwd basisboek zodat uw school goed voorbereid is op de toekomst. Wilt u de mogelijkheden van het model verkennen of er strategisch Handelingsgericht werken: personeelsbeleid mee opzetten? In de workshop hoort u welke mogelijkheden het scenariomodel biedt, welke informatie het samenwerken aan schoolsucces scholen en besturen oplevert en hoe u deze informatie kunt gebruiken. Zo zijn er niet alleen leerlingenprognoses beschik- In deze geactualiseerde nieuwste handreiking voor het school- baar, maar ook prognoses van de personele formatie en de team van het ‘gele’ basisboek HGW staan doelgericht werken en bijbehorende kosten voor de komende jaren. U gaat zelf aan de systematisch evalueren nu op de eerste plaats en is er naast de slag met het prognosemodel aan de hand van een casus, zodat onderwijsbehoeften meer aandacht voor de opvoedbehoeften duidelijk wordt wat de verschillende uitkomsten betekenen voor van leerlingen. De leerling heeft een sterkere positie gekregen het (strategisch) beleid van uw school of bestuur. Aanmelden en samenwerking met ouders komt nadrukkelijker aan de orde. kan t/m 4 december via [email protected] Door succesvolle kindgesprekken wordt deze samenwerking en Meer informatie: www.scenariomodelpo.nl focus op doelen verder uitgewerkt. ISBN 9789492398130

934303-02_040_27-Nov-17_12:17:07_walter voor: schoolleiders, schoolbestuurders en ict- voor: professionals in onderwijs en opvoeding verantwoordelijken po en vo van: Nationale Academie voor Media en Maatschappij i.s.m. van: Kennisnet, PO-Raad en VO-raad universiteiten wanneer: 19 januari wanneer: 24 januari waar: Supernova, Jaarbeurs Utrecht waar: Aristo Utrecht wat: congres wat: gratis congres OnderwijsInzicht 1e Wetenschappelijk Over innovatie en ict in het onderwijs. Deskundigen en col- Mediawijsheid Congres lega’s gaan in op actuele ontwikkelingen, geven verhelderende analyses en laten zien wat ict-innovaties voor jouw onderwijsor- De sprekers voeren al jaren wetenschappelijk onderzoek uit ganisatie kunnen betekenen. Ook komen actuele praktijkvragen naar verschillende mediawijsheidthema’s, zoals de invloed (bijvoorbeeld rond privacy) en -ervaringen vanuit de versnel- van reclame, nieuws en sociale media, Media Empowerment, lingsvragen en leerlabs aan bod. www.onderwijsinzicht.nl gelijke kansen, media multitasking, online risicobewustzijn en –gedrag, et cetera. Ze presenteren de meest recente resultaten. Er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Meer voor: po, s(b)o, vo, mbo, hbo en wo informatie en aanmelden: www.mediaenmaatschappij.nl/ van: ISVW en 365 onderwijsbetrokkenen wetenschapscongres2018 wat: scheurkalender

Bildungskalender 2018 voor: primair onderwijs van: Meester Mo Met 365 inspirerende uitspraken die aanzetten tot nadenken wat: videoclips over spelling en grammatica voor het betere onderwijs. Inclusief toelichting in mini-essays door 365 experts die werken in of voor het onderwijs, waaronder Meester Mo’s maffe schoolleiders. Helder is dat onderwijs meer omvat dan alleen kennisoverdracht. Met (gast)bijdragen van onder andere Koning lesmateriaal Willem Alexander, Mark Rutte, Ingrid van Engelshoven, Hugo de Jonge, Leonard Geluk, Gert Biesta, Zeki Arslan, Jelle Jolles, Geert Basisschoolleraar in wording Maurice Mans, oftewel Meester ten Dam, Robbert Dijkgraaf, Thijs Roovers en Jan van de Ven. Mo, maakt videoclips over spelling en grammatica. Op zijn Extra aandacht voor het eeuwfeest van het ministerie van OCW YouTube-pagina is onder ander het liedje ‘hun, hen of zij’ te in september 2018. Direct bestellen of meer informatie? beluisteren (op de melodie van ‘Sexy als ik dans’ van Nielson). Mail [email protected] Ideaal voor leerkrachten die zelf aan de slag willen. Kinderen leren zo spelenderwijs de (juiste) taal. Meester Mo verzorgt ook gastlessen. https://hunhenofzij.weebly.com voor: schoolleiders en andere onderwijsprofessionals van: SWP OnderwijsSymposia en logacom wanneer: 12 december voor: schoolleiders en -bestuurders po, vo, mbo waar: Bildung.city, Amsterdam (Duivendrecht) van: Kennisnet wat: onderwijssymposium wat: gratis handboek De gelukkige school Handboek Digitale Over de vrijheid en strijd om een ideale school op te richten. Geletterdheid Honderd jaar vrijheid van onderwijs laat onverlet dat er al jaren fel over artikel 23 van de Grondwet wordt gediscus- Om scholen te helpen hun leerlingen digitaal geletterd te sieerd. Deze vrijheid wordt van vele kanten belicht. Sprekers maken en digitale geletterdheid een structurele plek in het zijn: Bas Levering (Pedagogiek in Praktijk Magazine), Jacomijn onderwijs te geven, biedt het Handboek Digitale Geletterdheid van der Kooij (Verus), Casper Hulshof (Universiteit Utrecht), de wetenschappelijke inzichten tot nu toe en veel best practices Astrid Schutte (publiciste) en Jelmer Evers (leraar geschiede- van collega-scholen. Het handboek is gratis te downloaden via nis Unic). Deelnemers ontvangen het boek De gelukkige www.kn.nu/handboekDG school – hoe Iederwijs opnieuw het onderwijs wilde uitvinden. www.onderwijssymposia.nl

kader primair december 2017 41

934303-02_041_27-Nov-17_11:08:04_walter (036) 548 94 05 Kanjer [email protected]

advertentie training www.kanjertraining.nl

Voor vertrouwen, veiligheid, rust en wederzijds respect

• Preventief en curatief Opleiding voor individuele leerkrachten en teams (ook B.S.O. en T.S.O.) • Gratis volgsysteem Positief beoordeeld door COTAN en Inspectie van het Onderwijs • Verbetert welbevinden in de klas Zie erkenning datebase NJi Ouders, leerkrachten en leerlingen verlangen een school die goede leerresultaten weet te behalen en staat voor het welbevinden van alle kinderen op school.

1000-21-7000-0907-1 Kleur:

1_4_st_AVS_fc_A.indd 1 22-11-17 15:47

BRUTO FORMAAT

[netto formaat + 2 mm aﬂoop rondom. advertentie advertentie Hoe vrijwillig is de CARD minimum 2 mm binnen het netto formaat] ouderbijdrage eigenlijk? Àlles over voeding, bewegen, inrichten, opleiden, spelen en Àlles Hoe leg ik ouders speelmaterialen, over uit waarom de leren en middelen. IKC ouderbijdrage echt nodig is? 18, 19 & 20 januari 2018 10:00 - 17:00 uur

Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch Als schoolleider wil je ouders zo goed mogelijk informeren. REGISTREER JE VIA KINDVAK.NL/REGISTRATIE Ouders & Onderwijs helpt daarbij. EN VERZEKER JE VAN EEN GOEDE PLAATS BIJ ÉÉN VAN DE 60 GEPROGRAMMEERDE WORKSHOPS

Ouders & Onderwijs is dé primair onderwijs | kinderopvang | jeugdhulp/zorg vraagbaak over school, Let op: de registratie-fee bedraagt € 10,00. Middels de registratie kun je onderwijs en medezeggenschap! een keuze maken uit het uitgebreide workshopprogramma (zie kindvak.nl) zolang daar ruimte is. Ook kun je gebruik maken van de buspendel van en naar het station, krijg je gratis parkeren, gratis garderobe, gratis koﬃe bij ontvangst mét een Bossche lekkernij en 0800-5010 [email protected] nog veel meer! Zonder registratie is toegang uitsluitend mogelijk door aankoop van een toegangsbewijs à € 20,00 bij de ingang van het event. www.oudersonderwijs.nl

1000-21-7000-2035 AVS KP 2017-18-01 Kleur: 1000-21-7000-2184-4 Kleur:

42 1_4_st_AVS_fc_A.indd 1 1_4_st_AVS_fc_D.indd23-08-17 10:11 1 22-11-17 15:45

934303-02_042_27-Nov-17_09:59:11_walter42 boekbespreking

In ‘Survivalkit voor de schoolleider’ gaat basisschooldirecteur en hogeschoolgastdocent Annemarie Vandoninck in op de – steeds veeleisendere – rol van de schoolleider en hoe deze ‘bedreigde soort’ zijn voorname en verantwoordelijke job kan overleven. Een extra boost, vaak door gewoonweg even anders te denken. tekst paul van den heuvel, avs survivalkit voor schoolleiders

“Je krijgt de kans om dag in dag uit te doen • People management. Over mensen moti- Soms (bijna letterlijk) uitgeschreven of in de waar je altijd al van droomde. Coördineren veren en inspireren. Hoe krijg je collega’s vorm van een verwijzing naar gerelateerde en leidinggeven in het onderwijs. Heel wat op één lijn, hoe communiceer je, hoe literatuur of internet. Het toolkitgedeelte studies bevestigen dat leraren ervoor kiezen ontwikkel je competenties, et cetera. sluit af met zestien tips om tot rust te om directeur te worden omdat ze hopen een • Time management. Een kort hoofdstuk komen na een drukke dag. Deze sluiten verschil te kunnen maken in het leven van over wat wel te doen, wat niet en de overigens prachtig aan bij een uitspraak kinderen. Ze willen hun carrière uitbouwen valkuilen. van AVS-vicevoorzitter Ingrid Doornbos: als schoolleider om samen met een team • Zelfmanagement. Over zelfzorg en “Gun elke schoolleider dagelijks tien minu- aan een pedagogisch project te kunnen relativeren. ten uit het raam staren” (zie Kader Primair 1, werken.” september 2017). Na deze positieve woorden op respec- tievelijk de achterflap en in het eerste het is geen uitgave ‘Survivalkit voor de schoolleider’ is een hoofdstuk(je) ‘Waarom word je directeur’ om in een keer uit te geweldig leuk en prettig leesbaar boek van deel 1 (Theorie) gaat auteur – en lezen, maar meer een boordevol informatie en tips. Op enkele schoolleider op een Belgische basisschool typisch Belgische zaken na is de publicatie – Annemarie Vandoninck nog op dezelfde naslagwerk dat je er van Van Vandonink prima toepasbaar in de pagina in op de knelpunten in het beroep. regelmatig bij pakt vergelijkbare Nederlandse schoolleiders- Om na acht bladzijden over te gaan op praktijk. Het is geen uitgave om in een keer ‘Waarom stopt een directeur er op een uit te lezen, maar meer een naslagwerk op bepaald moment mee?’ Daarna gaat ze Het derde en laatste deel van het boek je bureau dat je er regelmatig bij pakt. Een gelukkig toch over naar ‘Wat maakt dat een bestaat uit een zeer praktische toolkit. Want soort almanak, net als het rode boekje van directeur het wel volhoudt?’ Want we waren hoe goed je al het voorgaande ook gelezen Mao Zedong. Zou de survivalkit daarom een immers begonnen met een droom... Het is en begrepen hebt; hoe breng je het in de rode kaft hebben? _ echter niet slecht dat Vandoninck even een praktijk en hoe houd je het allemaal vol? kijkje in de keuken geeft waarom het ook De toolkit beschrijft werkvormen om effec- Vandoninck is sinds 2008 directeur niet zou kunnen lukken als schoolleider. In tief op weg te gaan met de inhoud van de van vrije basisschool De Toren in Mol- het hoofdstuk over volhouden bespreekt vier rugzakcompartimenten. De auteur reikt Achterbos (België). Daarnaast is zij ook de auteur de competenties die een school- daarbij oude maar ook nieuwe werkvormen gastdocent aan diverse hoge hogescholen. leider nodig heeft: niet alleen pedagogische aan, die nog niet eerder zijn uitgeprobeerd. en management skills, maar ook bepaalde persoonskenmerken. Al deze competenties samen zorgen voor het welbevinden van de schoolleider. Eerdere boekbesprekingen zijn te vinden op www.avs.nl/ In deel 2 (De survivalkit) behandelt vereniging/onsaanbod/kaderprimair Vandoninck in vier ‘compartimenten’ de benodigdheden die niet mogen ontbreken in Survivalkit voor de schoolleider, Anne-marie Vandoninck, de rugzak van de schoolleider: Pelckmans Pro, 2017, ISBN 9789463370295, www.uitgeverijpica.nl • Pedagogisch leiderschap. Over hoe je (bestellen vanuit Nederland) teamleden meekrijgt met jouw visie.

kader primair december 2017 43

934303-02_043_27-Nov-17_09:59:09_walter (Advertorial)

Foto: Ronald Knapp Kom met je klas naar Het Concertgebouw in Amsterdam!

Muziek maakt blij, bevrijdt, geeft energie en kinderen verschillende bekende ensembles, en met muziekdocenten worden er slimmer van. Het is een universele taal die we en andere professionals. De leerlingen krijgen dus les van de allemaal begrijpen. Iedereen weet dat dat zo is, maar gek allerbeste musici. genoeg weet niemand waaróm het zo is. Dat is het magische van muziek. Het Koninklijk Concertgebouw brengt deze Voorstellingen in 2018 magie graag over op alle leerlingen in het primair onderwijs. Groep 3 & 4: 12, 13, 15 of 16 maart om Voor elke klas hebben wij speciale concerten inclusief les 9.30, 11.15 en 13.30 uur materiaal ontwikkeld. Groep 5 & 6: 15 en 17 mei om 9.30, 11.30 en 13.30 uur Lesmateriaal voor in de klas Groep 7 en 8: 27 en 29 maart om Aan de concerten is ook lesmateriaal gekoppeld waarmee 9.30, 11.30 en 13.30 uur u de leerlingen voorbereidt op het concert. Met dit lesma teriaal studeren de leerlingen de liedjes van te voren in op school. Want, naar een concert in Het Concertgebouw gaan Handig om te weten is leuk en bijzonder. Maar de ervaring voor de leerlingen • Meld uw klas nu aan op wordt nog mooier als ze tijdens het concert kunnen mee www.educatie.concertgebouw.nl. zingen. Daarom gaan de leerlingen eerst in de klas aan de • Voor vragen kunt u mailen naar slag met het lesmateriaal. Ze studeren liedjes in, maken op [email protected] drachten en krijgen les in bodypercussie. Vervolgens zingen • Het openbaar vervoer binnen de de kinderen in Het Concertgebouw samen de muziek die stad Amsterdam met het GVB is gratis! ze hebben ingestudeerd, begeleid door het orkest. Tijdens de voorstelling beleven de kinderen de avonturen van het Heel graag tot ziens in Het Concertgebouw! verhaal mee en genieten ze van de mooiste muziek.

Het lesmateriaal sluit o.a. aan bij de kerndoelen die behoren tot het leergebied Kunstzinnige Oriëntatie. Dit voorberei dende lesmateriaal biedt u als leerkracht ook inspiratie voor ideeën om het thema van de voorstelling breder te trekken dan alleen een bezoek aan Het Concertgebouw. Maar ook samenwerken, kritisch denken en creativiteit spelen een belangrijke rol.

De beste orkesten en musici De afdeling Educatie van Het Concertgebouw ontwikkelt het educatieve programma samen met het Koninklijk Concert gebouworkest, het Nederlands Philharmonisch Orkest en Foto: Jordi Huisman

934303-02_044_27-Nov-17_09:59:11_walter44 1000-21-7000-2650 AVS KP 2017-2018 -04 dec Kleur: fc 1_1_stA4_AVS_fc_Dv2.indd 1 22-11-17 15:38 Uitgelicht

thema _ Muziek en het jonge brein Van het veelvuldig luisteren naar Mozart word je geen genius. Maar wie veel muziek hoort, ontwikkelt een prima luistervermogen en dát helpt enorm bij het leren. Aldus natuurkundige en wetenschapsjournalist Mark Mieras, die zich al jaren bezighoudt met hersenonderzoek. Pagina 10

achtergrond _ Strengere eisen gegevensbescherming Scholen moeten na 25 mei 2018 voldoen aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Dit betekent onder meer dat ze hun digitale leerlingvolgsystemen, toetsings programma’s en inzet van sociale media en apps onder de loep nemen en een Functionaris Gegevensbescherming aanstellen. Pagina 26

actueel

Foto omslag: In het tvprogramma Lang Leve de Muziek Show nemen scholen het via muzikale spellen en optredens tegen elkaar op om uiteindelijk op te mogen treden tijdens het Kerst Muziekgala in Ahoy op 14 december.

934303-01_003_27-Nov-17_10:33:36_walter (Advertentie)

Iedereen die naar school gaat, kan met zijn of haar klas in TivoliVredenburg terecht. Want ons motto is: voor iedereen een leven lang muziek!

Ademloos luisteren naar mooie liedjes, voluit meezingen en dansen, kijkjes achter de schermen, zelf componeren of op één dag meerdere concerten bezoeken. Het kan allemaal in Utrecht in TivoliVredenburg!

934303-01_004_27-Nov-17_10:33:44_walter 1_1_stA4_AVS_fc_A.indd 1 22-11-17 15:52