Een Universiteit Van Waarde(N) Naar Een Toekomstbestendige Inrichting En Besturing Van De Universiteit Van Amsterdam
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Een universiteit van waarde(n) Naar een toekomstbestendige inrichting en besturing van de Universiteit van Amsterdam 2 There is no one best way to organize Any way of organizing is not equally effective1 1 Galbraith, J. (1977): Organization Design. Reading: Addison-Wesley. 3 Colofon2 De commissie Democratisering en Decentralisering Lisa Westerveld (voorzitter) Herman van den Bosch Eva Groen-Reijman Rob Hagendijk Pieter Pekelharing Kyah Smaal Mathieu Weggeman (tot 1 september 2016) Gloria Wekker Secretariaat en assistentie Danna Harmsen Daan Tillie Camiel van Hove Amsterdam. 24 Oktober 2016 2 Zie voor meer uitgebreide biografische informatie over de leden van de Commissie D&D onze website: http://commissiedd.nl/?page_id=9 4 Voorwoord De instelling van een commissie wordt vaak gebruikt om kritiek te omzeilen en mogelijke op- lossingen op de lange baan te schuiven. Want rapporten zijn niet in een dag geschreven, het voorliggende rapport is daar een goed voorbeeld van. De commissie Democratisering & De- centralisering (commissie D&D) beseft bovendien dat veel rapporten achteloos in een la wor- den geschoven. Dat risico is ook nu aanwezig, helemaal omdat met het uitkomen van dit rap- port de bezetting van het Maagdenhuis alweer lang achter ons ligt. Toch heeft de commissie goede hoop dat het ditmaal anders gaat: In de maanden dat de commissie D&D aan de slag was, is er in een aantal faculteiten al veel verbetering in gang gezet. Ook in de Tweede Kamer werd gedebatteerd over het versterken van de medezeggen- schap binnen universiteiten. Er zijn veel wisselingen geweest op bestuurlijke posten binnen de UvA en ook heeft de raad van toezicht een nieuwe samenstelling gekregen. Met dit rapport schetst de commissie – conform haar opdracht – een aantal mogelijke alterna- tieven voor bestuur en organisatie van de universiteit. Deze worden in een referendum voor- gelegd. De commissie reikt ook oplossingen aan voor knelpunten die met onmiddellijke ingang uitge- voerd kunnen worden. Het is aan de studenten, medewerkers en bestuurders van de Universiteit van Amsterdam om aan de slag te gaan met de uitkomst van het referendum en met deze voorstellen. De com- missie hoopt van harte dat ook politiek Den Haag notie neemt van dit rapport om de juiste randvoorwaarden te scheppen. Zodat de medewerkers, studenten en bestuurders alle ruimte krijgen om de organisatie te verbeteren en zich zo meer te kunnen focussen op onderwijs en onderzoek. Namens de commissie D&D, Lisa Westerveld voorzitter 5 6 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inhoudsopgave 7 Samenvatting van bevindingen en aanbevelingen 9 Inleiding: De commissie Democratisering en Decentralisering 25 Deel 1: Wat is er aan de hand op de Universiteit van Amsterdam 29 1 De Universiteit van Amsterdam in 2015 29 1.1 De bezetting van het Maagdenhuis 29 1.2 Onderzoek naar knelpunten 32 1.3 Ondertussen in de faculteiten 39 1.4 Ondertussen in de rest van het land 41 1.5 Conclusie hoofdstuk 1 43 2 Observaties binnen faculteiten, diensten en holding 46 2.1 Economie en Bedrijfskunde 46 2.2 Geesteswetenschappen 48 2.3 Medische faculteit / Academisch Medisch Centrum 51 2.4 Natuurkunde, Wiskunde en Informatica 54 2.5 Maatschappij- en Gedragswetenschappen 56 2.6 Rechtsgeleerdheid 58 2.7 ACTA 60 2.8 Gemeenschappelijke diensten 62 2.9 UvA Holding 63 2.10 Conclusie 66 3 Veranderende bestuurlijke verhoudingen en beleidsproblemen 69 3.1 Het einde van de hooglerarenuniversiteit 69 3.2 Internationale ontwikkelingen 72 3.3 Aanpassingen van bestuurlijke vormgeving en van beleid 74 3.4 Enkele beleidsproblemen van de Universiteit van Amsterdam nader beschouwd 78 3.5 Problemen binnen de bestuurlijke organisatie 84 3.6 Conclusie hoofdstuk 3 90 Conclusie deel 1 93 7 Deel 2: De grondslagen van een toekomstbestendige Universiteit van Amsterdam 97 4 Naar een universiteit van waarden 99 4.1 De senaat als deliberatief forum 100 4.2 Naar een ‘Charter van de Universiteit van Amsterdam’ 104 4.3 Conclusie hoofdstuk 4 123 5 Ontwerp van een democratische universiteit 125 5.1 Het belang van democratie voor een toekomstbestendige universiteit 125 5.2 Keuzen bij een democratisch ontwerp van de universiteit 127 5.3 Modellen voor een democratische universiteit 135 5.4 Conclusie hoofdstuk 5 142 Conclusie deel 2 145 Deel 3: Het referendum en daarna: Voorbereiding van veranderingen en doorvoeren van verbeteringen 149 6 Het referendum: De universitaire gemeenschap aan het woord 151 6.1 Opdracht en uitvoering 151 6.2 De inhoud van het referendum 153 7 Het referendum: Impuls voor een breed verandertraject 155 7.1 Bij het verschijnen van dit rapport 155 7.2 Naar een verandertraject 156 7.3 Bestuurlijke en beleidsproblemen samen oplossen 158 8 Aanbevelingen voor verbeteringen op korte termijn 161 8.1 Directe verbeterpunten 162 8.2 Conclusie deel 3 169 Bijlagen 173 Bijlage 1: Uitgebreide verantwoording van de commissie 175 Bijlage 2: Het project Democratisering en medezeggenschap 179 Bijlage 3: Project decentralisering en autonomie 181 Bijlage 4 Overzicht verschillen en overeenkomsten bestuursmodellen (versie juni 2016) 183 8 Samenvatting van bevindingen en aanbevelingen De aanleiding 2015 was een veelbewogen en druk jaar voor studenten, medewerkers en bestuurders van de Universiteit van Amsterdam. De bezettingen van het Bungehuis en het Maagdenhuis hebben veel los gemaakt, zowel onder voor- als tegenstanders. Na een roerige periode hebben de ac- tiegroepen, de medezeggenschap en de vakbonden met het college van bestuur afspraken gemaakt over een verandertraject. Onderdeel daarvan was de instelling van commissies met betrekking tot financiën, inspraak en diversiteit. Dit rapport is het resultaat van de commissie Democratisering & Decentralisering (hierna: commissie D&D), een van de ingestelde com- missies. Afgesproken is dat de bevindingen van de commissie D&D voorgelegd worden aan de universitaire gemeenschap en dat het college van bestuur zich aan een heldere uitkomst van deze raadpleging zal committeren. Het heeft maanden geduurd voordat de commissie D&D volledig geïnstalleerd was (december 2015) en zij beschikte over het benodigde budget (februari 2016). Toch waren er toen al wat voorbereidende werkzaamheden verricht en was er een werkplan opgesteld en besproken tij- dens een publieke bijeenkomst en met de contactcommissie3. Conform het gestelde in het mandaat legt dit werkplan sterke nadruk op discussie en overleg in de verschillende facultei- ten en binnen de gemeenschap als geheel. Regelmatige terugkoppeling naar de contact- commissie, de faculteiten en via universitaire bijeenkomsten is voorzien in een drietal ronden van overleg en terugkoppeling. Vanwege de opdracht en qua opzet is de commissie dus eerst en vooral een ‘deliberatieve’ commissie die studie en discussie in eigen gelederen combineert met gesprekken met medewerkers en studenten uit faculteiten en diensten, waaronder on- dernemingsraden, studentenraden, decanen en andere bestuurders. Helaas is het niet mogelijk gebleken het werkplan naar de letter uit te voeren. Dat de commis- sie pas maanden later dan voorzien operationeel is geworden speelt hierin een rol, maar ook de veranderende situatie aan de Universiteit van Amsterdam is van belang. Inmiddels was namelijk al in een aantal faculteiten druk overleg gaande over gewenste veranderingen. In het werkplan was al aangekondigd dat de commissie duplicering van discussies zou vermijden en lopende processen niet wilde verstoren. Elders bleek echter dat de belangstelling voor dis- cussies en debatten over de problemen en veranderingen beperkt was en dat degenen die wel interesse toonden vaak al op andere wijze in de discussies betrokken waren. Bovendien waren de meeste mensen gewoon druk en aan het werk, zoals te verwachten bij een instel- ling waar werkstress een van de meest gehoorde klachten is. Dit maakte echter dat van het zelfstandig organiseren van open en grootschalige debatten weinig meerwaarde te verwach- ten viel ten opzichte van wat al bekend was of al vanuit de eenheden zelf werd georgani- seerd. Vandaar dat in maart besloten is aanpassingen door te voeren. 3 In de contactgroep/contactcommissie (beide termen worden door elkaar gebruikt) zijn de volgende groepen vertegenwoordigd: University of Colour, Rethink UvA, ASVA, De Nieuwe Universiteit, Humanities Rally, Centrale Studentendraad (CSR) en Centrale Ondernemingsraad (COR) 9 De commissie D&D heeft vele gesprekken gevoerd op allerlei plaatsen en rapporten en ver- slagen gelezen over de situatie aan de universiteit. Naarmate het leeswerk en de gedachte- wisseling vorderde, werd het beeld van de problematiek van de Universiteit van Amsterdam eerder meer veelvormig dan eenduidig. Zowel tussen als binnen faculteiten en groeperingen (medewerkers, studenten) bestaan zowel punten van overeenstemming als grote verschillen. Hetzelfde geldt voor oplossingen die ter tafel kwamen. Bovendien is de Universiteit van Am- sterdam geen op zichzelf staande eenheid, maar valt zij onder de Nederlandse wet- en regel- geving. Voor veel beleidskeuzes is de universiteit dus afhankelijk van beslissingen in Den Haag en talloze andere plekken. De universiteit is onderdeel van een ingewikkeld stelsel van financieringsstromen en besluiten die buiten de universiteit worden genomen. Parallel aan de werkzaamheden van de commissie D&D debatteerde in 2015 de Tweede Kamer over de versterking van de bestuurskracht van de universiteiten. De belofte dat dit wetsvoorstel de mogelijkheden voor meer autonomie en verdergaande democratisering zou vergroten werd echter slechts mondjesmaat gerealiseerd. De commissie D&D heeft