WALKA STRONNICTW POLITYCZNYCH NA SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KIJOWSKIEGO W ŻYTOMIERZU W 1786 Roku
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
УДК 947 Tadeusz Srogosz WALKA STRONNICTW POLITYCZNYCH NA SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KIJOWSKIEGO W ŻYTOMIERZU w 1786 roku Celem artykułu jest ukazanie walki stronnictw, to jest regalistycznego (królewskiego), którego przywódcą był wojewoda kijowski Józef Gabriel Stempkowski, oraz białocerkiewskiego (hetmańskiego), którego przywódcą był hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, na sejmiku województwa kijowskiego w 1786 r. Problem rozpatrywany jest zwłaszcza z punktu widzenia roli przywódców tych ugrupowań, a także kształtowania postaw szlachty i forsowania odpowiednich uchwał oraz elekcji posłów i urzędników. Walka polityczna stronnictw powodowała, że sejmik województwa kijowskiego był jednym z najbardziej burzliwych, poszczególni działacze starali się sprowadzić jak największą rzeszę zwolenników, często zachowujących się agresywnie, próbujących wymusić korzystne dla siebie kandydatury i uchwały. Wybór posłów stanowił miarę niepowodzenia stronnictwa regalistycznego, ponieważ przeszli wszyscy kandydaci Białej Cerkwi. Kolejną porażką regalistów była redakcja instrukcji poselskiej. Słowa kluczowe: stronnictwa polityczne, sejmik województwa kijowskiego, 1786 r. Метою статті є відображення боротьби політичних фракцій – регалістичної (королівської), лідером якої був київський воєвода Юзеф-Габріель Стемпковський, та білоцерківської (гетьманської), лідером якої був великий коронний гетьман Францішек Ксаверій Браницький, – на сеймику Київського воєводства у 1786 р. Проблема розглянута в основному з точки зору ролі лідерів цих груп, а також ставлення шляхти і блокування відповідних резолюцій та виборів депутатів і урядників. Боротьба політичних фракцій означала, що сеймик Київського воєводства був одним з найбільш бурхливих, окремі активісти намагалися залучити найбільшу кількість прихильників, часто поводячись агресивно, забезпечуючи прийняття сприятливих для себе кандидатур і резолюцій. Вибір депутатів став невдачею регалістичної фракції, оскільки пройшли всі білоцерківські кандидати. Черговою поразкою регалістів стало складання інструкції депутатам. Ключові слова: політичні фракції, сеймик Київського воєводства, 1786 р. The purpose of the article is to show the struggle between the regal (royal) fraction, whose leader was the voivode of Kiev Józef Gabriel Stempkowski, and the hetman’s fraction, whose leader was Great Crown Hetman Franciszek Ksawery Branicki, at regional council (sejmik) of Kiev voivodeship in 1786. The issue is considered mostly from the point of view of the role of the leaders of these fractions, but also discussed are the matters of formation of gentry’s attitude, which forced suitable resolutions and election of deputies and officials. The political struggle of the fractions caused the regional council (sejmik) to be one of the most aggressive ones as individual activists often acted violently trying to bring as many supporters as possible in order to enforce candidatures and resolutions which were favourable for them. The results of the election were a failure by any measure of the regal fraction as all candidates of Bila Tserkva were elected deputies. The next defeat of the regalists was during the composition of parliamentary instruction. Keywords: political fractions, regional council (sejmik) of Kiev voivodeship, 1786. Celem artykułu jest ukazanie polityki W połowie lat siedemdziesiątych XVIII w. stronnictwa regalistycznego w województwie zaczęło się ponownie krystalizować stronnictwo kijowskim w latach 1783-1788, zwłaszcza z regalistyczne (jego początki miały miejsce w punktu widzenia roli przywódców tego poprzedniej dekadzie) [4, s. 205; 31, s. 171- ugrupowania, a także kształtowania postaw 183]. Problem funkcjonowania stronnictwa szlachty i forsowania odpowiednich uchwał oraz regalistycznego był wielokrotnie podnoszony w elekcji posłów i urzędników („plantowania” literaturze przedmiotu, aczkolwiek nadal wiele sejmiku żytomierskiego). kwestii oczekuje jeszcze na gruntowne badania. 95 Często większą uwagę przykłada się do osoby przebieg i uchwały sejmików miały wpływ Stanisława Augusta Poniatowskiego niż do czynniki zewnętrzne (napływające drogą oficjalną funkcjonowania ugrupowania regalistów [34, i nieoficjalną informacje o wydarzeniach w skali s. 35-47]. W tematyce stronnictwa panuje szerszej, to jest ogólnopaństwowej oraz lokalnej, a różnorodność terminologiczna, ale najczęściej także działania o charakterze propagandowo- stosuje się pojęcie „regalista” lub „rojalista” na agitacyjnym) i wewnętrzne, czyli ich struktura oznaczenie stronników królewskich. Podobnie społeczna oraz relacje między uczestnikami [5, zamiennie stosuje się terminy: stronnictwo s. 61]. Dzięki autorytetowi senatorowie regalistyczne, stronnictwo królewskie i oddziaływali na obrady sejmików, najczęściej stronnictwo dworskie lub obóz regalistyczny, stosując metody agitacji i perswazji, dążąc też obóz królewski i obóz dworski. W historiografii do osobistej kontroli sytuacji na sejmiku, często analizowano również problem niespójności zwłaszcza w momentach większych napięć stronnictwa regalistycznego, w tym również pod politycznych [5, s. 68]. Kontrolę tę ułatwiała kątem jego skuteczności. Stosowane są również mała liczba uczestników sejmików, w znacznej różne kryteria podziału regalistów. Na przykład części skoligaconych ze sobą. Senatorowie Witold Filipczak podzielił lokalnych przedsta- korzystali zatem z pomocy krewnych i wicieli tego ugrupowania na osoby bezpośrednio stronników. zależne od monarchy oraz osoby związane z Według schematu wypracowanego na liderami stronnictwa regalistycznego, jak przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych również stwierdził, że część senatorów i posłów XVIII w. Stempkowski umacniał w dalszych bardziej niż z królem wiązała swoje kariery latach stronnictwo regalistyczne na Ukrainie. polityczne z ambasadą rosyjską [11, s. 36]. Stał się niekwestionowanym przywódcą Adam Danilczyk stwierdził, że stronnictwo stronnictwa w województwie kijowskim [12, królewskie składało się w przeważającej części s. 83-103; 13, s. 33]. W 1775 r. zakupił od z półmagnaterii oraz zamożnej i średniej Stanisława Lubomirskiego klucz łabuński na szlachty, zawdzięczającej wywyższenie królowi Wołyniu, gdzie powstała około 1780 r. [8, s. 35]. wspaniała rezydencja zaprojektowana przez Czy stronnictwo regalistyczne posiadało Efraima Szregera (koszty budowy i utrzymania program polityczny, oczywiście rozumiany w pałacu stały się później jedną z przyczyn bardzo ogólny i szeroki sposób, odpowiadający bankructwa Stempkowskiego) [3, s. 281; 9, warunkom osiemnastowiecznego parlamenta- s. 255; 20, s. 291]. Tak pałac w Łabuniu i ryzmu? Na bezprogramowość stronnictwa okolicę opisywał w 1787 r. starosta inflancki wskazywało wielu autorów, jednak nie hrabia Kazimierz Konstanty de Bröl Plater: „nie wykluczając możliwość chęci konstruktywnego wypowiedzianie jednak i dzisiaj cieszyła pozycja działania regalistów. Na przykład Richard pałacu Łabuńskiego w czasie acz smutnym, i w Butterwick stwierdził, że większość zwolenników barwie zimowej wesołość sytuacji swej króla można określić jako regalistów, ale nie ukazującego, która pewnie milszą i okazalszą monarchistów, ponieważ popierali jego politykę być musi w lecie, już dla powabnych widoków bardziej w nadziei na awanse niż dla programu miasteczka z jednej strony, z drugiej wzgórków, „oświeconej monarchii” [4, s. 206-207] Obecny dolin i różnych natury odmian, już dla rzeki, jest w literaturze przedmiotu (zwłaszcza w która pod samym pałacem groblą wstrzymana, pracach dotyczących działania opozycji) pogląd, nie tylko obszernym rozlewa się stawem, ale jakoby stronnictwo królewskie takiego programu śliczną i obszerną kaskadą pod samymi oknami, nie wypracowało, nie do końca jest słuszny. Na oko widza nasyca. Z części zaś pałacu przykład przedstawiciele łódzkiego ośrodka najozdobniejszymi są sień wspaniała ze badań nad parlamentaryzmem (Wojciech wschodami, sala w kolumny porządku jońskiego Szczygielski, Witold Filipczak) wspominają o marmoryzowana, balkon długi i szeroki od programie oświeceniowego monarchizmu [10, facjaty na kaskadę obróconej i perystyl od wjazdu s. 3; 33, s. 118-119]. z ośmiu kolumnami na dziesięć przynajmniej łokci Według Jolanty Choińskiej-Miki, która wysokiemi” [17, s. 90]. Według pamiętnikarza i szerzej niż inni znawcy dziejów sejmikowych klienta Stempkowskiego, Jana Duklana Ocho- analizowała zagadnienia formalno-taktyczne, na ckiego, pałac w Łabuniu „poczęli naśladować 96 możniejsi, a w niedługim przeciągu czasu i mniej dla klientów” [21, s. 275, 284] (czasem badacze majętni postawili sobie porządniejsze domy i tej problematyki mają tendencje do nadmiernego umeblowali je przesadzając się na zbytki” [26, tropienia zjawiska klientyzmu). s. 51]. Dzięki budowie rezydencji kasztelan W końcu lat siedemdziesiątych i w latach kijowski nie musiał jeździć do domów osiemdziesiątych XVIII w. stronnictwo sympatyków polityki królewskiej lub wahających regalistyczne zyskało poważnego przeciwnika się co do wyboru opcji politycznej. Teraz politycznego w postaci byłego przyjaciela wszyscy, którzy chcieli się z nim spotkać, Stempkowskiego, hetmana wielkiego koronnego przyjeżdżali do Łabunia. To rozwiązanie bardziej Franciszka Ksawerego Branickiego, który odpowiadało znaczeniu senatora, a ponadto zmontował stronnictwo białocerkiewskie okazało się korzystniejsze z powodów (hetmańskie), zyskując znaczne poparcie między taktycznych (gospodarz zyskiwał przewagę innymi w województwie kijowskim [13, s. 38- w negocjacjach). Tutaj mógł, jak to ujął Antoni 39; 22, s. 217-220]. Zofia Zielińska oceniła,