IZDAVAČ: Univerzitet u Sarajevu Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava ZA IZDAVAČA: Dr. Rasim Muratović, naučni savjetnik UREDNICI: Dr. Fikret Bečirović Mr. Muamer Džananović DTP: Dipl. ing. Sead Muhić NASLOVNA STRANA: Dipl. ing. Sead Muhić ŠTAMPA: Štamparija Fojnica d.o.o. TIRAŽ: 300 ------------------------------------------------------------------------------------- CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo ------------------------------------------------------------------------------------- “SREBRENICA 1995-2015: EVALUACIJA N A S L I J E Đ A I D U G O R O Č N I H POSLJEDICA GENOCIDA” Zbornik radova sa Međunarodne naučne k o n f e r e n c i j e o d r ž a n e 9 - 1 1 . j u l a 2 0 1 5 . g o d i n e Sarajevo – Tuzla – Srebrenica (Potočari): 9-11. juli 2015. Sarajevo, 2016. SADRŽAJ I K NJ I G A POZDRAVNE RIJEČI .....................................................................11 Ahmić, Amir, ICTY – istraživanje i dokazivanje genocida u Bosni i Hercegovini ............................................................................27 Arnaut-Haseljić, Meldijana, Subašić-Galijatović, Sabina, Hajrić-Čaušević, Alma, Genocid nad Bošnjacima Podrinja ............48 Avdić, Dževa, Moram reći....da se suprotstavim zaboravu ...............99 Balić, Hasan, Srebrenica bosanskohercegovački amandman .........105 Bečirović, Fikret, Genocid nad Bošnjacima bosanskog Podrinja - destrukcija demografske karte i dugoročne društveno-političke i ekonomske posljedice ........................................................................111 Bećirević, Edina, Negiranje genocida: Studija o slučaju Bosne i Hercegovine .........................................................................135 Begić, Mujo, Genocid u Prijedoru i Srebrenici – komparativni pristup ........................................................................142 Dizdarević, Ismet, Posttraumatski stresni poremećaj žrtava srebreničkog genocida ......................................................................180 Doubt, Keith, Očuvanje prijateljstva prije i poslije genocida ...........209 Džananović, Muamer, Grabovica Almir, Zločini u Žepi 1992-1995. ................................................................216 Džubur-Kulenović, Alma, Liječenje preživjelih političkog i ratnog zlostavljanja: psihoterapija svjedočenjem .......................................233 5 Đozić Adib, Alibegović, Abdel, Obrazovanje i genocid – Ko, kako i zašto kriptoizira i „zabranjuje“ institucionalno obrazovanje o genocidu nad Bošnjacima 1992-1995 ......................247 Efendić, Nirha, Kulturalnomemorijski aspekt i poetičke odlike dokumentarno-memoarske proze Hasana Nuhanovića i Emira Suljagića ................................................................................293 Fejzić-Čengić, Fahira, Narod bez prava na genocid! .....................302 Gabela, Omer, Perspektive teorijsko-empirijskog istraživanja genocida u Bosni i Hercegovini .......................................................340 Halilagić, Nermin, Uloga međunarodnog tribunala za bivšu Jugoslaviju u utvrđivanju činjenica o ratnim zločinima u Bosni i Hercegovini ........................................................................358 Halilović, Enver, Politički aspekt genocida u Srebrenici ................375 Hasić, Zijad, Zaštićene zone u oružanom sukobu s osvrtom na zaštićene zone tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992-1995. .......................................................................................384 Hero, Mesud, Memorijalni centar Potočari – prednosti i nedostaci koncepta ...........................................................................416 Hubbel, Weiss John, Zašto je teško okončati genocid ....................425 Huseinović, Avdo, Mogućnost rekonstrukcije toka genocida u Srebrenici kroz svjedočenja pripadnika Vojske i MUP-a Republike Srpske ..............................................................................461 Ibrahimagić, Omer, Međunarodna zajednica je izdala Srebrenicu ..............................................................................479 Kožar, Azem, Kulturno-historijsko naslijeđe o ratnim zločinima i zločinu genocida u Srebrenici ........................................486 Krcić, Šefket, Svijet i genocid u Srebrenici Tragična sudbina Bošnjaka Srebrenice 1995-2015. .........................507 6 Kromljak, Laura, Karamehić-Muratović, Ajlina, Posttraumatski rast i nivoi svjedočenja u djelu Esada Boškaila i Julije Lieblich “Ranjen ovako više sam budan: pronaći značenje nakon proživljenog užasa” ..........................................................................520 7 “Moram reći da se suprotstavim zaboravu, moram reći da se suprotstavim zlu” Dževa Avdić, svjedok genocida u Srebrenici POZDRAVNE RIJEČI Dr. Rasim Muratović, direktor Instituta za istraživanje zločina pro- tiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu Poštovane dame i gospodo! Dragi učesnici konferencije! Cijenjeni predsjednici akademija nauka i umjetnosti, rektori, prorek- tori, senatori, dekani, prodekani, profesori, istraživači. Uvaženi predsjedniče akademije Bosne i Hercegovine, akademiče Miloše Trifkoviću. Poštovani premijeri, ministri, načelnici općina, bivši članovi i pred- sjedniče Predsjedništa Republike Bosne i Hercegovine. Poštovani ambasadori, zamjenici ambasadora, konzuli. Predstavnici naučnog, kulturnog i vjerskog života. Članovi i pred- stavnici udruženja. Generali i pripadnici Armije Republike Bosne i Hercegovine. Srebrenica je paradigma genocida! Srebrenica je najtužnije mjesto u Evropi! Srebrenica je najstrašniji događaj na tlu Evrope od kraja Drugog svjetskog rata! 11 Srebrenica je potamnjeli dragulj na kraju svijeta! Srebrenica je razorena, spaljena, ubijena, zapuštena! Srebrenica je sama sebi prepuštena! Genocid u Bosni i Hercegovini jedan je u nizu genocida u novijoj historiji svjetske civilizacije u krvavom ogledalu ideološkog pogroma i državno organizovanog zla, s kojim se politika, nauka i filozofija još uvijek nisu u stanju ili se ne žele radikalno obračunati na ljudski smi- slen i životno obećavajući način. Uobičajena fraza „da se više nikad ne ponovi“, ta kontekstualno-deklarativna mantra, neizbježna tokom anti- fašističkih godišnjica i ceremonija, pojavljuje se tako kao izraz moral- nog licemjerja, politikantske nedosljednosti i neodgovornosti svjetskih moćnika. Zahvaljujući toj nedosljednosti i toj neodgovornosti, bauk Auschwi- tza je, ponovo, čak u istoj povijesnoj sekundi, sasvim neometano vaskr- snuo u (da paradoks bude veći) sigurnoj zoni UN-a Srebrenica, u julu 1995. Zdravorazumsko pitanje glasi: šta je tek sve činjeno i počinjeno u nezaštićenim - nesigurnim zonama širom Bosne i Hercegovine? Naravno, ništa što već nije pokazano i slikom i tonom širom svijeta. Rijetko su koji raniji izvršioci genocida najavljivali i izvršavali svo- je zločine tako trijumfalno kao onaj u Srebrenici. Može zvučati para- doksalno, ali genocid nad Bošnjacima u Republici Bosni i Hercegovini 1992-1995. najdokumentovaniji je genocid od svih genocida. Pa, ipak, uprkos očiglednosti i sudskim presudama, genocid se uporno, javno i nekažnjeno negira. Čini se to po ugledu na ciničnu neonacističku pro- pagandu. Genocid u Srebrenici, ni nakon sudskih presuda, nekima ne znači ono što bi ljudski i neovisno o bilo kakvoj presudi morao značiti: razlog neupitne osude i zgražanja! Ali, ne! Oni relativiziraju krivnju i licemjerno namiču opravdavajuće razloge za kukavičku pasivnost i 12 uzdržanost međunarodne zajednice tokom i poslije agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocida nad Bošnjacima. Istovremeno, gledano i sa druge strane, to je direktno dodavanje i ugrađivanje štafete zla i nadmene samovolje moćnika u temelje budućnosti čovječanstva. Logika javnog, zakonski nesmetanog prizivanja novih zločina i ge- nocida, osvjetljava nam idejnu i psihološku pozadinu krvavih zbivanja. Naime, birokratsko-tehničkom sofisterijom potiskivanja i neutralizacije moralnog momenta vlastitog djelovanja, njemački nacizam tridesetih i srpski nacizam devedesetih širili su prostor nesmetanog djelovanja na- učno-akademski projektovanog programa iracionalnog zla. Zla koje se, u svojoj etno-patriotskoj prikrivenosti i ideološki dirigovanoj svijesti njegovih izvođača, ne doživljava kao zločin, nego kao sasvim opravdan „rutinski birokratsko-tehnički zadatak“. Samo to, i ništa više. Ali, ništa novo. Prostorno šire i povijesno dublje gledano upravo evropska civilizacija je, na fonu moderne tehnologije i racionalizacije, uz jedan bezosjećajno „tehnokratski i birokratski mentalitet“, razvila efikasna sredstva masovnog uništavanja, bez kojih zločin genocida nad Bošnjacima ne bi bio moguć. Genocid nad Bošnjacima, kao i sve što se dogodilo u Bosni od 1992. do 1995. godine, bio je proba za postavljanje lažno zabrinjavajućih pi- tanja poslije i proba za uspostavu novog međunarodnog poretka u XXI stoljeću, a opsada bosanskih gradova poslužila je kao laboratorija za ispitivanje ljudske izdržljivosti. Makar se sve desilo gotovo u samo jednome danu, ipak smo morali čekati da prođu godine da bismo shvatili da genocid u sigurnoj zoni UN-a Srebrenica, jula 1995, nije izvršen iznenada i nikako bez znanja onih najmoćnijih u svijetu. Krvlju nedužnih Srebreničana i Bošnjaka općenito nisu uprljane samo ruke četničkih ubojica, već podjednako i onih koji su sjedili u svim, posebno evropskim metropolama. Živi li ova civilizacija i prebiva li u nečemu drugom osim u strahu, nepravdi i tiraniji? Je li to njen način života? Jesu li to