Repertorium Ksiąg Wizytacji Kanonicznych Biskupów Kujawsko-Pomorskich Przechowywanych W Archiwum Diecezjalnym W Pelplinie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ARCHIWA, BIBLIOTEKI I MUZEA KOŚCIELNE 91 (2009) KS. WITOLD KUJAWSKI* – WŁOCŁAWEK REPERTORIUM KSIĄG WIZYTACJI KANONICZNYCH BISKUPÓW KUJAWSKO-POMORSKICH PRZECHOWYWANYCH W ARCHIWUM DIECEZJALNYM W PELPLINIE CZĘŚĆ III** G62 A. OPIS KSIĘGI [1.Sygn. akt.] G62. [2.Tytuł oryg.] Visitatio Ecclesiarum decanatus Svecensis in Archidiaconatu Pomeraniae consistentium et quidem binarum parochialium in Swiekotowo et Groczno per Ipsum et Illustrissimum Excellentissimum et Reverendissimum Do- minum Antonium Casimirum de Ostrow Ostrowski, episcopum Vladislaviensem et Pomeraniae, antistitem gratiosissimum. Reliquarum vero per Illrem Adm Rn- dum Lucam Plachecki, canonicum Lublinensem, praepositum Junivladislavien- sem peracta et expedita Anno Dpmini 1766. [3.Daty krańc.] 1766. [4.Opis zewn.] Łac.-Pol., 20 (31,9 × 20,5). Kart niepaginowanych na początku księgi 2, kart paginowanych 128, kart pustych z obciętym górnym prawym naroż- nikiem, ale paginowanych ołówkiem 15. Oprawa dawna w skórę, w stanie dosyć dobrym. Pismo czytelne. [5.Uwagi] Jest sporo wiadomości do biogramów kapłanów pracujących. * Ks. Witold Kujawski – dr hab. historii Kościoła, prof. UMK, Kierownik Zakładu Historii Kościoła – Starożytnej i Średniowiecznej, Wydział Teologiczny UMK w Toruniu. ** Pierwszą część niniejszego Repertorium opublikowano w tomie 84 Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych, s. 93-236 zaś drugą w tomie 85, s. 149-304. 120 KS. WITOLD KUJAWSKI Godne uwagi są dekrety reformacyjne, bardzo bogate w treść. Dlatego korzy- stając z tej księgi przy opracowywaniu poszczególnych parafi i, koniecznie należy zwrócić na nie uwagę. B. ZAWARTOŚĆ KSIĘGI Tytuł skrócony: Ostrowski 1766, k. 1 nlb. Tytuł pełny, jak wyżej, k. 2 nlb. Indeks parafi i dekanatu świeckiego w archidiakonacie pomorskim, z poda- niem kart, na których poszczególne protokóły się znajdują, k. 1. Ś wiekatowo1. Wieś prestymonialna kapituły włocławskiej, aktualnie w posiadaniu kanonika Lasockiego2. Kościół stary, drewniany, pod wezwaniem św. Marcina. Prawo patronatu należało do kapituły włocławskiej, do której i sama wieś należała. Opis przechowywania Najświętszego Sakramentu, odnawianego co dwa tygodnie. Brak było należytego naczynia do noszenia Najświętszego Sa- kramentu do chorych. Chrzcielnica z wodą chrzcielną i naczynia na oleje święte dobrze utrzymane. Opis stanu trzech portatyli z podaniem, jakie w nich znajdowa- ły się relikwie. Trzy ołtarze, a z nich wielki pod wezwaniem Chrystusa Ukrzyżo- wanego, dwa zaś boczne, a więc Matki Bożej, przy którym było bractwa szkaple- rza i trzeci św. Marcina. Ponadto w prezbiterium po stronie ewangelii był stary ołtarz z obrazem przedstawiającym ukoronowanie Matki Bożej, ale nie miał por- tatylu i przy nim mszy nie odprawiano. Opis pozostałego wyposażenia świątyni i jej stanu wewnętrznego, dosyć dobrego. Dzwonnica drewniana po stronie wschodniej. Zakrystia drewniana po stronie ewangelii, k. 1-3v. Spis inwentarza, głównie paramentów liturgicznych, a więc naczyń, lichtarzy i innego sprzętu metalowego. Spis ornatów według kolorów, kap oraz bielizny i różnych innych sprzętów potrzebnych do nabożeństw. Wykaz ksiąg liturgicz- nych, k. 3v-5. Opis stanu zewnętrznego świątyni drewnianej, krytej dachówką. Wieża speł- niająca role dzwonnicy, znacznie zniszczona, z trzema dzwonami. Na środku syg- naturka. Cmentarz ze złym ogrodzeniem. Kostnica mała, k. 5v. Opis sprawowanych nabożeństw w niedziele, kiedy msza poprzedzona była odmówieniem części ofi cjum, pokropieniem woda święconą, a kończyła się od- śpiewaniem, razem z organistą, modlitwy „Anioł Pański. Nieszporów nie odpra- wiano ani w niedziele, ani w wigilie świąt, k. 5v. Odpusty na Znalezienie i Podwyższenie Krzyża Świętego i na św. Marcina z zezwoleniem na wystawienie Najświętszego Sakramentu, na co był przywilej Stolicy Apostolskiej z 1764 r., k. 5v-6. 1 Obecnie w diecezji pelplińskiej. 2 Pewnie będzie chodziło o kanonika Ignacego Lasockiego, zmarłego w 1772 r. Biogram zob. S. Chodyński, Katalog prałatów i kanoników włocławskich, s. 481-484 [mps w Archiwum Diece- zjalnym, we Włocławku]. REPERTORIUM KSIĄG WIZYTACJI KANONICZNYCH 121 Bractwo Szkaplerza Najświętszej Marii Panny, zaprowadzone w 1746 r. przez zakon karmelitów, co potwierdziła w 1747 r. władza diecezjalna, k. 6. Opis dokładny uposażenia kościoła i parafi i z dokładnym wyliczeniem grun- tów, także i tych, które należały do organisty, k. 6-7. Dokładny wykaz inwentarza gospodarczego, k.7-7v. Wsie parafi alne z których pobierano meszne: Świekatowo, Zalesie, Błądzin, Krupocin, Szewno, Tuszyny, Łąkie Niemieckie, Łąkie Młyn i Branica. Z takich wsi jak: Lipienica, Ostrowitko, Huta, Stempiska, Widliska, nowe kolonie, których nazwy nie podano, Reta Nowa, Szewinko, Grabowiec, czyli Obojki, mesznego nie oddawano. Z wizytacji z 1746 r. wynika, że parafi a straciła kilka wsi na rzecz parafi i sąsiednich. Proboszcz nie miał prawa propinacji, ale z karczmy dworskiej płacono mu rocznie 50 groszy, o czym informowały wizytacje biskupa Gniewosza z 1649 r. i Czapskiego z 1746 r., k. 7v-8. Wykaz zapisanych sum na parafi ę, k. 8. Luteranie oddawali iura stolae parafi i, według panujących zwyczajów, chowa- li zmarłych na cmentarzu, k. 8-8v. Witrykusami byli Wojciech, sołtys ze Świekatowa i Jan Piotrowski. W ostat- nim roku ochrzczono 22 osoby, zaślubionych było 9 par, zmarłych 8. Parafi a li- czyła 183 mężczyzn 202 kobiety, 60 chłopców i 64 dziewczęta. Wszystkich para- fi an było 516 osób3. Liczne luteran oblicza się na 399 osób, k. 8v. Proboszcz Grzegorz Brankmsciszewski4, k. 8v-9. Dekret reformacyjny, podpisany za biskupa ordynariusza przez Łukasza Płache- ckiego, kanonika lubelskiego i prepozyta inowrocławskiego, sekretarza, k. 9-10. Groczno. Wieś kapituły gnieźnieńskiej. Kościół murowany, w stanie do- brym. Prawo patronatu należało do kolegium wikariuszy gnieźnieńskich. Parafi a inkorporowana do tego kolegium w 1354 r. przez arcybiskupa Jarosława ze Skot- nik, za zgodą biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy. Świątynia pod wezwa- niem św. Jana Chrzciciela. Opis stanu wewnętrznego świątyni. Wykaz znajdują- cych się relikwii oraz opis pięciu ołtarzy, chorągwi, obrazów i wyposażenia. Za- krystia po stronie ewangelii, k. 10-11v. Spis inwentarza, naczyń liturgicznych i pozostałych sprzętów, szat liturgicz- nych, bardzo dokładny, k. 11v-14. Opis stanu zewnętrznego świątyni i cmentarza, k. 14. Zabudowania plebańskie, plebania, dom dla organisty i budynki gospodarcze. Opis gruntów parafi alnych i innych zabudowań. Parafi a miała dwa łany ziemi miary chełmińskiej. Według dokumentu inkorporacyjnego powinny być jeszcze dwa łany, zwane Wszanum, ale jak powiada wizytacja z 1597 r. miał je przywłasz- czyć sobie Konarski, dziedzic Topolna. Do tej parafi i należą dwa kościoły fi lialne, w Topolnie i w Polednie. Dziedzic z Topolna powinien płacić proboszczowi z Gruczna rocznie 12 fl orenów pruskich, jak to wynika z zachowanych akt, zaś z Poledna, gdzie był dawniej kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych, właś- 3 Podana liczba nie zgadza się ze szczegółową specyfi kacją. 4 Lekcja niepewna. 122 KS. WITOLD KUJAWSKI ciciel Konopacki, innowierca, nic nie oddawał, chociaż były tam cztery łany. Tak więc praktycznie proboszcz z Gruczna z tych uposażeń nic nie otrzymywał. Orga- nista miał swoja ziemię oraz otrzymywał jeszcze 24 fl oreny pruskie, k. 14-15v. Wykaz zapisanych sum, k. 15v-16. Wsie z których proboszcz pobierał meszne: Groczno, folwark i kmiecie oraz młyn, Parlin, Żurowo, Małaciechowo, Bagniewo, Łuszkowo, Więckowo, Poledno część królewska, Poledno część ziemska, Dworzyska, Kossowo, Krystkowo, Niedźwiedź, Kępa Krystkowska, Parowa Łuszkowska, k. 16. Inwentarz gospodarczy, k. 16v. Służba Boża w świątyni. W parafi i, chociaż ogólnie katolików było więcej, to we wsiach Dworzyska, Niedźwiedź, Kossowo, Krystkowo, Kępa Krystkowska, Małaciechowo i Parowa Łyszkowska, mieszkali sami akatolicy. Kaplica prywatna we wsi Parlin, należącej do Pawłowskiego, k. 16v. Proboszcza nie było, a jedynie wikariusz stały, Wojciech Woldański, ustano- wiony w 1745 r. Miał on swojego wikariusza, Michała Świetlickiego, k. 16v-17. Dekret reformacyjny, podpisany imieniem biskupa Antoniego Kazimierza Os- trowskiego, przez Łukasza Płacheckiego, kanonika lubelskiego i prepozyta ino- wrocławskiego, sekretarza, k. 17-18v. Serock. Wieś królewska, z przywileju królewskiego w posiadaniu Ignacego Tuchołka, starosty jasieńskiego. Kościół drewniany, od fundamentów naprawiany przez aktualnego proboszcza w 1742 r., a zbudowana przez Franciszka Tuchołka, starostę jasieńskiego w 1689 r., pod wezwaniem św. Judy Tadeusza, patronatu królewskiego. Na światło przed Najświętszym Sakramentem był zapis, 500 fl ore- nów pruskich, Katarzyny z Rozrażewa Tuchołczyny. Drugi zapis na ten cel, w su- mie 300 fl orenów pochodził od Jana Taksińskiego z 1732. Sumę tę, wziąwszy od aktualnego proboszcza, Bartłomieja Trochowskiego, Ignacy Tuchołka, ojciec obecnego właściciela, umieścił na swoich dobrach na pięć procent. Opis ołtarzy, obrazów i sprzętów znajdujących się wewnątrz świątyni. Zakrystia murowana po stronie północnej, należycie wyposażona. Stan zewnętrzny kościoła. Dzwonnica drewniana z dwoma dużymi dzwonami. Była kostnica. Cmentarz ogrodzony, k.18v-19v. Bractwo różańcowe, założone w 1686 r. przez prowincjała dominikanów Kandyda Zagorowskiego. Posiadało ono zapisany fundusz 600 fl orenów pruskich zapisanych przez Powalskiego, sędziego ziemskiego ze Świecia i 200 fl orenów przez Bartłomieja Pawłowskiego, pełniącego role kuratora (proboszcza) w Świe- ciu. Bractwo miało swoje modlitwy i msze za zmarłych członków, k. 19v-20. Spis rzeczy „świętych”, a więc naczyń i pozostałego sprzętu