Partizanen in De Zuid-Limburgse Fruitstreek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Partizanen in de Zuid-Limburgse Fruitstreek Hans Linten Promotor: Koen Aerts Commissarissen: Antoon Vrints en Dries Goedertier Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis Academiejaar 2012 - 2013 Partizanen in de Zuid-Limburgse Fruitstreek Hans Linten Promotor: Koen Aerts Commissarissen: Antoon Vrints en Dries Goedertier Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis Academiejaar 2012 - 2013 Verklaring De auteur en de promotor geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor. Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotor zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn. DANK Justin ‘Max’ Devries Maurice Thysen Roger Rutten Koen Aerts Moeder Zus L. Inhoud Afkortingen 1 Inleiding 2 1. Methodologie 6 2. Archivalische Bronnen 10 2.1. Studie- en Documentatiecentrum voor Oorlog en hedendaagse Maatschappij 10 2.1.1. Deelarchief BRT productiekern Wereldoorlog II 10 2.1.1.1. BRT productiekern Wereldoorlog II: Interviews 10 2.1.1.2. BRT productiekern Wereldoorlog II: Documentatie 10 2.1.2. Oorlogsarchief Louis Van Brussel 12 2.1.3. Overige archiefstukken 12 2.2. Ministerie van Defensie, ondersectie Notariaat 13 2.3. Federale overheidsdienst sociale zekerheid - directie-generaal oorlogsslachtoffers 14 2.3.1. Erkenningsdossiers weerstander door clandestiene pers 14 2.3.2. Erkenningsdossiers burgerlijke weerstand 15 2.3.3. Erkenningsdossiers Politieke gevangene 15 2.4. Provinciaal Archief Limburg 15 2.4.1. Deelarchief betreffende de handhaving van de Openbare orde 15 2.5. Overige archiefdocumenten 16 2.6. Interviews 16 3. Literatuurlijst 16 HOOFDSTUK 1: SITUERING VAN DE PARTIZANENSTRIJD IN EEN ALGEMENE TIJDSCONTEXT 20 1.1. BELGIË IN HET INTERBELLUM 20 1.1.1. België in het naoorlogse Europa 20 1.1.2. Socio-economische evoluties in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog 21 1.1.3. Het politieke landschap tijdens het interbellum 22 1.1.4. De KPB in het interbellum 25 1.1.5. De KPB in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog 28 1.2. LIMBURG IN HET INTERBELLUM 29 1.2.1. Socio-economische evoluties in de Limburgse fruitstreek 29 1.2.2. Evolutie van de politieke situatie in Limburg gedurende het interbellum 31 1.2.2.1. Politieke ontwikkelingen tot 1929: een status-quo 32 1.2.2.2. Politieke ontwikkelingen na 1929: opkomst van de Vlaams-nationalisten 34 1.2.3. De speciale situatie in Zuid-Limburg 38 1.3. BEZET BELGIË 39 1.3.1. De inval 40 1.3.2. Het Duitse bestuur tijdens de bezetting 41 1.3.3. De collaboratie 44 1.3.4. De KPB tijdens de bezetting 46 1.3.5. Het ontstaan van de Syndicale Strijdkomitees 51 1.3.6. Onafhankelijkheidsfront 55 1.3.7. De Partizanen 58 1.3.8. Communistische invloed op de partizanen 65 1.3.9. De overige verzetsgroeperingen 68 1.3.9.1. Algemene karakteristieken van het verzet tegen de bezetting 68 1.3.9.2. Politieke strekkingen en hun verzetsgroepen 71 1.3.10. Terreur tijdens de bezetting 75 1.3.10.1. Verzetskiemen 76 1.3.10.2. Katalysatoren 77 1.3.10.3. Het begin van de geweldspiraal 79 1.3.10.4. Vanaf 1943 evolutie naar massaal verzet 80 1.3.10.5. Regionale verschillen in de verzets-intensiteit 81 1.3.11. Op weg naar de bevrijding 83 1.3.11.1. Bedoeling van de KPB en het OF: de nationale opstand 83 1.3.11.2. De regering in Londen: ijveren voor normalisatie 86 1.3.11.3. De bevrijding van België 86 1.3.11.4. Ontwapeningskwestie 88 1.3.11.5. Angst voor een communistische staatsgreep 89 HOOFDSTUK 2: DE PARTIZANENSTRIJD IN LIMBURG 92 2.1. DE BEZETTING IN LIMBURG 92 2.1.1. Machtsgreep door het VNV 92 2.1.2. Ook in Limburg: militarisering van de Nieuwe ordebewegingen 94 2.1.3. Het Dagelijkse leven onder de Duitse bezetting 95 2.1.4. De neergang van de collaboratie 97 2.2. VERZETSBEWEGING IN LIMBURG 98 2.2.1. De BNB 98 2.2.1.1. De verhouding PA en BNB 99 2.2.2. Verzameling, het Onafhankelijkheidsfront en de Limburgse partizanen 100 2.2.2.1. De groep Verzameling 101 2.2.2.1.1. Oprichting te Tongeren 101 2.2.2.1.2. Uitbreiding te Wellen 102 2.2.2.1.3. Het sluikblad Verzameling 103 2.2.2.1.4. Uitbreiding van de groep naar andere regio’s 104 2.2.2.1.5. Het sluikblad De Vonk en De Volksstem 105 2.2.2.1.6. Sabotage, hulp aan onderduikers en het idee van gewapende strijd 105 2.2.2.1.7. Geldinzameling 106 2.2.2.1.8. Sociale strijd: Mijnstaking van 1941 107 2.2.2.2. De overgang naar het Onafhankelijkheidsfront 108 2.2.2.2.1. Integrale opname van Verzameling en verdere uitbouw 109 2.2.2.2.2. Patriottische Militie 110 2.2.2.2.3. Clandestiene pers 110 2.2.2.3. Het Limburgse partizanenkorps 111 2.2.2.3.1. Oprichting 111 2.2.2.3.2. Aanhoudingen in juni 112 2.2.2.3.3. Uitbouw van de korpsstructuur 113 2.2.2.3.4. Partizanenactie 115 2.2.2.3.4.1. Sabotage 116 2.2.2.3.4.2. Overvallen 117 2.2.2.3.4.3. Wapens 117 2.2.2.3.4.4. Inlichtingendienst 118 2.2.2.3.4.5. Aanslagen op collaborateurs 120 2.2.2.3.5. Mogelijke lokale oorzaken voor partizanenacties 122 2.2.2.3.5.1. Invloed van Luikse partizanen 123 2.2.2.3.5.2. Het lage politieke peil en weinig economische welstand 124 2.2.2.3.5.3. Katholieken bij de PA 125 2.2.2.3.5.4. Russische krijgsgevangenen 126 2.2.2.3.5.5. Max Günther’s jacht op partizanen 127 2.2.2.3.6. Partizanenpropaganda 130 2.2.2.3.7. Overval op de Landbouw- en voedingscorporatie 134 2.3. TEGENTERREUR EN TERREUR: DE COLLABORATIE SLAAT TERUG 135 2.3.1. Plotse en hevige uitbarsting 136 2.3.2. 27 mei 1943, eerste golf van tegenterreur 137 2.3.3. Rustig tot april 138 2.3.4. Tweede geweldsgolf 139 2.3.5. Augustus: De laatste oorlogsmaand 142 2.4. DE PROBLEMEN ROND DE BEVRIJDING 143 2.4.1. De bevrijding in Zuid-Limburg 143 2.4.2. Opmerkelijke liquidaties in Wellen en Tongeren 146 2.4.2.1. De bevrijdingsliquidaties in Wellen 146 2.4.2.2. Tongeren, 9 september 1944 148 2.4.2.3. Moord op de Wellense oorlogsburgemeester Neven 153 2.4.3. Ontwapeningsproblemen 154 2.4.4. Banditisme en verzet 156 2.5. PACIFICATIE: DE NAOORLOGSE POLITIEK IN LIMBURG 157 HOOFDSTUK 3: INTERPRETATIE VAN DE LIMBURGSE PARTIZANENSTRIJD 159 3.1. VOOR DE HAND LIGGENDE VERKLARINGEN 161 3.2. KALYVAS: COMPLEXITEIT VAN HET ONTSTAAN VAN GEWAPENDE STRIJD 165 3.2.1. Interactie tussen Greed en Grievance 166 3.2.2. Complexiteit in gewapend conflict – interactie tussen actoren 167 3.2.2.1. Allianties: eerder grijs dan zwart versus wit 167 3.2.2.2. Diep gewortelde lokale conflicten 169 3.2.2.3. Geen eenzijdige manipulatie van het centrum naar de basis 169 3.2.2.4. Intimiteit en persoonlijke conflicten 172 3.3. NA BESCHPOUWING VAN DE LIMBURGSE CASUS 173 Conclusie 176 Afkortingen ABVV Algemeen Belgisch Vakverbond ACV Algemeen Christelijk Vakverbond ACW Algemeen Christelijk Werknemersverbond BNB Belgische Nationale Beweging BWP Belgische Werkliedenpartij DeVlag Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap DM-P Dietse Militie-Politie DM/ZB Dietse Militie / Zwarte Brigade FOO Federale overheidsdienst sociale zekerheid - directie-generaal oorlogsslachtoffers KAJ Katholieke Arbeidersjeugd Komintern Kommunistische Internationale KPB Kommunistische Partij van België KVB Katholieke Vlaamse Bond KVV Katholieke Vlaamse Volkspartij MND Ministerie van Defensie - ondersectie Notariaat MV Militärverwaltung NKB Nationale Koninklijke Beweging NSJV Nationaal-Socialistische Jeugd in Vlaanderen OF Onafhankelijkheidsfront PM Patriottische Milities PA Partisans Armés, Gewapende Partizanen PAL Provinciaal Archief Limburg Sipo/SD Sicherheitspolizei/Sicherheitsdienst SOMA Studie- en Documentatiecentrum voor Oorlog en Hedendaagse Maatschappij SS Schutzstaffel SSK’s Syndicale Strijdcomités UHGA Unie van Hand-en geestesarbeiders Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal -solidaristen VNV Vlaams Nationaal Verbond 1 Inleiding De Tweede Wereldoorlog is in Zuid-Limburg nog niet vergeten. In de brave katholieke provincie zou tijdens de bezetting immers een zeer gedreven partizanenleger opstaan dat de Duitsers en al diegene die hen helpen het leven erg zuur zal maken. De partizanenstrijd is een onderwerp waar in de streek vele mythes en geruchten de ronde over doen. Het is nog steeds een heikel thema en diegenen die het meegemaakt hebben verkiezen veelal er over te zwijgen. Het algemene beeld dat rond de Zuid-Limburgse partizanen hangt is vooral in de eerste jaren na de oorlog door de media geschapen. De partizanen worden daarin voorgesteld als een communistische boevenbende die niets anders deden dan arme boeren overvallen en kleine collaborateurs liquideren, dit heeft voor een groot deel bijgedragen aan de negatieve beeldvorming bij de bevolking van de streek. Het is inderdaad zo dat de partizanen in Limburg zijn overgegaan tot het systematisch liquideren van diegenen die samenwerkten met de Duitsers.