Molla Pənah Vaqġf Və Folklor
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
AZƏRBAYCAN MĠLLĠ ELMLƏR AKADEMĠYASI FOLKLOR ĠNSTĠTUTU ___________________________________________________ MOLLA PƏNAH VAQĠF VƏ FOLKLOR MÖVZUSUNDA ELMĠ KONFRANSIN MATERĠALLARI 21 iyun 2017-ci il BAKI – 2017 ELMĠ REDAKTORU: Muxtar KAZIMOĞLU AMEA-nın həqiqi üzvü TƏRTĠBÇĠLƏR: Kamran ƏLĠYEV AMEA-nın müxbir üzvü, professor Fidan QASIMOVA filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent “Molla Pənah Vaqif və folklor” mövzusunda Elmi Konfransın materialları. Bakı, Elm və təhsil, 2017, -236 səh. Kitabda 21 iyun 2017-ci ildə Bakı Ģəhərində AMEA Folklor Ġnstitutunun təĢkilatçılığı ilə keçirilən “Molla Pənah Vaqif və folklor” mövzusunda Elmi Konfransın materialları toplanmıĢdır. folklor.az M 4603000000 Qrifli nəĢr N-098-2017 © Folklor Ġnstitutu, 2017 2 BÖYÜK AZƏRBAYCAN ġAĠRĠ MOLLA PƏNAH VAQĠFĠN 300 ĠLLĠK YUBĠLEYĠNĠN KEÇĠRĠLMƏSĠ HAQQINDA AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI PREZĠDENTĠNĠN SƏRƏNCAMI 2017-ci ildə böyük Azərbaycan Ģairi Molla Pənah Vaqifin anadan olmasının 300 illiyi tamam olur. Adının YUNESKO-nun “2016-2017-ci illər üçün görkəmli Ģəxslərin və əlamətdar hadi- sələrin yubileyləri proqramı”na daxil edilməsi Azərbaycanın çoxəsrlik zəngin ədəbiyyatı tarixində silinməz izlər qoymuĢ bu qüdrətli söz ustasının yaradıcılığındakı humanist dəyərlərə veri- lən yüksək qiymətin təzahürüdür. Molla Pənah Vaqif öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmıĢ ölməz sənətkardır. O, əhəmiyyətini əsrlərdən bəri qoru- yub saxlayan bənzərsiz poeziya nümunələri meydana gətirməklə milli ədəbiyyatın yeni istiqamətdə inkiĢafına təkan vermiĢdir. Azərbaycan Ģeiri Vaqifin sayəsində tarixinin növbəti mərhələ- sinə qədəm qoymuĢdur. Onun klassik bədii fikir salnaməmizin parlaq səhifələrindən birini təĢkil edən irsi müasir dövrdə də in- sanların əxlaqi-mənəvi kamilləĢməsinə xidmət göstərir. Azər- baycan tarixinə həmçinin siyasi xadim kimi daxil olan Vaqif ta- leyüklü məsələlərin həllində müdriklik və uzaqgörənlik nümayiĢ etdirmiĢdir. Vaqifin yaradıcılığı daim tədqiq obyektinə çevrilmiĢ, əsər- ləri kütləvi tirajla nəĢr edilmiĢ və yubileyi keçirilmiĢdir. 1982-ci il yanvarın 14-də ulu öndər Heydər Əliyevin bilavasitə təĢəbbü- sü və iĢtirakı ilə Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi ġuĢa Ģəhərində Ģairin məzarı üzərində ucaldılmıĢ əzəmətli məqbərə- nin açılıĢı olmuĢdur. 1992-ci il mayın 8-də Ermənistanın silahlı quldur dəstələri iĢğala məruz qoyduqları ġuĢada bütün beynəl- xalq hüquq normalarını pozaraq mədəniyyət nümunələrinə qarĢı vandalizm aktları törətmiĢ və 600-ə yaxın tarixi-memarlıq abidə- 3 sini talayıb məhv etmiĢ, o cümlədən XurĢidbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün ev-muzeylərini və Molla Pənah Vaqifin məqbərəsini dağıtmıĢlar. Vaqif irsinin azərbaycançılıq məfkurəsi iĢığında daha də- rindən araĢdırılıb öyrənilməsi bu gün də aktuallığını qoruyan və həllini gözləyən mühüm məsələlərdəndir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu mad- dəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, böyük Azərbaycan Ģairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsi- ni təmin etmək məqsədi ilə qərara alıram: 1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Azər- baycan Milli Elmlər Akademiyası ilə birlikdə, Azərbaycan Yazı- çılar Birliyinin təkliflərini nəzərə almaqla, Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinə həsr olunmuĢ tədbirlər planını hazırlayıb hə- yata keçirsin. 2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin. Ġlham ƏLĠYEV Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı Ģəhəri, 12 yanvar 2017-ci il. 4 KONFRANSIN TƏġKĠLAT KOMĠTƏSĠ Sədarət: Akad. Ġsa Həbibbəyli – AMEA-nın vitse-prezidenti, Nizami adına Ədəbiyyat Ġnstitutunun direktoru Akad.Teymur Kərimli – AMEA-nın Humanitar Elmlər Bölməsinin akademik-katibi, Füzuli adına Əlyazmalar Ġnstitutunun direktoru Akad. Muxtar Ġmanov – AMEA Folklor Ġnstitutunun direktoru Elmi heyət: AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Kamran Əliyev - AMEA Fol- klor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.e.d., prof. Füzuli Bayat - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.e.d. Ramazan Qafarlı - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.e.d. Seyfəddin Rzasoy - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Sən.ü.e.d., prof. Nailə Rəhimbəyli - AMEA Folklor Ġnstitutu- nun Ģöbə müdiri Fil.ü.e.d. Əfzələddin Əsgər - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.e.d. Ġslam Sadıq - AMEA Folklor Ġnstitutunun elmi iĢçisi Fil.ü.f.d. Elxan Məmmədli - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.f.d. Ağaverdi Xəlil - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.f.d. Ġlkin Rüstəmzadə - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.f.d. Elçin Abbasov - AMEA Folklor Ġnstitutunun elmi ka- tibi 5 Fil.ü.f.d. Afaq Ramazanova - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Fil.ü.f.d. Əziz Ələkbərli - AMEA Folklor Ġnstitutunun aparıcı elmi iĢçisi Fil.ü.f.d.Rza Xəlilov - AMEA Folklor Ġnstitutunun Ģöbə müdiri Əli ġamil - AMEA Folklor Ġnstitutu direktorunun xarici əlaqələr üzrə müĢaviri Katiblik: Fil.ü.f.d., dos. Fidan Qasımova - AMEA Folklor Ġnstitutunun aparıcı elmi iĢçisi Nigar Ġmaməliyeva - AMEA Folklor Ġnstitutunun böyük laborantı 6 KONFRANSIN AÇILIġ MƏRUZƏLƏRĠ QÜDRƏTLĠ NOVATOR SƏNƏTKAR Akademik Ġsa Həbibbəyli Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab Ġlham Əli- yev Molla Pənah Vaqifin anadan olmasının 300 illiyinin ölkə miqyasında qeyd olunması haqqında Sərəncam imzalayıb. Hə- min Sərəncamın iĢığında ölkəmizdə müxtəlif tədbirlər keçirilib və keçirilməkdədir. Bu tədbirlər ilin sonuna qədər davam edə- cəkdir. Məlumat üçün deyim ki, Türksoy təĢkilatı da türk dünya- sında Molla Pənah Vaqifin 300 illiyinin keçirilməsi barədə qərar qəbul edib. Türksoy xətti ilə ilk təqdimat fevral ayının əvvəllə- rində Ankara Ģəhərində oldu, mən orada məruzə ilə çıxıĢ etdim. Daha sonra Sakarya Universitetində tədbir keçirildi, orda da çıxıĢ etdim. Türksoyun xətti ilə bu il Molla Pənah Vaqifin 25 Ģeiri Avropa və türk dövlətlərində çap olunacaqdır. Artıq tərcü- mə iĢi baĢa çatıb. Bu il YUNESKO-da Vaqifin 300 illiyinin dün- ya miqyasında qeyd edilməsi ilə bağlı qərar qəbul edib. YUNESKO-nun BaĢ iqamətgahında da böyük bir tədbirin ke- çirilməsi planlaĢdırılıb. Keçən həftə Astanada Molla Pənah Vaqifin yubileyi Türksoy xətti ilə geniĢ Ģəkildə qeyd olundu. Orda Azərbaycanı akademik Nizami Cəfərov və Kərim Tahirov təmsil ediblər. ġimali Kiprdə də belə bir tədbirin keçirilməsi nə- zərdə tutulur. Ölkəmizdə ilk dəfə olaraq mart ayında Azər- baycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat Ġnstitutu “Molla Pənah Vaqif və Azərbaycan realiz- mi” mövzusunda elmikonfrans keçirib. Burada maraqlı məruzə- lər dinlənilib. Bu gün dəAMEA Folklor Ġnstitutu “Molla Pənah Vaqif və folklor” adlı tədbir keçirir. Bunun ardınca Fəlsəfə Ġnstitutunda, Dilçilik Ġnstitutunda tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə 7 tutulub. Ġlboyu bu tədbirlər davam edəcək. Yəqin ki, noyabr ayında Milli Elmlər Akademiyası üzrə yekun tədbir – geniĢ elmi sessiya keçirəcəyik. Biz Molla Pənah Vaqiflə bağlı təĢkilati addımlar da atmı- Ģıq. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat Ġnstitutunda “XVII-XVIII əsrlər ədəbiyyatı” Ģöbəsi yaradılıb. ġöbə daha çox Molla Pənah Vaqifi öyrənəcəkdir. Çünki XVII əsrdən baĢlayaraq ədəbiyyatda klassik ənənələr dəyiĢir. Füzuli səviyyəsində yazan sənətkarlar meydana çıxmır, ədəbiyyatda yavaĢ-yavaĢ təqlidçilik özünü gös- tərməyə baĢlayır. Ġkinci tərəfdən, XVII əsrdə Saib Təbrizinin ədəbiyyata gətirdiyihind səpkisi adlanan bir üslub klassik romantik Ģeiri həyata yaxınlaĢdıran, məiĢətə bağlayan bir üslub kimi ortaya çıxır. Klassik romantik Ģeirin vəzni, ölçüləri qorun- maq Ģərti ilə onun məzmununda həyata, insana, məiĢətə yaxınlıq qüvvətlənməyə baĢlayır. Məlumdur ki, o vaxta qədər Azərbay- canda ədəbiyyat daha çox saraylarda cəmləĢmiĢdi. Sənətkarlar öz əsərlərini saraylara göndərirdilər. Hindistanda isə artıq bu dövrdə əruz vəznində yazılan Ģeirləri aĢıq Ģeiri kimiçayxanalarda oxuyurdular. Orada ədəbiyyat xalqa yaxınlaĢmıĢdı. Saib Təbri- zinin də tərcümeyi-halından bilirik ki, o, siyasi təzyiqlərə görə Təbrizdən Ġsfahana köçməli olub, orda yaĢayıb. Hind ədəbiyya- tından, “Kəlilə və Dimnə”dən gələn əlamətlər Saib Təbrizi yara- dıcılığında da özünü göstərdi.Ədəbiyyatda klassik romantizmin tilsimi sındı. Füzulinin, Nəsiminin Ģeiri ilə müqayisədə Saib Təbrizinin Ģeiri həyata, insana, mühitə daha yaxın Ģeir kimi orta- ya çıxdı. Saib Təbrizinin, Qövsi Təbrizinin, Məhəmməd Əmani- nin, Ağaməsih ġirvaninin yaradıcılığındakı həyata yaxınlıq, məiĢətə bağlılıq, nəsihət notları Vaqifi yetiĢdirən keyfiyyət- lərdən biri oldu. XVII-XVIII əsrlər ayrıca ədəbi dövrdür. Biz onu erkən yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı mərhələsi adlandı- rırıq. Ədəbiyyat Ġnstitutunda “Erkən yeni dövr Azərbaycan ədə- biyyatı” Ģöbəsi yarandı. Filologiya üzrə elmlər doktoru Mahirə Quliyeva həmin Ģöbənin müdiri təyin olundu. Ġndiyə qədər 8 Molla Pənah Vaqifi Ədəbiyyat Ġnstitutunun “Orta əsrlər Azər- baycan ədəbiyyatı” Ģöbəsi öyrənirdi. FüzuliĢünaslar, orta əsrĢü- naslar Vaqifə bir növ “yad” kimi baxırdılar. Çünki Vaqifin yara- dıcılığı onların tədqiqat iĢinə uyğun gəlmirdi. Yeni Ģöbə yarandı və artıq Molla Pənah Vaqifi öyrənməklə məĢğuldur.Bu Ģöbə həmçininMolla Vəli Vidadini, Saib Təbrizini, Qövsi Təbrizini, Məhəmməd Əmanini və baĢqalarını öyrənməklə də məĢğul olacaqdır. Bu da onu göstərir ki, Molla Pənah Vaqifin yubile- yinin keçirilməsi istiqamətində təkcə konfranslar keçirməklə iĢimizi bitmiĢ hesab etmirik. Hazırda Ədəbiyyat Ġnstitutunda Molla Pənah Vaqifin həyat və yaradıcılığı haqqında monoqra- fiya hazırlamaq istiqamətində iĢ aparılır. Molla Pənah Vaqifin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiĢ sonuncu tədqiqat iĢi – mər- hum Araz DadaĢzadənin monoqrafiyası1974-cü ildə nəĢr