Analisis Terjemahan Perkataan Budaya Berkaitan Makanan Dan

Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd

Analisis Terjemahan Perkataan Budaya Berkaitan Makanan dan Minuman dalam Buku Bergambar Bijak Si Katak Bijak ke Bahasa Jepun (A Translation Analysis of Food and Drink-related Cultural words in Bijak Si Katak Bijak Picturebook into Japanese)

Mazlan Ahmad1*, Wan Rose Eliza Abdul Rahman1, Anis Shahirah Abdul Sukur1

1 Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia, 11800 Pulau Pinang, Malaysia

*Pengarang Koresponden: [email protected]

Accepted: 15 September 2020 | Published: 30 September 2020 ______

Abstrak: Makanan dan minuman adalah unsur penting dalam sesebuah budaya. Akan tetapi unsur penting ini juga boleh mengundang pelbagai kontroversi jika diterjemahkan dengan pemahaman yang salah atau kurang tepat. Justeru itu, kertas kerja ini bertujuan menyenaraikan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman dan mengenal pasti kaedah terjemahan yang digunakan penterjemah bagi menangani masalah terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman. Kajian ini hanya membincangkan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman yang terdapat dalam teks Bijak Si Katak Bijak karya Sasterawan Negara, Siti Zainon Ismail yang telah diterjemahkan ke bahasa Jepun. Kajian ini berbentuk kualitatif dengan mengaplikasikan kaedah analisis kandungan. Sebanyak 28 data dikenal pasti dan dianalisis oleh pengkaji. Hasil kajian menunjukkan penterjemah cenderung menggunakan kaedah terjemahan penggantian kata dalam bahasa sasaran secara meminjam dengan memberikan transliterasi mengikut ejaan bahasa sasaran dan meminjam dengan memberikan padanan yang terhampir dalam bahasa sasaran. Walau bagaimanapun, kaedah terjemahan ini telah menimbulkan masalah kerana terdapat padanan yang diberikan kurang bersesuaian. Dapatan kajian ini dapat memberikan kefahaman baru tentang masalah terjemahan yang berlaku dalam terjemahan bahasa Melayu ke bahasa Jepun dan membantu penterjemah secara amnya supaya dapat mengurangkan kesilapan dalam proses terjemahan.

Kata kunci: budaya, makanan dan minuman, terjemahan, buku bergambar, bahasa Jepun

Abstract: Food and drink are important elements in a culture. But this important element can also invite various controversies if translated wrongly or inaccurately. Therefore, this paper aims to list culture specific words related to food and drink and identify the translation methods used by translators to address problems in translating these cultural items. This study only discusses food and drink related terms found in the text Bijak Si Katak Bijak written by the National Laureate Siti Zainon Ismail which has been translated into Japanese. This study employs the content analysis method and is qualitative in nature. A total of 28 data were identified and analyzed. The results show that translators tend to use the word substitution method to translate these words into the target language in the form of borrowing via providing transliteration according to the spelling of the target language and borrowing via providing the closest match in the target language. However, this method of translation has caused problems because some of the given matches are inappropriate. These findings may provide a new understanding on the translation problems occurring in Malay

17 Copyright © 2020 ASIAN SCHOLARS NETWORK - All rights reserved Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd translation into Japanese and help translators in general to reduce errors in the translation process.

Keywords: culture, food and drink, translation, picture book, Japanese ______1. Pengenalan

Peningkatan minat terhadap bidang makanan pada peringkat global masa kini secara tidak langsung meningkatkan bahan terjemahan teks berkaitan makanan seperti buku masakan, program rancangan masakan di televisyen, label makanan, laman web berkenaan makanan termasuklah platform media sosial (Chiaro et al., 2015). Kepopularan program rancangan masakan di televisyen seperti rancangan Masterchef menyebabkan rancangan ini diterjemahkan dan diadaptasi ke dalam pelbagai budaya sasaran seluruh dunia (Chiaro et al., 2015). Hal ini menuntut penterjemah berkerja keras dan pantas dalam melakukan aktiviti penterjemahan kerana perkembangan pesat bidang dan kajian dalam penterjemahan makanan.

Selain itu, makanan dan minuman sangat dekat dengan budaya tertentu dan penterjemahan perkataan berkaitan makanan bukanlah senang untuk dikendalikan dan diatasi tetapi tidak mustahil untuk diterjemahkan (Garzone, 2017). Jadi, sebelum kerja-kerja penterjemahan dijalankan, penterjemah perlu menitikberatkan budaya yang ada di sebalik perkataan berkaitan makanan yang ada dalam teks sumber sebelum dialihkan menjadi teks sasaran supaya kesilapan dapat dielakkan.

Oleh yang demikian, kertas kajian ini akan menganalisis terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman untuk memahami kaedah yang bersesuaian yang boleh diaplikasikan oleh penterjemah dalam mengendalikan teks terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman.

2. Ulasan Kajian Lepas

Proses terjemahan melibatkan penghantaran maklumat-maklumat kebudayaan yang terkandung dalam bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran (Ainon, 1985). Proses penghantaran maklumat-maklumat kebudayaan ini perlu dilakukan dengan baik oleh penterjemah untuk meningkatkan kefahaman silang budaya. Budaya makanan misalnya sangat sensitif dan ekspresi penting kepada kebudayaan kebangsaan (Newmark, 1988) dan terjemahan teks berkaitan perkataan kebudayaan makanan ini boleh mengundang salah faham sekiranya tidak ditangani dengan baik. Walaupun terjemahan perkataan berkaitan makanan dan minuman bukanlah senang untuk dikendalikan dan diatasi, tetapi hal ini tidak mustahil untuk diterjemahkan (Garzone, 2017).

Dalam hal ini, Ainon (1985) telah mengutarakan masalah padanan perkataan budaya berkaitan makanan iaitu perkataan pulut kuning yang diterjemahkan ke bahasa inggeris sebagai yellow rice. Warna yellow tidak melambangkan apa-apa makna dan keistimewaan pada masyarakat Inggeris, terjemahan yellow rice secara literal akan menyebabkan masyarakat tidak faham akan fungsi pulut kuning dan pentingnya dalam budaya Melayu. Begitu juga kalau perkataan pulut kuning ini diterjemahkan secara literal ke bahasa Jepun sudah pasti masyarakat Jepun juga tidak akan memahami akan peranan pulut kuning dan keistimewaannya dalam masyarakat Melayu.

Kajian Noraziah (2014) yang memfokuskan kepada persamaan dan perbezaan leksikal budaya Melayu dan Perancis daripada segi semantik mendapati bahawa tidak semua leksikal budaya dalam bahasa Melayu dapat diterjemahkan ke dalam bahasa Perancis kerana ketiadaan padanan yang sepadan. Penterjemah berhadapan dengan masalah menterjemah perkataan-perkataan budaya yang berkait rapat dengan kehidupan seharian masyarakat Melayu seperti makanan orang Melayu. Contohnya padi, beras, emping, puyu dan sebagainya. Hal ini menimbulkan kekangan kepada penterjemah kerana ruang lingkup budaya Melayu berbeza dengan bahasa dan budaya masyarakat Perancis.

Dapatan ini sama dengan Pogadaev (2015, 2016) yang berpengalaman menterjemah buku bahasa Melayu ke bahasa Rusia. Pogadaev mendapati ciri-ciri khas budaya dan gambaran di sebuah kampung Melayu amat sukar untuk diterjemahkan. Hal ini demikian kerana realiti kehidupan seharian di kampung sangat asing dan tidak diketahui oleh pembaca sasaran iaitu pembaca di Rusia. Keadaan iklim, persekitaran luar bandar di Rusia yang berbeza dengan Malaysia menyulitkan penterjemah mencari padanan yang sepadan bagi perkataan-perkataan budaya seperti kuih koci, rendang dan ketupat. Perkataan kuih koci, rendang dan ketupat menurut beliau tidak mungkin dapat diterjemahkan setepatnya ke bahasa Rusia.

Selain itu, Tarek Atallah (2016) yang mengkaji terjemahan karya sastera novel Charles Dicken iaitu Oliver Twist ke dalam bahasa Arab turut mendapati kesukaran dalam menterjemah perkataan budaya seperti nama makanan dan minuman. Penterjemah didapati menterjemahkan dengan menggunakan kaedah terjemahan terus iaitu seperti peminjaman, pinjam terjemah dan terjemahan literal. Dapatan kajian beliau juga menunjukkan kecenderungan penterjemah menggunakan kaedah terjemahan terus ini bertujuan untuk menjadikan perkataan budaya dalam teks terjemahan tersebut tidak menyimpang jauh daripada teks asal walaupun perkataan-perkataan tersebut tidak kenali oleh pembaca sasaran.

Funada (2016) pula yang mengkaji karya terjemahan sastera Indonesia ke bahasa Jepun telah menyenaraikan dan menghuraikan beberapa kesukaran yang dihadapi oleh penterjemah. Salah satu kesukaran yang dinyatakan beliau adalah kesukaran menterjemah nama masakan dan minuman, misalnya ketidakwujudan perkataan ‘nasi goreng’ di Jepun. Tiga kaedah dicadangkan oleh beliau dalam mengatasi masalah ini, iaitu menggantikan kata itu ke dalam bahasa Jepun dengan /nasi goren/(ナシゴレン), menjelaskan makna kata itu dengan memberikan huraian nasi yang digoreng dengan daging ayam, sayur dan telur, dan ditambah sambal, bawang putih dan kicap manis, dan menggunakan padanan /nasi goren/ (ナシゴレン) dengan diberikan nota tambahan pada hujung teks. Funada (2016) turut menambah bahawa kesukaran menterjemahkan perkataan budaya seperti nama makanan dan minuman ini disebabkan oleh bentuk dan fungsi bahasa sumber yang tidak wujud dalam bahasa sasaran.

Dalam hal menterjemah perkataan bahasa sumber yang tidak wujud dalam bahasa atau budaya sasaran, Garzone (2017) mencadangkan kaedah yang boleh digunakan pada peringkat perkataan dengan cara peminjaman. Beliau turut bersetuju dengan cadangan Newmark (1988) yang mencadangkan penggunaan kaedah peminjaman digunakan untuk menterjemah perkataan budaya berkaitan makanan yang tidak wujud dalam budaya sasaran. Selain itu, perkataan asing yang dipinjamkan boleh disesuaikan dan diasimilasikan ke bahasa sasaran (Garzone, 2017).

Sama dengan Funada (2016), Marco (2019) juga mengakui ketiadaan bentuk dan fungsi makanan tersebut dalam bahasa sumber merupakan faktor utama yang memberikan kekangan kepada penterjemahan perkataan berunsurkan budaya makanan dan minuman. Selain itu, Marco (2019) mendapati penterjemahan perkataan berkaitan makanan dan minuman juga lebih cenderung diterjemah secara pendekatan pemberkecualian melangkaui pendekatan berunsur asing dan berunsur tempatan. Pendekatan pemberkecualian ini melibatkan kaedah terjemahan seperti generalisasi, perincian dan penerangan. Penterjemah juga didapati selalu mengelakkan menggunakan pendekatan berunsur tempatan dalam menterjemahkan perkataan berkaitan budaya makanan dan minuman.

Farkhan et al. (2020) juga sependapat dengan Funada (2016) dan Marco (2019), dan menyatakan bahawa ketidakwujudan bentuk dan fungsi perkataan budaya makanan dalam bahasa sasaran sebagaimana bahasa sumber merupakan faktor utama kesukaran terjemahan dilaksanakan oleh penterjemah. Kajian Farkhan et al. (2020) yang mengkaji terjemahan pasangan bahasa Inggeris ke bahasa Indonesia dalam penyarikataan juga menunjukkan penterjemah cenderung untuk mengekalkan perkataan bahasa sumber dalam bahasa sasaran tanpa membuat pengubahsuaian perkataan ataupun memberikan padanan yang terhampir dalam bahasa sumber. Contohnya, makanan bubble and squeak dikekalkan tanpa sebarang perubahan, dan diterjemahkan ke bahasa Indonesia juga sebagai bubble and squeak. Hal ini boleh mengganggu pemahaman penonton sasaran kerana makanan bubble and squeak bukan makanan yang biasa dimakan dan asing dalam budaya masyarakat Indonesia.

Berbeza dengan kajian-kajian yang disebut di atas, kajian pengkaji akan menyenaraikan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman dalam medium teks buku bergambar untuk melihat padanannya serta masalah yang timbul. Selain itu, kajian pengkaji juga merupakan kesinambungan kajian Funada (2016) yang hanya memberikan cadangan kaedah terjemahan tanpa diuji pada mana-mana teks terjemahan sebelum ini. Funada (2016) juga hanya memberikan satu contoh perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman. Oleh itu, kajian pengkaji akan memberikan perspektif baru dalam kajian terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman melibatkan terjemahan pasangan bahasa Melayu ke bahasa Jepun, yang mana berbeza dengan kajian Funada (2016) yang melibatkan pasangan bahasa Indonesia dan bahasa Jepun.

3. Permasalahan Kajian

Unsur budaya seringkali mendatangkan masalah kepada penterjemah. Salah satu unsur budaya yang mendatangkan cabaran kepada penterjemah ialah unsur budaya berkaitan makanan dan minuman. Penterjemah sukar untuk menterjemah perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman terutama melibatkan perkataan yang tidak wujud dalam bahasa sasaran (Ainon, 1985; Newmark, 1988; Noraziah, 2014; Pogadev, 2015 & 2016; Funada, 2016; Garzone, 2017; Marco, 2019; Farkhan et al.,2020). Oleh itu, kajian ini akan menyenaraikan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman dalam budaya Melayu untuk melihat kesukaran yang timbul dan perlu diatasi oleh penterjemah. Pengkaji juga mendapati prosedur dan kaedah yang dicadangkan oleh para sarjana berbeza-beza (Newmark, 1988; Noraziah, 2014; Funada, 2016; Garzone, 2017; Marco, 2019; Farkhan et al.,2020). Selain itu, kajian terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman melibatkan pasangan bahasa Melayu dan bahasa Jepun juga masih kurang dijalankan. Kajian Funada (2016) pula hanya melibatkan pasangan bahasa Indonesia dan bahasa Jepun dan kajian beliau juga tidak lengkap kerana hanya memberikan satu contoh perkataan berkenaan budaya makanan iaitu ‘nasi goreng’ yang diterjemahkan ke bahasa Jepun. Oleh yang demikian,

20 Copyright © 2020 ASIAN SCHOLARS NETWORK - All rights reserved Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd kajian pengkaji akan memberi dimensi baru dan dapatan yang berbeza tentang kaedah terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman memandangkan kajian ini melibatkan pasangan bahasa yang berbeza.

4. Objektif Kajian

Kajian ini bertujuan untuk: a) Menyenaraikan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman yang terdapat dalam buku bergambar Bijak Si Katak Bijak dan padanan terjemahannya dalam bahasa Jepun. b) Mengenal pasti kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah dalam menterjemah perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman dalam buku bergambar Bijak Si Katak Bijak ke bahasa Jepun.

5. Persoalan Kajian

Berikut ialah persoalan kajian ditetapkan untuk kajian ini: a) Apakah perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman yang terdapat dalam buku bergambar Bijak Si Katak Bijak dan terjemahan ke bahasa Jepun, iaitu Kashikoi Kaeru Kun ? b) Apakah kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah untuk menangani terjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman ke bahasa Jepun ?

6. Metodologi Kajian

Kajian ini berbentuk kualitatif dengan menguna pakai kaedah analisis kandungan. Analisis kandungan teks sumber dan teks terjemahan digunakan untuk mendapatkan data. Teks sumber dan teks terjemahan seterusnya akan dibandingkan untuk merumuskan hasil dapatan kajian. Data kajian adalah merupakan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman yang terdapat dalam buku bergambar Bijak Si Katak Bijak karya Sasterawan Negara, Siti Zainon Ismail. Kaedah pengumpulan data dijalankan secara manual dengan membaca keseluruhan teks sumber untuk mengestrak dan menyenaraikan data. Padanan kepada teks sumber dalam teks terjemahannya Kashikoi Kaeru Kun kemudian diteliti untuk mengenal pasti kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah. Oleh kerana kajian ini adalah kajian terjemahan bahasa Melayu ke dalam bahasa Jepun dan ketiadaan kamus lengkap dalam pasangan bahasa Melayu dan bahasa Jepun, setiap data yang telah diekstrak, dikenal pasti padanannya dalam teks terjemahan dan diberikan glos, dirujuk dan disemak oleh penutur jati sebagai rater kepada kajian ini.

7. Pendekatan Kajian

Makanan adalah apa sahaja yang boleh dimakan dan minuman pula adalah barang cair yang boleh diminum (Pusat Rujukan Persuratan Melayu). Dalam konteks makanan sebagai budaya, Motanari (2006) menyatakan bahawa makanan sebagai budaya apabila melibatkan proses cara makanan itu dihasilkan, disediakan dan dimakan. Newmark (1988) pula menggariskan makanan dan minuman sebagai sebahagian daripada budaya kebendaan. Dalam hal ini, berdasarkan kategori budaya yang dicadangkan oleh Newmark (1988), Marco (2019) memberikan skop takrifan yang lebih luas dengan menyatakan :

“Food and drink are explicitly mentioned by the author under the heading ‘material culture’, but most raw materials in food come from natural sources and belong therefore to the domain of ecology; meals often become social occasions, both in work settings and in our leisure time; they can certainly transcend the private sphere and play an important role in the life of political or religious organisations; and they definitely constitute habits, often punctuated with gestures (e.g. table manners) and rituals (e.g. table prayers and blessings)”

Berdasarkan takrifan sarjana Marco (2019) ini, ‘makanan dan minuman’ memiliki ciri-ciri (i) wujud dalam domain tertentu, (ii) dihasilkan daripada bahan yang wujud di tempat tertentu, (iii) berperanan selaku aktiviti sosial masyarakat atau penduduk tempat tertentu, (iv) merupakan tabiat yang ditandakan dengan gerak tubuh dan ritual-ritual tertentu. Oleh itu, perkataan yang memiliki ciri-ciri yang digariskan Marco (2019), akan dipilih sebagai data kajian dan merupakan pendekatan untuk mencapai objektif pertama kajian ini.

Bagi mencapai objektif kedua kajian yang ditetapkan pula, kajian ini akan memanfaatkan pendekatan Funada (2016) dan Hasegawa (2012) dalam mengenal pasti kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah dalam menghasilkan teks terjemahan dalam bahasa Jepun. Funada (2016) telah mengemukakan tiga kaedah dalam menterjemahkan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman, iaitu (i) penggantian kata ke dalam bahasa sasaran, (ii) penjelasan makna dalam teks dan (iii) penggunaan nota tambahan. Walau bagaimanapun, dalam kajian ini, pengkaji menambahbaik huraian ketiga-tiga kaedah yang dicadangkan oleh Funada (2016) supaya bersesuaian dengan data kajian, iaitu (i) penggantian kata ke dalam bahasa sasaran, iaitu kaedah menggantikan kata ke dalam bahasa sasaran dengan meminjam terus dan ditransliterasikan mengikut bunyi ejaan bahasa sasaran dan meminjam dengan menterjemah kepada kata yang hampir sama makna dalam bahasa sasaran, (ii) penjelasan makna melalui huraian dalam teks, perkataan yang dipinjamkan tetapi huraian makna dan sifatnya seperti cara makanan itu dimasak dan dimakan dijelaskan dalam teks, (iii) penggunaan nota tambahan, iaitu kaedah menambah maklumat nota di hujung teks seperti menambah maklumat dalam kurungan ataupun diletakkan nota kaki.

Selain daripada tiga kaedah yang dicadangkan oleh Funada (2016), pengkaji juga akan memanfaatkan satu kaedah yang dicadangkan oleh Hasegawa (2012) dalam menterjemah ke bahasa Jepun, iaitu kaedah pengguguran. Kaedah pengguguran ini digunakan untuk menangani masalah pengulangan subjek atau topik dalam teks. Hal ini demikian kerana dalam norma penulisan bahasa Jepun, subjek atau topik tidak akan diulang-ulang dalam teks sekiranya telah dijelaskan di awal teks. Kaedah pengguguran merupakan kaedah yang seringkali digunakan penterjemah ke bahasa Jepun dalam menangani masalah ini. Memandangkan teks yang dikaji adalah teks terjemahan ke bahasa Jepun, kaedah ini turut amat bertepatan diaplikasikan oleh pengkaji. Oleh itu, empat kaedah terjemahan gabungan, iaitu tiga kaedah yang dicadangkan oleh Funada (2016) dan satu kaedah yang dicadangkan oleh Hasegawa (2012) dipilih untuk meneliti dan menjawab persoalan kajian kedua.

8. Perbincangan dan Kesimpulan Berdasarkan analisis data, terdapat 28 data perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman telah dikenal pasti dan disenaraikan daripada teks sumber dan padanannya dalam teks terjemahan. Daripada 28 data kajian, perkataan budaya berkaitan makanan adalah yang terbanyak iaitu sebanyak 25 (89%) data, manakala selebihnya 3 (11%) data pula adalah berkenaan perkataan budaya berkaitan minuman seperti di Rajah 1.

Minuman 11%

Makanan 89%

Rajah 1: Peratusan bilangan data perkataan mengikut makanan dan minuman

Daripada senarai 28 data berkenaan perkataan makanan dan minuman, pengkaji merumuskan dan menyenaraikan perkataan mengikut kategori seperti yang ditunjukkan di Jadual 1.

Jadual 1: Pecahan kategori data makanan dan minuman dalam medium buku bergambar No. Kategori Perkataan Sarapan pagi / Susu, bijirin, kopi, lempeng, kuih lempeng, kuih, 1. Minum petang air kelapa muda, bubur kacang

2. Makanan ringan Kerepek

3. Buah-buahan Buah rambutan, kelapa muda

4. Sayur-sayuran Ulam, petai, jering

5. Makanan ruji Nasi

Masakan/ lauk-pauk Gulai, kari, kerang rebus,ikan panggang 6. hari-hari di kampung sambal, sambal belacan

Makanan masa perayaan/ 7. Sate, sate kambing, kuah kacang, ketupat bersosial dengan keluarga dsb

8. Makanan ritual tertentu Nasi kunyit

Analisis data juga menunjukkan penterjemah buku bergambar sukar mencari padanan yang tepat untuk perkataan makanan dan minuman yang berhubung kait dengan budaya kampung, contohnya perkataan ‘lempeng’. Lempeng misalnya amat popular sebagai sarapan pagi di kampung, dan di negeri-negeri sebelah utara lebih dikenali sebagai ‘pek nga’, iaitu lempeng kelapa atau pisang. Selain itu, kedudukan dan keistimewaan nasi kunyit juga tidak dijelaskan dengan terperinci. Amatlah merugikan sekiranya penterjemah tidak memberikan padanan yang tepat dan penjelasan terperinci kepada makanan popular dan istimewa ini kerana sebagai penterjemah, peluang ini dapat digunakan untuk memperkenalkan dan mempromosikan makanan serta budaya pemakanan unik masyarakat Melayu.

Seterusnya, analisis kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah adalah seperti ditunjukkan di Jadual 2.

Jadual 2: Kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah Bilangan Penggantian kata ke dalam bahasa sasaran 15

Penjelasan makna melalui huraian dalam teks 8

Penggunaan nota tambahan 3

Pengguguran 1

Penjelasan makna + penggunaan nota tambahan 1

JUMLAH 28

Kaedah penggantian kata ke dalam bahasa sasaran Kaedah ini merupakan kaedah yang paling banyak digunakan oleh penterjemah. Terdapat 15 data telah diterjemahkan menggunakan kaedah ini dengan 9 data diterjemahkan secara menggantikan kata dengan memberikan padanan perkataan dalam bahasa sasaran iaitu bijirin, nasi, gulai, kuih, kelapa muda, nasi kunyit, lempeng, ulam, dan susu seperti ditunjukkan dalam Jadual 3.

Jadual 3: Penggantian kata dalam bahasa sasaran dengan memberikan padanan yang terhampir No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos bijirin KOKUMOTSU 1. 穀物 [biji-bijian]

GOHAN 2. nasi ゴハン [nasi]

KAREE 3. gulai カレー [kari]

OKASHI 3. kuih お菓子 [kuih]

WAKAIYASHINOMI 4. kelapa muda 若いヤシの実 [kelapa muda][jenis] [buah]

TAAMERIKKURAISU 5. nasi kunyit ターメリックライス [kunyit][nasi]

KUREEPU 6. lempeng クレープ [krep]

SANBARU 7. sambal サンバル [sambal]

NAMAYASAI 8. ulam 生野菜 [mentah][sayur]

[semua jenis susu termasuk susu kambing dan lembu telah diubahsuai MIRUKU susu ミルク kandungannya seperti menambah 9. gula ataupun bahan perasa ]

Kelemahan kaedah ini ialah padanan yang diberikan dalam bahasa sasaran boleh memberikan gambaran yang berbeza daripada maksud perkataan dalam bahasa sumber sekiranya tidak KUREEPU dengan baik oleh penterjemah. Perkataan ‘lempeng’ misalnya dipadankan dengan クレープ (glos: krep) yang berbeza konsep cara makannya dan bentuk makanan tersebut. Lempeng kebiasaannya dimasak gebu dengan adunan lempeng terdiri campuran tepung, kelapa ataupun

24 Copyright © 2020 ASIAN SCHOLARS NETWORK - All rights reserved Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd pisang. Sebaliknya, krep pula dimasak nipis-nipis di atas kuali khas seperti plat besi dan dimakan dengan menggulungkan krim, aiskrim, buah-buahan dan sebagainya di tengah- tengah.

KOKUMOTSU Selain itu, ‘bijirin’ diterjemahkan kepada 穀物 (glos: biji-bijian) juga didapati kurang tepat. Kokumotsu bermaksud biji-bijian merangkumi beras, kekacang, jagung dan sebagainya. Perkataan ‘bijirin’ dalam teks sumber merujuk kepada ‘bijirin’ yang dimakan sebagai sarapan SHIARU pagi. Penterjemah boleh menggantikan dengan perkataan シリアル (glos: bijirin seperti mil oat atau emping jagung) yang lebih tepat maksudnya dalam teks sumber.

NAMAYASAI Seterusnya, perkataan ‘ulam’ diberikan padanan sebagai 生野菜 (glos: sayur mentah). Padanan namayasai iaitu bermaksud sayur mentah terlalu umum dan tidak memberikan gambaran yang tepat berkenaan budaya makan ulam dalam masyarakat Melayu. Perkataan ‘nasi’, ‘gulai’, ‘kuih’, ‘kelapa muda’ dan ‘nasi kunyit’ juga diberikan padanan yang terlalu umum oleh penterjemah. Penggunaan nota kaki atau nota tambahan di hujung teks mahupun glosari boleh dimanfaatkan oleh penterjemah untuk menerangkan perkataan-perkataan ini dalam budaya Melayu.

Namun begitu, terdapat padanan perkataan telah disesuaikan terjemahannya mengikut mengikut budaya sumber. Padanan perkataan ‘susu’ dalam bahasa Jepun ada dua perkataan GYUUNYUU MIRUKU iaitu 牛乳 (glos: susu lembu) dan ミルク (glos: semua jenis susu termasuk susu kambing dan susu lembu yang telah diproses dan diubahsuai kandungannya seperti menambah gula MIRUKU ataupun bahan perasa). Pemilihan padanan ミルク kepada perkataan ‘susu’ bertepatan dengan budaya masyarakat Melayu yang lebih menyukai susu yang telah diproses.

Selanjutnya, 6 daripada 15 data iaitu perkataan sate, sate kambing, sambal, kari, ketupat dan kopi diterjemahkan dengan cara menggantikan kata dalam bahasa sasaran menggunakan transliterasi mengikut ejaan bunyi bahasa sasaran seperti ditunjukkan dalam Jadual 4.

Jadual 4: Penggantian kata dalam bahasa sasaran dengan cara transliterasi No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos sate SATEE [sate] 1. サテー

YOUNIKUNOSATEE sate kambing 羊肉のサテー [daging 2. kambing][jenis] [sate]

sambal SANBARU [sambal] 3. サンバル

kari KAREE [kari] 4. カレー

KUTSUPATTO 5. ketupat クツパット [ketupat]

kopi KOOHII [kopi] 6. コーヒー

Penggantian kata dalam bahasa sasaran dengan cara mentransliterasikan merupakan kaedah terjemahan yang paling mudah sekali diaplikasikan oleh penterjemah. Walau bagaimanapun, keadaan ini akan menyebabkan pembaca sasaran menghadapi masalah mengenali dan memahami perkataan budaya sumber yang agak asing seperti perkataan dalam Jadual 4, iaitu

‘sate’, ‘sate kambing’, ‘sambal’ dan ‘ketupat’. Penterjemah tidak boleh membiarkan pembaca sasaran tertanya-tanya akan maksud perkataan ‘sambal’ dan ‘ketupat’ tanpa adanya penerangan tambahan. Malahan, perkataan ‘kari’ dan ‘kopi’ walaupun tidak asing dan wujud dalam budaya Jepun, tetapi ‘kari’ dan ‘kopi’ di Jepun adalah berbeza dengan di Malaysia. Perbezaan budaya ini boleh dimanfaatkan oleh penterjemah dengan memberikan penerangan dan secara tidak langsung meningkatkan pemahaman silang budaya.

Kaedah penjelasan makna melalui huraian dalam teks

Untuk kaedah penjelasan makna melalui huraian dalam teks, terdapat 8 data telah dikenal pasti dan disenaraikan seperti ditunjukkan di Jadual 5.

Jadual 5: Penjelasan makna melalui huraian dalam teks No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos RANBUUTAN 1. buah rambutan ランブータン [rambutan]

KARIKARI SAKUSAKU [~adverba ranggup] [~adverba 2. kerepek カリカリサクサク ranggup berkelopak]

MAME NOKAYU SUUPU 3. bubur kacang 豆の粥スープ [kacang][][bubur][sup]

BANANA NOKUREEPU 4. kuih lempeng バナナのクレープ [pisang] [] [krep]

PIINATTSUSOUSU 5. kuah kacang ピーナッツソース [kacang][sos]

YUDEZARUGAI 6. kerang rebus 茹でザルガイ [rebus] [kerang]

SAKANANOMARUYAKI 7. ikan panggang 魚の丸焼き [ikan] [] [panggang seekor-ekor]

YASHINOMINOJUUSU [kelapa][][buah][jenis][jus] 8. air kelapa muda ヤシの実のジュース

RANBUUTAN Penterjemah menterjemahkan perkataan ‘buah rambutan’ kepada ランブータン (glos: rambutan) kerana terdapat huraian bentuk buah rambutan dalam teks iaitu DAENKEINOMIKAWANIWAKEGAARU 楕円形の実、皮には毛がある (literal: buah yang bulat lonjong, ada rambut di kulit). Selain itu, ‘kerepek’ juga diberikan penjelasan makna daripada segi bentuk dan penterjemah memberikan gambaran sifat kerepek yang ranggup dengan padanan dalam teks KARIKARI SAKUSAKU terjemahannya sebagai カリカリサクサク (glos: adverba ranggup, ranggup berkelopak).

Manakala, perkataan ‘ikan panggang’ pula huraian cara penyediaannya telah ada dalam teks SAKANANOMARUYAKI dan diterjemahkan kepada 魚の丸焼き(glos: ikan dipanggang seekor-seekor). Huraian cara penyediaan ikan panggang diberikan dalam teks adalah SAKANANOMARUYAKIUKONNOHAPPADEK 魚の丸焼きウコンの葉っぱでくるんでココナツミルクをふりかける(literal: ikan dipanggang dengan dibalut dengan daun kunyit dan direnjis santan kelapa). Begitu juga dengan perkataan ‘bubur kacang’, ‘kuih lempeng’ dan ‘kerang rebus’ diberikan padanan secara peminjaman ke bahasa sasaran dengan huraian cara penyediaan kedua-dua makanan ini diberikan dalam teks.

Namun begitu, walaupun ada huraian tentang ‘bubur kacang’, ‘kuih lempeng’ dalam teks, MAME NOKAYU SUUPU padanan yang diberikan kurang tepat. Contohnya 豆の粥スープ (literal: sup bubur kacang) BANANA NOKUREEPU merupakan padanan kepada perkataan ‘bubur kacang’ dan バナナのクレープ (literal: krep pisang) merupakan pula padanan kepada ‘kuih lempeng’. Pengkaji berpendapat padanan yang MAME NOKAYU lebih tepat untuk ‘bubur kacang’ adalah 豆の粥 (literal: bubur kacang) tanpa penambahan perkataan sup di belakang perkataan tersebut. Perkataan ‘kuih lempeng’ pula hanya RENPEN diterjemahkan dengan mentransliterasikan kepada レンペン kerana ‘kuih lempeng’ telah diberikan huraian dalam teks. Penterjemah tidak perlu bersusah payah mengadaptasikan dengan memberikan padanan ‘krep pisang’ yang sama sekali berbeza dengan konsep makanan lempeng dalam masyarakat Melayu.

Selain daripada bentuk, sifat dan cara penyediaan, cara makanan itu dimakan juga dihuraikan bersama padanan yang diberikan dapat memberi kefahaman kepada pembaca sasaran seperti perkataan ‘kuah kacang’. Perkataan ‘kuah kacang’ telah diterjemahkan kepada PIINATTSUSOUSU ピーナッツソース (literal: sos kacang) dan cara makan ‘kuah kacang’ diberi penjelasan dalam teks iaitu dimakan bersama sate, ketupat, bawang dan timun.

Kaedah penggunaan nota tambahan Terdapat 3 data yang menggunakan kaedah penggunaan nota tambahan di hujung teks. Nota tambahan diberikan dalam bentuk kurungan selepas perkataan budaya berkaitan makanan. Perkataan budaya berkaitan makanan yang diterjemahkan menggunakan kaedah penggunaan nota tambahan adalah seperti di Jadual 6.

Jadual 6: Penggunaan nota tambahan No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos GURAI KAREE 1. gulai グライ（カレー） [gulai] [(kari)]

JURIN MAMENONAKAMA [jering] ([kacang ][] jering 2. ジュリン（豆の仲間） [kumpulan])

PUTAI MAMENONAKAMA 3. petai プタイ（豆の仲間） [petai] ([kacang ][] [kumpulan])

GURAI KAREE Terjemahan perkataan ‘gulai’ adalah グライ（カレー）(glos: gulai (kari)) dalam teks sumber. Nota tambahan ‘kari’ diletakkan dalam kurungan di hujung teks. Walaupun, makanan ‘kari’ yang berasal dari negara India wujud di serata dunia dan sudah diterima secara global, sifat makanan ‘kari’ itu berbeza mengikut negara masing-masing. Sebagai contoh, ‘kari’ di Jepun sifatnya manis, pekat dan kurang rasa rempah kerana orang Jepun sendiri tidak gemarkan makanan yang pedas dan mempunyai rasa yang kuat. Hal ini berbeza dengan orang Melayu yang lebih gemarkan makanan berempah dan pedas. Kari dalam makanan masyarakat orang Melayu juga tidak sepekat kari yang ada di Jepun. Oleh itu, penambahan nota dengan memberikan maklumat perbezaan sifat kari dalam budaya Melayu dicadangkan oleh pengkaji dalam hal ini.

JURIN MAMENONAKAMA Seterusnya, ulam-ulaman ‘jering’ dan ‘petai’ diterjemahkan sebagai ジュリン（豆の仲間）dan PUTAI MAMENONAKAMA プタイ（豆の仲間）. Kedua-dua perkataan ini ditransliterasikan ejaannya mengikut padanan MAMENONAKAMA bunyi huruf Jepun dengan diberikan nota tambahan dalam kurungan豆の仲間 yang secara literal bermaksud kumpulan kekacang. Penambahan nota dalam kurungan ini tidak membantu

27 Copyright © 2020 ASIAN SCHOLARS NETWORK - All rights reserved Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd pembaca sasaran memahami maksud ‘jering’ dan ‘petai’, malahan boleh menimbulkan salah faham kepada pembaca sasaran kerana menganggap ‘jering’ dan ‘petai’ sekumpulan dengan kekacang yang popular di Jepun iaitu soya. Penggunaan nota tambahan ini perlu dimanfaatkan dengan menjelaskan konsep ulam dan cara makan ‘jering’ dan ‘petai’ dalam budaya masyarakat Melayu.

Kaedah pengguguran Pengguguran merupakan satu kaedah terjemahan yang paling mudah dan paling ekstrem. Walau bagaimanapun, kesilapan menggugurkan tanpa alasan munasabah boleh mengganggu pemahaman pembaca sasaran. Namun begitu, kaedah pengguguran seringkali digunakan dalam penterjemahan ke bahasa Jepun kerana dalam norma penulisan bahasa Jepun, subjek tidak diulang berulang kali dan digugurkan sekiranya subjek muncul di tengah atau hujung teks (Hasegawa, 2012). Hal ini tidak mengganggu pembaca sasaran kerana subjek telahpun muncul di awal teks atau ayat. Perkataan budaya yang diterjemahkan menggunakan kaedah pengguguran ini adalah seperti ditunjukkan dalam Jadual 7.

Jadual 7: Pengguguran No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos 1. lempeng - -

Perkataan ‘lempeng’ digugurkan setelah diulang sebanyak dua kali dalam teks dan juga pada tajuk teks. ‘lempeng’ pada tajuk teks diberikan padanan sebagai ‘krep’ dengan penambahan perkataan pisang bagi menggantikan perkataan kuih. Seterusnya, ‘lempeng’ hanya diterjemahkan sebagai ‘krep’ tanpa penambahan maklumat dan akhir sekali, ‘lempeng’ tidak diterjemahkan dalam teks terjemahan sebagaimana mengikut norma penulisan bahasa Jepun. Pengguguran ini tidak menjejaskan maksud keseluruhan teks terjemahan. Terjemahan perkataan ‘lempeng’ seperti di Jadual 8.

Jadual 8: Terjemahan perkataan ‘lempeng’

Teks Sumber: “kuih lempeng” (tajuk) “Mari makan lempeng kuih warisan” (awal teks) “Lempeng masak gebu enak dimakan” (tengah teks)

Teks Terjemahan: “バナナのクレープ” “クレープを食べよう昔ながらのお菓子” “ふっくらを焼いておいしいよ”

Transliterasi: “[Banana] [no] [kureepu]” “[Kureepu] [o] [tabeyou] [mukashinagara] [no] [okashi]” “[fukkura ] [o] [yaite] [oishii] [yo]”

Glos: “[pisang] [ (partikel)] [krep]” “[Krep] [ (partikel)]] [mari makan] [zaman dahulu] [ (partikel)] [kuih]” “[gebu ] [ (partikel)] [masak] [sedap] [lah]”

Penggabungan dua kaedah (penjelasan makna + penggunaan nota tambahan) Penterjemah juga telah menggabungkan dua kaedah terjemahan dalam menghasilkan teks terjemahan untuk perkataan ‘sambal belacan’seperti di Jadual 9.

Jadual 9: Penggabungan dua kaedah terjemahan No. Teks Sumber Teks Terjemahan Glos [sambal belacan] SANBARUBURACHAN TOUGARASHI NOPEESUTO 1. sambal belacan サンバルブラチャン（唐辛子のペースト） ([cili] [] [pes])

SANBARUBURACHAN Perkataan ‘sambal belacan’ diberikan padananサンバルブラチャン (glos: sambal belacan) TOUGARASHI NOPEESUTO dengan tambahan maklumat dalam kurungan 唐辛子のペースト (literal: pes cili). Cara TSUKURUNOWAKANTAN penyediaan ‘sambal belacan’ diterangkan dalam teks sebagai 作るのは簡単、 TOUGARASHITOTAMANEGIWOTSUBUSHI EBINOPEESUTOWOIRETE TAMARINDOWOSHIBOTTENE 唐辛子と玉ねぎを潰して、エビのペーストを入れて、タマリンドを絞ってね (literal: penyediaannya mudah, cili dan bawang dihancurkan, pes udang dimasukkan, asam diperahkan) dan cara ‘sambal belacan’ dimakan juga diberikan penerangan dalam teks iaitu NAMAYASAITOISSHONITABEYOU 生野菜と一緒に食べよう (literal: sayur mentah dimakan bersama). Penerangan dalam teks secara terperinci cara penyediaan dan cara makan ‘sambal belacan’ dapat membantu kefahaman pembaca sasaran. Oleh itu, pengkaji tidak faham keperluan penggunaan nota tambahan untuk terjemahan perkataan ‘sambal belacan’. Malahan, penggunaan nota tambahan kepada ‘sambal belacan’ yang bermaksud ‘pes cili’ agak janggal dan boleh memberikan gambaran yang salah kepada pembaca sasaran. Penterjemah sepatutnya menggunakan nota tambahan untuk perkataan ‘belacan’ kerana dalam teks, padanan kepada EBINOPEESUTO ‘belacan’ hanyalah エビのペースト yang bermaksud ‘pes udang’. Padanan terjemahan ini kurang tepat dan penggunaan nota tambahan boleh dimanfaatkan oleh penterjemah.

Kesimpulan Secara kesimpulannya, tugas penterjemah ialah menterjemah sesuatu karya untuk membantu pembaca sasaran yang tidak menguasai sesuatu bahasa itu untuk mengenali dan menghayati budaya satu-satu masyarakat melalui pembacaan tanpa perlu merentas sempadan. Penterjemahan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman dapat membantu memperkenalkan keunikan budaya makanan kerana penterjemah juga perantara budaya. Sekiranya, terjemahan yang dilakukan dengan baik dan unsur budaya makanan dan minuman yang terkandung dalam bahasa sumber itu diabaikan, maka akan berlaku salah faham kepada pembaca teks terjemahan tersebut yang boleh mengundang sensitiviti dan kontroversi. Oleh itu, kertas kerja ini menganalisis unsur budaya dengan memberikan tumpuan kepada perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman.

Melalui kajian ini, objektif pertama iaitu menyenaraikan perkataan budaya berkaitan makanan dan minuman, sebanyak 28 data dikenal pasti dan disenaraikan daripada teks

29 Copyright © 2020 ASIAN SCHOLARS NETWORK - All rights reserved Jurnal Dunia Pendidikan e-ISSN: 2682-826X | Vol. 2, No. 3, 17-31, 2020 http://myjms.moe.gov.my/index.php/jdpd sumber oleh pengkaji. Hasil kajian juga mendapati jumlah perkataan budaya berkaitan makanan mencatatkan bilangan sebanyak 25 data berbanding 3 data sahaja berkenaan perkataan budaya berkaitan minuman. Hal ini menunjukkan makanan mempunyai pengaruh yang besar dalam sesuatu budaya dan amat dekat dengan sesuatu masyarakat sehingga dijadikan bahan dan subjek dalam penulisan. Selain itu, perkataan-perkataan yang merujuk kepada makanan dan minuman berkaitan dengan budaya kampung seperti ketupat, lempeng, kelapa muda, sambal belacan, ulam, petai dan jering dan sebagainya turut memberikan cabaran kepada penterjemah.

Bagi objektif kedua kajian ini, iaitu mengenal pasti kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah, pengkaji menggunakan kaedah terjemahan Funada (2016) dan Hasegawa (2012). Analisis kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah seperti ditunjukkan di Rajah 2. Pengkaji mendapati penterjemah cenderung menggunakan kaedah terjemahan penggantian kata ke dalam bahasa sasaran sama ada peminjaman terus dengan diberikan transliterasi mengikut bahasa sasaran, atau meminjam dengan menterjemah mengikut padanan kata terhampir dalam bahasa sasaran. Kaedah terjemahan ini agak mudah tetapi pemilihan padanan perkataan dalam teks sasaran perlu dilaksanakan dengan penuh hati-hati supaya dapat mengelakkan kesilapan dan terjemahan kurang tepat. Pengkaji juga mendapati penterjemah tidak konsisten dalam memberikan padanan perkataan mengikut kaedah terjemahan penggantian kata ini.

3%4% 11%

53% 29%

Penggantian kata ke dalam bahasa sasaran Penjelasan makna melalui huraian dalam teks Penggunaan nota tambahan Pengguguran Penjelasan makna + penggunaan nota tambahan

Rajah 2: Kecenderungan kaedah terjemahan yang digunakan oleh penterjemah

Analisis juga mendapati kaedah kedua terbanyak digunakan oleh penterjemah ialah penjelasan makna melalui huraian dalam teks. Penterjemah telah memanfaatkan huraian dalam teks untuk menjelaskan makna perkataan yang diterjemahkan. Selain daripada dua kaedah utama ini, penterjemah juga telah memberikan penerangan melalui nota tambahan di hujung teks, menggugurkan perkataan yang diulang berulang kali dan penterjemah turut menggabungkan dua kaedah, iaitu penjelasan makna melalui huraian dalam teks dengan penggunaan nota tambahan. Walaupun, penggunaan nota tambahan dapat membantu penterjemah tetapi penterjemah tidak boleh sewenang-wenangnya meletakkan nota tambahan sehingga mengganggu pembaca sasaran dan tidak kena pada tempatnya. Oleh yang demikian, penterjemah mempunyai tugas yang berat dalam menjalankan kerja-kerja penterjemahan dan tanggungjawab ini perlu dipikul dengan penuh amanah dan berhati-hati dengan menghasilkan teks terjemahan yang padanan sehampir boleh dengan teks sumber.

Penghargaan Kajian ini turut mendapatkan khidmat penutur jati bahasa Jepun, Cik Furusho Asami, Pegawai Protokol Kementerian Luar Negara Jepun sebagai rater.

Rujukan

Ainon, M. (1985). Panduan Menterjemah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Chiaro, D. & Rossato, L. (2015). Food and translation, translation and food, The Translator, 21:3, 237-243, Retrieved from https://doi.org/10.1080/13556509.2015.1110934 Farkhan, M., Naimah, L. U., Suriadi, M. A. (2020). Translation Strategies of Food-Related Culture Specific Items in Indonesian Subtitle of Netflix Series The Final Table. Insaniyat: Journal of Islam and Humanities, 4 (2), 149-162. Retrieved from 10.15408/insaniyat.v4i2.14668 Funada, K. (2016). Sejarah dan Isu-isu Penterjemahan Karya Sastera Indonesia-Jepun. In S. S. Goh, Isu-isu Dalam Terjemahan Karya Sastera (pp. 142-163). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Garzone, G. (2017). Food, culture, language and translation, Journal of Multicultural Discourses, 12:3, 214-221, Retrieved from https://doi.org/10.1080/17447143.2017.1364255 Hasegawa, Y. (2012). The Routledge Course in Japanese Translation. Abingdon, Oxon: Routledge. Montanari, M. (2006). Food Is Culture (Translated from the Italian by Albert Sonnenfeld). New York : Columbia University Press. Marco, J. (2019). The translation of food-related culture-specific items in the Valencian Corpus of Translated Literature (COVALT) corpus: a study of techniques and factors, Perspectives, 27:1, 20-41, Retrieved from https://doi.org/10.1080/0907676X.2018.1449228 Newmark, P. (1988). A Textbook Of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall International Ltd. Noraziah, A. A. (2014). Analisis Leksikal Budaya Dalam Rimba Harapan Dan Terjemahannya La Jungle De L'espoir. Universiti Malaya (Tesis sarjana tidak diterbitkan). Pogadaev, V. (2015). Terjemahan Sastera Bahasa Rusia-Bahasa Melayu: Cabaran dan Cara Penyelesaian. A Monthly Seminar of Nusantara's Malay-Indonesian Readings (pp. 1- 12). Moscow: Nusantara Society. Pogadaev, V. (2016). Terjemahan Karya Sastera Bahasa Rusia-Bahasa Melayu: Cabaran Dan Cara Penyelesaian. In G. S. Seong, Isu-Isu Dalam Terjemahan Karya Sastera (pp. 121-141). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia. Pusat Rujukan Persuratan Melayu. (2020). Retrieved from Dewan Bahasa dan Pustaka: http://prpm.dbp.gov.my Sakai, Y., Yamamoto, S., & Faridah, M. (2014). 賢いカエルくん (Terjemahan Bijak Si Katak Bijak Karya Siti Zainon Ismail). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan & Buku Malaysia Berhad. Siti Zainon, I. (2012). Bijak Si Katak Bijak. Kuala Lumpur: Institut Terjemahan & Buku Malaysia Berhad. Tarek Attallah, S. A.-I. (2016). The Translation of Cultural Elements from English into Arabic in Oliver Twist. University Malaya (Unpublished Master Thesis).