Forvaltingsplan for Folgefonna Nasjonalpark

FORVALTINGSPLAN FOR

Folgefonna nasjonalpark Bondhusdalen landskapsvernområde Ænesdalen landskapsvernområde Hattebergsdalen landskapsvernområde Buer landskapsvernområde

Forvaltingsplan

for

Folgefonna nasjonalpark Bondhusdalen landskapsvernområde Ænesdalen landskapsvernområde Hattebergsdalen landskapsvernområde Buer landskapsvernområde

Forvaltingsstyresmakta i Hordaland

2010

MVA-rapport 5/2010

ISBN: 978-82-8060-083-7

Forord

Forvaltingsstyresmakta i Hordaland har utarbeidd forvaltingsplan for dei fem verneområda på Folgefonnhalvøya, som omfattar ein nasjonalpark og fire landskapsvernområde, alle vedtekne ved kgl. res. 25. april 2005.

Forvaltingsplanen har vorten til gjennom ein prosess der mange lokale aktørar har medverka med synspunkt og innspel. Ei referansegruppe vart oppnemnd for å gje innspel og merknadar til planen. I referansegruppa har representantar frå grunneigarane, kommunane, kraftlag, reiseliv og naturvernorganisasjon vore med. Ei stor takk til referansegruppa for konstruktive innspel under planarbeidet.

Trine Hilstad var engasjert som prosjektleiar i perioden 2005-2006. Deretter har fleire tilsette ved miljøvernavdelinga hjå forvaltingsstyresmakta arbeidd vidare med planen fram til dette plandokumentet.

Forvaltingsplanen omfattar m.a. fleirbruksplanar (skogbruksplanar) for eigedomane i Ænesda- len landskapsvernområde. Desse er utarbeidde av Vestskog BA, ved Sigbjørn Hauge.

Forvaltingsplanen har vore til offentleg høyring og innkomne fråsegner er vurderte av For- valtingsstyresmakta. Planen er send til Direktoratet for naturforvalting, som står for endeleg godkjenning av forvaltingsplanen.

24.11.2010

Forvaltingsstyresmakta i Hordaland

Direktoratet for naturforvalting har vurdert planen for fagleg godkjenning, før han vart send på offentleg høyring.

Forvaltingsstyresmakta i Hordaland har vurdert innkomne fråsegner etter offentleg høyring og sendt planen til endeleg godkjenning i Direktoratet for naturforvalting.

Godkjent dato 24.11.2010

Direktoratet for naturforvalting

INNHALD

1. INNLEIING 1

2. VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER 2 2.1. Naturforhold og verneverdiar 2 Landskap 2 Geologi 2 Kvartærgeologi 3 Klima 3 Vegetasjon 3 Fauna 3 Kulturminne og kulturmiljø 4 2.2. Brukarinteresser 4 Jord- og skogbruk 4 Jakt og fiske 4 Friluftsliv og rekreasjon. Reiseliv 4 2.3. Eigedomsforhold 5 2.4 Andre rettslege forhold 6

3. FORVALTINGSPLANEN 7 3.1. Kvifor forvaltingsplan? 7 3.2. Arbeidet med forvaltingsplanen for Folgefonna 7 3.3. Planperiode 7 3.4. Planen sin struktur 7 3.5 Oppfølgjande tiltak 8

4. NATURVERNET PÅ FOLGEFONNA 9 4.1. Verneformene 9 Lovheimel 9 4.2. Verneføremålet 9 4.3. Verneforskrifter 10 4.4. Forholdet til anna lovverk 11 4.5. Forvalting og oppsyn 12 Sakshandsaming 12 Brot på vilkår og vernereglar 12 Rådgjevande utval 13 Oppsyn 13 4.6. Informasjon 14

5. FOLGEFONNA NASJONALPARK 16 5.1. Verneføremål 16 5.2. Verneverdiar 16 Natur 16 Rammer og regelverk 16 Kulturminne og kulturmiljø 17 Rammer og regelverk 17 Bygningar og andre innretningar 18 Rammer og regelverk 18 5.3. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak 19 Jord- og skogbruk 19 Friluftsliv og reiseliv/turisme 20 Motorferdsel 24 Drift og vedlikehald av tekniske anlegg 27 Forsking og undervisning 28

6. BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE 29 6.1. Verneføremål 29 6.2. Kort skildring av området 29 6.3. Rammer og regelverk 30 6.4. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak 30 Jord- og skogbruk 30 Friluftsliv 33 Reiseliv og turisme 35 Drift og vedlikehald av tekniske anlegg 37 Generelt om motorferdsel 37

7. ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE 38 7.1. Verneføremål 38 7.2. Kort skildring av området 38 7.3. Rammer og regelverk 39 7.4. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak 39 Jord- og skogbruk 39 Friluftsliv 41 Reiseliv og turisme 43 Generelt om motorferdsel 43

8. HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE 45 8.1. Verneføremål 45 8.2. Kort skildring av området 45 8.3. Rammer og regelverk 46 8.4. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak 46 Jord- og skogbruk 46 Friluftsliv og reiseliv/turisme 49 Drift og vedlikehald av tekniske anlegg 51 Generelt om motorferdsel 52

9. BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE 53 9.1. Verneføremål 53 9.2. Kort skildring av området 53 9.3. Rammer og regelverk 54 9.4. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak 54 Jord- og skogbruk 54 Friluftsliv 57 Reiseliv og turisme 58 Drift av tekniske anlegg 60 Generelt om motorferdsel 60

10. REFERANSAR 62

11. VEDLEGG 63 Retningsliner for merking og stikking av stigar og løyper 63 Fleirbruksplan skogsdrift i Ænesdalen landskapsvernområde 66 Kart over INON område 67 Forskrift om vern av Folgefonna nasjonalpark, Etne, Kvinnherad, Odda og Jondal kommunar og Ullensvang herad, Hordaland. 68 Forskrift om vern av Bondhusdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland. 71 Forskrift om vern av Ænesdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland. 74 Forskrift om vern av Hattebergsdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland. 76 Forskrift om vern av Buer landskapsvernområde, Odda kommune, Hordaland. 79 1. INNLEIING

Folgefonna nasjonalpark og dei fire tillig- Folgefonna nasjonalpark er den 25. nasjo- gjande landskapsvernområda, Bondhusda- nalparken på fastlandet i Noreg, og er ved len, Ænesdalen, Hattebergsdalen og Buer- sida av Saltfjellet-Svartisen NP den einaste dalen, vart oppretta ved Kongeleg resolu- som femner om areal heilt frå breisen til sjon 29. april 2005. Verneområda omfattar fjorden. dei fem kommunane Etne, Jondal, Kvinnhe- rad, Odda og Ullensvang. Det verna arealet er til saman 599 km2, og av dette utgjer nasjonalparken 545 km2.

I St.meld. nr. 62 (1991-1992) vart det vist til at nasjonalpark og landskapsvernområde kunne vere aktuelle verneformer for delar av Folgefonnhalvøya. Arbeidet med sjølve verneplanen for området kom formelt i gang med eit oppstartsmøte i Mauranger 27. janu- ar 1998. Storleiken på planområdet utløyste krav om konsekvensutgreiing, og denne var ferdig utarbeidd i 2003 (Forvaltingsstyres- makta i Hordaland 2003).

Etter at verneplanen og konsekvensutgrei- inga hadde vore på lokal høyring sende forvaltingsstyresmakta eit revidert verneframlegg til sentrale styresmakter Dronning Sonja opnar nasjonalparken 14. mai 2005. Foto: Miljøverndepartementet (Forvaltingsstyresmakta i Hordaland 2004).

Isbreen ovanfor Buerdalen. Foto: Anniken Friis.

VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER | 1 2. VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER

2.1. Naturforhold og verneverdiar året, men fleire av dei største vassdraga i området er regulerte i samband med vass- Folgefonnhalvøya ligg i ein fjord- og fjell- kraftutbygging. Fem av dei større, attveran- region mellom Hardangerfjorden, Åkrafjor- de vassdraga er verna mot vasskraftutbyg- den og Sørfjorden. Den alp ine vegetasjons- ging, og verneområda på Folgefonnhalvøya sona er den mest utbreidde og dominerande, omfattar storparten av desse nedbørsfelta. og Folgefonna dekkjer ein stor del av dei Dei verna vassdraga er Mosneselva i Etne, fjellområda som ligg høgare. Fjellområdet Hattebergsvassdraget, Æneselva og Furu- på Folgefonnhalvøya representerer noko av bergselva i Kvinnherad, og Buerelva i Odda, det siste vi har att av villmarksprega natur i som er ein del av Opovassdraget. Hordaland (vedlegg 4).

Landskap Låglandet og dalføra på Folgefonnhalvøya høyrer med til den nasjonale landskapsregi- onen ”Indre bygder på Vestlandet” og fjellett til ”Breane” (Puschmann 2005). Landskapet i verneområdet er sterkt todelt i ein sentral del med breen og nokså avrunda og rolege fjellformer og ei randsone med bratte fjord- lier og dalføre som skjer seg djupt ned mellom fjella. Ut mot kanten av fjellplatåa er dalføra i aukande grad glasialt utforma, med U-former i serie med hengjande dalar, ho- vuddalar og fjordar.

Landskapet nærast breen er sterkt prega av nærleik til isen. Fjellterrenget her er nesten vegetasjonslaust, og fargen på vatnet i mange av innsjøane og elvane i området viser at dei er sterkt påverka av brevatn. Fjell- terrenget med kort avstand til fjorden gjev korte, bratte og til dels ville elvelaup.

Sjølve Folgefonna er delt i tre platåbrear. 2 Lengst sør, ved Åkrafjorden, går nasjonalparken Søre Folgefonna på 168 km er den største heilt til fjords. Her skjer Sandvikedalen seg djupt inn av dei, og er samstundes den tredje største i landskapet opp mot breen. Foto: Anbjørn Høivik. isbreen i Noreg. Midtre Folgefonna dekkjer 2 2 11 km og Nordre Folgefonna 26 km . Hø- Geologi gaste punktet på breen, 1662 moh., ligg på Søre Folgefonna, omlag midt mellom Buer- Folgefonnhalvøya har ein interessant geolo- dalen og Bondhusdalen. gi. Nokre stader kan ein studere geologiske hendingar gjennom eit stort mangfald av Vassdraga er ein viktig del av naturen rundt bergartar på relativt små område, frå dei Folgefonna. Avrenning frå isbreen gjer eldste til dei yngste bergartane i Noreg. På vassdragsnaturen i dalføra ned mot fjordane grunn av breaktiviteten ligg desse felta nok- til viktige landskapselement gjennom heile re stader i dagen, og dei mange geologiske

2 | VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER detaljane er lette å sjå. meteorologane har rekna seg fram til at års- nedbøren her oppe kan vere så høg som I Rosendal er det etablert ein steinpark, med 5500 mm. Knapt nokon stad i landet kan ein informasjon og utstilling av lokale bergartar. vente meir enn dette. Årsaka til den høge nedbøren ligg i at fuktig luft frå havet vert Kvartærgeologi pressa opp over breen og gjev frå seg ned- bør når ho vert avkjølt. Om lag 70% av års- Også kvartærgeologisk har Folgefonna og nedbøren på fonna kjem som snø. områda rundt stor verdi. Undersøkingar tyder på at Folgefonna var heilt borte for 8000-5000 år sidan, og eit anna interessant Vegetasjon fenomen er restar av opphavlege landformer Verneområda omfattar fyrst og fremst bre- som truleg aldri har vore dekte av is. og fjellområde. Fjellområda har i stor grad ein artsfattig og nøysam flora, samanlikna Største målte tjukne på isen på Folgefonna m.a. med Hardangervidda. Dette kjem m.a. er 280 m, men på det meste er isen truleg av at berggrunnen er dominert av harde og mellom 300 og 400 m tjukk. Størst utbreiing sure bergartar som gneis og granitt. Det finst etter istida hadde Folgefonna så seint som likevel stader med godt jordsmonn og meir på 1890-talet, omlag 140 år seinare enn dei artsrik og kravfull flora. Dei mest artsrike andre breane i Sør-Noreg, som var på sitt områda ligg på austsida av Folgefonna, i største rundt 1750 (Bakke J., Dahl S. O. & hovudsak i Odda og Ullensvang. Diesen M. 2000). Skog kjem inn i dei lågareliggande delane Dei fleste landformene rundt Folgefonna er, av området, m.a. i dei fire landskapsvernom- naturleg nok, prega av aktiviteten til isen råda og i Sandvikedalen, Sandvedalen og gjennom tidene. Dalføra rundt breen inne- Furebergsdalen. Bjørka dannar skoggrensa held eit mangfald av landformer som fortel mot fjellet dei fleste stader. I Guddalen og om historia til breen og korleis isen har for- Bondhusdalen er det mest lauvskog, m.a. ma landskapet. Døme på dette er randmore- gråoreskog, i Ænesdalen er det mest furu- nar, terrassar, breelvdelta og ymse former skog og i Buerdalen finn vi òg frodig edel- danna i fast fjell, som jettegryter og smelte- lauvskog. vasskanalar. Landskapet rundt bre og elvar endrar seg relativt raskt, og difor er dette eit Som dei fleste stader i regionen ber skogen landskap der ein òg kan studere aktive pro- på Folgefonnhalvøya preg av tidlegare tiders sessar. bruk, og skogen er jamt over nokså ung. Parti med gammal furuskog finst i Fure- Klima bergsdalen, opp mot Rothaug og på vestsida av dalen opp mot Gygrastølsvatnet, men Folgefonnhalvøya er prega av eit oseanisk også denne skogen har nok til dels vorten klima med til dels mykje nedbør store delar utnytta, og han er difor ikkje spesielt prega av året. Elvane har høg vassføring gjennom av kontinuitet. storparten av året, både pga. nedbør og smelting av breen. Nærleiken til kysten er også årsaka til at Folgefonna utviklar seg Fauna noko annleis enn mange andre brear i No- Faunaen på Folgefonnhalvøya er typisk for reg. Breen har i periodar vakse som følgje regionen. Fjellfaunaen er relativt artsfattig, av store nedbørsmengder om sommaren, og det største artsmangfaldet finn ein i sko- medan andre isbrear har minka. gen i dei bratte dalsidene som for det meste ligg utanfor verneområdet. Til dømes Kor mykje nedbør som kjem på toppen av er det ikkje villreinbestand på Folgefonn- Folgefonna er det ingen som har målt, men halvøya, ein art som er vanleg i fleire andre

VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER | 3 store verneområde. Skogen i dalsidene har er det grunneigarar eller andre med lokal til- eit artsmangfald som er representativt for knyting til staden som eig. Hyttene vert nyt- slike skogar på Vestlandet, men i liene langs ta ved tilsyn av beitedyr og i samband med vestsida av Sørfjorden er det registrert ein jakt og fiske og friluftsliv. uvanleg tett bestand av kvitryggspett. Jakt og fiske Kulturminne og kulturmiljø Inne i verneområdet er jakt og fiske regulert Det har vore fast busetnad i dalføra rundt gjennom viltlova og lakse- og innlandsfiske- Folgefonna frå førhistorisk tid. Mange av lova. I ferskvatn er det i utgangspunktet dalføra har spor etter støling og ulike former grunneigar som har retten til fiske. Det er få for ressursutnytting gjennom fleire tusen år. produktive innsjøar i låglandet, så sportsfis- Dei fleste kjende fornminna ligg i låglandet, ke på Folgefonnhalvøya er såleis mest inte- utanfor verneområda, men den seinare tida ressant i vassdrag med laks og sjøaure og i er det gjort undersøkingar som tyder på at enkelte fjellvatn. Fisket er særleg aktivt der talet på fornminne i fjellet er høgare enn det det er lett tilkomst ved veg, som i Maurang- som er kjent tidlegare. erområdet og Myrdalsvatnet i Rosendal.

Verneområda inneheld òg kulturminne frå Ovanfor marin grense er auren ein introdu- nyare tid, m.a. hytter og sel knytte til støls- sert art. Ein har opp gjennom åra sett ut fisk områda. Fleire stølshus er restaurerte og ut- i stor skala, og i dag finst det aure i dei fles- vida, og mange nye hytter er reiste på mura- te av vatna i høgfjellet på Folgefonnhalvøya. ne av gamle sel. Ein finn òg fleire gamle I somme regulerte magasin set Statkraft ut ferdselsruter og stølsvegar i området. fisk kvart år.

Det er høve til småviltjakt på Folgefonn- halvøya, men det er varierande organisering av utleige og jaktkortsal. Den viktigaste jaktressursen i området er likevel hjorten. Særleg Kvinnherad er kjend for å ha ein stor hjortebestand, men også i dei andre kommunane er hjortejakta viktig. I Odda er det òg noko elgjakt og i Etne både elg- og Det ligg fleire gamle stølar i verneområda på Folge- rådyrjakt i tillegg til hjortejakta. fonnhalvøya. Her frå Bjørndal i Hattebergsdalen landskapsvernområde. Foto: Anbjørn Høivik. Friluftsliv og rekreasjon. Reiseliv

2.2. Brukarinteresser Folgefonnområdet er kjent for den vakre naturen sin. Med fjordar, fossar, fjell og bre- Jord- og skogbruk armar er Folgefonna eit viktig reisemål. Ein Dagens landbruksaktivitet innanfor verne- finn mange gamle ferdselsruter og stølsve- områda dreiar seg om beitebruk og noko gar. Nokre av desse ferdselsrutene gjekk skogbruk, fyrst og fremst vedhogst. Beitedy- over Folgefonna. I nord gjekk ei viktig rute ra i området er for det meste sau, men det frå Jondal opp Krossdalen og over fjellet til går òg litt storfe og hest i området. I Ænes- Bleie. Ei anna rute over Folgefonna gjekk dalen vert det òg teke ut tømmer, og her er frå Austrepollen, gjennom Hardingaskaret, det laga ein fleirbruksplan for skogsdrift i søraust over breen og ned til Odda. samband med arbeidet med forvaltingsplanen. Organisert turisttrafikk starta i 1833 med føring frå Sunndal via Gardshamar til Tok- Dei fleste stølshus og fritidshytter i området heim i Odda. Turistane gjekk til fots, og vart

4 | VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER ein periode frakta med hest og slede over 2.3. Eigedomsforhold breen. Dei fleste gamle rutene vert framleis nytta, men i dag i samband med friluftsliv. Verneområda rundt Folgefonna omfattar Fotturistar nyttar heile Folgefonnhalvøya, nærmare 300 private eigendommar. I nasjo- og turlag og breførarlag arrangerar ski- og nalparken er 44 % av arealet statsallmenning fotturar, brekurs og kurs i isklatring. På medan 56 % er privateigd (tabell 1). Saman- Nordfonna ligg alpinsenteret Folgefonn likna med andre nasjonalparkar i Noreg er Sommarskisenter, med skitrekk og varme- prosentdelen privat grunn høg, og berre stove. I Blådalen ligg Fjellhaugen skisenter Hardangervidda nasjonalpark med 52 % med turløype og skitrekk. Det ligg fire tur- privat grunn, kjem opp mot privatdelen på lagshytter i området: Sauabrehytta, Fonna- Folgefonna. I dei fire landskapsvernområda bu, Holmaskjer og Breidablikk. Hyttene er ligg alt arealet på privat grunn. opne heile året, men vert i hovudsak nytta i Sjølve breane på Folgefonnhalvøya er i ho- tidsrommet april til oktober. vudsak statsallmenning. Ettersom det ikkje er etablert fjellstyre for denne statsallmenn- ingen, vert både eigar- og brukarinteressene forvalta av Statskog SF.

Eit vernevedtak endrar ikkje på eigedoms- og rettsforholda, men det kan endre innhaldet i og karakteren av bruks- og eigedoms- retten gjennom restriksjonar som vert gjevne på bruk og fysiske tiltak. Dersom det ikkje går fram av verneforskrifta, vert ikkje grunneigaren sine rettar og plikter endra. Grunneigaren kan nekte tiltak og inngrep på eigen eigedom i tråd med gjeldande lovverk. Turlagshytta Holmaskjær. Foto: Statens naturoppsyn Dette er eit privatrettsleg forhold. Også forvaltingsstyresmakta kan nekte inngrep og tiltak på privat grunn i verneområda, dersom inngrepet eller tiltaket er i strid med verneforskrifta.

I samband med verneplanarbeidet er det utarbeidd eit adresseregister for eigedomane som vernet omfattar. Dette bør oppdaterast årleg, gjennom ajourføring med eigedoms- registeret ved jordskiftekontora.

Breførarlag arrangerar ski- og fotturar, brekurs og kurs i isklatring. Foto: Anniken Friis

VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER | 5 Eigedomsforhold

Tabell 1: Eigedomsforhold i verneområda. Areala er rekna ut frå kartgrunnlag N50. Areal er oppgjeve i km2. (NP: Nasjonalpark, LVO: Landskapsvernområde).

Folgefonna Bondhusdalen Ænesdalen Hattebergsdalen Buer NP LVO LVO LVO LVO Totalt

Etne kommune 112,5 - - - - 112,5 Statsalm. 44,5 - - - - 44,5 Privat 68,0 - - - - 68,0

Kvinnherad kommune 279,5 14,0 3,4 15,4 - 312,3 Statsalm. 121,0 - - - - 121,0 Privat 158,5 14,0 3,4 15,4 - 191,3

Jondal kommune 1,2 - - - - 1,2 Statsalm. 1,2 - - - - 1,2 Privat 0,0 - - - - 0

Odda kommune 129,6 - - - 21,3 150,9 Statsalm. 63,3 - - - 63,3 Privat 66,3 - - - 21,3 87,6

Ullensvang herad 22,5 - - - - 22,5 Statsalm. 11,0 - - - - 11,0 Privat 11,5 - - - - 11,5

Totalt 545,2 14,0 3,4 15,4 21,3 599,3

Statsalm. (km2) 241,1 - - - - 241,1 Privat (km2) 304,2 14,0 3,4 15,4 21,3 358,4 Statsalm. (%) 44,2 - - - - 40,2 100, 100, 100, Privat (%) 55,8 0 0 100,0 0 59,8

2.4 Andre rettslege forhold Omsynssoner utanfor vernegrensa må even- Vassdragsregulantar og kraftlinjeeigarar har tuelt inn i arealplanar (kommuneplanar), jf. rettar knytte til eigne anlegg i området gjen- plan og bygningslov. nom konsesjonar. LNFR-omsynssona er eit nytt planverktøy Politiet kan i medhald av si generalfullmakt som kommunane kan nytte i slike saker. setje til side vernereglane av omsyn til liv Dette inneber at stat og kommune må sam- og helse. Andre aktørar (hjelpekorps, red- arbeide, i og med at føresegnene til slike ningsteneste mm.) kan berre gjere dette etter omsynssoner berre kan innførast samtidig politiet si avgjerd. Alminnelege naudrett med at ny verneforskrift vert fastsett eller gjeld jf. Straffelova § 47. ved revisjon av slik forskrift, eventuelt samtidig med ny forvaltingsplan eller revisjon Om tiltak eller verksemd like utanfor verne- av slik plan. Kor stort areal ei slik omsyns- områda vil påverke verneverdiane, skal om- sone skal ha må vurderast i kvar enkelt sak. syn til verneverdiane vurderast før ein fattar vedtak etter anna lov.

6 | VERNEOMRÅDA RUNDT FOLGEFONNA – VERNEVERDIAR OG BRUKARINTERESSER 3. FORVALTINGSPLANEN

3.1. Kvifor forvaltingsplan? Det har vorte halde informasjonsmøte med grunneigarane i alle landskapsvernområda. Eit viktig føremål med å utarbeide for- Det har òg vorte halde eit møte i Jondal med valtingsplanar er å gje ei presisering av ver- representantar frå Jondal kommune, Folge- nereglane. Forvaltingsplanen skal vere ein fonn Sommarskisenter og Folgefonnni Bre- praktisk reiskap som formidlar mål og tiltak førarlag. Etter ynske frå kraftlaga har det òg i samsvar med verneføremålet. Planen skal vore møte med Kvinnherad Energi AS, difor gje retningsliner for dispensasjons- Sunnhordland Kraftlag og Statkraft SF. praksis og forvaltingsskjøn, med detaljerte og konkrete retningsliner om tema som Utkast til forvaltingsplan vart sendt til høy- bruk, skjøtsel, tilrettelegging og informa- ring i november 2009. Frist for fråsegn vart sjon. utsett til 28.2.10. Forvaltingsstyresmakta har deretter vurdert innkomne merknadar og Vernereglane utgjer ramma for forvaltings- sendt planen over til Direktoratet for natur- planen. Forvaltingsplanen kan såleis ikkje forvalting for endeleg godkjenning. Planen påleggje regulering av råderetten ut over det vart gjort gjeldande frå 24.11.2010. som er heimla i lov eller forskrift, og det kan heller ikkje gjevast løyve til aktivitetar Planen skal reviderast når det trengst. Kor som går ut over desse reglane. Ein for- ofte dette vil skje vert styrt av løyvingar frå valtingsplan er ikkje juridisk bindande slik sentrale styresmakter. I denne fyrste for- vernereglane er. Like fullt gjev ein forvaltingsplanen er det lagt vekt på tiltak som valtingsplan klåre føringar for forvaltinga. bør skje i tidleg fase av vernet, men den Og der forskriftene viser til nærmare ret- langsiktige forvaltinga av verneområda vil ningsliner i ein forvaltingsplan, vert for- ha ein mykje lengre tidshorisont. valtingsplanen ein integrert del av forskrif- Gjeldande plan skal vere tilgjengeleg på tene, og dermed juridisk bindande. nettsida til Forvaltingsstyresmakta.

3.2. Arbeidet med forvaltingspla- 3.3. Planperiode nen for Folgefonna Folgefonna nasjonalpark og tilhøyrande I arbeidet med forvaltingsplanen har For- landskapsvernområde skal forvaltast ut frå valtingsstyresmakta lagt vekt på medverk- ein lang tidshorisont. Forvaltingsplanen vil nad frå ulike brukar- og interessegrupper. ha ein relativt kort verkeperiode, og vil vere gjeldande til han vert revidert. Ein tek sikte Kunngjering om oppstart av arbeidet vart på at han vil rullerast fyrste gong innan 10 send ut i oktober 2005. Melding vart sam- år. stundes send til kommunane og til lag og organisasjonar som deltok i verneplanarbei- 3.4. Planen sin struktur det. Det vart òg kunngjort i lokalavisene og lagt ut informasjonen på Forvaltingsstyres- Forvaltingsplanen for nasjonalparken, og makta si internettside. forvaltingsplanane for dei fire landskaps- vernområda er delte i eigne delar/kapittel. Det vart etablert ei referansegruppe, med Det er ofte samanfallande eller likelydande representasjon frå kommunane og lag og or- tekst/retningsliner i planane for verneområ- ganisasjonar frå regionalt og lokalt nivå. Re- da. Dette er gjort for at kapitla skal vere feransegruppa hadde tre møte i tida fram til mest mogleg utfyllande for kvart enkelt ver- utkastet til forvaltingsplanen vart sendt på neområde. Likevel er kapitlet om nasjonal- høyring. parken somme stader noko meir utfyllande enn kapitla for landskapsvernområda. Difor

FORVALTINGSPLANEN | 7 vil det nokre stader vere tilvisingar til dette Bevaringsmål definerer den tilstanden ein kapitlet i teksten som handlar om land- ynskjer ein naturkvalitet skal ha, og dei skal skapsvernområda. kunne målast. Det vil seie presisering gjennom måltal for areal, naudsynte strukturar/ Forvaltingsplanen er bygd opp etter tema prosessar og/eller førekomst eller fråvær av (landbruk, friluftsliv osb). Mål og utford- bestemte artar. Det er viktig at bevaringsmå- ringar for kvart tema er formulerte ut frå let ikkje stiller for store eller urealistiske eksisterande kunnskapsgrunnlag, og kan krav til innsats i felt og målemetode. omfatte både kortsiktige og langsiktige mål. Til dagleg, praktisk bruk vil retningslinene For Folgefonna og dei tilgrensande områda vere viktigast. Desse viser prinsipp og vur- bør det utarbeidast forvaltingsmål og be- deringar som skal vere førande for for- varingsmål, jf. differensiert forvalting. Ved valtinga. Retningslinene omfattar både tiltak å innarbeide slike mål i planen vil ein rette som har heimel direkte i verneforskrifta og fokus mot viktige naturtypar, dyre- og plan- tiltak som forvaltingsstyresmakta kan gje teartar som er sårbare for eksempel overfor løve til. ferdsel, og som ein ynskjer å ta vare på. Be- varingsmåla skal følgjast opp og gjere det 3.5 Oppfølgjande tiltak lettare for forvaltinga å registrere eventuelle endringar i naturkvalitetane. Forvaltingssty- Under oppfølgjande tiltak er det lista opp resmakta bør snarast råd ta til med dette ar- aktuelle oppgåver som forvaltingsstyres- beidet. makta eller andre skal følgje opp i planperioden. Prioriteringa mellom desse er ikkje fast, men vil verte gjort fortløpande i samband med årsplanlegging.

Mål for forvalting av verneområda Det overordna målet for forvalting av ver- neområda er å ta vare på verneverdiane. Best mogleg forvalting kan ein oppnå ved å definere og bruke forvaltingsmål og be- varingsmål - som er meir konkrete enn det overordna verneføremålet. Bruk av be- varingsmål som verktøy i naturforvaltinga er under utvikling. Informasjonskilt er eit akktutuelt tiltak, herer frå Buer landskapsvernområde. Foto: Anniken Friis

Restaurering av eldre styvingstre kan vere eit aktuelt tiltak. Foto: Anniken Friis

8 | FORVALTINGSPLANEN 4. NATURVERNET PÅ FOLGEFONNA

4.1. Verneformene grensast eller verte forboden i avgrensa om- råde i ein nasjonalpark, og berre dersom det Per 31.12.2009 er 15,7 % av landarealet i er naudsynt for å bevare planter eller dyr, Noreg verna. 9,1 % er verna som nasjonal- kulturminne eller geologiske førekomstar. parkar, 5,0 % er landskapsvernområde og 1,5 % er naturreservat. Verneformene som Vern som nasjonalpark inneber eit relativt er nytta rundt Folgefonna er nasjonalpark strengt områdevern. Forbod mot tekniske og landskapsvernområde. inngrep er viktig og skal handhevast strengt ved eventuelle søknader om dispensasjon. Lovheimel Motorferdsle skal haldast på eit minimum. Oppretting av nasjonalparken og dei fire Sikring av område for friluftsliv og natur- landskapsvernområda vart vedtekne ved oppleving er eit viktig delmotiv for å opp- kgl. res. 25. april 2005. Heimelen for ved- rette store verneområde. Tradisjonell land- taket om vern var den tid gjeldande Lov om bruksdrift vil som hovudregel kunne gå naturvern (naturvernlova). Gjeldande ver- føre seg som før. neføresegn er heimla i naturvernlova. Landskapsvernområde Lov om forvalting av naturens mangfold Oppretting av nye landskapsvernområde vil (naturmangfaldlova) vart gjort gjeldande ha heimel i naturmangfaldlova, jf § 36. frå 1.7.2009. Forvaltingsplanen er likevel Som landskapsvernområde kan vernast na- basert på gjeldande verneføresegn som er tur- eller kulturlandskap av økologisk, kul- heimla i naturvernlova. turell eller opplevingsverdi, eller som er identitetsskapande. Til landskap reknar ein Nedanfor vert dagens lovheimel ved opp- også kulturminne som medverkar til eigen- retting av nye verneområde omtala. Omta- arten ved landskapet. I landskapsvernområ- len av verneformene med heimel i ny na- de må det ikkje setjast i verk tiltak som kan turmangfaldlov er i grove trekk likt som for endre særpreget eller karakteren til det ver- tidlegare naturvernlov. na landskapet vesentleg. Pågåande verksemd kan halde fram og utviklast så lenge Nasjonalparkar verksemda ikkje svekkjer verneverdiane i Naturmangfaldlova heimlar oppretting av landskapsvernområda. Nye tiltak skal til- nye nasjonalparkar, jf. § 35. Som nasjonal- passast landskapet. Det skal leggjast vekt park kan det vernast større naturvernområ- på den samla verknaden av tiltak i området. de som inneheld særeigne eller representa- tive økosystem eller landskap og som er 4.2. Verneføremålet utan tyngre naturinngrep. I nasjonalparkar skal det ikkje vere nokon varig påverknad Verneføremålet er nærmare spesifisert i § 2 av naturmiljø eller kulturminne, med mind- i vernereglane for kvart av verneområda. re slik påverking er ein føresetnad for å sik- Verneføremålet varierer litt i korleis teksten re verneføremålet. Føresegna skal verne er utforma, men intensjonen er i hovudsak landskapet med planter, dyr, geologiske fø- den same. rekomstar og kulturminne mot utbygging, anlegg, forureining og annen aktivitet som Verneføremålet legg særleg vekt på å ta kan skade føremålet med vernet, og sikre ei vare på eit eigenarta og vakkert naturområ- uforstyrra oppleving av naturen. de, med vekt på å sikre viktige geologiske førekomstar, område for biologisk mang- Ferdsle til fots i samsvar med friluftslovas fald, verdfull vassdragsnatur og verdfulle reglar er tillate. Slik ferdsle kan berre av- kulturlandskap og kulturminne.

naturvernet på folgefonna| 9

For nasjonalparken sin del er det særleg All verksemd må vurderast i forhold til for- viktig å ta vare på det tilnærma urørte pre- skrifta for det aktuelle området. Alle vedtak get i naturen. I landskapsvernområda vert forvaltingsstyresmaktene gjer skal vere det lagt meir vekt på landskapsestetikk, et- heimla i forskrifta. Forvaltingsplanen er ei tersom desse områda generelt sett er sterka- rettleiing for bruken av forskriftene, og gjev re kulturpåverka. Vernereglane for eit land- retningsliner, men ikkje eigne reglar. Der skapsvernområde opnar ofte for meir aktiv forskriftene viser til nærmare retningsliner i bruk enn det som er akseptert i område ver- forvaltingsplan, vert forvaltingsplanen ein na som nasjonalpark eller naturreservat, integrert del av forskriftene, og dermed ju- men verneføremålet er ofte ikkje så ulikt. ridisk bindande. Jf. kap. 3.1. Forvalting av landskapsvernområda vil så- leis ofte vere retta mot tiltak som skjøtsel Når det gjeld tolking av vernereglane viser av kulturlandskap og tilrettelegging for fri- ein til rundskriv frå Direktoratet for natur- luftsliv og anna ferdsel. forvalting av november 2001, revidert feb- ruar 2010, om forvalting av verneforskrif- Friluftslivet har ein sentral plass i norske ter. nasjonalparkar. Slik er det òg for verneom- råda på Folgefonnhalvøya. Det betyr at allmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom naturvenleg og enkelt friluftsliv, utan særleg teknisk tilrettelegging. Dersom nye former for friluftsliv viser seg å leggje stort press på området, bør dette diskuterast i reviderte utgåver av forvaltingsplanen.

Eit vernevedtak etter naturmangfaldlova vil til vanleg vere eit kompromiss mellom vern og bruk. Vidare bruk av områda er aksepta- belt så lenge det ikkje bryt med verneføre- målet eller på andre måtar er i strid med vernereglane. Ein hovudregel er at verneas- pektet skal ha prioritet der det er motstrid mellom vern og bruk. Retningslinene og prioriteringane som kjem til uttrykk i forvaltingsplanen er sentrale for å oppnå smi- dige avklåringar i slike spørsmål.

4.3. Verneforskrifter

Kvart enkelt av dei fem verneområda har Verneforskrifter og grenser for nasjonasjonalparken og sine eigne verneforskrifter. Desse er bygde dei fire landskapsvernområda. opp på same måten, og skilnaden mellom dei ligg berre i enkelte detaljar. M.a. vert Under følgjer ei orientering om korleis ver- det vist til ”vernereglane” for dei enkelte neforskriftene er bygde opp, og ei generell områda. Med dette meiner ein § 3 i den en- oppsummering av kva dei ulike paragrafane kelte forskrifta. § 3 gjev ei detaljert og te- inneheld. matisk opplisting av kva som er forbode, kva som er tillate og kva ein kan få løyve til § 1 Avgrensing etter søknad. Paragrafen gjev oversikt over kommunar, eigedomar og areal planen vedkjem. Gren-

10 | naturvernet på folgefonna sene er gjevne ved å vise til kart som er Forvaltinga må vurdere konsekvensane av vedlagt forskrifta. Det er inga detaljert ein dispensasjon, til dømes om andre kan skildring/framstilling av områdegrensene i tenkje å søkje dispensasjon på same grunn- desse forskriftene - kartet er den offisielle laget. Tiltaket må ikkje stride mot vernefø- grenseskildringa . remålet eller gje presedens som på sikt kan skade verneinteressene. § 2 Føremål Føremålsparagrafen seier kva verdiar og in- § 5 Forvaltingsplan teresser vernet skal ta vare på. Paragrafen Paragrafen seier at forvaltingsstyresmakta er viktig ved tolking av vernereglane, sær- kan setje i verk tiltak for å fremje føremålet leg ved avgjerder i skjønsspørsmål. Ved med vernet og at det skal utarbeidast ein avgjerder etter § 4 (erstatta av § 48 i natur- forvaltingsplan for området. Forvaltings- mangfaldlova), vil § 2 alltid verte lagt til planen skal godkjennast av Direktoratet for grunn. Eit grunnleggjande prinsipp ved naturforvalting. bruk av skjøn er at tiltak som kan skade fø- remålet med vernet ikkje skal tillatast. § 6 Forvaltingsmynde Direktoratet for naturforvalting fastset kven § 3 Vernereglar som er forvaltingsstyresmakt for vernefor- Vernereglane er tematisk ordna. Under skrifta. kvart tema er det lista opp ei rekkje tiltak, med denne tredelinga: § 7 Rådgjevande utval - Kva som er forbode. Forvaltingsstyresmakta kan opprette eit - Kva som er unnateke frå forbodet (tiltak rådgjevande utval for verneområdet. og aktivitetar som kan gjennomførast For dei fem verneområda på og rundt Fol- utan søknad). gefonna vil det vere mest aktuelt å opprette - Kva forvaltingsstyresmakta kan gje løy- eit felles utval for alle verneområda. ve til etter søknad. Løyve skal alltid vurderast i forhold til verneføremålet, jf. § 2. § 8 Iverksetjing Forskrifta vert sett i verk straks, dvs. frå 29. Det er fyrst og fremst § 3 som er viktig i april 2005. den daglege bruken og forvaltinga av ver- neområdet. 4.4. Forholdet til anna lovverk

Reglane i verneforskriftene gjeld over anna § 4 Generelle dispensasjonsreglar lovverk dersom forskrifta ikkje seier noko Naturmangfaldlova § 48 er ei ny generell anna. Forhold som ikkje er regulerte i for- dispensasjonsføresegn som også får noko å skriftene vert regulerte av gjeldande lov- seie for verneforskrifter etter naturvernlova. verk. Anna lovverk vil framleis vere gjel- Dette fører til at generelle dispensasjons- dande, men med dei eventuelle reglar i verneforskrifta, § 4, etter naturvern- avgrensingane verneforskrifta gjev. Anna lova er sette ut av kraft. Dei spesifiserte relevant regelverk er: dispensasjonsreglane i verneforskrifta, jf. § 3, gjeld framleis. Naturmangfaldlova § 48 • Naturmangfaldlova. opnar for å gje dispensasjon, om det ikkje • Lov om lakse- og innlandsfiske og viltlo- er i strid med verneføremålet (§2) og det va, som gjev reglar for jakt og fiske. ikkje kan påverke verneverdiane vesentleg. • Lov om motorferdsel i utmark, som regu- Det kan også gjevast dispensasjon dersom lerer bruk av motorisert kjøretøy. tryggleiksomsyn eller vesentlege samfunns- • Plan- og bygningslova, som gjev reglar interesser gjer det naudsynt. for arealbruk, byggtekniske forhold m.m.

naturvernet på folgefonna| 11 • Kulturminnelova, som m.a. gjev verke- plan- og bygningslova og motorferdselslo- middel for å bevare kulturminne. va, dersom dette er naudsynt. • Forureiningslova og brannvernlova, som gjev pålegg i samband med tiltak. For å gjere søknadsprosedyren så enkel og • Fjellova og lov om bygdeallmenningar, standardisert som mogleg, tek ein sikte på å som regulerer bruken av høvesvis stats- leggje ut søknadsskjema på heimesida til og bygdeallmenningar.¨ forvaltingsstyresmakta. • Friluftslova. Brot på vilkår og vernereglar Ved motstrid mellom føresegner vil for- Alminnelege forvaltingsrettslege reglar til- skrifter gjevne med heimel i naturvern- el- seier at forvaltingsstyresmakta kan stille ler naturmangfaldlova normalt gå føre and- vilkår til eit løyve eller ein dispensasjon. re lover eller forskrifter. Normalt vil Ved løyve til ymse aktivitetar eller tiltak i verneforskriftene ha strengare føresegn om verneområde vert det ofte sett vilkår for å ta bruk og tiltak enn det som gjeld etter anna vare på verneføremåla. I nokre tilfelle har lovverk. retningslinene i forvaltingsplanen forslag til vilkår, men forvaltingsstyresmakta må all- 4.5. Forvalting og oppsyn tid vurdere om det skal stillast vilkår for å Direktoratet for naturforvalting har bestemt ta hand om vernereglane. at forvaltinga av verneområda på Folge- fonnhalvøya skal liggje hos Forvaltingssty- Ved brot på vernereglane eller vilkår gjev- resmakta i Hordaland. Direktoratet for na- ne i dispensasjon/løyve, følgjer ein almin- turforvalting er overordna fagorgan og nelege forvaltingsrettslege reglar. Dette in- klageinstans. neber at den forvaltingsinstansen som har gjort vedtak, har høve til å tilbakekalle og Lokal forvalting eventuelt omgjere vedtaket. Slik vurdering Regjeringa vedtok hausten 2009 at nasjo- bør alltid gjerast når forvaltingsstyresmakta nalparkar og store verneområde skal forval- får kjennskap til brot. Brot på vilkår vil òg tast lokalt gjennom eit interkommunalt, po- kunne få konsekvensar ved behandling av litisk samansett nasjonalpark- eventuelle nye søknader. Det er viktig at /verneområdestyre. Det skal vere ein repre- Statens naturoppsyn og politi, straks ein har sentant frå kvar av kommunane i tillegg til fått kjennskap til det, orienterer forvaltings- ein frå fylkeskommunen(ane). Styret skal styresmakta om brot på vernereglar eller sørgje for ei heilskapleg og kontinuerleg vilkår. forvalting på tvers av administrative grenser og innanfor rammene av naturmangfaldlova og verneforskrifta for det einskilde verneområdet. Dei fem kommunane har fått tilbod om å delta i nasjonalparkstyre for Folgefonna. Om det vert lokal forvalting skal ein nasjonalparkforvaltar tilsetjast som sekretær for nasjonalparkstyret.

Sakshandsaming

Ein rår til at alle søknader som gjeld tiltak eller aktivitet i verneområda vert sende til Forvaltingsstyresmakta i Hordaland, som igjen sender søknadene vidare til kommunen for behandling etter anna lovverk, t.d.

12 | naturvernet på folgefonna gefonna og andre verneområde i Sunnhord- Retningsliner land. Oppsynsmannen har kontorstad i • Forvaltingsstyresmakta kan setje tidsfristar Rådhuset i Rosendal. for innsending av søknader om motorferdsel og tilbakemelding i form av køyrebok.rebok. Viktige oppgåver for naturoppsynet er:

• I saker som krev vurdering av verneinte- • Kontakt med forvaltingsstyresmaktene, resser opp mot brukarinteresser, skal det så lokalsamfunnet og brukargrupper. SNO langt som råd nyttast aktuell fagkompetan- må ha gode rutinar (m.a. rapporteringsru- se for å vurdere dei ulike interessene mot tinar) for kontakt med forvaltingsstyres- kvarandre. makta som forvaltingsstyresmakt, slik at

• Forvaltingsstyresmakta har ein årleg ”bes- ansvarleg styresmakt er oppdatert om til- tillingsdialog” med Statens naturoppsyn standen i verneområda. Det er òg viktig (SNO) der ein legg fram budsjettforslag med god dialog med lokalsamfunn, for aktuelle tiltak og planar for komande grunneigarar og andre brukargrupper. år. Forvaltingsstyresmresmakta bør òg utarbeide ein meir langsiktig plan for forvaltinga, • Rettleiing og informasjon. SNO skal spele som skisserer tiltak som skaskal følgjast opoppp ei aktiv rolle i samband med rettleiing og på noko lengre sikt, slik som opplæring og informasjon til brukarane av verneområda orienteringssamlingar. kring Folgefonna. Informasjon skal skje i • Det bør utarbeidast årsmelding med statiss-- samråd med Forvaltingsstyresmakta, tikk og annan informasjon, for å gje ei kommunane, nasjonalparksenteret og Di- samla oversikt over ymse sider ved for- rektoratet for naturforvalting. valtinga av verneområda. Dette for betre å • Overvaking og kontroll med at gjeldande kunne vurdere i kva grad ein har oppfylt verneføremålet. Statens naturoppsyn lover og reglar vert følgde. Handheving

(SNO) skal gje bidrag til slik årsmelding. av vernereglane er mellom dei mest sentrale oppgåvene når naturoppsynet er på feltoppdrag. Det vert òg utført kontrollar Rådgjevande utval med tanke på andre lover og forskrifter I samsvar med § 7 i verneforskrifta og innanfor ansvarsområdet til SNO. eventuell ny lokal forvaltingsmodell, kan • Skjøtsel og renovasjon. Skjøtselstiltak kan forvaltingsstyresmakta opprette eit felles omfatte reparasjon av skade på naturen, rådgjevande utval for verneområda rundt som kjem av menneskeleg aktivitet, men Folgefonna. Utvalet vil ikkje ha formell er fyrst og fremst aktive tiltak som vert myndigheit etter verneforskrifta. Utvalet gjennomførte jamleg (årleg) for å opprett- skal gje råd i viktige saker som vedkjem halde naturtilstanden. Skjøtselstiltak kan forvaltinga av verneområda, og m.a. drøfte òg gjelde kulturminne og kulturlandskap. korleis ein kan få god balanse mellom vern Skjøtselstiltak skal planleggjast og gjen- og bruk. nomførast ved eit nært samarbeid mellom forvaltingsstyresmaktene, rettshavarar og Oppsyn brukarar. SNO kan ha leiaransvar for slike Statens naturoppsyn (SNO) vart oppretta tiltak. med heimel i Lov om naturoppsyn av Renovasjon og avfallsbehandling er eit 21.6.1996. Denne lova gjev heimel til eit kommunalt ansvar. SNO skal sjå til at av- samla naturoppsyn innanfor særlovene: Na- fall vert fjerna, men vil normalt ikkje ha turvernlova, friluftslova, viltlova, lakse- og ressursar til å utføre sjølve renovasjonsar- innlandsfiskelova, motorferdsellova, kul- beidet. Alle aktørar som opererer inne i turminnelova og delar av forureiningslova. verneområdet, til dømes turistverksemder, Det er tilsett oppsynsmann i heilårsstilling turistforeiningar og grunneigarar, har an- som har primæransvar for oppsyn med Fol- svar for å fjerne eige avfall.

naturvernet på folgefonna| 13 • Generell overvaking av naturmiljø og kul- neforskrifta. Oppsynet skal føre kontroll turminne. God forvalting av verneområda med at eventuelle vilkår knytte til løyve føreset ei aktiv overvaking av naturmiljø vert følgde. og kulturminne. SNO skal vere med og planleggje og gjennomføre registrering og 4.6. Informasjon overvaking av naturmiljø og kulturminne i verneområda. Forvaltingsstyresmakta har eit særskilt in- formasjonsansvar og må sørgje for å informere om verneforskrifter og forvaltingspraksis til aktuelle brukargrupper. Ulike former for informasjon og rettleiing skal gje forståing for naturvern og motivasjon for naturvenleg framferd både i og utanfor verneområda. Auka tilstrøyming av turistar og andre tilreisande gjer informasjons- og formidlingsoppgåvene stadig viktigare.

Gjennom ein autorisasjonsavtale med Di- rektoratet for naturforvalting har Folgefon- Statens naturoppsyn og politiet har snøscooterkont- na nasjonalparksenter i Rosendal fått i roll i nasjonalparken. Foto: Statens naturoppsyn oppdrag å informere om verneområda rundt Folgefonna og om naturvern og friluftsliv • Registreringar. SNO skal vere kvalifisert generelt. Nasjonalparksenteret er ein viktig for å ta på seg feltoppdrag for andre insti- medspelar for forvaltingsstyresmakta når tusjonar (registrere plante- og dyreartar, det gjeld informasjon mot publikum. Å ut- hente inn materiale for undersøking eller arbeide ein strategi for informasjon om analyse, lese loggar osb.) Slike oppdrag verneområda vert i hovudsak lagt innan skal i størst mogleg grad gjerast i sam- rammene for arbeidet til nasjonalparksente- band med andre oppdrag for å halde even- ret. tuell motorferdsel på lågast mogleg nivå. Også Statens naturoppsyn (SNO) har eit in- • Merking og vedlikehald av grensemerke. formasjonsansvar når det gjeld verneområ- Etter at grensene er merkte, skal merka da. Dette gjeld ikkje minst informasjon om kontrollerast og skiftast når det trengst. åtferdsreglar og verneinteresser i felt. • Tilrettelegging. SNO bør vere med på råd når det gjeld planlegging av tiltak for in- Turlag, breførarlag, turistkontor og private formasjon og tilrettelegging, og vere med som tilbyr tenester og produkt, ynskjer å in- i arbeidet med å gjennomføra dei. Dette formere og marknadsføre produkta sine i kan vere tiltak som å setje opp tavler ved verneområda, som til dømes turistføring el- innfallsportar og plakatar ved turisthytter ler organiserte turar. Det er naturleg at for- og andre knutepunkt. Oppsynet bør òg valtingsstyresmakta samarbeider med slike kontrollere at stikking av skiløyper og aktørar for å nytte dei som kanal for nød- merking av turstigar er i tråd med gjel- vendig informasjon om verneområda. Det dande retningsliner. er òg viktig for å førebyggje skade på na- turmiljøet som følgje av ymse aktivitet, ik- • Faglege tilrådingar. SNO skal formidle kje minst knytt til organisert ferdsel eller kunnskapen om lokale tilhøve til for- ferdselsformer som kan skade naturmiljøet. valtingsstyresmakta, slik at forvaltinga får Gjennom samarbeid og dialog mellom ak- nødvendig grunnlag for saksvedtaka sine. tuelle aktørar og forvaltingsstyresmakta kan • Oppfølging av tiltak. SNO skal vere kjent ein unngå ei negativ utvikling. med alle løyve som vert gjevne etter ver-

14 | naturvernet på folgefonna For å sikre ei riktig utvikling, bør nokre av Retningsliner tiltaka frå forvaltinga vere retta mot aktøra- ne nemnde ovanfor. T.d. kan det arrange- • Forvaltingsstyresmakta har i samarbeid rast fagsamlingar eller seminar om verne- med Folgefonna nasjonalparksenter, ho- områda generelt og/eller om særlege vudansvar for informasjon om verneområ- det. Dette skal skje i samarbeid med fagemne. Dette kan eventuelt samordnast grunneigarar, aktuelle lag, organisasjonar, med samlingar for brukarar frå andre ver- kommunar eller andre aktørar. neområde i fylket. Ved dei viktigaste innfallsportane til verne- • Oppsetting av skilt/informasjonstavler el- områda bør det finnast lett tilgjengeleg in- ler annan informasjon i felt, skal vere klarert med grunneigar og forvaltingsstyres- formasjon for dei tilreisande. Folgefonna makta. Informasjonstavler eller skilt kan nasjonalparksenter har difor utvikla eit kon- setjast opp utanfor eller ved vernegrensa sept med fem innfallsportar rundt Fonna, og ved naturlege og mykje nytta innfalls- der det vert satsa særskilt på informasjons- portar til verneområdet. tiltak. I hovudsetet for nasjonalparksenteret, • Offentlege skilt og informasjonstavler skal som ligg i Rosendal, er det utstillingar og ha høg kvalitet og einsarta utforming. Skil- audiovisuelle tilbod. I tillegg vert det utvik- ting og logo skal følgje den grafiske profi- la ei rekkje besøksmål knytte til spesielt in- len til Direktoratet for naturforvalting. teressante natur- og kulturhistoriske stader.

Ute i marka skal alle verneområda merkjast med boltar i grensepunkta. Der mykje nytta Oppfølgjande tiltak stigar kryssar vernegrensa skal det setjast • Godkjenne bruk av merkevarelogo til bruk opp standard informasjonsskilt om verne- i informasjonsmateriell og ymse effektar som vert utarbeidde av nasjonalparksente- området. Direktoratet for naturforvaltning (DN) har utvikla ein eigen profilbank der ret eller andre instansar. alle logoar og malar for nasjonalparkane i • Utvikle planar og strategiar for informa- Noreg er samla. Det er laga eigen logo for sjon om verneområda, som brosjyrar og kvar nasjonalpark og eigen nasjonalpark- annan informasjon. Informasjonen må òg senterlogo. Logoane til nasjonalparkane er vere tilgjengeleg på aktuelle framand- varemerkeregistrerte og kan difor ikkje språk. brukast av alle. Dersom ein er i tvil om rett til å bruke ein logo så ta kontakt med DN eller forvaltingsstyresmakta.

Mål og utfordringar

Det skal vere lett tilgang til god informasjon både for lokalbefolkninga, tilreisande og til dei som formidlar kunnskap om ver- neområda rundt Folgefonna. Tiltak og tilrettelegging skal i størst mogleg grad gjerast med omsyn til universell utforming.

naturvernet på folgefonna| 15 5. FOLGEFONNA NASJONALPARK

5.1. Verneføremål senterer nokre av dei siste restane med inn- grepsfri natur i Hordaland. Sjølve Folgefon- Føremålet med Folgefonna nasjonalpark er na er dominerande i landskapsbiletet, og (jf. forskrifta § 2): landskapet rundt fonna er sterkt prega av ak- - å ta vare på eit stort og tilnærma urørt na- tiviteten til isen opp gjennom tidene. turområde, som sikrar heilskapen og variasjonen i naturen frå låglandet til høga- religgjande område med fjell og bre - å ta vare på verdfull vassdragsnatur - å sikre det biologiske mangfaldet med økosystem, artar og bestandar - å sikre viktige geologiske førekomstar - å sikre verdfulle kulturminne

Allmenta skal ha høve til naturoppleving ved å utøve tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging. Tradisjo- nelt friluftsliv i denne samanhengen er det naturvenlege friluftslivet. Sandvikedalen. Foto: Anniken Friis

Forvaltinga av nasjonalparken skal ha eit Fem av vassdraga i området er varig verna langsiktig perspektiv. I prinsippet betyr det- mot kraftutbygging. Dette er Mosneselva i te at verdiane skal takast vare på for all Etne, Hattebergsvassdraget, Æneselva og framtid, men i Direktoratet for naturfor- Furubergselva i Kvinnherad, og Buerelva i valting sin rapport ”Forvalting av nasjonal- Odda, som er ein del av Opovassdraget. parker” (Direktoratet for naturforvalting 1996) opererer ein med ein tidshorisont på Berggrunnsgeologien har eit stort mangfald minst 200 år. av bergartar, med stort spenn i alder, frå dei eldste til dei yngste bergartane i Noreg. En- kelte stader ligg skilja mellom ulike bergartar lett synleg og har stor interesse for forsking og undervisning. Området er rikt på kvartærgeologiske former skapte av is og vatn. Nokre av dei høgtliggjande, isolerte toppane har truleg aldri vore dekte av is.

Vegetasjonen og dyrelivet er typisk for regionen. Fjellet og området rundt breen er generelt artsfattig, og det største artsmangfaldet er i skogen i dei lågareliggjande dela- Inste boottnane, Blådalen. Footto: Anniken Friis ne av området.

5.2. Verneverdiar Rammer og regelverk Natur Kva vernet av naturverdiane i området inne- Naturverdiane på og rundt Folgefonna er ber går fram av vernereglane, punkt 1-3: fyrst og fremst knytte til landskap, vass- • Generelt er det forbod mot alle inngrep i dragsnatur, berggrunnsgeologi og kvartær- landskapet, jf. pkt.1.1 i vernereglane. geologi. Dei sentrale fjellområda her repre-

16 | folgefonna nasjonalpark • Vegetasjonen skal vernast mot skade og legging, og lause kulturminne skal ikkje øydelegging som ikkje kjem av vanleg flyttast eller fjernast. Jf. pkt. 4.2 kan for- ferdsel og tradisjonell beitebruk, jf. pkt. valtingsstyresmakta gje løyve til istandset- 2.1 i vernereglane. Det er tillate å plukke jing, vedlikehald og skjøtsel av kulturminne. vanlege planter og å sanke sopp og bær til eigen bruk, det same er skånsam bruk av Retningsliner trevirke til bålbrenning. Forvaltingssty- • Ved handsaming av søknad om løyve til resmakta kan gje løyve til å hogge ved til istandsetjing, vedlikehald og skjøtsel av eigen bruk. kulturminne, skal forvaltingsstyresmakta vurdere konsekvensane for naturverdiane • For dyrelivet gjeld dei same reglane i na- av eit slikt løyve både på kort og lang sikt, sjonalparken som i naturen elles, jf. pkt. og korleis dette eventuelt kan skape pre- 3.1 i vernereglane. Jakt og fiske er tillate sedens for seinare saker. Ved vurderinga etter viltlova og lakse- og innlandsfiskelo- vil det verte lagt stor vekt på estetikk og va. Kalking av vassdrag er ikkje tillate landskapsbilete. utan særskilt løyve. • I saker som gjeld søknader om tiltak etter

vernereglane pkt. 1.3.a, b, c, d og i, skal Retningsliner fylkeskommunen ha sakene til fråseseggnn og

• For å ta vare på det urørte preget i områ- elles gje råd og rettleiing om tradisjontradisjonellell byggjeskikk. Inntil nærmare retningsliner det er det avgjerande at ein unngår nye tekniske inngrep (jf. pkt. 1.1 i vernereg- om tradisjonell byggjeskikk er på plass,

lane). Forvaltingsstyresmakta må sjå til at skal desse retningslinene leggjast til

forbodet vert respektert. Det skal førast grunn:

ein restriktiv dispensasjonspraksis. - Det skal så langt som råd takast vvaarree på opphavlege bygningsdetaljar. • Jf. pkt. 1.2 c i vernereglane skal merkte - Om ein må byte kledning skal berre det stigar, løyper, bruer og skilt mm. vedli- som er nødvendig skiftast ut. Ny kled- kehaldast i samsvar med forvaltingspla- ning skal vere lik den eksisterande. nen. Forvaltingsstyresmakta og Statennss - Dersom det skal målast utvendig, skal naturoppsyn må sjå til at ferdsla utanfor det nyttast same fargen som det har merkte stigar og løløyyper ikkje førførerer til for vore tidlegare. stor slitasje på naturverdiane. - Vindauge og dører skal restaure-

rast/reparerast heller enn å skiftast ut.

Er utskifting nødvendig skal dei ha til- Kulturminne og kulturmiljø nærma lik utsjånad og same mål som

tidlegare. Det ligg fleire stølar og det er spor etter tidlegare stølsdrift i nasjonalparken. Kjende • Rekonstruksjon kan berre tillatast når det fornminne på Folgefonnhalvøya ligg i låg- ligg føre dokumentasjon på korleis den lendet, utanfor verneområda, men nyare un- opphavlege bygningen såg ut. dersøkingar kan tyde på at talet på fornmin- • Ved restaurering og rekonstruksjon skal ne i fjellet er høgare enn det som tidlegare er fylkeskommunen gje fråsegn og råd om kjent (Hordaland fylkeskommune 2000). Ei utføringa. oppgåve for framtida bør vere å få betre dokumentasjon på dette. Dei fleste verneverdige bygningane i områ- det vil truleg måtte takast vare på av interes- Rammer og regelverk serte eigarar. Vern gjennom bruk kan vere Kulturminnelova gjeld i nasjonalparken, viktig for å skape interesse og motivasjon som andre stader. Å ta vare på kulturminne for vernet. Bruk, t.d. gjennom utleige for er òg ein del av verneføremålet, jf. vernefor- enkel overnatting, kan danne eit økonomisk skrifta § 2. Pkt. 4.1 i vernereglane seier at grunnlag for vedlikehald. kulturminna skal sikrast mot skade og øyde-

folgefonna nasjonalpark | 17 Nokre av bygningane i verneområda kan Oppfølgjande tiltak truleg med fordel restaurerast eller tilbake-

førast til ein meir opphavleg stand og utsjå- • Å betre kunnskapen om kulturminne i nad. Dette kan t.d. gjelde bygg eller utbet- verneområda. ringar av ”nyare” dato som klårt bryt med • Å utarbeide nærmare retningsliner for kva opphavleg utsjånad eller lokal, tradisjonell som kan reknast som tradisjonell byggje- byggjeskikk. skikk i området. • Å ta vare på eit representativt utval av re- gistrerte, høgt prioriterte kulturminne i fjellområda, som representerer lokal byg- gjetradisjon. • Å sikre at om ein skal setje i stand, byggje om, utvide, halde vedlike og skjøtte gamle sel og andre stølshus skal så vert det gjort med utgangspunkt i opphavleg form og på opphavleg stad.

• Å skape interesse hos eigarane for å ta vare på kulturminne på sin eigedom.

Håedal i Ullensvang, dagens grunnmur. Foto: Anni- ken Friis Bygningar og andre innretningar Det er fleire bygningar (stølar, hytter og ut- hus) og andre innretningar (t.d. gjerde) i nasjonalparken.

Rammer og regelverk Vernereglane er ikkje til hinder for vedlikehald av eksisterande bygningar og andre innretningar (t.d. gjerde), jf. pkt. 1.2 a.

Det skal vere ei restriktiv forvalting av om-

Funn av kokegrop, Støladalen i Odda - kulturminne. rådet når det gjeld heilt nye bygningar. Ver- Foto: Anniken Friis nereglane er difor utforma ut frå målet om å kunne gje ei klår avgrensing når det gjeld nye bygg. Vernereglane opnar for oppføring av nye bygningar i samband med husdyrnæ- ring, oppsyn eller om bygningar går tapt ved brann eller annan naturskade.

18 | folgefonna nasjonalpark Retningsliner

• Normalt innvendig og utvendig vedlikehald som å skifte kledning, vindauge og anna som ikkje fører til endring av storleik

eller fasade er tillate utan søknad. (Alle former for utvidingar, også plattingar og andre tiltak som berre er meldepliktige eller er unnatekne frå meldeplikt, jf. PBL, er søknadspliktige i nasjonalparken).

• For å gjennomføre tiltak på bygningar som fører til endringar i utsjånad, form og stor-

leik, må det søkjast om løyve, jf. pkt. 1.3 a Husdyr på beite. Foto: Anniikken Friis

i vernereglane. Ved vurderinga vil det verte

lagt stor vekt på estetikk og landskapsbsbililetete For dei som driv landbruk er det viktig at i tillegg til omfanget av endringane. I ein det finst ordningar for motorferdsel, m.a. i søknad om ombygging/utviding er det krisetilfelle der husdyr går i skòrfeste, vert svært viktig at behovet for eventuelle end- sjuke o.l. I landskapsvernområda er det ringar vert gjort godt synleg. dirkekte unnatak for motorferdsel i slike til- • Normalt vert det gjeve løyve til oppattbyg- felle, men i nasjonalparken må det søkjast ging av bygniingarngar som er gått tapt i brann forvaltingsstyresmakta om løyve jf. pkt. 6.3 eller ved annan naturskade. Dersom byg- b, c og e i vernereglane. ningen hadde ei uheldig plassering med tanke på verneverdiane bør bygningen byggjast opp at på meir eigna stad på eige- På nokre av stølsområda har det vore vanleg domen. å halde kulturlandskapet ope gjennom sviing/brenning. Verneforskrifta omtalar ikkje dette spesielt, men fordi brenning har Oppfølgjande tiltak vore praktisert for å auke beiteverdien, bør ikkje denne praksisen, slik han har vore ut- • Å utarbeide nærmare retningsliner for kva som kan reknast som tradtradiisjsjonell byggje- ført til no, reknast som konfliktfylt. Om det skikk i området. er ynskjeleg med denne typen skjøtsel, må det skje etter avtale med forvaltingsstyres-

makta, jf. heimel i naturmangfaldlova § 47

(skjøtselsheimel). 5.3. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak Mål og utfordringar

Jord- og skogbruk • Lovverket bør praktiserast slik at den tra- Innanfor nasjonalparken vil utøvinga av disjonelle landbruksdrifta kan halde fram landbruk stort sett gjelde beitebruk, i all ho- som før, så lenge ho ikkje kjem i strid med vudsak beiting med sau. I landskapsvernom- verneføremålet. råda vil det òg vere innmarksbeite, og bei- • Det er ynskjeleg å halde oppe beiting og ting med storfe og hest er stadvis vanleg i tradisjonelle stølsområde i nasjonalparken, tillegg til sau. Omfanget av beitebruk i og men utan å gjere større tekniske inngrep. tett opp til verneområda var i 2003 om lag • Det må utviklast samarbeid mellom for- 10 900 sauer, 400 geiter og 430 storfe valtingsstyresmakta, fylkeskommunen, (Bøthner & Rolland 2003). kommunane og relevante aktørar for å vi-

dareføre og ta vare på bruken av stølsom- råda.

folgefonna nasjonalpark | 19 Retningsliner Friluftsliv og reiseliv/turisme

• Beiting i verneområda bør/kan omfatte Naturen på Folgefonnhalvøya gjev høve til

dei husdyrrasane som tradisjonelt har eit mangfaldig friluftsliv, frå fjorden til dal- beita i området. Beitet kan brukast så føra som fører opp til høgfjellet og breen, og mykje som er råd, men slik at det ikkje omsynet til friluftsliv står sentralt i verne- skadar naturmiljøet. forskriftene. I verneforskrifta (§ 2) heiter det

• Forvaltingsstyresmakta kan gje løyve til at «Allmenta skal ha høve til naturoppleving

å setje opp gjerde i samband med beite gjennom utøving av naturvenleg og enkelt eller tiltak for å hindre skòrfeste (pkt. 1.3 friluftsliv utan særleg tilrettelegging». Opp- h i ververnnereglane).ereglane). GjGjerdaerda skal tilptilpaassssaastst retting av nasjonalparkar er eit viktig ver- landskapet. Søknad om å setje opp gjer- kemiddel for å sikre urørte og opplevingsri- de skal vise gjerdetype og kvar det skal ke område for friluftsliv. setjast opp.

• Etter pkt. 2.3 i vernereglane kan for- Like fullt er det viktig med ei bevisst hald- valtingsstyresmakta gje løyve til ved- ning frå turfolk og andre brukarar for at kva- hogst til eigen bruk. Slik hogst kan dek- litetane i nasjonalparken skal verte haldne kje behovet for ved til stølshus og hytter oppe, både når ein nyttar den frie ferdsels- inne i nasjonalparken i tilfelle der andre retten og i samband med tilrettelagde aktivi- løysingar vert lite føremålstenelege . Det tetar. Friluftslivet bør skje på ein naturven- har vore hogge lite ved i dei aktuelle om- leg og enkel måte, og ikkje føre til ulempe råda. Forvaltingsstyresmakta vil difor leggje opp til ein lite restriktiv praksis og for grunneigarar, landbruksdrift og lokalsamfunn. opne for fleirårige løyve, slik at denne hogsten i praksis skal kunne halde fram

omlag som før. Friluftslivet må såleis ikkje vere i strid med verneføremålet og vernereglane. Dette kan • Ved søknad om løyve til å føre opp bygningar og anlegg i samband med husdyr- t.d. gjelde omfang av og standard på tilrettelegging. Friluftsliv i stort omfang kan føre næring, også gjenreising av stølshus etter pkt. 1.3 c i vernereglane, skal det følgje til slitasje på terrenget.

med landbruksfagleg dokumentasjon på at tiltaket trengst. Det som i dag går føre seg av organisert turverksemd i Folgefonnområdet er etter alt å • Dersom motorferdsel er nødvendig i samband med tiltak nemnde ovanfor, døme sannsynlegvis ikkje i strid med verne- føremålet. Forvaltingsstyresmakta vil like- skal søknad om løyve til motorferdsel følgje søknad om løyve til det aktuelle vel følgje med på utviklinga, og vurdere om

tiltaket. Desse søknadane skal handsa- det kan vere grunnlag for nærmare retnings- mast under eitt. liner for slik verksemd i samband med rullering av forvaltingsplanen. Det vil på sikt verte laga bevaringsmål for friluftslivet i na- Oppfølgjande tiltak sjonalparken.

• Grunneigarlaga skal skaffe oversikt over stader der dyr kan gå i skòrfeste, som Direktoratet for naturforvalting kan ved for-

ledd i arbeidet med å setje inn aktuelle skrift regulere eller forby ferdsel som kan førebyggjande tiltak. vere til skade for naturmiljøet i verneområda (jf. pkt. 5.4).

20 | folgefonna nasjonalpark På privat grunn må ein ved visse former for stort sett nytta til overnatting. Talet på over- organisert verksemd og telting over fleire nattingar har auka noko dei siste ti åra. Til døgn, innhente løyve frå grunneigar (jf. m.a. dømes har Bergen Turlag si hytte Fonnabu § 9 og § 10 i friluftslova), og friluftsaktivite- hatt mellom 800 og 1000 besøkjande dei sis- ten skal uansett ikkje vere til ”utilbørlig for- te to åra. Ei årsak til dette er m.a. at hytta trengsel eller ulempe for andre”. har vore base for breføring og brekurs. Sunnhordland Kraftlag har små hyt- Turgåing og turisthytter ter/sikringsbuer fleire stader i området. Des- se hyttene står opne, men vert ikkje nytta i Frå mange av bygdene rundt Folgefonna går samband med organiserte turar. det merkte ruter til fjells. Merkte ruter finn ein m.a. langs Mosnesvassdraget, Hatte- bergsvassdraget, i Ænesdalen og Furebergs- Organisert turverksemd dalen og frå Bondhusvatnet til Fynderdalen. Ein aktivitet vert rekna som organisert På sjølve breen er ruter frå Folgefonn Som- når han krev ei viss planlegging, koordi- marskisenter til toppen av Nordfonna merk- nering og leiing, har fleire enn 50 delta- te i skisesongen om sommaren. karar, vert kunngjort på førehand eller har ei form for gjentaking. Ofte dreiar dette seg om aktivitet i regi av turlag eller reiselivsaktørar.

Det er ikkje forbod mot organisert turverksemd til fots i nasjonalparken, så lenge dette føregår på ein slik måte og av eit slikt omfang at naturmiljøet ikkje vert skadelidande, jf. pkt. 5.2 i vernereglane. Anna organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade na- turmiljøet må ha løyve frå forvaltingsstyresmakta og grunneigarar.

Bruar er ofte nødvendig som tilrettelegging. Foto: Anniken Friis Turlaga arrangerer årleg fellesturar og brekurs på Folgefonnhalvøya. Private verksem- Det finst òg umerkte ferdselsårer i området, der organiserer turar på Folgefonna og i og nokre stader kan det vere aktuelt å leggje fjellområda rundt. Brevandring, breklatring til rette med nye bruer eller stigar for å opne og vårskiløping er dei viktigaste aktiviteta- nye turvegar. Dette gjeld til dømes opp til ne. Dette vert i utgangspunktet vurdert som Lonvatn i Guddalsdalen og ruta frå Mosnes positivt, men slik verksemd kan òg krevje til Glåmå. meir tilrettelegging, t.d. faste leirplassar, sa- nitæranlegg m.m., noko som i sin tur kan Det ligg tre turisthytter inne i nasjonalpar- medføre større press på naturen enn det enk- ken: Fonnabu, Holmaskjer og Sauabrehytta. le og naturvenlege friluftslivet. Breidablikk ligg i Bondhusdalen landskaps- vernområde, nær grensa til nasjonalparken. Reiseliv/turisme Fonnabu, Breidablikk og Holmaskjer er ått Med reiseliv/turisme meiner ein her ei øko- av Bergen Turlag (BT) og drifta av Kvinn- nomisk utnytting av moglege opplevingar i herad Turlag og Odda/Ullensvang Turlag, området i samband med næringsverksemd. som er lokallag av Bergen Turlag. Bergen Det er aukande interesse for å nytte verne- Turlag (BT) og Haugesund Turistforening områda kommersielt. Dette fører òg til auka (HT) er medlemsforeiningar i Den Norske press på både verneområda og randsona Turistforening (DNT). Turlagshyttene vert rundt. Det er likevel eit politisk mål å gjere

folgefonna nasjonalpark | 21 nasjonalparkar og andre verna område til ein Mål og utfordringar ressurs for lokalsamfunna. I 2006 vart • Å ta vare på naturen som tilnærma urørt. ”Rapport til MD, Handlingsplan for å sikre Forvaltingsstyresmakta må sjå til at tiltak berekraftig bruk, forvalting og skjøtsel av for tilrettelegging for friluftsliv ikkje fører verneområde” lagt fram. Handlingsplanen til at naturkvalitetane i området vert redu- skal styrkje forvaltinga og avklåre rammene serte. for aktivitet i og rundt dei store verneområ- da i landet. Denne gjev viktige føringar på • Å leggje til rette for ei utvikling som gag- forvaltinga av verneområda på Folgefonn- nar reiselivsnæringa og friluftslivet, og halvøya og på arealbruken til kommunane i som samstundes tek vare på dei ressursane tilgrensande område. som er grunnlaget for reiseliv og frilufts- Den største reiselivsaktøren i direkte tilkny- liv. ting til verneområda er Folgefonn Sommar- • Å sjå til at aktivitetar og tilrettelegging i skisenter. Senteret ligg utanfor nasjonalpar- samband med friluftsliv og reiseliv ikkje ken, men er eit viktig utgangspunkt for turar er i strid med verneføremålet eller skapar på breen. Dette er eit av få alpinanlegg i No- unødige konfliktar med andre interesser i reg med drift om sommaren. Driftssesongen verneområdet. varierer med vêrtilhøva, men drift frå pinse- tider til ut i august er ikkje uvanleg. Senteret har m.a. alpinløype med skiheis, omlag 10 km oppmerkt turløype og kvista løype til toppen av breen (1640 moh.). Folgefonn Sommarskisenter er Jondal kommune sitt satsingsområde for utvikling av reiseliv og anna næringsutvikling på Folgefonnhalvøya og i Hardanger.

Skal ein utvikle eksisterande og nye reiselivsprodukt, må ein gjere det innanfor ramma av vernereglane, både når det gjeld byg- Heimadalen. Jakt og fiske vert forvalta etter viltlova gjeverksemd, ferdsel, tilrettelegging og og lakse- og innlandsfiskelova, og følgjer same lova- informasjon. Tiltak som nybygging eller ne som elles i norsk utmark. Foto: Anniken Friis ombygging og utviding av eksisterande bygningar må skje utanfor sjølve nasjonalparken. Reglane om motorferdsel vil truleg • Å sjå til at utvikling av reiselivsprodukt og skape utfordringar for aktivitetar som delar aktivitetar i nasjonalparken skjer utan stort av reiselivet har ynske om å tilby. behov for motorferdsel eller fysisk tilrettelegging i verneområdet. Jakt og fiske Jakt og fiske vert forvalta etter viltlova og lakse- og innlandsfiskelova, og følgjer dei same lovene i verneområda som elles i norsk utmark (pkt. 3.2 i vernereglane). Ver- nereglane set forbod mot å introdusere nye

dyreartar, noko som til dømes gjeld utsetjing av fisk i vatn.

22 | folgefonna nasjonalpark

Retningsliner Forts. Retningsliner • Friluftslivet skal byggje på enkle frilufts- • For å merkje nye ruter eller eksisterande livstradisjonar, med vekt på det naturven- umerkte ruter og å byggje nye bruer eller lege friluftslivet. Uteaktivitetar må ikkje klopper må det søkjast om løyve etter kome i konflikt med verneføremålet. vernereglane. Det skal vere ein restriktiv praksis m.o.t. å gje løyve til å merkje • Ein kan ikkje setje opp skilt eller annan utandørs informasjon i verneområda utan umerkte eller nye ruter. Ved godkjenning løyve frå forvaltingsstyresmakt og grunn- av søknadar om løyper og turruter kan det knytast vilkår til merking, skilting, eigar. ansvar for vedlikehald og eventuelle til- • Skilt som ikkje har med merking av stigar tak for å avbøte på terrengslitasje og an- og løyper eller anna som har med tryggleik nan skade. å gjere, skal setjast opp utanfor vernegrensa, ved mykje nytta innfallsportar eller i • Dei mest villmarksprega og urørte områ- tilknyting til eksisterande bygg eller an- da skal vere utan tilrettelegging. I slike område kan ein gje informasjon t.d. gjen- legg, t.d. turisthytter. nom gode kart og brosjyrar, gjerne med • Vedlikehald av eksisterande stigar og løy- medverknad frå nasjonalparksenteret, i per med bruer, klopper, vardar, merking staden for merking og andre fysiske tiltak og skilt skal følgje desse retningslinene: i terrenget. - For enkelt vedlikehald av eksisterande • merkte ruter treng ein ikkje særskilt løy- Det er ikkje restriksjonar på organisert ve. turverksemd til fots, så lenge aktiviteten ikkje er til skade for naturmiljøet. - Vardar og anna merking skal skje på ein måte som er vanleg i området, og vegvi- • Anna organisert ferdsel og ferdselsformer sarar skal lagast i naturmateriale der det som kan skade naturmiljøet må ha særskilt er mogleg. Der ein ikkje kjenner til kva løyve, jf. pkt. 5.2 i vernereglane. Ved hand- som er vanleg i området, skal ein hente saming av søknadar om organisert turverk-

inn lokal kunnskap. semd og ferdsel som kan skade naturmiljø- - Merking av fotruter skal utover dette et, er det den innverknaden tiltaket vil ha på følgje DNT-standard (vedlegg 1). Ved verneføremålet som skal vurderast, ikkje merking av stigar og vegar skal måling om tiltaket er kommersielt eller ikkje. For- brukast med varsemd. valtingsstyresmakta skal vurdere: - Ein må ikkje gjere skade på kulturminne - Om verksemda kan medføre særleg fysisk når ein merkjer ruter. Ein skal aldri bru- tilrettelegging utover det som er aktuelt ke raudmåling på kulturminne, som for å drive enkelt friluftsliv. gamle steingjerde, steinbuer, vardar mm. - Om verksemda kan vere til sjenanse for - Det skal takast omsyn til flora og fauna friluftslivet elles. når ein merkjer stigar. - Om det kan setjast nærmare vilkår for - Bruer og klopper skal vedlikehaldast i løyve til anna organisert ferdsel. samsvar med lokal, tradisjonell byggje- - Faste arrangement kan få fleirårige løyve. skikk. - For å gjenreise bruer og klopper som er - Det er generelt ikkje forbod mot bruk av heilt borte krevst det løyve frå for- hest, men organisert bruk av hest er berre valtingsstyresmakta. Gjenreising av tid- tillate på ridetraseen opp til breen frå ligare godkjende bruer og klopper, som Tokheim og frå Sunndal. til dømes er øydelagde av flaum, treng - Reine reiselivstiltak som medfører fysis- ikkje nytt løyve. ke inngrep, skal leggjast utanfor nasjo-

nalparken.

folgefonna nasjonalpark | 23 Oppfølgjande tiltak

• Halde oversikt over bruken av områåddetet til friluftsliv, organiserte aktivitetar og arrangement. Følgje med i omfanget av nye uteaktivitetar og sjå til at desse ikkje kjem i konflikt med verneføremålet. AnsvAnsvar: Forvaltingsstyresmakta.

• Utarbeide ein plan for merking og oppar-

beiding av vegar, stigar, bruer og ferdsels- vegar. Planen skal òg omtale område som

ikkje bør merkjast. Ansvar: Forvaltingssty- resmakta. Bruk av snøscooter i nasjonalparken. Foto: Statens naturoppsyn

Hjelpekorps på Folgefonnhalvøya kan ha Motorferdsel behov for å gjere seg kjende med aktuelle Motorferdsellova gjeld sjølv om eit område køyretrasear på breen, og desse kan endre er verna etter naturmangfaldlova. Utgangs- seg frå år til år. Difor er det viktig at hjelpe- punktet i motorferdsellova er at all motor- korpsa kvart år får høve til å gjere seg kjen- ferdsel i utmark er forbode. Dette gjeld òg de med forholda langs køyretraseane. I sam- grunneigar si ferdsel på eigen eigedom, men band med dette treng ein bruke snøscooter. forbodet mot motorferdsel omfattar ikkje Det er fastsett retningsliner for slike øvingar nødvendig transport i jordbruks- og skog- i brev frå Direktoratet for naturforvalting til bruksnæring. Jakt, fangst, fiske og bærpluk- Forvaltingsstyresmakta av 1.3.1999. Her er king vert, i motorferdsellova, ikkje rekna det bestemt at hjelpekorpsa skal utarbeide som landbruksnæring. plan for øvingsverksemd som grunnlag for søknad, og planen skal godkjennast av poli- I område verna etter naturmangfaldlova er tiet. Dispensasjonar til slike føremål kan restriksjonane normalt særleg strenge, noko verte gjevne for fleire år. som betyr at terskelen for å få løyve til motorferdsel her ligg høgare enn elles. På Nordfonna er det vanleg å merkje skiløy- pa frå toppen av trekket til øvste punktet på I alle verneområda er det unntak frå forbo- breen. Slik merking er viktig for tryggleiken det for nødvendig militær operativ verksemd sin del, og merkinga må takast ned så snart og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, snølaget på breen gjer det uforsvarleg å vere brannvern, rednings- og oppsynsverksemd i området utan breførar. Det vil vere vanleg og gjennomføring av skjøtsels- og for- å få løyve til å bruke snøscooter for å utføre valtingsoppgåver fastsette av forvaltingssty- dette arbeidet, jf. § 48 i naturmangfaldlova. resmakta (pkt. 6.2 i vernereglane). Utover desse unntaka, kan forvaltingsstyresmakta Lågtflygingsforbodet omfattar òg militære etter verneforskrifta gje løyve til motorferd- øvingar. Søknad om motorisert ferdsel un- sel for føremål nærmare spesifisert i pkt. 6.3 der Forsvaret si øvingsverksemd skal vurde- a) i vernereglane. rast strengt, og skal normalt ikkje verte gjeve dersom det finst alternative øvingsområde.

Motorferdsel er generelt forbode også på vatn. I verneforskrifta for nasjonalparken er det likevel opna for at forvaltingsstyresmakta kan gjere unntak for bruk av påhengsmo-

24 | folgefonna nasjonalpark tor med inntil 10 hk på Hildalsvatnet i ordne seg med kommunane når det gjeld sa- Kvinnherad. Bakgrunnen for denne unntaks- ker som gjeld både verneforskrifta og mo- regelen har vore å harmonisere vernefor- torferdselslova. Ved motstrid vil verneforskrifta med motorferdsellova, som opnar for skrifta gjelde føre motorferdselslova. at kommunen gjennom forskrift kan gje løyve til motorferdsel på vatn under 2 km2 Løyve når det ligg føre særlege grunnar. Dette må tolkast strengt også etter reglane i nasjonal- For å gjere søknadsprosedyren for motor- parken, og vil i utgangspunktet verte nytta ferdsel så enkel som mogleg, både for sø- berre dersom det ikkje er i strid med verne- kjar, kommunen og forvaltingsstyresmakta, føremålet. I praksis kan dette vere transport i tek ein sikte på å innføre ordning med fleir- tilknyting til landbruksnæringa, noko som i årige løyve. Det vil seie eit løyve som gjeld alle høve går fram av punkt 6.3 b i vernereg- for eit sett med turar og som kan gjelde inn- lane. til fem år. Løyvehavar signerer for kvar tur og rapporterer (køyrebok) tilbake til forval- I nasjonalparken er motorferdsel for uttrans- tingsstyresmakta etter at turen eller sesong- port av felt storvilt søknadspliktig, både et- en er slutt, eller slik forvaltingsstyresmakta ter verneforskrifta (§ 3, pkt. 6.3 e) og motor- fastset i vilkåra. ferdsellova. I praksis vil dette stort sett Løyve gjeve av kommunen eller forvaltings- gjelde søknad om bruk av helikopter. Ut- styresmakta innskrenkar ikkje grunneigaren strakt bruk av helikopter til slike føremål er sin rett til å nekte eller avgrense motorferd- i strid med verneføremålet, og ein vil difor sel på sin eigedom. Fleirårig løyve er aktuelt føre ein restriktiv praksis i å gje slike løyve. der det er behov for meir enn ein tur i året, Det må gjerast ei konkret vurdering opp mot der turane er årvisse, og der det er rimeleg mål i bestandsplanar, og om dyra like gjerne sikkert at det vil verte gjeve dispensasjon. kan fellast annan stad i valdet, utanfor na- Aktuelle brukarar av slike løyve er kraftlag, sjonalparken. Ved bakketransport må faren turlag med hyttedrift og grunneigarar. Også for terrengslitasje vurderast. Eit eventuelt i samband med byggjeløyve kan det vere løyve kan uansett ikkje nyttast før etter at praktisk å gje fleirårige løyve. dyret er felt.

Mål og utfordringar

• Å halde motorisert aktivitet på eit minimum.

• Å få til best mogleg samordning av motorferdsla i verneområda.

• Å etablere rutinar som gjer at søknadar om nødvendig transport vert behandla raskt. Det bør m.a. utarbeidast rutinar som sam- ordnar søknader mellom forvaltingsstyresmakta og kommunane, slik at det er nok BruBruk av heellikopikopterter fofor trantransposport av feltfelt stostorviltvilt krevkrev å sende søknad til ein instans. løyve frå forvaltingsstyresmakta. Foto: Anniken Friis

Når forvaltingsstyresmakta for verneområda gjev løyve etter verneforskrifta, kan det ikkje verte gjeve løyve som er meir lempelege enn det motorferdselslova tillet. Forvaltings- styresmakta bør i størst mogleg grad sam-

folgefonna nasjonalpark | 25

Retningsliner Forts. Retningsliner • Omfanget av motorisert ferdsel i verne- • Det skal førast ein restriktiv praksis på å gje områda skal haldast lågast mogleg. Beho- løyve motorferdsel til uttransport av felt vet for motortransport etter pkt. 6.3 i ver- storvilt. Det skal setjast vilkår om tal på tu- nereglane skal vurderast strengt og rar og tidspunkt for motorferdsla. Løyvet nøkternt før det vert gjeve løyve. kan ikkje nyttast før etter at dyret er felt. • Motorisert ferdsel skal, så sant det er • Øvingskøyring til føremål nemnde i pkt. 6.2 mogleg, finne stad på kvardagar. a i vernereglane skal berre gjelde det som er • Motorisert persontransport er forbode. nødvendig for å verte kjend i området. Øving og opplæring som like godt kan hal- • Løyve til motorferdsel for pressa (t.d. fo- dast andre stader, skal skje utanfor verne- tografar og journalistar), vil normalt ikkje området. verte gjeve. Unntak kan gjerast dersom aktiviteten kan medverke til å fremje ver- • Hjelpekorps skal utarbeide plan for øving neføremålet. som skal vere godkjend av politiet, jf. retningsliner fastsette i Direktoratet for natur- • Alle som utfører transport, anten i med- forvalting sitt brev til Forvaltingsstyresmak- hald av vernereglane eller som dispensa- ta av 1.3.1999. sjon, skal sjå til at transporten vert avgrensa til det som er nødvendig. Om • Løyve til bruk av beltekjøretøy på snø eller mogleg skal transporten samordnast med helikopter kan verte gjeve i samband med

andre. drift av turisthytter (forsyningar av matvarer og brensel), men slik transport skal haldast • Der transporten er årleg og regelfast, kan på eit minimum. Motorisert persontransport det gjevast fleirårige løyve. Etter kvar se- er ikkje tillate. song skal løyvehavaren sende ferdig utfylt køyrebok til forvaltingsstyresmakta innan

fastsett frist.

• Dette vert rekna som nødvendig transport Om søknader og løyve i samband med husdyrhald: Å frakte ut- Søknaden skal vere skriftleg og skal over- styr til bruk i næringa, t.d. saltsteinar, sendast i god tid før planlagd transport, slik gjerdematerialar, materialar for vedlike- at forvaltingsstyresmakta får rimeleg tid til å hald av tilsynsbuer og stølshus og proviant til slike og helikoptertransport i sam- handsame han. Søkjaren må leggje ved kart band med at husdyr går i skòrfeste. som syner ynskt trasé/lokalitet for transporten/løyvet. • I dei områda der husdyr årleg kjem i skòr- feste, skal ein gje ”naudløyve” for bruk i Søknad om motorferdsel må handsamast kvart enkelt tilfelle, og ein får nytt løyve automatisk når forvaltingsstyresmakta får både i medhald av verneføresegna og lov rapport om at det er brukt. om motorferdsel.

• Ein kan få løyve til motorisert ferdsel i Søknad om motorferdsel skal sendast For- samband med vedhogst når ein har fått valtingsstyresmakta. Forvaltingsstyresmakta løyve til hogst til eigen bruk til hus/hytter i nasjonalparken. Løyve til motorferdsel handsamar søknaden i medhald av vernefø- bør verte gjeve saman med hogstløyve, og resegna. Forvaltingsstyresmakta sender kopi avgrensast til det som er nødvendig for av vedtaket til den aktuelle kommunen. den einskilde hogsten. Kommunen må handsame søknaden etter Lov om motorferdsel.

Kopi av vedtak om dispensasjonar skal sendast Direktoratet for naturforvalting, oppsynet (SNO) og den aktuelle kommunen sam-

26 | folgefonna nasjonalpark stundes med at vedtaket vert kunngjort til Vernereglane for nasjonalparken er ikkje til søkjaren. Søkjaren pliktar å innhente sam- hinder for drift og vedlikehald av energi- og tykke frå grunneigar til køyring eller lan- kraftanlegg, jf. pkt. 1.2 b) og 1.3 j). Motori- ding. sert transport i samband med dette krev likevel særskilt løyve etter vernereglane (sjå Drift og vedlikehald av tekniske anlegg pkt. 6.3 i), men her må forvaltingspraksis leggje vekt på at kraftselskapa må kunne Tre kraftselskap har anlegg og aktivitet inne drive og halde anlegg og tilkomstvegar ved- i verneområda. Drift av desse kraftanlegga like på ein rasjonell måte. får verknad for nasjonalparken og land- skapsvernområda direkte eller indirekte. Vernereglane for nasjonalparken omtalar ik-

kje vedlikehald og drift av andre tekniske Statkraft SF har ansvar for Folgefonnverka anlegg enn kraftanlegg (inkl. liner). Dersom som utnyttar vassdraga på nordvestsida av det skulle vere aktuelt å gje løyve til slik ak- Bondhusbreen i sør til Storelvi i Herand i tivitet må dette vurderast etter § 48 i natur- nord. Knytt til overføring frå områda ved mangfaldlova. Naturmangfaldlova § 48 op- Bondhusbreen til Mysevatn ligg fleire an- nar for å gje dispensasjon når det ikkje er i legg, m.a. sedimentkammer med anlegg for strid med verneføremålet. Dette gjeld til utspyling, landingsplass for helikopter, bu- dømes mindre tiltak som er viktige for sø- stad/hytte ved inntaket og anlegg i samband kjaren og vil ha mindre innverknad på ver- med overføringstunnel. Fleire av desse an- neinteressene. legga ligg innanfor Bondhusdalen land- skapsvernområde. Mål og utfordringar • Å innarbeide omsynet til verneverdiane i rutinane kraftlaga har for drift og vedlikehald, slik at dagleg drift skjer på ein måte og i eit omfang som er i samsvar med in- tensjonane i verneforskrifta.

• Å etablere samarbeid mellom forvaltingsstyresmakta og NVE og kraftselskapa, for å hindre at ulike pålegg skal føre til auka press på verneområda og redusere verneverdiane.

Vernereglane for nasjonalparken er ikkje til hinder Retningsliner for drift og vedlikehald av energi og kraftanlegg. • I følgje pkt. 1.2 b, 1.3 j og 6.3 i vernereg- Demning i Blåvatnet, Odda. Foto: Anniken Friis lane, skal kraftlaga ved nødvendig motorferdsel i samband med tiltak eller episo- Sunnhordland Kraftlag AS (SKL) har ansvar dar, søkje dispensasjon i kvart tilfelle. for Blåfallianlegga som omfattar Blå- Unntaket gjeld ved istandsetjing etter dalsvassdraget på sørvestsida av Folgefon- akutt utfall, der meldingmelding om mototorisertrisert na, i Kvinnherad og Etne kommunar. Blåel- transport kan sendast forvaltingsstyforvaltingsstyres- va spring ut frå Folgefonna og renn ut i makta i etterkant, jf. pkt. 1.2, b2. sjøen inst i Matrefjorden. Nedbørsfeltet frå • Der det let seg gjere skal kraftlaga sam- Blomsterskardsvatn på 10,4 km2 er overført ordne transporten med andre. til Blådalsvassdraget. Blomsterskardsvatn • Der kraftanlegg eller kraftliner skal opp- høyrer naturleg til Mosnesvassdraget, som graderast eller fornyast, og det er tvil om renn ut på nordsida av Åkrafjorden ved arbeidet medfører vesentlege fyssiiske end- Mosnes. ringar i høve til verneføremålet, skal forvaltingsstyresmakta ta avgjerd om dette.

folgefonna nasjonalpark | 27 Forsking og undervisning lenge dette ikkje skapar auka press på ver- neområda og fører til skade på verneverdi- Verneområde kan vere nyttige referanseom- ane. råde for forsking rundt endringar i natur til-

standen. Forsking som kan vere nyttig for å

dokumentere naturtilstand og trugsmål og Retningsliner

som kan gje auka kunnskap om verneområ- • Forsking og undervising som vert lagt til det, vert vurdert som positivt. Men aktivite- verneområda skal ta omsyn til vernefø- ten må ikkje føre til tekniske inngrep som remålet. set varige spor i terrenget. • Forskingsprosjekt som krev dispensasjon Det vil ikkje verte gjeve løyve til kartleg- etter § 48 i naturmangfaldlova skal utfø- ging av potensiale for økonomisk utnytting rast av instans med relevant forskings- av naturressursar i området. kompetanse.

• Undervising som formidlar kunnskap om Forskingsprosjekt som vil medføre motorferdsel eller inngrep vert generelt frå- natur- og kulturmiljøet og som gjev auka rådd, men må vurderast i kvart enkelt til- forståing for naturvern er velkomen i verne- felle. området. Men heller ikkje slik verksemd må

føre til skade på naturmiljøet eller vere til • Forskings- og undervisningsopplegg som

ulempe for andre. like gjerne kan gjennomførast utanfor verneområda, bør visvisaastst dit.

Mål og utfordringar

• Å utvikle vidare det kunnskapsgrunnlaget som ligg til grunn for vernet, for å få eit best mogleg grunnlag for forvaltinga av området. • Å samle og samanstille fagleg dokumentasjon om verneområda.

• Å leggje til rette for at verneområda kan nyttast til forsking og undervisning, så

28 | folgefonna nasjonalpark 6. BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE

6.1. Verneføremål na. Verneområdet omfattar dalføret frå jord- bruksområda ovanfor Sunndal, men i dalsi- Føremålet med Bondhusdalen landskaps- dene er vernegrensa trekt nærmare fjorden. vernområde (jf. verneforskrifta § 2) er å: Samla areal av landskapsvernområdet er om - ta vare på eit eigenarta og vakkert natur- lag 14,0 km2 og omlag ein tredel ligg nedan- område med store opplevingskvalitetar for skoggrensa. knytte til heilskapen og variasjonen i naturen frå dalføret opp mot høgfjellet Verneområdet omfattar litt beitemark i dal- - sikre viktige geologiske førekomstar og botnen mot Sunndal, men det meste av area- biologisk mangfald let under skoggrensa er skog. Mest særmerkt - sikre verdfull vassdragsnatur er dei store områda med gråoreskog, som - verne om verdfulle kulturlandskap og dekkjer store areal under dei bratte fjellside- kulturminne ne. Oppover mot skoggrensa tek bjørka over. I den vestvende lia ovanfor Sunndal er Allmenta skal ha høve til naturoppleving det òg parti med edellauvskog med ask, alm ved å utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv og hassel. Skogen er jamt over ung som føl- utan særleg teknisk tilrettelegging. gje av tidlegare kulturpåverknad.

Området har mange interessante kvartær- geologiske førekomstar, som både er tydelege og lett tilgjengelege. Om lag 500 meter opp frå fjorden ligg det store terrassar med breelvmateriale. Terrassekanten ligg om lag 100 m.o.h., som er marin grense i området. Oppe på terrassane ligg det ein del store blokker som har rasa ned frå dei bratte fjell- sidene ovanfor. Bondhusvatnet er demt opp av rasmateriale og elva ut frå vatnet er løynd av steinmassane det fyrste stykket. Bondhusdalen, elva langs vegen. Foto: Anniken Friis Sjølv om dei opphavlege landskapsformene Bondhusdalen er eit velkjent turistmål og er tilnærma intakte også lenger nede i ein mykje nytta innfallsport til nasjonalpar- Bondhusdalen, utanfor verneområdet, er ken. Dette ligg til grunn for den framtidige området her prega av aktiv landbruksdrift. forvaltinga av verneområdet, samstundes Landbruket er dominert av husdyrhald med som desse interessene må balanserast mot grasproduksjon og innmarksbeite. Skogbruk landbruksinteressene på ein måte som gjer i form av vedhogst er framleis vanleg. at dagens kulturlandskap kan haldast oppe. Skogen i landskapsvernområdet kan drivast, Bondhusdalen er ein av dei mest nytta inn- men med eit langsiktig mål om at ein del fallsportane til breen. Det går merkt fotrute gamle tre får stå att slik at skogen får eit frå Sunndal og opp til Bondhusvatnet, og gjennomgåande eldre preg enn i dag. vidare umerkt rute rundt vatnet og opp til Bondhusbreen. 6.2. Kort skildring av området

Bondhusdalen ligg på vestsida av Folge- fonnhalvøya og strekkjer seg frå Mauranger- fjorden og sør og søraustover mot Folgefon-

BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 29 Gardshamarvegen eller Keisarstigen er ei nalparken er alle tekniske inngrep i ut- merkt fotrute frå Sunndal opp til Folgefonna gangspunktet forbode, medan det i land- og turisthyttene Breidablikk og Fonnabu. skapsvernområda er forbod mot inngrep som vesentleg kan endre eller verke inn på karakteren til landskapet.

Når det gjeld kulturminne viser ein til omtalen av kulturminne, kulturlandskap og byggjeskikk under omtalen av nasjonalparken, kap. 5.2 i forvaltingsplanen. Dei same retningslinene gjeld for landskapsvernområda.

Det generelle forbodet mot motorferdsel gjeld også i landskapsvernområda, men her opnar verneforskrifta i noko større grad for motorferdsel enn det som er tilfelle for nasjonalparken (pkt. 5.2 og 5.3 i vernereglane).

6.4. Brukarinteresser – skildring, retningsliner og oppfølgjande tiltak Jord- og skogbruk Jord- og skogbruksdrift skal kunne gå føre

Informasjonsskilt i Bondshusdalen landskapsvernom- seg i landskapsvernområdet, så lenge dette råde. Foto: Anniken Friis skjer i samsvar med verneføremålet. Dei forholda i vernereglane som i størst grad Statkraft SF har fleire installasjonar i land- vedkjem landbruket, er pkt. 1.1 - 1.3, 2.2 - skapsvernområdet, m.a. ein landingsplass 2.3 og 5.1 - 5.2. for helikopter og hytte ved vassinntaket, tverrslag og tunnelar for tilkomst og utspy- Det er aktiv landbruksdrift i nedre del av ling for sediment, luke, dieselaggregat og landskapsvernområdet, og det ligg både datalogg for registrering av vassføring ved dyrka mark og innmarksbeite inne i verne- Bondhusbreen. Statkraft har òg ansvaret for området. Drift av desse areala gjer det nød- vedlikehald av stig og bruer langs Bond- vendig å bruke traktor med reiskap og stun- husvatnet fram til Pyttelva. dom andre motorkøyretøy. Sau, geit og storfe beiter i området, noko som skaper ut- 6.3. Rammer og regelverk fordringar når det gjeld grinder og gjerdehald. Tilleggsfôring av utegangarfe medfø- Kva vernet av området inneber går fram av rer at ein må køyre siloballar til verneforskrifta § 3 (vernereglane). fôringsplassar. Vedhogst til eigen bruk er Verneverdiane i landskapsområda er mykje vanleg, og det vert òg teke ut noko ved for dei same som i nasjonalparken (sjå for- sal. Som følgje av m.a. endra driftsformer i valtingsplanen kap. 5.2.), men landskaps- landbruket, er kulturlandskapet prega av at vernområda omfattar òg område som i større det gror att med skog. Attgroinga er natur- grad er kulturpåverka. Vern av plante- og leg, men kan sjåast på som ei utfordring i dyrelivet er mykje det same i landskaps- den grad ein ynskjer å ta vare på dagens vernområda som i nasjonalparken. Skilna- landskapsbilete. Vedhogst kan vere ein måte den går fyrst og fremst i kva som er eller å hindre attgroing på, men aktiv skjøtsel og kan vere tillate av tekniske inngrep. I nasjo- beiting må òg til for å halde landskapet ope.

30 | BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE måte som tek vare på dei aktive gardsbru- I Bondhusdalen er det dei seinare åra bygd ka og fører til lokal sysselsetjing, verdi- nye vegar, innmarksbeite er fulldyrka og det skaping og trivsel. er sett opp steinmurar for å sikre innmarka • Halde oppe beitetrykket, utan nye, større mot skred. Vernegrensene er trekte slik at tekniske landskapsinngrep. desse tiltaka ligg utanfor verneområdet. Dersom landbruksdrifta skal halde fram kan • Å finne praktiske og gode løysingar for det i framtida verte behov for fleire slike til- både turgåarar og beitebruk i kulturlands- tak. Og sjølv om dette skjer utanfor verne- kapet langs vegen opp mot Bondhusvatnet. området er det likevel eit ynske at grunnei- • Hogge ved i tråd med eit langsiktig mål garar og lokale styresmakter tek omsyn til om å auke alderen på skogen. landskapsverdiane.

Retningsliner

• Anlegg for sanking av beitedyr og nød- vendig gjerdehald i samband mmeedd ddyyr på

beite treng ikkje nærmare løyve, jf. pkt. 1.2 e i vernereglane, men innføring av nye typar gjerdematerialar skal avklårast med forforvaltivaltingsstyreressmmaakkta. Anlegg og gjerde som kan kome i konflikt med mykje nytta turstigar i området skal avklårast med forvaltingsstyresmaakkta.

• Det er tillatetillate å setje opp nødvendige, kraf-

tige nok gjerde for store beitedyr langs Beiteområde Bondhusdalen. Foto: Anniken Friis ferdselsårene innover dalen for å hindre konfliktar mellom beitedyr og turgåarar, I dag er det grunneigarane som held vegen jf. pkt. 1.2 e i vernereglane. FFørør ein set opp til Bondhusvatnet ved like. Også grunn- opp slike gjerde skal ein avklåre traséval eigarane på Sunndal har vegrett her. Nokre og materimaterialbalbrukruk med forvaltingsstyreses-- makta. Elektriske gjerde som vert tekne grunneigarar i Bondhus og Sunndal driv ned etter bruk treng ikkje førehandsgod- med turisme som gjer at dei bruker vegen, kjenning. både for køyring med motorkøyretøy og for større turgrupper til fots. • Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka mark og innmarksbeite er tillate, jf. pkt. Mål 1.2 f i vernereglane. Av omsyn til biologisk mangfald bør ein unngå gjødsling av Hovudtrekka i landskapet skal takast vare på utmarksbutmarksbeita. Område som tidlegare har vorte gjødsla kan gjødslast etter same som dei er i dag, med kulturlandskapet i nedre delar av verneområdet som viktig praksis som ved vernetidspunktet. Ein bør ikkje byrje å gjødsle nye område. landskapselement. Framhald av aktiv landbruksdrift er ein føresetnad, men drifta må • Ein må søkje om å få setje opp le for ute- haldast innanfor rammene av regelverket. gangarfe, jf. pkt. 1.3 d i vernereglane, og forvallttingsstyresmakta kan setje villkkår Skogbiletet skal utviklast med vekt på stadeigne treslag og gamle tre, slik at den fram- m.a. om plassering, val av materiale og utforming. tidige skogen gjennomgåande vert eldre enn i dag. • Forvaltingsstyresmakta kan gje løyve til å rydde nytt innmarksbeite, jf. pkt. 1.3 e i vernereglane. Område som tidlegare ikkje Utfordringar har vorte gjødsla skal ikkje gjødslast. • Å oppfylle verneføremålet samtidig som landbruksnæringa kan halde fram på ein

BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 31

Forts. Retningsliner Forts. Retningsliner - Når ein skal hogge kulturskog, dvs. • Beite er tillate i heile verneområdet, jf. skog som er planta med tanke på pkt. 2.2 i vernereglane. Det er ynskeleg at framtidig hogst, skal forvaltingssty- beitebruk og husdyrrasar som har tradi- resmakta og det lokale landbruks-

sjonar i området vert nytta. kontoret varslast og gje råd om ut- føring. Teigar med planta gran som • Eldre, styvde lauvtre kan styvast på nytt, men strategi og omfang må fyrst avklårast er økonomisk interessante for hogst,

med forvaltingsstyresmakta. kan stå til dei er hogstmogne, men bør då fjernast heilt. Om ein plantar • Vedhogst til eigen bruk for hytter og stø- til areala etter hogsten, skal ein lar ol., og avverking av ståande kulturskog plante stadeigne treslag. og annen hogst er tillate, jf. pkt. 2.3 a-c i - Forvaltingsstyresmakta og/eller lo- vernereglane. Desse retningslinene gjeld: kalt oppsyn skal ha melding om når - Det skal ikkje hoggast store flater, jf. og kvar ein tek til med hogst, slik at Levende Skog standard. ein kan gje tilleggsråd om korleis - Hogsten skal konsentrerast om bjørk, hogsten bør gjerast. selje, gråor og framande treslag. Alm og andre varmekjære treslag skal få stå, • Jf. pkt. 1.3 i vernereglane, kan for- likeins osp og hegg. valtingsstyresmakta gje løyve til enkle - Ein skal leggje til rette for forynging av driftsvegar til mellombels bruk for å varmekjære treslag der desse veks na- kunne ta ut kulturskog. turleg. Enkle driftsvegar er i denne saman- - Skog og enkelttre av framande treslag hengen vegar som med relativt liten som er resultat av sjølvfrøing, bør fjer- innsats kan tilbakeførast til opphav- nast. leg terreng. Fylling eller planering - Ein skal hogge på ein slik måte at skal berre gjerast over korte strekning-

skogbiletet vert utvikla i retning av eld- ar og ikkje føre til meir enn 1 m avvik re skog. Større tre av stadeigne treslag frå opphavleg terrengnivå. Sprenging skal difor stå att. er ikkje tillate.

- Også ein del unge tre bør stå att av om- • Nødvendig motorferdsel i samband syn til framtidig vedhogst. med ordbruk, skogbruk og husdyrnæ- - Døde tre skal stå att. Rotvelter kan ring er tillate, jf. pkt. 5.2 b i vernereg- fjernast dersom dei kan brukast til ved. lane. Nødvendig transport i denne sa- - Elvenær gråoreskog og døde tre langs manheng er å frakte utstyr til bruk i

elva skal ikkje hoggast. Det bør ikkje næringa, slik som saltsteinar, gjerde- hoggast i skogen mellom vegen og elva materialar, utstyr for ved- og tømmer-

nedanfor Bondhusvatnet, men det kan hogst, materialar for vedlikehald av til- ryddast fiskeplassar etter at stad og synsbuer og stølshus, og frakt av sjuke framgangsmåte er klarert med for- dyr og naudslakt. Ein oppfordrar til valtingsstyresmakta. samkøyring ved denne typen nytte- - Rundt styvde tre bør skogen ryddast el- transport for å avgrense den motoriser- ler tynnast, slik at styvingstrea får nok te ferdsla i landskapsvernområdet. rom og lys.

32 | BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE

Forts. Retningsliner Oppfølgjande tiltak

• VedlikeVedlikehhaldald av veg er tillate etter pkt. 1.2 • Arbeide for å kanalisere tilskotsmidlar til c i vernereglane. Vedlikehald av veg be- landbruksdrift som fremjar vern av kultur- tyr arbeid som skal halde vegen av til- landskapet. svarande ststandard som ved vernetids- • Setje opp og halde ved like gjerde mot punktet. Slikt arbeid omfattar m.a. å trafikkårene innover i dalen. fjerne tre og buskar i vegbana, reinske eksisterande grøfter og å reparere vegen • Setje opp gjerdeklyvarar ved dei mest nytta grindene. ved store nedbørsmengder, fjerne nedra- sa stein o.l. Også vedlikehald og repara- • Opprette eit veglag som skal stå for drift sjonar av bruer og klopper på vegane er å og vedlikehald av toalettanlegg, parke- rekne som vegvedlikehald. Det vil nor- ringsplass og veg opp til Bondhusvatnet. malt vere tillate med nødvendig grusing (Privaatte eigarar, rettshavarar, kraftlag, rei- og vedlikehald av eksisterande grøfter, seliv, kommune, nasjonalparksenter

men ikkje endring til anna vegdekke. Når m.m.) det gjeld grusing omfattar dette berre fornying av berelag/slitelag der ddetteette • Rydde skog rundt styvde almetre i liene finst frå før. Ynskjer ein t.d. å grgrusleggjusleggje langs Gardshamarvegen. Tiltaket bør pri- ein graskledd traktorveg, må dette god- oriterast når ein høgg ved, alternativt som

kjennast av forvaltingsstyresmakta. Det skjøtselstiltak. er ikkje tillate å leleggjeggje om trasetraseen eller • Utarbeide strategi (framgangsmåte og auke vegbegbreiddareidda utan løyve frå ffoor- omfang) for skjøtting av gamle sty- valtingsstyresmakta. vingstre i liene langs GGaardshammarvegen. • For vedlikehald og reparasjonar av bruer Tiltaket bør kunne nyttast pedagogisk, og klopper på vegen langs Bondhusvat- ved at oppsyn, forvalting og dei som eig styvingstre kan tileigne seg kunnskap om net, ved Krokelva og Pyttelva, er det ikkje nødvendig med eige løyve for motor- dette.

ferdsel. Men dersom reparasjonane vert • Teigar med planta gran og lerk som står så store at det fører til vesentlege end- slik til at dei ikkje er økonomisk interes- ringar på bruene eller plassering av brue- sante for hogst, bør hoggast som skjøt- ne, skal forvaltingsstyresmakta varslast selstiltak i den grad forvaltingsstyresmak-

før eiein set i verk tiltak. ta finn dette tilrådeleg innan gjeldande

• I samband med vedlikehald av vegen opp budsjettrammer. På slike areal skal det et- til Bondhusvatnet har det vore vanleg å ter ev. hogst vere naturleg forynging.

ta massar frå Bondhuselva ved Sandvol- len. Ein kan framleis nytte massar frå elva til vedlikehald av vegen, så lenge omfanget ikkje er så stort at det kan vere Friluftsliv til skade eller ulempe for allmenne inte- Allmenta skal ha høve til naturoppleving resser i vassdraget. Dersom stadeigne massar skal hentast frå andre stader enn ved å kunne utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv utan særleg tilrettelegging. Frilufts- elva må dette godkjennast av forvaltingsstyresmakta, jf. Naturmangfaldlova § 48. lova § 2 sikrar alle fri ferdsel i utmark, dvs. Tiltak i vassdrag som førører til at allmen- at ein kan ferdast fritt til fots i utmark. All ne interesser vert påverka, fell òg inn un- ferdsel skal likevel skje omsynsfullt og med

der vassressurslova. tilbørleg varsemd.

Jakt og fiske er tillate etter gjeldande lovverk.

Vernereglane legg ikkje restriksjonar på den frie ferdselsretten, men etter pkt. 4.4 i verne-

BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 33 reglane kan Direktoratet for naturforvalting ved forskrift regulere eller forby ferdsel som Retningsliner kan vere til skade for naturmiljøet. Tilrette- • Aktivitetar skal ikkje kome i konflikt med legging kan vere med på å styre ferdsla. verneføremålet. • Å ta vare på natur og kulturlandskapet er Tiltak for tilrettelegging skal ha omfang og overordna tilrettelegging for friluftsliv. standard i samsvar med verneføremålet. • Organiserte turar til fots i verneområdet er Dette er viktig for å hindre at tiltak for fri- uproblematisk så lenge det føregår på ein luftslivet kjem i konflikt med verneføremål måte og med eit omfang som ikkje skader og vernereglar. naturmiljøet. Anna organisert ferdsel og andre ferdselsformer som kan skade na- Friluftslivet i Bondhusdalen er i stor grad turmiljøet må ha løyve frå forvaltingssty- knytt opp mot tilstrøyminga av turistar til resmakta, jf. pkt. 4.2 i vernereglane. Ved området. Mange går ikkje lenger enn opp til handsaming av slike søknader skal for- enden av grusvegen ved Bondhusvatnet, der valtingsstyresmakta vurdere: ein har god utsikt over vatnet og dalen med - Om verksemda fører med seg særleg Bondhusbreen i bakgrunnen. Bondhusbreen fysisk tilrettelegging utover det som er er likevel den største attraksjonen i området. aktuelt for å drive naturvenleg og enkelt friluftsliv. Opp mot breen går det ein relativt enkel stig, - Om verksemda er til trengsel for det na- via vestsida av Bondhusvatnet. Frå vestsida turvenlege friluftslivet. av Bondhusvatnet går det òg stig inn i na- - Om det kakann setjast nærmare vilkår for sjonalparken, langs Pyttelva opp til Fynder- eit eventuelt løyve. dalen. På austsida av Bondhusdalen går Organisert ferdsel har ein når ein ak- Gardshamarvegen eller ”Keisarvegen”. Sti- tivitet krev ei viss planlegging, koor- gane til Fynderdalen og Gardshamar er òg dinering og leiing, har fleire enn 50 innfallsportar til fjellområdet. deltakarar, vert kunngjort på føre- hand eller har ei form for gjentaking. Det er eit mål å halde oppe området som eit Ofte dreiar dette seg om aktivitet i attraktivt turområde der det ligg til rette for regi av turlag eller reiselivsaktørvsaktøraarr.. eit enkelt og naturvenleg friluftsliv. Til- • All organisert turverksemd (sjå definisjon strøyminga av turistar må ikkje verte så stor ovanfor) må ha løyve frå forvaltingssty- eller ta ei slik form at naturmiljøet tek ska- resmakta. Løyvet kan gjelde for ein perio-

de. Ein skal leggje til rette på ein naturven- de (eitt år eller sesong) og fleire planlagde leg måte og med vekt på det enkle friluftsli- organiserte turar. Krav om innrapportering vet. før søknad om nytt løyve.

• Dersom det er tvil om organisert turverk- Utfordringar semd til fots vil gje skade på naturmiljøet,

skal det søkjast råd hos forvaltingsstyres- • Å halde på naturpreget i området. Aktuelle makta. tilretteleggingstiltak skal utførast med så små inngrep som mogleg. • Desse vegane og traseane er godkjende for bruk av sykkel og organorganisisert bruk av hest: • Å styre nye aktivitetar som kan vere nega- - Vegen opp til og langs Bondhusvatnet tive eller kome i konflikt med verneføre- - Gardshamarvegen målet. - Det er ikkje forbod mot sporadisk bruk • Å finne praktiske og gode løysingar for av hest, men reglane i friluftslova gjeld. både turgåarar og beitebruk i kulturlandskapet langs vegen i Bondhusdalen.

34 | BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE Olaløo har sidan 1985 hatt enkel servering Forts. Retningsliner etter bestilling for turgrupper ved Bond- husvatnet. Matvarer og utstyr vert transpor- • Vedlikehald og oppmerking av merkte stigar, skilt, bruer og løyper skal følgje tert med bil/traktor. Transporten har føregått same retningslinene som gjevne i kap. 5.3 med bil dei siste 20 åra, og omfanget har i forvaltingsplanen. vore mellom 10 og 20 turar i sesongen.

• Skal ein setje opp skilt eller annan utan- Sjølv med dagens tilstrøyming av turistar er dørs informasjon skal ein avklåra det med forvaltingsstyresmakta og grunneigaren. parkeringstilhøva og toalettilhøva i tilknyting til verneområdet mangelfulle. Ei funk- • Skilt som ikkje har med merking av stigar sjonell toalettløysing er viktig også fordi og løyper eller sikring av ferdsla å gjere, Bondhuselva er vasskjelde for dei som bur i skal setjast opp utanfor vernegrensa, ved Bondhusdalen. mykje nytta innfallsportar eller i tilknyting til eksisterande bygg eller anlegg. Det er sett opp toalett ved vegskiljet ved Sandvollen inne i landskapsvernområdet. • Uttransport av felt storvilt: Dette treng tilsyn og reinhald. Motorferdsel - Nødvendig motorferdsel for uttransport i samband med dette må reknast som del av av felt storvilt er tillate, jf. pkt. 5.2 d i oppdrag bestemt av forvaltinga, og vil såleis vernereglane. vere greitt. På sikt bør det òg kome toalett - Motorferdsel på bakken bør skje på ek- lenger nede i dalen, ved parkeringsplassen. sisterande vegar og traktorvegar. Dei fleste parkerer i dag der bilvegen sluttar - Bruk av helikopter til transport av felt vilt er lite ynskjelege i landskapsvern- i Bondhusdalen, og kommunen arbeider området. Slik transport er søknadsplik- med planar for ny parkeringsplass i området. tig til kommunen etter Lov om motor- Eit aktuelt alternativ er å opparbeide ny par- ferdsel, og kommunen vil føre ein rest- keringsplass i Sunndal, på vestsida av elva. riktiv praksis. Om det vert gjeve løyve Fotturistar kan då starte turen lenger nede i frå kommunen , må det skildre kor dalen, og slik oppleve større delar av det mange landingar (hiv) og kva lokalite- dalføret. Det aktuelle området ligg utanfor tar det gjeld, og kor mange turar t/r lo- verneområdet. Ny parkeringsplass må di- kalitet. Ein bør på førehand varsle Sta- mensjonerast for den framtidige bruken av tens naturoppsyn om transporten området og bør vere funksjonelt skjerma - Bruk av helikopter reknar ein som nød- mot landbruksareal. vendig berre dersom det ikkje finst andre løysingar for uttransport av felt vilt, og dersom det etter samla vurde- Ein er i dag ikkje kjent med at organisert ring er mindre skadeleg for miljøet enn ferdsel har eit omfang som er til skade for alternativ transport naturmiljøet. Forvaltingsstyresmakta må likevel følgje med på utviklinga. Dersom sli- tasjen vert stor, kan det verte aktuelt å gje Reiseliv og turisme nærmare retningsliner for organisert ferdsel ved rullering av forvaltingsplanen. Bondhusdalen er eit område med stor til- strøyming av turistar. Reiselivet i regionen nyttar vernestatusen i marknadsføringa, og Mål Bondhusvatnet med Bondhusbreen er kan- Å leggje til rette for utvikling av berekrafti- skje det mest nytta enkeltmotivet i mark- ge og framtidsretta reiselivsprodukt, med nadsføringa av verneområdet. Trenden med naturoppleving og naturforståing som ut- opplevings- og aktivitetsturisme med for- gangspunkt. Aktivitetane og eventuell tilret- midling av natur- og kulturkunnskap ser ut telegging må vere i samsvar med vernefø- til å vere veksande, og sidan Bondhusdalen remålet og ikkje skape unødige konfliktar er lett tilgjengeleg er det sannsynleg at talet med landbruks- eller friluftslivsinteressene i på besøkjande vil auke i åra framover. området.

BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 35 Utfordringar Retningsliner • Landskapsvernområdet skal vere ein stad I verneområde er det ofte nær samanheng der besøkjande skal kunne oppleve fred og mellom friluftsliv og reiseliv. Retningsliner ro. Ei utfordring vert difor å minske kon- gjevne under friluftsliv vil difor òg gjelde for fliktar som kan oppstå i møtet mellom reiseliv/turisme. I tillegg gjeld dedesse ret- landbruksdrift og turistar. Døme på mog- ningslinene: lege konfliktar er konflikt mellom fotturis- • Reiselivstiltak som fører til fysiske inn- tar og motorferdsel, mellom fotturistar og grep, skal helst leggjast utanfor verneom- beitedyr og mellom parkerte bilar og land- rådet. bruksdrift. • Innanfor verneområdet vil det ikkje vere • Etablere ei tenleg ordning for drift og ved- lov å føre opp nye bygningar eller å byggje likehald av veg, parkeringsplass og toalett, om eller utvide eksisterande bygningar ved eit samspel mellom offentlege og pri- som reine reiselivsprodukt. vate aktørar. • For at Olaløo skal kunne halde fram med å • Informere besøkjande om landbruksdrifta i servere grupper ved Bondhusvatnet, vert området og aktivitet som slik drift fører det opna for å gje inntil 15 løyve motor- med seg. Viktig informasjon vil m.a. vere ferdsel tur/retur per sesong. Sesongen er informasjon om at elva er drikkevatn for definert i tida 1. mai – 1. september. Køy- ringa skal gjerast på ei tid på døgnet då det fastbuande, informasjon om beitedyr, luk- er lite annan turisttrafikk. Det kan verte king av grinder og bandtvang. gjeve fleirårig løyve med vilkår om innsending av køyrebok etter sesongen. Sjølve

serveringa bør om mogleg leggjast litt utanfor hovudferdselsåra. Løyvet skal gjelde varer og utstyr, og gjeld ikkje persontransport.

• • Nødvendig motorferdsel i samband med tilsyn og reinhald av toalett i Bondhusda- len er uproblematisk, og det skal ein få som fleirårig løyve med vilkår om køyre- bok.

Keisarstien er T-merka og går ned i Bondhusdalen Oppfølgjande tiltak landskapsvernområde. Foto: Statens naturoppsyn • Informere turistar og besøkjande i området om landbruksdrift og motorferdsel som kan førekome i samband med dette (kommunen, reiselivet, grunneigarar).

• Halde oversikt over omfang og type orga-

nisert verksemd og styrree aktivitetane gjennom rettleiing og medverknad. For- valtingsstyremakta skal halde kontroll med større arrangement og organiserte turar (sjå definisjon) som eit førebyggjande tililtak mot slitasje og skade.

36 | BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE Drift og vedlikehald av tekniske anlegg Generelt om motorferdsel Statkraft SF har fleire anlegg og installasjo- Det generelle forbodet mot motorferdsel nar innanfor Bondhusdalen landskapsvern- gjeld også i landskapsvernområda, men her område, noko som fører til ein del aktivitet opnar verneforskrifta i noko større grad for knytt til drift og vedlikehald. Pkt. 1.2 b i motorferdsel enn det som er tilfelle for na- vernereglane opnar for 1) Drift og vedlike- sjonalparken. halt av eksisterande anlegg, 2) Nødvendig istandsetjing av anlegg ved akutt utfall og 3) I praksis betyr dette at ein i landskapsvern- Oppgradering/fornying av anlegg når dette områda i fleire tilfelle kan nytte motorisert ikkje fører til vesentlege fysiske endringar i køyretøy utan å søkje om løyve. Slike tilfel- forhold til verneføremålet. Når det gjeld det le er lista opp i punkt 5.2 i vernereglane. siste punktet kan forvaltingsstyresmakta, jf. Bruken skal vere nødvendig og gjeld for pkt. 1.3 j og 5.3 c, gje løyve til oppgradering køyretøy på hjul eller belte (t.d. ATV), jf. som ikkje fell inn under pkt. 1.2 b. Lov om motorferdsel. Bruk av fly eller helikopter må det alltid søkjast om løyve til.

Retningsliner for bruk av motorkøyretøy er elles gjevne under dei tematiske avsnitta.

Om søknader og løyve

Søknaden skal vere skriftleg og skal over- sendast i god tid før planlagd transport, slik at forvaltingsstyresmakta får rimeleg tid til å handsame søknaden. Søkjaren må leggje ved kart som syner ynskt trasé og lokalitet for transporten og løyvet. Bruk av helikopter for drift og vedlikehald av kraftanlegg. Foto: Statens naturoppsyn Søknad om motorferdsel må handsamast Forvaltingsstyresmakta kan gje løyve til mo- både i medhald av verneføresegna og lov torferdsel i samband med slike føremål, jf. om motorferdsel. Søknad om motorferdsel pkt. 5.3 b og c i vernereglane. Ved motor- skal sendast Forvaltingsstyresmakta i Hor- ferdsel i samband med reparasjonar ved daland. Forvaltingsstyresmakta handsamar akutt utfall skal det i etterkant sendast mel- søknaden i medhald av verneføresegna. ding til forvaltingsstyresmakta, jf. pkt. 1.2 Forvaltingsstyresmakta sender kopi av ved- b2. taket til den aktuelle kommunen. Kommu- nen må handsame søknaden etter Lov om motorferdsel. Retningsliner

• Motorferdsel i samband med drift og ved- Kopi av vedtak om dispensasjonar skal sen- likehald av energi- og kraftanlegg skal dast Direktoratet for naturforvalting, oppsy- haldast på så lågt nivå som mogleg. Der- net (SNO) og den aktuelle kommunen sam- som det ligg til rette for det, skal den mo- stundes med at vedtaket vert kunngjort til toriserte ferdsla samordnast med andre søkjaren. brukarar i området.

• Motorisert ferdsel i samband med akutt Søkjaren pliktar å hente inn samtykke frå utfall skal meldast til forvaltingsstyres- grunneigar til køyring eller landing. makta/SNO snarast råd.

BONDHUSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 37 7. ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE

7.1. Verneføremål elvavsetjingar, som i dag kan sjåast som terrassar. Kvartærgeologiske former, både frå Føremålet med Ænesdalen landskapsvern- istida og nyare tid, er rikt representerte. Dei område er å : aktive prosessane som føregår i og langs - ta vare på eit eigenarta og vakkert natur- elva er svært instruktive. område med store opplevingskvalitetar knytte til heilskapen og variasjonen i natu- Ved stølen Ænessætret er dalbotnen brei og ren frå dalføret opp mot høgfjellet utgjer ei flat elveslette. I denne delen av da- - sikre viktige geologiske førekomstar og len er det lite fall, og elva renn i store sving- biologisk mangfald ar over dalbotnen. Elva renn her gjennom - sikre verdfull vassdragsnatur ein flaummarksskog med gråor, sterkt på- - verne om verdfulle kulturlandskap og kul- verka av beiting. Ein del av tidlegare slåtte- turminne mark kring stølen har vakse til med skog.

Allmenta skal ha høve til naturoppleving Furuskog dekkjer mykje av Ænesdalen. I ved å utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv Taklia ligg eit stort, intakt område som ikkje utan særleg teknisk tilrettelegging. har spor etter moderne skogsdrift. Der dalen er på sitt breiaste er blåbærfuruskog den 7.2. Kort skildring av området dominerande skogtypen. Furuskogen har Ænesdalen ligg på vestsida av Folgefonn- noko innblanding av bjørk og rogn. Mange halvøya og strekkjer seg søraustover opp stader på austsida er det hogge mykje eldre mot Folgefonna. Æneselva renn sentralt i skog og planta gran til erstatning for furu. dalføret og har utløp i Sildafjorden på sørsi- Også nokre tidlegare slåttemarker er tilplan- da av Ænestangen. ta med gran. Næringsretta skogbruk, med sagbruk og båtbygging har lange tradisjonar i Ænesdalen.

Også vedhogst har vore vanleg, og grunneigarane ynskjer å halde fram med dette.

Skogbiletet, den meanderande elva og dei mektige fjellformasjonane er dei viktigaste landskapstrekka i Ænesdalen. Delar av skogen har i dag stadvis sterkt preg av kultur- Ænesdalen landskapsvernområde. Foto: Anbjørn Høivik skog, dvs. skog som er planta med tanke på framtidig hogst. Det er eit langsiktig mål at Landskapsvernområdet strekkjer seg inn til ein ved framtidig hogst legg vekt på å ta ut Hestabotnen, vel eit par hundre meter før framande treslag (gran) og elles prøver å vatnet. I lisidene går grensa frå om lag kote gjenskape mest mogleg naturpreg, og at na- 200 inst i dalen opp til litt i overkant av kote turskogen får verte gammal. Fordi alderen 400 i framkant. Totalt er Ænesdalen land- på kulturskogen spenner frå hogstklasse I til skapsvernområde på om lag 3,4 km2. hogstklasse V, kan dette ta tid dersom eigarane vel å vente eit heilt omløp (70-90 år). Dalen er u-forma fram mot Hestabotnen. Et- ter kvart som dalen vert trongare innover får Ved stølen Ænessætret har det inntil for få han v-form. Lengdeprofilen er prega av år sidan vore beitt. Her ligg òg eit par felt tersklar og trau, og i eit par av traua ligg det med dyrka mark. Fram til stølen er det bygd vatn. Opp til marin grense er det store bre- veg, men både vegen og stølen ligg utanfor

38 | ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE grensa for landskapsvernområdet. Ovanfor skapsvernområda. stølen er det fleire traktorvegar som er etablerte med tanke på skogsdrift. Det generelle forbodet mot motorferdsel gjeld også i landskapsvernområda, men her Kulturminne og kulturlandskap finst i til- opnar verneforskrifta i nokon større grad for knyting til gardar ved fjorden og seteranlegg motorferdsel enn det som er tilfellet for na- i Ænesdalen og på Vatnastølen. Ved Ænes- sjonalparken (pkt. 5.2 og 5.3 i verneregla- setret ligg tufter og åkerreiner som kan vere ne). spor etter busetnad i jernalder og mellomal- der. Ænessetret har gamle bygningar som har vore godt haldne. 7.4. Brukarinteresser – skildring, Æneselva er varig verna mot kraftutbyg- retningsliner og oppfølgjande tiltak ging. Vassdraget og området har store opplevingskvalitetar med kontrastar frå fjorden Jord- og skogbruk til blåisen og frå frodig skog til stupbratte Jord- og skogbruksdrift skal kunne gå føre fjell. Tilkomsten er svært god, og området seg i landskapsvernområdet, så lenge dette eignar seg difor til mange aktivitetar knytte skjer i samsvar med verneføremålet. Dei til friluftsliv og rekreasjon. forholda i vernereglane som i størst grad vedkjem landbruket er, pkt. 1.1 - 1.3, pkt. Turgåarar i Ænesdalen parkerer ofte ved 2.2 - 2.3 og pkt. 5.1 - 5.2. Ænes kyrkje eller på privat gardsplass. Dagens parkeringstilhøve ved kyrkja er ik- I Ænesdalen er landbruksinteressene fyrst kje ei god løysing, heller ikkje å måtte nytte og fremst knytte til skogressursane, men ved privat gardsplass. Det er heller ikkje ynskje- stølen Ænessætret er det område med bei- leg med for mange bilar inn i dalføret opp temark. Grensa for verneområdet går ovan- mot Ænessætret. for stølen, men noko av beitemarka ligg innanfor vernegrensa. 7.3. Rammer og regelverk Kva vernet av området inneber går fram av Skogbruksinteressene er større i Ænesdalen verneforskrifta § 3 (vernereglane). enn i dei andre verneområda rundt Folge- fonna. Då ein drog grensa for verneområdet Verneverdiane i landskapsområda er mykje vart det teke omsyn til dette, og dei mest ak- dei same som i nasjonalparken (sjå kap. tuelle skogbruksområda er haldne utanfor 5.2.), men delar av landskapsvernområda vernegrensa. Verneområdet omfattar likevel omfattar i større grad òg område som er kul- ein del areal aktuelle for skogsdrift, og det turpåverka. Vern av plante- og dyrelivet er går ein traktorveg frå Ænessætret vidare ca. mykje det same i landskapsvernområda som 700 m inn i verneområdet. Langs denne er i nasjonalparken. Skilnaden går fyrst og det ein del kulturskog, dvs. skog som er fremst i kva som er eller kan tillatast av tek- planta med tanke på framtidig hogst, som no niske inngrep. I nasjonalparken er alle tek- snart er hogstmoden. niske inngrep i utgangspunktet forbodne, medan det i landskapsvernområda er forbod På bakgrunn av dei relativt store skogbruks- mot inngrep som vesentleg kan endre eller interessene i Ænesdalen har Vestskog BA verke inn på landskapskarakteren. laga ein fleirbruksplan for skogeigedomane inne i verneområdet. Eit oversiktskart for Når det gjeld kulturminne viser ein til omta- driftsplanane ligg som vedlegg til for- len av kulturminne, kulturlandskap og byg- valtingsplanen (vedlegg 3). Driftsplanane gjeskikk i omtalen av nasjonalparken, kap. skal leggjast til grunn for skogsdrift i land- 5.2. Dei same retningslinene gjeld for land- skapsvernområdet, og vert rekna som ein del av forvaltingsplanen, jf. 5.2 c og vedlegg 3.

ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE| 39 Det går køyrande grusveg opp til Ænes- sætret. I tillegg til landbruksføremål, vert Forts. Retningsliner

vegen mykje nytta av turgåarar. Vegen og • Beite er tillate i heile verneområdet, jf. stølen ligg utanfor verneområdet og er pri- pkt. 2.2 i vernereglane. Det er ynskeleg at vat. På sikt bør ein ta opp spørsmålet om beitebruk og husdyrrasar som har tradi- parkering for besøkjande til Ænesdalen.. Det sjonar i området vert nytta. er lite ynskjeleg med stor biltrafikk inn til • Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka stølen. Ein eventuell parkeringsplass i om- mark og innmarksbeite er tillate, jf. pkt. rådet vil liggje utanfor verneområdet, og må 1.2 d i vernereglane. Av omsyn til biolo- handsamast etter plan- og bygningslova. gisk mangfald bør ein unngå gjødsling av utmarksbeita. Område som ttidlegareidlegare har Mål vorte gjødsla kan likevel gjødslast etter same praksis som ved vernetidspunktet, Å styre framtidig hogst i landskapsvern- men ein bør ikkje byrje å gjødsle nye om- området ved hjelp av skogbruksplanar, slik råde. at skogbiletet gradvis får meir preg av gjen- nomgåande eldre naturskog enn i dag. • Forvaltingsstyrresmesmakta kan gje løyve til rydding av nytt innmarksbeite, jf. pkt. 1.3 e i vernereglane. Område som tidlegare Utfordringar ikkje har vorte gjødsla skal ikkje gjøds- • Å ta omsyn til verneføremålet samstundes last. som landbruksaktiviteten kan halde fram • Det trengst ikkje søkjast om løyve til på ein måte som tek vare på dei aktive vedhogst til eigen bruk for hytter, stølar gardsbruka og fører til sysselsetjing, verdi- ol. i landskapsvernområdet, eller hogst skaping og trivsel. som er i samsvar med den godkjende skogbrukkssplanen for området, jf. pktt.. 2.3 • Halde oppe beitetrykket, utan nye, større a-c i vernereglane. tekniske landskapsinngrep. • Fylkesmannen og/eller lokalt SNO må få • Leggje til rette for at grunneigarane skal melding i god tid før ein tek til med tøm- kunne utnytte skogressursane innanfor merhogst. Der plukkhogst i naturskog er rammene av vernereglane, med utgangs- aktuelt, er det viktig at eigaren og for- punkt i utarbeidd skogbruksplan. valtingsstyrresmaktaesmakta i fellesskap vert eini- ge om retningslinene i skogbruksplanen ved å drøfte konkret kva tre som skal stå Retningsliner att. • Anlegg for sanking av beitedyr og nødven- dig gjerdehald i samband med dyr på beite • På grunn av faren for varige spor i land- treng ikkje nærmare løyve, jf. pkt. 1.2 c i skapet, skal det ikkje køyrast ut tømmer vernereglane, men introduksjon av nye ty- over dei meanderande, rolege partia i par gjerdemateriale skal avklårast med for- Æneselva i periodar der marka er bere- svak. valtingsstyrresmakta.esmakta. Anlegg og gjerde som kan kome i konflikt med mykje nytta tur- • Jf. pkt. 1.3 i vernereglane, kan for- stigar i området skal avklårast med for- valtingsstyrresmaktaesmakta gje løyve til enkle valtingsstyresmakta. driftsvegar til mellombels bruk for uttak • Forvaltingsstyrresmesmakta kan gje løyve til å av kulturskog. setje opp nye bygningar i samband med Enkle driftsvegar er i denne saman- jordbruk, skogbruk og husdyrnæring, jf. hengen vegar som med relativt liten pkt. 1.3 d i vernereglane. Forvaltingssty- innsats kan tilbakeførast til opphavleg resmakta kan setje vilkår m.a. om plasse- terreng. Fylling eller planering skal berre ring, val av materialar og utforming. gjerast over korte strekningar og ikkje føre til meir enn 1 m avvik frå opphavleg

terrengnivå. Sprenging er ikkje tillate.

40 | ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE Jakt og fiske er tillate etter gjeldene regel- Forts. Retningsliner verk.

• ForvaForvaltiltingsstngsstyresmresmakta kan gje løyve til å byggje enkle driftsvegar til mellombels Tiltak for tilrettelegging skal ha omfang og bruk for å ta ut kulturskog og nødvendig standard i samsvar med verneføremålet. vedlikehald etter pkt. 1.2 i) i verneforskrif- Dette er viktig for å hindre at tiltak for fri- ta. luftslivet kjem i konflikt med verneføremål

• Nødvendig mototorferdsel i sambanband med og vernereglar.

jordbruk,k, skogbruk og husdyrnæring trengng ikkje særskilt løyve, jf. pkt. 5.2 b i verne- Aktivitetar som turgåing, kanopadling og reglane. Nødvendig transport i denne sa- fiske er vanlege i Ænesdalen, og vernereg- manheng er å frakte utstyr til bruk i næ- lane legg ikkje spesielle restriksjonar på

ringa, slik som saltsteinar, slikt friluftsliv. Sykling og organisert bruk gjerdematerialar, utstyr for ved- og tøm- av hest er berre tillate på trasear som er merhogst, materialar for vedlikehald av til- godkjende for slik bruk, jf. pkt. 4.3 i verne- synsbuer og stølshus, og frakt av sjuke dyr reglane. Sporadisk bruk av hest er tillate, og og naudslakt. Ein oppfordrar til samkøy- her gjeld reglane i friluftslova. Sjå òg kapi- ring ved denne typen nyttetransport for å avgrensavgrensee den motorisetoriserrtte ferdsla i land- telet om reiseliv. skapsvernområdet. Ænesdalen er eit viktig område for hjort. Det føregår noko sal av jaktrett på storvilt til gjestejegerar. Vernereglane legg ikkje rest- Oppfølgjande tiltak riksjonar på slik verksemd, så lenge det ik- • Følgje opp innhaldet i uttarbeiddearbeidde skog- kje er i strid med verneføremålet. Men slik bruksplanar. verksemd kan auke interessa for å hente ut • Informere dei aktuelle brukargruppene om felt storvilt frå utmarka ved hjelp av motori- landbruksdrifta i området, og eventuell sert transportmiddel, ein aktivitet vernesty- motorferdsel i samband med dette. resmaktene ynskjer å avgrense. • Arbeide for å kanaliserelisere tilskotstilskotsmmidlar til

landbruksdrift som fremjar vern av kultur- Mål landskapet. Halde oppe området som eit attraktivt tur- område som ligg til rette for eit enkelt fri- Friluftsliv luftsliv. Tilrettelegging skal gå føre seg på ein naturvenleg måte, med vekt på det enkle Allmenta skal ha høve til naturoppleving friluftslivet. ved å utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv utan særleg tilrettelegging. Friluftslova § 2 Utfordringar sikrar alle fri ferdsel i utmark, dvs. at ein kan ferdast fritt til fots i utmark. All ferdsel • Naturpreget i områda skal haldast ved like. skal likevel skje omsynsfullt og med tilbør- Aktuelle tilretteleggingstiltak skal difor ut- leg varsemd. førast med så små inngrep som mogleg. • Nye uteaktivitetar kan verke negativt på Vernereglane legg ikkje restriksjonar på den verneføremålet eller kome i konflikt med frie ferdselsretten, men etter pkt. 4.4 i verne- verneføremålet. reglane kan Direktoratet for naturforvalting ved forskrift regulere eller forby ferdsel som kan vere til skade for naturmiljøet. Tilrette- legging kan vere med å styre ferdsla.

ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE| 41 Retningsliner Forts. Retningsliner • Aktivitetar skal ikkje kome i konflikt med • Skilt som ikkje har med merking av stigar verneføremålet. og løyper eller anna som har med sikring av

• Å ta vare på naturen og kulturlandskapet ferdsel å gjere, skal setjast opp utanfor ver- er overordna tilrettelegging for friluftsliv. negrensa.

• Organisert turverksemd til fots i verneom- • Vedlikehald av merkte stigar, skilt, bruer rådet er uproblematisk så lenge det går og løyper er tillate, jf. pkt. 1.2 d i vernereg-

føre seg på ein måte og med eit omfang lane. Vedlikehaldet skal følgje desse ret- som ikkje skadar naturmiljøet. Anna or- ningslinene: ganisert ferdsel og andre ferdselsformer - Merking av eksisterande merkte ruter som kan skade naturmiljøet må ha løyve treng ikkje løyve etter vernereglane. frå forvaltingsstyresmakta, jf. pkt. 4.2 i - Vegvisarar skal lagast i naturmateriale vernereglane. Ved handsaming av slike der det er mogleg. Vardar og anna mer- søknader skal forvaltingsstyresmakta vur- king skal skje på slik måte som er vanleg dere: i området. - Om verksemda fører med seg særleg - Merking av fotruter skal følgje DNT- fysisk tilrettelegging utover det som er standard. Det er ynskjeleg at ein når ein aktuelt for å drive enkelt friluftsliv. merkjer stigar og vegar nyttar minst mog- - Om verksemda er til trengsel for det leg måling og raude T-ar. enkle friluftslivet. - Ein må aldri gjere skade på kulturminne - Om det kan setjast nærmare vilkår for når ein merkjer ruter. Raudmåling skal eit eventuelt løyve. aldri målast på kulturminne, t.d. slik som

gamle steingjerde, steinbuer osb.

Organisert ferdsel har ein når ein akti- - Bruer og klopper skal haldast vedlike i vitet krev ei viss planlegging, koordine- samsvar med lokal/tradisjonell byggje- ring og leiing, har fleire enn 50 deltaka- skikk, pkt 1.2 a. Nye bruer og klopper rar, vert kunngjort på førehand eller kan byggjast etter søknad til forvaltings- har ei form for gjentaking. Ofte dreiar styresmakta, jf. 1.3 f. dette seg om aktivitet i regi av turlag el- • Uttransport av felt storvilt: ler reiselivsaktørar. - Nødvendig motorferdsel for uttransport

• All organisert turverksemd (sjå definisjon av felt storvilt er tillate, jf. pkt. 5.2 d i vernereglane. ovanfor) må ha løyve frå forvaltingsstyresmakta. Løyvet kan gjelde for ein perio- - Motorferdsel på bakken vil berre vere til- de (eitt år/sesong) og fleire planlagde or- late på eksisterande vegar og traktorve- ganiserte turar. Krav om innrapportering gar. før søknad om nytt løyve. - Bruk av helikopter til transport av felt vilt er lite ynskjeleg i landskapsvern-området. • Dersom det er tvil om organisert turverk- Slik transport er søknadspliktig til kom- semd til fots vil føre til skade på naturmil- munen etter Lov om motorferdsel, og ein jøet, skal det søkjast råd hos forvaltings- vil føre ein restriktiv praksis. Om det vert styresmakta. gjeve løyve frå kommunen, må det vise kor mange landingar (hiv), lokalitetar og • Sykling er forbode i terrenget og på tursti- kor mange turar t/r lokalitet det gjeld for.

gar, jf. pkt. 4.3 i vernereglane. Sykling på Transporten bør på førehand varslast Sta- køyrevegar (traktor eller bilvegar) er tilla- tens naturoppsyn. te. - Bruk av helikopter vert rekna som nød- • For organisert bruk av hest gjeld same vendig berre dersom det ikkje finst andre reglar som for sykling. løysingar for uttransport av felt vilt, og dersom det etter samla vurdering er • Ein må ha løyve frå forvaltingsstyresmak- mindre skadeleg for miljøet enn alterna- ta for å setje opp skilt og annan utandørs tiv transport. informasjon, og det må vere avklåra med grunneigaren.

42 | ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE Reiseliv og turisme Utfordringar

Ænesdalen har store opplevingskvalitetar og • Å dempe konfliktar mellom landbruksdrift lett tilkomst. Reiselivet i regionen nyttar og turisme, t.d. mellom fotturistar og mo- vernestatusen i marknadsføringa si, men torferdsel, fotturistar og beitedyr, parkerte trekkjer oftast fram Bondhusdalen og Buer- bilar og landbruksdrift. dalen. Om vernet vil påverke talet på turistar • Sjå til at utvikling av reiselivsprodukt t.d. i til Ænesdalen er uvisst, men det er ikkje samband med gardsturisme skjer utan at utenkjeleg at turisttrafikken kan auke næras- det aukar presset på motorferdsel eller te åra. Dette kan føre til større omfang av anna fysisk tilrettelegging i området. organisert, kommersiell ferdsel i Ænesdalen.

Retningsliner For reiselivet er det i fyrste rekkje pkt. 4 i vernereglane som vil ha innverknad på mog- • ReiselivstiReiselivstilltaktak som medførmedføreerr fysiske inngrep i naturen, skal primært leggjast utan- lege aktivitetar. Det er ikkje forbod mot or- for verneområdet. ganisert turverksemd til fots så lenge dette går føre seg på ein slik måte og er av eit I verneområdet er det ofte nær samanheng slikt omfang at naturmiljøet ikkje vert ska- mellom friluftsliv og reiseliv. Retningsliner delidande. Anna organisert ferdsel og andre gjevne under friluftsliv vil difor òg gjelde ferdselsformer som kan skade naturmiljøet for reiseliv og turisme. må ha løyve frå forvaltingsstyresmakta.

Oppfølgjande tiltak Ein er i dag ikkje kjend med at turverksemd i Ænesdalen har eit slikt omfang at det er i • Merking av dagens turrutenett etter ret- strid med verneføremålet. Forvaltingssty- ningslinene til DNT. resmakta skal i perioden fram til fyrste rulle- • Halde oversikt over omfang og type orga- ring av forvaltingsplanen følgje nøye med nisert verksemd og prøve å styrere aktivite- på utviklinga, og på grunnlag av dette vur- tane gjennom rettleiing og medverknad. dere om det er nødvendig med nærmare retningsliner for ferdsla i området. Organisert Generelt om motorferdsel turverksemd må likevel ha løyve frå grunneigar og anna offentleg regelverk der dette Det generelle forbodet mot motorferdsel er aktuelt. gjeld også i landskapsvernområda, men her opnar verneforskrifta i noko større grad for Kva som vil vere tillate av tilrettelegging og motorferdsel enn det som er tilfelle for na- informasjon vil òg kunne verke inn på kva sjonalparken. reiselivet kan ha å tilby. Inne i verneområdet vil det ikkje vere tillate å føre opp nye byg- I praksis betyr dette at ein i landskapsvern- ningar eller å byggje om eller utvide eksiste- områda i fleire tilfelle kan nytte motorisert rande bygningar som reine reisleivsprodukt. køyretøy utan å søkje om løyve. Slike tilfelle er lista opp under punkt 5.2 i verneregla- Mål ne. Bruken skal vere nødvendig og gjeld for køyretøy på hjul eller belte (t.d. ATV), jf. Om interesserte aktørar vil utvikle miljøven- Lov om motorferdsel. Bruk av fly eller heli- lege og framtidsretta reiselivsprodukt, må kopter må det alltid søkjast om løyve til. ein sikre at aktivitet og tilrettelegging ikkje er i strid med verneføremålet eller kan skape Retningsliner for bruk av motorkøyretøy er unødige konfliktar med landbruks- eller fri- elles gjevne under dei tematiske avsnitta. luftslivsinteressene i området.

ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE| 43 Om søknader og løyve handsamar søknaden i medhald av vernefø- resegna. Forvaltingsstyresmakta sender kopi Søknaden skal vere skriftleg og skal over- av vedtaket til den aktuelle kommunen. sendast i god tid før planlagd transport, slik Kommunen må handsame søknaden etter at forvaltingsstyresmakta får rimeleg tid til å Lov om motorferdsel. handsame søknaden. Søkjaren må leggje ved kart som syner ynskt trase eller lokalitet Kopi av vedtak om dispensasjonar skal sen- for transporten eller løyvet. dast Direktoratet for naturforvalting, oppsynet (SNO) og den aktuelle kommunen sam- Søknad om motorferdsel må handsamast stundes med at vedtaket vert kunngjort til både i medhald av verneføresegna og lov søkjaren. Søkjaren er pliktig til å innhente om motorferdsel. samtykke frå grunneigar til køyring eller landing. Søknad om motorferdsel skal sendast forvaltingsstyresmakta. Forvaltingsstyresmakta

44 | ÆNESDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE 8. HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE

8.1. Verneføremål særmerkte fossar og er varig verna mot kraftutbygging. Jf. § 2 i verneforskrifta er føremålet med Hattebergsdalen landskapsvernområde å: Hattebergsdalen vert gjerne omtala syno- - ta vare på eit eigenarta og vakkert natur- nymt med Muradalen, men landskapsvern- område med store opplevingskvalitetar området er vesentleg større enn sjølve Mu- knytte til heilskapen og variasjonen i na- radalen og ein vesentleg del av turen frå dalføret opp mot høgfjellet verneområdet ligg i fjellet. Dei fleste utford- - sikre viktige geologiske førekomstar og ringane for forvaltinga har likevel med Mu- biologisk mangfald radalen å gjere. - sikre verdfull vassdragsnatur - verne om verdfulle kulturlandskap og kulturminne

Allmenta skal gjennom verneføremålet ha høve til naturoppleving ved å utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

Nærleiken til det særmerkte kulturlandskapet ved Baroniet i Rosendal gjer det naturleg å sjå forvaltinga av Hattebergsdalen land- skapsvernområde i nær samanheng med dette. Det er såleis særs viktig å halde kulturlandskapet i dalbotnen i god hevd, mellom anna ved å halde fram med beiting som i dag.

Hattebergsdalen skal halde oppe funksjonen sin som ein mykje nytta innfallsport til fjellmassiva innanfor. Saman med mektige fjell utgjer den varig verna Hattebergselva eit sentralt og viktig landskapstrekk. Bruer og tekniske installasjonar i verneområdet ser ikkje særleg vakre ut, og det bør det gjerast Ringeriksfossen. Foto: Anniken Friis noko med så snart råd er. Muradalen representerer ein viktig innfalls- 8.2. Kort skildring av området port til fjella mot Folgefonna, og fleire my- Hattebergsdalen landskapsvernområde er kje nytta turløyper har utgangspunktet sitt om lag 15,4 km2. Landskapsvernområdet og her. Friluftsbrukarane representerer fleire nærområda representerer høge landskaps- ulike kategoriar. Mange av fjellvandrarane kvalitetar. Nedanfor landskapsvernet, mot høyrer til lokalt eller i regionen, men mange Rosendal, ligg kulturlandskapet rundt Baro- kjem òg frå andre landsdelar eller utanlands niet, og langs Muradalen ligg det massive frå. Det er grunn til å tru at den sistnemnde fjell som Malmangernuten og Melderskin. gruppa kan verte større i åra som kjem, et- Desse fjella er særmerkte, og har vore motiv tersom området ligg nær turistattraksjonar for fleire kjende kunstverk. I botnen av dal- som Baroniet og Rosendal. Hattebergsdalen føret renn Hattebergselva, som har fleire er òg det næraste dalføret til nasjonalpark-

HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 45 senteret i Rosendal, og eignar seg godt for valtingsplanen kap. 5.2), men delar av land- dagsturar for folk som besøkjer senteret. skapsvernområda omfattar i større grad òg område som er kulturpåverka. Vern av plan- Vegen inn dalen er ikkje stengd med bom, te- og dyrelivet er mykje det same i land- men det er sett opp skilt. Det er lite ynskje- skapsvernområda som i nasjonalparken. leg med mykje motorferdsel inne i land- Skilnaden går fyrst og fremst i kva som er skapsvernområdet, og køyring utanom nyt- eller kan vere tillate av tekniske inngrep. I tekøyring er forbode, jf. pkt. 5 i nasjonalparken er alle tekniske inngrep i ut- vernereglane. I dag er det ikkje gode parke- gangspunktet forbodne, medan det i land- ringsforhold ved grensa til verneområdet. skapsvernområda er forbod mot inngrep Spørsmålet om parkering for turgåarar må som vesentleg kan endre eller verke inn på eventuelt takast opp med kommunen og landskapet sin karakter. handsamast etter plan- og bygningslova. Når det gjeld kulturminne viser ein til omta- Hattebergsdalen er det landskapsvernområ- len av kulturminne, kulturlandskap og byg- det på Folgefonnhalvøya som er sterkast gjeskikk i omtalen av nasjonalparken, kap. prega av landbruk. I den relativt flate dal- 5.2 i forvaltingsplanen. Dei same retningsli- botnen i Muradalen finst ein del fulldyrka nene gjeld for landskapsvernområda. areal, men mesteparten av landbruksarealet her vert i dag brukt som innmarksbeite for Det generelle forbodet mot motorferdsel sau og storfe. Det er planta fleire felt med gjeld også i landskapsvernområda, men her gran i liene, men fleire av desse står vanske- opnar verneforskrifta i nokon større grad for leg tilgjengeleg for hogst. Lauvskogen do- motorferdsel enn det som er tilfelle for na- minerer skogbiletet, mest bjørk og gråor, sjonalparken (pkt. 5.2 og 5.3 i verneregla- men også noko varmekjære treslag som alm ne). og ask. 8.4. Brukarinteresser – skildring, Inst i dalen ligg Muradalen kraftverk, som retningsliner og oppfølgjande tiltak er under opprusting. Anlegget som er under opprusting er frå 1953, men det har vore Jord- og skogbruk kraftproduksjon i området sidan 1919. Som Jord- og skogbruksdrift skal kunne gå føre del av kraftanlegget er det fleire tekniske seg i landskapsvernområdet, så lenge dette installasjonar inne i landskapsvernområdet, skjer i samsvar med verneføremålet. Dei som demningar ved Svartavatnet og Presta- forholda i vernereglane som i størst grad vatnet, inntaksbasseng i elva og røyrgate. vedkjem landbruket er, pkt. 1.1 - 1.3, pkt. 2.2 - 2.3 og pkt. 5.1 - 5.2. Rosendal og Omland Vassverk har sidan 1950-talet nytta Hattebergselva som vass- I nedre delar (sjølve Muradalen) er land- kjelde. I samband med opprustinga av Mu- skapsvernområdet til dels sterkt prega av radalen kraftverk vil vassinntaket etter pla- lang tids landbruksdrift, og kulturlandskapet nen verte lokalisert saman med er ein viktig estetisk kvalitet ved verneom- kraftstasjonen. rådet. I dag dreiar landbruksdrifta seg i hovudsak om beiting, og ingen av driftsbyg- 8.3. Rammer og regelverk ningane i verneområdet er i aktiv bruk. Kva vernet av området inneber går fram av Beiteareala er likevel lett tilgjenge pga. verneforskrifta § 3 (vernereglane). grusvegen i dalbotnen.

Verneverdiane i landskapsområda er mykje Muradalen er elles mykje prega av gråore- dei same som i nasjonalparken (sjå for- skog. Mange stader er det stort innslag av døde tre som følgje av angrep frå orebladbil-

46 | HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE la. Gråorskogen er jamt over nokså ung, og måte som tek vare på dei aktive gardsbru- representerer ein suksesjonsfase i attgroinga ka og fører til lokal sysselsetjing, verdi- av tidlegare beitemark. Skogen nær dagens skaping og trivsel. beitemark bør difor kunne skjøttast ved • Oppretthalde beitetrykket, utan nye, større hogst, både for å frigjere beiteareal og av tekniske landskapsinngrep. landskapsestetiske årsaker. Men av omsyn til biologiske verdiar bør ein del av trea få • Å finne praktiske og gode løysingar for lov til å verte gamle. både turgåarar og beitebruk i kulturlandskapet langs vegen i Muradalen. Skogsdrifta i området dreiar seg i dag berre • Hogge ved i tråd med eit langsiktig mål om vedhogst, og etter pkt. 2.3 a i vernereg- om å auke alderen på skogen. lane er det lov å halde fram med vedhogst til eigen bruk for hytter, stølar ol. i landskaps- • Over tid å fjerne planta skog og hindre vernområdet. Framtidig vedhogst bør likevel unge planter av framande treslag i å etab- ha som mål å spare den eldste lauvskogen, lere seg utanfor plantefelta. noko som ikkje minst er viktig for biologiske verdiar. Det er planta fleire teigar med Retningsliner gran og også noko lerk i Muradalen. Dette • Anlegg for sanking av beitedyr og nødven- er framande treslag som på sikt bør fjernast. dig gjerdehald i sambaband med dyr på beite Skogen kan stå til han er hogstmoden, men treng ikkje nærmare løyve, jf. pkt. 1.2 e i det bør haldast kontroll med spreiing frå vernereglane, men introduksjon av nye ty- desse felta. Vernereglane opnar for å ta ut par gjerdematerialar skal avklårast med ståande kulturskog, dvs. skog som er planta forvaltingsstyresmakta. med tanke på framtidig hogst, og etablering • Det er tillate å setje opp nødvendige gjerde av ny skog i desse felta, men ny kulturskog for store beitedyr langs ferdselsårene i Mu- skal vere av stadeigne treslag (pkt. 2.3 b i radalen for å unngå konfliktar mellom bei- vernereglane). tedyr og turgåarar, jf. pkt. 1.2 e i vernereglane. Plassering og materialbruk må avklårast med forvaltingsstyresmakta. I Markaskòrane finn vi ein edellauvskog Elektriske gjerde som vert tekne ned etter med hassel, ask og alm. Her er det innslag bruk treng ikkje førehandsgodkjenning.g. av styvingstre, som viser at skogen tidlegare Anlegg for sanking av beitedyr og gjerde- har vorte hausta. Det vil likevel truleg vere hald i område, som kan kome i konflikt best for dei biologiske verdiane her at sko- med mykje nytta turstigar i området,t, skal gen får utvikle seg naturleg, utan inngrep. avklårast med forvaltingsstyresmakta.

• Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka Mål mark og innmarksbeite er tillate, jf. pkt. 1.2 Kulturlandskapet i nedre delar av verneom- f i vernereglane. Av omsyn til biologisk mangfald bør ein unngå gjødsling av ut- rådet skal haldast i hevd utan nemnande nye tekniske inngrep. Det er eit langsiktig mål at marksbeita. Område som tidlegare har vorte gjødsla kan likevel gjødslast etter same skogen i verneområdet skal få meir natur- praksis som ved vernetidspunktet, men ein skogpreg, med gjennomgåande eldre tre enn bør ikkje byrje å gjødsle nye område. i dag. Innførte treslag skal på sikt fjernast. Den elvenære skogen er eit viktig land- • Ein må søkje om å få setje opp le for utegangarfe, jf. pkt. 1.3 d i vernereglane, og skapstrekk som òg bør få utvikle seg mest mogleg naturleg. forvaltingsstyresmakta kan setje vilkår m.a. om plassering, val av material og utforming. Utfordringar • Å oppfylle verneføremålet samtidig som landbruksnæringa kan halde fram på ein

HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 47 Forts. Retningsliner Forts. Retningsliner

• Beiting er tillate i heile verneområdet, jf. pkt. - Teigar med planta gran og lerk som står 2.2 i vernereglane. Det er ynskeleg at beite- slik til at dei ikkje er økonomisk inte- bruk og husdyrrasar som har tradisjonar i ressante for hogst, bør hoggast som området vert nytta. skjøtselstiltak i den grad forvaltingsstyresmakta finn dette tilrådeleg innan • Forvaltingsstyresmakta kan gje løyve til å rydde nytt innmarksbeite, jf. pkt. 1.3 e i ver- gjeldande budsjettrammer. På slike are- nereglane. Område som tidlegare ikkje har al skal det etter eventuell hogst skje na- vorte gjødsla skal ikkje gjødslast. turleg forynging med stadeigne treslag, og unge planter av gran og lerk skal • Det er lov å hogge ved til hytter, stølar ol. i fjernast etter kvart.

landskapsvernområdet og til å hogge ståande - Det skal gjevast melding til forvaltings-

kulturskog, dvs. skog som er planta med tan- styresmakta og lokalt oppsyn når og

ke på framtidig hogst. Hogst i samsvar med kvar ein tek til med hogst. Forvaltings- plan er også tillate, jf. pkt. 2.3 a-c i vernereg- styresmakta og det lokale landbruks- lane. Desse retningslinene gjeld: kontoret kan gje tilleggsråd om korleis - Det skal ikkje hoggast store flater, jf. Le- hogsten bør tilpassast det aktuelle om- vende Skog standard. rådet. - Hogsten skal konsentrerast om å ta ut • Jf. pkt. 1.3 i vernereglane, kan for- bjørk, selje, gråor og framande treslag. Alm, ask, hassel, og andre varmekjære tre- valtingsstyresmakta gje løyve til enkle driftsvegar til mellombels bruk for uttak slag skal få stå, også osp og hegg. av kulturskog. - Det skal leggjast til rette for forynging av varmekjære treslag der det er naturleg. Enkle driftsvegar er i denne saman-

- Det skal ikkje hoggast i edellauvskogen i hengen vegar som med relativt liten Markaskòrane slik han er avgrensa i Na- innsats kan tilbakeførast til opphavleg turbasen (www.naturbase.no). terreng. Fylling eller planering skal berre

- Ein skal hogga på ein slik måte at skogbi- gjerast over korte strekningar og ikkje letet vert utvikla i retning av eldre skog. føre til meir enn 1 m avvik frå opphavleg Større tre av stadeigne treslag skal difor stå terrengnivå. Sprenging er ikkje tillate.

att. • Nødvendig motorferdsel i samband med - Også ein del unge tre bør stå att av omsyn jordbruk, skogbruk og husdyrnæring er til framtidig vedhogst. tillate, jf. pkt. 5.2 b i vernereglane. Nød- - Døde tre skal ikkje hoggast, heller ikkje vendig transport i denne samanheng er parti med død skog, utan etter samråd med frakting av utstyr til bruk i næringa, slik forvaltingsstyresmakta. Rotvelta tre kan som saltsteinar, gjerdematerialar, utstyr

fjernast dersom dei høver til ved. for ved- og tømmerhogst, materialar for - Elvenær gråoreskog skal ikkje hoggast. vedlikehald av tilsynsbuer og stølshus, og Med elvenær meiner ein her arealet mel- frakt av sjuke dyr og naudslakt. lom grusvegen og elva, og eit belte på 75

m frå elva på motsett side. Dette gjeld også døde tre langs elva. - Teigar med planta gran og lerk som er

økonomisk interessante for hogst, kan stå til dei er hogstmodne, men skal då fjernast heilt. I den grad desse areala vert tilplanta etter hogst, skal dette skje med stadeigne

treslag.

48 | HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE bergsdalen vil då kunne verte ein endå vik- Forts. Retninggslinersliner tigare innfallsport enn han alt er.

• Vedlikehald av veg er tillate etter pkt. 1.2 c i vernereglane. Vedlikehald av veg be- Mange av turane med utgangpunkt i Rosen- tyr arbeid som skal halde vegen av til- dal vil vere dagsturar, og ikkje alle har høve svarande standard som ved vernetids- til å nytte dei merkte turløypene mot fjellet. p unktet. Slikt arbeid er m.a. å fjerne tre Muradalen er lett tilgjengeleg, og denne de- og buskar i vegbana, å reinske grøfter og len av landskapsvernområdet kan gjerast å reparere vegen ved store nedbørsmeng- meir attraktiv for turbruk enn tilfellet er i d er, å fjerne needdrasa stein o.l. Også vedli- dag, sjølv med små grep, som betre skilting, kehald og reparasjonar av bruer og klop- parkeringsforhold og inngjerding av beite- p er på vegane er å rekne som dyr, utan at dette bryt med verneføremålet. vegvedlikehald. Det vil normalt vere tilla-

te med nødvendig grusing og grøfting, men ikkje endring til anna vegdekke. Når Utvidinga av kraftstasjonen og nytt vassverk det gjeld grusing omfattar dette berre for- vil kunne påverke opplevingskvalitetane i ny ing av berelag/slitelag der dette finst frå landskapsvernområdet negativt. Særleg i an- før. Ynskjer ein t.d. å grusleggje ein gras- leggsfasen vil naturinngrepa kunne opple- kledd traktorveg, må dette godkjennast av vast som store og skjemmande. På sikt vil fo rvaltingsstyresmakta. Det er ikkje tillate inngrepa verte mindre tydelege, men det vil å leggje om traseen eller auke vegbreidda ta lang tid før naturområda gror til, og røyr- utan løyve frå forvaltingsstyresmakta. gata må, så lenge kraftverket er i drift, hal- • Har vegen anna føremål, kan forvaltings- dast fri for større tre av omsyn til røyra. Det sty resmakta gje dispensasjon etter natur- er viktig at oppryddinga etter opprustinga av mangfaldlova § 48. kraftverket vert effektiv, slik at vegetasjon får etablert seg raskast mogleg. Kraftleid- ningen ut av dalen må leggjast som jordka- Oppfølgjan de tiltak bel.

• Oppnå samordning av og samhahandling med offentlege økonomiske ordningar for Det er ikkje forbod mot motorferdsel på å sjå til at kvalitetanekvalitetane i kulturlandslturlandskkapetapet grusvegen i Muradalen, men grunneigarane v ert sikra både i landskapsvernområdet og tillet normalt ikkje bruk av motorkøyretøy i kulturlandskapet knytt til Baronieett. utover nødvendig ferdsel i samband med landbruksdrift og drift og vedlikehald av • Hogge planta gran og lerk når bestandane er hogstmodne, og hindre at desse treslaga kraftstasjonen. Vegen er ikkje stengd med spreier seg utanfor plantefelta. bom, men det er sett opp skilt. Ved skiltet er det parkeringsplass, men denne kan verte for • Gjennom føre ny registrering av edellauv- liten i framtida. skogen i Markaskòrane, i tråd med DN-

handbok 13 (Direktoratet for naturforvalting 1999). På sikt kan det vere nødvendig å følgje utviklinga når det gjeld bilkøyring i land- skapsvernområdet. Ifølgje pkt. 5.4 i verne-

reglane, kan forvaltingsstyresmakta forby Friluftsliv og reiseliv/turisme eller regulere motorferdsla dersom dette er Hattebergsdalen ligg nært tettstaden Rosen- nødvendig for å sikre verneføremålet. dal, som i alle fall i sommarhalvåret har god tilstrøyming av turistar. Mange av dei tilrei- Hattebergsdalen vert årleg nytta i samband sande kjem for å sjå Baroniet, men mange er med feltskyting. Arrangementet vert lagt til også ivrige friluftsfolk. Det er ikkje urime- ei helg tidleg om våren. Aktiviteten fører leg å tru at tilstrøyminga av friluftsinteres- ikkje til inngrep i landskapet, og vil slik ik- serte turistar vil auke med åra, og Hatte- kje vere i strid med verneføremålet. Aktivi-

HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 49 teten skjer òg til ei tid på året då turtrafikken • Å sjå til at turaktiviteten ikkje kjem i kon- gjennom området er låg. Det er viktig at flikt med etablerte aktivitetar i området, denne aktiviteten ikkje kjem i konflikt med som t.d. husdyrhald. turgåing og friluftslivet sine vilkår i dalen, og tidspunktet for arrangementet vil difor vere ope for diskusjon. Retningsliner • Aktivitetar skal ikkje kome i konflikt med Fotturen ”Folgefonna på langs” går i hovud- verneføremålet. sak frå Rosendal, Jondal, Blådalen eller Rei- • Å ta vare på naturen og kulturlandskapet er sete om Revavatn. Hattebergsdalen er nytta overordna tilrettelegging for friluftsliv. som nedgangspunkt for denne turen. • Organisert turverksemd til fots i verneom-

rådet er uproblematisk så lenge det går føre seg på ein måte og med eit omfang som ikkje skadar naturmiljøet. Anna organisert ferdsel og andre ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha løyve frå forvaltingsstyresmakta, jf. pkt. 4.2 i vernereglane. Ved handsaming av slike søsøknknadader skal forvaltingsstyresmakta vurdere: - Om verksemda fører med seg særleg fysisk tilrettelegging utover det som er aktuelt for å drive enkelt friluftsliv. - Om verksemda er til trengsel for det na- Breføring til turlagsshytta på Holmaskjær. Foto: turvenlege friluftslivet. Anne Rudsengen - Om det kkaann setjast nærmare vilkår for eit

Mål eventuelt løyvet. Organisert ferdsel har ein når ein ak- Å leggje til rette for utvikling av området i tivitet krev ei viss planlegging, koordi- reiselivssamanheng, med hovudvekt på fri- nering og leiing, har fleire enn 50 del- luftsbrukarar og naturinteresserte som ikkje takarar, vert kunngjort på førehand treng motorisert transport eller tyngre tilret- eller har ei form for gjentaking. Ofte telegging. Det er naturleg å tenkje fellesak- dreiar dette seg om aktivitet i regi av tivitetar med Baroniet, og også opplegg med turlag eller reiselivsaktørar. utgangspunkt i nasjonalparksenteret. • All organisert turverksemd (sjå definisjon ovanfor) må ha løyve frå forvaltingssty- • Sjølv om vernereglane ikkje seier noko om resmakta. Løyvet kan gjelde for ein periode (eitt år eller sesong) og fleire planlagde or- motorisert ferdsel på vegen inn til Murada- len kraftstasjon, bør det vere eit mål at det ganiserte turar. Krav om innrapportering før søknad om nytt løyve. vert minst mogleg slik ferdsel. • Dersom det er tvil om organisert turverksemd til fots vil eller kan føre til skade på Utfordringar naturmiljøet, skal det søkjast råd hos for- • Knyte til seg alliansepartnarar og nytte valtingsstyresmakta.

etablerte tilskotsordningar for å byggje om • For å setje opp skilt og annan utandørs in- bruene langs grusvegen inn til kraftstasjo- formasjon skal ein ha løyve frå forvaltings- nen i Muradalen til ein meir tradisjonell og styresmakta, og det må vere avklåra med estetisk tiltalande stil. grunneigar.

• Skilt som ikkje har med merking av stigar • Utvikle potensialet for turbrukarar, t.d. ved å rydde alternativ turveg i Muradalen. og løyper eller anna som har med sikring av ferdsel å gjere, skal setjast opp utanfor ver- • Å betre informasjonen om turpotensialet i negrensa. området.

50 | HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE Forts. Retningsliner Forts. Retningsliner • Vedlikehald av merkte stigar, skilt, bruer • Uttransport av felt storvilt: og løyper er tillate. Slikt vedlikehald skal Nødvendig motorferdsel for å transpor- følgje desse retningslinene: - tere ut felt storviltrvilt er tillate, jf. pkt. 5.2 d - Merking av eksisterandeeksisterande,, merkte ruter i vernereglane. treng ikkje løyve etter vernereglane. - Motorferdsel på bakken bør skje på ek- - Vegvisarar skal lagast i naturmateriale sisterande vegar og traktorvegar. der det er mogleg. Vardar og anna mer- Bruk av helikopter til transport av felt king skal skje på ein måte som er vanleg - storvilt er lite ynskjeljelegeege i landskalandskaps-ps- i området. vernområdet. Slik transport er søknads- - Merking av fotruter skal følgje DNT- pliktig til kommunen etter lov om mo- standard, men det er ynskjeleg at ein torferdsel, og kommunen vil føre ein nyttar minst mogleg måling og raude T- restriktiv praksis. Om det vert gjeve ar. løyve frå kommunen, må det slå fast - Ein må ikkje gjere skade på kulturminne kor mange landingar (hiv), kva lokalite- når ein merkjer ruter. Raudmåling skal tar og kor mange turar t/r lokalitet. aldri brukast på kulturminne. Transporten bør på førehand varslast - Ein skal ta omsyn til flora og fauna når Statens naturoppsyn. ein merkjer stigar. - Bruk av helikopter vert rekna som nød- - Bruer og klopper skal haldast vedlike i vendig berre dersom det ikkje finst and- samsvar med lokal/tradisjonell byggje- re løysingar for å transportere ut felt skikk. Nye bruer og klopper kan byg- vilt, og dersom det etter samla vurde-

gjast etter søknad til forvaltingsstyres-res- ring er mindre skadeleg for miljøet enn alternativ transport. makta, jf. 1.3 f. Ein treng ikkje søkje om

å byggje opp att godkjende bruer og klopper som er borte, til dømes på grunn

av flaum. Oppfølgjande tiltak - Motorferdsel på grusvegen inn til Mura- • Dersom oppgraderinga av Muradalen botn er ikkje underlagt særskilte restrik- kraftveverk skulle føre til at grusvegen inn sjonar etter vernereglane, men grunnei- til kraftverket må utbetrast, må det sam- garane sine restriksjonar på motorferdsel stundes setjast krav til at bruene over for dei utan bruksrett bør halde fram. sideelvane til Hattebergselva vert skifta ut og at dei nye vert bygde i ein tradisjo- - Tiltak for friluftsliv som medfører fysis- nell og meir estetisk tiltalande stil. Ut- ke inngrep, skal helst leggjast utanfor forming må avklårast med forvaltings- verneområdet. Eit uunnnatak er restaure- styresmakta. ring av bruer langs vegen til kraftstasjonen og over Hattebergselva. • Langs vestsida av Hattebergselva kan det opparbeidast ny turstig, etter at trasé er Det er ikkje restriksjonar på organisert - avklåra med forvaltingsstyresmakta. Ein turverksemd til fots så lenge aktivitetane føresetnad er at turstigen kan nyttast som ikkje fører til at naturmiljøet vert skade- ei rundløype saman med den eksisteran- lidande. Er det tvil om eit tiltak vil gje de grusvegen, men det skal ikkje leggjast skade på naturmiljøet, skal det søkjast opp til turbruk med hest eller sykkel. råd hos forvaltingsstyresmakta.

- Sykling er berre tillate på grusvegen i Muradalen. Drift og vedlikehalikehaldd av tekniske anlegg

- Organisert ferdsel med hest er tillate på Kvinnherad Energi AS driv MurMuradalen grusvegen i Muradalen. Sporadisk bruk kraftverk med kraftstasjon inst i Muradalen, av hest er tillate i heile verneområdet. om lag 4,5 km aust for Rosendal sentrum. Hattebergselva er varig verna mot ny kraftutbygging, og sjølve kraftstasjonen med

HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 51 damanlegg ligg inne i Hattebergsdalen land- områda i fleire tilfelle kan nytte motorisert skapsvernområde. køyretøy utan å søkje om løyve. Slike tilfelle er lista opp i punkt 5.2 i vernereglane. Miljøverndepartementet har på visse vilkår Bruken skal vere nødvendig og gjeld for gjeve løyve til å byggje kombinert vassbe- køyretøy på hjul eller belte (t.d. ATV), jf. handlingsanlegg og kraftstasjon der den Lov om motorferdsel. Bruk av fly eller heli- gamle kraftstasjonen stod. Endeleg ut- kopter må det alltid søkjast om løyve til. forming av eit slikt anlegg er ikkje avklåra. Retningsliner for bruk av motorkøyretøy er elles gjevne under dei tematiske avsnitta. Inne i landskapsvernområdet ligg elles fleire installasjonar knytte til kraftanlegga, som Om søknader og løyve demningar og pumpehus ved Svartavatnet og Prestavatnet, inntaksbasseng, røyrgate og Søknaden skal vere skriftleg og må over- kraftline. Ved opprusting av kraftverket vil sendast i god tid før planlagd transport, slik kraftlina verte lagd i nedgraven kabel. at forvaltingsstyresmakta får rimeleg tid til å handsame søknaden. Søkjaren må leggje Verneforskrifta opnar for aktivitet knytt til ved kart som syner ynskt trase eller lokalitet drift og vedlikehald av energi- og kraftan- for transporten og løyvet. legg, jf. punkt 1.2 b i vernereglane. Motor- ferdsel i samband med dette skal skje i sam- Søknad om motorferdsel må handsamast svar med motorferdselslova. Dersom både i medhald av verneføresegna og lov motorferdsel er påkravd i samband med om motorferdsel. akutt utfall, kan melding om motorferdsel sendast forvaltingsstyresmakta i etterkant. Søknad om motorferdsel skal sendast For- Også oppgradering/fornying av kraftanlegg valtingsstyresmakta. Forvaltingsstyresmakta og kraftliner for heving av spenningsnivå og handsamar søknaden i medhald av vernefø- auke av linetverrsnitt er tillate utan nærmare resegna. Forvaltingsstyresmakta sender kopi løyve, når dette ikkje fører til vesentlege fy- av vedtaket til den aktuelle kommunen. siske endringar. Kommunen må handsame søknaden etter Lov om motorferdsel. Retningsliner • Motorferdsel i samband med drift og ved- Kopi av vedtak om dispensasjonar skal sen- likehald av energi- og kraftanlegg skal dast Direktoratet for naturforvalting, oppsy- haldast på lågast mogleg nivå. Dersom det net (SNO) og den aktuelle kommunen sam- ligg til rette for det, skal den motoriserte stundes med at vedtaket vert kunngjort til ferdsla samordnast med andre brukarar i søkjaren. Søkjaren pliktar å innhente sam- området. tykke frå grunneigar til køyring eller lan- • Motorisert ferdsel i samband med akutt ut- ding. fall skal meldast til forvaltinforvaltinggsstsstyrresmak-esmakta/Statens naturoppsyn så raskt som råd.

Generelt om motorferdsel

Det generelle forbodet mot motorferdsel

gjeld også i landskapsvernområda, men her

opnar verneforskrifta i noko større grad for

motorferdsel enn det som er tilfelle for na-

sjonalparken.

I praksis betyr dette at ein i landskapsvern-

52 | HATTEBERGSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE 9. BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE

9.1. Verneføremål kilometer unna.

Jf. verneforskrifta § 2, er føremålet med Det er jamt over gode vekstforhold i dalen, Buer landskapsvernområde å : men fordi det vert fort bratt er berre små - ta vare på eit eigenarta og vakkert natur- areal eigna for dyrking. I dag har jordbruks- område med store opplevingskvalitetar drifta i Buerdalen lite omfang. Skogen veks knytte til heilskapen og variasjonen i na- godt, og det gamle jordbrukslandskapet, turen frå dalføret opp mot høgfjellet. som ikkje lenger vert halde i hevd, er i ferd - sikre viktige geologiske førekomstar og med å gro til med lauvskog. Det er òg planta biologisk mangfald. noko gran i dalen. - sikre verdfull vassdragsnatur. - verne om verdfulle kulturlandskap og kulturminne.

Allmenta skal ha høve til naturoppleving ved å utøve naturvenleg og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

I Buerdalen er tidlegare jordbruksareal og beitelandskap i attgroing. I den grad det er mogleg, bør eksisterande landbruksdrift halde fram og gjerne utviklast saman med turisme. Aktivitetane skal likevel ikkje medfø- re inngrep som vesentleg endrar karakteren i landskapet, og Buerdalen skal vere mest mogleg fri for nye, større inngrep. Når det gjeld skogbiletet, er det ynskjeleg at det vert satsa på å utvikle dette med stadeigne treslag, og at skogen får ein gjennomgåande høgare alder enn i dag. Mest mogleg av kulturskogen av gran bør fjernast frå land- skapsvernområdet når teigane er hogstmodne. Buer landskapsvernområde. Foto: Anniken Friis

9.2. Kort skildring av området Buerdalen er mellom dei viktigaste innfallsportane til Folgefonna og fjellområda rundt, Buerdalen ligg i Odda kommune og strek- og vert nytta av både lokale turfolk og tilrei- kjer seg frå austsida av Sandvinvatnet inn sande. Buerbreen er ein av dei lettast til- mot Folgefonna. Samla areal av landskaps- gjengelege brearmane på Folgefonna, og har 2 vernområdet er om lag 21,3 km . nasjonal verdi som område for breklatring og som turistattraksjon. Området har òg Buerdalen er smal og vill, med høge, stup- verdi som lokalt turområde. Tilstrøyminga bratte dalsider. Vegetasjonen i dei to dalsi- av turistar er stor, og vil kunne vekse endå dene er svært ulik. Skog med bjørk og gråor meir i framtida. Korkje vegen, parkerings- og mykje bregnar i feltsjiktet dominerer i plassen eller dei sanitære forholda ved Buer den nordvende lia. I den sørvende lia er det er i dag gode nok når ein ser på kor mange meir eller mindre samanhengjande edellauv- som besøkjer området. skog. Den varmekjære skogen står i stor kontrast til brearmen som ligg berre ein dryg Einaste vegen i området er den kommunale

BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 53 vegen langs elva i dalbotnen. Vegen byrjar del kulturminne frå nyare tid. på sørsida av elva og kryssar elva om lag ved vernegrensa og held fram på nordsida, Kor viktige desse funna er i ein større sa- med bru over elva igjen ved den øvste gar- manheng er ikkje gjort greie for i detalj, og den, Buer. Garden, vegen og litt areal langs det føreligg heller ikkje noko rettleiing for denne er halde utanfor landskapsvernområ- korleis ein best kan skjøtte desse førekoms- det. tane framover. Det bør vere eit mål for forvaltinga at slike vurderingar vert gjort i Vegen er smal og til tider rasfarleg, og har planperioden, der kanskje også andre områ- stor turtrafikk i høgsesongen om sommaren. de med potensielle kulturminne innanfor Å få til tilfredsstillande vegløysing og ero- landskapsvernområdet vert undersøkte. sjonssikring er særleg viktig for dei to fastbuande familiane på Buer, men òg for dei 9.3. Rammer og regelverk som bur langs vassdraget lenger nede og for turistane som besøkjer dalen. Dette ansvaret Kva vernet av området inneber går fram av ligg primært til Odda kommune, men det vil verneforskrifta § 3 (vernereglane). vere naturleg for kommunen å samarbeide med forvaltingsstyresmakta om desse Verneverdiane i landskapsområda er mykje spørsmåla. dei same som i nasjonalparken (sjå kap. 5.2.), men delar av landskapsvernområda I Støladalen og eit område kring Nedre omfattar i større grad òg område som er kul- Kvanngrødvatn vart det i år 2000 registrert turpåverka. Vern av plante- og dyrelivet er kulturminne i samband med planar om mykje det same i landskapsvernområda som vasskraftutbygging av vassdraga i området i nasjonalparken. Skilnaden går fyrst og (Hordaland fylkeskommune 2000). Her vart fremst i kva som er eller kan vere tillate av det funne til saman sju automatisk freda kul- tekniske inngrep. I nasjonalparken er alle turminne (to tufter, to hellerar, ei kokegrop, tekniske inngrep i utgangspunktet forbodne, ei steinblokk med 30 skålgroper og ein pro- medan det i landskapsvernområda er forbod fil med driftsspor å stølsvollen) og fleire ny- mot inngrep som vesentleg kan endre eller are kulturminne. verke inn på landskapskarakteren.

Sjå elles omtalen av kulturminne, kulturlandskap og byggjeskikk i skildringa av nasjonalparken, kap. 5.2 i forvaltingsplanen. Dei same retningslinene gjeld for land- skapsvernområda.

Det generelle forbodet mot motorferdsel gjeld også i landskapsvernområda, men her opnar verneforskrifta i nokon større grad for motorferdsel enn det som er tilfelle for nasjonalparken (pkt. 5.2 og 5.3 i vernereglane). Grunnmur av gamalt hotell i BBuueerdardalenen.. FFooto: Anni- ken Friis 9.4. Brukarinteresser – skildring, I 2002 vart det også gjort ei kulturminne- retningsliner og oppfølgjande tiltak registrering i område ved Liasete og Buer- Jord- og skogbruk vatnet (Hordaland fylkeskommune 2002) i samband med verneplanarbeidet for Folge- Jord- og skogbruksdrift skal kunne halde fonna nasjonalpark. Her vart det påvist ein fram som før og gå føre seg i landskaps-

54 | BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE vernområdet, så lenge dette skjer i samsvar med verneføremålet. Dei forholda i verne- Retningsliner reglane som i størst grad vedkjem landbru- • Anlegg for sanking av beitedyr og nød- ket er, pkt. 1.1 - 1.3, pkt. 2.2 - 2.3 og pkt. vendig gjerdehald i samband med dyr på 5.1 - 5.2. beite treng ikkje nærmare løyve, jf. pkt. 1.2 c i vernereglane, men om ein vil nytte Vedhogst for sal er framleis vanleg. I Buer- nye typar gjerdematerialar skal det avklå- dalen er det òg vanleg å selje skog på rot, rast med forvaltingsssstyresmakta. Anlegg og gjerde som kan kome i konflikt med dvs. at folk kan hogge sin eigen ved i ymse mykje nnyyttatta turstigar i området skalskal av-av- teigar innover i dalen. klårast med forvaltingsstyresmakta.

I Buerdalen er det opp gjennom åra sett opp • Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka ymse sikringstiltak mot elva. I 2009 vart mark og innmarksbeite er tillate, jf. pkt. 1.2 d i vernereglane. Av omsyn til biolo- fleire gamle bruer over elva skifta ut med gisk mangfald bør ein unngå gjødsling av nye stålbruer, og stigen er lagt om på som- utmarksbutmarksbeita. Område ssoom tidlegare harhar me stader. Også i framtida vil det vere trong vorte gjødsla kan gjødslast etter same for nye sikringstiltak, både mot elva og med praksis som ved vernetidspunktet. Ein tanke på rasfaren i området. Desse tiltaka vil bør ikkje byrje å gjødsle nye område. vere med på å gjere området tryggare, og • Etter pkt. 1.3 e i vernereglane kan for- redusere faren for skadar på bygningar, veg valtingsstyresmakta gje løyve til å rydde og jordbruksareal på Buer og i områda langs nytt innmarksbeite. I samband med elva. landskapsvernet kan det vere ynskjeleg med beiterydding og hogst som fremjar Mål kulturlandskapet.

Landbruksdrifta skal kunne halde fram og • Beite er tillate i heile verneomverneområdet, jf. utvikle seg innanfor regelverket. God dialog pkt. 2.2 i vernereglane. Det er ynskjeleg og godt samarbeid med dei som driv land- at beitebruk og husdyrrasar som har tra- bruk og turisme i området er nødvendig, og disjonar i området vert nytta. ein bør stimulere til målretta bruk av miljø- • Eldre, styvde lauvtre kan styvast på nytt, politiske økonomiske virkemiddel i land- men strategi og omfang må fyrst avklå- bruket for å oppnå dette målet. rast med forvaltingsstyresmakta.resmakta. Rundt styvde tre bør skogen ryddast eller tyn-

Utfordringar nast, slik at styvingstrea får nok rom og lys. • Å ta omsyn til verneføremålet samstundes som landbruksnæringa kan halde fram på ein måte som tek vare på dei aktive gardsbruka og fører til sysselsetting, verdiska- ping og trivsel. • Halde oppe beitetrykket, utan nye, større tekniske landskapsinngrep.

• Hogge ved i tråd med eit langsiktig mål om å auke alderen på skogen.

BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 55

Forts. Retningsliner Forts. Retningsliner

• Det er tillate å hogge ved til eigen bruk og Fylling eller planering skal berre gjerast å hogge ståande kulturskog, jf. pkt. 2.3 a-c over korte strekningar og ikkje føre til i vernereglane. Hogst i samsvar med plan meir enn 1 m avvik frå opphavleg ter- er òg tillate. Desse retningslinene gjeld: rengnivå. Sprenging er ikkje tillate. - Det skal ikkje hoggast store flater, jf. • Nødvendig motorferdsel i samband med Levende Skog standard. jordbruk, skogbruk og husdyrnæring er - Hogsten skal konsentrerast om bjørk, tillate, jf. pkt. 5.2 b i vernereglane. Nød- selje, gråor og framande treslag. Alm og vendig transport i denne samanheng er å andre varmekjære treslag skal få stå, frakte utstyr til bruk i næringa, slik som også osp og hegg. saltsteinar, gjerdematerialar, utstyr for - Ein skal leggje til rette for forynging av ved- og tømmerhogst, materialar for ved- varmekjære treslag der desse veks na- likehald av tilsynsbuer og stølshus, og turleg. frakt av sjuke dyr og naudslakt. - Skog og enkelttre av framande treslag, som er resultat av sjølvfrøing, bør fjer- • Bruk av snøskuter eller helikopter for å transportere materialar, utstyr og proviant nast. - Ein skal hogge slik at skogbiletet vert til hytter, stølshus ol. må det søkjast om utvikla i retning av eldre skog. Større løyve til etter pkt 5.3 b i vernereglane. tre av stadeigne treslag skal difor stå att. • Trasé for motorferdsel på vinterføre til - Også ein del unge tre bør stå att av om- Buerstølen går frå Espeland via Sauanu- syn til framtidig vedhogst. ten til Buerstølen. Traseen går difor in- - Døde tre skal stå att. Rotvelter kan fjer- nom grensa til nasjonalparken. Løyve til nast dersom dei kan brukast til ved. snøscootertransport her vil difor gjelde - Elvenær gråoreskog og døde tre langs både nasjonalparken og landskapsvern- elva skal ikkje hoggast. området. - Når ein vil hogge kulturskog, dvs. skog • Ein kan rydde buskar og kratt i traseen

som er planta med tanke på framtidig for skuterløypa mellom Buer og opp til hogst, skal forvaltingsstyresmakta og vedateigen ved Langgrød utan særskilt det lokale landbrukskontoret varslast og løyve, jf. pkt. 1.2 b i vernereglane. Nød- gje råd om korleis det bør gjerast. Tei- vendig motorferdsel i samband med dette gar med planta gran, som er økonomisk er tillate jf. pkt. 5.2 b. interessante for hogst, kan stå til dei er hogstmodne, men bør då fjernast heilt. I • For å ta ut massar frå elva, og andre tiltak den grad areala vert tilplanta etter hogst, i og langs elva, må ein ha løyve etter ver- skal dette skje med stadeigne treslag. neforskrifta. Slikt uttak må ikkje føre til - Det skal gjevast melding til forvaltings- endra elvelaup, breidd eller liknande på styresmakta og/eller lokalt oppsyn om elva, eller at kantsona vert skadd/endra når og kvar ein tek til med hogst, og som følgje av uttaket. Det beste er om ein tek ut massane utanfor verneområdet. Til- forvaltingsstyresmakta kan gje tilleggs- råd om korleis hogsten bør gjerast. tak må vere godkjende av NVE og kommunen etter vassressurslova og rikspoli- - Jf. pkt. 1.3 i vernereglane, kan for- tiske retningsliner for verna vassdrag. valtingsstyresmakta gje løyve til enkle • Det kan vere aktuelt å hente stadeigne driftsvegar til mellombels bruk for å ta massar frå område utanfor elva. Slike ut kulturskog, dvs. skog som er planta masseuttak skal vere godkjende av for- med tanke på framtidig hogst. Enkle valtingsstyresmakta. driftsvegar er i denne samanhengen vegar som med relativt liten innsats • Tiltak i regi av NVE skal skje i samråd kan tilbakeførast til opphavleg ter- med forvaltingsstyresmakta. reng.

56 | BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE Mål Oppfølgjande tiltak Å halde oppe området som eit attraktivt tur- • Arbeide for å kanalisere tilskotsmidlar til område der det skal liggje godt til rette for landbruksdrift som fremjar vern av kul- eit enkelt og naturvenleg friluftsliv. Til- turlandskapet. strøyminga av turistar må ikkje verte så stor

• Setje opp gjerdeklyvarar ved dei mest at naturmiljøet tek skade. Området skal leg- nytta grindene. gjast til rette på ein naturvenleg måte og med vekt på det enkle friluftslivet.

Friluftsliv Utfordringar Føremålsparagrafen i vernereglane seier at • Naturpreget i områda skal haldast ved like. allmenta skal ha høve til naturoppleving Aktuelle tilretteleggingstiltak skal difor ut- gjennom å utøve tradisjonelt og enkelt fri- førast med så små inngrep som mogleg. luftsliv utan særleg tilrettelegging. Frilufts- lova § 2 sikrar alle fri ferdsel i utmark, dvs. • Å styre av nye aktivitetar som kan verke at ein kan ferdast fritt til fots i utmark. All negative på naturgrunnlaget eller kome i ferdsel skal likevel skje omsynsfullt og med konflikt med verneføremålet. tilbørleg varsemd. Retningsliner Vernereglane legg ikkje restriksjonar på den frie ferdselsretten, men etter pkt. 4.3 i verne- • Aktivitetar skal ikkje kome i konflikt med verneføremålet. reglane kan Direktoratet for naturforvalting ved forskrift regulere eller forby ferdsel som • Å ta vare på naturen og kulturlandskapet kan vere til skade for naturmiljøet. Tilrette- er overordna tilrettelegging forfor friluftsfriluftsliv. legging kan vere med på å styre ferdsla. • Organisert turverksemd til fots i verneom- rådet er uproblematisk så lenge det føre- Jakt og fiske kan skje etter gjeldande regel- går på ein måte og med eit omfang som verk. ikkje skadar naturmiljøet. Anna organisert Tiltak for tilrettelegging skal ha omfang og ferdsel og andre ferdselsformer som kan standard i samsvar med verneføremålet. skade naturmiljøet må ha løyve frå for- Dette er viktig for å hindre at tiltak for fri- valtingsstyresmakta, jf. pkt. 4.2 i verne- luftslivet kjem i konflikt med verneføremål reglane. Ved handsamiinngg av slike søkna- der skal forvaltingsstyresmakta vurdere: og vernereglar. - Om verksemda fører med seg særleg fysisk tilrettelegging utover det som er I Buerdalen er det store utfordringar knytte aktuelt for å drive enkelt friluftsliv. til tilrettelegging for eit stort og aukande tal - Om verksemda er til trengsel for det turistar som går frå Buer opp til Buerbreen. naturvveenlege friluftslivet. Årleg går opp mot 24 000 turistar tur i om- - Om det kan setjast nærmare vilkåvilkårr for rådet. Nærleiken til breen og elvane, bratt eit eventuelt løyve. terreng og tidvis stor vassføring, kombinert Organisert ferdsel har ein når ein akti- med stor turisttrafikk, gjer det særleg nød- vitet krev ei viss planlegging, koordine- vendig å leggje til rette og vedlikehalde sti- ring og leiing, har fleire enn 50 deltaka- gar og bruer i dette området. Dette er viktig rar, vert kunngjort på førehand eller for å førebyggje ulykker, og for på førehand har ei form for gjentaking. Ofte dreiar å leggje forholda best mogleg til rette for at dette seg om aktivitet i regi av turlag eller reiselivsaktørar. eventuelle redningsaksjonar i området skal kunne gjennomførast trygt og effektivt.

BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 57 Forts. Retningsliner Forts. Retningsliner

• All organisert turverksemd (sjå definisjon • Punktet om uttransport av felt storvilt har ovanfor) må ha løyve frå forvaltingssty- falle ut frå verneforskrifta for Buer land- resmakta. Løyvet kan gjelde for ein perio- skapsvernområde. I mangel på direkte de (eitt år eller sesong) og fleire planlagde heimel, vil det difor kunne vertete aktutueelt å organiserte turar. Krav om innrapportering nytte § 48 i naturmangfaldlova. Dei same retningslinene vil gjelde for Buerdalen før søknad om nytt løyve. • Dersom det er tvil om organisert turverk- som for dei andre landskapsvernområda. semd til fots vil gje skade på naturmiljøet, skal det søkjast råd hos forvaltingsstyres-

makta. Reiseliv og turisme • Den organiserte ferdsla (sjå definisjon ovanfor) i området rundt Buerbreen skal Buerdalen har stor tilstrøyming av turistar, ha særskilt løyve. I eit løyve til slik ferdsel både i form av organiserte turar og enkelt- skal det setjast vilkår om m.a. teltplass og personar. Parkeringsplassen er ikkje stor sanitære forhold. Etablering av faste leir- nok til dagens trafikk og heller ikkje godt plassar i samband med organisert turverk- arrondert, og dei sanitære tilhøva er mangel- semd til fots, skal vere avklåra med for- fulle. Ei auka tilstrøyming av turistar vil forvaltingsstyresmakta, grunneigar og sterke desse problema. aktuelle turlag. • Sykling er forbode i terrenget og på tur- og ridestigar, men tillate på vegar eller trasear som er godkjende for slik bruk jf. pkpkt 4.4.4 i verneforskrifta.

• Det er ikkje forbod mot sporadisk bruk av hest i landskapsvernområdet. Organisert

bruk av hest er berre tillate på den gamle ridetraseen opp lia frå Tokheim. Reglane for bruk av hest etter friluftslova gjeld.

• For å setje opp skilt og annan utandørs in-

formasjon skal ein ha løyve frå forvaltingsstyresmakta, og det må vere avklå- Buerbreen har vore ein turistattraksjon i lang tid. ra med grunneigaren.

• Vedlikehald og oppmerking av stigar, Alt i dag er den organiserte ferdsla til fots i skilt, bruer og løyper skal følgje same ret- Buerdalen i ferd med å nå eit punkt der det ningslinene som er gjevne for nasjonalpar- kan vere fare for at naturmiljøet vert skade-

ken (kap 5.3). lidande. Arrangørane av organisert turverk-

• Skilt som ikkje har med merking av stigar semd er m.a. folkehøgskular, leirskular, vi- og løyper eller anna som har med sikring daregåande skular, DNT og speidarar. På det av ferdsla å gjere, skaskall setjast opp ututaanfor travlaste kan det vere opp til 100 menneske vernegrensa ved mykje nytta innfallsportar på overnatting i området samstundes. Tel- eller i tilknyting til eksisterande bygg eller ting skjer for det meste på to utslåttar ved anlegg. foten av Gletthaug. Med dette omfanget

• Punktet om uttransport av felt storvilt har trengst det m.a. toalett og det er mogleg tel- falle ut frå verneforskrifta for Buer land- tinga bør styrast til tilviste teltplassar. skapsvernområde. I mangel på direkte Det er løyvd midlar til toalett i Buerdalen,

heimel, vil det difor kunne verte aktuelt å og i samarbeid med grunneigar og kommu- nytte § 48 i naturmangfaldlova. Dei same nen vert det arbeidd med å finne gode nok retningslinene vil gjelde for Buerdalen løysingar for dei sanitære forholda. som for dei andre landskapsvernområda. Lokalt reiseliv ynskjer naturleg nok å skaffe

58 | BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE seg inntekter av turisttrafikken i området. Kva som vil vere tillate av tilrettelegging og Til dømes har Bjørn Buer, busett på Buer, informasjon vil òg kunne verke inn på kva sidan 1993 drive Hardanger Breføring. Ak- tilbod reiselivet kan gje. Forbodet mot mo- tivitetane er for det meste breføring og torferdsel set visse grenser for kva aktivite- brekurs. Til desse aktivitetane vert turisthyt- tar det vil vere mogleg å tilby i framtida. tene ved Holmaskjer og Fonnabu nytta til overnatting i tillegg til telt. Også selet på Buerstølen og husa på garden vert nytta i samband med breføringa. Aktivitetane har kravd lite teknisk tilrettelegging, men det er gjeve løyve til å byggje ei kombinert kvile- og sikringsbu ved enden av turløypa, nær breen. Denne skal gje ly for turistane og samstundes tene som ein sikker stad til å lagre klatreutstyr, fyrstehjelpsutstyr og anna sikringsutstyr. Slik aktivitetsnivået er i dag, er det òg trong for å utvide hytta på Buerstø- len. Stien til bueerbreenrbreen kan vere vanskenskelegleg. Foto: Statens naturoppsyn Eit anna tiltak for å førebyggje ulykker og å betre beredskapen i området er å byggje ei Mål kombinert sikrings- og kvilebu nær brekan- ten. Det er òg aktuelt med tiltak for å leggje Å leggje til rette for å utvikle berekraftige turstigar i god avstand frå farlege punkt, og framtidsretta reiselivsprodukt. Aktivitetar som høge fjellskrentar og strie elveparti. og tilrettelegging må ikkje vere i strid med Sikringsarbeidet omfattar òg å rydde stigar, verneføremåla eller skape unødige konflik- reparere og halde vedlike bruer og klopper. tar med landbruks- eller friluftslivsinteressene i området. Proviant, propan, ved og anna utstyr har vore køyrt inn til Buerstølen med skuter frå Retningsliner Espeland og gjennom nasjonalparken over I verneområde er det ofte nær samanheng Sauanuten. mellom friluftsliv og reiseliv. Retningsliner

gjevne under friluftsliv vil difor òg gjelde for For reiselivet er det i fyrste rekkje føresegna reiseliv og turisme. I tillegg gjeld desse ret- som gjeld ferdsel (pkt. 4 i vernereglane) ningslinene: som vil ha innverknad på moglege aktivite- • Reiselivstiltak som medfører fysiske inn- tar. Organisert turverksemd til fots er det ik- grep i naturen skal primært leggjast utanfor kje forbod mot så lenge dette føregår på ein verneområdet. slik måte og av eit slikt omfang at naturmil- • I utgangpunktet er det forbode å setje opp jøet ikkje vert skadelidande. Anna organi- nye bygningar. Når ein handsamar søknader sert ferdsel og ferdselsformer som kan skade om å byggje om eller utvide eksisterande naturmiljøet må ha løyve av forvaltingssty- bygningar, skal det førast ein restriktiv resmakta. praksiiss. Bygningar som er skadde ved brann eller naturskade kan ein få setje opp Forvaltingsstyresmakta må i tida fram til att etter løyve, jf. 1.3 a og b. fyrste rullering av forvaltingsplanen følgje med på utviklinga, og den erfaringa ein haustar i denne perioden, skal gje grunnlag for å utarbeide nærmare retningsliner for organisert turverksemd.

BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 59 med unntak av ein kabelleidning frå Blåvatn Oppfølgjande tiltak gjennom Støladalen til Tokheim. • Informere besøkjande om å ta omsyn til landbruksdrifta i området (beitedyr, band- Vedlikehald og drift av installasjonane ved tvang, grinder som skal latast att osb.). Blåvatn vil krevje tilgang med helikopter 1- 2 gonger i året. Dette vil måtte skje via • Informere besøkjande i området om landbruksdrifta og motorferdsel som kan føre- landskapsvernområdet, men reglane om mo- kome i sambbandand med dette. torferdsel skal ikkje vere til hinder for nød- vendig drift og tiltak ved desse anlegga, jf. • Halde oversikt over omfang og type orga- pkt. 5.2 d i vernereglane. nisert verksemd og prøve å styrree aktivitetane gjennom rettleiing og medverknad. I Støladalen kan ras føre til at elvelaupet Forvaltingsstyremakta skal halde kontroll vert stengt. Tidlegare har dette vorte opna med større arrangement og organiserte tu- ved å bruke store vassmengder. Ein sjeldan rar som eit førebyggjande tiltak mot slita- gong kan slike ras føre til at tilførsel av kjø- sje og skade. levatn stoppar opp, og det kan verte nød- vendig å bryte opp massane ved hjelp av til- • Påtrykk for utbetring/sikring av vegen utanfor verneområdet og arbeide for å få tak i Støladalen. Her kan det verte aktuelt å til gode parkeringstilhøve som er skjerma nytte § 48 i naturmangfaldlova. moott landbruksarealet.

• Få til ei løysing på problema med dei sa- Retningsliner nitære tilhøva for turistane som besøkjer området. Dette skal gjerast i samarbeid • All motorferdsel i samband med drift, ved- mellom grunneigar, kommunen og for- likehald og rehabiliteteringring av krakraftanleggftanlegg valtingsstyresmakta. og anlegg for vassforsyning skal haldast på så lågt nivå som mogleg. Når det ligg til rette for det, skal mest mogleg av den motoriserte ferdsla samordnast med andre Drift av tekniske anlegg brukarar i området.

Odda Energi har ansvaret for å levere • Dersom skred i Støladalen stoppar tilførsel straum og for å halde vedlike kraftlina opp av produksjonsvatn til industrien i Odda, til Buer. Vegen og noko areal langs denne er har Boliden Odda AS løyve til å gjere halde utanfor landskapsvernområdet, menen nødvendige tiltak for å sikre vasstilførvasstilførsel. flaumen hausten 2005 førte til at to stolpar Motorferdsel og annan aktivitet skal mel-

måtte flyttast til sørsida av elva, slik at desse dast til forvaltingssyresmakta før tiltak

i dag står så vidt innanfor vernegrensa. Det- vert sett i verk, eller så raskt som mogleg

te kan medføre noko aktivitet i verneområ- etter hendinga.

det.

Motorferdsel i samband med drift, vedlikehald og rehabilitering av kraftanlegg og Generelt om motorferdsel vassforsyningsanlegg krev ikkje særskilt Det generelle forbodet mot motorferdsel løyve etter vernereglane, jf. pkt. 5.2 d. gjeld også i landskapsvernområda, men her opnar verneforskrifta i noko større grad for Blåvatnet i Tokheimsvassdraget er regulert motorferdsel enn det som er tilfelle for na- for å levere prosessvatn til Boliden Odda sjonalparken. AS. Anlegga, som består av demning med inntak, tappetunnel, pumpestasjon, kablar og I praksis vil dette seie at ein i landskaps- ei hytte, ligg som ei ”øy” inne i Buer land- vernområda i fleire tilfelle kan nytte motori- skapsvernområde. Vedlikehald og drift av sert køyretøy utan å søkje om løyve. Slike desse anlegga er difor ikkje direkte omfatta tilfelle er lista opp i punkt 5.2 i verneregla- av vernereglane for landskapsvernområdet, ne. Bruken skal vere nødvendig og gjeld for

60 | BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE køyretøy på hjul eller belte (t.d. ATV), jf. om motorferdsel. lov om motorferdsel. For bruk av fly eller helikopter må det alltid søkjast om løyve. Søknad om motorferdsel skal sendast til forvaltingsstyresmakta. Forvaltingsstyres- Retningsliner for bruk av motorkøyretøy er makta handsamar søknaden i medhald av elles gjevne under dei tematiske avsnitta. verneføresegna. Forvaltingsstyresmakta sender kopi av vedtaket til den aktuelle Om søknader og løyve kommunen. Kommunen må handsame søk- naden etter Lov om motorferdsel. Søknaden skal vere skriftleg og skal over- sendast i god tid før planlagd transport, slik Kopi av vedtak om dispensasjonar skal sen- at forvaltingsstyresmakta får rimeleg tid til å dast Direktoratet for naturforvalting, oppsy- handsame søknaden. Søkjaren må leggje net (SNO) og den aktuelle kommunen sam- ved kart som syner ynskt trasé eller lokalitet stundes med at vedtaket vert kunngjort til for transporten eller løyvet. søkjaren. Søkjaren er pliktig til å innhente samtykke frå grunneigaren til køyring eller Søknad om motorferdsel må handsamast landing. både i medhald av verneføresegna og lov

BUER LANDSKAPSVERNOMRÅDE | 61 10. REFERANSAR

Bakke J, Dahl S. O. & Diesen M. 2000. Folgefonna nasjonalpark. Oppfølgjande utgreiing. Kvartærgeologi. Rapport frå Institutt for geografi. UiB 2000.65 s

Bøthner & Rolland 2003. Fylkesmannen i Hordaland. Landbruksavdelinga. Verneplan for Fol- gefonna. Konsekvensutgreiing. Konsekvensar for landbruket. 62 s.

Direktoratet for naturforvalting 1996. Forvalting av nasjonalparkar. Rapport 1996-3.

Direktoratet for naturforvalting 1999. Kartlegging av naturtyper. Verdisetting av biologisk mangfold. DN-håndbok 13-1999. Revidert internettutgave 2007.

Direktoratet for naturforvalting 2005. Policy og retningsliner for miljøforvaltingens samarbeid med nasjonalparksentrene. Rapport 2005-1.

Fylkesmannen i Hordaland 2003. Folgefonna nasjonalpark med tilliggjande område for landskapsvern. Konsekvensutgreiing av tiltaket. Verneframlegg. Høyringsutg. august 2003. 91 s.

Fylkesmannen i Hordaland 2005. Verneforskrifter og grenser vedtekne i kgl. res. 29.april 2005.

Hordaland fylkeskommune 2000. Kulturseksjonen Regional Utvikling. Kulturhistoriske registreringar. A/S Tyssefaldene. Kraftutbygging i Eitrheims- og Tokheimsvassdraga. 20 s.

Hordaland fylkeskommune 2002a. Kulturhistoriske registreringar. Avdeling for Regional utvikling Kulturseksjonen. Registreringar i samband med Verneplan for Folgefonna. Rapport 29- 2002. 30 s.

Hordaland fylkeskommune 2002b. Kulturlandskapssenteret. Verneplan for Folgefonna. Kon- sekvensutgreiing. Tema reiseliv/turisme. 53 s.

Naterstad J. 2003. Dokumentasjon og synleggjering av berggrunnsgeologien og det geologiske mangfaldet på Folgefonnhalvøya og innafor planområdet for verneplanen. Rapport frå Rosen- dalsstiftinga, juni 2003. 30 s.

Puschmann, O. 2005. Nasjonalt referansesystem for landskap - Beskrivelse av Norges 45 landskapsregioner. NIJOS rapporter 10/05: 204 s.

62 | vedlegg 11. VEDLEGG

Vedlegg 1: Retningsliner for merking og stikking av stigar og løyper

Utdrag frå ”Merkehåndboka” utgitt av DNT, Forbundet KYSTEN, Friluftsrådenes Landsfor- bund.

Rydding, merking, skilting og anna tilrettelegging er miljøinngrep og skal utførast så omsynsfullt og diskret som mogleg.

Sommarruter Stigar bør ryddast slik at dei ikkje gror att på to-tre år. Kvisting skal skje med greinsaks eller fintanna sag. Buskar skal klippast ved rota.

Merking Det skal ikkje merkjast på fjell eller stor stein. Dette fordi merkinga lett skal kunne fjernast dersom ruta vert lagt om eller lagt ned. Det må ikkje målast på gamle murar, steinbruer, andre sine grensevardar og liknande. Stigen skal kunne følgjast i begge retningar, og det bør merkjast i begge gangretningar. Det bør merkjast så tett at ein kan sjå frå eitt merke til eit anna. Dette trengst ikkje der stigen er tydeleg og ingen andre stigar kryssar. Unngå overmerking! Der det vert merkt på stein, må mose og lav fjernast.

Merking i fjellet I fjellområde vert det brukt merking med raud farge. Det skal brukast utandørs olje/alkydmåling, låveraud. Turistforeiningane merkjer til vanleg ruter i fjellet med raud T. Andre som merkjer bør bruke dei merketypane som vert nytta i skog, men med raud farge.

Varding Vardar vert brukte i berglendt terreng der det ikkje er tre. Av omsyn til uerfarne turgåarar skal det vardast også der det ikkje er tvil om kvar ruta går, t.d. i eit markert dalføre. Vardinga må vere så tydeleg at ruta kan følgjast sjølv utan stig og ved dårleg sikt. Vardinga skal kunne føl- gjast lett i begge retningar. I tillegg til vanlege vardar bør det brukast store siktvardar oppe på rygger i landskapet, som kan sjåast på lang avstand. Der ruta går over snøfonner eller stader der snøen ligg lenge, skal det byggjast store vardar på kvar side av fonna. Ofte vil det vere nyttig med siktesteinar som viser retninga over fonna.

I område med beitedyr må ein vere særleg nøye med at vardane står støtt, og velje ein vardety- pe som sikrar dette. Der det er mogleg, bør vardane plasserast på større steinar der beitedyra ikkje kjem til.

Det må aldri takast stein frå fornminne (gravrøyser, bogestelle, leiegjerde, dyregraver og liknande) eller gamle murar, steingjerde, steinbruer, grensesteinar, grensemerke, mm.

Vardetypar som kan brukast er trepunktsvarde, kilevarde/”bauta”, rullesteinsvarde, ”røys”, vis- ningsvarde med siktestein, sjå Merkehåndboka for nærmare skildring.

vedlegg | 63 Skilting Vegvisarskilt skal lagast i tre, med logoen til aktuell organisasjon eller kommune, med tekst tydeleg frest inn på framsida. Vegvisarskilt skal setjast opp alle stader der ei rute eller ein stig startar og der ei rute kryssar ei anna. Skilta skal monterast på stolpar av rundstokk, diameter 10 cm eller 3”x3” stender i bestandig tremateriale. Det må leggjast vekt på at stolpane ikkje vert for høge og dominerande i terrenget, ca 2 m over bakken vil være nok.

Vinterruter – fjell

Kvisting Til å merkje vinterruter bruker ein kvisting. Dette er særleg viktig før dei store utfartsperiodane i vinter- og påskeferien.

Ein bruker kvist av lauvtrevyrke i lengde 1,5 - 2,5 m. I kupert terreng må det brukast lang kvist for å unngå nedføyking. Kvisten bør hoggast sommaren før han skal brukast, slik at han er tørr og lett utan å vere sprø. Han skal ikkje vere ein enkelt stokk, men må ha nokre forgreiningar i toppen. Han må heller ikkje vere så mjuk at han legg seg ned ved snødrev.

Kvisting skjer som regel frå snøskuter. Når løypa vert lagd, må den som kvistar ta omsyn til at det er skiløparar som skal bruke løypa. Avstanden mellom kvistane må ikkje vere meir enn ca 30 m i svingar, og nær skavlar må han vere mindre. Der løypa går mellom hytter over tregren- sa, må kvistinga gå frå dør til dør. I tillegg til kvistinga bør det skiltast der kvistinga startar og i alle stigdele/løypekryss. Skilta bør festast på stakar.

64 | vedlegg Vedlegg 2. Kart over turstiar

vedlegg | 65 Vedlegg 3. Fleirbruksplan skogsdrift i Ænesdalen landskapsvernområde

66 | vedlegg Vedlegg 4. Kart over INON område

vedlegg | 67 Vedlegg 5 Verneforskrift Folgefonna nasjonalpark

Forskrift om vern av Folgefonna nasjonalpark, Etne, Kvinnherad, Odda og Jondal kommunar og Ullensvang herad, Hordaland.

Fastsett ved Kronprinsreg.res. 29. april 2005 med heimel i lov 19. juni 1970 nr. 63 om naturvern § 3, jf. § 4 og § 21, § 22 og § 23. Fremma av Miljøverndepartementet.

§ 1. Avgrensing

Nasjonalparken gjeld følgjande statsallmenningar:

Etne kommune: 151/1

Kvinnherad kommune: 285/1

Jondal kommune: 38/1

Odda kommune: 51/5

Ullensvang herad: 156/1

Nasjonalparken gjeld følgjande gnr./bnr.:

Etne kommune: 98/1, 98/2, 99/1, 99/3, 100/1, 101/1, 101/2, 101/5, 101/6, 101/7, 101/8, 102/1, 102/2, 102/3, 103/1, 104/1, 104/64.

Kvinnherad kommune: 55/1, 55/2, 55/3, 55/4, 55/5, 55/6, 57/1, 57/2, 57/4, 57/5, 58/1, 58/2, 59/1, 59/2, 59/4, 59/6, 59/10, 59/11, 59/12, 60/1, 60/2, 60/3, 60/4, 60/5, 60/6, 61/1, 62/1, 62/2, 63/1, 63/2, 63/6, 64/1, 64/2, 64/3, 64/4, 64/5, 64/6, 64/7, 64/8, 64/9, 64/10, 64/11, 64/12, 64/13, 64/14, 64/16, 66/1, 66/3, 68/1, 69/1, 71/1, 71/2, 71/9, 72/1, 72/2, 73/1, 73/2, 74/1, 75/1, 75/2, 75/3, 75/4, 76/1, 76/2, 77/1, 77/2, 78/1, 78/2, 78/3, 84/1, 84/2, 84/3, 85/1, 85/2, 85/3, 85/7, 85/4, 85/5, 85/6, 85/8, 85/9, 85/10, 85/11, 85/12, 85/13, 85/14, 85/15, 85/16, 85/17, 85/18, 85/19, 85/20, 85/21, 85/28, 85/30, 86/1, 86/2, 86/4, 86/5, 87/1, 87/2, 87/3, 87/4, 87/7, 87/11, 87/12, 87/13, 87/14, 87/15, 87/21, 89/1, 89/2, 89/3, 89/4, 89/16, 90/1, 90/2, 90/3, 90/4, 90/5, 90/7, 90/8, 90/9, 90/11, 90/12, 90/13, 90/14, 90/15, 91/1, 91/2, 91/3, 91/4, 91/5, 91/10, 91/12, 92/1, 92/2, 92/3, 92/4, 92/5, 92/6, 93/1, 93/2, 93/3, 93/4, 93/5, 93/6, 93/7, 93/8, 93/9, 93/13, 93/14, 93/16, 94/1, 94/2, 94/3, 94/4, 94/5, 94/8, 94/6, 94/7, 94/9, 104/2, 251/2.

Odda kommune: 36/1, 36/2, 37/1, 37/2, 37/3, 45/1, 46/1, 47/1, 47/2, 48/3, 48/4, 49/1, 49/2, 49/3, 49/4, 49/5, 49/6, 50/1, 50/2, 50/3, 51/1, 51/2, 51/3, 51/4, 51/5, 52/1, 52/2, 52/3, 52/4, 52/5, 52/6, 52/7, 52/8, 53/1, 53/2, 60/2, 60/6, 61/11, 62/1, 63/1, 63/2, 63/3, 63/4, 63/5, 64/2, 64/3, 64/5, 64/60, 64/294, 65/1, 65/2, 65/4, 66/1, 66/2, 66/3, 67/1, 68/1, 68/2, 68/3, 69/1, 69/2, 70/1, 70/2.

Ullensvang herad: 47/1, 47/2, 47/3, 47/4, 47/5, 47/6, 47/8, 48/1, 49/1, 50/1, 50/2, 50/3, 50/4, 51/1, 51/3, 51/4, 51/6, 51/7, 52/1, 52/2, 52/3, 52/4, 53/1, 53/2, 53/3, 53/4, 53/5, 54/1, 54/2, 54/3, 54/4, 54/5, 54/6, 54/7, 54/8, 54/9, 56/1, 56/2, 56/3.

Det samla arealet er om lag 545,2 km2 . Grensene for nasjonalparken går fram av kart i målestokk 1:120.000, datert Miljø- verndepartementet april 2005. Dei nøyaktige grensene for nasjonalparken skal merkast av i marka. Knekkpunkta skal bli koordinatfesta.

Kartet og verneforskrifta finst i kommunane, hos Fylkesmannen i Hordaland, i Direktoratet for naturforvaltning og i Miljøvern- departementet.

§ 2. Formål

Formålet med nasjonalparken er å:

- ta vare på eit stort og tilnærma urørt naturområde, som sikrar heilskapen og variasjonen i naturen frå låglandet til høgarelig- gjande område med fjell og bre - ta vare på verdfull vassdragsnatur - sikre det biologiske mangfaldet med økosystem, artar og bestandar - sikre viktige geologiske førekomstar - sikre verdfulle kulturminne.

Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

68 | vedlegg § 3. Vernereglar

1. Landskapet 1.1 Vern mot inngrep i landskapet Området er verna mot alle inngrep, mellom anna oppsetting og ombygging av bygningar, andre varige eller mellombelse innretningar, gjerde og anlegg, bygging av vegar, bergverksdrift, regulering av vassdrag, graving, utfylling og påfylling av masse, sprenging og boring, bryting av stein, mineral eller fossil, fjerning av større stein og blokker, drenering og anna form

for tørrlegging, nydyrking, bakkeplanering, nyplanting, framføring av luft- og jordleidningar, bygging av bruer og klopper, merking av stiar og løyper o.l. Kulturminne skal vernast mot skade og øydelegging. Opplistinga er ikkje uttømande. 1.2 Reglane i punkt 1.1 er ikkje til hinder for: a) Vedlikehald av bygningar og andre eksisterande innretningar. Vedlikehald omfattar ikkje ombygging eller utbygging. Vedlikehald skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk. b) 1. Drift og vedlikehald av eksisterande energi- og kraftanlegg. Bruk av motorisert transport krev særskilt løyve etter punkt 6.3.i). 2. Nødvendig istandsetting ved akutt utfall. Ved bruk av motorisert transport skal det i ettertid sendast melding til forvaltningsstyresmakta. 3. Oppgradering/fornying av kraftanlegg og kraftliner for heving av spenningsnivå og auking av linetverrsnitt når dette ikkje fører til vesentlige fysiske endringar i forhold til verneformålet. c) Vedlikehald av eksisterande stiar og løyper med bruer, klopper, vardar, merking og skilt i samsvar med forvaltningsplanen etter § 5. 1.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Ombygging og utviding av bygningar. b) Ny oppføring av bygningar som går tapt ved brann eller anna naturskade. c) Oppføring av bygningar og anlegg i samband med husdyrnæring, herunder oppattbygging av stølshus. d) Oppføring av bygningar i samband med oppsyn med verneforskriftene og oppsyn i medhald av anna lov. e) Bygging av bruer og klopper. f) Merking og rydding av nye stiar og løyper. g) Oppsetting av skilt og vegvisarar i samsvar med forvaltningsplanen etter § 5. h) Oppsetting av gjerde i samband med beite eller tiltak for å hindre skorfeste. i) Oppattbygging og restaurering av stølshus i Håedal i Ullensvang herad for å gjenskape gammalt stølsmiljø. j) Oppgradering/fornying av energi- og kraftanlegg som ikkje fell inn under § 3 punkt 1.2.b). Ombygging, utviding og nybygg skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet.

2. Plantelivet 2.1 Vern av vegetasjon Vegetasjonen, også daude tre og buskar, skal vernast mot all slags skade og øydelegging som ikkje kjem av vanleg ferdsel og tradisjonell beiting i utmark. Såing, treslagskifte og planting er ikkje tillate. 2.2 Reglane i punkt 2.1 er ikkje til hinder for: a) Bruk av området til beite. b) Skånsam bruk av trevirke til bålbrenning. c) Plukking av bær og matsopp. d) Plukking av vanlege plantar og friske kvistar til eigen bruk. 2.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til hogst av ved i nasjonalparken til eigen bruk. 2.4 Direktoratet for naturforvaltning kan ved forskrift regulere beite som kan skade eller øydeleggje naturmiljøet.

3. Dyrelivet 3.1 Vern av dyrelivet Dyrelivet, inkludert hi, reir, hekke-, yngle- og gyteplassar er freda mot skade og unødig uroing. Utsetjing av dyr på land og i vatn er forbode. Kalking i vassdrag er ikkje lov utan særskilt løyve. 3.2 Reglane i punkt 3.1 er ikkje til hinder for: a) Jakt etter viltlova. b) Fiske etter lakse- og innlandsfisklova. 3.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til:

vedlegg | 69 a) Kalking av vatn og elvar for å hindre at ein art døyr ut. Forvaltningsplanen, jf. § 5, kan fastsetje referanseområde der kalking er forbode. b) Tiltak for å fremje fiske, når slike tiltak elles ikkje strir mot formålet med vernet.

4. Kulturminne 4.1 Kulturminne skal sikrast mot skade og øydelegging. Lause kulturminne skal ikkje flyttast eller fjernast. 4.2 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til istandsetting, vedlikehald og skjøtsel av kulturminne.

5. Ferdsel 5.1 Generelt om ferdsel All ferdsel og aktivitet skal vere omsynsfull og varsam slik at ein ikkje skadar natur eller kulturminne. 5.2 Organisert ferdsel Reglane i denne forskrifta er ikkje til hinder for organisert turverksemd til fots så lenge naturmiljøet ikkje blir skadelidande. Annan organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha særskilt løyve av forvaltningsstyresmakta. Utover dette vises det til forvaltningsplanen i § 5. 5.3 Sykling og bruk av hest Sykling og organisert bruk av hest er berre tillate langs trasear som er godkjende for slik bruk i forvaltningsplanen etter § 5. 5.4 Regulering av ferdsel Innanfor nærare avgrensa delar av nasjonalparken kan Direktoratet for naturforvaltning ved forskrift regulere eller forby all ferdsel som kan vere til skade for naturmiljøet. 5.5 Omlegging av stiar Av omsyn til naturmiljøet og kulturminne kan forvaltningsstyresmakta legge om eller kreve fjerna merking av stiar og løyper. 5.6 Generelle unnatak for ferdsel Reglane i punkt 5 gjeld ikkje nødvendig ferdsel ved gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta.

6. Motorferdsel 6.1 Forbod mot motorferdsel Motorferdsel er forbode på land, vatn og i lufta under 300 meter. 6.2 Reglane i punkt 6.1 er ikkje til hinder for: a) Nødvendig ferdsel ved gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta. 6.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Øvingskøyring til formål nemnt i punkt 6.2.a. b) Motorferdsel i samband med husdyrhald. c) Motorferdsel i samband med hogst av ved til eigen bruk etter punkt 2.3. d) Motorferdsel i samband med merking og rydding av nye stiar og løyper etter punkt 1.3.f. e) Motorferdsel for uttransport av felt storvilt. f) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport av material, utstyr og proviant til hytter, stølshus o.l. g) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport i samband med drift av turisthytter. h) Bruk av påhengsmotor med inntil 10 hk på Hildalsvatnet. i) Nødvendig motorferdsel i samband med drift, vedlikehald, og oppgradering/fornying av eksisterande energi- og kraftanlegg, jf. § 3 punkt 1.2.b. nr. 1 og 3.

7. Ureining 7.1 Forbod mot ureining Ureining og forsøpling er forbode. All bruk av kjemiske middel som kan påverke naturmiljøet er forbode. 7.2 Støy Bruk av motor på modellfly, modellbåt, isbor o.l. er forbode.

70 | vedlegg § 4. Generelle dispensasjonsreglar

Forvaltningsstyresmakta kan gjere unnatak frå reglane når formålet med vernet krev det, for vitskaplege granskingar, for arbeid av vesentleg samfunnsmessig verdi, eller i andre særlege høve når dette ikkje er i strid med verneformålet.

§ 5. Forvaltningsplan

Det skal utarbeidast forvaltningsplan med nærare retningsliner for forvaltning, skjøtsel, tilrettelegging, informasjon osv. Direk- toratet for naturforvaltning skal godkjenne forvaltningsplanen.

Forvaltningsstyresmakta kan setje i verk tiltak for å fremje formålet med vernet.

§ 6. Forvaltningsmynde

Direktoratet for naturforvaltning fastset kven som er forvaltningsstyresmakt for verneforskrifta.

§ 7. Rådgivande utval

Forvaltningsstyresmakta kan opprette eit rådgivande utval for forvaltning av nasjonalparken.

§ 8. Iverksetting

Denne forskrifta trer i kraft straks.

Vedlegg 6 Verneforskrift Bondhusdalen landskapsvernområde

Forskrift om vern av Bondhusdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland.

Fastsett ved Kronprinsreg.res. 29. april 2005 med heimel i lov 19. juni 1970 nr. 63 om naturvern, § 5, jf. § 6, og § 21, § 22 og § 23. Fremma av Miljøverndepartementet.

§ 1. Avgrensing

Landskapsvernområdet gjeld følgjande gnr./bnr. i Kvinnherad kommune:

59/1, 59/2, 59/4, 59/6, 59/10, 59/11, 59/12, 59/13, 59/53, 59/54, 59/55, 59/56, 59/9, 60/1, 60/2, 60/3, 60/4, 60/5, 60/6.

Det samla arealet er på om lag 14,0 km2 . Grensene for landskapsvernområdet er vist på kart i målestokk 1:25.000, datert Miljøverndepartementet april 2005.

Dei nøyaktige grensene for verneområdet skal merkast av i terrenget og knekkpunkta skal bli koordinatfesta.

Kartet og verneforskrifta finst i Kvinnherad kommune, hos Fylkesmannen i Hordaland, Direktoratet for naturforvaltning og i Miljøverndepartementet.

§ 2. Formål

Formålet med Bondhusdalen landskapsvernområde er å:

- ta vare på eit eigenarta og vakkert naturområde med store opplevingskvalitetar knytt til heilskapen og variasjonen i naturen frå dalføret opp mot høgfjellet - sikre viktige geologiske førekomstar og biologisk mangfald - sikre verdfull vassdragsnatur - verne om verdfulle kulturlandskap og kulturminne.

Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

vedlegg | 71 § 3. Vernereglar

1. Landskapet 1.1 Inngrep i landskapet Området skal vernast mot inngrep som vesentleg kan endre eller verke inn på landskapet sin art eller karakter. Med dei unnatak som følgjer av forskrifta punkt 1.2 og 1.3 er det generelt forbod mot inngrep som vegbygging, oppføring av bygningar eller anlegg, andre varige eller mellombelse innretningar, bergverksdrift, vassdragsregulering, graving og påfylling av masse, boring og sprenging, bryting av stein, mineral eller fossil, fjerning av større stein og blokker, drenering og anna form

for tørrlegging, nydyrking, nyplanting, bakkeplanering, snauhogst, framføring av leidningar i lufta og i jorda, bygging av bruer og klopper, Oppsetting av skilt, merking av stiar og turløyper og liknande. Kulturminne skal vernast mot skade og øydeleg- ging. Opplistinga er ikkje uttømande. Fylkesmannen avgjer i tvilstilfelle om eit tiltak kan endre landskapet sin art eller karakter vesentleg. 1.2 Reglane i punkt 1.1 er ikkje til hinder for: a) Vedlikehald av bygningar og andre eksisterande innretningar. Vedlikehald omfattar ikkje ombygging eller utbygging. Vedlikehald skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk. b) 1. Drift og vedlikehald av eksisterande energi- og kraftanlegg. Bruk av motorisert transport må skje i samsvar med lov om motorferdsel § 4 e. 2. Nødvendig istandsetting ved akutt utfall. Ved bruk av motorisert transport skal det i ettertid sendast melding til forvaltningsstyresmakta. 3. Oppgradering/fornying av kraftanlegg og kraftliner for heving av spenningsnivå og auking av linetverrsnitt når dette ikkje fører til vesentlige fysiske endringar i forhold til verneformålet. c) Vedlikehald av veg i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. d) Vedlikehald av merka stiar, skilt, bruer og løyper i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. e) Anlegg for sanking av beitedyr og nødvendig gjerdehald for beitedyr i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. Grunneigar kan setje opp feste for slikkesteinar o.l. til beitedyr. f) Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka mark og innmarksbeite. 1.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Ombygging og utviding av eksisterande bygningar. b) Ny oppføring av bygningar som er skada ved brann eller naturskade. c) Riving av bygningar som pregar landskapet sin art og karakter. d) Oppføring av nye bygningar som er nødvendige i samband med jordbruk. skogbruk og husdyrnæring, herunder oppattbygging av stølshus. e) Rydding av nytt innmarksbeite. f) Bygging av bruer og klopper som er nødvendige i samband med beitebruk og friluftsliv. g) Merking og opparbeiding av turstiar. h) Tiltak for å hindre skorfeste. i) Bygging av enkle driftsvegar til mellombels bruk for uttak av kulturskog i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. j) Oppgradering/fornying av energi- og kraftanlegg som ikkje fell inn under § 3 punkt 1.2.b. k) Framføring av nye kraftleidningar. Ombygging, utviding og nybygg skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet.

2. Plantelivet 2.1 Vern av vegetasjon Plantelivet skal vernast mot skade og øydelegging. Det er forbode å innføre nye planteartar. 2.2 Beite Beite er tillate. 2.3 Hogst Reglane i punkt 2.1. er ikkje til hinder for: a) Hogst av ved til eigen bruk for hytter, stølar o.l. i landskapsvernområdet. b) Avverking av ståande kulturskog, etablering av ny skog med stadeigne treslag og nødvendige skogkulturtiltak i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. c) Hogst i samsvar med plan godkjent av forvaltningsstyresmakta.

3. Dyrelivet

72 | vedlegg 3.1 Vern av dyrelivet Det er ikkje tillate å innføre nye dyreartar. 3.2 Jakt og fiske Jakt er tillate etter viltlova. Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfiskelova.

4. Ferdsel 4.1 Generelt om ferdsel All ferdsel skal skje med varsemd og slik at det ikkje skjer skade på naturmiljø eller kulturminne. 4.2 Organisert ferdsel Reglane i denne forskrifta er ikkje til hinder for organisert turverksemd til fots så lenge naturmiljøet ikkje blir skadelidande. Annan organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha særskilt løyve av forvaltningsstyresmakta. Utover dette vises det til forvaltningsplanen i § 7. 4.3 Bruk av sykkel og hest Sykling og organisert bruk av hest er berre tillate på veger eller trasear som er godkjend for slik bruk i forvaltningsplanen etter § 7. 4.4 Regulering av ferdsel Innafor landskapsvernområdet kan Direktoratet for naturforvaltning ved forskrift regulere eller forby ferdsel som kan vere til skade for naturmiljøet. 4.5 Generelle unnatak for ferdsel Reglane i punkt 4 gjeld ikkje nødvendig ferdsel ved gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta.

5. Motorferdsel 5.1 Forbod mot motorferdsel Motorferdsel er forbode på land, vatn og i lufta under 300 meter. 5.2 Reglane i pkt. 5.1 gjeld ikkje: a) Nødvendig gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta. b) Nødvendig motorferdsel i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring. c) Nødvendig motorferdsel i samband med vedhogst i samsvar med punkt 2.3. d) Nødvendig motorferdsel for uttransport av felt storvilt. 5.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Øvingskjøring til formål nemnt i punkt 5.2.a. b) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport av material, utstyr og proviant til hytter, stølshus o.l. c) Nødvendig motorferdsel i samband med oppgradering/fornying av kraftanlegg og kraftliner, jf. § 3 punkt 1.2.b.3.

§ 4. Generelle dispensasjonsreglar

Forvaltningsstyresmakta kan gjere unnatak frå reglane når formålet med vernet krev det, for vitskaplege granskingar, for arbeid av vesentleg samfunnsmessig verdi, eller i andre særlege tilfelle når dette ikkje er i strid med verneformålet.

§ 5. Forvaltningsplan

Forvaltningsstyresmakta kan setje i verk tiltak for å fremje formålet med vernet. Det skal utarbeidast ein forvaltningsplan med nærare retningsliner for forvaltning, skjøtsel, tilrettelegging, informasjon m.m. Forvaltningsplanen skal godkjennast av Direktoratet for naturforvaltning.

§ 6. Forvaltningsmynde

Direktoratet for naturforvaltning fastset kven som er forvaltningsstyresmakt for verneforskrifta.

§ 7. Rådgivande utval

vedlegg | 73 Forvaltningsstyresmakta kan opprette eit rådgivande utval for forvaltning av landskapsvernområdet.

§ 8. Iverksetting

Denne forskrifta trer i kraft straks.

Vedlegg 7 Verneforskrift Ænesdalen landskapsvernområde

Forskrift om vern av Ænesdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland.

Fastsett ved Kronprinsreg.res. 29. april 2005 med heimel i lov 19. juni 1970 nr. 63 om naturvern § 5, jf. § 6 og § 21, § 22 og § 23. Fremma av Miljøverndepartementet.

§ 1. Avgrensing

Landskapsvernområdet gjeld følgjande gnr./bnr. i Kvinnherad kommune:

64/1, 64/2, 64/3, 64/4, 64/5, 64/6, 64/7, 64/8, 64/9, 64/10, 64/11, 64/12, 64/13, 64/14, 64/16.

Det samla arealet er på om lag 3,4 km2 . Grensene for landskapsvernområdet er vist på kart i målestokk 1:25.000, datert Mil- jøverndepartementet april 2005. Dei nøyaktige grensene for verneområdet skal merkast av i terrenget og knekkpunkta skal bli koordinatfesta.

Kartet og verneforskrifta finst i Kvinnherad kommune, hos Fylkesmannen i Hordaland, Direktoratet for naturforvaltning og i Miljøverndepartementet.

§ 2. Formål

Formålet med Ænesdalen landskapsvernområde er å:

Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

§ 3. Vernereglar

74 | vedlegg Grunneigar kan setje opp feste for slikkesteinar o.l. til beitedyr. d) Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka mark og innmarksbeite.

1.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Ombygging og utviding av eksisterande bygningar. b) Ny oppføring av bygningar som er skada ved brann eller naturskade. c) Riving av bygningar som pregar landskapet sin art og karakter. d) Oppføring av nye bygningar i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring, herunder oppattbygging av stølshus. e) Rydding av nytt innmarksbeite. f) Bygging av bruer og klopper i samband med beitebruk og friluftsliv. g) Merking og opparbeiding av turstiar. h) Tiltak for å hindre skorfeste. i) Bygging av enkle driftsvegar til mellombels bruk for uttak av kulturskog i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. Ombygging, utviding og nybygg skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet.

3. Dyrelivet 3.1 Vern av dyrelivet Det er ikkje tillate å innføre nye dyreartar. 3.2 Jakt og fiske Jakt er tillate etter viltlova. Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfiskelova.

4. Ferdsel 4.1 Generelt om ferdsel All ferdsel skal skje med varsemd og slik at det ikkje skjer skade på naturmiljø eller kulturminne.

4.2 Organisert ferdsel Reglane i denne forskrifta er ikkje til hinder for organisert turverksemd til fots så lenge naturmiljøet ikkje blir skadelidande. Annan organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha særskilt løyve av forvaltningsstyresmakta. Utover dette vises det til forvaltningsplanen i § 7. 4.3 Bruk av sykkel og hest Sykling og organisert bruk av hest er berre tillate på veger eller trasear som er godkjend for slik bruk i forvaltningsplanen etter § 7. 4.4 Regulering av ferdsel Innafor landskapsvernområdet kan Direktoratet for naturforvaltning ved forskrift regulere eller forby ferdsel som kan vere til skade for naturmiljøet. 4.5 Generelle unnatak for ferdsel Reglane i punkt 4 gjeld ikkje nødvendig ferdsel ved gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsopp-

vedlegg | 75 gaver bestemt av forvaltningsstyresmakta.

5. Motorferdsel 5.1 Forbod mot motorferdsel Motorferdsel er forbode på land, vatn og i lufta under 300 meter. 5.2 Reglane i punkt 5.1 gjeld ikkje: a) Nødvendig motorferdsel ved militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta. b) Nødvendig motorferdsel i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring. c) Nødvendig motorferdsel i samband med vedhogst i samsvar med punkt 2.3. e) Nødvendig motorferdsel for uttransport av felt storvilt. 5.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Øvingskjøring til formål nemnt i punkt 5.2.a. b) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport av material, utstyr og proviant til hytter, stølshus o.l.

§ 4. Generelle dispensasjonsreglar

Forvaltningsstyresmakta kan gjere unnatak frå reglane når formålet med vernet krev det, for vitskaplege granskingar, for arbeid av vesentleg samfunnsmessig verdi, eller i andre særlege tilfelle når dette ikkje er i strid med verneformålet.

§ 5. Forvaltningsplan

§ 6. Forvaltningsmynde

Direktoratet for naturforvaltning fastset kven som er forvaltningsstyresmakt for verneforskrifta.

§ 7. Rådgivande utval

Forvaltningsstyresmakta kan opprette eit rådgivande utval for forvaltning av landskapsvernområdet.

§ 8. Iverksetting

Denne forskrifta trer i kraft straks.

Vedlegg 8 Verneforskrift Hattebergsdalen landskapsvernområde

Forskrift om vern av Hattebergsdalen landskapsvernområde, Kvinnherad kommune, Hordaland.

Fastsett ved Kronprinsreg.res. 29. april 2005 med heimel i lov 19. juni 1970 nr. 63 om naturvern § 5, jf. § 6 og § 21, § 22 og § 23. Fremma av Miljøverndepartementet.

§ 1. Avgrensing

Landskapsvernområdet gjeld følgjande gnr./bnr. i Kvinnherad kommune: 87/1, 87/2, 87/3, 87/4, 87/7, 87/11, 87/12, 87/13, 87/14, 87/15, 87/21, 87/57, 88/1, 89/1, 89/2, 89/3, 89/4, 89/16, 90/1, 90/2, 90/3, 92/3, 90/4, 90/5, 90/7, 90/8, 90/9, 90/11, 90/12, 90/13.

76 | vedlegg Det samla arealet er på om lag 15,4 km2 . Grensene for landskapsvernområdet er vist på kart i målestokk 1:25.000, datert Miljøverndepartementet april 2005. Dei nøyaktige grensene for verneområdet skal merkast av i terrenget og knekkpunkta skal bli koordinatfesta.

Kartet og verneforskrifta finst i Kvinnherad kommune, hos Fylkesmannen i Hordaland, Direktoratet for naturforvaltning og i Miljøverndepartementet.

§ 2. Formål

Formålet med Hattebergsdalen landskapsvernområde er å:

Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging.

§ 3. Vernereglar

for tørrlegging, nydyrking, nyplanting, bakkeplanering, snauhogst, framføring av leidningar i lufta og i jorda, bygging av bruer og klopper, Oppsetting av skilt, merking av stiar og turløyper og liknande. Kulturminne skal vernast mot skade og øydeleg- ging. Opplistinga er ikkje uttømande. Fylkesmannen avgjer i tvilstilfelle om eit tiltak kan endre landskapet sin art eller karakter vesentleg. 1.2 Reglane i punkt 1.1 er ikkje til hinder for: a) Vedlikehald av bygningar og andre eksisterande innretningar. Vedlikehald omfattar ikkje ombygging eller utbygging. Vedlikehald skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk. b) 1. Drift og vedlikehald av eksisterande energi- og kraftanlegg. Bruk av motorisert transport må skje i samsvar med lov om motorferdsel § 4 e. 2. Nødvendig istandsetting ved akutt utfall. Ved bruk av motorisert transport skal det i ettertid sendast melding til forvaltningsstyresmakta. 3. Oppgradering/fornying av kraftanlegg og kraftliner for heving av spenningsnivå og auking av linetverrsnitt når dette ikkje fører til vesentlige fysiske endringar i forhold til verneformålet. c) Vedlikehald av veg i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7 og mindre uttak av grus i eksisterande grustak der dette er nødvendig for slikt vedlikehald. d) Vedlikehald av merka stiar, skilt, bruer og løyper i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. e) Anlegg for sanking av beitedyr og nødvendig gjerdehald for beitedyr i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. Grunneigar kan setje opp feste for slikkesteinar o.l. til beitedyr. f) Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka mark og innmarksbeite. 1.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Ombygging og utviding av eksisterande bygningar. b) Ny oppføring av bygningar som er skada ved brann eller naturskade. c) Riving av bygningar som pregar landskapet sin art og karakter. d) Oppføring av nye bygningar i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring, herunder oppattbygging av stølshus. e) Rydding av nytt innmarksbeite. f) Bygging av bruer og klopper som er nødvendige i samband med beitebruk og friluftsliv. g) Merking og opparbeiding av turstiar. h) Tiltak for å hindre skorfeste. i) Bygging av enkle driftsvegar til mellombels bruk for uttak av kulturskog i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. j) Oppgradering/fornying av energi- og kraftanlegg som ikkje fell inn under § 3 punkt 1.2.b.

vedlegg | 77 k) Framføring av nye kraftleidningar. Ombygging, utviding og nybygg skal skje i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet.

2. Plantelivet 2.1 Vern av vegetasjon Plantelivet skal vernast mot skade og øydelegging. Det er forbode å innføre nye planteartar. 2.2 Beite Beite er tillate. 2.3 Hogst Reglane i punkt 2.1 er ikkje til hinder for: a) Hogst av ved til eigen bruk for hytter, stølar o.l. i landskapsvernområdet. b) Avverking av ståande kulturskog, etablering av ny skog med stadeigne treslag og nødvendige skogkulturtiltak i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. c) Hogst i samsvar med plan godkjent av forvaltningsstyresmakta.

3. Dyrelivet 3.1 Vern av dyrelivet Det er ikkje tillate å innføre nye dyreartar. 3.2 Jakt og fiske Jakt er tillate etter viltlova. Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfisklova.

5. Motorferdsel 5.1 Forbod mot motorferdsel Motorferdsel er forbode på land utanom vegane, vatn og i lufta under 300 meter. 5.2 Reglane i punkt 5.1 gjeld ikkje: a) Nødvendig motorferdsel ved militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningsstyresmakta. b) Nødvendig motorferdsel i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring. c) Nødvendig motorferdsel i samband med vedhogst i samsvar med punkt 2.3. d) Nødvendig motorferdsel for uttransport av felt storvilt. 5.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: a) Øvingskjøring til formål nemnt i punkt 5.2.a. b) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport av material, utstyr og proviant til hytter, stølshus o.l.

78 | vedlegg c) Nødvendig motorferdsel i samband med oppgradering/fornying av kraftanlegg og kraftliner, jf. § 3 punkt 1.2.b.3. 5.4 Regulering av motorferdsel Forvaltningsstyresmakta kan forby eller regulere motorferdsel på vegane i landskapsvernområdet i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7, dersom dette er nødvendig for å sikre verneformålet.

§ 4. Generelle dispensasjonsreglar

Forvaltningsstyresmakta kan gjere unnatak frå reglane når formålet med vernet krev det, for vitskaplege granskingar, for arbeid av vesentleg samfunnsmessig verdi, eller i andre særlege tilfelle når dette ikkje er i strid med verneformålet.

§ 5. Forvaltningsplan

§ 6. Forvaltningsmynde

Direktoratet for naturforvaltning fastset kven som er forvaltningsstyresmakt for verneforskrifta.

§ 7. Rådgivande utval

Forvaltningsstyresmakta kan opprette eit rådgivande utval for forvaltning av landskapsvernområdet.

§ 8. Iverksetting

Denne forskrifta trer i kraft straks.

Vedlegg 9 Verneforskrift Buer landskapsvernområde

Forskrift om vern av Buer landskapsvernområde, Odda kommune, Hordaland.

Fastsett ved Kronprinsreg.res. 29. april 2005 med heimel i lov 19. juni 1970 nr. 63 om naturvern § 5, jf. § 6 og § 21, § 22 og § 23. Fremma av Miljøverndepartementet.

§ 1. Avgrensing

Landskapsvernområdet gjeld følgjande gnr./bnr. i Odda kommune:

50/1, 50/2, 50/3, 51/1, 51/2, 51/3, 51/ 4, 51/5, 52/1, 52/2, 52/ 3, 52/4, 52/5, 52/6, 52/7, 52/8, 53/1, 53/2, 63/1, 63/2, 63/3, 63/4, 63/5.

Det samla arealet er på om lag 21,3 km2 . Grensene for landskapsvernområdet er vist på kart i målestokk 1:30.000, datert Miljøverndepartementet april 2005. Dei nøyaktige grensene for verneområdet skal merkast av i terrenget og knekkpunkta skal bli koordinatfesta.

Kartet og verneforskrifta finst i Odda kommune, hos Fylkesmannen i Hordaland, Direktoratet for naturforvaltning og i Miljø- verndepartementet.

§ 2. Formål

Formålet med Buer landskapsvernområde er å:

- ta vare på eit eigenarta og vakkert naturområde med store opplevingskvalitetar knytt til heilskapen og variasjonen i naturen frå dalføret opp mot høgfjellet

vedlegg | 79 - sikre viktige geologiske førekomstar og biologisk mangfald Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfisklova. - sikre verdfull vassdragsnatur - verne om verdfulle kulturlandskap og kulturminne. 4. Ferdsel 4.1 Generelt om ferdsel Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging. All ferdsel skal skje med varsemd og slik at det ikkje skjer skade på naturmiljø eller kulturminne. 4.2 Organisert ferdsel § 3. Vernereglar Reglane i denne forskrifta er ikkje til hinder for organisert turverksemd til fots så lenge naturmiljøet ikkje blir skadelidande. 1. Landskapet Annan organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha særskilt løyve av forvaltningsstyresmak- 1.1 Inngrep i landskapet ta. Utover dette vises det til forvaltningsplanen i § 7. Området skal vernast mot inngrep som vesentleg kan endre eller verke inn på landskapet sin art eller karakter. Med dei 4.3 Regulering av ferdsel unnatak som følgjer av forskrifta punkt 1.2 og 1.3 er det generelt forbod mot inngrep som vegbygging, oppføring av byg- Innafor landskapsvernområdet kan Direktoratet for naturforvaltning ved forskrift regulere eller forby ferdsel som kan ningar eller anlegg, andre varige eller mellombelse innretningar, bergverksdrift, vassdragsregulering, graving og påfylling av vere til skade for naturmiljøet. masse, boring og sprenging, bryting av stein, mineral eller fossil, fjerning av større stein og blokker, drenering og anna form

for tørrlegging, nydyrking, nyplanting, bakkeplanering, snauhogst, framføring av leidningar i lufta og i jorda, bygging av bruer 4.4 Bruk av sykkel og hest og klopper, oppsetjing av skilt, merking av stiar og turløyper og liknande. Kulturminne skal vernast mot skade og øydeleg- Sykling og organisert bruk av hest er berre tillate på veger eller trasear som er godkjend for slik bruk i forvaltningspla- ging. Opplistinga er ikkje uttømande. nen etter § 7. Fylkesmannen avgjer i tvilstilfelle om eit tiltak kan endre landskapet sin art eller karakter vesentleg. 4.5 Generelle unnatak for ferdsel 1.2 Reglane i punkt 1.1 er ikkje til hinder for: Reglane i punkt 4 gjeld ikkje nødvendig ferdsel ved gjennomføring av militær operativ verksemd og tiltak i samband a) Vedlikehald av bygningar og andre innretningar. Vedlikehald omfattar ikkje ombygging eller utbygging. Vedlikehald med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsopp- skal vere i samsvar med tradisjonell byggeskikk. gaver bestemt av forvaltningsstyresmakta. b) Vedlikehald av merka stiar, skilt, bruer og løyper i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. 5. Motorferdsel c) Anlegg for sanking av beitedyr og nødvendig gjerdehald for beitedyr i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. Grunneigar kan setje opp feste for slikkesteinar o.l. til beitedyr. 5.1 Forbod mot motorferdsel d) Skjøtsel og drift av eksisterande dyrka mark og innmarksbeite. Motorferdsel er forbode på land, i vatn og i lufta under 300 meter. 1.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: 5.2 Reglane i punkt 5.1 gjeld ikkje: a) Ombygging og utviding av eksisterande bygningar. a) Nødvendig motorferdsel ved militær operativ verksemd og tiltak i samband med ambulanse-, politi-, brannvern-, rednings- og oppsynsverksemd, samt gjennomføring av skjøtsels- og forvaltningsoppgaver bestemt av forvaltningssty- b) Ny oppføring av bygningar som er skada ved brann eller naturskade. resmakta. c) Riving av bygningar som pregar landskapet sin art og karakter. b) Nødvendig motorferdsel i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring. d) Oppføring av nye bygningar i samband med jordbruk, skogbruk og husdyrnæring. c) Nødvendig motorferdsel i samband med vedhogst i samsvar med punkt 2.3. e) Rydding av nytt innmarksbeite. d) Nødvendig motorferdsel i samband med drift, vedlikehald og rehabilitering av kraftanlegg og vassforsyningsanlegg. f) Bygging av bruer og klopper som er nødvendige i samband med beitebruk og friluftsliv. 5.3 Forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til: g) Merking og opparbeiding av turstiar. a) Øvingskjøring til formål nemnt i punkt 6.2.a. h) Tiltak for å hindre skorfeste. b) Bruk av beltekjøretøy på vinterføre eller helikopter for transport av material, utstyr og proviant til hytter, stølshus o.l. i) Bygging av enkle driftsvegar til mellombels bruk for uttak av kulturskog i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7.

Ombygging, utviding og nybygg skal vere i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet. § 4. Generelle dispensasjonsreglar

2. Plantelivet Forvaltningsstyresmakta kan gjere unnatak frå reglane når formålet med vernet krev det, for vitskaplege granskingar, for arbeid av vesentleg samfunnsmessig verdi, eller i andre særlege tilfelle når dette ikkje er i strid med verneformålet. 2.1 Vern av vegetasjon Plantelivet skal vernast mot skade og øydelegging. Det er forbode å innføre nye planteartar. § 5. Forvaltningsplan 2.2 Beite Beite er tillate. Forvaltningsstyresmakta kan setje i gang verk for å fremje formålet med vernet. Det skal utarbeidast ein forvaltningsplan med 2.3 Hogst nærare retningslinjer for forvaltning, skjøtsel, tilrettelegging, informasjon m.m. Forvaltningsplanen skal godkjennast av Direktora- tet for naturforvaltning. Reglane i punkt 2.1 er ikkje til hinder for: a) Hogst av ved til eigen bruk. § 6. Forvaltningsmynde b) Avverking av ståande kulturskog, etablering av ny skog med stadeigne treslag og nødvendige skogkulturtiltak i samsvar med forvaltningsplanen etter § 7. Direktoratet for naturforvaltning fastset kven som er forvaltningsstyresmakt etter verneforskrifta. c) Hogst i samsvar med plan godkjent av forvaltningsstyresmakta. § 7. Rådgivande utval 3. Dyrelivet Forvaltningsstyresmakta kan opprette eit rådgjevande utval for forvaltning av landskapsvernområdet. 3.1 Vern av dyrelivet Det er ikkje tillate å innføre nye dyreartar. § 8. Iverksetting 3.2 Jakt og fiske Jakt og fangst er tillate etter viltlova. Denne forskrifta trer i kraft straks.

80 81

80 | vedlegg vedlegg | 81 - sikre viktige geologiske førekomstar og biologisk mangfald Fiske er tillate etter lakse- og innlandsfisklova. - sikre verdfull vassdragsnatur - verne om verdfulle kulturlandskap og kulturminne. 4. Ferdsel 4.1 Generelt om ferdsel Ålmenta skal ha høve til naturoppleving gjennom utøving av tradisjonelt og enkelt friluftsliv utan særleg teknisk tilrettelegging. All ferdsel skal skje med varsemd og slik at det ikkje skjer skade på naturmiljø eller kulturminne. 4.2 Organisert ferdsel § 3. Vernereglar Reglane i denne forskrifta er ikkje til hinder for organisert turverksemd til fots så lenge naturmiljøet ikkje blir skadelidande. 1. Landskapet Annan organisert ferdsel og ferdselsformer som kan skade naturmiljøet må ha særskilt løyve av forvaltningsstyresmak- 1.1 Inngrep i landskapet ta. Utover dette vises det til forvaltningsplanen i § 7. Området skal vernast mot inngrep som vesentleg kan endre eller verke inn på landskapet sin art eller karakter. Med dei 4.3 Regulering av ferdsel unnatak som følgjer av forskrifta punkt 1.2 og 1.3 er det generelt forbod mot inngrep som vegbygging, oppføring av byg- Innafor landskapsvernområdet kan Direktoratet for naturforvaltning ved forskrift regulere eller forby ferdsel som kan ningar eller anlegg, andre varige eller mellombelse innretningar, bergverksdrift, vassdragsregulering, graving og påfylling av vere til skade for naturmiljøet. masse, boring og sprenging, bryting av stein, mineral eller fossil, fjerning av større stein og blokker, drenering og anna form

Ombygging, utviding og nybygg skal vere i samsvar med tradisjonell byggeskikk og vere tilpassa landskapet. § 4. Generelle dispensasjonsreglar

80 81

80 | vedlegg vedlegg | 81