ONTGINNING EN BEWONING PRAKTISCHE INFORMATIE KM 7 Dit gebied wordt gekenmerkt door oorspronkelijk gemengde 11 agrarische bedrijven (hofstedes) en is nog herkenbaar door de ▶ STARTPUNT aanwezige lintbebouwing. Rustpunt op de Rijndijk, Angeren, ter hoogte van U wandelt op het Zeegsepad langs de Leutense Leigraaf, een dijkopgang vanuit de Molenstraat. oude grens tussen het Kleefse en het Gelderse Angeren. ▶ PARKEREN STEENOVEN- EN De Leigraaf voert regenwater en kwelwater af naar de . Jan Joostenstraat, Angeren. Vanuit Kamervoort is er rechts een inkijk in het komgebied, waar de Linge doorheen loopt. ▶ BEREIKBAARHEID HOFSTEDEPAD 11KM Het Gendtse voetpad was een korte looproute tussen Huissen Via Breng-lijn 33 naar bushalte Molenstraat, Angeren. en Gendt en mogelijk ooit een kerkpad. De meeste kerkpa- Via de Molenstraat gaat de route naar de dijk bij Angeren. den leidden naar Hulhuizen (Gendt) en Huissen. In Hulhuizen ▶ HORECA en Huissen was (Kleefse) godsdienstvrijheid. De meeste men- In het Over-Betuwse landschap, Cafetaria Braulio, Jan Joostenstraat 25 in Angeren. sen waren van oudsher katholiek en gingen in Hulhuizen en of door de Rijn gevormd, zijn Huissen naar de kerk. ▶ BEWEGWIJZERING

De Kampsestraat was ooit een doodlopende veedrift om het In eenrichting bewegwijzerd. STEENOVEN- EN vele herinneringen zichtbaar vee in de zomer in het komgebied te laten grazen. HOFSTEDEPAD ▶ BEZIENSWAARDIGHEDEN van de strijd om het bestaan, Mea Vota, Boskoops Glorie 33 in Huissen. tegen natuurgeweld en vreemde Massagraf Huissen Oude Begraafplaats, De Doelenstraat in Huissen. heersers

zeegsepad

Productie: Stichting Landschapsbeheer met medewerking van Stichting Natuurlijk, Strijdbaar Angeren, de Historische Kringen Huissen en Angeren, Mea Vota

Bronnen: Geert Tijssen, Archief HKA, Archief Ben Otters, kaart van de Kleefse landmeter Jordan von der Waijhe uit 1632 en Gelders Archief, nr1551,C.F.Bendorp/J.Bulthuis

De totstandkoming van deze route is gefinancierd door gemeente Lingewaard en provin- cie Gelderland

0c479d 740161 b80162 df432e fec436 dfeeff Een gebied dat zich kenmerkt door landschappelijk contrast: GRENSGEBIED DOOR DE EEUWEN HEEN STRIJD TEGEN HET WATER de uiterwaarden met restanten van de baksteenfabricage en het 3 Eeuwenlang was het hier een grensgebied. In de Romeinse tijd liep hier 5 Hier passeert u meerdere kolken, die een blijvend gevolg zijn binnendijks gebied met hofstedes. ergens de grens, de Limes. In de vroege middeleeuwen liep hier van dijkdoorbraken in de 17e en 18e eeuw. De dijk kruist een de grens tussen de Franken en de Saksen. In de 14e eeuw hoorde oude meander van de Rijn. Veel zand in de ondergrond maakt TWEEDE WERELDOORLOG Angeren bij het hertogdom Gelre en Huissen bij het hertogdom de dijk kwetsbaar omdat kwelwater de fundering ondermijnt. 1 Een reeks kazematten tussen Angeren en Huissen vormde in 1940 Kleve. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648) was deze grens In 1995 was het peil in de Rijn langdurig dermate hoog dat de de IJssellinie; bedoeld ter verdediging. Deze verdedigingslinie heeft een verdedigingslinie van Maurits. De vroegste bebouwing van de dijk leek te gaan bezwijken. De Over-Betuwe hoefde net niet te de Duitsers echter amper kunnen afremmen. Brouwketel was een redoute (wachttoren met commandopost). evacueren. Noodversterkingen werden aangebracht; nadien Het begin van Operatie Market Garden op 17 September 1944, de De weg voorlangs de boerderij is een eeuwenoud voetpad uit die werd een dijkverzwaring uitgevoerd. Slag om , trof ook Angeren en Huissen aanzienlijk. Op 5 ok- tijd, tussen Huissen en vestingdorp Schenkenschans (nabij Kleve). We komen in het Slingerbos; een oorspronkelijk moerasachtig tober 1944 vond een bombardement plaats waarbij in Angeren 27 De Brouwketel is nu een landgoed in ontwikkeling. gebied dat pas een eeuw geleden in cultuur werd gebracht en mensen omkwamen. Op het R.K. kerkhof zijn de slachtoffers be- nu als parkje fungeert. graven in een massagraf. Op 13 oktober werd alle bewoners van de druiventeelt in kas, jaren ’70 vorige eeuw Overbetuwe gedwongen te evacueren. Terugkeer vond pas plaats in juni 1945. De verwoestingen waren enorm. Bezoek de massagraven in Angeren en Huissen en neem kennis van het evacuatiemonument bij het startpunt.

STRANGENGEBIED EN 2 BAKSTEENPRODUCTIE De Angerensche Strang was de hoofd- LAND- EN TUINBOUW

stroom van de Rijn in de 13e/14e 6 We passeren Huissen-Zand via het Zandsevoetpad eeuw. In het gebied rechts van de ± en de Geer; een gebied met van oudsher afwisse- strang waren er vanaf 1825 veldovens, lend fruitteelt, akkerbouw en veehouderij. In het

daarna enkele ringovens en nu één huissense waarden op kaart 1632 verleden (1660-1870) zelfs tabaksteelt. geautomatiseerde tunneloven. Begin Vanaf het einde van de 19e eeuw nam de tuinbouw van de 20e eeuw was dit de belang- NATUURONTWIKKELING toe. Om de grote gezinnen op de kleine agrarische rijkste industriële activiteit. Je werkte 4 U staat midden in een Natura-2000 gebied. Rechts zijn er enkele bedrijven te kunnen voeden, kwam het accent op toen in de landbouw of op de steen- oude klei- en zandwinningsgaten. Links van u ligt een oude meng- intensieve groenteteelt te liggen. fabriek. Voor de baksteenproductie put van de steenfabriek waarin de klei werd gemengd tot de juiste Deze kleine gemengde agrarische bedrijven wor- is er veel klei in de polder gewonnen. grondstof voor de baksteen. Ook ligt er de oude restgeul van de den ook wel hofstedes genoemd. Noordelijk van de T-splitsing marke- Angerensche Strang. In het begin van de 20e eeuw was er ook druiven- baksteenindustrie, ren de rijen wilgen en knotwilgen di- De spontane begroeiing bestaat uit zachthoutooibos zoals wilg teelt in kassen en later tomaten, komkommers en jaren ’50/‘60 vorige eeuw verse restgeulen van de Rijn uit de die geleidelijk wordt verdrongen door jonge hardhoutbomen zo- snijbloemen. Een bezoek aan tuinbouwmuseum 16e, 17e en 18e eeuw. als eiken, essen en esdoorns. Mea Vota in Huissen is aan te raden. STEENOVEN- EN HOFSTEDEPAD 11KM !!! !!! ± 0 Linge ( ! !! !! !! ( ! !!! !!! !!! ( ! ( ! Karstraat ( ! !!! !!! !!!

Huissen ( !

( !

(

Steenoven- enHofstedepad Steenoven- !

( !

(

!!! !!! !!! ! !!! !!!! !!!! !!!! (

!

( !

( ! (

!!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! ! !!!! Z !!!! !!!! !!!! (

! a

( ! (

! n

( !

!!! !!! !!! !!! !!! !!! !!! Geer de d ( ! (

! s

ev !! !! !! (

(! ! oe

( 6 ! t

!!!! !!!! !!!! !!!! !!!! !!!! !!!! !!! !!! !!! !!! !!! !!! !!! pa (

(! Leutensche Leigraaf ! d !!!! !!!! !!!! !!!! !!!! !!!!!!! !!!!!!! !!!!!!! !!!!!!!

( ! (

! !!! !!! ( ! ( !

( ! (

(! !

( !

( !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !

(!

1 Zeegsepad ( km !

(!

!!! !!! !!! !( !!! !!! !!! Polseweg Mea Vota (! !( !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !(

Kampsestraat (! !( !! !!

(

(! !

!!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!!!! !!!! !!!! !!!! !!!!

( ! Kazemat (! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!!

!! !! !! ( !

(! !!!! !!!! !!!! !!!! ( !

(

(! !!! !!! !!! !

(

!!! !!! !

G

( ! ' ( !

( !

e !!! !!! '

( ! '

(

! (!

n

( !

!!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!! !!!! !!!! ( ! ( !

d !(

t !(

!!! !!! !!! s Bloem Grote (

! !(

e !(

!!!! !!!! !!!! !!!! Leutsestraat !(

v ( ! !(

!!!! !!!! !!!! !!!! !! !! !! Rijndijk

o !( 5

7

e

( ! !( ( !

t (!

p !( (

Angeren ! !( (! ad !( !( !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!! !!! !!! !( !( (! !(

(! !( (! !(

(!

( ! (!

!!!! !!!! !!!! (

(! ! (

(! ! !!! !!! !!! (! !( !!! !!! !!!

START !( (! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!!

!( ' Kerkstraat ' ' (! M !!! !!! !!! !( o

!

( l !( ' ' '

e 4

(

n ! ' ( (! ! !!! !!! !!!

'

' ( s !

t ' (

r !

(! a '

a ' ( !!! !!! !!! ! t Strang Angersche

(

(! !( (! !

(

!

( !

( 1 !

(

!

( !

(! Neder-Rijn !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!! !!!!!!!!

( ! (!

(!

(

! !( Rijndijk

!!! !!! ! ( ! (

!(

( ! !(

!( ( !

!( Pannerdenschkanaal Brouwketel 3 !!!!!! !!!!! !!!!!! !!!!! !!!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !!!!! !( !(

!! !! !! !( !( !( !( 2 !( (!

!!!! !!!! !!!! !(

!(

S

c

h

e

r

p

e

k

a

m p