646214.Pdf (11.54Mb)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI AMERİKALI MİSYONER KADINLAR, DOĞULU KIZLAR: STEREOTİPLERİ YIKAN KARŞILAŞMALAR, 1870-1915 Doktora Tezi ÖZLEM BOZTAŞ Ankara, 2020 1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI AMERİKALI MİSYONER KADINLAR, DOĞULU KIZLAR: STEREOTİPLERİ YIKAN KARŞILAŞMALAR, 1870-1915 Doktora Tezi ÖZLEM BOZTAŞ Tez Danışmanı Prof. Dr. Elif Ekin Akşit Ankara, 2020 2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI AMERİKALI MİSYONER KADINLAR, DOĞULU KIZLAR: STEREOTİPLERİ YIKAN KARŞILAŞMALAR, 1870-1915 BÜTÜNLEŞİK DOKTORA TEZİ Özlem Boztaş Tez Danışmanı Prof. Dr. Elif Ekin Akşit VURAL TEZ JÜRİSİ ÜYELERİ Adı ve Soyadı İmzası 1- Prof. Dr. Elif Ekin Akşit VURAL 2- Doç. Dr. Emel MEMİŞ PARMAKSIZ 3- Doç. Dr. Nazan ÇİÇEK 4- Dr. Öğr. Üyesi Bahar GÜRSEL 5- Dr. Öğr. Üyesi Senem ERTAN Tez Savunması Tarihi 13.01.2020 TEŞEKKÜR Her şeyden önce, bu tezin hazırlanmasında her zaman motive edici ve yapıcı eleştirilerinden ötürü çok değerli tez hocam Prof. Elif Ekin Akşit’e, tezimi dikkatle okuyarak beni en iyi şekilde yönlendiren sevgili hocalarım Doç. Dr. Nazan Çiçek ve Dr. Öğr. Görevlisi Bahar Gürsel’e, tez jürimin değerli üyeleri Doç. Dr. Emel Memiş, Dr. Senem Ertan, Doç. Dr. Tülay Ercoşkun, ve Doç. Dr. Özge Russell’a; K.Ç’deki tüm hocalarıma; ayrıca Dr. Tim Roberts’a teşekkürlerimi sunarım. Bu uzun süreçte bana katlanan ve vazgeçmeme asla izin vermeyen aileme; bu tezi yazmam için her tür teknolojik ve lojistik desteği sağlayan sevgili kardeşlerim Özkan, Ela, Erkan ve Olga’ya, üniversitesinin kütüphanesinden bana kitap taşıyan, makale bulan, can dostum ve kardeşim Serpil’e; tezin mikrofilm arşivleri incelemesinde yardımlarını esirgemeyen Orhun’a, mektupların deşifresinde değerli katkılar sunan Mert’e; ve tabi ki annelik ve feminizm tartışmalarına kendi deneyimlerimle katılmamı sağlayan, on yaşından beri bu tezin bitmesini bekleyen, bu tezle büyüyen, beni varlığıyla mutlu eden sevgili oğlum Çağatay’a sonsuz teşekkürler ederim. i İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR ............................................................................................................................... i Tablo ve Şekiller ...................................................................................................................... iii 1. Bölüm: Giriş ........................................................................................................................... 1 1.1. Yöntem ve Kaynaklar ............................................................................................. 6 1.2. Çalışmanın İçeriği ve Amaç ................................................................................. 21 2. Bölüm: Kuramsal Tartışma .................................................................................................. 24 2.1. Literatür İncelemesi .............................................................................................. 24 2.2. Batının Oryantalist Söylemine Feminist Eleştiriler .............................................. 28 3. Bölüm: Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlik Faaliyetlerinin Tarihsel Gelişimi, 1820-1914 ................................................................................................................................. 47 3.1 Tanışma Dönemi, 1819: Anadolu topraklarında ABCFM misyonerleri ............... 51 3.2 Büyüme ve Genişleme: Kadın Misyoner Kurulunun Kurulması ........................... 56 3.3. Amerikalı Misyoner Kadınların Biyografileri ...................................................... 63 4. Bölüm: Misyonerlik Faaliyetlerinde Toplumsal Cinsiyet .................................................... 93 4.1 Misyoner Kadınlar ve Anadolu Kadınlarının Etkileşimlerine Toplumsal Cinsiyet, Sınıf ve Etnisite Kategorisinden Bakış ........................................................................ 95 4.2. Batılı Eğitim Modelinde Toplumsal Cinsiyet ..................................................... 112 4.3. Misyonerlikte Gündelik Yaşam: Misyoner Kadınların Annelik, Evlilik, Bekarlık, Mutfak ve Sağlık Deneyimleri Açısından İncelenmesi ............................................. 130 4.4. Misyoner kadınların biyolojik ve toplumsal annelik rolleri ............................... 138 4.5. Evli ve Bekar Misyonerler .................................................................................. 142 4.6. Mekan ve Cinsiyet: Oryantalist’lerin Egzotik Haremi Karşısında Misyoner Kadınların Ahırları..................................................................................................... 158 4.7. Misyoner Kadınların Fiziksel ve Ruhsal Sağlık Durumu: Yalnızlık ve Bulaşıcı Hastalıklar Karşısında Kadınlar ................................................................................. 163 5. Bölüm: Osmanlı’da Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Analizi .............................................. 181 5.1. Misyoner Kadınların İletişim Ağları: Yerli Yardımcı Kadınlar ......................... 182 5.2. Amerikalı Bir Misyonerin Gözünden Beş Kadın: İskoohi, Mariam, Hacı Hatun, Güzin Hanım ve Elmas .............................................................................................. 189 5.3. Misyoner Yayınlarında Batı ve Doğu Karşılaşmaları: Life and Light Dergisinde Yayınlanmış Mektupların Analizi ............................................................................. 197 Sonuç: ..................................................................................................................................... 215 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 219 EKLER ................................................................................................................................... 239 ÖZET ...................................................................................................................................... 293 ABSTRACT ........................................................................................................................... 294 ii Tablo ve Şekiller Şekil 1 ABFCM Türkiye Misyonları, 1914 ............................................................................................... 54 Şekil 2 Personel Değişim Oranı, 1812-1929 ......................................................................................... 165 Şekil 3 Misyonerlerin Ortalama Hizmet Süresi .................................................................................... 166 Şekil 4 Bekar ve Evli Misyonerlerin Hizmet Süresi ............................................................................... 167 Şekil 5 Görevden Ayrılma Sebepleri, Cinsiyete Göre ........................................................................... 168 Şekil 6 Ortalama aktif görev süresi, 1820-1932................................................................................... 169 Tablo 1: Arşiv Mektuplarının Listesi 14 Tablo 2 İncelenen Arşiv Raporları 17 Tablo 3 Life and Light for Women dergisinde yayınlanmış mektuplar 19 Tablo 4 ABCFM Batı, Merkez ve Doğu Misyonları 54 Tablo 5 Misyoner Kadınların Listesi 64 Tablo 6 Misyoner Kadınların Çocuk Sayıları 140 Tablo 7 Yerel Yardımcı Kadınlar Listesi 183 EKLER Ek 1 Seçilmiş El Yazısı Mektuplar ..................................................................................................... 239 Ek 2 Deşifre edilen Mektuplardan Örnekler ....................................................................................... 246 Ek 3 Misyoner Listesi.......................................................................................................................... 253 Ek 4 Seçilmiş Fotoğraflar .................................................................................................................... 255 iii Önsöz Bundan yaklaşık 20 yıl önce Bilkent’teki lisans yıllarımda rahmetli hocam İrem Balkır’ın Critical Theory dersinde Michel Foucault ile tanıştığımda, onun “tarihin doğrusal olmadığı ve tarihte meydana gelen kırılmaların incelenmesi gerektiği” tezi, tüm ilköğretim ve lise hayatını klasik tarih kitaplarında savaşlar, sebep ve sonuçlarını padişahların kronolojik sıralamasıyla “ezberlemek” zorunda kalmış tipik bir Türk öğrenci olarak bana gerçek dışı ve anlaşılması imkansız gelmişti. Bir edebiyat öğrencisi olarak ise dilin kimlik inşasındaki önemini yaşayarak kavrama aşamasındaydım. Lisans eğitimim boyunca Amerikan edebiyatı ve kültürünün temel eserlerini de okumuş olmanın verdiği güvenle lisans sonrası eğitim için Bilkent Tarih bölümüne başvurdum. Birkaç gün sonra tarih bölümüne kabul aldığımı duyduğumda o kadar sevinmiştim ki ODTÜ Kadın Çalışmaları yüksek lisans programına da kabul edildiğimi duyduğumda bir yol ayrımındaydım. Akademik bir kariyer istiyordum ve bunu Türkiye’de yapmak istiyordum. ODTÜ’de kadın çalışmaları alanında doktora programı yoktu ama Bilkent Tarih Bölümü’nde vardı. Dahası, kadın çalışmaları 20 yıl önce Türkiye’de olduğu gibi küresel akademik dünyada da henüz tam olarak değeri anlaşılmamış bir disiplindi. Bu sebeple Tarih’i seçtim. 2 yıl boyunca Amerikan Tarihi, Bizans Tarihi, Osmanlı Tarihi, Ortaçağ Avrupa Tarihi, İngiliz Tarihi ve Tarih için Metodoloji dersleri aldım. Amerikan tarihi derslerimde bana eleştirel düşünme ve yazma imkanı veren bir ekolden gelen hocalarımla çalışıyordum. Yüksek Lisans tezim için konu ararken göç olgusuna ilgim ve dile olan tutkum nedeniyle Amerikan tarihindeki göç etmediği halde göçmen sayılmış Meksika Kökenli