INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH – DOBRODZIE Ń

W skład gminy wchodzi miasto Dobrodzie ń i 16 sołectw: Błachów, , – B ąki- Obudowa, Główczyce - Zwóz, Gosławice, - Rędzina, Kocury - Malichów, Kolejka, Ligota Dobrodzie ńska, , My ślina – Turza - Dąbrowica, Pietraszów - Liszczok, , Rz ędowice - Bzionków, , Warłów

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY DOBRODZIE Ń Gmina Dobrodzie ń (niem. Gemeinde Guttentag) to gmina miejsko-wiejska w województwie opolskim, w powiecie oleskim. W latach 1975-1998 gmina poło żona była w województwie cz ęstochowskim.

Poło żenie geograficzne i krótka charakterystyka Gmina Dobrodzie ń le ży w południowej cz ęś ci powiatu oleskiego, który stanowi zachodni ą cz ęść województwa opolskiego. Miasto Dobrodzie ń le ży na skrzy żowaniu dwóch szlaków komunikacyjnych: - Cz ęstochowa oraz Gliwice - Pozna ń. Gmina od północy graniczy z gmin ą , od zachodu z gminami Z ębowice i Ozimek, od południa z gminami Kolonowskie i Zawadzkie, natomiast od wschodu z gminami Pawonków i Ciasna nale żą cymi do województwa śląskiego. Ludno ść gminy liczy około 11.100 mieszka ńców, w tym miasto około 4.500. Gmina stanowi 16,73% powierzchni powiatu.

Struktura powierzchni Gminy Dobrodzie ń Gmina le ży cz ęś ciowo w obr ębie Równiny Opolskiej wchodz ącej w skład Niziny Śląskiej oraz Progu Wo źnickiego nale żą cego do Wy żyny Wo źnicko - Wielu ńskiej. Gmina ma

60 charakter rolniczo-przemysłowy. Zajmuje ona obszar 163 km², w tym na u żytki rolne przypada 45%, na u żytki le śne 47 %.

GMINA DOBRODZIE Ń

Obszar gminy Dobrodzie ń w zwi ązku z do ść znacznym zró żnicowaniem siedlisk, obfituje w chronione i rzadkie gatunki ro ślin. Bogactwo ro ślinno ści gminy Dobrodzie ń jest odzwierciedleniem du żej ilo ści siedlisk, jakie wykształciły si ę tu w wyniku zró żnicowanej rze źby terenu, ró żnego typu gleb, warunków klimatycznych i wilgotno ściowych. Zró żnicowanie ww. warunków umo żliwiło rozwój wielu zbiorowiskom ro ślinnym, takim jak: zbiorowiska wodne i szuwarowe, ł ąki, zbiorowiska le śne, zbiorowiska polne, zbiorowiska antropogeniczne zwi ązane z terenami zabudowanymi, okrajkami, zr ębami le śnymi, miejscami wydeptywanymi.

Pomniki przyrody Na terenie gminy Dobrodzie ń znajduj ą si ę obecnie 2 pomniki przyrody. S ą to: • Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w Le śnictwie Brzezinki w oddziale nr 53a mi ędzy Kocurami a Klekotn ą. Nr ew. 6/28. Obwód pnia na wysoko ści 1,3 m: 626 cm, wiek: około 350 lat. • Buk pospolity Fagus sylvatica w ilo ści 3 sztuk rosn ące w Le śnictwie Wystrzyca w oddziale nr 268b. Nr ew. 6/246. Obwód pnia na wysoko ści 1,3 m: 100-150 cm.

Lokalizacja chronionych ro ślin na terenie gminy Dobrodzie ń Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie 16 gatunków ro ślin obj ętych ochron ą. S ą to:

1. Bluszcz pospolity Hedera helix Ten gatunek z rodziny araliowatych Araliaceae jest jednym z niewielu naszych rodzimych pn ączy. Bluszcz pospolity wyst ępuje w Polsce rzadko w lasach li ściastych, zarówno na ni żu, jak te ż w ni ższych poło żeniach górskich. Wg Oberdorfera (1994) jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych. W województwie opolskim bluszcz pospolity wyst ępuje do ść pospolicie zarówno na stanowiskach naturalnych, tj. w ró żnego rodzaju lasach li ściastych, w szczególno ści w gr ądach, jak i antropogenicznych w parkach, skwerach, cmentarzach.

61

Bluszcz pospolity Hedera helix

2. Gr ąż el żółty Nuphar lutea Jest to wieloletnia ro ślina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae . Gr ąż el żółty jest składnikiem jezior, stawów i starorzeczy. Występuje na obszarze całego kraju. Wg Matuszkiewicza (2001) jest to gatunek charakterystyczny dla zwi ązku Nymphaeion , w skład którego wchodz ą zbiorowiska makrohydrofitów z reguły zakorzenione, z przewag ą form o li ściach pływaj ących na powierzchni oraz zespołu „lilii wodnych” Nupharo-Nymphaeetum albae . Na obszarze województwa opolskiego gr ąż el żółty wyst ępuje dosy ć cz ęsto w eutroficznych zbiornikach wodnych. Szczególnie cz ęsto mo żna go spotka ć w starorzeczach Odry i Nysy Kłodzkiej.

62

Gr ąż el żółty Nuphar lutea

3. Grzybienie białe Nymphaea alba Grzybienie białe, zwane cz ęsto lili ą wodn ą, reprezentuj ą star ą filogenetycznie grup ę ro ślin kwiatowych. Jest to bylina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae , o grubych kł ączach pokładaj ących si ę na dnie zbiorników wodnych. Wyrastaj ą z nich liczne, owalne li ście o długich ogonkach, pływaj ące po powierzchni wody. Przez całe lato pojawiaj ą si ę mi ędzy nimi pi ękne, obupłciowe, białe kwiaty, osi ągaj ące do 10 cm średnicy. Podobnie jak li ście utrzymuj ą si ę na powierzchni wody zdobi ąc jeziora, stawy i starorzecza. Po dojrzeniu owoców szypułki kwiatowe kurcz ą si ę i wci ągaj ą owoce do wody. Tam dno kwiatowe ulega rozkładowi, a nasiona, zaopatrzone w osnówk ę zawieraj ącą powietrze, wypływaj ą pocz ątkowo na powierzchni ę, a nast ępnie opadaj ą na dno, rozsiewaj ąc ro ślin ę. Dekoracyjne kwiaty grzybieni s ą niestety cz ęsto zrywane przez człowieka. Powoduje to m.in. osłabienie żywotno ści ro ślin, ogranicza te ż mo żliwo ść rozsiewania, co w konsekwencji jest jedn ą z przyczyn zanikania stanowisk tego gatunku. Wg Matuszkiewicza (2001) jest to gatunek charakterystyczny dla zwi ązku Nymphaeion , a tak że dla zespołu Nupharo-Nymphaeetum albae . Grzybienie białe wyst ępuj ą na obszarze całego kraju w stawach, jeziorach i starorzeczach, najwi ęcej jednak stanowisk znajduje si ę w pasie pojeziernym północnej Polski. W wi ększo ści pa ństw europejskich s ą ro ślin ą gin ącą. W województwie opolskim grzybienie

63 białe wyst ępuj ą stosunkowo cz ęsto w eutroficznych zbiornikach wodnych w tym stawach i starorzeczach. Szczególnie cz ęsto spotka ć je mo żna w kompleksach stawów rybnych i dolinach du żych i średnich rzek.

Grzybienie białe Nymphaea alba

4. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine To wieloletni storczyk z rodziny Orchidaceae , spotykany najcz ęś ciej na skrajach dróg, rzadziej w ró żnego rodzaju lasach oraz w zaro ślach. Jest to gatunek ten charakterystyczny jest dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych, a tak że dla podzwi ązku ciepłolubnych buczyn „storczykowych” Cephalanthero-Fagenion (Matuszkiewicz 2001). Wyst ępuje na całym obszarze kraju. Na terenie woj. opolskiego kruszczyk szerokolistny wyst ępuje stosunkowo cz ęsto w lasach i borach niemal wszystkich wi ększych kompleksów le śnych.

64

Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine

5. Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis To bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae , spotykana jeszcze stosunkowo cz ęsto na wilgotnych ł ąkach na ni żu i w ni ższych poło żeniach górskich. Dosy ć g ęsty, walcowaty kwiatostan składa si ę z 10-50 jasnoró żowych do ciemnopurpurowych kwiatów. Li ście o kształcie owalnym lub lancetowatym, zwykle plamiste, najwi ększ ą szeroko ść osi ągaj ą w połowie. Kwitnie w maju i czerwcu. Gatunek ten jest charakterystyczny dla zespołu cz ęś ciowo zabagnionych, mokrych ł ąk Juncetum subnodulosi (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim kukułka szerokolistna jest jednym z najpospolitszych storczykowatych. Ro śnie w rozproszeniu na obszarze całego województwa na ró żnego rodzaju wilgotnych ł ąkach. Szczególnie cz ęsto jest spotykana na ł ąkach w dolinie Małej Panwi i Stobrawy.

65

Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis

6. Lilia złotogłów Lilium martagon To efektowna bylina z rodziny liliowatych Liliaceae spotykana w zaro ślach, lasach, zwłaszcza bukowych oraz na zr ębach. To gatunek cz ęsty w Sudetach i Karpatach, bardzo rzadki natomiast na ni żu. Bylina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu Fagetalia sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów li ściastych zachodniej, środkowej i cz ęś ciowo wschodniej Europy (Matuszkiewicz 2001). Lilia złotogłów osi ąga północny kres zasi ęgu w Polsce (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim lila złotogłów jest gatunkiem stosunkowo cz ęstym, szczególnie w lasach li ściastych południowej cz ęś ci regionu, np. w Górach Opawskich i na Płaskowy żu Głubczyckim. Jej stanowiska nie s ą jednak liczne, a efektowne kwiaty s ą cz ęsto zrywane przez ludzi.

66

Lilia złotogłów Lilium martagon 7. Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia Jest to gatunek owado żerny z rodziny rosiczkowatych Droseraceae, kwitn ący od lipca do sierpnia. Rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje zarówno na ni żu, jak i w górach, na torfowiskach wysokich i przej ściowych, niekiedy również na zabagnionych glebach mineralnych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Oxycocco-Sphagnetea (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje dosy ć rzadko w środkowej i wschodniej cz ęś ci regionu, na pozostałym obszarze bardzo rzadko.

Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia

67 8. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum To rozgał ęziony krzew z rodziny wawrzynkowatych Thymelaeaceae o ró żowych, wonnych kwiatach, osadzonych g ęsto wzdłu ż p ędów. Wawrzynek jest ro ślin ą silnie truj ącą. Ten zwiastun wiosny, ze wzgl ędu na efektowne kwiaty, był niegdy ś masowo zrywany do celów dekoracyjnych, st ąd te ż w wielu miejscach naszego kraju, szczególnie w pobli żu du żych miast, został na licznych stanowiskach wytępiony. Wawrzynek wilczełyko ro śnie w cienistych, wilgotnych lasach li ściastych i zaro ślach na glebie żyznej, próchnicznej, nieco wapiennej. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla rz ędu Fagetalia sylvaticae . Wyst ępuje on na obszarze całej Polski, zarówno na ni żu, jak i w górach, jednak w du żym rozproszeniu. W województwie opolskim wawrzynek wilczełyko wyst ępuje jeszcze stosunkowo cz ęsto w ró żnego rodzaju lasach li ściastych i mieszanych, w rozproszeniu na obszarze całego regionu.

Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum

68 9. Widłak go ździsty Lycopodium clavatum To bylina z rodziny widłakowatych Lycopodiaceae spotykana w suchych borach i lasach mieszanych, a tak że na wrzosowiskach. Wg Matuszkiewicza (2001) widłak go ździsty jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Nardo-Callunetea , tj. zbiorowisk wrzosowisk i ubogich muraw bli źniczkowych. Wyst ępowanie tego gatunku w województwie opolskim ograniczone jest do borów mieszanych i borów środkowo-wschodniej cz ęś ci województwa w granicach Lasów Stobrawsko-Turawskich. Jedno stanowisko zostało tak że stwierdzone w ostatnich latach w Borach Niemodli ńskich.

Widłak go ździsty Lycopodium clavatum

10. Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum To bylina z rodziny widłakowatych Lycopodiaceae , rosn ąca w cienistych, mszystych borach świerkowych i jodłowych. Ro ślina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu borów Vaccinio-Piceetalia , a tak że regionalnie dla zespołu wy żynnego jodłowego boru mieszanego Abietetum polonicum oraz brzeziny bagiennej Betuletum pubescentis (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim widłak jałowcowaty wyst ępuje w rozproszeniu przewa żnie w borach mieszanych i borach środkowej i wschodniej cz ęś ci regionu oraz w Górach

69 Opawskich. W ostatnich latach notowany na kilkudziesi ęciu stanowiskach we wschodniej cz ęś ci Lasów Stobrawsko-Turawskich i w Górach Opawskich.

Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum

11. Widłak spłaszczony Lycopodium complanatum Przedstawiciel rodziny widłakowatych Lycopodiaceae , gromady ro ślin telomowych Telomophyta . Jego do ść długa, pełzaj ąca łodyga wydaje gał ązki nadziemne, wielokrotnie si ę rozgał ęziaj ące, do 40 cm wysoko ści. Gał ązki te charakteryzuj ą si ę grzbietobrzuszn ą symetri ą wywołan ą ustawieniem li ści. Li ście s ą lancetowate i ostre. Kłosy zarodniono śne wyrastaj ą na długich trzonkach (zwykle po 2-6 na jednym trzonku). Zarodnie dojrzewaj ą od lipca do wrze śnia. Widłak spłaszczony wyst ępuje na stanowiskach bardziej suchych ni ż inne gatunki widłaków, głównie w lasach iglastych, zwłaszcza sosnowych, i na wrzosowiskach. Czasami spotykany jest na cmentarzach.

70

Widłak spłaszczony Lycopodium complanatum

12. Centuria pospolita Centaurium erythraea To drobna, roczna ro ślina lecznicza z rodziny goryczkowatych Gentianaceae . Centaurium erythraea wyst ępuje na całym obszarze kraju, ale rzadko, jest bowiem nadmiernie eksploatowana przez zbieraczy ziół. Ro śnie w widnych zaro ślach, na brzegach lasów, na suchych zboczach, słonecznych ł ąkach, pastwiskach, zr ębach. Jest to gatunek charakterystyczny dla klasy Epilobietea angustifolii , obejmuj ącej zbiorowiska por ębowe (Matuszkiewiczem 2001). Centuria pospolita wyst ępuje w województwie opolskim w rozproszeniu w środkowej i południowej cz ęś ci województwa, przewa żnie w zbiorowiskach muraw i zaro śli kserotermicznych.

71

Centuria pospolita Centaurium erythraea

13. Kopytnik pospolity Asarum europaeum To niska, pło żą ca si ę bylina z rodziny kokornakowatych Aristilochiaceae , rosn ąca głównie w żyznych i umiarkowanie wilgotnych lasach li ściastych i w zaro ślach. Wg Matuszkiewicza (2001) gatunek ten jest charakterystyczny dla rz ędu Fagetalia sylvaticae , obejmuj ącego mezo- i eutroficzne lasy li ściaste zachodniej, środkowej i cz ęś ciowo wschodniej Europy. W województwie opolskim kopytnik pospolity wyst ępuje stosunkowo cz ęsto w lasach li ściastych, szczególnie na południu regionu. Jego stanowiska s ą z reguły obfite.

Kopytnik pospolity Asarum europaeum

72 14. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi Jest to ro ślina reprezentuj ąca rodzin ę wrzosowatych Ericaceae , rosn ąca w suchych borach sosnowych. Wyst ępuje cz ęsto w północnej cz ęś ci ni żu, na południu rzadko, a w Karpatach bardzo rzadko. Krzew ten w Polsce osi ąga południow ą granic ę swojego zasi ęgu (Szafer i in. 1988). Wg Matuszkiewicza (1982) m ącznica jest charakterystyczna dla zwi ązku Calluno- Arctostaphylion , obejmuj ącego subkontynentalne wrzosowiska m ącznicowe. W województwie opolskim m ącznica lekarska podawana była z 23 stanowisk, głównie z borów środkowo-wschodniej cz ęś ci regionu. Zdecydowana wi ększo ść notowa ń pochodzi sprzed 1945 roku.

Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi

15. Liczydło górskie Streptopus amplexifolius Gatunek byliny nale żą cy do rodziny liliowatych Liliaceae . Podłu żnie jajowate i nagie li ście o długo ści do 10 cm s ą bezogonkowe, sercowatymi nasadami obejmuj ą łodyg ę. Kwiaty w kątach pod spodem li ści wyrastaj ą po 1-2 kwiaty na długich, nagich i kolankowato zagi ętych szypułkach. Ro ślina kwitnie najcz ęś ciej w drugiej połowie maja oraz na pocz ątku czerwca. Pojedyncze owoce w postaci kulistych jagód dojrzewaj ą osi ągaj ąc średnic ę do 1 cm i nabieraj ą krwisto czerwonego koloru.

73

Liczydło górskie Streptopus amplexifolius

Gatunki rzadkie Na terenie gminy Dobrodzie ń wyst ępuj ą równie ż gatunki rzadkie w skali województwa i regionu. Najciekawsze z nich to: 1. Chaber frygijski Centauera phrygia 2. Gruszyczka okr ągłolistna Pyrola rotundifolia 3. Je żogłówka najmniejsza Sparaganium minimum 4. Lepi ęż nik biały Petasites albus 5. Modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia 6. Pływacz drobny Utricularia minor 7. Ponikło igłowate Eleocharis acicularis 8. Ponikło jajowate Eleocharis opata 9. Rz ęś l hakowata Callitriche hamulata 10. Sit cienki Juncus filiformis 11. Sitowie korzenioczepne Scirpus radicans 12. Sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritimus 13. Turzyca ciborowata Carex bohemica 14. Turzyca nitkowata Carex lasiocarpa

74