INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH – GMINA DOBRODZIE Ń W skład gminy wchodzi miasto Dobrodzie ń i 16 sołectw: Błachów, Bzinica Nowa, Bzinica Stara – B ąki- Obudowa, Główczyce - Zwóz, Gosławice, Klekotna- Rędzina, Kocury - Malichów, Kolejka, Ligota Dobrodzie ńska, Makowczyce, My ślina – Turza - Dąbrowica, Pietraszów - Liszczok, Pludry, Rz ędowice - Bzionków, Szemrowice, Warłów OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY DOBRODZIE Ń Gmina Dobrodzie ń (niem. Gemeinde Guttentag) to gmina miejsko-wiejska w województwie opolskim, w powiecie oleskim. W latach 1975-1998 gmina poło żona była w województwie cz ęstochowskim. Poło żenie geograficzne i krótka charakterystyka Gmina Dobrodzie ń le ży w południowej cz ęś ci powiatu oleskiego, który stanowi zachodni ą cz ęść województwa opolskiego. Miasto Dobrodzie ń le ży na skrzy żowaniu dwóch szlaków komunikacyjnych: Opole - Cz ęstochowa oraz Gliwice - Pozna ń. Gmina od północy graniczy z gmin ą Olesno, od zachodu z gminami Z ębowice i Ozimek, od południa z gminami Kolonowskie i Zawadzkie, natomiast od wschodu z gminami Pawonków i Ciasna nale żą cymi do województwa śląskiego. Ludno ść gminy liczy około 11.100 mieszka ńców, w tym miasto około 4.500. Gmina stanowi 16,73% powierzchni powiatu. Struktura powierzchni Gminy Dobrodzie ń Gmina le ży cz ęś ciowo w obr ębie Równiny Opolskiej wchodz ącej w skład Niziny Śląskiej oraz Progu Wo źnickiego nale żą cego do Wy żyny Wo źnicko - Wielu ńskiej. Gmina ma 60 charakter rolniczo-przemysłowy. Zajmuje ona obszar 163 km², w tym na u żytki rolne przypada 45%, na u żytki le śne 47 %. GMINA DOBRODZIE Ń Obszar gminy Dobrodzie ń w zwi ązku z do ść znacznym zró żnicowaniem siedlisk, obfituje w chronione i rzadkie gatunki ro ślin. Bogactwo ro ślinno ści gminy Dobrodzie ń jest odzwierciedleniem du żej ilo ści siedlisk, jakie wykształciły si ę tu w wyniku zró żnicowanej rze źby terenu, ró żnego typu gleb, warunków klimatycznych i wilgotno ściowych. Zró żnicowanie ww. warunków umo żliwiło rozwój wielu zbiorowiskom ro ślinnym, takim jak: zbiorowiska wodne i szuwarowe, ł ąki, zbiorowiska le śne, zbiorowiska polne, zbiorowiska antropogeniczne zwi ązane z terenami zabudowanymi, okrajkami, zr ębami le śnymi, miejscami wydeptywanymi. Pomniki przyrody Na terenie gminy Dobrodzie ń znajduj ą si ę obecnie 2 pomniki przyrody. S ą to: • Dąb szypułkowy Quercus robur rosn ący w Le śnictwie Brzezinki w oddziale nr 53a mi ędzy Kocurami a Klekotn ą. Nr ew. 6/28. Obwód pnia na wysoko ści 1,3 m: 626 cm, wiek: około 350 lat. • Buk pospolity Fagus sylvatica w ilo ści 3 sztuk rosn ące w Le śnictwie Wystrzyca w oddziale nr 268b. Nr ew. 6/246. Obwód pnia na wysoko ści 1,3 m: 100-150 cm. Lokalizacja chronionych ro ślin na terenie gminy Dobrodzie ń Na terenie gminy stwierdzono wyst ępowanie 16 gatunków ro ślin obj ętych ochron ą. S ą to: 1. Bluszcz pospolity Hedera helix Ten gatunek z rodziny araliowatych Araliaceae jest jednym z niewielu naszych rodzimych pn ączy. Bluszcz pospolity wyst ępuje w Polsce rzadko w lasach li ściastych, zarówno na ni żu, jak te ż w ni ższych poło żeniach górskich. Wg Oberdorfera (1994) jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych. W województwie opolskim bluszcz pospolity wyst ępuje do ść pospolicie zarówno na stanowiskach naturalnych, tj. w ró żnego rodzaju lasach li ściastych, w szczególno ści w gr ądach, jak i antropogenicznych w parkach, skwerach, cmentarzach. 61 Bluszcz pospolity Hedera helix 2. Gr ąż el żółty Nuphar lutea Jest to wieloletnia ro ślina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae . Gr ąż el żółty jest składnikiem jezior, stawów i starorzeczy. Występuje na obszarze całego kraju. Wg Matuszkiewicza (2001) jest to gatunek charakterystyczny dla zwi ązku Nymphaeion , w skład którego wchodz ą zbiorowiska makrohydrofitów z reguły zakorzenione, z przewag ą form o li ściach pływaj ących na powierzchni oraz zespołu „lilii wodnych” Nupharo-Nymphaeetum albae . Na obszarze województwa opolskiego gr ąż el żółty wyst ępuje dosy ć cz ęsto w eutroficznych zbiornikach wodnych. Szczególnie cz ęsto mo żna go spotka ć w starorzeczach Odry i Nysy Kłodzkiej. 62 Gr ąż el żółty Nuphar lutea 3. Grzybienie białe Nymphaea alba Grzybienie białe, zwane cz ęsto lili ą wodn ą, reprezentuj ą star ą filogenetycznie grup ę ro ślin kwiatowych. Jest to bylina wodna z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae , o grubych kł ączach pokładaj ących si ę na dnie zbiorników wodnych. Wyrastaj ą z nich liczne, owalne li ście o długich ogonkach, pływaj ące po powierzchni wody. Przez całe lato pojawiaj ą si ę mi ędzy nimi pi ękne, obupłciowe, białe kwiaty, osi ągaj ące do 10 cm średnicy. Podobnie jak li ście utrzymuj ą si ę na powierzchni wody zdobi ąc jeziora, stawy i starorzecza. Po dojrzeniu owoców szypułki kwiatowe kurcz ą si ę i wci ągaj ą owoce do wody. Tam dno kwiatowe ulega rozkładowi, a nasiona, zaopatrzone w osnówk ę zawieraj ącą powietrze, wypływaj ą pocz ątkowo na powierzchni ę, a nast ępnie opadaj ą na dno, rozsiewaj ąc ro ślin ę. Dekoracyjne kwiaty grzybieni s ą niestety cz ęsto zrywane przez człowieka. Powoduje to m.in. osłabienie żywotno ści ro ślin, ogranicza te ż mo żliwo ść rozsiewania, co w konsekwencji jest jedn ą z przyczyn zanikania stanowisk tego gatunku. Wg Matuszkiewicza (2001) jest to gatunek charakterystyczny dla zwi ązku Nymphaeion , a tak że dla zespołu Nupharo-Nymphaeetum albae . Grzybienie białe wyst ępuj ą na obszarze całego kraju w stawach, jeziorach i starorzeczach, najwi ęcej jednak stanowisk znajduje si ę w pasie pojeziernym północnej Polski. W wi ększo ści pa ństw europejskich s ą ro ślin ą gin ącą. W województwie opolskim grzybienie 63 białe wyst ępuj ą stosunkowo cz ęsto w eutroficznych zbiornikach wodnych w tym stawach i starorzeczach. Szczególnie cz ęsto spotka ć je mo żna w kompleksach stawów rybnych i dolinach du żych i średnich rzek. Grzybienie białe Nymphaea alba 4. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine To wieloletni storczyk z rodziny Orchidaceae , spotykany najcz ęś ciej na skrajach dróg, rzadziej w ró żnego rodzaju lasach oraz w zaro ślach. Jest to gatunek ten charakterystyczny jest dla klasy Querco-Fagetea tj. mezo- i eutroficznych, europejskich lasów li ściastych, a tak że dla podzwi ązku ciepłolubnych buczyn „storczykowych” Cephalanthero-Fagenion (Matuszkiewicz 2001). Wyst ępuje na całym obszarze kraju. Na terenie woj. opolskiego kruszczyk szerokolistny wyst ępuje stosunkowo cz ęsto w lasach i borach niemal wszystkich wi ększych kompleksów le śnych. 64 Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine 5. Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis To bylina z rodziny storczykowatych Orchidaceae , spotykana jeszcze stosunkowo cz ęsto na wilgotnych ł ąkach na ni żu i w ni ższych poło żeniach górskich. Dosy ć g ęsty, walcowaty kwiatostan składa si ę z 10-50 jasnoró żowych do ciemnopurpurowych kwiatów. Li ście o kształcie owalnym lub lancetowatym, zwykle plamiste, najwi ększ ą szeroko ść osi ągaj ą w połowie. Kwitnie w maju i czerwcu. Gatunek ten jest charakterystyczny dla zespołu cz ęś ciowo zabagnionych, mokrych ł ąk Juncetum subnodulosi (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim kukułka szerokolistna jest jednym z najpospolitszych storczykowatych. Ro śnie w rozproszeniu na obszarze całego województwa na ró żnego rodzaju wilgotnych ł ąkach. Szczególnie cz ęsto jest spotykana na ł ąkach w dolinie Małej Panwi i Stobrawy. 65 Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis 6. Lilia złotogłów Lilium martagon To efektowna bylina z rodziny liliowatych Liliaceae spotykana w zaro ślach, lasach, zwłaszcza bukowych oraz na zr ębach. To gatunek cz ęsty w Sudetach i Karpatach, bardzo rzadki natomiast na ni żu. Bylina ta uwa żana jest za charakterystyczn ą dla rz ędu Fagetalia sylvaticae – mezo- i eutroficznych lasów li ściastych zachodniej, środkowej i cz ęś ciowo wschodniej Europy (Matuszkiewicz 2001). Lilia złotogłów osi ąga północny kres zasi ęgu w Polsce (Szafer i in. 1988). W województwie opolskim lila złotogłów jest gatunkiem stosunkowo cz ęstym, szczególnie w lasach li ściastych południowej cz ęś ci regionu, np. w Górach Opawskich i na Płaskowy żu Głubczyckim. Jej stanowiska nie s ą jednak liczne, a efektowne kwiaty s ą cz ęsto zrywane przez ludzi. 66 Lilia złotogłów Lilium martagon 7. Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia Jest to gatunek owado żerny z rodziny rosiczkowatych Droseraceae, kwitn ący od lipca do sierpnia. Rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje zarówno na ni żu, jak i w górach, na torfowiskach wysokich i przej ściowych, niekiedy również na zabagnionych glebach mineralnych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy Oxycocco-Sphagnetea (Matuszkiewicz 2001). W województwie opolskim rosiczka okr ągłolistna wyst ępuje dosy ć rzadko w środkowej i wschodniej cz ęś ci regionu, na pozostałym obszarze bardzo rzadko. Rosiczka okr ągłolistna Drosera rotundifolia 67 8. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum To rozgał ęziony krzew z rodziny wawrzynkowatych Thymelaeaceae o ró żowych, wonnych kwiatach, osadzonych g ęsto wzdłu ż p ędów. Wawrzynek jest ro ślin ą silnie truj ącą. Ten zwiastun wiosny, ze wzgl ędu na efektowne kwiaty, był niegdy ś masowo zrywany do celów dekoracyjnych, st ąd te ż w wielu miejscach naszego kraju, szczególnie w pobli żu du żych miast, został na licznych stanowiskach wytępiony. Wawrzynek wilczełyko ro śnie w cienistych, wilgotnych lasach li ściastych i zaro ślach na glebie żyznej, próchnicznej, nieco wapiennej. Wg Matuszkiewicza (2001) jest gatunkiem charakterystycznym dla rz ędu Fagetalia sylvaticae . Wyst ępuje on na obszarze całej Polski, zarówno