Zarys historii miejscowości do roku 1945

Treści udostępnia się na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 2.5 Polska. Oznacza to, że informacje mogą być swobodnie kopiowane, rozpowszechniane, odtwarzane, wykonywane, modyfikowane (tworzone utwory zależne), użytkowane w sposób komercyjny na warunkach „Uznania autorstwa” pod warunkiem podania informacji o autorze utworu/treści, o serwisie jako źródle utworu/treści, a jeśli to możliwe należy zamieścić link do źródłowego tekstu. Należy też poinformować, że utwór/treść jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 2.5, a jeśli to możliwe zamieścić link do tekstu licencji. Należy jednak pamiętać, że opublikowane materiały nie stanowią własności publicznej i korzystanie z nich niezgodnie z licencją (bez podania autorów) stanowi złamanie praw autorskich. Część serwisu nie podlega licencji Creative Commons – logotypy firm i innych podmiotów oraz część publikowanych zdjęć; użycie tych materiałów jest ograniczone. Edward Goszyk

PLUDRY Zarys historii miejscowości do roku 1945

WYDAWNICTWO DOBRODZIENIANIN 2006 Opracowanie edytorskie Paweł Mrozek

Druk Pracownia Usług Plastycznych w Dobrodzieniu

www.dobrodzienianin.net [email protected]

Wydano w okresie działalności Międzygminnego Towarzystwa Regionalnego Dobrodzień–Zębowice

Wydanie I

ISBN 83-60079-06-4

O d w y d a w c y

Pludry – miejscowość położona w południowej części Gminy Dobro- dzień. Sołectwo liczy 1200 mieszkańców. Obejmuje 213 ha gruntów rolnych, 135 ha łąk oraz 90 ha lasów łącznie ze stawami. Znajdują się tu 53 gospo- darstwa rolne, a działalność gospodarczą prowadzi 41 zakładów usługowych, handlowych i produkcyjnych. Publikacja ukazuje się w okresie uroczystych obchodów rocznic wybu- dowania szkół na terenie Pluder. Wiele nieznanych faktów z historii miejscowości Autor odkrył w kro- nice szkolnej prowadzonej od 1875 roku.

7 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

Zapis z 1783 roku2 głosi: „Pluder zwa- ny też Pludrami, mają 6 kmieci (rolni- darzało się, że ktoś wy- ków mających 1 łan ziemi), 10 zagro- karczował kawałek puszczy, dników – 69 mieszkańców. Należą do zbudował sobie dom i tam pana von Jeannereta”. Pod Z osiadł wraz z rodziną. Miej- Nie wiadomo, czy Plu- panowaniem sce takie zwano Pustkowiem. dry posiadały już wten- pruskim Z biegiem czasu rodzina robiła się czas urząd gminny, czy liczna a synowie w pocie czoła powię- takowy był jeszcze w Kośmidrach. Je- kszali areał swych, a raczej pańskich, żeli go tu nie było, to wkrótce musiał niezbyt zresztą urodzajnych pól, wy- powstać, bo tego wymagały przepisy dzierając je puszczy. Tam, gdzie kiedyś obowiązujące w Prusach. A urząd, jak był jeden dom, powstawała wioska. Jak to urząd, musiał mieć swoją pieczęć. ulał ten scenariusz pasuje do Pluder. W większości wypadków środek okrą- Pierwsza o nich wzmianka pochodzi głej pieczęci gminnej wypełniano ja- z roku 1640 „Wawrzin Pludra zu Plu- kimś symbolem charakterystycznym der”1. Wtenczas raczej nie było to już dla danej wsi. Mogło to być drzewo pustkowie o jednej chacie, bo liczba (Warłów, Rzędowice, ), głów- mnoga wskazuje, że było tam więcej ka maku (), wiatrak (Skrzy- Pludrów. Również nazwa wydaje się dłowice), lis (Lisowice), młot mecha- być jasna, bo pochodzi od nazwiska niczny (Katowice) czy jeszcze coś inne- czy przezwiska pierwszego osiadłego go. W pieczęci Pluder znalazła się jas- tu chłopa. Już wtenczas włości panów kółka. Symbol z pieczęci z reguły sta- na zamku w Lublińcu rozciągały się aż wał się herbem danej gminy i jako taki tutaj, a nawet trochę poza naszą miej- podlegał prawom heraldyki. scowość. Z nimi więc częściowo zwią- Jakoś nie prze- zana jest historia Pluder oraz później trwały tu nazwiska założonej kolonii Pietraszów. pierwszych wójtów. Istnieje z roku 1877 notatka o sołtysie Chmielusie. Sekre- tarzami gminnymi byli tu od czasu powstania szkoły (1830) tutejsi nauczyciele. W 1822 roku3 w Pludrach był 1 pań- ski folwark, 6 kmieci, 8 zagrodników, 11 chałupników – 173 mieszkańców. 8 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

Równie skąpy jest opis z 1830 roku: z pobliskiej Fosowskiej zrobić ważny Pludry – użytkownik von Grotowska; węzeł kolejowy, skoro koło tej miejsco- 35 domów – 212 mieszkańców – 1 smo- wości przekroczono Małą Panew, by po larnia – rozsiane domy4. paru kilometrach znów powrócić na jej Rok 1858: 1 szkoła, 51 domów miesz- drugi brzeg. Jakoż 11 lat później otwarto kalnych i 57 gospodarczych – 416 miesz- linię kolejową, którą pierwotnie zamie- kańców5. rzano poprowadzić przez Dobrodzień– Rok 1861: Pludry – 378 mieszkańców Olesno do Kluczborka. Zadłużone wła- (2 ewangelików); wioska Pludry z ko- dze lublinieckiego powiatu nie zgodzi- lonią o tej samej nazwie oddalona jest ły się na to, więc pociągnięto ją przez od Lublińca 2 mile i leży na granicy Myślinę, Zębowice i parę małych wiosek. powiatu w lesistej okolicy. Są tu: 1 kar- Odtąd też rozpoczęły się rozdźwięki czma oraz 6 kmieci, 3 półkmieci, 11 za- między Dobrodzieniem a Lublińcem, grodników i 21 chałupników z 893 mor- który w tym wypadku stałby się małą gami roli, 123 morgami łąk i 8 morga- prowincjonalną mieściną, Dobrodzień mi podwórzy i ogrodów. Gleba w prze- zaś znaczącym miastem. Co prawda już ważającej mierze piaszczysta o niskiej w r. 1856 zaczęto urzędowo załatwiać wydajności. Uprawia się tu przeważnie sprawy budowy kolei z Tworoga przez ziemniaki, sporadycznie kapustę i so- Lubliniec–Olesno do Kluczborka, ale czewicę. Inwentarz żywy to 10 koni, właściciele gruntów żądali wysokich 21 wołów, 96 krów i 56 jałowic i cieląt odszkodowań. Także z innych jeszcze oraz 40 szt. świń. Roczny podatek grun- powodów zrezygnował wten- towy – 50 talarów, dochodowy – 146 czas z tej budowy. W r. 1880 postano- talarów, przemysłowy – 4 talary. Znaj- wiono przeprowadzić takową z Tar- dująca się tu szkoła została wybudowa- nowskich Gór. Oddano ją do użytku na w 1830 r.; 1 nauczyciel, ok. 100 ucz- 15.10.1884 r. Równocześnie też zapa- niów, w tym dzieci z Pietraszowa6. dła decyzja połączenia kolejowego Opo- W roku 1856 zapowiedziano budo- la z Częstochową od Fosowskiej przez wę drogi bitej z Dobrodzienia do Za- Lubliniec do granicy w Herbach. W paź- wadzkiego przez Pludry, Pietraszów dzierniku 1888 przeprowadzono w na- i Liszczok. Wnet jednak w części zre- szej miejscowości wstępne pomiary, zygnowano z tego zamiaru na korzyść o czym donosiła kronika szkolna. Do- krótszej drogi z Pawonkowa do Zawadz- brodzień jednak ubiegał się, by ta linia kiego, ukończonej w listopadzie 18617. nie ominęła ich miasta – jak się okaza- Dnia 8 stycznia 1858 oddano do użyt- ło – bezskutecznie. Jesienią 1893 r. za- ku linię kolejową Opole–Tarnowskie częły się tutaj prace, a otwarcie ruchu Góry–Bytom. Wówczas już planowano na tej trasie nastąpiło 10.10.1894 roku. 9 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

Parę słów o dworze. Obszar do niego Pietraszów – 20 domów, 134 miesz- należący to 123 ha. Prócz zabudowań kańców; Przystanek Pludry – 1 dom, folwarcznych był tu tylko jeden dom 8 mieszkańców; Kolonia Pludry – 15 mieszkalny. W r. 1876 figuruje jeszcze domów, 125 mieszkańców. jako samodzielny obwód dworski na- To, że Pludry nie stały się śródleśną leżący do spadko- deskami zabitą wiochą, zawdzięczać na- bierców hr. Johan- leży, prócz kolei, także fabryce chemicz- nesa Renarda, je- nej przeróbki drewna Rozbudowa dnak w roku 1885 (hololiza) o specjalnoś- Pluder wykazywany jest ci ocet drzewny, smoła jako filia pietra- i zwęglanie drewna. Plac pod nią za- szowskiego dworu. kupiono już w r. 1891. Być może, że W tym też to roku w statystyce Pludry z rozpoczęciem prac wznoszeniowych figurują łącznie z Pietraszowem, a mo- trochę zwlekano aż do czasu definityw- gło oznaczać to tylko jedno. Pietraszów nego zatwierdzenia przebiegu linii ko- wraz z swymi przysiółkami został wchło- lejowej. Końcem września 1894 roku nięty przez tutejszą gminę. ukończono dom dla dyrekcji i zaraz Rok 1885: Pludry z Pietraszowem – też przystąpiono do budowy fabryki. 592 ha, z tego 385 ha ról, 55 ha łąk, Jej dyrektorem i zarazem właścicie- inne 57 ha, obwód urzędowy Kośmi- lem był chemik Löschhorn, doktor fi- dry, 78 domów mieszkalnych, 121 ro- lologii. dzin – 555 mieszkańców8. 18 IV 1896 r. ogłoszono przetarg Rok 1895: 631,7 ha, domów miesz- na budowę w PIudrach nowej szkoły, kalnych 82 plus 2 inne; 125 rodzin – 628 zaś 22 czerwca na rozbiórkę starej9. mieszkańców (7 ewangelików). Już w listopadzie tegoż roku rozpoczę- Rok 1905: 640,1 ha, domów miesz- to w nowym budynku naukę. kalnych 97 plus 1 inne miejsce zamiesz- W lipcu 1897 r. wzniesiono opodal kałe; 125 rodzin plus 13 osób samot- stacji kolejowej nieduży tartak. Wnet tnych – 714 mieszkańców (15 ewan- też go uruchomiono. Na dworskich zaś gelików), z tego 45 osób posługujących polach i u gospodarzy Johanna Gaidy się w domu językiem niemieckim, 72 i Jakoba Brolla po raz pierwszy roz- władających obu językami oraz 597 wy- siano nawozy sztuczne, m.in. kainit łącznie polskim. i tomasynę. Okazało się to zachętą dla Kopina – 3 domy, 24 mieszkańców; pozostałych rolników, bo żniwa wypa- Piła – 4 domy, 30 mieszkańców; Lisz- dły pomyślnie. czok – 10 domów, 61 mieszkańców; Dnia 15 sierpnia 1899 r. wybuchł 10 DWORZEC KOLEJOWY W PLUDRACH, pocz. XX w. SZKOŁA W PLUDRACH, pocz. XX w. Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 w tutejszej fabryce wielki pożar. Je- W sierpniu 1904 uruchomiono go przyczyny nie zdołano ustalić. tu kolejkę wąskotorową. Dowożono nią konno drewno z gwoździańskich lasów do stacji kolejowej, zaś firma

Rok później, 7 listopada, tutejsze społeczeństwo zostało poruszone „Ruping” zajmowała się dalszą jego niezwykłą wiadomością. Kolonista przesyłką do kopalń w Westfalii. Johann Bock, wracając do domu, 18 września 1907 r. rozpoczęto został na drodze leśnej postrzelony, prace nad utwardzaniem odcinków w wyniku czego zmarł po paru go- drogi od stacji kolejowej w stronę dzinach. Do tego spłonął też jego Dobrodzienia. Tutejsza wy- dom. Oba czyny przypisywano temu łożyła na to 5000 marek. Termin zakończenia prac wyznaczono na wrzesień następnego roku. W jakim stanie była ta droga niechaj świad- czy następujące zdarzenie, jakie mia- ło miejsce w dniu 3 kwietnia 1908 r. Tutejszy, przez wszystkich lubiany wójt Stefan Nieslony przewoził z Do- brodzienia młockarnię, która w pew- nej chwili się przewróciła i go przy- samemu sprawcy. Winnego zbrod- gniotła. Świadkowie tego zaraz po- ni ustalono, został ścięty w Opolu. śpieszyli z pomocą i przetranspor- Tak jak cały Górny Śląsk, tak i tu towali go do szpitala. Niestety, ma- w drugiej połowie kwietnia 1903 r. jąc mocno uszkodzony kręgosłup lasy nawiedziła klęska śniegołomów następnego dnia zmarł. Miał lat 42. a gwałtowne powodzie poczyniły Pogrzeb z honorami wojskowymi dużo szkód. odbył się w Pawonkowie w obec- 12 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 ności tłumu żałobników. Rok 1913: Gmina Pludry – 640 ha, W październiku 1909 r. droga 698 mieszkańców, wójt – Bernhard prowadząca od stacji do lasu zosta- Ziaja. Dwór – 1091 ha, 38 mieszkań- ła utwardzona żużlem hutniczym. ców, właściciel – hr. von Thiele Win- Kosztami tego po połowie podzie- kler na Mosznej, pow. Prudnik11. liła się gmina i dwór. Rok wcześniej rozpoczęto w Do- O manewrach wojskowych, ja- brodzieniu budowę gazowni miejs- kie odbyły się na terenie lubliniec- kiej, którą ukończono po 12 miesią- kiego powiatu w la- Wojna tach 1886, 1897, 1901 światowa oraz 1907 wspomina kronika szkolna, bo również w szko- le były zakwaterowania. Kierownik Franz Czaja pilnie obserwował to, co raczej trudno było ukryć – przy- gotowania Niemiec do wojny. Za- cach. Leżała przy drodze do PIuder notował, że od września 1913 Lubli- i stamtąd było co najmniej kilometr niec stał się miastem garnizonowym, bliżej niż do stacji kolejowej w My- bo przeniesiono tam 1 batalion pie- ślinie. Postanowiono więc stację choty nr 23, dotychczas stacjonujący w Pludrach zrobić bazą, skąd przy- w Opolu. A oto jego późniejszy do- wożono węgiel i odwożono gotowe słowny zapis: „Niestety jednak dopro- produkty z gazowni. Końcem 1909 wadzono do tego, że musiała wybu- ukazało się ogłoszenie10, że prze- chnąć wojna światowa, ale entuzjazm prowadzi się prace remontowe na Niemców był jeszcze większy, niż przed całej długości tej drogi. 44 laty. Z prędkością błyskawicy ar- Dnia 1 kwietnia 1906 r. otworzo- mia niemiecka posunęła się w głąb no w Pludrach agencję pocztową. Rosji i zdobyła Częstochowę. Mówi Po roku wsie Bzinica, Kolejka, Bzi- się, że w Rosji zdobyto zapasy żywno- nica Nowa, Obudowa, Bąki a także ści, które pozwolą wyżywić niemiec- leśniczówka Klepka przestały być kie oddziały przez szereg miesięcy. obsługiwane przez pocztę w Dobro- Mobilizacja 2 sierpnia 1914 r. Linia dzieniu i przyłączono je do poczty kolejowa Fosowskie–Herby jest gęsto w Pludrach. obsadzona posterunkami wojskowymi. 13 MIESZKAŃCY PLUDER, 1914 MIESZKAŃCY PLUDER, 1915 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

Drogi są zabarykadowane. Z PIuder a Polską Max Matysik spisał swe wia- zostali powołani” (tu nie dokończo- domości o powstaniach śląskich. no, bo tajemnica wojskowa). Jak wiadomo, pierwsze i drugie nie rozszerzyło się na powiat lubli- niecki, a o trzecim zanotował: „W naszej okolicy powstanie wy- buchło 5 maja 1921. Nie zaskoczyło to wieś Pludry, gdyż III powstanie już 3 maja przybyła śląskie do przysiółka Pietra- Wraz z ubytkiem zdobytej żyw- szowa grupa, między nimi starsi męż- ności ubywało też entuzjazmu. Wal- czyźni... i zażądali od leśniczego Stocz- ki prowadzono ze zmiennym szczę- ka wydania broni. Bez niej jednak ściem a wojna się przedłużała. Kie- banda ta musiała odstąpić po tym, dy więc po jej zakończeniu zmarł jak koło leśniczówki nastąpiła strze- 22.10.1919 r. pan kierownik, jego lanina. Leśniczy Stoczek użył swej fu- następca z goryczą zanotował „Je- zji i wieczorem uciekł do Dobrodzie- go nadzieje na lepsze dni się nie speł- nia. Rankiem 5 maja duża ilość po- niły. R.I.P.” wstańców, wśród nich paru polskich Nowy kierownik szkoły Max Ma- legionistów w mundurach, tyralierą tysik sporządził listę 27 poległych podeszła pod szkołę i stację kolejową, w l wojnie światowej mężczyzn z PIu- wszyscy uzbrojeni w karabiny. Nie der, zanotował też wyniki plebiscy- natrafili na żaden opór. Każdy jeden cytu przeprowadzonego 20 marca dom został przeszukany za bronią, 1921 roku. Tak więc za Polską pa- a gdy takową znaleziono, została przez dło 244, za Niemcami 234 głosów. powstańców zabrana i »żegnaj na za- Zaznaczył też, że przybyli tu z głę- wsze«. Także parę rowerów zostało bi Niemiec uprawnieni do głosowa- ludziom o orientacji proniemieckiej nia (55) byli przyjaźnie przyjmowa- zabrane i nie oddane. Osiem osób ni w dworach i nikt z nich nie us- z naszej miejscowości, a to nauczy- karżał się na złe wyżywienie. Już po ciel Max Matysik, zawiadowca stacji definitywnym zatwierdzeniu prze- Patton, zwrotniczy Brydoll, kierow- biegu granicy między Niemcami nik poczty Koza, listonosze Gaida 15 ŻOŁNIERZE Z PLUDER, 1914 ŻOŁNIERZE Z PLUDER, 1916 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 oraz Chmielus, zagrodnik Josef Tho- sto tylko 1 mężczyznę i 1 kobietę. Nie- mann i Bernhard Ziaja (lat 62) zo- które sklepy w mieście zostały do- stali zatrzymani, prawdopodobnie szczętnie splądrowane. Polacy z oko- z powodu sprzyjania Niemcom, ale licy zaopatrzyli się tanim sposobem później zostali zwolnieni. Komisa- w rzeczy i towary na koszt kupców rzem miejscowym i stacji kolejowej sprzyjającym Niemcom. Koło Zębo- został zagrodnik Matthias Spallek wic marsz powstańców został zasto- z Pietraszowa, chałupnik Johann Ha- powany, gdyż w międzyczasie sku- damik z Pietraszowa zaś na 5–6 ty- pił się tu Selbstschutz. Tu było parę godni zawładnął urzędem gminnym. krwawych walk, które obie strony ko- Później powstańcy podeszli pod dwór sztowały wielu zabitych – aż w odpo- w Bzinicy Nowej, gdzie napotkali na wiednim dla Polaków momencie wkro- opór. Paru powstańców poległo ko- czyli alianci. Kompaniami powstańcy ło tej niedużej osady. Między zabi- ciągnęli z powrotem przez naszą wieś tymi był robotnik Josef Koza z Pie- w stronę Zawadzkiego. Oczywiście, traszowa. Po tym, jak powstańcy ze- że wszystko to, co im było potrzebne, wsząd otrzymali posiłki, obrońcy Bzi- zabrali ludziom o nastawieniu pro- nicy Nowej musieli stąd odejść. Wy- niemieckim. Należy zaznaczyć, że cofali się do Dobrodzienia. Ten zaś w szkole dwa razy przez dłuższy czas ze wszech stron otoczony przez około kwaterowali powstańcy. Także część 4000 powstańców, został po gwałto- kompanii „Poznaniaków” przebywa- wnym ostrzale rankiem następnego ła tu przez parę dni. Zajęć szkolnych dnia przez nich zdobyty. Dobrodzień podczas powstania prawie że nie pro- wadzono”. Do roku 1830 dzieci z Pluder chodziły do szkoły w Bzinicy, te zaś z Pietraszowa do Kośmider. W tym to roku wybudowano tutaj szkołę. Budynek taki właści- Szkoła wie niczym nie róż- w Pludrach nie mógł się długo bronić, bo brako- nił się od wiejskiej wało broni i amunicji. Mimo to po- chaty. Był z drewna, kryty słomą. wstańcy mieli tu dużo zabitych, mia- Posiadał może trochę obszerniejszą 17 SZTAB WOJSK POWSTAŃCZYCH W DOBRODZIENIU, 1921 BATALION POWSTAŃCÓW NA RYNKU W DOBRODZIENIU, 1921 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 izbę do zajęć lekcyjnych oraz drugą w 1 izbie musi uczyć 140 dzieci, któ- z komórką jako mieszkanie dla na- re nic nie umieją, bo poprzednik uczyciela. Dwór dostarczył bezpłat- Ripke nauczał tylko po niemiecku, nie materiały budowlane (drewno), czego uczniowie w ogóle nie rozu- gmina zaś robociznę oraz poniosła mieli. Z dniem 1 października 1880 resztę kosztów. Sklecono też obórkę. Lukassewitz przeniósł się do Łagiew- Naukę rozpoczęło tu 60 uczniów, nik Małych. Przez 5 miesięcy zarzą- także tych z Pietraszowa. Pierw- dzał szkołą Peter Spiśla, później Jo- szym nauczycielem został Kandziora sef Lerch. Jesienią 1884 r. rozebrano z Woźnik. Jego roczna pensja to 50 ta- walącą się oborę i szopę, wybudo- larów w gotówce oraz deputatowe wano nową oborę, a chlewik posta- 24 korce (korzec – 37,4 kg względnie wiono częściowo z nowego, częścio- 54,96 litrów) żyta, 7 sążni (sążeń wo ze starego drewna. Dwór dostar- śląski – 3,34 m3) drewna opałowego, czył na to drewno, resztę zapłaciła 2 fury słomy, pastwisko dla dwóch gmina. 1 września 1887 kierownic- krów i świnki oraz 6 mórg roli do two przejął przybyły tu z Pawon- użytkowania. Z roku na rok przyby- kowa Franz Czaja. Pilnie należało wało tu uczniów. W 1870 r. trochę wybudować nową szkołę. Ale nie! rozbudowano szkołę. Trzy lata póź- Podczas ferii jesiennych 1889 r. wy- niej uczęszczało do niej 99 uczniów mieniono w tej chacie zgnite belki, z Pluder i 39 z Pietraszowa. Po Kan- by powała nie przygniotła uczniów. dziorze był tu Casimir Bajer, później Koszt 300 marek, z czego 270 po- Schubert (do 1871), następnie Felix kryła gmina, resztę dwór. Wreszcie Nowak. On to założył kronikę szkol- wiosną 1896 r. ogłoszono przetarg ną (1875) i w niej uskarżał się na zły na budowę nowej dwuizbowej szko- stan budynku szkolnego. Postarał ły w Pludrach. Koszt 18200 marek, się, by mu wybudowano stodołę z czego 5000 poniosła gmina, dwór – i piwnicę. Odszedł stąd po 6 latach. 2500, a resztę subsydiowała Regencja. Zaangażowano tu nauczyciela po- Już w listopadzie tego samego roku mocniczego, ale każdy z nich był rozpoczęto naukę w wyposażonych tu najwyżej parę miesięcy (Korzel, w ławki klasach. Od początku też pa- Albert Ripke). Josef Lukassewitz, nował w nich niebywały tłok. W dniu który jako kierownik podjął tu pracę 1 lipca zaangażowano tu pomocni- 1 grudnia 1877 r., uskarżał się, że czego nauczyciela. Został nim Willi- 19 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 bald Muschalik, był tu jednak tylko językami, a 81 wyłącznie po polsku. do 31 marca 1899. Jego miejsce za- W 1921 r. – 7 po niemiecku, 9 obu jął Artur Zöllner. Władze szkolne językami a 102 po polsku. opolskiej regencji zaliczyły tutejszą W międzyczasie była pierwsza szkołę do lepszych i wprowadziły wojna światowa. Ważnym zadaniem system 3 oddziałowy. Po Zöllnerze szkoły wówczas była zbiórka pienię- przyszedł tu Siegfried Kander, wnet dzy na pożyczki wojenne. W maju jednak powołano go do służby woj- 1919 r. zachorował kierownik szkoły skowej. Po pewnym czasie zjawił się Franz Czaja i zmarł po czterech mie- Max Menzel i był tu przeszło dwa siącach. Z powodu braku węgla od lata. Odtąd przez parę lat brak wia- 30 października do 19 listopada mu- domości o drugim pedagogu. siano odwołać zajęcia lekcyjne. Od Po tym, jak liczba uczniów do- 1 stycznia 1920 r. kierownikiem tu- chodziła do 200, wszystkie dzieci, tejszej szkoły został Max Matysik. które ukończyły 14 rok życia (27), Ciężki zaiste był żywot wiejskich zostały przedterminowo zwolnione dzieci. Ferie letnie i jesienne nie by- ze szkoły. Już w r. 1906 zapadła de- ły przeznaczone do wypoczynku, cyzja budowy szkoły w Pietraszowie ale do pomocy rodzicom przy żni- celem odciążenia tutejszej. Zwleka- wach i jesiennych wykopkach. Dla- no jednak z tym z wiadomych po- tego też w kronice coroczna adno- wodów – chronicznego braku pie- tacja o przewidywanym urodzaju niędzy. Wreszcie w połowie 1909 r. zbóż, ziemniaków i ew. buraków. ogłoszono przetarg na tę mającą kosz- A kiedy w r. 1921 żniwa opóźniły tować 20500 marek budowę. Tak się o 8 dni, ferie też przedłużono więc w następnym roku 65 uczniów o 8 dni. O jesiennych zaś zanotowa- z Pietraszowa i jego przysiółków no: „Pogoda niezbyt dobra. Zwózka opuściło pluderskie mury, a tutejsza kartofli utrudniona. Do tego wczesne szkoła z trzyoddziałowej na powrót przymrozki. Urodzaj dobry, miejsca- stała się dwuoddziałową. Odtąd też mi bardzo dobry, udała się kapusta. w kronice szkolnej co roku pojawia- Jesienne siewy opóźnione”. ją się dane statystyczne dotyczące Rok 1923 – uczniów 111, z tego języka ojczystego uczniów. Tak więc 5 mówiło po niemiecku, 8 obu języ- w tym roku 6 mówiło w domu wy- kami, 98 po polsku. Rok 1925 – ucz- łącznie po niemiecku, 3 władało obu niów 95, z tego 5 mówiło po nie- 20 SZKOŁA W PLUDRACH z 1896, fot. 2006 SZKOŁA W PIETRASZOWIE z 1910, fot. 1928 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 miecku, 5 obu językami, 85 po pol- bryki. Wybudowano nową kotłow- sku. Rok 1928 – uczniów 80, z tego nię z maszynownią oraz magazyn 7 mówiło po niemiecku, 6 obu ję- środków wybuchowych. Suszarnię zykami, 67 po polsku. Rok 1930 – natomiast powiększono dwukrot- uczniów 102, z tego 11 mówiło po nie. Zakład ten otrzymał nazwę: niemiecku, 16 obu językami, 75 po „Lignum” – Fabryka Chemiczna S.A. polsku. Rok 1933 – uczniów 109, z te- Filia Pludry. Jesienią 1925 roku, po go 11 mówiło po niemiecku, 35 obu około 30-letnim dyrektorowaniu, językami, 65 po polsku. dr Löschhorn został nagle odwo- Na tym był koniec podobnych łany do Wrocławia. Od 1 listopada zapisów, bo w następnym roku za- miejsce jego zajął prokurent Franz kazano używania języka polskiego. Rzepczyk. Wiosną, czy jeszcze zimą W Niemczech zapanował nacjona- 1928 r. tutejsza fabryka zakupiła od lizm. W styczniu 1933 wystąpiła tu lasów 80 mórg (około 20 ha) po- epidemia ospy. W związku z liczny- wierzchni z zamiarem wybudowa- mi zachorowaniami dzieci szkołę nia na niej zakładu impregnacyjne- zamknięto na dwa tygodnie. go, później zaś wytwórni papy da- Podczas drugiej wojny światowej chowej oraz tartaku. Nowy dyrektor w szkolnictwie niemieckim zostały Schintzel z Kolonowskich wnet tu dokonane dwie zasadnicze zmiany. zamieszkał. Wzniesiono dla niego Zaprzestano używać gotyku i wpro- nowy budynek mieszkalny ze stali. wadzono pismo łacińskie oraz prze- Była to pierwsza tego rodzaju bu- sunięto początek roku szkolnego dowla w dobrodzieńskim powiecie z 1 kwietnia na dzień po zakończe- i jedna z pierwszych w ogóle na Gór- niu ferii letnich (25 sierpnia). nym Śląsku. 10 września 1928 w fa- brycznej suszarni wybuchł pożar. W roku 1923 właściciel i zara- Spowodowało go zbytnie nagrzanie zem dyrektor tutejszych zakładów się tam zmagazynowanego wapna. chemicznych dr Löschhorn sprze- Spłonął dach a zniszczeniu uległo dał swoją fabrykę wro- 2500 cetnarów wapna. Szkody po- Nasycalnia w Pludrach cławskiej spółce akcyj- kryło towarzystwo ubezpieczeniowe. nej. Nadal jednak peł- Nowy zakład impregnacyjny otrzy- nił tu obowiązki dyrektora. Zaraz mał nazwę: Spółka Budownictwa też przystąpiono do rozbudowy fa- Terenowego Kolei Państwowych – 22 FABRYKA W PLUDRACH, 1914 RACHUNEK FABRYCZNY, 1930 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

Wrocław (Geländebaugesellschaft spolony Przemysł Drzewny” wznio- Reichsbahn – Breslau). Został uru- sła na pofabrycznym placu tartak chomiony w ostatnim tygodniu 1928. parowy i uruchomiła go 15 stycz- Na uprzednio nabytym terenie po- nia 1936 roku. Jego kotłownię przy- wstały: impregniarnia, stalowy dom stosowano do opalania trocinami dyrektora, gmach dyrekcji, łaźnia i węglem. Tak więc część dawniej i świetlica dla załogi oraz remiza zwolnionych robotników znalazło dla lokomotywy, ponieważ zakład tu pracę. Dalej już brak jakiejkol- posiadał własne torowisko i loko- wiek wzmianki o rozbudowie plu- motywę. Zakład zbudowano zgod- derskich zakładów. Jeżeli była roz- nie z najnowszymi wymogami tech- budowa, to cenzura wojskowa nie niki. Posiadał duży kocioł, łączący pozwalała o tym pisać. podziemnym rurociągiem nowy zakład ze starym. Także po wrze- W roku 1924 w wyborach do władz gminnych śniowym pożarze w starej fabryce Dalsza historia w miejsce rolnika chemicznej odbudowano i powię- Pluder kszono suszarnię, a magazyn wap- Josefa Brolla wy- na wzniesiono w innym miejscu. brano na wójta Petera Ziaję, też rol- Składnicę drewna usytuowano bar- dziej na zachód. Na Bziniczce zro- biono ujęcie wodociągowe z pom- pami napędzanymi silnikami elek- trycznymi. Wybudowano też wieżę do sortowania węgla drzewnego. Z powodu kryzysu ogólnoświato- wego od 1 lipca 1930 r. „Lignum” przestał istnieć. Zwolniono 90 ro- botników i paru urzędników. Po- została tylko ekipa do uprzątnię- cia terenu, a później do rozbiórki zabudowań fabryki chemicznej. Ta- kże zakład impregnacyjny mocno ograniczył zatrudnienie (do 50 ro- botników). Spółka z Wrocławia „Ze- 24 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 nika. W następnym roku budżet gmi- koło stacji kolejowej. Policjantowi ny (przychody i rozchody) wyniósł Worschowi woda poniosła kurnik 11300 marek. wraz z zawartością. Ucierpiała też Istniejący od 1906 roku Związek gospoda Brolla. Dobrodzieńska straż Wojacki (Kriegerverband) Pludry– pożarna pracowała cały dzień, by nie Łagiewniki Małe otrzymał sztandar, dopuścić do zatorów. Także przeko- który został przeszmuglowany przez pywała odpływy, by ściągnąć wodę niemieckiego celnika z polskiego z zagród i pól. Lisowa. Po dorobieniu drzewca zo- Latem 1929 roku powstał nowy stał 13 czerwca 1926 r. poświęcony. okręg urzędowy Pludry–Pietraszów, 28 sierpnia tegoż roku przeszedł do którego przyłączono Bzinicę Sta- nad Pludrami potężny orkan. Na- rą i Nową, Kolejkę i Koszwice. Tro- robił dużo szkód. Połamał drzewa chę później urząd ten objął wójt Zia- i częściowo pozrywał słomiane da- ja, a zastępcą został kierownik szko- chy. Zalegający przez parę godzin ły Max Matysik. Jednak 1 września grad nie wyrządził większych szkód, 1929 roku okręg ten został rozwią- bo plony z pól były już zebrane. Wła- zany i przydzielony do okręgu do- ściwe oko cyklonu przeszło jednak minialnego „Malapartus”, podobno nad Pietraszowem w kierunku Koś- z ujemnymi skutkami. mider. Tam szerokie pasmo lasu ule- gło zniszczeniu. Ustawą z 05.01.1927 r. utworzo- no oficjalnie Powiat Dobrodzień. Przyłączono do niego miejscowo- ści Turzę, Myślinę i Kolejkę. Sejmik powiatowy na posiedzeniu w dniu Tu parę słów wyjaśnień. Po śmier- 22 lutego 1927 r. wybrał na starostę ci Andrzeja hr. Renarda właścicie- dotychczasowego p.o. starostę Ulicz- lem m.in. tutejszych lasów i dóbr kę. Regencja zatwierdziła ten wybór. ziemskich został jego syn Johannes. Wiosną tego roku po gwałtownej Za jego to czasów dobra te przybra- odwilży wezbrały wody Bziniczki ły nazwę „Malapartus”. Po śmierci i jej dopływów i rozlały się szeroko. Johannesa spadkobiercy sprzedali W ich brzegach powstały głębokie (1880 r.) Malapartusa hrabiowskie- wyrwy. Niebezpiecznie zrobiło się mu rodowi von Stolberg-Wernige- 25 PORTRET RODZINNY, PLUDRY 1926 PORTRET RODZINNY, PLUDRY 1932 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 rode. Najpierw zarządzał nim Otto, czy Piotrowina to nazwy wtórne. później Christian Ernst. Był w ich 27 kwietnia 1939 r. przybyła do posiadaniu jeszcze w r. 1909. Jednak Pluder grupa 50 młodzieńców ze cztery lata później należał już do służby pracy (Arbeitsdienst). Zakwa- hr. Tiele-Winklera12. terowano ich w gospodzie Brolla.

Wiosną 1930 założono tu Ochot- Ich zadaniem było założenie funda- niczą Straż Pożarną z 30 aktywny- mentów i zmontowanie tu 9 bara- mi i 12 honorowymi członkami. ków dla dalszych oddziałów, mają- Można przypuszczać, że jednym cych wykonywać prace wojskowe. z głównych inicjatorów tego był Dowodził nimi pułkownik Sachs. kierownik szkoły Max Matysik. 19 maja w całych Niemczech odbył Jesienią zaś tegoż roku bardzo się spis ludności. W Pludrach razem uroczyście obchodzono dwie rocz- z tą grupą 50 młodzieńców nali- nice, a mianowicie stulecie istnie- czono 1391 dusz. Wójtem wtenczas nia w Pludrach szkoły oraz 10-lecie i później aż do zakończenia wojny Klubu Sportowego. Liczył on już był Josef Ziaja. 92 członków, w tym 25 z Pietraszowa. Przygotowania do wojny trwały Pod koniec 1936 roku w ramach i tu. W szkole i innych jeszcze miej- zacierania na Śląsku słowiańskich scach sale przystosowano na po- nazw przemianowano przysiółki mieszczenia szpitalne. Mężczyzn Liszczok na Fuchswalde, Kopinę na stopniowo powoływano do wojska. Rodefeld, Piłę na Brettmühle a wieś Początkiem sierpnia 1939 przybyło Pludry na Wildfurt, bo podobno na do Pluder niemieckie wojsko i roz- Bziniczce był jakiś bród, przez który kwaterowało się po całej wsi. Naj- przechodziła zwierzyna leśna. Nazwa pierw była to artyleria, później do- Petershof pozostała, bo Pietraszów szła piechota. Na stacji kolejowej 27 STRAŻACY Z PLUDER, 1931 BUDYNEK STRAŻY POŻARNEJ W PLUDRACH, fot. 2006 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 i we wsi panował niebywały ruch. kosztowała 300 marek. Po jej ogro- 1 września wieś nagle opustoszała. dzeniu i robotach przystosowaw- Wojsko pomaszerowało na wschód, czych cmentarz został 19 września za nimi poszła służba pracy. Tylko 1926 r. poświęcony przez księdza przelatujące klucze samolotów i war- Gladischa z Dobrodzienia. kot bombowców przypominały, że rozpoczęła się wojna. W r. 1940 pojawili się tu polscy robotnicy przymusowi z okolic pod- częstochowskiej Blachowni. Wszy- scy musieli nosić widoczną z daleka literę „P”. Około 40 znalazło zatrud- nienie w impregniarni i w tartaku. Inni zostali przydzieleni do więk- szych gospodarstw rolnych. I nagle, ku bezsilnej złości władz partyjnych, Dopiero po pierwszej wojnie wieś znów zaczęła mówić po polsku. światowej rząd w Berlinie dostrzegł, jak bardzo zaniedbane były tutejsze Pod koniec 1925 roku Gmina okolice. W związku z nowym prze- biegiem granicy Pludry dokonała dwa zakupy. Od Budowa pilną stała się bu- Cmentarze zagrodnika Josefa dróg Tomanna nabyła za dowa wzdłuż niej 20 marek działkę 50 m2 pod prosty strategicznej drogi z Pluder poprzez pomnik poległych. Druga działka Łagiewniki Małe do szosy prowa- dzącej z Dobrodzienia do Lublińca i dalej od Gwoździan przez Dzielną, Ciasną do Zborowskiego. Długość tej drogi bitej wyniosła 22 km, sze- rokość zaś 15 m. Prace rozpoczęto latem 1926 roku. Zatrudniono przy nich prawie wszystkich bezrobotnych dobrodzieńskiego powiatu. Odci- o powierzchni półtorej morgi z prze- nek z Pluder do dobrodzieńskiej szo- znaczeniem pod cmentarz gminny sy oddano do użytku początkiem

29 RESTAURACJA I SKLEP K. KOZY W PLUDRACH, 1930 W SKLEPIE K. KOZY W PLUDRACH, 1929 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 września następnego roku. Droga da ta ostatnio wymieniona posiada- z Pluder do Zawadzkiego zaś była ła małą prądnicę, jednak z trudem w tak opłakanym stanie, że z trudem pokrywała ona własne zapotrzebo- poruszały się po niej wszelkie po- wanie. W roku1928 rozpoczęły się jazdy. Zimą raczej nie. Przetarg na jednak prace elektryfikacyjne. Sieć jej remont wygrała firma Lesch & Co miejscową budował powiat. Rozpo- z Opola. Wiosną 1927 r. przystąpiła częto od bloków przy stacji kolejo- do prac. W sierpniu jednak je przer- wej, od szkoły a stamtąd w stronę wano na dwa miesiące, bo władze Dobrodzienia i Kolonii Pluderskiej. odgórne uznały ją jako strategicznie Indywidualni odbiorcy od każdego ważną i zaliczyły do dróg regencyj- punktu świetlnego musieli zapłacić nych (wojewódzkich). Po tym przy- 50 marek w ratach rozłożonych na 40 miesięcy. Wreszcie 26 sierpnia w Pludrach rozbłysło światło. Koszt kilowatogodziny przez pierwsze trzy lata wynosił 0,55 marki. W tym cza- sie również zakład impregnacyjny podłączono do sieci. Fabryka che- miczna zaś pertraktowała ze staro- stwem i zakładem energetycznym stąpiono do jej brukowania. Prace o podłączenie. Pietraszów musiał zakończono końcem października jeszcze trochę poczekać. Dworzec 1929 roku. kolejowy oświetlono dopiero 26 paź- dziernika 1929. Początkiem grudnia Początkiem listopada 1926 roku 1934 roku na koszt gminy zainsta- ukończono budowę linii wysokie- lowano cztery lampy uliczne – przed go napięcia z Zawadzkiego do Do- dworcem, domami urzędniczymi brodzienia. Wykonawcą była firma i gospodą Brolla. „Bergmann” z Berlina. Jak na razie Elektryfikacja wcale nie oznaczało Nowa granica z 1922 roku spra- to, że i Pludry otrzy- wiła, że część parafii pawonkowskiej mają wkrótce energię elektryczną, bo została odcięta jej przebiegiem. Za- nasycalnia i fabryka chemiczna nie istniała więc pilna potrzeba uregu- zostały podłączone do sieci. Co praw- lowania tej sprawy. Władze kościel- 31 OŚWIETLONY DWORZEC KOLEJOWY W PLUDRACH, ok. 1930 GOSPODA BROLLA W PLUDRACH, fot. ok. 1970 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 ne i świeckie ustaliły, że w Łagiew- traszowa postanowiła wybudować nikach Małych powstanie kuracja. tu kościół filialny. Biskupstwo wro- 16 marca 1927 zo- cławskie zatwierdziło plan, zezwo- Kościółek w Pludrach stała ona obsadzo- liło na tę budowę oraz na stworze- na a kurator P. Ra- nie odrębnego funduszu. Wojna jed- dwan objął swój urząd. W jej zasięgu nak udaremniła ten zamiar a zebra- znalazły się, prócz Łagiewnik Ma- ne pieniądze strawiła powojenna łych, Pludry z Pie- inflacja. Teraz, kiedy w Łagiewni- traszowem, Skrzy- kach Małych stał już kościół, budo- dłowice, Koszwi- wa filiału stała się zbędna. ce, część Dzielnej i chyba Gwoździa- ny także. W po- czątkowej fazie ku- rator zajmował się głównie sprawami przygotowań i bu- dowy kościoła. Jakoż 26 sierpnia 1928 nastąpiło poświęcenie kamienia wę- gielnego, zaś 15 października nastę- pnego roku poświęcenie gotowego już kościoła przez sufragana wro- cławskiego dr Wojciecha.

Jednak tutaj w Pludrach jeszcze przed planami dotyczącymi kościo- ła w sąsiedztwie ludzie od lat zbiera- li pieniądze i materiały na budowę kaplicy – kościółka. Także Gmina Już przed pierwszą wojną świa- przeznaczała na ten cel dochody z te- tową, z powodu dużej odległości do nuty dzierżawnej terenów łowiec- Pawonkowa, ludność Pluder i Pie- kich. Parcelę pod ten Dom Boży po- 33 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 darował zagrodnik Vinzent Ziaja. bo znikąd nie otrzymano żadnej po- Inni właściciele poczynili dość duże mocy. Być może, że kościółek ten darowizny w gotówce, w drewnie do dziś nie doczekałby się poświę- i innych materiałach budowlanych. cenia, gdyby nie starania najaktyw- Jesienią 1929 przystąpiono do budo- niejszych członków komitetu tej bu- wy, by jeszcze przed zimą ukończyć dowy: Karola Kozy, Wiktora Czuda- ją w stanie surowym. Nie wszyscy ja, a przede wszystkim kierownika jednak podzielali entuzjazm tutej- szkoły Maxa Matysika, którego do- szej ludności, skoro kamień węgiel- bre stosunki z dobrodzieńskim pro- ny nie został poświęcony. Czemu się boszczem doprowadziły do uwień- jednak dziwić, skoro tutejsi ludzie, czenia dzieła. Tak więc 14 czerwca zajęci swoją sprawą, nie angażowali 1934 roku zostało dokonane poświę- się zbytnio w budowę kościoła. Teraz cenie kaplicy, i to przez samego su- należało wziąć głęboki oddech i sku- fragana wrocławskiego dr Wojciecha. pić wszystkie siły nad wykończeniem Jego Ekscelencja biskup przybył tu kaplicy. Komitet budowy, skoro nie samochodem z Dobrodzienia, gdzie można było liczyć na pomoc z ze- wcześniej odbyło się bierzmowanie. wnątrz, musiał intensywnie praco- Na granicy wsi z Bzinicą oczekiwała wać nad pozyskaniem potrzebnych go tutejsza młodzież i w jej asyście funduszy. W następnym roku budo- przybył na miejsce. Pieśni, deklama- wlę otynkowano. Całkowicie wykoń- cje oraz mowa przywitalna, wygło- czono ją jesienią 1931r. Równocześ- szona przez księdza Radwana z Ła- ne poświęcenie kamienia węgiel- giewnik Małych poprzedziły uro- nego i kaplicy odłożono do roku czystość poświęcenia. Biskup sufra- następnego. gan w przemowie do wiernych pod- A oto wymiary kościółka: dłu- kreślił ofiarność tutejszego społe- gość – 21,6 m, szerokość – 10 m, wy- czeństwa. Po błogosławieństwie na- sokość nawy – 6 m, dachu – 12 m, stąpiło bierzmowanie, do którego wieży – 21 m. Dobudówki to zakry- przystąpiło około 300 młodych z ca- stia i pomieszczenie na chrzcielnicę. łej łagiewnickiej kuracji. Wartość całości oszacowano na 25 ty- Kościółek ten pod koniec 1934 r. sięcy marek. Jak głosi zapis w kronice otrzymał oświetlenie elektryczne. szkolnej, wszelka chwała należy się W następnym zaś roku w niedzielę mieszkańcom Pluder i Pietraszowa, palmową 14 kwietnia poświęcono 34 KAPLICA W PLUDRACH, 1932 KAPLICA W PLUDRACH, 1932 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 tu nowe organy, które wykonała fir- Jana Kozy staraniem Towarzystwa ma Rieger z Głubczyc. Ich koszt to ds. Osadnictwa (Siedlungsgesell- cztery tysiące marek. schaft) stanął dom wielorodzinny, w którym zamieszkał też drugi na- W 1926 r. decyzją rady powia- uczyciel. W 1937 r. na paru obiek- tu znajdujący się tu dom spedycyj- tach stacji kolejowej przeprowadzo- ny przebudowano Domy no roboty budowlane, by stworzyć wielorodzinne na mieszkalny dla z niej duży obiekt celny. Rozbudo- dwóch policjantów wano torowiska i powstała nowa i dwóch urzędników. Po przebudo- nastawnia. Dom 6-rodzinny dla cel- wie, która kosztowała 25 000 marek, dom ten uważano za ozdobę wsi. Równocześnie, już na koszt rządu, wzniesiono budynek 3-rodzinny dla

ników oddano do użytku w grudniu następnego roku. Kiedy 1 stycznia 1920 roku Max Matysik objął kierownictwo tutej- szej szkoły, zapisał w kronice, że jego „Alfa i omega” Pluder przeniesienie zosta- ło dokonane ze względów politycz- nych bez uzgadniania z mieszkań- cami Pluder. W tym powojennym, pełnym niepokojów a nawet pow- stań czasie mogło oznaczać to tylko funkcjonariuszy kryminalnych za jedno. Tam w Pszczyńskim, skąd się 27 000 marek. Dwa lata później na tu przeprowadził, ludność dość bez- parceli zakupionej od karczmarza ceremonialnie go wyrzuciła i kazała

36 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 opuścić wieś. Nie byłby to wcale odo- prezesem tego klubu. sobniony przypadek, bo i w lubli- Mniemać można, że nauczanie nieckim też się to zdarzało. Taki na- raczej nie było jego zbyt ulubionym uczyciel wiejski albo naraził się miej- zajęciem, jednak chwalono go za scowej ludności manifestowaniem obiektywność i sprawiedliwość. Był swej niemieckości, albo jako sekre- za to pełen inicjatyw i wspaniałym tarz gminny – bo z powodu niskiej organizatorem. Wszędzie było go pensji z reguły takowym bywał – coś pełno. Nawet we władzach nowego tam nie załatwił po myśli petentów, Powiatu Dobrodzień. Z rozmachem którzy, choć chodzili do niemiec- urządzał różne imprezy, festyny, wie- kiej szkoły, po niemiecku nie umieli. czorki, spotkania, na które zapraszał Można przypuszczać, że pan Maty- okolicznych notabli, grupy sportow- sik w pierwszych kilku czy kilku- ców, weteranów czy strażaków. Miej- nastu latach był też w Pludrach se- scowa ludność (rodzice) raczej mu- kretarzem gminnym. Nauczony do- siała brać w tym udział. Urządzał świadczeniem nie angażował się po- wycieczki szkolne, spotkania z ro- litycznie, co zaowocowało tym, że dzicami, dożynki i uroczyste obcho- podczas trzeciego powstania śląskie- dy różnych rocznic. Zasiadał w róż- go został dobrze potraktowany przez nych komitetach i przeważnie był powstańców. Co prawda już po pa- ich przewodniczącym. Żył w dobrej ru miesiącach pobytu w Pludrach komitywie z właścicielami gospód, założył tu niemiecki Klub Sportowy gdzie często odbywały się przez nie- go organizowane imprezy. Jednak tak naprawdę „ożył” w cza- sach poprzedzających dojście i po dojściu Hitlera do władzy, bo zwielo- krotniła się liczba imprez. Najpierw jako kierownik komitetów wybor- czych parokrotnie przeprowadzał jako przeciwwagę dla polskiego „So- w Pludrach i Pietraszowie wybory koła”, którego gniazdo, czyli grupa do Landtagu i Reichstagu (coś jak miejscowa, aktywnie działała w Pie- sejm i senat) oraz referenda. 7 stycz- traszowie. Widocznie nie miano mu nia 1933 założono w Pludrach gru- tego za złe. Naturalnie on też został pę partii narodowo-socjalistycznej 37 PORTRET WESELNTY, PLUDRY 1929 PORTRET WESELNY, PLUDRY 1939 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5

(N.S.D.A.P.), do której przystąpiło o długości 468 m. Całość kosztowa- 12 członków. Matysik został jej prze- ła 9000 marek, co pokryto ze środ- wodniczącym (Ortsgruppenleiter), ków pozagminnych. Jego otwarcie chociaż nie angażował się politycz- 23 września naturalnie nie obyło się nie tak aktywnie jak jego drugi na- uczyciel – Hanke, który pozakładał różne organizacje hitlerowskie jak Bund Deutscher Osten czy młodzie- żowe H.J. i B.D.M. Po zakazie uży- wania w miejscach publicznych ję- zyka polskie- go pilnie prze- strzegano, by było to dotrzy- bez poświęcenia, gier, zawodów spor- mane. Teraz towych, występów dzieci szkolnych doszły nowe i wielkiego festynu ze strzelaniem święta: rocz- do tarczy. Z reguły taką uroczystość nice urodzin grono dostojnych gości kończyło Hitlera, święto pracy 1 Maja, wspól- nieoficjalnie w gospodzie Brolla. ne słuchanie przemówień Führera, Po zmianie nazw tutejszych miej- capstrzyki, marsze z flagami i po- scowości na czysto niemieckie, du- chodniami i inne jeszcze. żo ludzi swe śląskie nazwiska zmie- Jego długoletnie starania o bois- niło na niemieckie. Jedni robili to ko szkolne i dla jego sportowców dobrowolnie, innych do tego przy- dopiero w r. 1934 nabrało realnych muszano. Tak więc i nasz pan Max kształtów. Od lasów w pobliżu leś- Matysik zmienił sobie nazwisko na niczówki PIudry wydzierżawiono Max Matner. 6 mórg porośniętych krzakami i in- W lipcu 1935 r. postawiono na nymi zaroślami za roczny czynsz boisku barak 8 x 3 m z trzema po- 18 marek. Przy pomocy urzędu pra- mieszczeniami: z przebieralnią i ma- cy aż z Kluczborka powierzchnię gazynami na sprzęt (500 marek). uprzątnięto, wyrównano i obsiano Przybywało różnych uroczysto- trawą. Boisko podzielono na place ści, więc pan kierownik był zapra- do gry i otoczono bieżnią żużlową cowany. Jak głosi mądre powiedzon- 39 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 ko, co dużo, to niezdrowo. Ludzie Zima 1939/1940 nadeszła dość mieli tego dość i coraz mniej ich przy- wcześnie. Już przed bożonarodze- chodziło na organizowane przez nie- niowymi świętami „chwyciły” silne go imprezy. Pod koniec 1938 r. us- mrozy. W styczniu nastąpiły obfite karżał się w kronice szkolnej na nie- opady śniegu, któ- Wojenne zimy wdzięczność mieszkańców i brak rych gruba pokry- w Pludrach entuzjazmu dla Führera i nacjonal- wa przeleżała aż i okolicy socjalizmu mimo przyłączenia Su- do połowy marca. detów do Rzeszy. Do tego nastąpił okres silnych mro- zów. Termometr wskazywał nawet –34° C. Dużo zwierzyny zamarzło lub padło z głodu. Jednak cierpiała nie tylko zwierzyna. Także ludzie, bo z powodu niedostatków trans- portu brakowało węgla. Wiosną oka- zało się, że dużo drzew owocowych pomarzło, a w pasiekach masowo padły roje pszczół. W roku 1940 lata W dniu wybuchu drugiej wojny właściwie nie było. Aż do początków światowej drugi nauczyciel Broja października prawie codziennie pa- otrzymał powołanie do wojska. Wszel- dał deszcz. Były olbrzymie trudnoś- kie obchody i uroczystości były już ci ze zbiorem zbóż. Dosłownie kra- bardzo skromne, a frekwencja na dziono je z pól w pogodniejsze dni, nich, za wyjątkiem dzieci szkolnych, a mogło się to odbyć dzięki robot- żałosna. Mężczyźni – w wojsku, a ko- nikom przymusowym z Polski. Z po- biety były zapracowane. Trochę ożył, wodu nadmiaru wilgoci część ziem- kiedy tu końcem października 1940 r. niaków wygniła. Zbiór ich przebiegł zakwaterowano na leże zimowe od- jednak sprawnie, bo przestało padać. dział lekkiej artylerii. Wiosną na- Jednak już pod koniec tego miesiąca stępnego roku znów zrobiło się nu- chwycił mróz. dno. Max Matysik alias Matner jest Tak więc następna zima 1940/1941 przez miejscową ludność raczej dość zaczęła się wcześnie i do tego była mile wspominany. Jemu też zawdzię- bardzo długotrwała, bo trzymała czamy ciekawy opis wojennych zim. aż do wczesnej wiosny. Początkiem 40 PLUDRY W ROKU 1943 PLUDRY W ROKU 1943 Z a r y s h i s t o r i i P l u d e r d o r o k u 1 9 4 5 kwietnia nastąpił jej nawrót – duże Następne żniwa okazały się być opady śniegu i mróz. Mocno od tego dobre, także ziemniaki dobrze obro- ucierpiały oziminy. Podobnie jak dziły. O następnej zimie nie ma już w poprzednim roku latem i jesienią wzmianki, bo była, jak na tutejsze ciągłe opady znacznie utrudniały warunki, przeciętna. Nie najlepszy zbiory. l jak poprzednio musiano je był urodzaj zbóż i ziemniaków z po- „kraść” z pól. wodu dość długiego okresu letniej suszy.

Na tym właściwie urywają się zapisy na ten temat w kronice szkol- nej. Wiadomo jednak, że dla pana Matysika vel Matnera najgorszą zi- mą okazała się ta z 1944/1945. W po- Ubiegłe dwie zimy były ciężkie, łowie stycznia pośpiesznie musiał ale ta najcięższa 1941/1942 dopiero pakować swój dobytek i wraz z ro- nadchodziła. Rozpoczęła się wcze- dziną uciekać przed zbliżającym się śnie, bo już w październiku, i to od frontem. razu „na całego”. Zaskoczyło to nie- Do Pluder wojska radzieckie do- które majątki, które nie zdążyły z wy- tarły 20 stycznia 1945 roku. kopkami. Po parudniowym ocie- pleniu kartofle były już całkowicie przemarznięte, rozpływały się i nie można je było zebrać. Właścicielo- wi majątku Skrzydłowice Schuberto- wi w ten sposób przepadło 20 mórg. W wielu wsiach ludność cierpiała głód, bo zabrakło tego podstawowe- go składnika wyżywienia. Później nastąpiły obfite opady śniegu. Wio- sną więc można było zanotować: „Od 150 lat nie było tak ciężkiej i dłu- gotrwałej zimy... ale jak tutaj tak i na froncie przetrwaliśmy ją”. 42 OSTATNIA STRONA KRONIKI SZKOLNEJ 1875–1945 S p i s i l u s t r a c j i

Strona 5 - Panorama Pluder. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory prywatne. Strona 6 - Panorama Pluder. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory prywatne. Strona 7 - Kronika szkoły w Pludrach, prowadzona od 1875 roku. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 8 - „Lublinitz O.-S. Partie Am Schlossteich”. Pocztówka z pocz. XX w. Zbiory prywatne. - „Gemeinde Pluder”. Pieczęć na dokumencie z 1935 roku. Zbiory prywatne. Strona 10 - Graf Andreas Maria Renard (1795–1874). Zbiory archiwalne Międzygminnego To- warzystwa Regionalnego Dobrodzień–Zębowice. Strona 11 - „Gruss aus Pluder O.-S. Bahnhof”. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archi- walne MTR. - „Gruss aus Pluder O.-S. Schule”. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archiwal- ne MTR. Strona 12 - „Chemische Fabrik Pluder”. Kartka pocztowa z 20.08.1897 r. Zbiory archiwalne MTR. - Miejsce dokonania rozboju w 1900 roku w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. - „Forst Amts. Siegel d: Herrschaft Gwosdzian”. Pieczęć do laku. Zbiory MTR. Strona 13 - „Guttentag O.-S. Gasanstalt”. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archiwalne MTR. Strona 14 - „Gruss aus Pluder O.-S. Restauration Inh. Johann Koza”. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archiwalne MTR. - Rodzina Koloch z Pluder. Fotografia z 1915 roku. Zbiory prywatne. Strona 15 - „Feldpostkarte”. Kartka pocztowa z 11.10.1915 r. Zbiory archiwalne MTR. Strona 16 - Żołnierze m.in. z Pluder z okresu I wojny światowej. Fotografia z 1914 r. ze zbiorów prywatnych. - Żołnierze m.in. z Pluder z okresu I wojny światowej. Fotografia z 1916 r. ze zbiorów prywatnych. Strona 17 - Powstańcy z Suchej Góry w Dobrodzieniu. Fotografia z 1921 r. Zbiory archiwalne MTR.

45 S p i s i l u s t r a c j i

.Strona 18 - Sztab batalionu 4, pułku 9 wojsk powstańczych w Dobrodzieniu. Fotografia z 1921 r. Zbiory archiwalne MTR. - Batalion powstańców na rynku w Dobrodzieniu. Fotografia z 1921 r. Zbiory archi- walne MTR. Strona 21 - Budynek szkolny z 1896 r. w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. - „Gruss aus Petershof, Kr. Guttentag, O.-S. Schule. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archiwalne MTR. Strona 23 - „Gruss aus Pluder O.-S. Fabrik”. Fragment pocztówki z pocz. XX w. Zbiory archiwal- ne MTR. - „Lignum Chemische Fabrik Aktiengesellschaft”. Rachunek firmowy wydany w Plu- drach 18.06.1930 r. Zbiory archiwalne MTR. Strona 24 - „Amtsvorsteher”. Zaświadczenie dla Petera Ziaja z Pluder z 12 marca 1930 r. Zbiory prywatne. Strona 25 - „Anteil der Herrschaft Malepartus”. Fragment księgi statystycznej z 1930 r. Zbiory archiwalne MTR. Strona 26 - Rodzina Koza z Pluder. Fotografia z 1926 roku. Zbiory prywatne. - Rodzina Mlynek z Pluder. Fotografia ślubna z 1932 roku. Zbiory prywatne. Strona 27 - Graf (Fürst,1890) Otto zu Stolberg-Wernigerode (1837–1896). Zbiory archiwalne MTR. - Hubert Gustaw von Thiele-Winckler (1823–1893). Zbiory archiwalne MTR. - Gospoda i sala bankietowa rodziny Broll w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 28 - Strażacy z Pluder. Fotografia z 1931 roku. Zbiory prywatne. - Budynek straży pożarnej w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 29 - Pogrzeb w Pludrach. Fotografia z 1942 roku. Zbiory prywatne. - Cmentarz w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 30 - Restauracja i sklepy rodziny Koza w Pludrach. Fotografia z 1930 r. Zbiory prywatne. - W sklepie Karola Kozy w Pludrach. Fotografia z 1929 roku. Zbiory prywatne.

46 S p i s i l u s t r a c j i

Strona 31 - Ulica w Pludrach. Fotografia z lat 50-tych XX w. Zbiory prywatne. Strona 32 - „Gruss aus Pluder”. Fragment pocztówki z 1 poł. XX w. Zbiory archiwalne MTR. - Gospoda „U Brolla” w Pludrach. Fotografia z lat 70-tych XX w. Zbiory prywatne. Strona 33 - Ks. Proboszcz Paweł Radwan (1927–1934). Fotografia ze zbiorów prywatnych. - Ks. Paweł Radwan, Ks. Jan Gładysz, Ks. biskup Walenty Wojciech w dniu konsekracji kościoła 15.10.1929 r. w Łagiewnikach Małych. Fotografia ze zbiorów prywatnych. - Kościół i plebania w Łagiewnikach Małych. Fotografia z 1929 r. Zbiory prywatne. - Wnętrze kościoła w Łagiewnikach Małych. Fotografia z 1929 r. Zbiory prywatne. Strona 35 - „Neue kath. Kapelle in Pluder, O.-S., Kreis Guttentag”. Pocztówka z 1932 roku. Zbio- ry prywatne. - Kaplica w Pludrach. Fotografia z 1932 roku. Zbiory prywatne. Strona 36 - Domy urzędników i nauczycieli w Pludrach z I poł. XX w. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 37 - „Spiel- u. Sportverein. Pluder O/S”. Pieczęć klubu sportowego z 1927 roku. Zbiory archiwalne MTR. Strona 38 - Wesele Blaszczyk–Wilner w Pludrach. Fotografia z roku 1929. Zbiory prywatne. - Wesele w Pludrach. Fotografia z roku 1939. Zbiory prywatne. Strona 39 - Pieczęć organizacji młodzieżowej w Pludrach z 1939 r. Zbiory prywatne. - Boisko sportowe w Pludrach. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 40 - Siedziba organizacji młodzieżowych w Pludrach przed 1945 r. Fot. P. Mrozek, 2006. Strona 41 - „Gruss aus Wildfurt, Kr. Guttentag O.-S. Gasthaus zur Eisenbahn K. Meixner”. Frag- ment pocztówki z 1943 r. Zbiory archiwalne MTR. - „Gruß aus Wildfurt, Kr. Guttentag O.-S. Straßenpartie”. Fragment pocztówki z 1943 r. Zbiory archiwalne MTR. Strona 42 - Prace w polu w Pludrach. Fotografia z 1936 r. Zbiory prywatne. Strona 43 - Ostatnia strona kroniki szkoły w Pludrach z okresu niemieckiego (do roku 1944). 47 W y k a z n a z w m i e j s c o w o ś c i z terenu powiatu dobrodzieńskiego wymienionych w publikacji

Bąki – Bonken (Eichgrund, 1936–1945) – Bzinitz (Erzweiler, 1936–1945) – Wilhelmshort Ciasna – Cziasnau (Teichwalde, 1936–1945) Dobrodzień – Guttentag Dzielna – Dzielna (Grenzingen, 1936–1945) Gwoździany – Gwosdzian (Nagelschmieden, 1936–1945) Klekotna – Charlottenthal Kolejka – Heine Kopina – Kopina (Rodefeld, 1936–1945) Koszwice – Koschwitz (Heidehammer, 1936–1945) Liszczok – Lysczok (Fuchswalde, 1936–1945) Łagiewniki Małe – Klein-Lagiewnik (Hedwigsruh, 1936–1945) Makowczyce – Makowtschütz (Mohntal, 1936–1945) Myślina – Myschline (Bachheiden, 1936–1945) Pietraszów – Petershof Piła – Piela (Brettmühle, 1936–1945) Pludry – Pluder (Wildfurt, 1936–1945) Rzędowice – Rzendowitz (Mühlental, 1936–1945) Skrzydłowice – Skrzidlowitz (Flügeldorf, 1936–1945) Turza – Thursy (Iltenau, 1936–1945) Warłów –Warlow (Wiesenau, 1936–1945) Zborowskie – Sorowski (Ostenwalde, 1936–1945)

48 P r z y p i s y

1 Henryk Borek, Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole 1988. 2 Zimmermann, Baytrage zur Beschreibung Schlesiens, tom II, Brzeg 1783. 3 J. C. Görlitz, Neuste ... Beschreibung des Preufiischen Schlesiens, Głogów 1822. 4 J. G. Knie, Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andere Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien, Wrocław 1830. 5 W. L. Molly, Ortschafts und Entfemungs-Tabelle des Regierungsbezirks Oppeln, Opole 1860. 6 Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Wrocław 1864. 7 Lublinitzer Kreis-Blatt (dalej L.K.B.) rocznik 1856 nr 33, 1861 nr 51. 8 Gemeindelexikon für das Königreich Preußen, Berlin 1887, także 1895, Berlin 1898 i 1905, Berlin 1908. 9 L.K.B. nr 14 oraz 24. 10 L.K.B. 1909 nr 52. 11 Lublinitzer Kreis-Kalender 1914, Katowice 1913. 12 Około 1910 roku gmina Pludry łącznie z Pietraszowem plus obwód dworski liczyła 720 mieszkańców. Sąd grodzki był w Dobrodzieniu, sąd okręgowy w Opolu. Istniał tutaj miejscowy związek rolniczy. Na miejscu była stacja kolejowa, poczta i telegraf. Czynne były trzy gospody: Jos. Brolla, Frz. Kosytorza i Sim. Schafforza; restaurato- rem i zarazem piekarzem był Joh. Koza. Istniała tutaj fabryka chemiczna (Chemische Fabrik Pluder G.m.b.H.) o specjalnosci: ocet drzewny, smoła drzewna oraz zwęgla- nie drewna. Właściciel dóbr rycerskich Pietraszów–Pludry hrabia von Tiele-Winkler na Mosznej, pow. Prudnik. Jego pełnomocnikiem był Piest w Eichhorst koło Zawadz- kiego. Rzeźnik – S. Schafforz, krawiec – Th. Dylla, szewc – J. Schyja (Adressbuch aller Länder der Erde ... Leuchs. Band 9I Schlesien – 10 Ausgabe 1912 – Nürenberg).

49 „Grundriss der Geschichte von Pludry (Pluder) bis 1945”

Der Ortsname Pluder ist erst im Jahre 1640 man nach Częstochowa fahren. Diese Strecke erwähnt worden: „Wawrzin Pludra zu Pluder.” lief durch Pludry und war 1894 fertig. Damals war hier schon ein Weiler, vielleicht mit Auch 1894 hat man hier in Pluder mit der Bau 2–4 Häusern – Pustkowie genannt. einer chemischen Fabrik begonnen (Holzessig, Von Anfang an die umliegenden Wälder und Teer und Holzkohle). Eigentümer und zugleich Pluder selbst bildeten die westliche Gränze der Direktor war dr Loeschorn. Güter des Herrn auf Lubliniec. Anfang Mai 1921 in drittem schlesischen Im Jahre 1752 ist südlich von Pluder am Lu- Auf- blinitzer Bach eine Kolonie mit 70 Einwohner stande kamen hier polnische Aufständische. gegründet. Man nannte Petershof (Pietraszów). In Pluder gab es keine Kämpfe, aber in benach- Die Kolonisten haben ein Vorwerk und 4 Frisch- barter Bzinica und auch in Dobrodzień schon. feuer (2 in unterhalb liegenden Liszczok) erbaut. Im Jahre 1923 dr Loeschhorn hat seine Fabrik Petershof gehörte zu der Gemeinde Pluder, der Firma „Lignum A. G.” in Breslau verkauft. welche um 1780 69 Einwohner zählte. Diese 1928 hat hier 20 ha Boden gekauft, um Die Kinder aus Petershof mußten in die über eine Impregnationsanlage unter der Name „Ge- eine Meile (Meile – 7,5 km) entfernten Schule ländebaugesellschaft Reichsbahn – Breslau” zu in Kośmidry (Koschmider) gehen, die aus Pluder bauen. Wegen der Weltkriese 1930 „Lignum” in die näher ligende in Bzinica. Ab 1830 gab es höhrte zu existieren auf. An dieser Stelle die auch in Pluder ein aus Schrotholz mit Stroh be- Impregnationsanlage hat ein Sägewerk erbaut. dekten Schulhaus. Mit Ablauf der Jahre in die- Im Jahre 1926 ist hier ein Friedhof eingeweiht. sem einem Klassenzimmer mußte man immer Drei Jahre später begann man hier mit der Bau mehr Schüler unterrichten. 1877 waren es 140, einer Kapelle – kleiner Kirche, obwohl in dem später sogar 200. Das baufällige Schulgebaude benachbartem Dorf Łagiewniki Małe (Klein La- wegen Geldmangel wurde unendlich lang pro- giewnik) gerade eine Pfarkirche Eingeweiht visorisch remontiert. wurde. Zwei Jahre später war die Kapelle fertig. Erst 1896 wurde eine neue 2-klassige massive Wegen der nahen Gränze mit Polen wurde Schule gebaut. Von Anfang an herrschte hier die Eisenbahnstation in Pluder deutlich ver- ungewöhnliche Gedränge. Die Linderung kam größert und Magazine als auch Wohnungen 1910 durch den Bau der 1-klassigen Schule in für Zollbeamten gebaut. 1929 bekamm Pluder Petershof (65 Schüler). das elektrische Licht. Seit 1934 besteht hier ein Die im Lublinitzer Kreise zimlich stark ausge- Sportplatz. baute, nur mit Wasserräder antriebene Eisen- Im Jahre 1936 hat man in Schlesien alle alte industrie, konnte der Konkurenz der modernen slavisch klingende Ortsnamen auf rein deut- oberschlesischen Eisenwerke nicht standhalten sche umgetauft. Petershof blieb Petershof, und seit der Mitte des XIX Jahrhunderts lang- aber Pluder nanne sich Wildfurt und Liszczok sam ging unter. Als eine der letzten Anlagen - Fuchswalde. wurde 1883 der kleine Stahlwerk in Liszczok Im Frühling 1939 wurde hier ein Lager mit geschlossen. 9 Holzbaracken gebaut und mit Männer aus Am 8. Januar 1856 eröffnete man die Eisen- Arbeitsdienst besetzt. Sie arbeiteten an Bafesti- bahnstrecke zwischen Opole (Oppeln) und Tar- gungen an der polnischen Gränze. Anfangs nowskie Góry (Tarnowitz). 1884 stellte man August wurden hier eine Artillerie- und eine die Eisenbahnverbindung zwischen Tarnowskie Infanterieabteilung ein quartiert. In der Nacht Göry und Kluczbork (Creuzburg) her. Schon da- vor dem Kriegseinbruch ist Militär und Arbeits- mals plante man weitere Verbindung von Fo- dienst von hier verschwunden. sowska (Voss-walde) durch Lubliniec bis zur Die Rote Armee kam nach Pluder am 20. Ja- Gränze mit Polen in Herby. Von dort konnte nuar 1945. S p i s t r e ś c i

Od wydawcy ...... 7 Pod panowaniem pruskim ...... 8 Rozbudowa Pluder ...... 10 Wojna światowa ...... 13 III powstanie śląskie ...... 15 Szkoła w Pludrach ...... 17 Nasycalnia w Pludrach ...... 22 Dalsza historia Pluder ...... 24 Cmentarze ...... 29 Budowa dróg ...... 29 Elektryfikacja ...... 31 Kościółek w Pludrach ...... 33 Domy wielorodzinne ...... 36 „Alfa i omega” Pluder ...... 36 Wojenne zimy w Pludrach i okolicy ...... 40 Spis ilustracji ...... 45 Wykaz nazw miejscowości ...... 48 Przypisy ...... 49 Streszczenie opracowania w jęz. niemieckim ...... 50

✦✦✦

W serii wydawniczej „Zeszyty Dobrodzieńskie” ukazały się:

- „Krótka historia budowy kościoła pw. św. Marii Magdaleny w Dobrodzieniu” - „Przywilej księcia opolskiego Władysława II dla miasta Dobrodzienia z roku 1384” - „Historia Dobrodzienia w datach do roku 2004” - „Ło wandrujoncym kościólku z Zymbowic” - „Historia powstania Kalwarii Maryjnej w Radawiu” - „Posługa Sióstr Elżbietanek w Dobrodzieniu 1894–2005”

ISBN 83-60079-06-4