Nico Bloembergen, Fysicus in Licht

Nico Bloembergen, fysicus in licht

aspecten van het zogenaamde Star Wars programma beoordeelde, ook een niet te onderschatten maatschappelijke invloed. Het Monument van dit nummer is de Jan Steenlaan 23, één van de talloze door W.S. van der Sterre gerealiseerde woningen in onze gemeente. Boerderij Weltevreden van Wim Krommenhoek zal niet bij een ieder bekend zijn. Daarom wat nostalgie over deze verdwenen boerderij met foto's uit 1963. In Kent u de gemeente goed? staat de oplossing van de vorige puzzel en volgt een nieuw detail van een woning. In De Leijen deel 2 schetst Lies Haan-Beerends de problematische en gecompliceerde ontwikkeling van deze woonwijk in de planningsfase. Tijdens het overleg in de werkgroep De Leyen op 4 augustus 1970 werd de voorzitter van de Nationale Woningraad, de heer Hupkes onwel en hij bleek na aankomst in het ziekenhuis overleden te zijn. Tijdens het overleg op 21 april 1971 werd o.a. het volgende besloten: verdeling woningwet-, premie- en vrije sectorbouw: 40-40-20%. Later in het jaar 1971 werden de plannen aan de gemeenteraad gepresenteerd en goedgekeurd. Hierdoor kon begonnen worden met de verschillende bestemmingsplannen.

De redactie wenst u een mooie zomer en veel leesplezier toe.

NICO BLOEMBERGEN FYSICUS INLICHT Rob Herber

Prof. dr. Nicolaas (Nico) Bloembergen (geboren in 1920) kreeg de Nobelprijs voor natuurkunde in 1981 samen met Arthur Leonard Schawlow (V.S.) en Kai M. Siegbahn (Zweden). Nico Bloembergen en Arthur Schawlow kregen de prijs voor hun bijdrage aan de ontwikkeling van laserspectroscopie. Kai Siegbahn kreeg de prijs voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van hoge-resolutie elektronenspectroscopie. Nico Bloembergen werd in 1920 in Dordrecht geboren en woonde van 1925 tot 1946 in Bilthoven.

34 De Biltse Grift juni 2006

De familie Bloembergen

Evert Bloembergen (1805- ) x Anna Catharina Gorter (1812- )

Auke (1838-1901) x 1865 Johanna Elisabeth Singeld overgrootouders

Evert (1865-1925) x 1891 Antonia Jakoba (Toon) Burger (1867-1933) grootouders

Auke (1892-1955) Mity Annabeth Mien ouders xl917 Sophia Marie (Rie) Quint (1891-1956)

Evert (1918-.) Nico (1920-.) Diet (1923-2003) To (1924-2003) Herbert (1926-.) Auke (1927-.)

x 1950 Deli Brink (1928.)

Antonia (1951-.) Brink Auke (1953-.) Juliana (1955-.)

Stamboom van familie Bloembergen

35 Nico Bloembergen, fysicus in licht

De grootouders was gepleegd met een minderjarige, dan had de De leden van de van oorsprong Friese familie pleger zich in zijn sociale milieu voorgoed tot Bloembergen waren in de negentiende-eeuwse paria gemaakt. Evert kon in januari 1897 provinciehoofdstad Leeuwarden belangrijke secretaris van commissarissen en boekhouder inwoners. Zij worden in het blauwe boekje van de in 1895 opgerichte NV Internationale (van de adel) aangehaald als bankiers van Guano- en Superfosfaatwerken in Zwijndrecht de bemiddelden en superrijken. Bovendien (dus ver van Leeuwarden) worden. Guano waren ze actiefin de vrijmetselaarsloge en bestaat uit versteende en gedroogde de liberale kiesvereniging. De broers Auke uitwerpselen van zeevogels en vleermuizen en (de overgrootvader van Nico en Auke) en komt voor in Chili en Peru. Guano bestaat Reitze (niet in stamboom) Bloembergen voornamelijk uit fosfaten, kalium en waren in de negentiende eeuw beiden lid stikstofverbindingen en wordt gebruikt als van de Eerste Kamer. Evert Bloembergen meststof. (1865-1925), de grootvader van Nico en Auke, In 1901 werd Evert Bloembergen directeur trouwde in 1891 met Antonia Jakoba (Toon) van het nu florerende bedrijf. In 1918 fuseerde Burger (1867-1933). Evert woonde als het bedrijf tot de ASF/VCF, de Amsterdamse procuratiehouder bij het kassiershuis Superfosfaatfabriek/Verenigde Chemische Bloembergen in Leeuwarden. De vader van Fabrieken (in 1948 werd dit de Albatros). Toon Burger was eerst hoogleraar bij de Het hoofdkantoor ging naar de Maliebaan 81 Polytechnische School in Delft (nu Technische in Utrecht. Universiteit) en later directeur van de Rijks In 1897 was het gezin van Evert naar HBS in Leeuwarden. Rotterdam verhuisd, waar het kantoor van Evert en Toon kregen vier kinderen: zoon Auke de Zwijndrechtse fabriek was gevestigd. en de dochters Mity, Annabeth (Bep) en Mien. Toen Evert in 1901 directeur werd, verhuisde In 1895 werd de positie van Evert in het gezin naar Zwijndrecht. Leeuwarden onhoudbaar; hij had met een Na de vestiging in Utrecht ging het gezin dertienjarig meisje ontucht gepleegd en tegenover het kantoor aan de Maliebaan verliet na een jaar gevangenisstraf in 1897 wonen. Evert Bloembergen overleed in 1925. Leeuwarden. In die tijd was de intieme omgang Toon Burger, de weduwe, verhuisde na zijn tussen mensen uit verschillende sociale milieus dood naar een kleiner huis aan het een taboe; als daar nog bij kwam dat er ontucht Wilhelminapark; zij overleed in 1933.

36 De Biltse Grift juni 2006

Wetenschappelijke loopbaan 1938-1945 1938 Aanvang studie natuutkunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht Nico volgde het college statistische mechanica van dr. L. Rosenfeld, deed experimenteel werk over ruis in foto-elektrische detectoren en bereidde aantekeningen voor over een cursus „Brownse bewegingen" gegeven door dr. J.M.W. Milatz. Hij kwam als assistent op het Fysisch Laboratorium van professor Leonard Salomon Ornstein (natuurkundige, 1880-1941). Prof. Ornstein was een krachtige persoonlijkheid die in 1914 in Utrecht tot hoogleraar werd benoemd en die het Fysisch Laboratorium in de Bijlhouwerstraat uitbreidde tot een 'speelweide van experimenteerdrift'. Prof. Ornstein eiste strikte gehoorzaamheid, maar zijn studenten droegen hem op handen. Door zijn tegenstanders werd hij evenwel gevreesd. Nico mocht samen met dr. Jan C. Kluyver, die later hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam zou worden, als student deelnemen aan het onderzoek voor het proefschrift van G.A.W. Rutgers. Dit leidde tot zijn eerste publicatie: 'On the straggling of Po—particles in solid matter' (Physica 7, 669, 1940). In 1940 werd Leonard Ornstein door de Duitse bezetters - vanwege zijn Joodse afkomst en zijn contacten met de zionistische beweging - de toegang tot zijn laboratorium ontzegd. Dat laboratorium was zijn leven geweest en het toegangsverbod was hem vermoedelijk een zodanige kwelling dat hij al een jaar later op 61-jarige leeftijd overleed. Nico studeerde snel af, cum laude. Hij deed dit zo snel omdat hij anders oproepbaar was voor de Duitse Arbeitseinsatz. In april 1943 had hij alle tentamens op één na gedaan; toch kreeg hij de doctoraalbul. Nico vertelde dat hij in april 1943 niet de keus hoefde te maken om de door de Duitsers verplichte loyaliteitsverklaring voor studenten wel of niet te ondertekenen, want twee weken voordien had hij zijn doctoraalbul in ontvangst genomen en was dus officieel geen student meer. Hij werd nu assistent - rijksambtenaar en brandweerman (dit stond op zijn persoonsbewijs) en zodoende was hij gevrijwaard voor uitzending naar Duitsland. De 'student' meldde zich een paar maanden later bij de betreffende hoogleraar om zijn laatste tentamen (kwantummechanica) te doen. De hoogleraar stelde hem één vraag en wilde toen het tentamenbriefje (het bewijs van slagen voor het tentamen) uitreiken. Nico zei dat hij zijn doctoraalbul al had, waarop de hoogleraar antwoordde dat hij dat eerder had moeten zeggen; dan had hij helemaal niet hoeven komen!

37 Nico Blo ember gen, fy.'sieus in licht

Auke en Rie: de ouders Auke senior weer overgeplaatst naar het Auke (zoon van Evert, geboren in 1892) hoofdkantoor in Utrecht en het gezin verkaste groeide op in Zwijndrecht. Hij ging in naar de Nachtegaallaan 20 in Bilthoven. Dordrecht naar de HBS (Hogere Burgerschool, Auke senior nam de fiets naar De Bilt en ging nu vergelijkbaar met Atheneum) en studeerde vandaar met de interlokale tram van de NBM daarna scheikunde in Delft, waar hij in zijn (Zeist - Utrecht) of met de bus naar Utrecht. studententijd ook woonde. In 1914 studeerde In huize De Nachtegaal in de Nachtegaallaan hij af en in 1916 moest hij in dienst. werd in 1926 Herbert geboren. Naast De Auke werkte daarna in de fabriek van zijn Nachtegaal lag De Wielewaal en daarnaast een vader in Zwijndrecht, vervolgens op het huis waar de familie in de oorlog nog een half hoofdkantoor van ASF/VCF in Utrecht en jaar zou wonen. Omdat het huis met vijf werd daarna fabrieksdirecteur in Pernis. Hij kinderen aan de kleine kant was en het zesde kwam begin 1924 terug op het hoofdkantoor kind op komst, verhuisde het gezin in 1927 in Utrecht en werd na het overlijden van zijn naar De Pan in de Van Ostadelaan (nr 9). vader Evert directeur tot zijn pensionering in Achter de achtertuin van dat pand lag een 1953. Auke was op 26 juni 1917 gehuwd met groot bosterrein, dat pas ver na 1945 bebouwd Sophia Maria (Rie) Quint, geboren in 1891. werd. In 1927 werd Auke junior hier geboren. Na hun huwelijk woonde het jonge paar aan de In dit huis zouden Nico en Auke junior wonen rand van Dordrecht richting Dubbeldam aan tot hun studietijd. Het Bilthoven van voor de de Dubbeldamseweg. In 1918 werd Evert hier oorlog zag er anders uit dan tegenwoordig; het geboren en in 1920 Nico (zie stamboom). In was veel meer een dorp. In Bilthoven-Noord, 1920 werd Auke naar het nieuwe hoofdkantoor waar de familie Bloembergen kwam wonen, in Utrecht overgeplaatst en het gezin verhuisde lagen nog veel braakliggende terreinen die vaak naar de Parkstraat in Utrecht (vlakbij de een bosachtig karakter hadden. Veel grote villa's Maliebaan, waar de grootouders Evert met parkachtige tuinen zoals Ensah bij het Bloembergen en Toon Burger woonden). station en Zonneheuvel bij de Bilderdijklaan Enkele jaren later verhuisde het gezin vanwege waren gelegen tussen die bosachtige terreinen. de overplaatsing van Auke naar Pernis naar de Verzorgingshuizen en flats waren er niet en de Schiedamseweg in Vlaardingen. Hier werden winkels leverden de eenvoudige, noodzakelijke de dochters Diederika (Diet, 1923) en levensbehoeften. Voor allerlei andere Anthonia (To, 1924) geboren. In 1924 werd boodschappen moest men naar De Bilt, De Biltse Grift juni 2006

Utrecht of Zeist. Een goede boekwinkel achterkamer over de gehele breedte van het en bioscoop ontbraken. Voor medische huis was ingericht als speelkamer. specialisten en ziekenhuizen moest men in Utrecht zijn. Wel was er tuberculosesanatorium Berg en Bosch, dat in 1933 geopend werd.

Het zwembad De Biltsche Duinen (geopend in 1933), de tennisclubs en de Stichtse Cricket en Hockey Club en het Heidepark met het meertje en de hei waren voor de kinderen Bloembergen prettige zaken. Het huis De Pan was een, naar de maatstaven van de jaren dertig ouderwets huis. Het huis was wel groot (het gezin telde twee volwassenen en zes kinderen), maar de kamers hadden relatief kleine raampjes, die bovendien door een roedenverdeling nog kleiner leken. Beneden waren twee serres (aan de achterkant) en drie kamers die alle in elkaar overliepen. Bovendien waren er een keuken, bijkeuken en stookhok op de parterre. Er was ook nog een wc buiten, die niet gebruikt werd (voor het personeel?). Op de eerste verdieping waren vier slaapkamers met kleine, hoge ramen. Auke junior sliep samen met Herbert in Van Ostadelaan 9. Hier woonde de familie Bloembergen het kamertje boven de keuken. De grote (met een korte onderbreking in de oorlog) van 1927 tot 1949.

39 Nico Bloembergen, fysicus in licht

1946-1947 Graduate student Harvard University De ambitieuze Nederlander was van mening dat hij in Harvard 'op de juiste tijd op de juiste plaats' was. Hij kon namelijk beginnen als eerste 'graduate student' van prof. Edward M. Purcell, die zes weken voordat Nico in Harvard arriveerde, kernspinresonantie (NMR, veel later toegepast als MRI in o.a. medisch apparatuur) had ontdekt en daar in 1952 de Nobelprijs Natuurkunde voor zou krijgen. Nico mocht de eerste NMR-apparatuur ontwikkelen.

1947-1948 Promovendus De jonge Bloembergen werkte nu aan een proefschrift bij Rijksuniversiteit Leiden; in dienst bij FOM (zie verder, red.) In Harvard intmoette hij in de zomer van 1947 prof. C.J. Gorter van de Rijksuniversiteit Leiden, die in Harvard optrad als gasthoogleraar. Prof. Gorter was enthousiast over het werk dat Nico in Harvard had gedaan en vroeg hem, of hij in Leiden op het Kamerlingh Onneslaboratorium als eerste in Europa aan kernmagnetische resonantie bij lage temperaturen wilde werken. Nico werd toen betaald als wetenschappelijk medewerker door de toen pas opgerichte Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM). In 1948 promoveerde Nico op „Nuclear Magnetic Relaxations", later uitgegeven door W.A. Benjamin, New York in 1961; een standaardwerk dat nog vele malen herdrukt zou worden. De publicatie, die aan het proefschrift ten grondslag lag: Bloembergen N, Purcell E.M. & Pound R.V. Relaxation effects in nuclear magnetic resonance absorption. Physical Review 73:679-712, 1948 werd in de periode 1961 tot 1975 1145 keer geciteerd!

Op de tweede verdieping waren nog drie Bovendien was het perceel grenzend aan de kleine, onverwarmde slaapkamers met nog tuin lange tijd onbebouwd bos, zodat er voor kleinere ramen. Hier sliepen meestal de meisjes de kinderen Bloembergen genoeg speelterrein Diet en To en niet de dienstbodes, omdat er was. Toen het moment naderde dat het laatste anders wel eens affaires van zouden kunnen kind (Auke junior) het huis zou uitgaan, komen... De tuin was, naar huidige begrippen, besloten de ouders om kleiner te gaan wonen. enorm groot: 30 bij 40 m met grove dennen. In 1947 kocht de familie een stuk bouwgrond

40 De Biltse Grift juni 2006

aan de Frans Halslaan nr. 33, waar Auke senior Toen Auke in de eerste klas van het gymnasium en Rie in november 1949 naar toe verhuisden. een onvoldoende haalde voor geschiedenis, Het huis werd De Plaats genoemd. moest senior het proefwerk ondertekenen. Senior schreef erbij: „U zult mij een genoegen Auke senior doen dit ventje streng aan te pakken." Auke senior was vooral aan het werk. Toen de Dit werd in het gezin van Auke junior een kinderen klein waren, bemoeide Auke senior gevleugelde uitdrukking. Auke senior overleed zich weinig met hen. Hij onderscheidde zich aan de gevolgen van een aanrijding op de daarmee niet van generatiegenoten. Opvoeden kruising Gezichtslaan/Laurillardlaan — werd in de familie door de moeder gedaan, Soestdijkseweg in 1955. daarbij geassisteerd door een kinderjuffrouw. Vader kwam pas laat thuis als de familie al Rie, gehuwd met Auke Senior gegeten had. Ook later had hij niet veel Rie groeide op in het Den Haag dat beschreven belangstelling voor het wel en wee van de is door Louis Couperus. Haar vader was kinderen op school en daarbuiten. Als hij thuis schooldirecteur en ze woonden in een redelijk was, was hij echter zeer aanwezig met verhalen, groot huis. Na de lagere school ging ze naar de grappen, pesterijtjes en bekvechterijen. MMS (Middelbare Meisjesschool, enigszins De kinderen mochten veel en Auke senior was vergelijkbaar met de HAVO), meestal het bereid het geld voor de studie van Nico in de eindstation voor meisjes in de hogere en Verenigde Staten te fourneren; Auke junior middenklasse van die tijd. Rie ontwikkelde hier mocht een jaar in de commissie van bestuur een liefde voor moderne talen en literatuur die van de Utrechtse Studenten Sociëteit PHRM nooit meer zou verdwijnen. Na de MMS ging (Placet hie Requiescere Musis, hier behaagt het Rie aan het Nutsseminarium voor Paedagogiek, de muzen te rusten, Sociëteit van het Utrechts verbonden aan de toenmalige Gemeentelijke Studenten Corps); Evert mocht na zijn examen Universiteit in Amsterdam, MO Frans studeren. drie maanden naar Zuid-Afrika. Aan de andere MO staat voor Middelbaar Onderwijs en de kant 'moest' er ook veel, vooral op het gebied akte gaf bevoegdheid om les te geven op de van school en studie. Voor de oudere kinderen MMS en HBS. Inmiddels was Auke senior in was dat geen probleem. To was heel ijverig, haar leven gekomen en dus, naar de gewoontes maar Herbert en Auke junior moesten moeite van die tijd, werd het niet onderwijs voor Rie, doen om redelijke resultaten te behalen. maar een gezin met kinderen. Rie was een

41 Nico Bloembergen, fysicus in licht

Vier broers en twee zussen Bloembergen in Voorschoten, juli 1997. V.l.n.r. Auke, Evert, Nico, Diet, To en Herbert.

lieve, zorgzame moeder. De zorg strekte zich ouderen. Jarenlang gaf ze samen met ook uit naar anderen, vooral naar zieken en Auke tweewekelijkse luisteravonden met

42 De Biltse Grift juni 2006

grammofoonplaten voor ongeveer 20 mensen. hoogleraren. Na de gevangenis hield Evert Ze was dol op schaatsen. Samen met Auke ging op met studeren en ging werken. Diet had ze ook op kanotocht. Het geloof speelde een vele gaven, maar was vooral een doener. belangrijke rol in haar leven; van huis uit In Roermond was ze jarenlang voorzitter van Nederlands Hervormd, werd ze tijdens haar de Raad voor de Kinderbescherming. Diet middelbare schooltijd doopsgezind. Ze was lid overleed in 2003. To werd, vanwege haar al en jarenlang voorzitster van de doopsgezinde dan niet vermeende zwakke gezondheid, in zusterkring in Bilthoven en bestuurslid van het de watten gelegd. Ook To overleed in 2003. doopsgezinde broederschapshuis in Bilthoven. Herbert werd de aardigste gevonden. Hij was Ze had daarnaast ook grote bewondering voor hoofdredacteur van het clubblad van SCHC, de wetenschap. Rie overleed in 1956 na een De Stichtenaar. Herbert zou weg- en water langdurige ziekte. bouw aan de Technische Hogeschool (nu Technische Universiteit) gaan studeren, maar De broers en zussen door de oorlog (de universiteiten werden toen Alle kinderen zijn thuis geboren: Evert en gesloten) kon dat niet. Herbert zou toen Nico in Dordrecht, Diet en To in Vlaardingen weg- en waterbouw aan een MTS (Middelbare en Herbert en Auke in Bilthoven. Evert ging Technische School, nu vergelijkbaar met HBO) in Utrecht rechten studeren en Herbert gaan studeren, maar kreeg pleuritis en ging na medicijnen. Evert studeerde snel af (cum de oorlog medicijnen studeren. Evert volgde in laude), Herbert deed er langer over; zijn studie 1955 zijn vader op als directeur van de Albatros. vroeg uiteraard ook meer tijd. Diet begon met Auke ging rechten studeren in Utrecht en rechten in Amsterdam, maar staakte de studie studeerde in 1949 af. Na de dienstplicht al in het eerste jaar en verloofde zich snel. (opleiding als reserveofficier en secretaris van de To studeerde Frans in Groningen en maakte Krijgsraad in Den Bosch), werd Auke advocaat de studie in Amsterdam af. in Den Haag en hij bleef dat met Evert heeft eind 1940 nog twee maanden op onderbrekingen tot voorjaar 1957. last van de Gestapo gevangen gezeten omdat In april 1957 ging hij als assistent en later hij als hoofdredacteur van Vox Studiosorum, als wetenschappelijk medewerker aan de het blad van het Utrechts Studenten Corps, Rijksuniversiteit Utrecht werken. Auke met een rouwrand op de voorpagina promoveerde in 1965 (cum laude) en werd protesteerde tegen het ontslag van de Joodse benoemd tot hoogleraar burgerlijk recht aan de

43 Nico Bloembergen, fy.'sicus in licht

1949-1990 Harvard University In 1948 kreeg Nico een aanbieding van Harvard: hij kon voor drie jaar als 'Junior Fellow' lid worden van de 'Society of Fellows'. Dat was een groep wetenschappers, die in volkomen vrijheid onderzoek mochten doen; deze groep was een soort kweekvijver voor de vaste staf van Harvard. Als 'Junior Fellow' verbreedde Nico zijn experimentele ervaring met microgolfspectroscopie, terwijl hij in 1951 terugkeerde naar de NMR. In 1951 werd Nico 'Associate Professor' (vergelijkbaar met universitair hoofddocent) in de toegepaste natuurkunde. In 1956 leidde het onderzoek in NMR tot een nieuw type maser (Microwave Amplification by Stimulated Emission of Radiation), een voorloper van de laser (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation). In 1957 werd Nico 'Gordon McKay Professor' (gewoon hoogleraar). Nico publiceerde in 1965 het boek Nonlinear Opties, bij uitgeverij Benjamin (229 blz.). Dit boek werd tussen 1965 en 1979 maar liefst 665 keer geciteerd en behandelt de niet-lineaire interactie tussen elektromagnetische golven en materie. Het werd geschreven in acht weken in april, mei en juni, waarbij werkdagen van 12 tot 14 uur gewoon waren. In 1974 werd Nico 'Rumford Professor of Physics' (gewoon hoogleraar) en in 1980 'Gerhard Gade University Professor' (universiteitshoogleraar). In 1981 werd de (gedeelde) Nobelprijs voor natuurkunde verleend.

Rijksuniversiteit Leiden. Vanaf 1979 was hij gebruikt! Op zijn zesde was deze kleuter raadsheer bij de Hoge Raad der Nederlanden al bezeten van getallen en van de tafels van tot 1993 (en tot 1997 in buitengewone dienst). vermenigvuldiging. De lagere school (de Van Het gezin is ooit door een vriendin van Auke Dijckschool) was veel te gemakkelijk voor hem. betiteld als een uiterst beschermde omgeving. Als eersteklasser op de lagere school leerde hij uit pure verveling het Griekse alfabet van voor Nico, zoon van Auke en Rie naar achter en omgekeerd. Als hij zich Nico is, net als zijn broers en zussen, niet naar verveelde, maakte hij zijn huiswerk soms twee de peuter- of kleuterschool geweest. De eerste maal. Nico ging naar het Stedelijk Gymnasium jaren had hij de bijnaam 'domme Kiek.' in Utrecht (opgericht als Latijnse School in Maar toen hij op vierjarige leeftijd een oom 1474).Op het gymnasium haalde hij bijna met schaken versloeg, werd die naam niet meer altijd het hoogste cijfer. Als bij wiskundige

44 De Biltse Grift juni 2006

aardrijkskunde (de huidige astronomie) het In 1944 leed Nico aan geelzucht en verbleef voor de leraar te moeilijk werd, zei Nico: „Zal samen met zijn broer Herbert, die aan pleuritis ik het uitleggen?" De ouders zorgden ervoor, leed, op een klein kamertje in een huis van een dat Nico niet alleen in de boeken zat. Nico verre neef, waar de familie noodgedwongen werd een enthousiaste zeiler en hockeyer en terecht kwam omdat ze door de Duitsers uit vrijwel levenslang tennisser en skiër. het huis aan de Van Ostadelaan waren gezet. Nico zat thuis (ondergedoken) te studeren bij In 1934, dus een jaar na de machtsovername het licht van een petroleumlamp (elektriciteit door de nazi's in Duitsland, ging Nico als was er niet meer), die echter op sterk roetende veertienjarige met een jeugdelftal naar stookolie brandde, zodat om de 20 minuten Maagdenburg om daar te hockeyen. Hij was de hele lamp schoongemaakt moest worden. geïmponeerd door de Duitse Autobahnen, In mei 1945 keerde het gezin weer terug maar ook geschokt door wat er in Duitsland naar de Van Ostadelaan. Nico wilde uit het aan de gang was. Een deel van de Duitse verwoeste Nederland weg en ergens naar tegenstanders was enthousiast over Hitler en toegaan waar 'aan echte natuurkunde' werd zei tegen de verbaasde Nederlanders: „Jullie gedaan. Broer Evert suggereerde hem naar de hebben koloniën en hoeven niet te vechten Verenigde Staten te gaan. Nico schreef onder voor Lebensraum." Nico heeft, naar Everts meer naar Harvard University in Cambridge voorbeeld, aan het studentenleven meegedaan, (Boston), Massachusetts en kreeg, na allerlei wat toen gebruikelijk was. In de laatste jaren stukken opgestuurd te hebben, bericht dat van het gymnasium ontwikkelde hij zijn passie hij was toegelaten. Hij moest wel een fors voor de natuurkunde. Hij koos in 1938 voor collegegeld betalen en geld voor natuurkunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht, levensonderhoud hebben. Zijn vader was omdat natuurkunde volgens hem het bereid in de toekomst van Nico te investeren, moeilijkste was en dus de uitdagingen bood. maar dat waren guldens en geen dollars. In het Die passie werd later een soort monomanie. Nederland van na de oorlog waren echter Hij nam niet meer aan een gesprek deel, maar geen deviezen (buitenlandse betaalmiddelen, werd pas geactiveerd als er iets aan de orde vorderingen en geldswaardige papieren) kwam dat met natuurkunde te maken had. aanwezig. Na veel moeite lukte het hem Nico was de knapste thuis, maar had neiging een deviezenvergunning te krijgen: hij was tot somberheid en kon heel humeurig zijn. uiteindelijk door Harvard toegelaten en hij

45 Nico Bloembergen, fysicus in licht

stond in Den Haag op een lijst van studenten die voor uitzending in aanmerking kwamen. Hij kon in januari 1946 met een vrachtschip mee. Zomer 1948 ontmoette Nico gedurende een vakantieuitje van de natuurkundeclub Christiaan Huygens Huberta Deliana (Deli) Brink. Deli was in 1928 geboren en had haar jeugd in Nederlands-Indië doorgebracht; ze had tijdens de Japanse bezetting drie jaar in een kamp gezeten. Na de oorlog maakte ze eerst haar school af en begon toen in Amsterdam aan de medicijnenstudie. Deli en Nico Bloembergen in december 1962. In haar verlovingstijd van september 1949 tot juni 1950 woonde ze op Nico en Deli kregen drie kinderen: Antonia kamers in Amsterdam; haar ouders waren in (geboren 1951), Brink Auke (geboren 1953) Indonesië, Nico in de Verenigde Staten. en Juliana (geboren 1955). Nico en Deli trouwden in 1950 in Amsterdam In 1990 ging Nico na zijn wetenschappelijke Het jonge paar woonde aanvankelijk na hun loopbaan met pensioen als hoogleraar in huwelijk vlak bij Harvard in Cambridge. Harvard. In 1953 verhuisden ze naar Lexington op Hij is tot op hoge leeftijd met Deli over de 18 km van Boston. Zij zouden daar bijna wereld getrokken om congressen te bezoeken 50 jaar wonen. In 1958 werden de leden van en nam hij uitnodigingen aan om lezingen en het gezin tot Amerikaan genaturaliseerd. gastcolleges te geven.

46 De Biltse Grift juni 2006

Een aantal jaren geleden zijn Nico en Deli naar Tucson, Arizona verhuisd. Deli verlangde naar de warmte die ze nog kende van Nederlands-Indië. Nico heeft ook in maatschappelijk opzicht grote invloed uitgeoefend. In 1983 was hij medevoorzitter van een commissie die de wetenschappelijke merites moest beoordelen van het Strategie Defensive Initiative (beter bekend als het Star Wars programma om raketaanvallen vanuit de ruimte met behulp van o.a. Nico Bloembergen houdt in het stadhuis van Stockholm namens de lasers af te weren). Het Nobelprijswinnaars voor natuurkunde een dinertoespraak na uitreiking oordeel was vernietigend voor van de Nobelprijzen. Bij het diner waren 1200 mensen aanwezig. (1981) het programma en het werd

1991- heden University of Arizona in Tucson Sinds 1991 is Nico Bloembergen Professor of Optical Sciences in Tucson. Hij was President of the American Physical Society en tot de vele onderscheidingen behoren de National Medal of Science (1974) en eredoctoraten van Laval University, 1988, University of Connecticut, 1989, University of Mass. Lowell, 1994, University of Central Florida, 1996, Staatsuniversiteit van Moskou, 1997, North Carolina State University, 1998, Harvard University, 2000. Nico is sinds 1983 Commandeur in de Orde van Oranje Nassau. Ook is in 1977 een planetoïde naar hem genoemd!

47 Nico Bloembergen, fy.sicus in licht

lüiifc ^ÉIÉIIII *0km\x

••'• j^è Voorbeelden van snijden met de laser. Hiernaast twee olifantjes, uitgesneden uit roestvrij staal; onder een embleem van een bekend Italiaans automerk, uitgesneden uit plexiglas. dan ook gestopt. Nico is actief in talloze Nu is het geheel anders; veel problemen internationale organisaties, zoals de Heidelberg worden opgelost met behulp van de laser" Appeal (een initiatief voor een goed beheer van (1998) en uit 2004 „I am fascinated by the very de aarde uit 1992; de helft van alle levende curious correspondence between mathematics Nobelprijswinnaars ondersteunden dit). and physical phenomena" (Ik ben geboeid Nog enkele citaten van de Nobelprijswinnaar: door de merkwaardige overeenkomst tussen „Rond 1960 was de ontwikkeling van de laser wiskunde en natuurkundige verschijnselen). het zoeken van de oplossing van een probleem. Hij woont nu nog in Tucson.

48 De Biltse Grift juni 2006

Lasers en MRI Het aantal toepassingen van laser is enorm: van laserpointer, streepjescodelezers bij bijvoorbeeld kassas, DVD branders en -lezers, branden van de datum op etiketten, graveren van voorwerpen zoals pennen, uitsnijden van stoffen, oogbehandelingen en toepassingen in chirurgie, optische communicatie met glasvezels, afstandmetingen in astronomie, geodesie en toepassingen in het leger, het snijden van voorwerpen uit plexiglas en snijden van platen metaal tot het lassen en frezen in de auto-industrie. Hierover is verder te lezen: Limmartz H. e.a. Moleculen in de schijnwerpers. Laserspectroscopie. Natuur en techniek 59 856-969, 1991. NMR wordt o.a. toegepast in structuuropheldering in de scheikunde en MRI wordt ook toegepast in structuuropheldering in de biologie en geneeskunde. Daarnaast krijgt MRI steeds meer toepassing in functionele relaties tussen hersendelen en psyche, zoals de locatie van de taalvaardigheden.

Met bijzondere dank aan mr. Auke Bloembergen en drs. Ton Ockhuijsen.

Bronnen: • Bloembergen A.K., Het gezin van Rie en Auke Bloembergen 1917 - 1956. Eigen Beheer, Wassenaar, 2003. • Bloembergen N., Citation Classics Number 18 May 2, 1977. • Bloembergen N., This week's citation classic. Number 39, 24 Sept 1979. • Bloembergen N., Nonlinear Optics and Spectroscopy. Nobel lecture, 8 December, 1981. • Bloembergen N., Autobiography In: Nobel Lectures, Physics 1981-1990, Editor-in-Charge Tore Frängsmyr, Editor Gösta Ekspâng, World Scientific Publishing Co., Singapore, 1993. • Bloembergen N., Robert Maurer lecture. The Morning News of Northwest Arkansas, 1998. • Hardeman E., Leonard Samuel Ornstein: 'De maatschappij late de wetenschap geheel vrij in haar onderzoekingen', Ublad Online. • FOM. Met FOM als fundament. Vijftig jaar promoveren bij de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, Utrecht, 1996. • Interview op video met Nicolaas Bloembergen, Nobel Foundation, Stockholm, 2004.