Siyaset – Tarih Ilişkisi Bağlaminda Atatürk Dönemi Tarih Kongreleri (1932-1937)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SİYASET – TARİH İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ATATÜRK DÖNEMİ TARİH KONGRELERİ (1932-1937) YÜKSEK LİSANS TEZİ Y. EMRE ÖZKUL MERSİN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI MERSİN KASIM-2017 SİYASET – TARİH İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ATATÜRK DÖNEMİ TARİH KONGRELERİ (1932-1937) YÜKSEK LİSANS TEZİ Y. EMRE ÖZKUL MERSİN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI Danışman Yrd. Doç. Dr. Ahmet ASKER MERSİN KASIM-2017 ÖZET Çoğu zaman siyasal iktidarların gölgesinde gelişme gösteren Tarih bilimi, iktidarlar tarafından sıklıkla bir meşrulaştırma aracına dönüştürülmüştür. İktidarlar el değiştirdiğinde bile, gücü eline geçiren yeni gruplar derhal tarih yazıcılığına yeni bir istikamet vermeyi tercih etmişlerdir. Otoriterleşen iktidarların yönetiminde basın da aynı işlevi görmüştür. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de ki Tek Parti iktidarı da 1930’larda Tarih Bilimi ve Basın’ı benzer amaçlarla araçsallaştırmıştır. Dönemin iktidarı bir takım siyasal kaygılara sahip olmuş ve bu kaygılar Tarih biliminin yardımlarıyla giderilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla ilki 1932’de ikincisi ise 1937’de iki Tarih Kongresi düzenlenmiştir. Bu Kongrelerde sunulan bildiriler yeni bilimsel açılımları ve ilerlemeyi sağlamakla birlikte yüklendiği siyasi mesajlar açısından da ayrı bir öneme sahip olmuştur. Bu çalışmada, Birinci ve İkinci Türk Tarih Kongresi’nin yüklendiği işlev, burada sunulan bildiriler ve sonuçlar Tarih-Siyaset ilişkisi bağlamında basın da dahil edilerek anlamaya çalışılmış ve söz konusu kongrelerde sunulan bildirilere bakıldığında Türk Tarih Tezi’nin sadece Batı’daki Türk imajının düzeltilmesine yönelik oluşturulmadığı, buna ek olarak iç siyasi kaygıların da önemli ölçüde etken olduğu görülmüştür. Aynı zamanda dönemin basınının da yeni tarih çalışmaları kapsamında iktidara ciddi bir destek sunduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kavramlar:Türk Tarih Kurumu, Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Tezi, Ulusal Basın, Atatürk Danışman : Yrd. Doç. Dr. Ahmet ASKER, Mersin Üniversitesi, Tarih Anabilim Dalı, Mersin. iv ABSTRACT History of science, which often develops in the shadow of political powers, has often been turned into a tool of legitimacy by the authorities. Even when the rulings changed hands, the new groups that had taken the power away immediately preferred to give a new direction to the history writer. In the administration of authoritarian powers, the press has done the same. In the early Republican period, the One Party power in Turkey also instrumentalized History Science and the Press in the 1930s for similar purposes. The ruling power has had some political concerns and these concerns have been tried to be solved with the help of History science. For this purpose, in 1932 the second and in 1937 two History Congresses were held. The declarations presented at these conventions also have a separate prescription in terms of new scientific expansions and the political messages they have to make along with making progress. In this study, the function put in by the First and Second Turkish History Congress, the reports and conclusions presented here were tried to be understood by including the press in the context of History-Political Relation, and when the reports presented at the congresses concerned were examined, it is aimed that the Turkish History Thesis domestic political concerns have also been seen as important factors. Rather, it was determined that the press of the period provided an important support to the ruling within the scope of the new history studies. Key Words: Turkish Historical Society, Turkish History Congress, Turkish History Thesis, National Press, Ataturk. Advisor :Asst. Prof. Ahmet ASKER, University of Mersin, Department of History, Mersin. v TEŞEKKÜR Bu tez çalışmasının hazırlanması sürecinde desteğini esirgemeyen sevgili eşim Deniz ÖZKUL’a, tezimin son redaksiyonunda ciddi katkı sağlayan değerli dostum Ahmet BALLIKAYA’ya, eleştiri, öneri ve yol gösteren yardımlarıyla bu çalışmanın şekillenmesinde büyük desteğini gördüğüm saygıdeğer hocam Yrd. Doç. Dr. Ahmet ASKER’e şükranlarımı sunarım. vi İÇİNDEKİLER Sayfa İÇ KAPAK i ONAY ii ETİK BEYAN iii ÖZET iv ABSTRACT v TEŞEKKÜR vi TABLOLAR LİSTESİ vii KISALTMALAR ve SİMGELER ix 1.GİRİŞ 1 2.KAYNAK ARAŞTIRMASI 9 3.MATERYAL VE YÖNTEM 12 4.BULGULAR 13 4.1.Birinci Türk Tarih Kongresi 13 4.1.1. Kongre’nin Açılışı 17 4.1.2. Uhrevi’den Dünyevi’ye Geçiş 19 4.1.3. Yeni Bir Üst-Kimlik: Brakisefal 21 4.1.4. İlk Çağ’da Ön Asya, Mısır ve Ege Havzası’nda Türk İzleri 27 4.1.5. Kuraklık, Göç ve Göçebelik Sorunsalı 32 4.1.6. Türkler ve İslamiyet 39 4.1.7. Metodolojik Sorunlar 39 4.1.8. Öne Çıkan Diğer Bildiriler 42 4.1.9. Darülfünun – Cemiyet İhtilafı 44 4.1.10. Kongre’nin Basındaki Yankıları 47 4.1.11. Kongre’nin Genel Değerlendirmesi 52 4.2.İkinci Türk Tarih Kongresi 54 4.2.1. Bükreş XVII. Uluslararası Antropoloji ve Prehistorik Arkeoloji Kongresi 56 4.2.2. İkinci Kongre’ye Doğru 57 4.2.3. Kongre’nin Açılışı ve İlk Günü 61 4.2.4. Tarih Sergisi 64 4.2.5. Ulus, Dil ve Irk İlişkisi 65 4.2.6. Arkeoloji’den Prehistorya’ya 70 4.2.7. Türkler, İslamiyet ve Osmanlılar 75 4.2.8. Muhtelif Konulardaki Bildiriler 81 4.2.9. Kongre’nin Basındaki Yankıları 81 4.2.10. Kongre’nin Genel Değerlendirmesi 87 5. SONUÇ 89 KAYNAKÇA 93 ÖZGEÇMİŞ 99 vii TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 4.1. : Kongre’nin Çalışma Programı ........................................................................................................ 17 Tablo 4.2. : Girit’te Üç Minos Medeniyet Devrine Ait İskelet Serileri .................................................... 30 Tablo 4.3. : Kongre’de Sunumu Yapılamayan Tebliğlerin Listesi ............................................................ 82 viii KISALTMALAR ve SİMGELER KISALTMA/SİMGE TANIM ABD Amerika Birleşik Devletleri a.g.e. Adı Geçen Eser a.g.e.k. Adı Geçen Elektronik Kaynak a.g.m. Adı Geçen Makale bkz. Bakınız CHF Cumhuriyet Halk Fırkası Der. Derleyen DTCF Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi Ed. Editör s. Sayfa SCF Serbest Cumhuriyet Fırkası SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TTK Türk Tarih Kurumu TTTC Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti v.s. Ve Saire Y.N. Yazarın Notu ix Y. Emre Özkul, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin Üniversitesi, 2017 1.GİRİŞ Avrupa’da 19. yüzyıl’da ortaya çıkan modern tarih yaklaşımlarını belirleyen en önemli iki unsur Sanayi Devrimi ve Fransız Devrimi’dir. Fransız Devrimi ile birlikte önemli bir yayılma gösteren ulusçuluk ve ulus-devlet anlayışı özellikle Alman Tarihselciliği’ni1 etkilemiş ve onun şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Ulusçuluk fikri, 19. yüzyıl Avrupası’nda öylesine bir etki bırakmıştır ki; “Avrupa’da yaşananlar dönemin bilimcilerine milli bilincin tüm bilimlerin kaynağı olduğu fikrini dayatmıştı. 1890’ların önemli ideologlarından Albert Sorel, konuşmalarının tümünde “milletlerin tarihin ana muharriki” olduğunu savunmuştur.”2 Diğer taraftan Sanayi Devrimi ile üretim ilişkilerinde yaşanan dönüşüm, işçi sınıfıyla birlikte sosyalist düşüncenin de Avrupa’da yükselmesine neden olmuş ve bu durum, Hegel’in tarih felsefesinden etkilenmek suretiyle Marxist Tarih Felsefesi’nin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Geç Ortaçağ’da Osmanlı Devleti’ne dönüp bakıldığında ise Vakanüvis tarihçiliği olarak adlandırılan Osmanlı tarih yazıcılığı Padişahlar tarafından görevlendirilen saray tarihçiliği biçiminde şekillenmiştir. Osmanlı tarih yazıcılığındaki temel değişimler de Avrupa’da ki gelişmelere paralel olarak 19. yüzyılda başlamıştır. Özellikle ilk olarak 1821’de kurulan ve 1830’da büyüyen Tercüme Odası ve buradan yetişen iyi yabancı dile sahip Osmanlı Aydınları’nın Avrupa’da ki tarih eserlerini çevirisiyle birlikte Osmanlı tarih yazıcılığının içine girdiği dar kalıplar yıkılmaya başlamıştır. Ancak Osmanlı tarihçiliği 1908 Devrimiyle birlikte yeniden bir dönüşüm geçirmiştir. Aktarmacı özelliğinin yanında Tarih, yeni yaklaşımlarla daha farklı biçimlerde ele alınmaya ve geçmişi idealize eden romantik öğeler II. Meşrutiyet tarihçiliğinde daha fazla yer kaplamaya başlamıştır. Özellikle Fransız Devrimi ile birlikte yayılma gösteren ulusçuluk ve ulus-devlet düşüncesinin Jön Türkler tarafından benimsenmesi, pozitivist düşüncenin ağırlık kazanmaya başlaması, doğa bilimlerindeki gelişim ve Alman Tarihselciliği’nin etkisi ulusçu tarih anlayışının ortaya çıkmasını sağlamıştır.3 Atatürk döneminde düzenlenen Birinci ve İkinci Türk Tarih Kongresi’nde bile bu etkiler fazlasıyla görülmüştür. Atatürk döneminde gerçekleşen devrimler çerçevesinde Tarih yazıcılığında ciddi gelişmeler yaşanmakla birlikte klasik dönem Osmanlı Devleti’ndeki ’da ki yapıya benzer bir Siyaset-Tarih ilişkisinin Erken Cumhuriyet Dönemi’nde de varlığını devam ettirdiği zaman 1Alman tarihçi Ranke’nin öncülüğünde kurulan Göttingen ve Prusya Okulu, devlet ve ulus kavramlarının idealize edilmesiyle birlikte geçmişe duyulan romantik özlemleri yeni bir tarihsel anlayışa dönüştürdü. Pekçok Doğu Avrupa ülkesinde etkisini gösteren Alman Tarihselciliği, 19. yüzyılın uluslaşma süreci içerisinde vakit kaybetmiş Türkiye ve Türk aydını için de gayet cazip bir yaklaşım olacak ve Cumhuriyet döneminde 1940’lı yıllara kadar etkili olacaktı. Bu hususta ayrıntılı bilgi için bkz. Ersanlı,B.,İktidar ve Tarih Türkiye’de Resmi Tarih Tezi’nin Oluşumu (1929-1937), İletişim Yayınları, İstanbul, 2015, s.39-46. 2 Maksudyan, N., Türklüğü Ölçmek, Metis Yayınları, İstanbul, 2005, s.62 3Toprak, Z.,“Türkiye’de Çağdaş Tarihçilik ve Eric Hobsbawm Faktörü”, Toplumsal Tarih Dergisi, 2012, 227, s.37. 1 Y. Emre Özkul, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin Üniversitesi,