Estandarizacion.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Serie Lingüística 2 COLECCIÓN B ASE Serie Lingüística CONSELLO DA CULTURA GALEGA A ESTANDARIZACIÓN EDITORES DO LÉXICO ✍✍✍✍✍ ARÍA ÁLVAREZ DE LA GRANJA DE ARÍA ÁLVAREZ M ERNESTO XOSÉ GONZÁLEZ SEOANE XOSÉ ERNESTO ✍✍✍✍✍ MARÍA ÁLVAREZ DE LA GRANJA ERNESTO XOSÉ GONZÁLEZ SEOANE EDITORES ANDARIZACIÓN DO LÉXICO ANDARIZACIÓN A EST ASE B CONSELLO DA CULTURA COLECCIÓN GALEGA S ECCIÓN DE L INGUA A ESTANDARIZACIÓN DO LÉXICO A estandarización do léxico / María Álvarez de la Granja, Ernesto Xosé González Seoane (editores). — Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega : Instituto da Lingua Galega, 2003. — 605 p. : 22 cm. — (Colección Base. Serie Lingüística ; 2) DL 2566/2003. — ISBN 84-95415-75-5 1. Lingua galega-Lexicografía. I. Álvarez de la Granja, María. II. Gonzá- lez Seoane, Ernesto Xosé. III. Consello da Cultura Galega. IV. Instituto da Lingua Galega Serie Lingüística nº. 2 Directores: Rosario Álvarez Blanco Henrique Monteagudo © CONSELLO DA CULTURA GALEGA © INSTITUTO DA LINGUA GALEGA Pazo de Raxoi, 2º andar Praza da Universidade, 4 Praza do Obradoiro, s/n 15782 Santiago de Compostela 15705 Santiago de Compostela Tel. 981 563 100 Fax 981 572 770 Tel. 981 957 202 Fax 981 957 205 [email protected] [email protected] Proxecto gráfico e deseño de cubertas Manuel Janeiro ISBN: 84-95415-75-5 Depósito legal: C-2566/2003 Imprime: Grafisant, S.L. A ESTANDARIZACIÓN DO LÉXICO MARÍA ÁLVAREZ DE LA GRANJA ERNESTO XOSÉ GONZÁLEZ SEOANE (editores) Esta obra reúne os relatorios presentados no Simposio Léxico e estandarización en Galicia que tivo lugar na Universidade de Santiago entre o 5 e o 28 de novembro de 2002. A súa celebración foi posible mercé ó financiamento fornecido polo Vicerrecto- rado de Investigación e Innovación (Universidade de Santiago de Compostela), a Con- sellería de Educación e Ordenación Universitaria (Xunta de Galicia) e a Secretaría de Estado de Política Científica y Tecnológica (Ministerio de Ciencia y Tecnología). ÍNDICE Limiar........................................................................................................... 9 M. Teresa Cabré A neoloxía, inevitable e necesaria para as linguas ................................... 15 Johannes Kabatek ¿En que consiste o ausbau dunha lingua?................................................. 37 Antón Santamarina O Vocabulario Ortográfico da Lingua Galega (VOLG). Criterios de elaboración ............................................................................................ 53 Benigno Fernández Salgado Pureza e contaminación na estandarización da lingua............................. 93 Xulio Sousa Fernández Léxico dialectal e estandarización.............................................................. 129 María Álvarez de la Granja Fraseoloxía e estándar ................................................................................ 147 Ernesto Xosé González Seoane A estandarización do léxico en Galicia: perspectiva histórica ................. 163 Henrique Monteagudo Sobre a norma léxica do galego culto: da prosa ficcional de Nós ao ensaio de galaxia ................................................................................... 197 María do Carme González Bueno e María dos Anxos Sobriño Pérez O léxico agrícola como fonte de ampliación semántica .......................... 255 Francisco Fernández Rei Moita costa, ‘pouco’ mar: o léxico mariñeiro e a construcción do estándar galego...................................................................................... 285 Moisés Barreiro Comedeiro e Fátima Rodríguez Ruibal O recurso ó léxico medieval no galego moderno .................................... 349 María Dolores Sánchez Palomino O papel dos diccionarios na conformación e difusión da variedade estándar da lingua....................................................................................... 387 Xusto A. Rodríguez Río Os préstamos na producción lexicográfica, terminográfica e enciclopédica galega actual .................................................................... 419 Luís Daviña Facal O tratamento do léxico científico e tecnolóxico nos diccionarios galegos ............................................................................ 447 Eloi Gestido de la Torre e Xosé María Gómez Clemente Neoloxía, neoloxismos e diccionarios ....................................................... 475 Xosé M. Carballeira Anllo, Manuel González González e Xosé A. Pena Romay Mesa redonda “Proxectos lexicográficos en curso” .................................. 499 Ernesto Xosé González Seoane Palabras de clausura do simposio “Léxico e estandarización en Galicia”........................................................ 551 Índice de voces citadas............................................................................... 555 LIMIAR Das diversas tarefas que implica a planificación do corpus dunha lingua minorizada, a codificación e estandarización do léxico é segu- ramente unha das máis complexas e problemáticas, e o galego é un exemplo abondo ilustrativo a este respecto. A pesar disto, foron moi- tos os avances conseguidos ó longo dos últimos vinte anos. As Nor- mas Ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (1982), aínda que centradas na codificación da ortografía e da morfoloxía, contribuíron enormemente á estandarización do léxico ó contemplaren cuestións que afectan de cheo a este dominio (como o tratamento dos cultis- mos ou dos afixos derivativos). Máis trascendencia tivo aínda a reali- zación do Vocabulario ortográfico da lingua galega (1989), que axi- ña se converteu na fonte principal de que se nutriron os diccionarios de corte prescritivo que foron vindo a lume a partir da segunda me- tade da década dos oitenta. Fundamentais foron tamén as contribu- cións dos textos terminográficos publicados neste período. Con todo, e malia estes avances, é moito o camiño que queda por percorrer: existen evidentes deficiencias na codificación do léxi- co científico, na planificación e difusión neolóxica ou mesmo na comprensión por parte dos usuarios do verdadeiro valor do concep- to léxico estándar. Vista esta situación, pensamos que tal vez era chegado o momento de abrir un proceso de reflexión que nos permitise realizar un balance dos logros atinxidos e das tarefas aínda pendentes. Foi este o obxecti- vo que moveu á celebración do Simposio Léxico e estandarización en Galicia, celebrado en novembro de 2002 na Universidade de Santiago de Compostela e no que numerosos especialistas foron convidados para expoñer e debater as súas ideas sobre diversos aspectos relacio- nados coa estandarización do léxico. Este volume reúne as contribu- cións presentadas no citado Simposio, coas revisións e ampliacións que os autores consideraron necesarias para a edición dos textos. 10 O volume ábrese cunha reflexión xeral sobre a neoloxía léxica a cargo de María Teresa Cabré, directora do Institut Universitari de Lin- güística Aplicada (IULA) da Universitat Pompeu Fabra de Barcelona. Despois de presenta-lo marco no que se desenvolve actualmente o traballo neolóxico, a autora introduce o concepto de neoloxía e so- brancea a necesidade de introducir elementos de planificación neste dominio como requirimento imprescindible para garantir a supervi- vencia das linguas minorizadas nun mundo globalizado. Finalmente, a profesora Cabré presenta as distintas fases e actividades do traballo neolóxico. A contribución de Johannes Kabatek (Universidade de Friburgo) é unha reflexión sobre o ausbau lingüístico, entendido como o con- xunto de “procesos de creación lingüística e textual que fan que unha lingua poida ser usada en tódolos ámbitos da sociedade e que sexa medio de expresión de tódolos tipos textuais imaxinables”. Tras pre- senta-lo concepto klossiano de lingua ausbau, o autor estudia os di- ferentes procesos que conducen á elaboración dunha lingua, nos ni- veis textual, sintáctico e léxico e explora a relación entre ausbau, sistema e norma. Antón Santamarina, director do Instituto da Lingua Galega da USC, presenta na súa contribución os criterios de elaboración do Vo- cabulario Ortográfico da lingua galega (VOLG) (1989), fonte princi- pal de que se serviron os diccionarios “normativos” modernos para a súa nomenclatura. Santamarina sinala dunha parte cómo se adapta- ron as voces cultas e cántas se introduciron no VOLG e doutra, cómo se depuraron as voces vulgares. A análise do VOLG vén precedida dun estudio do tratamento dos cultismos e das palabras patrimoniais nos diccionarios anteriores á década de 1980. O traballo de Benigno Fernández Salgado, profesor de Filoloxía Galega da Universidade de Vigo, é unha reflexión sobre o papel xo- gado por ideas tales como “purismo” e “contaminación” no proceso de estandarización da lingua galega. A súa contribución ábrese cunha análise sobre o valor do concepto “pureza” en distintas áreas da rea- lidade para centrarse a seguir na pureza lingüística. Esta reflexión in- troduce o estudio do autor sobre o Diccionario de dúbidas da lin- gua galega (1991), no que se analizan cáles foron os criterios que se seguiron á hora de colocar marcas de incorrección ou impureza nas entradas da obra. Xulio Sousa, profesor de Filoloxía Galega na Universidade de Santiago, céntrase no tratamento da diversidade léxica dialectal no proceso de conformación dun estándar composicional. Tras consta- 11 tar a inexistencia de áreas xeográficas que destaquen pola súa di- ferenciación lexical, analiza diversos exemplos de concorrencia de solucións dialectais diferentes para a designación dun mesmo con- cepto, para a partir deles indagar nas razóns da selección e da im-