Milli Şef Döneminde Chp'de Mebusluk Başvuruları Ve Siyasi Kültür
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı MİLLİ ŞEF DÖNEMİNDE CHP’DE MEBUSLUK BAŞVURULARI VE SİYASİ KÜLTÜR (1939 – 1950) Yağız DEMİR Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2020 MİLLİ ŞEF DÖNEMİNDE CHP’DE MEBUSLUK BAŞVURULARI VE SİYASİ KÜLTÜR (1939 – 1950) Yağız DEMİR Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara 2020 iv TEŞEKKÜR Bu çalışmayı hazırlamamda yardımlarını benden esirgemeyen, yapıcı eleştirileriyle her zaman bana yol gösteren danışman hocam Dr. Öğretim Üyesi Hakan Kaynar’a, Doç. Dr. Orhan Avcı’ya ve Prof. Dr. Mehmet Özden’e teşekkürü bir borç bilirim. v ÖZET DEMİR, Yağız. Milli Şef Döneminde CHP’de Mebusluk Başvuruları ve Siyasi Kültür (1939 - 1950), Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2020 Bu araştırmada, 1939-1950 tarihleri arasında yapılmış milletvekili genel seçimleri için müracaatta bulunan kişiler üzerinden dönemin siyasal kültürüne dair toplumsal bir yaklaşım çalışması gerçekleştirilecektir. Çalışmada, erken dönem Türkiye Cumhuriyet’inde devlet – toplum ilişkilerinin farklı bir yönü konu edilecek ve toplumun “devlette(n)” olma arzusunun kaynaklarına bakılacaktır. Bu yapılırken de Türkiye’de 1939-1950 yılları arasında gerçekleştirilmiş genel seçimler neticesinde milletvekili olabilmek için insanların CHP’ye göndermiş olduğu mektuplara, doldurmuş olduğu dilekçelere yönelinecek ve kendilerini nelere, yani hangi özelliklerine istinaden seçilmeye değer buldukları ve partiye de bunu nasıl göstermeye çalıştıkları incelecektir. 1940’lar Türkiye’sinin toplumunda siyaset algısının geneli itibarı ile günümüzdekinden çok daha farklı olduğu ileri sürülmekle birlikte, bu algının özgül yapısının da kendi içerisinde birtakım standartlar barındırdığı ve söz konusu algıya karakteristik özelliğini kazandıranın esasen bu standartlar olduğu ortaya konmaya çalışılacaktır. Diğer bir deyişle o dönemde yaşamış insanların siyaset yapmak isteyiş sebeplerinin çeşitliliği gözler önüne serilerek, bu çeşitliliğin döneme has bazı ifade pratiklerine, onları yaratmakla birlikte yansımış da olduğu ileri sürülecektir. Araştırma sonunda, söz konusu dönem koşullarında siyaset olgusunun insanlarca gündelik hayatlarında nasıl algılandığı ortaya konulacaktır. Bu araştırma sayesinde, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nın Cumhuriyet Halk Partisi Katalogu’ndaki teftiş raporları yahut şikayet, ihbar ve dilek mektuplarından hareketle ele alınmış, devletin ve toplumun ya da bir başka deyişle yönetenlerin ve yönetilenlerin birbirleriyle olan ilişkileri meselesine bu defa mebus müracaatlarından yola çıkılarak yeni bir bakış açısı getirilecek, bu müracaatların söz konusu ilişkideki bir “ara formu” teşkil ettiği ortaya konmuş olacaktır . Nitekim çalışma, devlet yönetiminde söz sahibi olan vi kişilerin bir arada bulunduğu bir kurum olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kesinlikle içindeki veya kesinlikle dışındaki kişilerin değil, “dışındayken, içine girmek isteyen” insanların nasıl bireyler olduklarına odaklanılarak gerçekleştirileceğinden, prosopografik ( grup biyografisi ) nitelikteki akademik metinlerin farklı bir çeşidi olarak da tanımlanabilecektir. Anahtar Sözcükler Milletvekili, Seçim, Toplum, Siyaset, Kültür, Milli Şef vii ABSTRACT DEMİR, Yağız. Applications for Being Deputy in CHP During the National Chief Era and Political Culture in Turkey (1939 – 1950), Master’s Thesis, Ankara, 2020. In this study, a social approach about Turkey’s political culture which was existed between 1939 and 1950, will be held by the people who applied for the general deputy elections which accomplished in that period. Subject of this study will be a different aspect of state – society relations in the early period of Republic of Turkey and sources of society’s wish for being a part of the state will be examined. Hence, letters and applications forms which has written, filled and sent to Republican People’s Party by the people who wanted to be a deputy in aforesaid era will be adressed. Thus which specifications they have are worthy to elected for themselves and how they tried to show these specifications to the Party will be examined. One of the arguments that will be asserted in this study is generally perception about politics was much more different than today on the society of 1940’s Turkey. At the same time, there will be another argument to exposure in the study as specific structure of this perception included some standards in itself and these standards also and actually provided to win aforesaid perception’s caracteristic attribute. In other words, variaton of causes of desires about making politics which the people had who lived in that era will be unfolded. It will be also asserted that this variation both created and reflected to the period – specific statement pratics. At the end of the study, it will be revealed that how the phenomenon of politics had perceived by people in their everyday life and in aforesaid era’s circumstances. By the means of this study, this time a new perspective will be brougth to the case of relations between state and society, or in other words governing and governed which had studied before by investigation reports or letters about complaints, denuncations, requests which situated on Repulican People’s Party Catalog in Presidental State Archive. Thus, it will be also laid out that these applications were an interval form of these relations. In fact, the study will not focus to the people who were absolutely inside or outside of Turkish Grand National Assembly which an institution as the people who have authority to govern viii came together. Instead of this, the study will be carried out by focus to the people who were outside of Turkish Grand National Assembly, but eager to get in. Because of that, this study will be able to define as a different type of prosopograpic academic texts. Keywords Deputy, Election, Society, Politics, Culture, Naitonal Chief ix İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY……………………………………………………………………i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI.................................ii ETİK BEYAN………………………………………………………………………….iii TEŞEKKÜR……………………………………………………………………………iv ÖZET…………………………………………………………………………………...v ABSTRACT……………………………………………………………………….......vii İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………...ix KISALTMALAR……………………………………………………………………...xi GİRİŞ…………………………………………………………………………………....1 1. BÖLÜM: MEBUS ADAYI OLMAK İSTEYENLERİN MÜRACAAT BİÇİMLERİ................................................................................................7 1.1. Mektupla Müracaat………………………………………………………8 1.2. Talepname ile Müracaat…………………………………………….........9 1.3. Telgrafla Müracaat…………………………………………….................9 2. BÖLÜM: MEBUS ADAYI OLMAK İSTEYENLERİN MÜRACAATLARI….11 2.1. Askeri Geçmişleri Sayesinde Mebus Olmak İsteyenler………………..11 2.2. Tarihsel Sürekliliğe Vurgu Yapanlar…………………………………...24 2.3. İl ve İlçe Teşkilatlarında İlerleyenler…………………………………...31 2.4. Partiye Üyelik Meselesi………………………………………………...37 2.5.Türk Ocakları ve Halkevleri…………………………………………….40 2.6. Parti-Cumhuriyet-Devlet Övgüsü……………………………………....44 2.7.Parti Genel Yönetim Kurulu’na Mektuplar……………………………..48 2.8. Türk Hava Kurumu-Çocuk Esirgeme Kurumu-Kızılay…………...........60 2.9. Diğer Cemiyetler ve Hayır Kurumları………………………………….65 2.10. Spor Kurulları ve Şehirlerdeki Spor Kulüpleri……………………….71 x 2.11. Entelektüeller ve Kariyer Sahipleri……………………………………75 2.12. Memurlar……………………………………………………………...84 2.13. Halk Desteği Vurgusu Yapanlar ve Referans Gösterenler……………91 2.14. Köylüler, Köycüler ve Çiftçiler……………………………………...102 2.15.Yazarlar ve Hatipler…………………………………………………..110 SONUÇ……………………………………………………………………………….119 KAYNAKÇA…………………………………………………………………………124 EKLER……………………………………………………………………………….133 EK-1: MÜRACAAT DİLEKÇE ÖRNEKLERİ…………………………………...133 EK -2: TEZDE ADI GEÇEN MÜRACAAT SAHİPLERİNİN DURUMLARINI GÖSTEREN LİSTE…………………………………………………………155 xi KISALTMALAR a.g.e.: Adı geçen eser a.g.m.: Adı geçen makale a.g.t.: Adı geçen tez ABD: Amerika Birleşik Devletleri A-RMHC: Anadolu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti Bkz.: Bakınız CDAB: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı CHF: Cumhuriyet Halk Fırkası CHP: Cumhuriyet Halk Partisi CHPK: Cumhuriyet Halk Partisi Katalogu DP: Demokrat Parti MHC: Müdafaa – i Hukuk Cemiyeti No: Numara s.: Sayfa SCF: Serbest Cumhuriyet Fırkası TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi TpCF: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 1 GİRİŞ Bu çalışmada insanların milletvekili adayı olabilmek için gösterdikleri çabayı gözler önüne sermeyi amaçladım. Bunun için CHP’den aday olmak isteyen kişilerin, bu amaçla partinin genel sekreterliğine gönderdiği mektuplarını dilekçe formlarını ve telgraflarını inceledim. Kısa yaşam öyküleri olan bu gönderilerin her birinde, hemen hemen aynı şeyler anlatılmasına rağmen, bazı konuların diğerlerinden fazla öne çıkması dikkatimi çekmişti. Bu da bana bu belgeleri, öne çıkarıldıkları konulara göre çeşitli başlıklar altında kategorize ederek bir anlatı oluşturabileceğim fikrini verdi. Nitekim, kişilerin hayatlarını anlatırken bazı şeylerden daha fazla bahsetmesi veya verdikleri birtakım detaylar, kendilerini nelere istinaden aday gösterilmeye değer bulduklarına dair birer ipucu gibiydi. Ben de bunları anlamak için bu ipuçlarının peşinden giderek çalışmalarıma başladım. Araştırmam bir seçim ya da meclis tarihi olarak görülebilir; ancak böyle tanımlanan diğer çalışmalardan önemli bir farkı var. Ben seçimlerin siyasi sonuçlarını tartışmıyor veya seçimler sonucunda oluşmuş meclislerin sosyolojik yapılarını analiz etmiyorum. Seçim sürecine baktığım noktanın da farklı olduğunu söyleyebilirim. Zira