BULETINI I SHKENCAVE TË NATYRËS, Nr. 67 Viti 2017
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERSITETI I SHKODRËS “Luigj Gurakuqi” BULETIN SHKENCOR SERIA E SHKENCAVE TË NATYRËS Nr. 67 Viti XLVII i botimit Shkodër, 2017 1 REDAKSIA Prof. dr. Anila Neziri (Kryeredaktor) Prof. as. dr. Zamira Shabani, prof.as. dr. Florian Mandija, dr. Siditë Duraj, dr. Genci Berati, dr. Nevila Bushati (anëtarë) DREJTOR I REVISTËS Prof. dr. Adem BEKTESHI Korrektore: Arta Bajrami Pronë letrare e Universitetit të Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Adresa e redaksisë: Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Redaksia e Buletinit Shkencor, Seria e Shkencave të Natyrës Tel/fax: 00355 22 43747 2 PASQYRA E LËNDËS L. DISHA, D. BULKU, A. DEDA Besueshmëria e matjes nëpërmjet kalibrimit të instrumenteve matës të peshimit në laboratorët analitikë kërkimorë dhe industrialë.......................7 Reliability of measurement by calibration of weighing instruments in analytical research and industrial laboratories V. TOMA, B.MEMA Studim mbi papunësinë në qytetin e Shkodrës.............................................18 Study on unemployment in the city of Shkodër B. MEMA, V. TOMA PISA 2015: Një panoramë e re në performancën e nxënësve shqiptarë…..33 PISA 2015: An overview of Albanian students performance G. BERATI, F. KRONI (MUJI) Impakti i ndërvarësive në performancën e një algoritmi në ekzekutim......47 Impact of dependencies for algorithm running time L. CAMA, A. HASIMI, G.BOÇARI, L.DEDA Understanding the influence of polymorphism transition on the dissolution profile of carbamazepine generic product ................................57 Ndikimi i tranzicionit të fazës kristaline në profilin e disolucionit të produktit xhenerik karbamazepine 3 M. RAKAJ, L. KASHTA The diversity and protected status of aquatic tracheophytes in the transboundary lakes of Shkodra, Ohrid and Prespa – Albanian part...........67 Diversiteti dhe statusi i mbrojtjes së trakeofiteve ujore në liqenet ndërkufitare të Shkodrës, Ohrit dhe Prespës A. DIZDARI, R. KAPCARI Vlerësim i krahasuar i fito- dhe gjenotoksicitetit të shkaktuar nga disa pesticide me anë të bioprovës Allium cepa L...............................................84 Comaparative assessment of phyto- and genotoxicity induced from some pesticides by using Allium cepa L. bioassay SH. MEHMETAJ, M. RAKAJ Diversiteti dhe përhapja e bimëve mjekësore dhe aromatike të luginës së Shkrelit........................................................................................................102 Diversity and dtribution of medicinal and aromatic plants of the Shkreli Valley DH. DHORA Një përpjekje për të hartuar karakteristikat e lumit Buna......................120 An attempt to compile the characteristics of the River Buna Z.THOMOLLARI, S. BEQIRAJ Bibliografia e botimeve kryesore për një gjysmë shekulli (1967 – 2017) e prof. dr. Dhimitër Dhora.........................................................................137 Bibliography of the main publications for a half century (1967 – 2017) of prof. dr. Dhimitër Dhora 4 S. KARINI, V. ALUSHI Protozoarët e bregut të cekët perëndimor të liqenit të Shkodrës…156 Protozoa of the west shallow shore of Shkodra Lake L. DHORA, M. LIKA (ÇEKANI) Lidhja e proteinurisë me faktorët shëndetësorë………………..............168 The relations between proteinuria and health factors 5 6 Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Bul. Shk., Ser. Shk. Nat., 2017. Nr. 67: 7-17 Besueshmëria e matjes nëpërmjet kalibrimit të instrumenteve matës të peshimit në laboratorët analitikë kërkimorë dhe industrialë Luljeta Disha1, Dëfrim Bulku1, Antoneta Deda2 Drejtoria e Përgjithshme e Metrologjisë, “Autostrada Tiranë –Durrës”, km 8 Tiranë1 Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave të Natyrës, “Bulevardi Zogu I”, Tiranë2 PËRMBLEDHJE Përdorimi i instrumenteve joautomatikë të peshimit është shumë i shtrirë kudo në industri, shkencë dhe shkëmbime tregtare. Nisur nga rëndësia për saktësinë dhe besueshmërinë e rezultateve të matjes, si dhe certifikimit të produkteve të tyre bazuar në peshim, kërkesat e subjekteve industriale apo laboratorëve të ndryshëm për kalibrimin e instrumenteve të peshimit janë rritur së tepërmi. Për të siguruar që matjet dhe rezultatet e tyre janë bërë në baza të njëjta në të gjithë botën, çdo vend ka një Institut Kombëtar të Metrologjisë që ofron gjurmueshmërinë e të gjitha njësive dhe i shpërndan ato me saktësi të besueshme në të gjithë vendin. Në Shqipëri, për njësinë e masës, këtë shërbim e ofron Laboratori i Masës, pjesë e Drejtorisë së Përgjithshme të Metrologjisë (DPM),i cili ndodhet në Tiranë. Ky artikull i vjen në ndihmë të gjithë laboratorëve të akredituar ose jo, që kryejnë veprime peshimi si pjesë e aktivitetit të tyre kalibrues ose testues. Në veçanti, kur përdoruesit e këtyre instrumenteve veprojnë në përputhje me standardin ISO/IEC 17025 “Kërkesa të përgjithshme për kompetencën e testimit dhe kalibrimit” atëherë domosdoshmërisht këto subjekte janë të interesuar gjithnjë e më shumë për të përcaktuar apo konfirmuar cilësitë e tyre metrologjke nëpërmjet kalibrimit. 7 Fjalë kyçe: kalibrimi, peshore elektronike, besueshmëria, metrologjia, pasiguria. Reliability of measurement by calibration of weighing instruments in analytical research and industrial laboratories ABSTRACT Non automatic weighing instrument are widely used everywhere in industry, science and trade. Requirements for calibration of the weighing instrument in order to have acurate and reliable measurement results is increasing everyday.To ensure that measurements and their results are made on the same basis throughout the world, each country has a National Metrology Institute thatprovides the traceabilityofall units and disseminates them with consistent accuracy among the country. In Albania, the Mass Unit is establishing, storing, maintaining and developing by Mass Laboratory, part of General Directorate of Metrology (GDM), in Tirana which is internationally recognized. The users of balances have to know exactly that its instrument fulfill their expectation accuracy of results und uncertainty. For this reason laboratories are obliged to calibrate the weighing instruments in a proper interval by a competent body. This paper is intended to be use as a useful guideline for operators working in laboratories accredited or not in various fields, where the weighing operations are part of their testing activities. Especially, when the users of weighing instruments,work with ISO/IEC 17025 standard“General requirements for the competence of testing and calibration laboratories” then these laboratories are more interested to have their metrological quality confirmed by calibration. Key words: calibration, weighing instrument, reliability, metrology, uncertainty. 8 Hyrje Zhvillimi ekonomik ka rritur premisat që shumë kompani me aktivitet industrial të ngrenë për nevoja të cilësisë së produkteve të tyre, laboratore për kryerjen e matjeve në fusha të ndryshme. Përballja me konkurrencën e tregut ka sjellë interesin e operatorëve industrialë të kërkojnë certifikimin e produkteve të tyre sipas standardeve kombëtare dhe atyre ndërkombëtare. Zbatimi i këtyre standardeve kërkon që laboratorët e testimit apo linjat e prodhimit të kenë të siguruar besueshmërinë e matjeve që kryejnë nëpërmjet kalibrimit të instrumenteve matës dhe kontrollit të përditshëm të tyre nga vetë përdoruesi. Një përhapje të madhe kanë laboratorët e testimit të materialeve të ndërtimit që po rrisin kërkesat për akreditim, laboratorët e testimit të produkteve ushqimore, laboratorët e testimit dhe të analizave kimike, laboratorët e shërbimit shëndetësor parësor dhe spitalor, laboratorët farmaceutikë etj. Afërsisht 80-90% e aktiviteteve të sipërpërmendur bazohen në proceset e matjes nëpërmjet peshimit. Për këtë është shumë e rëndësishme besueshmëria e matjeve nëpërmjet kontrollit të vazhdueshëm të instrumenteve të peshimit duke i kalibruar këto të fundit sipas intervaleve kohore përkatëse. Materiali dhe metodat Peshoret janë të thjeshta, të shpejta në përdorim dhe precize. Numri i ndarjeve të shkallës së këtyre peshoreve shkon deri në 1/1000000 e maksimumit. Rezultatet e peshimit të marra nga një peshore elektronike janë shpesh të një rëndësie kritike. Ato përcaktojnë pranueshemërinë e një produkti ose rezultatin e një testi. Balancat elektronike japin një gabim që shkon deri në 0.1%, nëse nuk merren parasysh disa faktorë që ndikojnë në procesin e peshimit, si: rregullimi i peshores, ndjeshmeria, jolineariteti, joqëndërsia e ngarkesës, përsëritshmëria e rezultatit të tregimit etj., dhe meqenëse peshoret elektronike masin forcë, duhet medoemos që tregimet e tyre duhet të përshtaten me vlerën e gravitetit lokal në vendpërdorimin e instrumentit. Besueshmëria e një rezultati të matjes në procesin e peshimit arrihet nëpërmjet procesit të kalibrimit të këtij instrumenti peshimi. Kaibrimi i instrumentit të peshimit përcakton karakteristikat e funksionimit të tij dhe realizohet nëpërmjet një krahasimi të drejtpërdrejtë me etalonet e matjes apo me materiale referuese të certifikuara. Në këtë artikull jepet metoda e përdorur për kalibrimin e peshores analitike me Max = 200g dhe ndarje shkalle d = 0.1mg. Përzgjedhja e gramarëve të punës për kalibrimin e 9 peshoreve, bëhet në bazë të klasës së saktësisë së peshoreve (OIML R 76-2, Edition 2007), të cilat janë të klasifikuara në katër klasa të saktësisë(I, II, III IIII) dhe kërkesës për pasigurinë e klientit. Për kalibrimin e instrumenteve të peshimit përdoret një procedurë e dokumentuar, që përfshin matje të mjaftueshme për të përcaktuar përformancën e instrumentit.Testi i përsëritshmërisë së tregimit të instrumentit, testi i efektit të vendosjes