Sagardo lurra Tierra de sidra

www..eus Donostialdea eskualdea Pasai Antxo Donostia 6 udalerrik osatzen dute: San Sebastián Biarritz , , Hernani, Lasarte-, , . Bilbo Donostia San Sebastián Kosmopolita den Donostiaren eta Gipuzkoa landatarraren artean dagoen eskualde

Iruñea honetan, lehia bizia dute Vitoria-Gasteiz Pamplona paiasia industrialek eta naturalek zein baino E-5 TXORITOKIETA E-5

Urumea ibaia zein oparoagoa izateko. SAGARDOETXEA Abangoardiako eraikin , Bilbo adimendunak ikus daitezke Usurbil CHILLIDA LEKU 2 Euskal Herriko monumentu 3

SANTIAGOMENDI megalitikoetako multzo Orio N-634

Aginaga Astigarraga handienetakoetatik kilometro Oria ibaia gutxira.

Martindegi Sagardoaren kultura Hernani bizirik mantentzeagatik

ORIAKO ERRIBERA nazioartean ezaguna Biotopo Babestua IGORIN 457 m da Donostialdea. Alde Biotopo Protegido A-15 Lasarte-Oria Oztaran nabarmenak dituen eskualdea da. ANDATZA Igorin-Akola 561.8 m Zubieta estazio megalitikoa (Donostia) A-1 Urumea ibaia

Urnieta Ereñotzu bailara

BURUNTZA OINDI 441 m 547.4 m

AIAKO HARRIA Muniskue La comarca de Donostialdea está formada Besadegi Oria ibaia por 6 municipios: Añarbe Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria, Urnieta, Usurbil. Sorabila Andoain ELURZULO ADARRAMENDI 811,7 m A caballo entre la BISITARIEN cosmopolita Donostia y AIZKORRI ETXEA Nafarroa 647,3 m Arano la Gipuzkoa más rural, los ONDDO 780,7 m paisajes industriales y los A-15 ibaia naturales pujan por ver quien ZABURU A-1 778 m es más exuberante. Edificios LEITZARAN inteligentes de vanguardia Biotopo Babestua Villabona Biotopo Protegido a pocos kilómetros de la mayor concentración de Vía Verde del Plazaola monumentos megalíticos AZKETA del País Vasco. Tolosa 834 m Goizueta Por tanto, Donostialdea IRUÑEA es una comarca de PAMPLONA contrastes conocida internacionalmente por mantener viva la cultura de la sidra. Ezagutu Descubre Sagardo los secretos de Lurraren ANDOAIN · ASTIGARRAGA · HERNANI LASARTE-ORIA · URNIETA · USURBIL La tierra de sekretuak la sidra

LOS SECRETOS DE LA 4 GASTRONOMÍA VASCA 5 Gida 8 ataletan 6 12 Dividimos la guía en banatu dugu. 8 bloques.

Gorde behar ez diren Sukaldaritza 8 secretos para no 8 sekretu. Sagardogintza guardar. Partekatu nahi ditugun LOS SECRETOS DE LA SIDRA Secretos que queremos eta kontatu behar dituzun compartir sekretuak. y que debes contar.

Gure lurraren esentzia 8 secretos laburtzen duten Kirola que resumen la esencia 8 sekretu: 18 38 de nuestra tierra: Ama lurra la tierra de la sidra Sagardo Lurra naturan Los rincones más secretos TURISMO ACTIVO 32 Harri miresgarriak Gure esker ona ondorengo LOS SECRETOS MILENARIOS guztiei utzi dizkiguten DE NUESTRAS MONTAÑAS irudiengatik: Sagardoaren Lurraldea, Martin Berasategui, Andrekale 35, Iñaki Sanz-Azkue, Chillida-Leku, Orona Ideo, Gipuzkoako Sagardogileen Elkartea, Andoaingo, Astigarragako, Hernaniko, Etorkizuna Lasarte-Oriako, Urnietako eta 48 62 Usurbilgo Udalei eta Gipuzkoako Gure herriak Foru Aldundiari. LOS SECRETOS DE NUESTROS PUEBLOS el futuro Queremos agradecer las imágenes cedidas por: Sagardoaren Lurraldea, Martin Berasategui, Andrekale 35, Iñaki Sanz-Azkue, Chillida-Leku, Oronda Gida Ideo, Gipuzkoako Sagardogileen 64 Elkartea, los ayuntamientos de Andoain, Astigarraga, Hernani, la guía Lasarte-Oria, Urnieta, Usurbil, y la Diputación Foral de Gipuzkoa. Resulta difícil intuir la importancia que en un tiempo, tuvo la sidra natural en la economía de nuestra tierra. Debemos pensar que prácticamente todos los caseríos de la zona tenían lagar para su producción.

La sidra fue moneda de

6 cambio, condición para 7 las leyes forales y bebida Sagardogintza milagrosa que acompañó a los marineros vascos por LOS SECRETOS DE LA SIDRA mares inexplorados. En los últimos años la sidra está recuperando fuerza, incorporándose como elemento de valor añadido a la pujante oferta gastronómica vasca.

www.sagardoarenlurraldea.eus

www.sagardotegiak.eus

ANDOAIN · ASTIGARRAGA · HERNANI · LASARTE-ORIA · URNIETA · USURBIL

Zaila da garai batean sagardo naturalak gure lurraldearen ekonomian izan zuen garrantzia susmatzea. Eskualdeko baserri gehienek beren produkziorako tolarea zutela irudikatzen dugu. Sagardo lurra

Sagardoa trukerako txanpona izan zen, Donostialdea foru legeak babestua eta esploratu gehien dituen lurraldea da. gabeko itsasoetan euskal marinelek 66. orrialdean duzu guztien lagun izan zuten edari miragarria. zerrenda.

Azken urteetan sagardoa bere esparrua Donostialdea es el territorio berreskuratzen ari da, eta euskal con la mayor concentración gastronomiak duen eskaintza zabalari de sidrerías. balio erantsia ematen dio. En la página 66 tienes un listado con todas ellas. En enero el zumo de manzana se ha convertido en deliciosa sidra. Se abre la temporada que dura Txotx!GARAIA hasta abril, es el momento de máxima expectación y afluencia, pero algunas sidrerías Txotx! oihuarekin batera hasten permanecen da sagardotegi garaia. ABIERTAS TODO SAGARDOZALEEN Azken urteotan, hainbat EL AÑO ERRITUA: esparrutako pertsonaia nabarmenei egokitu zaie txotx Sagardotegietan nabarmena da denboraldiari hasiera emateko jarraitzen den errituala. Erritual ohorea: “Loreak” filman parte 8 horretan ikusten da garai bateko 9 hartu duten emakume aktoreak, dastaketa komertzialaren kutsua, Miguel Indurain txirrindularia, mokaduak jatea eta salmentarekin Ainhoa Arteta sopranoa, Karlos zerikusia zuen guztia. Arguiñano sukaldaria, Josune Bereziartu eskalatzailea, Retegi II, Aimar Olaizola eta Martinez de Gakoak kontatuko dizkizugu: Irujo pilotariak, Aritz Aranburu 1. Sagardoa kupeletik bertatik surflaria, Oskorri musika taldea, hartzen da. Urtarrilean, Eneko Atxa sukaldaria,Aranzadi 2. Kupela tapoi funtzioa duen txotxa zientzia elkartea,besteak beste. sagar zukua sagardo goxo bihurtuta dago, eta kenduta irekitzen da. Egun, sagardotegi denboraldia kupel gehienek iturriak dituzte. irekita dago. Ikusmina sortzen Errenkadan jarri eta, erronda du garai honek eta jende bukatzen denean, berriro ixten da ugari hurbiltzen da. Baina kupela. sagardotegi batzuk URTE 3. Lehen zutik jateko ohitura zegoen, OSOAN DAUDE baina gaur egun sagardotegi IREKITA. gehienetan mahai eta aulki luzeak dituzte. 4. Ohiko menua: bakailao-tortila, bakailaoa piperrekin eta txuleta; postrerako, gazta eta intxaurrak. 5. Nahi adina sagardo edan dezakezu.

La temporada de sidra comienza a la voz de Txotx! 2. La Kupela se abre quitando el De unos años a esta parte, el honor EL RITUAL palillo (txotx) que hace de tapón. de iniciar la temporada corresponde SAGARDOZALE Hoy día la mayoría tiene grifos. a personalidades relevantes de Nos disponemos en fila hasta que diferentes ámbitos: las actrices se completa la ronda y se cierra la de “Loreak”, el ciclista Miguel En el fenómeno de las sidrerías destaca su Kupela. Indurain, la soprano Ainhoa Arteta, singular liturgia, reminiscencia de aquella 3. Se solía comer de pie, hoy lo más el cocinero Karlos Arguiñano, la cata comercial, el picoteo y todo lo que normal es disponerse en grandes mesas escaladora Josune Bereziartu, los rodeaba la venta. con bancos corridos. pelotaris Retegi II, Aimar Olaizola, Martinez de Irujo, el surfista Aritz 4. El menú suele ser tortilla de bacalao, Aranburu, el grupo Oskorri, el Te contamos las claves: bacalao con pimientos y chuleta. De postre queso y nueces. cocinero Eneko Atxa y Aranzadi 1. La sidra es escanciada directamente zientzia elkartea entre otros. desde la Kupela (barril). 5. Puedes consumir toda la sidra que quieras. Sagardoaren munduko Museo gunea. Sagarraren eta sagardoaren historia eta sekretu guztiak ezagutu Euskal Herriko kulturan duen garrantzia. nahi badituzu, Argibide panelak, material interaktiboa, argazkiak eta jokuak. ezinbesteko hitzordua duzu.

SAGARDOETXEA, museoa baino gehiago Sagastia. da, esperientzia da, sagardoaren historia eta Azalpenak, erakusketak, txertaketak eta elaborazioa ezagutzeko jarduerak eskaintzen laborantzak… dituen gune interaktiboa baita. Sagardoaren mundutik ibilbidea eta bertan oso sagardo Sagardo dastatzea, denda… gozoa dastatu ahal izango duzu.

10 Si quieres saberlo todo El espacio museístico. 11 Historia de la manzana y de la sidra, y su en torno a la sidra, importancia cultural en Euskal Herria. tienes una cita ineludible. Paneles informáticos, material interactivo, Ez galtzeko fotografías y juegos. bisita más que un museo, No te lo SAGARDOETXEA, puedes perder es una experiencia, porque está pensado El manzanal. como un espacio interactivo con Diversas actividades demostrativas, actividades en torno a la historia y la enseñanzas, injertos y cultivos... elaboración. También puede ser un paseo y podrás degustar la deliciosa sidra. Cata y degustación de la sidra. Tienda.

www.sagardoetxea.eus

eta gainera / Y ADEMÁS: TODO LO REFERENTE A LA SAGARDOAREN MUNDUA SAGARDOTEGI BAT BARRUTIK EZAGUTU NAHI BADUZU, SIDRA ES´T´Á MUY LIGADO JAIARI ESTUKI LOTUTA DAGO. EZ GALDU SAGARDOTEGI BATZUEK ESKAINTZEN DUTEN A LA CELEBRAC´I´ÓN Adi egon gure agendari, gure eskualdeko herri guztietan bisita gidatuak. ospatzen baitira sagardoari eskainitako egunak. AHAZTUKO EZ DUZUN ESPERIENTZIA DIDAKTIKOA DA.

66. orrialdeko zerbitzu gida ikusi.

EL MUNDO DE LA SIDRA ESTÁ SI QUIERES CONOCER UNA SIDRERÍA POR DENTRO, Sagardo eguna ESTRECHAMENTE LIGADO A EN UNA EXPERIENCIA DIDÁCTICA INOLVIDABLE, LA FIESTA. ALGUNAS SIDRERÍAS OFRECEN Estate atento a nuestra agenda porque en todas nuestras visitas guiadas. localidades se celebran días dedicados a la sidra. Consulta la guía de servicios en la página 66 LOS SECRETOS DE LA GASTRONOMÍA VASCA Sukaldaritza

12 Egun, puntako gure 13 sukaldariak mundua liluratzen jarraitzeko arauak Gure hautsi eta zapore berriak sortzen ahalegintzen dira. jatetxeak Donostialdea eskualdean ez da zaila aurkitzea urte askotan sutondotan Gida honen bukaeran egindako lan paregabearen jakinduria topatuko duzu aukeratu jasotzen duten jatetxeak. Egile-sukaldarien ditugun jatetxeen jatetxeak, esaterako Hernanin, Ixak zerrenda. Salaberriaren Fagollaga edo Lasarte-Orian (69.orrialdea) Martin Berasategiren punta puntako jatetxea. Ohartuko zara zergatik dituen hiru Al final de esta guía podrás encontrar un listado con nuestra Michelin izar. selección de restaurantes. (página 69) Edozein aukeratzen duzula ere, ez dizu hutsik egingo. www.donostialdea.eus

Hoy nuestros cocineros más punteros se afanan por romper las normas y crear nuevos sabores que siguen maravillando al mundo.

En la comarca de Donostialdea no es difícil encontrar restaurantes que recogen la sabiduría de muchos años de buen hacer en los fogones. Restaurantes de cocineros de autor como Ixak Salaberria (Fagollaga) en Hernani, o restaurantes de vanguardia como el de Martín Berasategui en Lasarte-Oria, y comprobar in- situ, el porqué de sus tres estrellas Michelín.

Sea cual sea tu opción, no te defraudará. PRODUCTOS Gure produktuak PROPIOS DE CALIDAD Euskal sukaldari adituek diote sekretua kalitatezko Los grandes de la cocina vasca suelen decir produktuetan datzala. Eta halakoxeak dira que el secreto son los productos de calidad, Donostialdean ekoizten direnak. como los que se producen en Donostialdea

14 Ohiko azoka eguna, 15 hilabeteroko 2. larunbatean Azoka Hernanin, bertan inguruko Gure baratzetatik baserritarrek zuzenean saltzen dituzte garaian garaiko produktoak. Tradizioari jarraituz DIRECTOS DE LA HUERTA ekoiztutako garaiko produktuak Productos de temporada Zapore guzitarekin, cultivados conforme a MERCADO Tradicional día de mercado el nutrizio ezaugarri segundo sábado de cada mes la tradición. Con todo AGRÍCOLA guztiekin. el sabor, con todas las en Hernani, en el que los y las Ezagutu egin behar propiedades nutricionales. baserritarras del entorno venden dituzu Astigarragako No te puedes perder los de forma directa al público los illarrak, Aginako guisantes de Astigarraga, productos de temporada. piperrak, edo los pimientos de Aginaga Donostialdeako o los tomates de tomateak. Donostialdea. Consulta nuestra agenda Gure agenda kontsultatu: Página 64 64. orrialdea

Gure mendietatik • Betizua, erdi basati bizi den bertako behi arraza • Arkumea- antxumea • , Artzai gazta • Perretxikuak eta garaiko onttoak • Eztia

DE NUESTRAS MONTAÑAS Aginagako txitxardinak

• Betizu, la raza de vaca Txitxardina Angulas de Aginaga autóctona que vive semisalvaje angilaren umea La angula es la cría de la • Cordero-cabrito lechal da. Oria ibai anguila. Se captura en • Queso Idiazabal y Artzai Gazta bazterrean hartzen la ribera del Oria desde da aspalditik; oso tiempos inmemoriales, • Setas y hongos de temporada preziatuak dira eta son muy apreciadas y • Miel kutixia da egun un plato exquisito para berezietarako. ocasiones especiales. Propuestas iradokizun gastronomikoak Gastronómicas Pintxoak Donostialdeako tabernetatik pintxotan De pinchos por los bares de Donostialdea Nekazaritza ekologikoa Artzai Gazta eta Idiazabal Jatorri

Bertako ekoizle askok hartu dute Deitura duen gazta Miniaturen sukaldaritza Cocina en miniatura erabakia ekologikoki ekoizteko eta Hain ezagunak diren gure tabernetako pintxoak Las archiconocidas tapas de nuestros bares, Euskal artzaien gazta da, ardi latxaren esne ingurua nahiz osasuna errespetuz oso kontuan hartzeko aitzakia bihurtu dira. se han convertido en un inexcusable clásico, gordinarekin egindakoa, gure arbasoek artzantza hartzeko. Kontsumo talde asko Ezinbestekotzat jotzen ditugu. que no queremos dejar pasar por alto. ulertzen zuten modura. Behin dastatzen baduzu, daude ere. Guztiz tentagarriak diren mokaduak tamaina Irresistibles bocados convertidos en cada vez ziur egon ez dela azkeneko aldia izango. Hernaniko Karabeleko etxaldeak txikiko proposamen gastronomiko harrigarrietan más sorprendentes propuestas gastronómicas Gure eskualdean egiten dira Artzai Gazta eta nekazaritza ekologikoa sustatzen bihurtu dira (Astigarragako illarraren eguna, en miniatura. (Día del guisante de Astigarraga, Idiazabal jatorri deitura duten gazta batzuk eta bat du . Hernaniko Bakailo Astea, Lasarte-Oriako Semana del Bacalao de Hernani, ruta del 16 ekoizpen ekologikoan. 17 Bertan bistita gidatuak pintxoen ibilbidea, Usurbilgo Tipi-Tapa...) pintxo Lasarte-Oria, Tipi-Tapa Usurbil...) Gaztategi horietara bisita gidatuak egin daitezke, antolatzen dituzte etxaldearen eta bertan ikusi gazta egiteko jarraitzen diren funtzionamendua eta barazkien pausoak urratsez urrats: artaldearen elikadura ezaugarriak ezagutarazteko lehenik, ondoren ardiak jetzitzea, eta amaieran, www.karabeleko.org EUSKADI GASTRONOMIKA EUSKADI GASTRONOMIKA gaztandegian gazta egitea. DONOSTIALDEA-ko Produktu Club de Producto Enogastronómico www.basquecooltour.com Enogastronomiko Kluba DONOSTIALDEA

Donostialdea Produktu El Club de Producto Enogastronomiko Kluba Euskadi Enogastronómico Donostialdea Gastronomikaren parte da, es parte de Euskadi Gastronomika, eskualdeko turismo gastronomikoa un Club que trabaja para impulsar bultzatzeko helburuarekin lan el turismo enogastronómico en la egiten duen kluba. comarca.

SAGARDOTEGIAK | JATETXEAK | RESTAURANTES OSTATUAK | ALOJAMIENTOS SIDRERÍAS Andoain Andoain Queso Denominación de Origen Andoain Txertota · Tel. 943590721 Txertota · Tel. 943590721 Idiazabal y Artzai Gazta Gaztañaga · Tel. 943591968 Astigarraga Astigarraga Agricultura Ecológica Astigarraga Ibai-Lur · Tel. 943335255 Astigarraga · Tel. 943311600 Es el queso de los y las pastores vascos, por Alorrenea · Tel. 943336999 Iretza · Tel. 943330030 Son muchos lo productores Urnieta antonomasia hecho con leche cruda de oveja latxa Bereziartua · Tel. 943555798 Roxario · Tel. 943551138 Altzibar-berri · Tel. 626551429 locales que se han decantado y con la misma manera de entender el pastoreo de Etxeberria · Tel. 943555697 Yalde Erretegia · 943330530 Enbutegi · Tel. 628523922 por la producción ecológica y los nuestros ancestros. Si lo pruebas seguro que no Gurutzeta · Tel. 943552242 K10 · Tel. 943337357 métodos respetuosos con el medio Hernani será la última vez. Larrarte · Tel. 943555647 Errioguardaenea · 943330291 Montefrio · Tel. 943557158 y con la salud. Además existen En nuestra comarca se producen varios quesos Petritegi · Tel. 943457188 Iturralde · Tel. 943330461 muchos grupos de consumo. Usurbil Denominación de Origen Idiazabal y Artzai Gazta, Rezola · Tel. 943552720 Saretxo · Tel. 943556481 En la finca agroecológica uno de ellos en producción ecologica. Y se pueden Zapiain · Tel. 943330033 Aginaga · Tel. 943370668 Karabeleko de Hernani, se pueden hacer visitas guiadas a las queserías donde se Lasarte-Oria realizar visitas guiadas para Hernani Goiegi · Tel. 943361404 podrá ver paso a paso todo el proceso que conlleva Akarregi · Tel. 943330713 INTERPRETAZIO ZENTROAK | conocer el funcionamiento del la creación del queso, desde la alimentación del Altzueta · Tel. 943551502 Urnieta CENTROS DE agrosistema y las características de rebaño, pasando por el ordeño de las ovejas, hasta Iparragirre · Tel. 943337370 Hotel K10 · Tel. 943337357 INTERPRETACIÓN las hortalizas. la elaboración del queso en la quesería. Itxas-Buru · Tel. 943556879 Oianume · Tel. 943556683 Sagardoetxea, Astigarraga Otsua-enea · Tel. 943556894 Tel. 943550575 Zelaia · Tel. 943555851 PINTXO-TABERNAK Gure agenda kontsultatu: Urnieta | BARES DE PINCHOS JARDUERETAKO ENPRESAK | 64. orrialdea Elutxeta · Tel. 943556981 EMPRESAS DE ACTIVIDADES Consulta nuestra agenda: jardunaldi gastronomikoak Oianume · Tel. 943556683 Hernani Basque Cooltour, Urnieta Eventos Gastronómicos Página 64 Usurbil Aralar · Tel. 943331506 Tel. 626786750 Aginaga · Tel. 943366710 Kixkal · Tel. 943336699 Arratzain · Tel. 943366663 Txotx irekiera (Astigarraga-Hernani) Semana Gastronómica (Lasarte-Oria) Urnieta GAZTANDEGIAK | QUESERÍAS Saizar · Tel. 943364597 Illarraren astea (Astigarraga) Bakailao Astea (Hernani) Guria · Tel. 943005650 Adarrazpi, Urnieta · 626786750 Sagardo egunak Erle Eguna (Usurbil) (Usurbil, Astigarraga, Hernani) Santo Tomas eguna (Usurbil) www.turismo.euskadi.eus Sagar Uzta (Astigarraga) Industrial-natural, humanizado-salvaje... así es el entorno de Donostialdea.

Haremos un recorrido por el exuberante bosque de Leitzaran, surcaremos las tranquilas aguas del Oria en su desembocadura, visitaremos los míticos dólmenes y crómlech de Adarramendi y del valle de Urumea; el viaje no te defraudará.

18 Tan cerca, tan natural 19

Ama lurraLOS RINCONES MÁS SECRETOS Industriala-naturala, gizatiartua-basatia… Horrelakoa da Donostialdearen ingurua.

Leitzarango baso oparotik egingo dugu ibilaldia, Oria ibaiaren ur bareak zeharkatuko ditugu bokaletik, Adarramendiko eta Urumea bailarako trikuharri eta harrespil mitikoak bisitatuko ditugu; bidaiak ez dizu hutsik egingo. Amalurra hain gertu! 20 Brutales desniveles sirvieron de 21 muralla natural a una industrialización que crecía de forma desordenada. Sólo un pequeño tren (hoy vía verde) se aventuró por estos parajes Andoaingo erdigunetik Puedes llegar desde imposibles. errepidez iritsi zaitezke Andoain por carretera y Cuando te internas en el manto verde eta ibilgailua Otietako aparcar en el parking, o de Leitzaran parece que entras en otro aparkalekuan utzi, edo acercarte por la Vía Verde mundo. Plazaola-Leitzaran Bide del Plazaola, pasando el No te lo pierdas, pero sobre todo, Berdetik inguratu zaitezke, puente de Auzokalte y Auzokalte zubitik igaro eta cruzando un túnel que te respétalo. Otietak aparkalekuraino lleva hasta el parking. eramango zaituen tunela gurutzatuta. Cerca, muy cerca está Leitzarango Bisitarien Gertu, oso gertu, Leitzaran etxea (la casa del visitante) Bisitarien Etxea dago, el centro de interpretación parkearen interpretazio- del parque, donde te gunea, non Leitzarango darán las claves para Biotopo Babestua entender el biotopo ulertzeko gakoak emango protegido de Leitzaran. dizkizuten. Ama lurra De aquí parten Bertatik tankera eta excursiones de todos los zailtasun ezberdinetako niveles y estilos. Puedes txangoak abiatzen dira. empezar por visitar el Unanibia zubitik has puente de Unanibia, o zaitezke, “sorginen zubitik”, puente de las brujas a tan bisitarien etxetik 200 sólo 200 m del Bisitarien Leitzaran metrora. etxea. www.leitzaran-andoain.eus/ Malda itzelak eragabe hazten ari zen industrializazioaren harresi natural izan ziren. Tren txiki bat soilik ausartu zen ezinezko paraje horietatik (egun Bide Berdea). Leitzarango mantu orlegian barneratzen zarenean beste mundu batean sartzen zarela dirudi.

Ez ezazu galdu, baina batez ere, errespeta ezazu. 600 m.

Leitzarango edertasun 500 m. Familia guztiarentzat Ubaran Leitzaran ibaiaren adar bat da, paregabea azalduko 400 m. garai bateko jarduera frenetikoaren dizuten bi ibilbide paseo zoragarria. lekuko diren errotez zipriztindutako proposatzen dizkizugu. 150 Baltzun paraje lasaia igarotzen duten ur garbiak 100 daramatzan ibaiadarra. Otieta Os proponemos Auzokalte Ubaran 50 dos itinerarios que os Otieta Zalantzarik gabe, Andoaingo lekurik servirán para descubrir ederrenetakoa. la singular belleza de Un delicioso paseo para toda la familia 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,32km Tunela eta Auzokalteko zubia zeharkatu. Leitzaran.

3,32 km 0:30 h 60 m SL- Gi 30 Ubaran es un afluente del río Leitzaran, limpias aguas que 22 recorren un paraje tranquilo 23 salpicado de infinidad de molinos testigos de una actividad frenética ya pasada.

Sin duda, un lugar de los más bellos de Andoain. Tras pasar el túnel y el puente de Auzokalte, cogemos una senda a la derecha.

Kaneletako bidea

Otietatik 2,2 kilometrotara, Plazaolako A 2,2 km de Otieta, dejamos la ruta del Plazaola Una buena caminata ibilbidea utzi eta eskubitara desbideratuko y nos desviamos a la derecha para cruzar el río gara Leitzaran ibaia gurutzatzeko; kilometro Leitzaran, una pendiente muy pronunciada de por los canales eskaseko aldapa bizi batek Praxkuren apenas un kilómetro nos lleva hasta la borda bordaraino eramango gaitu. Ia garaiera de Praxku. Prácticamente sin perder altura hidroeléctricos galdu gabe, Mandabietako leporaino llegaremos al alto de Mandabieta. Para bajar de helduko gara, berriz ere Otietara jaisteko. nuevo a Otieta. PR.GI 161

Mandabietako gaina 300 Praxkuren borda 11,7 km 250 200 Txertota 150 3:30 h Otieta

Otieta 331 m 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 11,67 km

Praxkuren borda 24 Ama lurra 25

Itsasgoran, itsasoa Usurbil herriraino iristen da Oriako meandro bihurrietan barrena. Por la ruta del Orian barrena Ur gazi eta gozoak nahasteak eragindako habitatak interes handiko bioaniztasuna sortzen du, Oria ezagutzea merezi duena. Oria erriberako Biotopo Con la marea alta, el mar avanza Babestuan, Saria hezeguneko por los sinuosos meandros del behatokiak landare eta animaliez Oria llegando hasta la localidad gozatzeko aukera ematen digu: de Usurbil. bertakoez eta Afrikako bidean El hábitat resultante de la mezcla doazen espezieez. de agua salada y dulce genera una biodiversidad de gran interés, que merece la pena conocer. El observatorio del humedal de Saria nos da la posibilidad de disfrutar de especies de flora y fauna autóctona y migratorias en su paso hacia África en el Biotopo protegido de la ribera del Oria. PROPUESTA ACTIVA: PROPOSAMEN AKTIBOA: Descenso del Kayak jaitsiera Oria en kayak Orian barrena

Conoce la ribera del Oria de Ezagutu Oriako ibaiertza beste una manera diferente. modu batera. Aprovecha la marea y será Marea aprobetxatuz eta Oriotik más fácil llegar hasta el mar pasaz, errazagoa izango da pasando por Orio, disfrutando itsasoraino heltzea. Eta Oria ibaian de las actividades de remo en arraun jarduerez gozatzeko aukera 26 el Oria. izango dugu. 27

www.begi-bistan.com

Oria ibaiak anguleroen lanbidearen ingurukoak Anguleroen ezagutzeko aukera ematen digu: angulen edo De oficio angulero txitxardinen nahiz aingira-arrainkumeen arrantzaleak. lanbidea Arrantza mota hau udazkenetako eta neguetako, normalean, gauetan egiten zuten ibaiertzetako baserritar gehienek. Garai batean linaza oliotan El rio Oria también nos da la posibilidad de conocer bustitako jantziak janzten zituzten. Honela, urak irrist el oficio angulero: pescadores de angulas o egiten zuen arroparen gainetik. Buruan txapela eta “txitxardinak”, alevines de las anguilas. eskutrapuzko zakua jantzen zuten. Bi kandela dituen eskuargia edo karburozko kriseilua erabiltzen zuten Desde el siglo XIX la practicaban la mayoría de argia izateko. Oriako ontzi tipikoak “ala” du izena, 8-9 los “baserritarras” ribereños, de otoño a invierno www.aintzinakolanbideak.net www.oficiostradicionales.net metro luze da, hondoa laua, popa zabala eta branka y normalmente de noche. Antiguamente vestían zapa eta puntaduna, goilara itxuraduna, hondartza prendas impregnadas con aceite de linaza, para parean eta lokatzetan lur hartzeko. que el agua resbalara sobre las mismas, y protegían su cabeza con una boina y con un saco de arpillera. Aurreko mendeko 70eko hamarraldian txitxardinak Un farol con dos velas o un candil de carburo era su oso preziatuak izan ziren. Horregatik eta Gipuzkoako sistema de alumbrado. La embarcación típica del ibaietako kutsadura maila handia izateagatik, txitxardin Oria se llama “ala” de 8 ó 9 m. de eslora, de fondo kopuruak behera egin zuen. Gaur egun saiakera handia plano y popa ancha y proa chata y ari dira egiten, Oria ibaian dagoen txitxardin kopuruak puntiaguda, en forma de cuchara, gora egin dezan. para poder atracar de frente en las playas y en los limos.

Durante los años 70 del siglo pasado, las angulas son muy apreciadas, lo que contribuyó junto con la contaminación de los ríos guipuzcoanos a la merma de la población. Actualmente, son grandes los esfuerzos que se están haciendo por recuperar la población de angula en el río Oria. 28 29

Urumea Baina Urumea ibaiak historia luzea ere badu. Garai batean 16 ibai-portu Urumea ibai azkar eta bihurgunetsua da. Nafarroan jaio, Ezkurrako izatera iritsi zen, Ainguren Errege mendatean, Ereñotzu bailara eta Aiako Harriko Parke Naturaleko paraje fabrika zuen ertzean, eta bidesaria natural eta landatarrak zeharkatu, industrial guneetatik igaro, eta kobratzen zen. Beraz, garai haietan Donostia kosmopolitan itsasoratzen da. benetako autobidea zen.

El Urumea es un río rápido y sinuoso. Nace en Pero el río Urumea tiene además una larga Navarra, en el puerto de Ezkurra, surca parajes historia. En un tiempo tuvo hasta 16 puertos naturales y rurales del valle de Ereñotzu y del fluviales, una Real Fábrica de Anclas en su Parque Natural de Aiako Harria, pasa por zonas orilla y se cobraba peaje por lo que era una industrializadas y desemboca en la cosmopolita auténtica autopista en aquellos tiempos. Donostia-San Sebastián. Oberango ibilbideak Hernani, Donostia eta Errenteriako udalerrien mugak zeharkatzeko Urumea aukera emango digu, Urumeako bailaran oraindik ere aurki daitezkeen ibaiertz Aiako Harriatik ederretaz eta pagadi zabaletaz gozatzeko parada izango dugularik.

Este recorrido nos brinda la oportunidad de caminar por los límites entre Hernani, Donostia El Urumea y disfrutando de un bonito tramo de la ribera del Urumea, además de discurrir por por Peñas de extensos bosques de hayas.

30 31

10,7 km Oberan 4:00 h 800 m

500 m. Saratze 400 Lizarregiko zabala 300 m.

200 m. Aparrainsoro

Ugaldetxo 100 m. Pagoluzeeta Ugaldetxo

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10,5km

Urumea bailararen natura- La enorme riqueza natural de aberastasun handiak turismo la cuenca del Urumea es un aktiborako leku aproposa lugar idóneo para la práctica bihurtzen du: mendi- del turismo activo. Senderismo, ibilbideak, piraguismoa, BTT piragüismo, recorridos BTT, ibilbideak, kirol-arrantza… pesca deportiva… Aukera guztiak gertutik Si quieres conocer de cerca su ezagutu nahi baditzu ikusi: potencial visita:

www.urumeaarnastu.com Donostialdean dago Euskal Herriko multzo megalitiko handiena. Gure mendiak historiaurreko aztarnaz josita daude: menhirrak, trikuharriak, mairubaratzeak…

Euskal tradizioak jasotzen du Harri miresgarriak monumentu hauek izugarrizko indarra LOS SECRETOS MILENARIOS DE NUESTRAS MONTAÑAS zuten pertsonaia mitologikoek eraiki zituztela.

Oharkabean pasako ez dituzun magiaz eta misterioz betetako lekuak.

32 33

En Donostialdea se encuentra Según la tradición vasca la mayor densidad de restos estos monumentos megalíticos del País Vasco. fueron construidos por seres mitológicos de inconmensurable Nuestras montañas están fuerza. repletas de vestigios prehistóricos, en forma Lugares, que mantienen de Menhires, dólmenes o un halo de magia y misterio que no te crómlech. pasará desapercibido. OINDI-MANDOEGI PARKE MEGALITIKOA OINDI-MANDOEGI, IGORIN-AKOLA ETA ANDATZA dira Donostialdeako estazio megalitikoa osatzen duten megalito multzoak.

34 Adarramendi-Mandoegi mendikatetxoak ditu 35 Euskal Herriko arrasto megalitiko gehien. 10,6 km

Oraingoan zailtasun aberastasunak harrituta Adarramenditik, 3:50 h ertaineko mendi ibilbidea utziko gaitu. mendikatetxoa jarraituaz proposatzen dizuegu. Jaitsiera motz baten Etenetako lepora iritsiko 808 m Urnietatik abiatu eta ondoren aldapa handi gara. Bertan, ikustea merezi Besadegin utziko dugu batek Adarramendiko duten bi mairubaratze eta kotxea. Oindiko tontorretik tontorrera eramango gaitu. menhirra topatuko dituzu. Adarra gertu, Muniskueko Erdibidean, Aballariren Eteneta 800 gentilbaratzeko tontorrera igo gaitezke. 700 Aballarri Oindiko gaina 600 Muniskue gaina 500 Montefrio

Besabi 400 Besabi 300 Harri miresgarriak 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10,6 km

ESTACIÓN MEGALÍTICA OINDI-MANDOEGI

OINDI-MANDOEGI, IGORIN-AKOLA Y ANDATZA son las estaciones megalíticas que conforman el parque megalítico de Donostialdea. El cordal de Adarramendi-Mandoegi cuenta con la mayor concentración de restos megalíticos de Euskadi.

En esta ocasión os A mitad de camino se puede proponemos una ruta hacer la cima del Aballarri. montañera de cierta intensidad. Tras coronar Adarramendi, Partimos de Urnieta y dejamos seguimos el cordal hasta el el coche en Besadegi. Cerca collado Eteneta, donde nos de la cima del monte Oindi esperan dos cromlech y un nos sorprenderá la cantidad de menhir, dignos de ser visitados. restos de la estación megalítica A partir de aquí, un largo y de Muniskue. continuado descenso nos Tras un corto descenso devuelve al punto de partida. una fuerte pendiente nos llevará hasta la cumbre de Adarramendi. PR-Gi 1002 Epele Puntu interesgarriak Puntos de interés

A Epele erreka. Hernani eta Astigarraga arteko mugetatik doan erreka honen B Epeleko basoa. Aiako Harriaren barruan, Epeleko basoaren tamainak eta arroan kalitate handiko urak eta ondo garaturiko baso eta basopeak aurki berau osatzen duen zuhaitz eta basope garatuak, Hernaniko udalerriko ditzakegu. Honek guztiak, bisoi europarra, ur-satorra edo eta izokina baso garrantzitsuenetariko bat osatzen du. Bertan, Europa mailan urriak bezalako animalia mehatxatuen kontserbaziorako gune garrantzitsua diren erreka-ertzetatik kanpoko haltzadiak aurki daitezke. bihurtzen du. Bosque de Epele. Sito dentro del Parque Natural "Aiako Harria" el de Arroyo Epele. Por la línea que limita Hernani y Astigarraga discurre éste Epele, dado su tamaño, su sotobosque y los árboles bien desarrollados que arroyo en cuyo cauce podemos encontrar aguas de gran calidad y en sus lo conforman, constituye uno de los bosques más importantes del municipio. riberas bosques y sotobosques bien desarrollados. Todo ello convierte el En él podemos encontrar alisedas alejadas de las riberas, algo poco frecuente valle en un hábitat idóneo para la conservación de especies amenzadas a nivel europeo. como son: el visón europeo, el desmán ibérico y el salmón.

Hernaniko

Ibilbide sarea 36 Red de senderos de Hernani 37

8,6 km. 2:15 h. 490 m.

Epeleko ibilbideak ingurugiro eta kultura aldetik garrantzi handiko guneak ezagutzeko aukera bikaina emango digu. Era berean, errekaertz eta basope ilunetatik ez ezik, Igorin-Akola arteko belaze eguteretaz eta bertako estazio megalitiko aberatsaz gozatzeko aukera emango digu.

Este recorrido de Epele nos brinda la oportunidad de conocer parajes de gran importancia cultural y medioambiental. Así mismo, además de las riberas que atraviesan bosques sombríos, disfrutaremos de las estaciones megalíticas del cordal Igorin-Akola.

D Igorin-Akola estazio megalitikoa. Hernani, Astigarraga eta Donostiako E Artamugarriak. Artamugarriak Urumeako bailaran hain ohikoak diren Hernaniko ibilbide sarea lurretan zehar zabaltzen den estazio megalitiko honek, Hernaniko udalerrian saroeen erdialdea adierazten duten harriak dira. Saroe edo saroi bezala osatzen duten ibilbideak: 7 trikuharri ditu. Multzo Monumentalaren kategoriarekin, Kalifikaturiko ere ezagunak ziren gune hauen jatorria oraindik ere zalantzakoa den Kultur Ondasun izendatua, Hernaniko Sagastietako Lepoa I izeneko arren, aintzina, basogintza-guneen baitan esparru “libre” garrantzitsu bat trikuharria da hoberen kontserbaturik dagoena. ziratekeela uste da. Ibilbide honetatik gertu aurki ditzakegun artumagarriak 1 Santa Barbara HIU-1 hauek dira: 2 Sagardotegiak HIU-2 Estación megalítica de Igorin-Akola. Este conjunto megalítico se extiende por tierras de Hernani, Astigarraga y San Sebastián. Tan sólo en los terrenos Akola: gure ibilbidetik kanpo, Akola baserriko lurretan dago kokatua eta Epeleko ibilibideak aukera3 Oindiri bira EsteHIU-3 recorrido de Epele de Hernani ya cuenta con hasta siete dólmenes. De entre ellos, considerado oraindik ere ongi kontserbaturik dago. Ikerketek adierazi dutenez, saroeak "Conjunto Monumental" y "Bien de interés cultural" el dólmen denominado gune eguteretan eraiki ohi ziren beti ere. Kasu hau, horren adibide garbi bikaina emango digu 4 Urruzuno nosHIU-4 brinda la oportunidad "Sagastietako Lepoa I" es el más bello y el que en mejor estado de conservación bat izan daiteke. Artamugarria erreferentziatzat harturik jartzen ziren ingurugiroaren eta kulturaren5 Epele dePR-Gi conocer 1002 parajes de se encuentra. baztermugarriak ikus daitezke oraindik ere, baserrian inguruan. 6 Ereñotzu SL-Gi 1002 Larregain: Ibilbidetik nahiko aldenduta, Larregain sagardotegiaren ikuspuntutik garrantzi gran importancia cultural y inguruetan kokaturik dago, aurkitzeko zaila den gunean. 7 Oberan PR-Gi 1001 handia duten guneak medioambiental. Asimismo, Mojones de seles. Los “artamugarriak” son unos mojones de piedra muy 8 Larregain utilizados en el valle del Urumea y que indicaban concretamente el centro ezagutzeko. Era berean,9 Usokori bira además de las riberas que del sel ó recinto. El origen de éstos seles es todavía incierto. Sin embargo se piensa que antigüamente delimitaban un recinto “libre” dentro de un baso ilunak zeharkatzen10 Latse atraviesan bosque sombríos, entorno de explotación del bosque. En las proximidades de éste recorrido podemos localizar dos mojones de éste tipo, en concreto: duten errekaertzez ez 11ezikAparrain disfrutaremos de las estaciones Akola: alejado un poco de nuestro recorrido y sito dentro de los terrenos Igorin-Akola gailurrerian megalíticas del cordal Igorin- del caserío Akola. Bien conservado hoy en día. Tal y como los investigadores Akola. apuntan que era costumbre hacerlo, está situado en un lugar muy soleado. Igorin-Akola dauden estazio megalitikoez Incluso alrededor del caserío se conservan todavía algunos de los mojones exteriores que se ponían tomando como referencia el central. gozatzeko aukera emangoInformazio praktikoa 600 m. Larregain: Situado en los alrededores de la sidrería Larregain, apartado digu. Gaur egun ibilbide hau, bere osotasunean, marka txuri-horiz seinaleztatuta del camino y en sitio de difícil acceso. dago. PR-Gi 1002 izenarekin balizatuta dago. 500 m. Kontuan hartzekoa da ehiza garaian Akola-Igorin mendi lerroan harreta handiz ibili beharko dugula ehiza-postuen ondotik pasatzerakoan.

400 m. Información práctica Igoringo lepoa Saratzetako lepoa A fecha de hoy éste recorrido está perfectamente señalizado con marcas 300 m. Natura errespeta ezazu, blancas y amarillas,Akolako correspondientes lepoa al tipo PR (Pequeño Recorrido) y en las balizas está identificado como PR-Gi 1002. Larregain denon ondarea da Harri miresgarriak Advertir que en época cinegética deberemos prestar atención en la zona 200 m. del cordal Akola-Igorin ya que pasaremos junto a puestos de caza. Respeta la naturaleza, es

Epele 100 m. Zepadiko zabala Epele patrimonio de todos

0 1 2 3 4 5 6 7 8 8,6 km.

8,6 km Abiapuntua eta bukaera: Comienzo y final: Hernani eta Goizueta herriak El recorrido parte del km 3,7 de la 2:15 h lotzen dituen GI-3410 GI-3410 que une los municipios errepidearen 3,7 kilometroan, de Hernani y Goizueta, en el 495 m Epele auzoan. barrio de Epele. LEITZARANGO ARRANTZ ESKOLA, hil gabeko arrantza praktikatzen den lekua, eta beste arrantza mota Naturan kirola egiteko leku egokia da batzuk Oria eta Urumea ibaietan. Donostialdea; oinez eta bizikletaz ibiltzeko ESKALADA SANTA BARBARAN: mendi ibilbideen sare zabala dugu. Beste Kirola kirol eskaladarako lehenetariko kirol gune batzuk ere baditugu; pilotalekuak, eskola. Bertan zailtasun maila esaterako. Hainbat estilo ezagutzeko aukera naturan guztietako bideak daude. izango dugu bertan (erremontea, errebotea, KAYAKA gure ibaietan, Oriako esku pilota...). Guztiontzako aukera dago. TURISMO ACTIVO ahotik edo Urumeako eta Leitzarango ur mugituetatik.

Donostialdea es un lugar ideal para practicar MENDI MARTXAK ETA MENDI 38 deporte tanto en la naturaleza, contamos con una LASTERKETAK ETA BTT PROBAK: 39 extensa red de caminos ciclables y de montaña, konturatuko zara mendi martxak además de en otras instalaciones como los egiteko zaletasuna handia dela. Zabala da urtean zehar egiteko frontones de diferentes especialidades (remonte, proben egutegia. rebote, a mano, etc). Mostraremos propuestas para todos los gustos. GOLFA: Gure eskualdera gerturatzen direnek jolasteko kirol guneak izango dituzte, praktikak egiteko eskola bat, eta jolasteko aukera desberdinak

HIPIKA: Donostiako Hipodromoa, zaldi eskola…

ESCUELA DE PESCA DEL LEITZARAN, donde se práctica la pesca sin muerte, además de otras modalidades de pesca como en el Oria y el Urumea.

ESCALADA EN SANTA BÁRBARA: una de las primeras escuelas de escalada deportiva, con vías para todos los niveles.

KAYAK Por nuestros ríos por la desembocadura del Oria, o las aguas bravas del Urumea y del Leitzaran.

MARCHAS Y CARRERAS DE MONTAÑA Y PRUEBAS BTT: Comprobarás la gran afición por las marchas montañeras. El calendario de pruebas todo el año es impresionante.

GOLF: instalaciones para los practicantes del golf que se acerquen a nuestra comarca y con una escuela de prácticas, con diferentes opciones de juego.

HÍPICA: Hipódromo de San Sebastián, centro ecuestre… Kirola VÍA VERDE DEL naturan PLAZAOLA-LEITZARAN TURISMO ACTIVO BIDE BERDEA

Plazaola-Leitzarango Bide Berdea ingurunearen kontserbazioa eta naturarekiko gozamena bateratzen saiatzen da. Andoainen du bere abiapuntua eta zuk nahi duzun arte 40 luzatzen da…. edo ahal duzun arte, 50 41 kilometroko bidea baituzu pedalei eragin egiteko egokituta, oinez edo korrika ere egin dezakezuna., Bide Berderik txundigarriena alderik alde zeharkatuz. Tunel batetik besterako joanean xarma bereziko txokoek harrituko zaituzte eta paisaia zoragarriaz gozatuko duzu Irurtzunera heldu bitartean… nahi baduzu. Gutxi iruditzen zaizula? Oraindik itzulera gelditzen zaizu.

www.leitzaran-andoain.eus/

La Vía Verde del Plazaola-Leitzaran intenta conciliar el disfrute en la naturaleza con la preservación del entorno. Esta empieza en el mismo Andoain y hasta donde tú quieras,... o puedas, porque tienes 50 kilómetros acondicionados para que pedalees, andes o corras por la Vía verde más alucinante que te puedas imaginar. Atravesando túneles, descubriendo DUELA 100 URTETIK HACE MÁS DE 100 rincones llenos de encanto y GORA burdin mea AÑOS un pequeño tren disfrutando de paisajes de ensueño, garraiatzeko sortutako minero (conocido en podrás llegar hasta Irurzun... si tren txiki batek Andoain como Trentxiki) quieres. (Andoainen Trentxiki desafía la lógica de la ¿Que te parece poco? izenarekin ezagutzen época y decide trazar un Todavía te queda la vuelta. da) garaiko logikari aurre trayecto, atravesando el egin zion, oztopoak agreste Valle Leitzaran, oztopo ibilbide bat para unir el municipio de marraztuz Leitzaran Andoain con las minas malkartsuan barrena, del Plazaola situadas Andoaingo herria dentro del propio Valle. San Migeltxo Plazaolako meategiarekin Esta posteriormente, Leitza 525 m. 490 m. Mugiro amplió su recorrido 627 m. lotzeko. Denborarekin Uitzi Kaxarna Inturia 660 m. 460 m. tren horrek bere ibilbidea uniendo Pamplona/ 203 m. Areso luzatu egin zuen Iruñetik Iruñea con Lasarte- 470 m.

hasi eta Lasarte-Oriaraino Oria, desde donde Latasa helduz, eta azken posteriormente se Lekunberri 470 m. 570 m. horretatik Donostiaraino enlazaba con Donostia Andoain iristeko modua eginez. -San Sebastián. 68 m.

0 Km. 5 Km. 10 Km. 15 Km. 20 Km. 25 Km. 30 Km. 35 Km. 40 Km. 45 Km. 50 Km. Kantauri Itsasoa 1 DONOSTIALDEA – OARSOALDEA – Mar Cantábrico

DONOSTIA – ERRENTERIA – ENDARLATSA HERNANI – ANDOAIN Luzera / Longitud: 8,4 km Luzera / Longitud: 8 km Luzera / Longitud: 7,9 km Erabilera / Uso: Banandua / Segregado Erabilera / Uso: Bide berdea / Vía verde Erabilera / Uso: Hernani - Urnieta (Igarategi industriagunea): Partekatua / Compartido ERRENTERIA – MARTUTENE (DONOSTIA) – ASTIGARRAGA: Urnieta (Erratzu industriagunea) - Andoain: Banandua / Segregado Luzera / Longitud: 9,3 km Luzera / Longitud: 1,0 km ANTIGUA (DONOSTIA) – LASARTE-ORIA* Erabilera / Uso: Partekatua / Compartido Erabilera / Uso: Banandua / Segregado Luzera / Longitud: 5,6 km ERRENTERIA – LEZO ASTIGARRAGA – HERNANI Erabilera / Uso: Gehienbat banandua / Principalmente Segregado

Luzera / Longitud: 1,5 km Luzera / Longitud: 3,7 km LASARTE – URNIETA Erabilera / Uso: Gehienbat banandua / Principalmente Erabilera / Uso: Gehienbat banandua, partekatutako zatiekin / Luzera / Longitud: 3,9 km Segregado Principalmente Segregado, con zonas de vía Compartido Oharra / Nota: Partekatua, baina lotura osatzeko dago / Segregado, pero la conexión está sin terminar LAPURDI *Errekalde – Lasarte-Oria tartea 2015ean irekiko da. / El tramo Errekalde – Lasarte-Oria se abrirá en 2015.

42 43

Bidasoako Bide Berdea Vía Verde del Plazaola

NAFARROA

4 UROLA

ZESTOA – * Luzera / Longitud: 9,5 km Erabilera / Uso: -Lasao artean bide berde izaera / Entre Zestoa y Lasao, vía verde. LAU BIDE BERDE / i Lasao eta Azpeitia artean banandua / Entre Lasao y CUATRO VÍAS VERDES Azpeitia Segregado. 2 GARRAIOA AZPEITIA – PLAZAOLA – LEITZARAN TRANSPORTE -MALTZAGA (Mapan 5. atalean / Luzera / Longitud: 5,4 km Luzera / Longitud: 2,5 km Sección 5 del mapa) Lurraldebus Erabilera / Uso: Banandua / Segregado Erabilera / Uso: Partekatua / Compartido Gipuzkoako ibilbide 943 000 117 erakargarrienetariko bat da, XX. AZKOITIA – ZUMARRAGA SORALUZE- mende hasieran meatzeetatik Luzera / Longitud: 13,7 km ateratako burdina eramateko eta gero bidaiariak Luzera / Longitud: 9,9 km Iruñea eta Donostia artean zeramatzan trenaren Erabilera / Uso: Bide berdea / Vía verde Bidegorribidean dago eraikia. Tunelez betetako ibilbidearensarea Erabilera / Uso: Partekatua / Compartido Andoain eta Leitza arteko zatiak 27 kilometro ditu. ZUMARRAGA - LEGAZPI Se trata de uno de los recorridos más sugerentes Luzera / Longitud: 4,0 km de Gipuzka, que discurre por el trazado del antiguo REDEuskotren DE BIDEGORRIS ferrocarril minero y posteriormente de viajeros, entre Erabilera / Uso: Partekatua / Compartido Pamplona y San Sebastián. El recorrido es de 27 902 54 32 10 Gaur egun Gipuzkoakokilometros bidegorri entre Andoain y Leitza. sarea Gipuzkoa actualmente cuenta con 183 *Zestoa – Lasao tartea 2015ean irekiko da. / El tramo Zestoa-Lasao se abrirá en 2015. 183 km luze da, bainaUROLA 439 km daude km de Bidegorri, la red planificada consta (Mapan 4. atalean / aurreikusita. PlazaolakoSección 4Bide del mapa) Berdea de 439 km. Donostialdea aparte de la Garai batean eta Zumarraga erakarriaz gain, eskualdeaklotzen zituen bidaiarien baditu trenak bidegorri sugerente Vía Verde del Plazaola cuenta egiten zuen ibilbidearen zati bat RENFE km asko. Bidegorri horiekberreskuratu da,bertako hain zuzen Azkoitia herriak con902 bastantes 320 320 kilómetros de bidegorri 3 eta Zumarraga arteko hamahiru kilometroak. KOSTA eta Donostiako auzoakEl bidegorri lotzen recupera una dituzte. parte del trayecto que, que unen los municipios de la comarca Kantauri Itsasoa antaño, realizaba el tren de pasajeros que unía ZUMAIA - NARRONDO Antigua (Donostia)-Lasarte-Oria-Usurbil,la localidad costera de Zumaia con Zumarraga.En con diferentes barrios de Donostia-San Mar Cantábrico concreto se han acondicionado los trece kilómetros Luzera / Longitud: 0,8 km www.gipuzkoabizikletaz.eus Loiola-Martutene (Donostia)-Astigarraga-existentes entre Azkoitia y Zumarraga. Sebastián. Antiguo (Donostia)-Lasarte- Erabilera / Uso: Gehienbat banandua / Principalmente Segregado Hernani-Urnieta-Andoain.BIDASOA: IRUN-ENDARLATSA Oria-Usurbil, Loyola-Martutene (Donostia)- (Mapan 1. atalean / Bidegorriez gain, bi errepideSección 1 del mapa) hauetan Astigarraga-Hernani-Urnieta-Andoain.i ibiltzeko aukera duteBidasoako bizikleta bide berdeak hartzen garai AdemásBTT ZENTROAK de los bidegorris hay vías bateko Tren Txikitoaren CENTROS BTT dutenek: Hernani eta(Elizondo-Irun) Goizueta ibilbidearen lotzen zati cicloturistas como la GI-3410 que une handia berreskuratu du, eta 39 kilometroko ibilbide osoan Bidasoa dituen GI-3410, eta Donostia-Mutrikuibaiertzeko Gipuzkoako eta Nafarroako herri Hernani-Goizueta o la N-634 que une ederrak zeharkatzen ditu. lotzen dituen N-634.La Vía Verde del Bidasoa recupera buen parte del Donostia-. trazado del Tren Txikito (Elizondo-Irun) y ofrece un recorrido inolvidable de 39 km por pueblos de gran belleza de Gipuzkoa y Navarra a orillas del Bidasoa. www.btteuskadi.net El tramo guipuzcoano, entre Irun y Endarlatsa, tiene 8,2 kilometros. BTT ZENTROA - DEBABARRENA OARSOALDEA: ARDITURRI (Mapan 1. atalean / Mintxeta harrera gunea Sección 1 del mapa) T. 943 74 73 56 Ibilbidea Arditurriko meatzeetan [email protected] Iortutako fl uor espatoa Pasaiako portura zeraman trenak sortutakoa berreskuratuz egin da. Guztira, dozena bat kilometro BTT ZENTROA - dira, Oiartzun ibaiaren alboan, kontraste handiko paisaian: herriak, landa eremuak eta abar. Usabal harrera gunea El recorrido fue creado inicialmente por el tren que transportaba el espato de fl úor obtenido en las minas (Tolosa) de Arditurri al puerto de . Son, en total, una T: 943 53 64 00 docena de kilómetros en compañía del río Oiartzun y caracterizados por grandes contrastes paisajísticos. [email protected]

ESKALA: Tolosa

K

1 m

m 500

Lasarte-Oria - Usurbil Usurbil - Lasarte-Oria

m 500

Lasarte-Oria - Urnieta - Lasarte-Oria

Andoain - Lasarte-Oria - Andoain Villabona

Zizurkil

Andoain - Usurbil - Andoain

Plazaola A-1 Andoin - Urnieta - Andoin 18

Buruntzaldeako ibilbideak Buruntzaldeako Vía Verde del del Verde Vía

17

acondiccionado como Vía Verde. Vía como acondiccionado Adarra-Aballari

Oria ibaia Oria Plazaolako Bide Berdea Bide Plazaolako unía Pamplona y San Sebastián hoy está está hoy Sebastián San y Pamplona unía

Lekunberri El antiguo trazado del del trazado antiguo El Leitza

16

m 500

Azkorte-Buruntza

Lekunberri artean. Lekunberri

A-15 trentxiki

gaur bide berdea da Andoain eta eta Andoain da berdea bide gaur

del Plazaola, Plazaola, del

Plazaolako “tren txikia”ren ibilibidea, ibilibidea, txikia”ren “tren Plazaolako

15

Iruñea eta Donostia lotzen zituen zituen lotzen Donostia eta Iruñea

Aginamendi Aginamendi

VÍA VERDE DEL PLAZAOLA DEL VERDE VÍA

Aduna

PLAZAOLAKO BIDE BERDEA BIDE PLAZAOLAKO

14 834 m 834

Andatza

BIDEGOIAN - USURBIL ORIA- LASARTE - HERNANI - ASTIGARRAGA AZKETA

Leitzaran ibaia Leitzaran

OIA

R

- TZUN

GR-121 TOLOSA - ANDOAIN URNIETA- - HERNANI - ASTIGARRAGA

Goiburu

13

BISITARIEN ETXEA BISITARIEN

Santiagomendi-Txoritokieta

CAMINO SANTIAGO SANTIAGO CAMINO 778 m 778

LEITZARAN LEITZARAN

ZABURU Done Jakue bidea Jakue Done

12

(2 VARIANTES) (2

Sagardo Bidea Sagardo

PR.GI 161 PR.GI

(2 AUKERA) (2

6

K

1 m

PR.GI 162 PR.GI 5

11

Sorabila

ESKALA: m 500

m 500

HIU-4 Urruzuno

7

780,7 m 780,7 Tolosa

SL.GI 30 SL.GI

ONDDO

USABELARTZA 10

647,3 m 647,3

m 500

HIU-3 Oindiri Bira Oindiri

Zarate

Andoain-Usurbil AIZKORRI ETENETA

Goizueta

9 Plazaola

Leitza

HIU-1 Santa Barbara Santa 495 m 495

Vía Verde del del Verde Vía Lekunberri

Berezia

Arkitektura Arkitektura

BELKOAIN

Biotopo Protegido Biotopo

GR-121 834 m 834

8

Biotopo Babestua Biotopo

singular

AZKETA

SL-GI-1002 Ereñotzu

Plazaolako Bide Berdea Bide Plazaolako Arquitectura Arquitectura

LEITZARAN

Museoa Goizueta Andoain

Villabona

7

Museo

Baselizak Leitzotz 811,7 m 811,7 SL-GI-30

Ubaranen bidetik Ubaranen

Berezia

ADARRA

singular

Arkitektura Arkitektura

Arquitectura Arquitectura

GR-34 6

Ermita A-1 Bizikleta bidea Bizikleta

PR-GI-162 Usabelartza Zizurkil

778 m 778

ELURZULO

Museoa

ZABURU

Museo bicicleta

Eskalada gunea Eskalada 5

Camino para para Camino

Oria ibaia Oria

PR-GI-161

Kanaleetako Bidea Kanaleetako

Baselizak

Ermita

Lasarte-Oria - Usurbil Usurbil - Lasarte-Oria

escalada Atseden lekua Atseden A-15

4 Nafarroa Zona de de Zona

Arano

Lasarte-Oria - Urnieta - Lasarte-Oria

PR-GI-1002

Epele

Bizikleta bidea Bizikleta

B e s a b i i b a s e B

bicicleta

Leitzaran ibaia Leitzaran

acondiccionado como Vía Verde. Vía como acondiccionado

635,3 m 635,3

EZIOKO HARRIA EZIOKO

Panoramikoa

Área recreativa Área

Camino para para Camino Andoain - Lasarte-Oria - Andoain

unía Pamplona y San Sebastián hoy está está hoy Sebastián San y Pamplona unía ABALLARI Xoxoka

3

BISITARIEN ETXEA BISITARIEN

El antiguo trazado del del trazado antiguo El

Bista Bista

trentxiki 780,7 m 780,7 Goiburu LEITZARAN LEITZARAN

PR-GI-1001 -4721 GI Oberan Andoain - Usurbil - Andoain Eskalada gunea Eskalada del Plazaola, Plazaola, del

Andoain-Lasarte-Oria Goiburu

escalada

Panorámica Aduna

megalitikoa

ONDDO

Lekunberri artean. Lekunberri

17

Zona de de Zona

Vista Vista

Monumentu Monumentu Adarra - Aballari - Adarra

561.8 m 561.8 Andoin - Urnieta - Andoin

2 gaur bide berdea da Andoain eta eta Andoain da berdea bide gaur

ETENETA

USABELARTZA

441 m 441

ANDATZA Atseden lekua Atseden

Plazaolako “tren txikia”ren ibilibidea, ibilibidea, txikia”ren “tren Plazaolako

6

bideko aterpetxea bideko 18 GR-121 GR-121 Hernani-Irun

megalíticos Buruntzaldeako ibilbideak Buruntzaldeako PR.GI 162 PR.GI BURUNTZA

Área recreativa Área Iruñea eta Donostia lotzen zituen zituen lotzen Donostia eta Iruñea

Restos Restos

Done Jakue Jakue Done

647,3 m 647,3

PR.GI 161 PR.GI

1 5

VÍA VERDE DEL PLAZAOLA DEL VERDE VÍA

Panoramikoa

AIZKORRI

7

Oria ibaia Oria

Cam. Santiago Cam.

SL.GI 30 SL.GI PLAZAOLAKO BIDE BERDEA BIDE PLAZAOLAKO GR-34 GR-34 Donostia-Arantzazu Panorámica

17

Bista Bista

Adarra-Aballari

Albergue

HIU - 4 - HIU

Vista Vista Bidea Done Jakue Jakue Done Arano

Pagoaga

megalitikoa

Nafarroa BIDEGOIAN - USURBIL ORIA- LASARTE - HERNANI - ASTIGARRAGA

de Santiago de

megalíticos

11 Monumentu Monumentu

Ugaldetxo

Bide Berdea Bide

TOLOSA - ANDOAIN URNIETA- - HERNANI - ASTIGARRAGA - OIARTZUN

16

Camino Camino

Restos Restos Biotopo Protegido Biotopo Azkorte-Buruntza

Sorabila

811,7 m 811,7

Plazaolako Plazaolako

-131 GI

Biotopo Babestua Biotopo ADARRA

CAMINO SANTIAGO SANTIAGO CAMINO bideko aterpetxea bideko RUTAS A PIE A RUTAS

(Donostia)

Ibilbideak

(2 VARIANTES) (2

Azkorte Plazaola

Cam. Santiago Cam. Done Jakue bidea Jakue Done

LEITZARAN

Done Jakue Jakue Done

informazioa

3

Vía Verde Verde Vía

Albergue

Muniskue (2 AUKERA) (2 15

Andoain-Urnieta Aginamendi

Zubieta

Turismo Turismo

Añarbe ELURZULO

Sanesteban PR-GI 1001 PR-GI

EZIOKO HARRIA EZIOKO

Andoain-Usurbil

Bidea

A-1

turística

de Santiago de Done Jakue Jakue Done

Información Información

Camino Camino

Urnieta

LEYENDA

14

Andatza

Oria ibaia Oria

547.4 m 547.4

Legenda

Bide Berdea Bide

OINDI

Plazaola

Plazaolako Plazaolako

Leitzotz Orio

Vía Verde Verde Vía

Latxe

495 m 495 13

Santiagomendi-Txoritokieta

HIU - 3 - HIU

txiki

BELKOAIN informazioa 635,3 m 635,3

Andoain

Usurbil-Lasarte-Oria

turística

10 Pardiola Pardiola

Turismo Turismo

Este proyecto ha sido cofinanciado por el Fondo Europeo Agrícola de Desarrollo Rural Rural Desarrollo de Agrícola Europeo Fondo el por cofinanciado sido ha proyecto Este ABALLARI

423 m 423 ELORRIETAKO LEPOA ELORRIETAKO

Información Información

ORIAKO ERRIBERA ORIAKO

-3410 GI

Txokoalde

Santuenea

al amparo del PDRS del País Vasco 2007-2013 Vasco País del PDRS del amparo al 12

Sagardo Bidea Sagardo

LEYENDA

B e s a b i i b a s e B

N-634

Andatza

Pagoaga Zarate

Añarbe

8

14

Legenda

Bilbo

SL-GI 1002 SL-GI

11 Lasarte-Oria

Xoxoka

Oztaran HIU-4 Urruzuno

Usurbil-Andoain HIU - 4 - HIU

11 17 Zarautz,

Ereñotzu bailara Ereñotzu

-4721

GI Aginaga

Usurbil

Adarra - Aballari - Adarra

Proiektu hau Landa Garapenerako Europako Nekazaritza Funtsak kofinantzatuta izan da, da, izan kofinantzatuta Funtsak Nekazaritza Europako Garapenerako Landa hau Proiektu Ugaldetxo

Goiburu

10 598 m 598

Fagollaga

HIU-3 Oindiri Bira Oindiri

Aginamendi

Euskal Herriko 2007-2013 LGIParen babesean LGIParen 2007-2013 Herriko Euskal

URDABURU

A-15 3

al amparo del PDRS del País Vasco 2007-2013 Vasco País del PDRS del amparo al

15

Este proyecto ha sido cofinanciado por el Fondo Europeo Agrícola de Desarrollo Rural Rural Desarrollo de Agrícola Europeo Fondo el por cofinanciado sido ha proyecto Este

PR-GI 1001 PR-GI 9

Osinaga

Eziago Andoain-Lasarte-Oria

HIU-1 Santa Barbara Santa

Usurbil-Lasarte-Oria

Muniskue

Urnieta-Lasarte-Oria GR-34

Kalezar

Urumea ibaia Urumea

HIU - 1 - HIU

8

Zubieta 16

Mupil SL-GI-1002 Ereñotzu

Epele

Santa Barbara Santa Aranaerreka

Azkorte-Buruntza

9

441 m 441

4 [email protected]

BURUNTZA

PR-GI 1002 PR-GI

7

Latxe

Euskal Herriko 2007-2013 LGIParen babesean LGIParen 2007-2013 Herriko Euskal 423 m 423

-3410 GI

www.sagardoetxea.com SL-GI-30 Proiektu hau Landa Garapenerako Europako Nekazaritza Funtsak kofinantzatuta izan da, da, izan kofinantzatuta Funtsak Nekazaritza Europako Garapenerako Landa hau Proiektu www.behemendi.eus Ubaranen bidetik Ubaranen 547.4 m 547.4

ELORRIETAKO LEPOA ELORRIETAKO

JAUREGI 943 55 05 75 75 05 55 943

OINDI

N-634

estazio megalitikoa estazio

Zikuñaga

-131 GI Oria ibaia Oria GR-121 [email protected] -3410 GI

Akerregi 6

Igorin-Akola Igorin-Akola

Kale Nagusia, 48. 20115 Astigarraga 20115 48. Nagusia, Kale Andoain-Urnieta

PR-GI-162

Usabelartza

598 m 598

Sagardoetxea Museoa Sagardoetxea

txiki E-5

Hernani

SORGINTXULO URDABURU

ASTIGARRAGAKO TURISMO INFORMAZIOA INFORMAZIOA TURISMO ASTIGARRAGAKO

Pardiola Pardiola

HIU - 3 - HIU Azkorte

5

10

8

SL-GI 1002 SL-GI

PR-GI-161 Kanaleetako Bidea Kanaleetako

339.9 m 339.9

561.8 m 561.8 www.leitzaran.org Ereñotzu bailara Ereñotzu

BORDATXO Urnieta

943 590 409 – 943 300 929 943 – 409 590 943 ANDATZA

[email protected]

[email protected] [email protected] CHILLIDA LEKU CHILLIDA

4

(Donostia) Martindegi

www.behemendi.eus

PR-GI-1002

Epele -2132 GI

Andoain 20140 sarreran) Bailararen (Leitzarango

A-1

457 m 457

RUTAS A PIE PIE A RUTAS IBILBIDEAK POR LA TIERRA DE LA SIDRA LA DE TIERRA LA POR LURRETIK SAGARDOAREN

Otieta Parkea Leizotz auzoa, 48, 48, auzoa, Leizotz Parkea Otieta

IGORIN Zubieta

www.sagardoetxea.com Gi-11 ETXEA BISITARIEN LEITZARAN

3

943 55 05 75 75 05 55 943 Fagollaga PR-GI-1001 Oberan

[email protected] [email protected]

www.andoain.eus Kale Nagusia, 48. 20115 Astigarraga 20115 48. Nagusia, Kale

2 GR-121

943 590 409 409 590 943

Sagardoetxea Museoa Sagardoetxea

GR-121 GR-121 Hernani-Irun

20140 Andoain 20140 Santiagomendi-Txoritokieta Santiagomendi-Txoritokieta

ASTIGARRAGAKO TURISMO INFORMAZIOA INFORMAZIOA TURISMO ASTIGARRAGAKO

La Salle Etorbidea, 6 (Urigain Etxea), Etxea), (Urigain 6 Etorbidea, Salle La

Epele Osinaga

TURISMO INFORMAZIOA INFORMAZIOA TURISMO

estazio megalitikoa estazio

1

Sanesteban www.leitzaran.org

170mm

Oztaran

GR-34 GR-34 Donostia-Arantzazu

Eziago ANDOAINGO ANDOAINGO

Igorin-Akola Igorin-Akola 943 590 409 – 943 300 929 943 – 409 590 943

Gi-21

A-15

[email protected] [email protected]

13

Usurbil-Lasarte-Oria Vitoria-Gasteiz Urumea ibaia Urumea

4

www.hernaniturismo.eus PR-GI 1002 PR-GI

Andoain 20140 sarreran) Bailararen (Leitzarango

[email protected]

SANTIAGOMENDI

Otieta Parkea Leizotz auzoa, 48, 48, auzoa, Leizotz Parkea Otieta

RUTAS A PIE A RUTAS

Astigarraga

170mm GR-34

943-33.70.28

Pamplona

ETXEA BISITARIEN LEITZARAN Lasarte-Oria

Ibilbideak

20120 Hernani 20120 HIU - 1 - HIU 12 Iruñea

Santuenea

Nafar kalea, 18 (Biteri). (Biteri). 18 kalea, Nafar

Sagardo Bidea Sagardo 457 m 457

SAGARDOETXEA

9 -3410 GI [email protected]

Bilbo

TURISMO INFORMAZIOA TURISMO

IGORIN

GIPUZKOA

Akerregi

www.andoain.eus

Txokoalde

Usurbil-Andoain HERNANIKO HERNANIKO

Zikuñaga

14 Andatza 943 590 409 409 590 943

Santa Barbara Santa

116,6mm

Urnieta-Lasarte-Oria

20140 Andoain 20140

Usurbil

-2132 GI

-41 GI

Vitoria-Gasteiz Oria ibaia Oria ORIAKO ERRIBERA ORIAKO

La Salle Etorbidea, 6 (Urigain Etxea), Etxea), (Urigain 6 Etorbidea, Salle La Pamplona

Iruñea

San Sebastián San -20 GI TURISMO INFORMAZIOA INFORMAZIOA TURISMO

JAUREGI 16

Hernani Azkorte-Buruntza Donostia ANDOAINGO ANDOAINGO

Aginamendi

Biarritz

Aginaga 15

Orio

Martindegi

N-634

Zubieta

www.hernaniturismo.eus

TXORITOKIETA Kalezar

GIPUZKOA

SORGINTXULO [email protected]

Bilbo

943-33.70.28

Aranaerreka Urumea ibaia Urumea 20120 Hernani 20120

San Sebastián San

SAGARDOAREN LURRETIK N-634

Nafar kalea, 18 (Biteri). (Biteri). 18 kalea, Nafar

-2132 GI

Bilbo Sebastián San Biarritz TURISMO INFORMAZIOA TURISMO

Donostia

HERNANIKO HERNANIKO

Donostia Zarautz,

Mupil Usurbil-Lasarte-Oria CHILLIDA LEKU CHILLIDA

-40 GI

E-5

SANTIAGOMENDI

Santiagomendi-Txoritokieta

SAGARDOAREN LURRETIK 13

Gi-11

12

Sagardo Bidea Sagardo

339.9 m 339.9 E-5

SAGARDOETXEA Astigarraga

-2132 GI BORDATXO

116,6mm -20 GI GR-34

Gi-21

18 rutas para conocer la comarca paso a paso, para descubrir sus Pide el mapa en cualquiera de

TXORITOKIETA

-20

18 RUTAS A PIE GI

-41

paisajes más sorprendentes y sus secretos más escondidos. nuestros puntos de información GI

E-5

18 rutas para todos los gustos y capacidades. turística o consulta nuestra web. GR-34

Pasai Antxo Pasai

m 500 -636 GI

-20 GI RUTAS A PIE PIE A RUTAS IBILBIDEAK POR LA TIERRA DE LA SIDRA LA DE TIERRA LA POR LURRETIK SAGARDOAREN

RutasPOR LA TIERRAa Pie ibaia Urumea DE LA SIDRA

500 m

170mm

-40 GI

GR-34 Sebastián San

Pasai Antxo 116,6mm

Rutas a Pie

170mm Donostia -20 POR LA TIERRA GI

GI-20 DE LA SIDRA

GI-636

Donostia -20

San Sebastián GI

-636 GI

GR-34 116,6mm SAGARDOAREN LURRETIK IBILBIDEAK RUTAS A PIE POR LA TIERRA DE LA SIDRA GI-20 Antxo Pasai

GI-40 SIDRA LA DE

POR LA TIERRA TIERRA LA POR

Rutas a Pie a Rutas

116,6mm

m 44 GR-34 45 500

GI-20 Urumea ibaia 116,6mm

GI-41

E-5 BORDATXO E-5 339.9 m Gi-21 TXORITOKIETA

Zarautz, Gi-11 Astigarraga

Bilbo Usurbil-Lasarte-Oria SAGARDOETXEA GI-2132

Mupil 12 Sagardo Bidea OINEZKO Santiagomendi-Txoritokieta 13 Orio CHILLIDA LEKU 18 IBILBIDE N-634 SANTIAGOMENDI

N-634 Aranaerreka Kalezar GI-2132 LURRETIK SAGARDOAREN Aginaga Oria ibaia Aginamendi 15 Zubieta ORIAKO ERRIBERA SORGINTXULO Eskualdea pausoz pauso HERNANIKO 16 Azkorte-Buruntza TURISMO INFORMAZIOA Andatza Usurbil Nafar kalea,ezagutzeko 18 (Biteri). 18 ibilbide,Donostia Txokoalde 14 JAUREGI San Sebastián Ibilbideak Hernani Martindegi 20120 Hernani Biarritz Usurbil-Andoain 943-33.70.28 RUTAS A PIE Urnieta-Lasarte-Oria Santuenea Santa Barbara [email protected] harrigarrienak eta www.hernaniturismo.eus Bilbo GIPUZKOA GR-34 Donostia-Arantzazu 1 Lasarte-Oria Zikuñaga ANDOAINGOizkutuan dauden txokoak 9 Akerregi TURISMO INFORMAZIOA GI-3410 Usurbil-Lasarte-Oria La Salle Etorbidea, 6 (Urigain Etxea), GR-121 Hernani-Irun Sanesteban HIU - 1 aurkitzeko. 2 20140 Andoain Iruñea Vitoria-Gasteiz 943 590 409 Pamplona IGORIN www.andoain.eus PR-GI-1001 Oberan A-15 457 m 18 ibilbide gustu eta gaitasun 3 Oztaran Urumea ibaia [email protected] 4 PR-GI 1002 Eziago LEITZARANguztietarako. BISITARIEN ETXEA 4 PR-GI-1002 Epele Osinaga Otieta Parkea Leizotz auzoa, 48, (Leitzarango Bailararen sarreran) 20140 Andoain Epele Igorin-Akola [email protected] estazio megalitikoa 5 PR-GI-161 Kanaleetako Bidea Zubieta 943 590 409 – 943 300 929 ANDATZA www.leitzaran.org 561.8 m (Donostia) A-1 Eskatu mapa gure informazio 6 PR-GI-162 Usabelartza Fagollaga GR-121 ASTIGARRAGAKO TURISMO INFORMAZIOA Sagardoetxeapuntuetan Museoa edo kontsultatu Urnieta Kale Nagusia, 48. 20115 Astigarraga SL-GI-30 Ubaranen bidetik [email protected] 7 Azkorte 943 55 05 75 www.sagardoetxea.comgure webgunea. Ereñotzu 8 SL-GI-1002 Oria ibaia HIU - 3 10 Pardiola 8 SL-GI 1002 Ereñotzu bailara www.behemendi.eus Andoain-Urnieta GI-131 txiki [email protected] 9 HIU-1 Santa Barbara BURUNTZA GR-34 441 m URDABURU OINDI GI-3410 598 m 10 HIU-3 Oindiri Bira 547.4 m ELORRIETAKO LEPOA Latxe 423 m

11 HIU-4 Urruzuno Andoain-Lasarte-Oria Proiektu hau Landa Garapenerako Europako Nekazaritza Funtsak kofinantzatuta izan da, Euskal Herriko 2007-2013 LGIParen babesean

Muniskue 12 Sagardo Bidea Zarate Goiburu PR-GI 1001 www.donostialdea.eus Adarra - Aballari 13 Santiagomendi-Txoritokieta GI-4721 3 17 Xoxoka Ugaldetxo Este proyecto ha sido cofinanciado por el Fondo Europeo Agrícola de Desarrollo Rural al amparo del PDRS del País Vasco 2007-2013 14 Andatza BELKOAIN Andoain B e s a d e g i HIU - 4 11 495 m

15 Aginamendi Pagoaga Leitzotz ABALLARI 635,3 m Añarbe Legenda 16 Azkorte-Buruntza Andoain-Usurbil Done Jakue bidea (2 AUKERA) LEYENDA CAMINO SANTIAGO (2 VARIANTES) 17 Adarra-Aballari OIARTZUN - ASTIGARRAGA - HERNANI - URNIETA- ANDOAIN - TOLOSA Turismo Información ASTIGARRAGA - HERNANI - LASARTE ORIA- USURBIL - BIDEGOIAN informazioa turística

Sorabila ELURZULO LEITZARAN Plazaolako Vía Verde 18 Buruntzaldeako ibilbideak PLAZAOLAKO BIDE BERDEA Biotopo Babestua Bide Berdea Plazaola VÍA VERDE DEL PLAZAOLA Biotopo Protegido EZIOKO HARRIA Andoin - Urnieta ADARRAMENDI Iruñea eta Donostia lotzen zituen 811,7 m Done Jakue Camino Andoain - Usurbil Plazaolako “tren txikia”ren ibilibidea, Bidea de Santiago gaur bide berdea da Andoain eta PR.GI 161 5 7 SL.GI 30 Andoain - Lasarte-Oria Lekunberri artean. AIZKORRI Done Jakue Albergue bideko aterpetxea Cam. Santiago Lasarte-Oria - Urnieta El antiguo trazado del trentxiki del Plazaola, Aduna 6 PR.GI 162 647,3 m Nafarroa unía Pamplona y San Sebastián hoy está Lasarte-Oria - Usurbil acondiccionado como Vía Verde. Arano Monumentu Restos Goiburu USABELARTZA megalitikoa megalíticos LEITZARAN ETENETA BISITARIEN ETXEA ONDDO Bista Vista Leitzaran ibaia 780,7 m Panoramikoa Panorámica A-15 Oria ibaia Zizurkil Atseden lekua Área recreativa Zona de A-1 Eskalada gunea escalada

Camino para ZABURU Bizikleta bidea bicicleta Villabona 778 m

Baselizak Ermita

Plazaolako Bide Berdea Museoa Museo

Vía Verde del Arkitektura Arquitectura AZKETA Berezia singular Plazaola Lekunberri Leitza 834 m Tolosa GR-121 Goizueta ESKALA: 500 m Km 1 500 m 500 m RUTAS GUIPUZCOANAS GIPUZKOAKO BIDEAK A su paso por Donostialdea, el camino Done Jakue Bideak, de Santiago tiene dos Donostialdetik pasatzen variantes Hernani- denean, bi bide ditu: Kirola Tolosa y Hernani- Hernani-Tolosa eta Bidegoian (Saiatz), Hernani-Bidegoian con dos albergues, (Saiatz). Bi aterpetxe el de Santiagomendi daude: Santiagomendi, naturan en Astigarraga y el del Astigarragan; eta Plazaola en Andoain. Plazaola, Andoainen.

46 TURISMO ACTIVO 47 Una ruta cultural y Ibiblbide kulturala eta espiritual que de nuevo espirituala, berriro une culturas y personas. kulturak eta pertsonak lotzen dituena.

www.turismo.euskadi.eus

Done Jakue

bidea Irun Astigarraga CAMINO DE SANTIAGO Oiartzun Lasarte-Oria Hernani

Urnieta Andoain

Errezil

Tolosa

quera

Gijón-Xixón San Vicente Santander de la Bar Donostia San Sebastián Urdax Oviedo Urdazubi San Toribio Arzúa Lugo Vitoria-Gasteiz Arre Santiago de Pamplona Segura Compostela Iruñea Santo Domingo de la Calzada GURE HERRIAK Andoain DIRA.

Gure historiaren lekuko, gure orainaren errealitatea, bizi garen lekua, bizipenak elkar trukatzen ditugun lekua, eta gure seme-alabei utziko diegun herentzia. Astigarraga Aurkeztu nahi dizkizuegu. 48 Gure proposamena 49

gustukoa izatea espero dugu, gauza asko daude ikusteko eta esperientzia asko bizitzeko.

gure Hernani herriak LOS SECRETOS DE NUESTROS PUEBLOS

SON NUESTROS Lasarte-Oria PUEBLOS, Los testigos de nuestra historia, la realidad de nuestro presente, el lugar donde vivimos, intercambiamos vivencias y la herencia que dejaremos a nuestros hijos e hijas.

Urnieta Os los queremos presentar, y esperamos que os guste nuestra propuesta, hay muchas cosas que ver y experiencias que vivir.

Usurbil

Andoain nos ofrece una doble imagen en su En el parque rural de Otieta, a escasos 2 kilómetros configuración. La urbana, siendo uno de los del centro urbano, se encuentra el Centro de pueblos con mayor población de Gipuzkoa Visitantes Leitzaran. A éste, además de por Leitzaranen atea y, la natural, rodeada de verdes parajes y carretera, se puede acceder por la Vía Verde del montañas: Oindo, Belkoain, Buruntza pero, Plazaola-Leitzaran. La misma vía, perfectamente sobre todo, es conocida por ser la entrada adaptada para el disfrute de paseantes y ciclistas, Andoainek, bere a un espacio natural como es el biotopo permite a día de hoy, continuar otros 50 osaeran, irudi bikoitza protegido del Valle Leitzaran. kilómetros por el antiguo trazado del Ferrocarril del eskaintzen digu. Hiri Andoain Plazaola. gisa, Gipuzkoako herrien artean biztanle gehien dutenetarikoa da; eta naturari dagokionez, mendi eta paisaia

50 berde eta malkartsuz inguraturik 51 dago: Oindo, Belkoain, Buruntza... baina, batez ere, ezaguna da Leitzarango Biotopo Babesturako sarrera izateagatik. Otietako landa parkean, herritik 2 kilometrotara, Leitzaran “Bisitarien Etxea” dugu. Errepidez nahiz Plazaola-Leitzarango Bide Berdean barrena gerturatu daiteke bertara. Bide Berdea, gainera, egokituta dago oinezkoen nahiz txirrindularien gozamenerako eta beste 50 kilometro ere egin daitezke Plazaolako Trenbide zaharrari jarraituz.

www.andoain.eus

GOIKO PLAZA GOIKO PLAZA www.leitzaran-andoain.eus Bertan ditugu Udaletxea, Dicha plaza alberga el edificio del Ayuntamiento, Tourseko San Martin la iglesia San Martín de Tours y el frontón. En la Eliza eta pilotalekua. parte superior de la plaza nos encontramos con la Plazaren gainaldean, Aita efigie de Aita Manuel Larramendi, ilustre personaje Manuel Larramendiren de la localidad, escritor e impulsor de la lengua irudia ikus daiteke, itzal y la cultura vascas. En relación al euskara cabe handiko andoaindarra bera, destacar su obra “El imposible vencido” (“Ezina, aski nabarmendutakoa hala ekinez egina”) (1729), primer tratado sobre la idazle gisa nola euskal kulturaren eta gramática vasca. hizkuntzaren sustatzaile gisa. Euskarari buruzko lanak aipatzen hasita, berea da “El imposible vencido” (“Ezina, CENTRO ekinez egina”) (1729), euskararen lehen CULTURAL BASTERO gramatikatzat hartu izan den obra. Este edificio de carácter vanguardista BASTERO KULTURGUNEA es el espacio cultural Izaera abangoardistako eraikina, por excelencia del ezinbesteko erreferentzia dugu herriko municipio por su kultur eskaintzan, bere programazio zabal extensa y variada bezain askotarikoari esker. programación. HERRIKO PLAZA Idi probetako dema-plaza mantentzen du oraindik

PLAZA CONSISTORIAL Todavía mantiene su dema-plaza para las pruebas de bueyes. MURGIAKO DORRETXEA

Murgiako jauntxoen dorretxearen kokapena gaur egun Murgia Jauregiaren berbera da. Hortik inguru guztia dominatzen zuten, burdinolak, errotak mendiak eta batez ere Urumeako Ergobiako pasoa kontrolatzen zuten, 52 zergak kobratuz bertatik pasatzen ziren 53 produktu guztiei.

Los Señores de Murguía tenían su casa- torre en el emplazamiento donde se ubica actualmente el Palacio de Murguía. Desde ahí ejercían su dominio sobre la zona, controlando ferrerías, molinos, montes y especialmente el vado de Ergobia sobre el Urumea, donde cobraban peaje a las mercancías que pasaban.

SAGARDOETXEA Astigarragako udalerrian industria jarduera eta nekazaritza ustiapena tradizionala uztartzen dira Galdu ezin duzun El museo de la leku gutxitan bezala. Donostiatik 5 kilometrotara, sagardoaren sidra que no te Astigarragak aisiako eskaintza ugari ditu bere museoa. puedes perder. nekazal ingurua, sagardotegiak, festak eta www.sagardoetxea.eus ospakizunei esker.

SANTIAGOMENDI

Done Jakue bidearen eragina La influencia del camino de santiago oso garrantzitusua izan da en la historia de Astigarraga es Astigarraga Astigarragako historian. fundamental. Santiagomendi auzora igo, Subir al barrio de Santiagomendi y visitar la ermita que es centro de www.astigarraga.eus ermita, Done Jakue bideko aterpetxea eta ingurugiro interpretación ambiental y albergue En el municipio de Astigarraga se combinan como interpretazio zentroa bisitatu de peregrinos, es una buena excusa en pocos lugares una intensa actividad industrial en paisaia zoragarriaz gozatzeko. para disfrutar de un paisaje magnífico auge, con la explotación agropecuaria tradicional. A tan solo 5 km. de Donostia-San Sebastián, Astigarraga ofrece amplias posibilidades de ocio gracias a la belleza de su entorno rural, sus típicas sidrerías, sus fiestas y celebraciones... Erdi Aroko hiribildua eta sagardo kultura. CHILLIDALEKU MUSEOA RESERBAK |RESERVAS: Eduardo Chillidak irrikatu zuen La culminación del sueño 943 33 59 63 ametsa gauzatzea. anhelado por Eduardo Chillida. [email protected] Eskultura-gune bere-berean, Un espacio escultórico en sí Hernani harresiz inguratutako Chillidak formarekiko, mismo, donde se plasma su hiribildua izan zen. Itxura Hernani espazioarekiko eta visión de la forma, el espacio obalatua zuen eta bost sarrera denborarekiko zuen ikuspegia y el tiempo acumulado. ate, ate horietako bi mantentzen islatzen duena. ditu eta Erdi Aroko kale eta eraikin gehienak ere bai. VILLA MEDIEVAL Y CULTURA SIDRERA Hernaniko hirigune historikoa

54 Euskal Herriko interes historiko- 55 artistikodun guneetako bat dugu, Kultura Ondasun gisa Monumentu Multzo izendatua.

Hernani fue una villa amurallada que presentaba una forma ovalada con cinco puertas de entrada, de las que conserva dos y la mayoría de las calles y edificios de la Edad Media.

Se trata de uno de los conjuntos de interés histórico-artístico de Euskal Herria, calificado como Bien Cultural con la categoría de Conjunto Monumental

 Bisita gidatuen, pakete turistikoen… erreserba eta informazioa Reservas e información de visitas guiadas, paquetes turísticos… [email protected] 943 33 70 28

Sagardoaren kultura oso AGUSTINDARREN PLAZA HIRIRA SARTZEKO ARKUA EGINO ETXEA finkatuta dago Hernanin. 12 sagardotegirekin urtarriletik apirilera SANTA BARBARA (txotx denboraldia) alde guztietatik sagardoa dario. Santa Barbara Hernaniko Santa Barbara es un barrio auzoa da. Mendian, ermita de Hernani. Sobre la colina, La cultura sidrera tiene gran eta karlista gerra garaiko una ermita y un fuerte de las presencia en Hernani. gotorlekua. guerras carlistas. Con un total de 12 sidrerías, Mendigune harritsuan En el macizo rocoso una de las de enero a abril (temporada PROPOSAMENA PROPUESTA kirol-eskalada eskola, Euskal primeras escuelas de escalada de Txotx) respira sidra por los TREN BERDEA EL TREN VERDE Herriko lehenengoetarikoa. deportiva del País Vasco. cuatro costados. Hernani modu Un bonito paseo Haurrekin familian egiteko También forma parte de un desberdinean para toda la familia ibilbidea ere bertan dugu recorrido apto para familias con ezagutzeko, familia en el que conocerás (Laiaren ibilbidea). Hernaniko niños y niñas (Laiaren ibilbidea) guztiarentzat paseo Hernani de manera turismo informazio gunetik que partiendo del punto de polita. diferente. abiatuta, Santa Barbara información turística se dirige mendiratz eramango gaituen al monte Santa Bárbara. Otsaileko, martxoko eta Todos los sábados ibilbidea. Ibilbide horretaz Además de este recorrido apirileko larunbatetan, de febrero, marzo y gain, Hernanik zailtasun eta Hernani cuenta con otros 11 eta Ostiral Santu abril así como el día luzera desberdinetako beste senderos de distinta longitud egunean. de Viernes Santo. 11 mendi ibilbide ditu. y dificultad. www.hernaniturismoa.com Oso herri gaztea da Lasarte-Oria, Lasarte-Oria es un municipio 1986arte ez baitzuen lortu udalerri muy joven hasta 1986 no logró gisa eratzea. Bere kokapen ezin hobea constituirse autónomamente dela eta - Donostia, Usurbil, eta el municipio de Lasarte-Oria. Gaztea bezain zaharra Su situación privilegiada entre Hernani artean baitago – inguruko Donostia-San Sebastián, Usurbil herriak lehian aritu ziren Erdi Aroan y Hernani hizo que el enclave Lasartetarren mende egon zen leku dominado durante la Edad hura bereganatu nahian. Media por la familia de los Lasarte-Oria Lasarte fuera disputado durante Erdigunean barneratzen bagara, años por los municipios bi eraikin dira nabarmendu vecinos. beharrekoak: XVI. Mendeko San Pedro eliza, planta errektangularra Si nos adentramos en su 56 eta altura desberdineko hiru casco urbano, destacaremos 57 nabe dauzkana, eta Brigidatarren dos edificios: la iglesia de San komentua. Pedro del siglo XVI, con planta rectangular y tres naves de Alderdi urbano eta zaratatsuaz distinta altura, y el convento de gain, badu Lasarte-Oriak beste las Brígidas. aurpegi bat Oria ibaiaren ibarrean: landa-eremua, baserriz eta Junto a una cara más urbana y berdegunez osatua, pasio ederrak bulliciosa, Lasarte-Oria ofrece emateko modukoa. otra en la vega del Oria: rural, con caseríos y zonas verdes por las que pasear.

Martin Berasategi jatetxea, 3 Michelin izar dituena, mundu-mailako erreferentea da. El restaurante Martín Berasategui con tres estrellas Michelín es referencia mundial.

www.martinberasategui.com

www.lasarte-oria.eus

Zubietako Hipodromoa, El Hipódromo de Zubieta pertenece a Donostiarena izan arren, beti egon Donostia-San Sebastián, pero siempre da oso lotua Lasarte-Oriarekin, ha estado muy vinculado a Lasarte- erdigunetik metro gutxira baitago, Oria, y es que se encuentra a escasos Oriaren bestaldean. metros de su centro urbano, a la otra Zaldi lasterketez gain, urtero orilla del Oria. Además de las carreras ospatzen da Lasarte-Oriako de caballos, anualmente se celebra el nazioarteko Krossa, baita beste cross internacional de Lasarte y otras karrera herrikoiagoak ere, carreras de corte más popular como el esaterako, Lasarte-Oria Bai Krossa. Cross Lasarte-Oria Bai. Urnieta Urnietako Al visitar Urumea eta Oria bailaren artean kokatua mendietan los montes dago Urnieta herria, mendiz inguratuta. barneratuz gero de Urnieta historiaurreko podremos aztarnak aurkitu descubrir restos El pueblo de Urnieta se halla situado entre daitezke: trikuharriak, prehistóricos: los valles del Urumea y del Oria, mairu-baratzeak, dólmenes, crómlech, rodeado de montes. menhirrak eta Marizulo menhires y la cueva de kobazuloa, besteak beste. Marizulo, entro otros. 58 59 Adarramendi da gainik Adarramendi es, con 811 metros, altuena 811 metrorekin el monte más alto y el que vigila el eta bailara guztia zaintzen valle. Sin embargo, no es el único du. Hara ere, ez da egin paseo posible. Partiendo de Besadegi daitekeen ibilbide bakarra. hay múltiples posibilidades para Izan ere, Besadegitik abiatuta realizar marchas montañeras. Son aukera mordoa dago especialmente recomendables los mendi ibilaldiak egiteko. entornos de Muniskue y Eteneta. Bereziki gomendagarriak dira Muniskue eta Eteneta Para recuperar fuerzas tras el paseo, inguruak. nada mejor que un restaurante o una de las cinco sidrerías locales. Ibilaldiaren ostean indarrak berreskuratzeko, También son abundantes herriko jatetxe edo bost las opciones para sagardotegietako bat izan pernoctar en el daiteke aukera egokia municipio: hoteles, Gaua bertan igaro nahi pensiones, duenak ere badu non casas rurales, aukeratua: hotelak, pentsioak, etc. landa-etxeak, etab.

www.urnieta.eus

SAROBE SAROBE En el centro Herrigunean Sarobe urbano se encuentra Arte Eszenikoen Gunea el Centro Sarobe, dago, zeina Gipuzkoan referente provincial erreferentea den arlo en el ámbito de las Artes horretan. Bertan muntatu Escénicas. En el mismo se eta aurre-estreinatzen dira montan y se preestrenan maila altuko antzezlan eta muchas obras de teatro y ikuskizun ugari. espectáculos de primer nivel. Oriako Usurbil erriberan EN LAS ORILLAS DEL ORIA Usurbil Oriako erribera inguruan Usurbil nace y crece en torno la cuenca jaio eta hazten da, del Oria, a ambos lados de los caprichosos itsasorantz doazen 60 meandros que zigzaguean para llegar al mar. 61 meandroen bi aldeetara. Antiguamente, el barrio de Kalezar constituía el centro del pueblo. Actualmente el centro Garai batean, Kalezar zen es Kaleberri donde están la herriaren erd`igunea. iglesia de San Salvador y la Gaur egun, erdigunea Dema Plaza, donde tienen Kaleberri da: bertan daude lugar las citas festivas y ferias Dema Plaza eta Salbatore más importantes del año. eliza. Urteko jai eta azoka Más allá del casco urbano nagusiak plazan egiten encontraremos los barrios dira. Erdigunetik urrunduz, rurales de Aginaga, Urdaiaga, baserri auzoak daude: Zubieta(donde están el caserío Aginaga, Urdaiaga eta Aizpurua y la plaza y frontón Zubieta (Aizpurua baserria de Rebote) eta Errebote plaza).

Recomendamos también Mendizorrotz mendian los senderos a los montes dauden ibilbideak ezagutzea Mendizorrotz (desde donde se gomendatzen dugu podrá disfrutar de unas vistas (bertatik Usurbil, Orio, magnificas de Usurbil, Orio, Donostia, eta Bizkaia eta Donostia, la costa vizcaína, y Lapurdiko kosta zoragarriak labortana) y Andatza (monte ikus daitezke). Andatzako conocido por sus vestigios ibilbideak ere gomendatzen megalíticos). ditugu (aztarna megalitiko esanguratsuak daude).

www.usurbil.eus DONOSTIALDEA, Donostialdea,es una Donostialdea aukera asko comarca de posibilidades. eskaintzen dituen eskualdea Situada en el radio de da. influencia de Donostia- San Sebastián, con un Donostiako eragin-eremuan gran potencial industrial y kokatuta, industria-potentzial guardiana de tradiciones handia duena eta antzinako ancestrales. tradizioen zaindari. Queremos ser Gure etorkizunaren egile arquitectos de nuestro izan nahi dugu. futuro. 62 Etorkizuna 63 el futuro BERRIKUNTZAREKIN KONPROMISOA. COMPROMISO Gure industria behin eta berriz sorberritzen da gainerako enpresekiko lehiakortasunari CON LA INNOVACIÓN eusteko. Harro egoteko modukoa da. Nuestra industria se reinventa continuamente Hernanin dagoen Orona Ideo Innovation para mantener una competitividad de la que se City berrikuntza-eredu da. puede hacer gala. 40.000 metro karratutan enpresa, fundazioa, teknologia zentroa, Orona Ideo Innovation City, situado en Hernani unibertsitatea eta jasangarritasuna eta es un ejemplo de innovación. 40.000 metros eraikinen energia kudeaketan punta- cuadrados donde se concentran enpresa, puntakoa laborategia biltzen dira. Orona fundación, centro tecnológico, universidad Fundazioa azpiegitura hauen kudeatzaile y laboratorio de tecnologías punteras en sostenibilidad y gestión energética de los da. Green Event gunean edukiera EUSKAL KULTURAREKIN edificios. Orona Fundazioa como entidad desberdinetara egokitutako 15 areto ditu, KONPROMISOA. mota askotako ekitaldietara egokitzen gestora de estas infraestructuras dispone de 15 espacios de diferentes capacidades adaptados direnak (hitzaldiak, ikastaroak, aurkezpenak, Donostialdean guk geuk a todo tipo de eventos, (conferencias, lan bilerak, erakusketak…) sortzen dugu bertako kultura. cursillos, presentaciones, reuniones de trabajo, Kultura egiletzat hartzen dugu exposiciones…) en su espacio Green Event. Bestalde, sagardoaren industria kalitatezko geure burua. produktu gastronomikoen artean leku bila En otro ámbito, la industria de la sidra, busca dabil, sagastiak berreskuratzen, elaborazio Adibide bikaina dugu un hueco como producto gastronómico de prozesua teknifikatzen eta merkaturatzea Andoainen kokatzen den calidad, recuperando cultivos, tecnificando zaintzen. “Martin Ugalde Kultur Parkea”, el proceso de elaboración y cuidando su euskara eta euskal kultura Era berean, Oria ibaian txitxardina comercialización. bultzatzeko sortutako gunea. COMPROMISO CON LA CULTURA VASCA berreskuratzeko bideak ari dira aztertzen. Parkea osatzen duten enpresek Del mismo modo se están explorando maneras En la comarca de Donostialdea, nos consideramos un actor de proiektu horrekin dute para recuperar la angula en la ría del Oria. nuestra propia cultura. Etorkizuneko erronketako bat da konpromisoa, krisi-egoeraren Gipuzkoako hiriburuak duen erakarpenaz gainetik. Gaur egun, Martin Uno de los retos para el futuro es aprovechar el Un buen ejemplo es “Martín Ugalde Kultur Parkea” un espacio baliaztea eskualdeko ostalaritzaren Ugalde Parkea euskal kulturaren magnetismo que ejerce la capital guipuzcoana situado en Andoain y creado para impulsar el euskera y la cultura mesedetan. guneetako bat da. en beneficio del sector hostelero de nuestra vasca. Las empresas que conforman el parque están implicadas Gure sagardoaren berezitasuna comarca. Nuestra singularidad sidrera es un en el proyecto más allá de cualquier coyuntura de crisis. Hoy, bisitariarentzat benetan erakargarria da. auténtico reclamo con tirón para el visitante. Martin Ugalde Parkea es el epicentro de la cultura vasca. UZTAILA | JULIO: AZAROA | NOVIEMBRE: Astigarraga Hernani 26: Fiestas Santa Ana Jaiak eta Mendizale astea Sagardo eguna Semana montañera y día de la sidra Usurbil: Mendizale astea Hernani Semana montañera Agenda IRAILA | SEPTIEMBRE: San Fermin Jaiak|Fiestas Erle eguna (Martindegi) Andoain Dia de la abeja 31: San Ignacio Maratón Via Verde Plazaola Erromeria Santa Barbaran Plazaola Natur Bideko Maratoia Lasarte-Oria Baserritarren azoka Lasarte-Oria Astigarraga URTARRILA | ENERO: APIRILA | ABRIL: Feria de productos del caserío Zaldi lasterketak Sagar Uzta-Cosecha de manzana Hernani-Astigarraga Hernani Carreras de caballos Ruta del pintxo Txotx denboraldiaren irekiera. Sagar Martxa|Marcha 64 Hernani 65 Comienzo temporada TXOTX Recorrido montañero Usurbil: Euskal Jaiak. Sagarra eta Santixabel Jaiak|Fiestas Sagardoaren eguna. Usurbil Erremonte. sagar txapelketa Santiago Jaiak|Fiestas (Zubieta) Día de la sidra y la manzana Irisasi BTT Proba|Prueba Remonte: Campeonato Sagar Fiestas Zikuñagako Jaiak

Lasarte-Oria Lasarte-Oria OTSAILA | FEBRERO: Lasarte-Oriako BTT Trabesia| Semana Gastronomika Andoain Travesía BTT Aste Gastronomikoa Nazioarteko Arrantza Masterra Lore eta landare azoka Master internacional de pesca Feria de plantas y flores EKAINA | JUNIO: Urnieta Andoain San Migel Jaiak|Fiestas. Hernani San Juan Jaiak|Fiestas Sagar Lasterra 3. igandean Usurbil. 3 domingo DICIEMBRE | ABENDUA: Ingurugiro eguna Baxurde Krossa|Cross Lasterketa|Carrera Día del medio Ambiente 6-8: Astigarrraga Gaztaina eta sardinekin Lore eta landare azoka Barrikotea Sagardoetxean Feria de plantas y flores Barricote en Sagardoetxea con castañas y sardinas Hernani ABUZTUA | AGOSTO: Lasarte-Oria San Antonio Jaiak|Fiestas Andoain Multimusikala eta Euskal Jaiak (Ereñotzu) 16: San Roke (erromeria Multimusical y euskal jaiak MAIATZA | MAYO: San Joan Jaiak|Fiestas. Buruntzan) Usurbil: Andoain Azeri bila Lasterketa|Carrera Santo Tomas: Bide berdeen eguna Astigarraga URRIA | OCTUBRE: Babarrun eta Sagardoaren Ergobiko Jaiak|Fiestas Andoain Día de las vías verdes Lasarte-Oria Lehiaketa Sagardo Lehiaketa Buruntzaldeko ibilbideak Santa Krutz Jaiak|Fiestas Campeonato de alubias y sidra San Pedro Jaiak|Fiestas. Recorridos de Buruntzaldea Ingurugiro eguna (aste berdea) Hernani Astigarraga MARTXOA | MARZO: Día del medio Ambiente Portuko Jaiak|Fiestas Hernani Ilarra eguna Lasarte-Oria Bakailo Astea Día del guisante Lasarte-Oria Lore eta landare azoka Semana del bacalao Usurbil: Zaldi lasterketak Feria de plantas y flores San Isidro Jaiak|Fiestas. San Juan Jaiak|Fiestas (Kalezar) Carrera de caballos Lasarte-Oria Hernani Buruntzaldeko ibilbideak Lore eta landare azoka Usurbil Recorridos de Buruntzaldea Feria de plantas y flores San Estebango Jaiak|Fiestas Lasarte-Oria Bai krosa Cross Lasarte-Oria Bai *2º SÁBADO DE MES: MERCADO Usurbil: DE BEHEMENDI EN PLAZA 1.Igandea: Andatza eguna Urnieta BERRIA (HERNANI) Xoxokako Jaiak|Fiestas. 1º domingo. Día de Andatza HILABETERO 2. LARUNBATEAN: Buruntzaldeko ibilbideak BEHEMENDIREN AZOKA PLAZA Sagardo Eguna Recorridos de Buruntzaldea BERRIAN (HERNANI) Día de la sidra Usurbil *TODOS LOS JUEVES Y Urnieta Aginagako Jaiak|Fiestas SÁBADOS TARDE, PARTIDOS Gazte festak Buruntzaldeko ibilbideak DE REMONTE EN FRONTÓN Fiesta de la juventud Recorridos de Buruntzaldea GALARRETA DE HERNANI Goiko Lastaola LASARTE-ORIA Aialde Berri 943553272 Otegi 943365031 943365029 Guía de servicios Iparragirre * Arratzain 943550328 943366663 URNIETA En la comarca de Donostialdea, te sentirás como en casa. www.iparragirre.com www.agroturismoarratzain.com Altuna Nuestros establecimientos han hecho una Itxas-Buru 943554917 Saizar * importante apuesta por la calidad; locales 943556879 943364597 acogedores, espléndidos productos y trato www.itxasburu.com Elutxeta www.saizar.com inmejorable. 943556981 Zerbitzu gida Larre Gain www.elutxeta.com Urdaira 943555846 943372691 Donostialdea www.larre-gain.com Eula www.urdairasagardotegia.com SICTED “Kalitate Turistikoarekiko eskualdean etxean 943552744 Konpromisoaren” ziurtagiri- diploma bezala sentituko zara. Olaizola www.eulasagardotegia.com 66 67 Certificado SICTED Gure establezimenduek 943336731 ”compromiso con la calidad turística” kalitatearen aldeko Oianume USURBIL-ZUBIETA apostu garrantzitsua Otsua-enea 943556683 Araeta egin dute; lokal erosoak, 943556894 www.oianume.com 943362049 Euskadi Gastronomika kluba produktu bikainak eta www.otsua-enea.com www.araeta.com Club Euskadi Gastronomika Setien tratu hobeezina. Rufino 943551014 Astiazaran 943552739 943361229 www.iruinsagardotegia.com Zelaia USURBIL 943555851 Aginaga www.zelaia.es 943366710 * Visitas guiadas a bodega www.aginaga.com Kupeltegira bisita gidatuak SAGARDOTEGIAK | SIDRERIAS:

ANDOAIN Gartziategi Petritegi * Gaztañaga 943469674 943457188 OSTATUAK | ALOJAMIENTOS: 943591968 www.gartziategi.com www.petritegi.eus www.sidreriagaztanaga.com Gurutzeta * Rezola ATERPETXEAK | ALBERGUES: Mizpiradi 943552242 943555637 ANDOAIN ASTIGARRAGA URNIETA 943593954 www.gurutzeta.com www.rezolasagardotegia.com Albergue peregrinos Albergue Santiagomendi Pake Leku Residencia [email protected] Plazaola 678914503 Salesianos Irigoien-Herrero Sarasola 943555746 943590409 Erromesak | peregrinos: 943551841 | 659565360 943550333 www.sarasolasagardotegi.com [email protected] 610849345 santiagomendi. pakeleku@salesianosurnieta. www.irigoiensagardotegia.com [email protected] com ASTIGARRAGA Zapiain Alorrenea Larrarte 943330033 943336999 943555647 www.zapiainsagardoa.com www.alorrenea.com www.larrarte.net NEKAZALTURISMOAK | AGROTURISMOS:

Artola Lizeaga ANDOAIN URNIETA 943557296 943468290 HERNANI Ibarrola Txiki 943363007 [email protected] www.lizeaga.eus Akarregi Txertota 943590721 Kostegi 943365688 [email protected] 943330713 [email protected] Astarbe Mina [email protected] Montefrio 943557158 Illumbe-Goikoa 943361436 943551527 943555220 agroturismontefrio@ [email protected] www.astarbe.com Alberro 943550019 ASTIGARRAGA hotmail.com Zabalea 630562588 Oialume-Zar Arraspiñe 943331319 [email protected] Bereziartua * 943552938 Altzueta arraspine@ 943557978 www.oialumezar.com 943551502 arraspine.e.telefonica.net USURBIL Karobi (Zubieta) 943360635 www.bereziartuasagardoa.com www.altzueta.com Arratzain 943366663 infokarobi@karobizubieta. Oiarbide reservas@ net Etxeberria 943553199 Elorrabi agroturismoarratzain.com Artola 943557296 943555697 [email protected] 943336990 www.sidreriaetxeberria.com [email protected] [email protected] LANDETXEAK | CASAS RURALES: JATETXEAK | RESTAURANTES: ASTIGARRAGA URNIETA USURBIL Kaxkarre 943330205 Altzibar Berri 943557097 Troya 667232300 [email protected] [email protected] [email protected] ANDOAIN Iretza Zumardi USURBIL HERNANI 943330030 943336056 Barazar (ZUBIETA) Amama Klaudia www.iretza.eus Aginaga Arraigorri 656710609 943363358 Enbutegi 943553797 943031615 Zumitza 943550012 943366710 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] Kako 943551741 restaurantekako.com Artzabal Belazarte 943331569 Irigoyen 943366799 Danena 943590210 LASARTE-ORIA 943369139 [email protected] Etzabalzar 943333205 [email protected] Roxario [email protected] Gaztañaga 943551138 Goiegi Arratzain Pardiola 943333679 943591968 www.roxario.com 943361404 943366663 [email protected] sidreriagaztanaga.com www.goiegi.com 68 Yalde Atxega 69 Goiburu Golf club 943330530 El jardin 943371150 PENTSIOAK | PENSIONES: 943300845 chuletillasyalde.com 943049933 atxegajauregia.com ASTIGARRAGA ANDOAIN URNIETA goiburugolf.com eljardindevillaoria.es Barazar Pensión Astigarraga Pensión Andoain Oianume 943556683 Hiru HERNANI Larre 943361012 943363358 9433311600 943115811/656762724 [email protected] 943593600 [email protected] [email protected] Arrobi Lurra XXI Ibarrola txiki HERNANI Irrintzi 943550097 943369356 943363007 Babes 943008227 943592805 arrobiostatua.com 671955920 Zinkoenea 943550254 943550042 pensionbabes@ Martin Berasategi [email protected] [email protected] pensionbabes.com Goiko Itturri Errioguardaenea 943366471 Irigoien 943557867 943330291 martinberasategui.com 943372875 Ancizar 943557151 Pension Txingurri Txoko Maitea 673381303 errioguardaenea.com 943476074 [email protected] Txalaka Txartel txoko Olarrondo Arrobi ostatua [email protected] 943591604 943370192 943360376 943337211 Villa de Urnieta 943333866 Fagollaga txarteltxoko.com olarrondojatetxea. [email protected] [email protected] Leizaran 943550031 com 943593205 www.fagollaga.com Guria 943005650 contacto@ URNIETA Patri [email protected] restauranteleizaran. Irubidieta 943362725 com 943552843 Aballarri 943330525 Kentuene HOTELAK | HOTELES: Txertota Iturralde 943361127 ASTIGARRAGA LASARTE-ORIA 943590721 943590959 Adarra 943552036 kentuene.com Ler Argi 943331334 www.txertota.com restauranteiturralde. Sagarlore Hotela Ibiltze* 943365944 [email protected] com Sekaña 843931000 [email protected] USURBIL Txitibar Besabi 943362773 [email protected] 943570402 Jauregi 943330131 Txartel * 943362340 Hotel Aginaga ** HERNANI [email protected] 943550034 besabijatetxea.com Txikierdi [email protected] 943370668 943362735 Txintxua 943331750 [email protected] URNIETA Sansonategi Elutxeta 943556981 [email protected] ASTIGARRAGA 943331572 Zumeta HK10**** 943337357 sansonategi.com Guria 943362713 [email protected] Atxega Jauregia Akelenea 943005650 943376666 943333333 Santa Barbara 688638471 [email protected] sidreriaakelenea.com 943331317 pensionguria.com

943337357 APARTAMENTUAK | APARTAMENTOS: Goiko Itturri Saretxo HK10 943 55 78 67 943556481 www.hotelk10.com ASTIGARRAGA HERNANI USURBIL saretxojatetxea.com Ibai lur Oianume Pensión Astigarraga Aldagaia apartamentuak Usasku berri 943361195 943335255 Suharri 943556683 9433311600 639992230- info@ [email protected] www.ibailur.com 943359979 oianume.com [email protected] aldagaiaapartamentuak.eus Ipintza Ugaldetxo Zaldundegi Florida 30 943358703 [email protected] 688811724 943550240 943551008 www.ipintza.com | BARES: HERNANI TABERNAK AUTOKARABANA PARKINA: Ibaiondo industrialdea 31 PARKING PARA AUTOCARAVANAS: 943.33.70.28 www.hernaniturismoa.com ANDOAIN ASTIGARRAGA HERNANI LASARTE- URNIETA ORIA Elizondo Beizama Aralar Goi Mendi Lanbroa Ikatza Atxur Abend Aballarri Ostadar Astiarra El Caserio Arkupe Guria Olloki Bukoi Goiz Argi Avenida HK10 Trinerum Bodeguilla Gunea Buenetxea Zaldundegi Txindoki Ekaitz Guria Galiza Xauxar Aterpe Ibailur Jose Mari Guria Aker Beltz Kaizoku Karrero Izurde Hiru Kizki Onyl Ilargi USURBIL INFORMAZIO TURISTIKORAKO GUNEAK 70 Amama Kupela Atxiki Lasarte 71 Klaudia Pastoriza Deportibo Lavie Bordatxo PUNTOS DE INFORMACIÓN TURÍSTICA: Zeru Pentxe Horbel Sancho Tragoxka Txitibar Sagartxo Irrintzi Trumoi Zendoia Tokitxo Txiki Kitto Txanpa Aitzaga Migura Ikatza Kixkal Viña del Mar Artzabal HERNANIKO Urkiola Rioja Yolanda Txapeldun TURISMO INFORMAZIOA Xaxi Rufino Txiriboga Nafar kalea, 18 (Biteri). Txalaka Tamer Txirristra 20120 Hernani Irunberri Tripontzi 943-33.70.28 Gaztelutxo Txilibita Txuri Txoko [email protected] Olajauna Zumitza www.hernaniturismoa.com Bastero

ANDOAINGO TURISMO INFORMAZIOA La Salle Etorbidea, 6 (Urigain Etxea), JARDUERETAKO ENPRESAK | EMPRESAS DE ACTIVIDADES: 20140 Andoain 943 590 409 www.andoain.eus [email protected] Basque Cooltour Guhau 617948990 626786750 www.guhau.com www.basquecooltour.com L-Golf Club LEITZARAN BISITARIEN ETXEA Begi-Bistan 943554557 Otieta Parkea Leizotz auzoa, 48, 657794677 www.lgofclub.com (Leitzarango Bailararen sarreran) www.begi-bistan.com 20140 Andoain Miracampos Centro Ecuestre [email protected] Bizibiziki 943691608 670085574 943 590 409 – 943 300 929 www.bizibiziki.com www.hipicamiracampos.com www.leitzaran-andoain.eus Chillida-Leku 943335963 Paintball Puelaberri [email protected] 661568441 www.puelaberri.com Fronton Galarreta Frontoia SAGARDOETXEA MUSEOA 943551023 Sagardoetxea Kale Nagusia, 48. www.galarreta-jaialai.com 943550575 20115 Astigarraga www.oriamendi2010.com www.sagardoetxea.eus [email protected] Goiburu Golf Club Orona Fundazioa 943 55 05 75 943300845 943-33.55.88 www.sagardoetxea.eus www.goiburugolf.com www.oronafundazioa.org Donostia San Sebastián Biarritz

Bilbo GIPUZKOA SagardoTierra de sidralurra

Iruñea Vitoria-Gasteiz Pamplona

ANDOAIN · ASTIGARRAGA · HERNANI LASARTE-ORIA · URNIETA · USURBIL www.donostialdea.eus