Ks. Mgr Grzegorz Sosna PARAFIA PRAWOSŁAWNA MILEJCZYCE

Ks. mgr Grzegorz Sosna

PARAFIA PRAWOSŁAWNA MILEJCZYCE

Dawne miasto, obecnie wieś z siedzibą gminy, leży w odle- głości 30 km na południe od Bielska Podlaskiego, a 20 km na pół- nocny wschód od Siemiatycz. Zlokalizowane nad rzeką Krupą (dopływ Nurczyka), i jak podaje Słownik Geograficzny z XIX w. ,otoczone borami i bagnami, powierzchnia niska, grunt zły, pia- szczysty" (Słownik Geogr., t. VI, s. 21). W mowie potocznej nazwa miejscowości brzmi Mylejćyćy (ćyć) przymiotnik mylejćycki. Znawca toponimii południowo-wschodniej Białostoczyzny zalicza Milejczyce do nazwy patronomicznej od nazwy osobowej Milejko (derywat od cerkiewnego Milij, polski Milej (Kondratiuk, Nazwy Białostoczyzny, s. 126). Oprócz władz gminnych, Milejczyce posiadają: pocztę, gmin- ną spółdzielnię ze sklepami różnych branży, bank spółdzielczy, posterunek M.O., aptekę, ośrodek zdrowia, zakład weterynarii oraz zakłady przemysłowe, jak: gorzelnię, kaflarnię i zakład sieci elektrycznych. Od najdawniejszych czasów Milejczyce są siedzibą dwóch parafii chrześcijańskich — prawosławnej, (póź- niej unickiej, a od 1839 roku ponownie prawosławnej) i od 1556 roku rzymskokatolickiej. Historie obu parafii prawosławnej i ka- tolickiej ściśle są powiązane z dziejami Milejczyc. Autor kroniki cerkiewnej1 zapoczątkował zapis pod koniec XIX wieku. Rozpoczął od ogólnikowego ujęcia o Podlasiu (zresz- tą uznawanego powszechnie w owym czasie), że po rozgromieniu Jaćwingów, tereny te okazały się we władaniu Rusi i należały do księstwa Włodzimiersko-Wołyńskiego. Po upadku księstw dzielnicowych Rusi Kijowskiej, ziemie te przeszły do Korony Pol- skiej. Dalej kronika głosi, że królowie polscy widząc małą ludność, rozpoczęli jej kolonizację. Szczególnie sporo ludu osiedliło się tu po zajęciu przez Turków słowiańskich krajów: Bułgarii, Serbii i Bośni. Niektórzy uciekając spod jarzma tureckiego (szczególnie Bośniacy) znajdowali tu w Milejczycach swe miejsce zamieszka- nia (Kronika cerk. rkps. s, 1). W szybkim czasie miejscowość została zaludniona przez Lachów, Litwinów i pozostałych tu z czasów księstwa Włodzimiersko-Wołyńskiego — Rusinów. Szybko

41 Bielska, dlatego że na pół drogi i w stanie naszym Milejczycach nie możemy, my i będący z nami panowie, mieć dobrego odpo- czynku i leży na dzień jeden, dla braku dobrych karczem i targu dogodnego; pragnąc stację naszą Milejczycką przywieść do le- pszego stanu i pożytku, dozwoliliśmy tam zbierać ludziom i sadzić miasto, któremu z łaski Naszej szczególnej nadajemy prawo niemieckie magdeburskie, wedle którego mają się rządzić i postępo- wać na wieczne czasy mieszkańcy tak, jak w Bielsku i Mielniku. Na moczy rzeczonego prawa niemieckiego stanowimy wójta w Mi- lejczycach i wójtowstwo, tak, aby wójt nie mógł praw sądzić bez namiestnika Milejczyckiego, a od wszelkich przesądów i win po- winien dawać do zamku dwa grosze, a wójtowi trzeci. Wszyscy mieszczanie będą posłuszni wójtowi i niemieckiemu prawu, i w której tylko sprawie zostaną pozwani, odpowiadać powinni przed wójtem, burmistrzami i rajcami, wójt zaś i burmistrze wykracza- jący przed nami odpowiadać powinni, wedle tegoż prawa. Miesz- czanie corocznie nam dawać będą z włóki po jednym czerwonym złotym, połowę tego od połwłóczka, i trzecią część złotego od 1/3 włóki. Kto nie ma włóki a jeden dwór tylko, ten zapłaci sześć groszy. Skoro My sami osobiście do Milejczyc przyjedziemy, wtedy każdy da dla nas z domu po półćwierć owsa, po kurczęciu, a wszyscy razem kopę gęsi i cztery kamienie łoju na światło; któ- rego roku w Milejczycach nie będziemy, tego i opłata owsa, kur i łoju dawaną nie będzie. Innych danin (daczek) prócz tego składać nie powinni, ani służb żadnych odbywać i nie dawać pod- wód. Na rynku mieć powinni karczmy, browary, kotły pomierne i jatki wolne od wszelkiego płatu, tylko co sobotę dadzą na utrzy- manie naszego urzędnika sochaczkę, tak jak w Brześciu. Mają im być dane włóki i wypusty wolne. Drzewo na budowle i dalsze potrzeby brać wolno w powiecie brzeskim o mil cztery od Milej- czyc, prócz drzewa bartnego oraz z puszcz ziemskich. Wolno im w rzece Nurcu łowić ryby i raki, prócz naszego stawu. Dwa mieć będą wolne jarmarki na św. Stanisława w maju oraz na św. Bar- barę. Stało się i dano w Wilnie, na wielkim sejmie roku 1516, maja 4 dnia, indykta czwartego". (Daniłowicz I., Skarbiec dyploma- tów..., Wilno 1860, nr 2270, s. 292). Milejczyce otrzymały przywilej lokacyjny na prawie niemiec- kim na miejscu „stanu", leżącego pośrodku drogi z Mielnika do Bielska, na często, jak widać uczęszczanym gościńcu. Król prag- nął, aby przejteżdżający tamtędy urzędnicy i szlachta mieli w wzrosła ilość mieszczan i król Zygmunt I, król polski, chcąc pod- miejscu popasu karczmy i rynek, a w tym celu lokował miastecz- nieść rangę osady, darował jej prawo magdeburskie na lokaliza- 2 ko i obdarzył je prawem magdeburskim. Siady rozplanowania cję miasta . miejskiego są czytelne w prostokątnym placu po dzień obecny, Według nowszej pisowni, w tłumaczeniu na język polski, przy- gdzie stoi kościół. W odnośnym przywileju Milejczycom przezna- wilej brzmi następująco: „My, Zygmunt, król polski, książę li- czono rozległy wjazd do puszcz hospodarskich na cztery mile od tewski, i ruski, pruski i żmudzki, czynim listem obecnym wiado- miasteczka. Polski historyk Łowmiański powiada, że „był to akt

42 43 szczególnej łaski króla, który chciał dostarczyć mieszkańcom Mi- lejczyc warunków pomyślnego rozwoju" (H. Łowmiański, „Wcho- dy" miast litewskich, s. 10/407), Ateneum Wileńskie 1923, R. I. Przywilej obszernie uzasadniał motywy powołania miasta: „iż wbaczywszy iesmo trudnost pereiezdu ot Mielnika do Bielska sztoż na polowiey toie dorohi na stanu Naszom Milejczyczach..." Powołanie Milejczyc miało na celu przede wszystkim zaspokoje nie potrzeb dworu królewskiego. Istotne znaczenie posiada rów- nież fakt, że racją założenia miasteczka jest tu potrzeba założe- nia karczmy i targu, przy czym karczma występuje jako niezbęd- ny element komunikacji, targ zaś jako środek zaspokajania potrzeb w drodze wymiany (Wawrzyńczyk A., Rozwój wielkiej włas- ności na Podlasiu w XV i XVI w., s. 231). Z centrum powiatu brzeskiego, miasta Brześć, rozchodziły się liczne arterie komunikacyjne zarówno o ogólnym jak i lokalnym znaczeniu. Ważnym połączeniem była „wielka brzeska droga" łą- cząca Brześć z Bielskiem, prawdopodobnie przez Rokowicę, Kus- tyn, Wysokie Litewskie i Milejczyce. Z Milejczyc rozchodziły się drogi w rozmaitych kierunkach, z których najważniejsze łączyły Mielnik z Bielskiem. Są przypuszczenia, że to jest niewątpliwie prastara droga (Wawrzyńczyk A., tamże s. 37). Niektórzy autorzy w dokumencie lokacyjnym Milejczyc wyczytali, że przyczyną na- Milejczyce, Cerkwisko „Nikolszczyzna", miejsce, gdzie do roku dania praw miejskich była „konieczność polepszenia stanu kró- 1887 znajdowała się cerkiew Św. Mikołaja, przeniesiona później lewskiego pomiędzy Bielskiem Podlaskim a Drohiczynem, bo do- do Zubacz tychczas istniejący stan był bardzo podły i narażał na niewygo- dy" (Kosiński L., Miasta woj. białostockiego. Prace geograficzne nr 32, PWN W-wa 1962, s. 20; Baranowski I. T., Podlasie w prze- Powiat brzeski ciągnął się niezbyt szerokim pasem na północ dedniu Unii Lubelskiej. Przegląd Historyczny. W-wa 1908, s. 312). od Bugu i Muchawca. Jedynie w kierunku Milejczyc wcinał się Dla duchowych potrzeb mieszkańców dwojakiej wiary, w 1529 on. wąskim językiem zamkniętym biegiem Nurca i Nurczyka roku król Zygmunt I nadał dziesięcinę na kościół (Opis ruk. otd. między powiaty: kamieniecki, bielski, drohiczyński i mielnicki. V.P.B., wyp. I, s. 21, Vilno 1895), a będące tu cerkwie — mona- Posadłości królewske występowały tu w niezbyt dużych i rozrzu- styr jeden i parafialną cerkiew drugą „uposażył, nadzielił fundu- conych obszarach. Natomiast licznie zgromadziła się tu średnio szem, zagwarantował swobodę wiary dla każdego, a protekcją i mniej zamożna szlachta, jakkolwiek nie brak było i znaczniej- swoją przyobiecał bronić" (Kronika cerkiewna, rkps, s. 1). Dru- szych posiadłości (Wawrzyńczyk A., Rozwój wielkiej posiadłości kowane źródło dotyczące fundacji cerkwi przez króla odnotowa- na Podlasiu w XV i XVI w., s. 16). ło to w roku 1566 (L.E.V. 1873,67). Odnośnie samego miasteczka Milejczyce dochowały się doku- Miasto zostało wyposażone w 188 włók ziemi. Początkowo Mi- menty ż 1589 roku: 1. Doniesienie miiejczyckiego namiestnika lejczyce należały do woj. trockiego, potem do podlaskiego, a w Jana Tielatyckiego o jawnym niepodporządkowaniu się mieszczan końcu do nowego woj. brzeskiego, wraz z którymi po unii 1569 r. odnośnie zapłaty czynszu, zgodnie z królewskim dekretem i za- pozostały przy Litwie. rządzeniem właściciela miasta Jana Kiszki, pana Wileńskiego Według rewizji z 1566 r. miasto posiadało 108 włók ziemi. Z (Akta Vil., t. VI, s. 18), 2. Skarga miłejczyckich mieszczan na rzemieślników źródło wylicza 2 kowali, 3 kuśnierzy, 2 młynarzy, Żydów będących mytnikami przy komorach celnych w Łomazach 2 garncarzy, 2 krawców, szewca „siedzielnika"; znajdowały się tu i Włodawie za dokonanie różnych krzywd i niesprawiedliwości wtedy 2 karczmy miodowe, 15 piwnych i 10 gorzałczanych. Od podczas przewozu towarów przez wspomniane komory celne 1588 roku Milejczyce należały do dóbr stołu królewskiego eko- (Akta Vii., t. VI, s. 67), 3. Skarga miłejczyckich mieszczan na wło- nomii brzeskiej (Miasta polskie w 1000-leciu, t. I, s. 272). dawskiego celnika Żyda Szlomę Januszewicza, który niesprawie- dliwie zaaresztował ich wozy z chmielem (Akta Vii., t. VI, s. 89). 44 49 Zachowany dokument z dnia 22 czerwca 1615 roku ilustruje oględziny Milejczyc, które zostały zniszczone (zubożałe) przez żołnierzy konfederacji brzeskiej i gradobicie. Delegowany do Mi- lejczyc podsędek Bohdan Tymiński, relacjonował: „..dojrzałem wielkiego zubożenia tego miasteczka przez żołnierzy cofederatiey Brzeskiey wojska Sapieżyńskiego, tak też pogorzałych domów i gradobicia zboża, tak oziminy jak i jarzyny, i do króla jegomości suplikował,,,, że w mieście Milejczycach spustoszało i nie siano włók dla zniszczenia żołnierzów pięćdziesiąt cztery trzecim dwie, popowskich włók cztery spustoszało za zamarciem popów pogorzel ców, ukazali, ze wszystką majętnością pogorzałych domów sześć, w rynku spustoszałych sześćć, na ulicy Warwaryńskiej spusto szało domów pięć, na ulicy Mielnickiej spustoszało domów trzy, na ulicy Małej spustoszało domów cztery, na przedmieściu spu stoszało domów ośm; do tego pokazali w tejże relacji gradobicie, ze gradem Pan Bóg wybił przez wszystkie włóki miejskie, tak oziminy, jako i jarzyny dwie części pól ledwo trzecia część wca- le zboża zostało... weyżawszy w ich tak wielkie zniszczenie i zu- bożenia pomienionego miastaczka, tak przez żołnierza, jako z do- dopuszczenia Bożego przez grad przez podłość gruntu i ogień... od czynszów wszelkich, którzy byli powinni do Skarbu J.K.M., wolnymi uczynić... (Akty Vil., t. II, nr 104, s. 307—309). Król Zygmunt III pragnąc choć w części wynagrodzić konclerza Lwa Sapiehę, który był oddany w służbie krajowi, w 1615 r. nadaje mu dzierżawę szereszowską, a w 1618 roku otrzymuje w 6-letnią dzierżawę ekonomię brzeską z otynencjami do zamku należący- mi: folwark Rzeczyca, miasteczko Milejczyce, Połówce, Kijowiec, Piszczac, Łomazy, Wohin, Kodeniec i miasteczko poleskie Dywin (Sapiehowie, t. I, s. 172). W 1789 r. w Milejczycach zamieszkiwało 144 gospodarzy, którzy byli obowiązani płacić 3420 złotych 25 groszy czynszu, od- być po 20 szarwarków od gospodarstwa i dać po 8 gwałtów (prace poza kolejnością). W odróżnieniu od pańszczyźnianych chło- pów, nie wolno było ich zmuszać do pracy przy orce, bronowaniu i młócce. Poza tym byli oni zobowiązani pełnić nocną wartę. Po ostatnim rozbiorze Polski, od 1794 roku Milejczyce zna- lazły się w granicach Rosyjskiego Imperium. Caryca Katarzyna II, rozdając posiadłości ziemskie swoim faworyzowanym osobom, Ikona Sw. Mikołaja z parafialnej cerkwi Sw. Barbary Milejczyce przekazała hrabiemu Mikołajowi Rumiancewowi, ów- w Milejczycach czesnemu państwowemu działaczowi drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Rumiancew nie zechciał widocznie zająć się dalekim miasteczkiem, zagubionym wśród borów i la- wi. Zapisał się on w pamięci mieszkańców miasteczka jako suro- sów i sprzedał Milejczyce litewskiemu szlachcicowi Jagiminowi. wy wykonawca praw pańszczyźnianych nad mieszczanami, którzy Ten z kolei również w szybkim czasie przekazuje je następnym nie byli zobowiązani pońszczyznę odrabiać, a płacić jedynie właścicielom. Przez jakiś czas gospodarzem Milejczyc był Zuker- czynsz. Rozpoczęte walki w 1808 r. ciągnęły się prawie 40 lat, beker, który za zaciągnięte długi ustępuje Je niejakiemu Klejno- gdyż jeszcze w 1848 r. arendator miasteczka Buchawiecki karał

48 47 „obrońców swobody" od 100 do 200 uderzeń zmoczonymi łozami roku liczba wyznawców wynosiła 812 mężczyzn i 774 kobiety oraz "posypując winnych solą i mocząc spirytusem" (Rudczyk W., Ad osoby stanu duchownego — 2 mężczyzn i 8 kobiet (Centr. Gosud. supolnych krynic, Biał. kal. na 1977 g., s. 159). Istor. Archiv B.S.S.R., gor. Grodno). Na początku 1816 r. senat w Petersburgu rozpatrywał spra- W Milejczycach od niepamiętnych czasów istniała cerkiew św. wę „o nipowinowienji Milejczyckich krestijan". Podobne skargi Mikołaja. Dziś pozostała tylko posesja o powierzchni 0,82 ha w rozpatrywane były całymi latami. W 1820 r. Milejczanłe zbili centrum miasteczka, ogrodzona drewnianym płotem, a na miej- swego ekonoma, który rozpoczął sianokosy na mieszczańskich łą- scu ołtarza (prestoła) wzniesiono krzyż i ogrodzono. Na placu kach. Zasiali oni 60 morgów pańskiej ziemi, wcześniej odebra- ..Nikolszczyny" w okresie międzywojennym zbudowano dom dla nych od nich przez Klejna. Zastosowane represje zmusiły 93 oso- psalmisty. by odrabiać pańszczyznę, zaś pozostali kryli się po lasach. W 1822 Zachowana księga inwentarzowa3 z 1856 roku zilustrowała fi- roku pastwą pożaru padł pański dwór. Straty oszacowano na su- lialną cerkiew św. Mikołaja następująco: drewniana" gontem po- mę 9.000 złotych. Rząd zmuszony był sprowadzić żołnierzy uzbro- kryta, w większości spróchniała (znaczitielno vietcha), obita des- jonych, by uspokoić zbuntowanych. Następnego roku,, latem od- kami, nie wiadomo kiedy i przez kogo zbudowana. Ołtarz dłu- dział składający się z 20 osób uzbrojonej szlachty, otoczył obo- gości 4 arszyny, szerokości 8, wysokości 7. Podłoga i sufit z de- zem Milejczyce. Rok później w miasteczku znajdowało się 160 sek; kopuła pokryta gontem a częściowo blachą, na której usado- żołnierzy wojska carskiego. Właściciel ziemski Klejn miał już wiony żelazny krzyż. Sama cerkiew posiada 13 arszynów długoś- dość walki z „niepoprawnymi" Milejczukami. Chętnie odstępuje ci i 12 szerokości; dach nad nią gontowy, w większości stary, miasteczko, bratu grodzieńskiego gubernatora Andrejkowiczowi, posiadający w zakończeniu krzyż drewniany. W pritworze pełnią- który korzystając z pomocy wojska i policji, mocno ugruntował cym funkcję dzwonnicy znajdują się dzwony o ciężarze: pierw- swoją władzę nad poddanymi. Zażądał trzy dni w tygodniu wy- szy — 2 pudy i 22 funty, drugi — 2 pudy i 20 funtów. Cerkiew chodzić do pańszczyzny, dawać po 12 gwałtów i tyleż szarwarku. dookoła otoczona drewnianym parkanem". Księga inwentarzowa Za najmniejsze przewinienie oddawano w rekruty. zawiera również szczegółowy opis wewnętrznego wyposażenia. Sporządzona została ona, zgodnie z zarządzeniem moskiewskiego W 1824 r. policją gubernąlna w Grodnie odnotowała,:że miesz- kańcy Milejczyc „prebywali vsiegda w niepowinowienji svojemu metropolity Filareta, przez kler Milejczyckiej parafii, z dnia 23 dvoru pod vidom otyskanija svobody". Petenci w swojej skardze marca 1853 r. Na miejscu sprawdzona i podpisana przez ks. prob. z dnia 13. XI. 1824 roku uzasadniali: „nie byliśmy z samych da- A-dra Charlampowicza, diaczka Metodego Abramowicza, pono- wnych czasów w roli chłopów, nie oddawaliśmy żadnych powin- mara (zakrystiana) Piotra Radwańskiego i kamienieckiego dzie- ności do dworu pańskiego, a tylko płaciliśmy do skarbu czynszo- kana ks. Stefan Paszkiewicz w dniu 7 marca 1856 roku. wy podatek na równi z innymi królewskimi miastami i miastecz- W 1887 r. ówczesny prob. A-der Bursa otrzymał z Litewskie- kami byłego litewskiego kraju, korzystając z nienaruszonej wol- go Konsystorza zezwolenie na rozbiórkę i zgodnie z zarządzeniem ności, pierwszeństwa i przywilejów, zagwarantowanych listami z drewno użyć na wypiek prosfor. Wyznawcy byli przeciwni tej byłych polskich królów" (Rudczyk W., Jak Milejczuki buntowa- decyzji i wyraził zgodę na sprzedaż do wsi Zubacze z przezna- lisia. „Niva" z dn. 12. 09. 1978 r., nr 37/1072/, s. 1). czeniem przeróbki na cmentarną cerkiew. Przetrwała ona tam Spory między mieszkańcami Milejczyc a właścicielami mia- do lat 70-tych naszego stulecia, padając ofiarą pożaru spowodo- steczka trwały jeszcze dość długo. Na terenie gubernii grodzień- wanego piorunem. skiej w latach 30-tych XIX wieku zaczęły się rozgrywać wielkie Tak więc w II połowie XIX w. oprócz parafialnej cerkwi św. zmiany natury religijnej w życiu dotychczasowego Kościoła unic- Barbary w Milejczycach znajdowała się filialna cerkiew św. Mi- kiego. Wyznawcy unii w 1839 roku masowo przechodzili na łono kołaja oraz cmentarna w Sobiatynie. Kościoła prawosławnego. Wysiłki protopopa (dziekana) Leontija Zgodnie z geodezyjnym planem4 sporządzonym w 1869 roku, (Varvaryńskiego ?) biorącego udział w soborze Brzeskim 1597 parafialnej ziemi rejestrowano 121 dziesięcin, w tym: siedliska roku w sprawie unii i odmawiającego podpisu na zgodę zaprowa- — 1.41 dz., ornej 95,83 dz., sianokosu — 10.88 dz., pastwiska — dzenia unii, spełniły się po kilkuset latach (Kronika cer., rkps. 8,28 dz. i nieużytków 4.50 dz. Wspomniany areał gruntów znaj- s. 2). dował się w 12 miejscach o następujących nazwach: 1. Uroczys- W Milejczycach istniały dwie cerkwie — św. Mikołaja i św. ko Zaścinka — północno-zach. granica opierała się o grunta wsi Barbary, obie one po powrocie z unii stały się znowu prawosła- Grabarka, a północno-wsch. i południowo-zach. o granice gruntów wnymi. Parafialną była wówczas cerkiew św Barbary i w 1847 miasteczka Milejczyce, 2. Uroczysko Bereścianka — granica na

48 49 połudn.-zach. stronie opierała się o majątek Sasiny, właściciela Liczba wyznawców w 1878 r. wynosiła 2094 osób (L.E.V. 1878, Andrejkowicza, 3. Uroczysko Szyszkowaja Góra — granica półn.- 311). Samo miasteczko Milejczyce w 1885 roku zamieszkiwało zach. i połudn.-wsch. sąsiadowała z Andrejkowiczem, 4. — 5. 1588 mieszkańców (771 mężcz. i 817 kob.) w tym 627 Żydów. Uroczysko Zuruszczyzna — półn.-zach i połudn.-wsch. granica Zaś parafia prawosławna skupiała 2164 osób (1091 mężczyzn i gruntów opierała się o majątek Andrejkowicza, Sasiny, 6. Uro- 1073 kobiety (Słów. Geogr., t. VI, 421), a w następnym roku licz- czysko Pranki — półn.-wsch. granica dotykała majątku Pokanie- ba wyznawców wzrosła do 2193 osób (L.E.V. 1886, 128). Dane wo, a połudn.-wsch. i połudn.-zach. sąsiadowła z majątkiem Sa- sprawozdawcze z 1894 r. ilustrują liczbę parafian 1256 mężczyzn siny, 7. Uroczysko Wojkowszczyzna — półn.-wsch. strona opie- i 1307 kobiet zamieszkałych w 304 domach. W parafii oprócz rała się o granice pow. bielskiego, połudn.-zach. zaś dotykała gra- parafialnej cerkwi, istnieje 1 filialna i 1 cmentarna. Kler dyspo- nicy miasteczka Milejczyce; cały sianokos ocierał się o wieś Gra- nuje kapitałem 800 rubli (Izviekov, Statis. opis. Lit. jeparch., barkę, 8. Bez nazwy — grunta orne graniczące z majątkiem Sa- s. 125). siny, 9. Bez nazwy — sianokos o małej powierzchni; w eksplika- Pod koniec XIX wieku w Milejczycach przystąpiono do bu- cji oznaczony numerem 44, 10. Siedlisko i cerkiew św. Barbary, dowy nowej parafialnej cerkwi. Dnia 20 czerwca 1899 roku po- 11. Posesja cerkwi Św. Mikołaja i 12. Posesja po b. kościele, cer- święcono zakładkę, a budowę ukończono 8 września 1900 roku. kiew św. Ducha (Plan geodezyjny, oryginał z 1869 r.). Dane o 25 września tegoż roku z błogosławieństwa Ioakima, Biskupa Gro- gruntach cerkiewnych do wybuchu I wojny światowej były dzieńskiego i Brzeskiego dokonano wyświęcenia nowej cerkwi zmienne. Statystyka o cerkwiach z 1894 r. podaje ziemi 127 dzie- p. w. św. Barbary przez dziekana Wysoko-Litewskiego okręgu, sięcin (Iviekov N., Statis. opis. Lit. jepar., s. 125) a diecezialne ks. Bazylego Kraskowskiego i okolicznego duchowieństwa. Świą- sprawozdanie grodzieńskiej jeparchii z 1905 r. wykazują 106 dz. tynia wzniesiona została ze środków finansowych parafian i do- (Sprav. kn. Grod. jep. na 1905 r., s. 215). browolnych ofiar złożonych przez bogobojnych i szczodrych ofia- Same zaś cerkwie w Milejczycach były dobrze wyposażone rodawców. w przedmioty kultu religijnego. Promotorem w większości upię- W liczbie tej kronika cerkiewna wymienia wdowę moskie- kszenia świątyni było bractwo cerkiewne „istniejące od niepa- wskiego radcy Elżbietę Siemionowna Lamin. Szczególną gorliwość miętnych czasów", skupiające około 200 osób (Cer, kronika, rkps, w budowie cerkwi okazywał miejscowy kler oraz cerkiewny sta- s. 9). Honorowymi członkami bractwa byli księżna (kniahini) Ka- rosta Aleksy Pachwicewicz. Wszyscy oni odznaczeni zostali Błogo- tarzyna Pawłowna Szyryńska-Szachmatowa, żona księcia Ale- sławioną Gramotą. Zgodnie z kroniką cerkiewną, skrótowy opis ksandra Prochorowicza opiekunka (popieczitiela) Wileńskiego nowej cerkwi zilustrowany został następująco: drewniana, obita szkolnego okręgu (1870 r.) oraz Elżbieta Siemionowna Lamina, deskami, dach i kopuły pokryte blachą. Dwie kopuły — pierwsza wdowa po moskiewskim kupcu zm. w 1907 r. Z ważniejszych nad dzwonnicą, druga nad środkową częścią z czterema oknami. rzeczowych ofiar księżny Szyryńskiej-Szachmatowej należy wy- Obie zakończone żelaznymi krzyżami ośmiobocznymi, pozłocony- mienić kilka kompletów szat kapłańskich, różną cerkiewną bieli- mi. Ołtarz z południowej i północnej strony sąsiaduje z ryznicami znę upiększającą świątynię oraz srebrny kubek wyzłacany i 50 (zakrystiami). W ołtarzu dwa okna, w ryznicach po jednym, a w ikon papierowych. Natomiast parafianie zakupili 7 kompletów środkowej części dwanaście. Cała cerkiew na zewnątrz i wewnątrz, szat kapłańskich i 2 chorągwie (L.E.V. 1866, 625-27). W kilka lat jak również dach i kopuły pomalowane olejnymi farbami. Ołtarz później parafialna cerkiew św Barbary wzbogaciła się o 2 kom- od środkowej części oddzielony balustradą i podniesiony na 12 plety szat kapłańskich (35 rubli i 38 rubli., 3 razy, szaty na prestoł wierszkow 12 X 4,4 cm). Prestoł poświęcony na cześć św. Wielko- i żertwiennik (20 rub.), zasłonę do rajskich drzwi (9 rub.), napre- męczennicy Barbary, szczególnie czczonej przez miejscową lud- stolny krzyż (12 rub.), darochranitielnicę (14 rub.; odnowiono ność. W ołtarzu, na tzw. górnym miejscu, na ścianie wschodniej również ikonostas ze środków finansowych proboszcza. Cerkiew znajduje się obraz Zmartwychwstania Pańskiego o wysokości 2,5 cmentarna w Sobiatynie również otrzymała rzeczowe ofiary arszyna i jest kopią ikony rosyjskiego malarza Wiereszczagina. (L.E.V. 1873,15). Nad żertwiennikiem — Nierukotworenny Obraz Zbawiciela, sko- Według rozporządzenia Litewskiej diecezji cerkiew w Milejczy- piowany przez Jana Pajewskiego, brata ks. Teodora Pajewskiego, cach należała do dekanatu Wysoko Litewskiego i w skład parafii z obrazu malarza Makowskiego. Ikonostas dwurzędowy drewniany, należały następujące miejscowości: Milejczyce, Chanie, Chursy, rzeźbiony, ozdobiony pozłoconymi kolumienkami i pomalowany Jałtuszczyki, Grabarka Klimkowicze, Chańki, Kościukowicze, na biało. Zaprojektowany przez ks. prob. Teodora Pajewskiego Sobiatyno, Nurzec, Nurczyk, Bystre i Sasiny (L.E.V. 1876, 174). i akceptowany przez diecezjalnego architekta Prozorowa. Pierwszy

M 51 a odnowiona w 1903 r. przez ks. Teodora Pajewskiego. Poza tym znajdowały się tu ikony: Pokrow (Opieka) Matki Boskiej na płó- tnie; Matka Boska Radości Wszystkich Strapionych, umieszczona w zaszklonym kiocie; obraz Zbawiciela namalowany na desce; ikona Uspienija Najświętszej Marii Panny, św. Sergiusza z Radoneża — na desce, umieszczona za szkłem, ofiarodawcą której był Hila- rion Tymoszewicz. Tego samego ofiarodowcy była też ikona Matki Boskiej Smoleńskiej, na desce, w dębowym zaszklonym kiocie oraz św. Serafina Sarowskiego, na desce, za szkłem. Obraz św. Pantelejmona, na płótnie, w drewnianym kiocie, przekazał Jan Antonowicz. Stary obraz św. Mikołaja, szczególnie czczony, w kiocie, odnowił ks. Teodor Pajewski. O ikonie tej również wspomi- na Katalog Zabytków Sztuki: „ikona św. Mikołaja XVII w., ma- lowana na desce, przemalowana w XIX wieku". Wspomniany Ka- talog z wyposażenia cerkwi z czasów współczesnych odnotował i inne cenniejsze pozycje: vynosnyje ikony — procesyjne obrazy (feretrony) — 1. barokowy z XVIII w. z obrazem dwustronnym ludowo-barokowymi św. Barbary i św. Mikołaja; 2. ludowo-barokowy 2 połowy XVIII w z obrazami dwustronnymi: Matki Bos- Cerkiew Sw. Mikołaja na starym cmentarzu w Milejczycach kiej z Dzieciątkiem i św. Barbary; 3. ludowy 1 połowy XIX w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Mikołaja (Kat. Zab. Sztuki woj. białostockiego, 1966, maszynopis). rząd ikonostasu — w środku rajskie wrota, rzeźbione w rysunku Kronika podaje również wyposażenie dzwonnicy zbudowanej kiści winogronowych, pozłacanych. W nich są wkomponowane czte- łącznie z cerkwią. Znajdowało się w niej 7 dzwonów: 1. z 1678 r. ry okrągłe ikony Ewangielistów i dwa owalne obrazy — Archanio- z napisem łacińskim „Anno Domini 1678, Veni Sancte Spiritus", ła Gabriela i Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Po obu 2. z 1779 r. z napisem „Anno Domini 1779" i z wizerunkiem Zba- stronach rajskich drzwi znajdują się tzw. miestnyje ikony: Zba- wiciela (w podpisie greckie litery) i Matki Boskiej (z napisem wiciela i Matki Boskiej z Dzieciątkiem, malowane na płótnie. łacińskimi literami). Ważył on 8 pudów i 3 funty i był odlany ze Obraz Matki Boskiej jest kopią ikony z soboru św. Włodzimierza środków b. prob. Milejczyckiego cerkwi ks. Antoniego Duchnow- w Kijowie. W pierwszym rzędzie znajduje się także obraz patronki skiego. Początkowo był on w Andriańskiej cerkwi, a z chwilą cerkwi św. Barbary i ikona św. Sergiusza z Radoneża, której ofia- przejścia ks. Duchnowskiego do Milejczyc na probostwo, przenie- rodawcą był Bazyli Kocyk, rodem ze wsi Sobiatyn. Drugi rząd — siono również i dzwon. Życzeniem ofiarodawcy bowiem było, aby w środku nad rajskimi wrotami Ostatnia Wieczerza, a po bokach dzwon znajdował się tam, gdzie będą pogrzebane jego zwłoki. od niej ikony: Zmartwychwstania Pańskiego, Bożego Narodzenia, Spoczął ks. Duchnowski pod cerkwią św. Mikołaja w Milejczy- Wniebowstąpienia Pańskiego, Narodzenia Najświętszej Marii Pan- cach. 3. dzwon z 1818 roku z napisem słowiańskim „Hospodi, ny oraz wizerunki ze starego i Nowego Testamentu — wszystkie usłyszi głas moj i vopl moj k Tiebie da priidiet", 4. z 1652 r. z malowane na płótnie i umieszczone w pozłacanych ramach. Ikono napisem „Soli Deo gloria Anno Domini MDCLII na część i chwałę stas zwieńczony jest pozłacanym krzyżem. Pana Boga y s. Barbari ofiarował ten dzwon Theodor Ostapowicz". Kronika podaje wyposażenie środkowej części cerkwi. Z cenniej- 5. z 1865 r. ze słowiańskim napisem. Przelany zostaą z rozbitego szych przedmiotów należy wymienić ikony, a mianowicie: dwie dzwonu z cerkwi św. Mikołaja, wówczas już nie istniejącej, z do- małego formatu, owalne, srebrne 84 próby (cełowalnyje) ofiarowa- datkiem nowego materiału, 6. bez daty odlewu. Na nim dłutem ne przez P. i N. Sazonowych; ikona — Głowa Jana Chrzciciela (ze wyryte litery A.C., 7. z 1730 r. z napisem „Me fecit M.W. Ge- starej cerkwi), odnowiona przez ks. Teodora Pajewskiego; ikona randi Anno 1730". Dwa ostatnie dzwony — najmniejsze. Matki Boskiej z Dzieciątkiem, stara, cenne malowidło w drewniar Z cenniejszych ksiąg liturgicznych kronika wymienia Ewan- nym kiocie; obraz Zbawiciela błogosławiącego chleb i kielich, na gelię z r. 1780 drukowaną z „błogosławieństwa bpa Sylwestra płótnie, ofiarowanym w 1882 r. przez dzieci ks. Aleksandra Bursy, kir Rudenickiego za dzierżawy Stanisława króla polskiego. Pocho- 52 53 dząca z okresu unickiego wyjęta została z użytku i przechowy- 918, rok 1907 — 928 i 920, rok 1908 - - 10Ó0 i 983, rok 1909 — wała się jako drewnost — zabytek. Dwie Ewangelie z 1883 roku, 1001 i 988, rok 1910 — 1004 i 983, rok 1911 — 1002 i 986, rok wydania moskiewskiego, dużego formatu z wizerunkami Zmar- 1912 — 1004 i 1005, rok 1913 — 782 i 796, rok 1914 — 784 i 800. twychwstania Pańskiego i 4 Ewangelistów z prawej strony i z le- Zbliżał się okres wybuchu I wojny światowej. 19 lipca 1914 r. wej strony 5 obrazków — wszystkie ze srebra 84 próby. Dwie zarządzono mobilizację na wypadek wojny Rosji z Austro-Niem- Ewangelie małego formatu; jedna z 1838 r., a druga z napisem cami. Z rozkazu Głównodowodzącego Rosyjską Armią, dnia 1. 08. „Ierej Joakim Michałowicz". Z wyposażenia cerkiewnego należy 1915 r. z Milejczyc wywieziono cerkiewne dzwony do Mińska, a jeszcze odnotować dwa naprestolne, srebrne krzyże i dwa mie- następnego dnia została odprawiona ostatnia przed ewakuacją dziane pozłacane. O pierwszym była już wzmianka w 1725 roku; Liturgia Święta w cerkwi św. Barbary, gdyż 3 sierpnia nastąpił już wtedy był on zaliczony do bardzo „starinnych" — starych, wyjazd. Cerkiewne wyposażenie zakopano na cmentarzu pod gro- z napisem w języku słowiańskim. Drugi, srebrny, z lat 1863 — 64, bowcem ks. Aleksandra Bursy. Święty Antymins wywieziono i przysłany z Wilna. Z naczyń liturgicznych — kielichy srebrne, oddano w soborze w Słonimie, celem wysłania go do Moskwy. moskiewskiej czekanki (Kronika cerkiewna, rękopis). Proboszcz, ks. Teodor Pajewski zatrzymał się w siole Geniczes- Przed wybuchem I wojny światowej cerkiew św. Barbary koje, Twierskiej guberni, Mielitopolskiego powiatu, a parafianie wzbogaciła się jeszcze w cenniejsze ofiary rzeczowe; w 1907 r. — w różnych miejscowościach, przeważnie na Syberii. Pozostały w rzeźbiona grobnica z ikonami Zmartwychwstania i św. Niewiast kraju inwentarz martwy i żywy skazany został na zagładę, mia- (200 rub.); w 1909 r. „Golgota" (286 rub.), 1 para metalowych steczko spalono. Milejczyce zostały zajęte przez niemieckie woj- chorągwi z ozdobnymi kamieniami zakupione w 1911 r. przez ska dnia 10 siernia 1915 roku (Kronika s. 14). bractwo cerkiewne i w 1913 r. metalowy krzyż i ikona (procesjo- Po I wojnie światowej Milejczyce, już bez praw miejskich, nalne). liczyły 224 domy i 1180 mieszkańców (Miasta pol. w 1000-leciu, Na początku XX w. cerkiew w Milejczycach, jak i wszystkie 1.1, s. 272). Ludność prawosławna stopniowo wraca z uchodźctwa cerkwie Wysoko Litewskiego dekanatu, dotychczas należące do Według „Kliroyych Viedomostiej" z 1923 r. Milejczycka parafia Litewskiej diecezji, po utworzeniu Grodzieńskiej, znalazła się w zarejestrowała 3353 osób zamieszkałych w 439 domach, w nastę- w granicach tej ostatniej. Szkolny Komitet przy nowoutworzonej pujących miejscowościach: Milejczyce 134 domy i 1074 osoby, diecezji w 1901 roku podjął decyzję o budowie nowego obiektu Jałtuszczyki — 6 i 49, Kościukowicze — 9 i 70, Chańki — 8 i 69, dla cerkiewno-parafialnej szkoły w Milejczycach. Asygnowano Klimkowicze — 12 i 105, Chanie — 12 i 105, Chursy — 7 i 66, na ten cel sumę 907 rubli (G.E.V. 1901, 337). Istniała ona tu już Grabarka — 18 i 139, Sobiatyno — 62 i 530, Nurzec — 30 i 325, w 1870 roku z liczbą uczących się 32 chłopców (L.E.V. 1870, 466). Nurczyk — 11 i 93, Sasiny — 26 i 144, Bystre — 29 i 148, Białki Dane sprawozdawcze z 1905 r. odnotowały, że na terenie parafii — 32 i 206, Śnieżki — 43 i 230. istnieje 1 żeńska cerkiewno-parafialna szkoła z liczbą 63 uczniów, Zgodnie z rozporządzeniem władz państwowych, cerkiew w parafialne uczyliszcze — 98 uczniów i narodnoje uczyliszcze z Milejczycach została zakwalifikowana do parafii etatowej Sąsie- liczbą 90 uczniów (Sprav. kn. Grod. jepar. na 1905 g., s. 215). dnie cerkwie w Rogaczach, Zerczycach, Sasinach i Żurobicach, bę- Do 1903 roku milejczycka parafia składa się z tych samych dące do 1915 roku parafialnymi, zostały dołączone jako filialne miejscowości, gdy należała ona i do litewskiej diecezji, a miano- świątynie. W 1928 r. cerkiew w Rogaczach otrzymała status eta- wicie: Milejczyce — 105 domów, Jałtaszczyki — 6, Klimkowicze, towy filii, a mianowany kler do Rogacz objął i w duchową pie- — 10, Chańsk — 4, Kościukowicze — 8, Chanie — 7, Chursy — czę cerkiew i w Zerczycach. Tegoż roku, ze względu na niebez- 4, Grabarka — 10, Nurzyce — 19, Nurczyk — 10 i Sobiatyno — pieczeństwo akcji neounitów szerzącej się w Kośniańskiej parafii, 39 domów (Kronika cerk., s. 8). Wsie Sasiny i Bystre w 1903 r. do Sasińskiej cerkwi został mianowany stały duszpasterz. Jemu odeszły do sasińskiej, nowoutworzonej parafii, a w 10 lat później powierzono również cmentarną cerkiew w Sobiatynie. Przy Mi- również i Sobiatyno przypisano do Sasin. Liczba wyznawców przy lejczyckiej parafii pozostała cerkiew w Żurobicach, gdzie stałe milejczyckiej cerkwi parafialnej wynosiła 1148 mężczyzn i 1199 nabożeństwa odbywały się raz w miesiącu oraz zamówione Litur- kobiet (Sprav kn. Gród. jepar. na 1905 g., s. 215). Według cer- gie. Wieś Pokaniewo należąca dotychczas do Zerczyckiej cerkwi kiewnej kroniki, liczba osób przystępujących do Spowiedzi Świę- w 1928 roku z liczbą 295 osób została przyłączona do Milejczyc. tej w poszczególnych latach zarejestrowano: rok 1901 — 860 męż- W ten sposób zdezorganizowane życie religijne wróciło w części czyzn i 890 kobiet, rok 1912 — 863 i 889, rok 1903 — 861 i 892, do normy. Tego roku Arcybiskup Grodzieńsko-Nowogródzki rok 1904 — 865 i 898, rok 1905 — 913 i 920, rok 1906 — 920 i Aleksy, powracając ze święta parafialnego w Grabarce, w godzi-

54 nach popołudniowych dnia 19. 08 odwiedził cerkiew w Zerczycach W okresie międzywojennym Milejczycka parafia była drugi (gdzie odprawił molebien) i Milejczyce. Tu został odsłużony aka- raz wizytowana przez zarządzającego Grodzieńsko-Nowogródzką fist św. Barbary z molebnem i o godz. 24.00 w nocy, Jego Eksce- diecezją, Biskupa Kamień-Koszyrskiego Antoniusza w dniu 10 lencja z Milejczyc odjechał na stację kolejową Nurzec celem po- lipca 1934 roku. W owym czasie zgodnie z „Klirovoj Viedomostiu" wrotu do Grodna (Wiad. Pol. Kościoła Praw., 1928, XVII, 7). parafia zarejestrowała 2329 osób w następujących miejscowoś Cerkiew na wizytację biskupa zdążyła zaleczyć rany zadane ciach. Milejczyce — 852 osób, Jałtuszczyki — 60, Klimkowicze ewakuacją ludności i ciężką sytuacją po powrocie z uchodźctwa. — 92, Chańki — 43, Kościukowicze — 70, Grabarka — 115, Po- Wysiłkiem mieszkańców wsi Chanie, cerkiew św. Barbary ogro- kaniewo z kolonią —• 320, Chursy — 3.0, Nurzec — 290, Nurczyk dzona została płotem drewnianym. W Warszawie zakupiono 4 ma- — 65, Chanie — 102, Hornowo — 67, kol. Hornowo — 20, kol. łe dzwony o łącznym ciężarze 7,5 puda. Duży dzwon około 7,5 Hornowszczyzna — 26, Choroszczewo — 91, kol. Choroszczewo — puda ciężaru zamówiono z napisem „Żertwa prichożan Milejczy- 40, Wałki — 35, Malewicze — 11 osób (Klir. Vied 1937). Autorzy, ckoj cerkwi, 1926 god". Cerkiew zewnątrz i wewnątrz odremonto- pozostawiający swoje zapisy w cerkiewnej kronice, zgodnie za- wano i przyozdobiono w nowe rzeczowe ofiary. znaczają, że inicjatorami poczynań mających w założeniu dobro W następnym roku przystąpiono do kapitalnego remontu cerkwi, były przeważnie parafianki. Toteż siestriczestwo (bractwo) cmentarnej cerkwi. Głównymi ofiarodawcami byli: miejscowy pod przewodnictwem starszej „siostry" Anny Teodorowicz dnia psalmista Łukasz Janowicz i mieszczanin A. Prokopowicz. We- 19 02 1937 roku zostało nagrodzone Pochwalnym Listem (Voskr wnątrz wstawiono ikonostas, a cerkiew pokryto dachówką. Zgod- Czt 1937, 255) nie z życzeniem parafian odremontowano świątynię zaplanowano Wybuch II wojny światowej sparaliżował życie religijne. Na- przenieść na posesję po dawnej cerkwi św. Mikołaja tzw. Nikol- stąpił okres trwogi, bezprawia i koszmaru. Dnia 23 czerwca 1941 szczyznę. Wstrzymano się z wyświęceniem. W 1928 roku poczy- roku do miasteczka wkroczyli już hitlerowcy. Podczas walki z niono starania przed władzami państwowymi różnych szczebli o Niemcami zginęło 40 żołnierzy radzieckich oraz około 30 osób takowe pozwolenie. Jednocześnie wystąpiono na drogę sądową o cywilnych różnej narodowości. Hitlerowcy dokonali egzekucji w eksmisję budynków znajdujących się na cerkiewnym placu, dniu 24. 06. 1941 r., rozstrzelano wtedy 10 osób z Milejczyc (Mia- wzniesionych przez 7 rodzin narodowości żydowskiej. Rozpoczęty sta pol. w 1000-leciu, I, 272). Żołnierze radzieccy zostali pocho- proces w 1928 roku zakończył się dopiero w 1931 roku. Wyrokiem wani w ogólnej mogile przy szosie Milejczyce — Kleszczele na sądowym za parafią przyznano plac pocerkiewny i zwrot 1/3 ko- wzgórku. W kilka lat później miejsce to powiększyło się, gdyż tu sztów sądowych. W szybkim czasie przystąpiono do oczyszczenia w roku 1944 pochowane były zwłoki żołnierzy radzieckich, któ- cmentarza „Nikolszczyny" od zabudowań, celem wzniesienia tam rzy zakończyli swój szlak bojowy w okolicy Milejczyc (Biel. kal. domu dla psalmisty. Szło to wszystko jednak bardzo opornie. na 1971 g., s. 136 Niva z dn. 28. 05. 1978 r. np 22 (1161), s. s. L4). Projekt przeniesienia cmentarnej cerkwi na miejsce, gdzie Lata okupacji niemieckiej zaznaczyły się na tym terenie szcze- stała cerkiew św. Mikołaja, nie został nigdy zrealizowany. Po- gólnym terrorem. W Milejczycach spotyka się element o ten- zostawiono ją na starym miejscu i dnia 9 maja 1929 roku wyświę- dencjach rewolucyjnych już w 1906 roku. Kronika cerkiewna od- cono pod wezwaniem św Mikołaja. Konsekracji dokonał dziekan notowała wystąpienie działaczy komunistycznych w 1936 roku. siemiatycki, ks. protojerej Wiaczesław Skabałłanowicz (Cerk. Okres okupacji niemieckiej stworzył konieczność wzmożonej kronika, s. 17). działalności ruchu partyzanckiego. Władze niemieckie pośrednio W następnym roku przystąpiono do malowania cerkwi św. Bar- ograniczały i życie religijne. Zażądały oddania cerkiewnych bary. Odnowiono stary ikonostas, który po dzień obecny znajduje dzwonów, a nabożeństwa można było odprawiać w godzinach od się w tej cerkwi i na stałe został umieszczony po lewej stronie 8.30 do 10.30 z rana. Zgodnie z „Klirovą Viedomostią" z 1943 ro- środkowej części świątyni. ku ilość wyznawców przy Milejczyckiej parafii zarejestrowano Miasteczko Milejczyce po straceniu praw miejskich w okre- w liczbie 2196 osób. Są to miejscowości: Milejczyce — 653 osoby, sie międzywojennym przekształciło się w miejscowość o charak- Hornowo — 102, Grabarka — 123, Wałki — 27, Klimkowicze — terze letniskowym (Miasta w 1000-leciu, I, 272). W latach 30-tych 90, Nurzec — 268, Nurczyk — 45, Kościukowicze — 57, Pokanie- liczyło ono 2.085 mieszkańców, w tym 1.002 prawosławnych, 187 wo — 341, Chanie — 111, Chursy — 43, Chańki — 40, Jałtusz- katolików i 894 Żydów (Orłowicz, Przewodnik po woj. Białostoc- czyki — 98, Choroszczewo — 139, kol. Osinki — 16, kol. Pod- kim, 190). mokłe — 19, i w. Malewicze — 24 osoby (Klir. Vied. 1943). 56 57 Okres okupacji dobiegał końca. Władze niemieckie dnia 14 Na „Nikolszczynie" przed II wojną światową zbudowany zo- lipca 1944 r. wydały zarządzenie o ewakuacji miejscowej ludnoś- stał dom dla psalmisty. Uciekające wojska niemieckie w lipcu ci w głąb Niemiec. Mieszkańcy, odmawiający wyjazdu, w obawie 1944 r. zniszczyły go. Z bardzo ciekawą inicjatywą (niespotykaną przed represjami kryli się w bezpiecznych miejscach. Dnia 20 pił proboszcz i parafialna rada cerkiewna. W dniu św. Mikołaja, lipca wkraczające radzieckie wojska toczą zaciekłe boje. Milejczy- 9 maja 1949 r., na podwórku proboszcza zorganizowano fantową ce w połowie zostają spalone. Giną też ludzie. Cerkiew i budynki w życiu parafialnym) o pozyskaniu środków na odbudowę wystą- parafialne szczęśliwie przetrwały w całości. Pierwsze nabożeństwo loterię, która dała dochodu 53.400 złotych (w ówczesnych pie- po zakończeniu działań wojennych odprawiono dnia 31 lipca 1944 niądzach). Zebrana kwota dała możność przystąpić do wzniesie- roku. Pod koniec 1944 roku zgdnie z prozumieniem między rzą- nia domu dla psalmisty, zakończenie budowy którego nstąpiło w dami ZSRR i Polski rozpoczęła się ewakuacja Białorusinów do październiku następnego roku. BSRR. W kwietniu 1945 r. z Milejczyc wyjechało 18 rodzin. Z innych miejscowości jak: Hornowo, Choroszczewo, Pokaniewo, W końcu 1949 roku, cerkiewna kronika odnotowała radosny Nurczyk oraz z pozostałych wsi parafialnych również odbywały się fakt w życiu religijnym miasteczka Milejczyce.. Na prośbę miej- wyjazdy. Akcję ewakuacyjną przyspieszały grasujące tu bandy scowych wyznawców, katolicki proboszcz, ks. Wincenty Franckie- terrorystyczne o zabarwieniu rabunkowym oraz oddziały podzie- wicz, wyraził zgodę na przekazanie prawosławnym znajdującej mia reakcyjnego. Ogółem z Milejczyckiej parafii wyjechało około się dotychczas w świątyni rzymskokatolickiej (przed rewindyka- 40% dotychczasowych jej wyznawców (Kronika cerkiewna, rkps, cją — prawosławna cerkiew Sw. Ducha) ikony Sw. Trójcy o roz- k. 20). miarach 108 X -80 cm malowanej na płótnie, i obstalowanie na jej miejsce obrazu św. Stanisława, patrona miejscowego Kościo- Tuż po wojnie, w latach 1945 i 1946, w Kościele Prawosław- ła. W listopadzie ikona była dostarczona na plebanię prawosław- nym na terenie Województwa Białostockiego zachodziły istotne ną, skąd dnia 27 listtopad uroczyście przeniesiona do parafialnej zmiany w organizacji powojennego życia parafialnego. Od grud- cerkwi. nia 1944 r. opieką duchową objął Białostockie Arcybiskup Miński Zgodnie z kroniką cerkiewną w przeciągu 1949 i 1950 roku i Białoruski Bazyli. W czerwcu 1946 r. zwierzchnictwo objął cerkiew św Barbary pokryta została nową blachą i otrzymała Przewodniczący Tymczasowego Kolegium Rządzącego Polskiego dwa nowe dzwony firmy „Antoni Kruszewski — Węgrów"; Prawosławnego Kościoła Arcybiskup Białostocki i Bielski Tymote- pierwszy zakupiony za sumę 289.000 złotych o ciężarze 255 kg usz (Szretter). z napisem „Soorużen usierdijem pricohożen i żertvovatielej k cerkvi śv. Viel. Varvary w Milejczycach — 1950 g." i drugi o cięża- Po stabilizacji życia cerkiewnego i pokonaniu wszystkich tru- rze 35 kg. Dawne dzwony cerkiewne — w 1943 r. niemiecki oku- dności powojennych, w 1947 roku Milejczycka parafia rozpoczęła pant wywiózł w nieznanym kierunku. W 1952 r. cerkiew wzbo- starania o przeniesienie cerkwi św. Mikołaja, przkazanej 50 lat gaciła się o nowy kiot do ikony Matki Boskiej Vsiech Skorbiasz- wstecz do Zubacz. Parafianie milejczyccy, pomimo nieobecności czych Radosti, za sumę 2.500 złotych. Za wysiłki w dziele ofiar- tej świątyni, byli zawsze bardzo przywiązani do niej, a miejsce ności i gorliwości o wyposażenie świątyni parafianie Mikołaj Te- gdzie ona stała, czczone jest po dzień dzisiejszy. Przez dłuższy odorowicz, Włodzimierz Abramowicz z Milejczyc oraz Paweł okres na „Nikolszczyźnie" były organizowane w dniu św. Miko- Karczewski z Chań i Maria Kaniuka z Hornowa nagrodzeni zo- łaja uroczyste procesje. Zabiegi o powrót cerkwi z Zubacz nie zostali „Pochwalnymi Listami". stały uwieńczone sukcesem. Zyskały na tym: sama cerkiew św. Mikołaja w Zubaczach, gdyż została odpowiednio odremontowa- - W lipcu 1951 r. w życiu Prawosławnego Kościoła w Polsce na, a miejsce gdzie ona dotychczas stała w Milejczycach, tzw. odbyło się doniosłe, historyczne wydarzenie, związane z intro- ,,Nikolszczyzna", wysiłkiem proboszcza i członka Komitetu Cer- nizacją Arcybiskupa Lwowskiego i Tarnopolskiego Makarego kiewnego Włodzimierza Abramowicza, doprowadzono do należy- (Oksijuka) na Metropolitę Warszawskiego i całej Polski (Por.: Ró- tego stanu. W niedzielę po św. Michale miejsce to zostało uroczyś- życki K., prot.: Cerkovnoje torżestvo w Varszavie — Żur. Mos. cie poświęcone. Tegoż roku, podczas święta parafialnego św Bar- Patr. 1951, VIII, 43-7). Nowy Zwierzchnik, wizytując klasztor na bary (4. 12/17. 12. 1948 r.), Milejczyce wizytował Biskup Michał Sw. Górze Grabarce, podczas święta Przemienienia Pańskiego, w (Kiedrow), czasowo zarządzający Białostocką diecezją. Nieoficjal- drodze powrotnej zawadził o Milejczyce, a w następnym roku nie Biskup Michał gościł także u miejscowego proboszcza w la- również o Milejczyce i Sasiny. Przy wizytacji parafii Kleszcze- tach 1947, 1949, oraz w 1951 r. (zm. 6. 11. 1951 r.). le w dniu Uspienija Matki Boskiej nie ominął również Milej- czyc. Święta Góra Grabarka na święto Spasa corocznie ściągała 58 59 tłumy pielgrzymów. Były urządzane procesje (krestnyj chod) z wnianej. Według rejestrów pomiarowych przy parafii prawosław- okolicznych parafii. Między innymi „Kronika cerkiewna" odno- nej w Milejczycach figuruje: siedliska 2,09 ha, placu pod cerkwią towała takowe i z Milejczyckiej parafii. św. Barbary 0.21 ha, plac b. cerkwi św Mikołaja 0.82 ha, cmen- Pod koniec 1953 roku w Milejczycach przystąpiono do zało- tarz stary 1.14 ha, cmentarz nowy 2.19 ha oraz łąki 3.05 ha i żenia nowego cmentarza. Zlokalizowano go w odległości 250 me- pastwiska 0.60 ha; łącznie 10.10 ha (Rejestr pomiarowy, Milej- trów za Milejczycami w sosnowym lesie, przy szosie do Siemia- czyce, nr 3 i 19). tycz. Nie zapomniano i o starym cmentarzu, znajdującym się w Chrzty, śluby, i zgony parafii w Milejczycach p.w. św. rozwidleniu dróg na Klukowicze i Rogacze. Ogrodzono go drew- Barbary, według księg metrykalnych. nianymi sztachetami. Cerkiew parafialną w 1958 r. wewpątrz Kronika cerkiewna głosi, że originały ksiąg metrykalnych pomalowano olejnymi farbami oraz pozłocono ikonostas i kioty. znajdowały się w cerkwi od 1780 r. do 1843. Do roku 1835 były Skrupulatny kronikarz nie ominął odnotować nieszczęścia prowadzone w języku polskim, a następnie w języku rosyjskim. jakim był pożar w miasteczku. Siedząc zapisy należy zaznaczyć, Od 1843 r. do 1905 r. przy cerkwi znajdowały się kopie ksiąg że takowe bardzo często nawiedzały Milejczyce, szczególnie od (Kronika, rkps, k.6). W „Opisąniji dokumentov archiva zapadno- piorunów. Pożar września 1959 r., drugi z kolei w tym roku, ruskich uniatskich metropolitov" t II, s 1183 wspomniane jest, strawił sporo budynków mieszkalnych i gospodarczych. Z inicja- że kopie metryk Brzeskiej unickiej jeparchii, Milejczyckiej, cer- tywy proboszcza ks. T. Tokarewskiego zorganizowano „Komitet kwi p.w. św. Barbary było: o urodzonych od 17. 10. 1780 r. do niesienia pomocy pogorzelcom". Starsi mieszkańcy porównywali 30. 10. 1798 r„ o zaślubinach od 2. 11. 1747 r. do 5. 07. 1798 r. i powstałe szkody ze skutkami pożaru 1912 roku w Milejczycach, o zmarłych od 1. 09. 1780 r. do 28. 08. 1798 r. Zgodnie z zarzą- kiedy to centrum miasteczka spłonęło całkowicie. W rezultacie dzeniem, księgi metrykalne parafii prawosławnej w Milejczycach zorganizowanej teraz zbiórki, w niektórych parafiach zebrano w 1946 r. zostały przekazane do Urzędu Stanu Cywilnego w Mi- dla milejczyckich pogorzelców 3.000 złotych, 7.000 kg zboża, lejczycach, tj. roczniki 1889 — 1945 (skąd dane liczbowe o odzież, buty oraz przedmioty codziennego użytku. chrztach, ślubach i zgonach, dnia 23. 02. 1973 r. zostały wypisane): W następnym roku w ramach wizytacji Siemiatyckiego deka- chrzest ślub zgon natu w dniach 21—22 lipca 1960 r. był w Milejczycach Biskup Rok chrzest ślub zgon Rok Bielski Bazyli, Wikariusz Warszawsko-Bielskiej diecezji, obec- 1862= 112 17 44 1891 138 14 78 ny Metropolita (Archipastyrskoje posieszczenije prichodov — 1863 110 13 73 1892 135 21 113 Cer. Vest., 1960, VII, 5-13, foto). W kronice Milejczyckiej cerkwi Biskup Bazyli pozostawił następujący zapis: ...Vies'ma tronut tio- 1864 90 29 48 1893 130 24 111 płoj vstreczej... tam pravosłavnyj duch, tam żyvoj vieroj błaho- 1865 104 21 28 1894 145 26 86 czestivyj nasz naród żivjet... (Kronika cer., rękopis). Nieoficjal- 1866 119 11 41 1895 152 21 94 nie Biskup Bazyli, wówczas już Ordynariusz Wrocławsko-Szcze- 1867 90 17 38 1896 139 18 79 cińskiej diecezji, odwiedził Milejczyce 1 kwietnia 1961 r. i 12 1868 117 1897 67 grudnia 1962 roku. 14 44 143 20 1869 13 41 1898 17 93 Z nowszego wyposażenia cerkwi należy wymienić: ikony św. . 110 138 Barbary i św. Onufrego. Namalowane one zostały przez W.S. 1870 103 19 64 1899 108 13 99 Urusowa z Jabłoczeńskiego klasztoru o rozmiarach 82 X 116 cm 1871 105 10 49 1900 139 25 122 na folii i 24. 12. 1962 r. wyświęcone. W następnym roku rozpo- 1872 104 16 66 1901 121 24 57 częto grodzenie nowego cmentarza cementową cegłą. Projektowa- 1873 115 13 94 1902 133 23 59 no tu także wznieść cmentarną kaplicę. Wyjazd proboszcza ks. T. Tokarewskiego do Bielska, wstrzymał realizację tego planu. 1874 110 19 59 1903 98 . 16 102 Następni proboszczowie kontynuowali ogrodzenie nowego cmenta- 1875 89 24 76 1904 96 18 76 rza, a w ostatnim czasie zadbano o przyzwoite żelazne ogrodzenie 1876 123 14 64 1905 89 18 55 starego cmentarza. Wysiłkiem obecnego proboszcza odremonto- 1877 96 16 61 1906 66 29 84 wano cerkiew parafialną św. Barbary, a stary drewniany parkan 18786 98 22 69 1907 113 24 56 zamieniono na żelazny na cementowym fundamencie. Poczyniono też starania o budowę nowej murowanej plebanii obok starej dre- 1879 135 18 50 1908 97 20 46

60 61' Kler parafialny. Książa, — Najwcześniejsze wiado- Rok chrzest ślub zgon Rok chrzest ślub zgon mości o duchownych prawosławnych w Milejczycach sięgają po- 1880 103 23 70 1909 104 20 57 czątku XVI w. Zgodnie z kroniką cerkiewną takowymi byli: Ma- 1881 101 31 47 1910 87 18 72 licha, Kalisz i Peć (imiona nie są znane — Kronika, rkps. k. 9). W 1597 roku w Milejczycach protopopem (dziekanem) był Leontij 1911 ' 113 1882 107 19 105 27 48 Warwaski (nazwisko zapewne wywodzi się od cerkwi św. War- 1883 128 29 105 1912 90 25 59 wary, w przeciwieństwie do cerkwi św. Mikołaja). Brał on udział 1884 116 26 101 1913 106 14 47 w Brzeskim soborze, odmawiając złożenia podpisu swego na zgo 1885 132 23 86 1914 81 11 51 dę wprowadzenia unii kościelnej 1596 r. Dalszy los jego nie jest 1886 125 19 87 1915« 29 2 27 znany, a nad parafią w pierwszej połowie XVII wieku opiekę duchową roztoczyli księża uniccy. W księdze aktów Brzeskiego 1887 131 21 73 19219 107 28 78 7 sądu miejskiego występuje dwóch prezbiterów Milejczyckiej cer- 1889 152 27 92 1922 145 59 96 kwi: w księdze z roku 1676 — ks. Jan Miśkiewicz, a w 1677 r. 1890 158 18 115 1923 152 43 43 — ks. Michał Radionowicz (Akta Vii., t. III, s. 263). 1924 149 50 59 1951 47 18 27 Z pierwszej połowy XVIII w. kronika cerkiewna wymienia 1925 171 35 38 1952 52 11 16 duchownych: Jan Teodorowicz, Piotr Korytyński i Piotr Kotowicz. 192610 242 56 1953 47 14 17 Te same źródło wymienia: ks. Mikołaj Zabłocki (1780—1785), ks. Gabriel Goroszkiewicz (1785—1786) i ks. dziekan Drohiczynski, 1927 232 59 113 1954 37 16 28 Antoni Duchnowski (1786—1794), pochowany przy cerkwi sw. Mi- 1928 219 63 90 1955 38 20 18 kołaja. Przy ks. Duchnowskim wikariuszami byli: ks. Stefan Om- 1929 78 59 64 1956 50 18 18 czkiewicz, ks. Grzegorz Marianowicz i ks. Antoni Szymański. Ten 1930 191 41 67 1957 48 22 20 ostatni do 1812 roku był proboszczem parafii, a wikariuszem u 1931 154 36 70 1958 66 11 16 niego pozostawał ks. Teodory Noskowicz, późniejszy administrator do czerwca 1825 roku. W metryce o urodzonych cerkwi Zerczyc- 1932 156 43 62 1959 59 14 12 kiej za 1817 rok na stronie 12 widnieje podpis: x Teodozy Nosko- 1933 140 25 79 1960 43 7 19 wicz, administrator Milejczyckiej", natomiast przy chrzcie dziecka 1934 117 34 77 1961 42 11 16 z Pokaniewa dn. 13. 05. 1825 r. zapis poświadczył: „ks. Grzegorz 1935 168 27 60 1962 31 11 21 Zakrzewski, administrator Milejczycki" (Akta Stanu Cywilnego 1936 129 27 79 1963 36 6 18 par. unickiej w Żerczycach (1798—1835) — PA.P. Bielsk Podl., syg. 74). Inne źródło podaje, że w 1821 roku był tu ks. Zacharze- 1937 117 36 52 1964 32 9 15 wski (zapewne: Zakarewski), widocznie na stanowisku wikariusza 1938 102 21 41 1965 35 10 9 (L.E.V. 1890, 172). Przebywał on w Milejczycach do 1833 r.,. 1939 96 17 51 1966 29 11 16 a zwłoki jego pochowane zostały na cmentarzu parafialnym, około 1940" 91 21 65 1967 31 9 15 obecnej kaplicy. Przy nim pracę wikariusza rozpoczął ks. Stefan 1941 128 70 79 1968 32 8 13 Szołgini. Za nieprzyjęcie do nabożeństwa ksiąg (służebnika) moskiewskiego wydania, pozbawiony był w styczniu 1835 roku sta- 1942 88 32 51 1969 30 8 22 nowiska proboszcza. Po nim do Milejczyc przyjeżdża ks. Alek- 1943 66 23 35 1970 38 11 14 sander Charłampowicz, ostatni unicki paroch. Po przyjęciu pra- 1944 56 13 67 1971 32 9 28 wosławia w 1839 roku, przebywał on na stanowisku proboszcza 1945 59 14 43 do 1868 roku. Od stycznia 1860 roku pomocnikiem jego był zięć, 194612 52 16 46 ks. Aleksander Bursa, który 4 marca 1868 roku objął zarząd nad 1947 41 19 23 parafią. Pozostawał on w Milejczycach do chwili śmierci dnia 15. 10. 1882 r. (L.E.V. 1882, 389). Pochowany został obok teścia na 1948 58 16 27 parafialnym cmentarzu. Inne źródło podaje, że 22 kwietnia 1868 r. 1949 47 16 25 proboszczem mianowany został ks. Hipolit Pajewski. Po krótkim 1950 42 11 16 czasie przeniesiono go w stan spoczynku. W 1889 r., w rocznicę

62 63 50-lecia połączenia unitów z prawosławiem, ks. H. Pajewski za (Wiad. Metr. 1927, II, 4). W lipcu 1927 r. ks. Andrzej Turowski okres 50-letniej nienagannej pracy duszpasterskiej nagrodzony był przeniesiony był do Jałówki a do Milejczyc przybywa proboszcz „Gramotą" (L.E.V. 1889, 186). Zmarł dnia 21 października 1889 V. parafii Suchopolskiej, ks. Roman Łotocki (Wiad. Metr. 1927, VII, i pochowany został przy b. cerkwi św. Ducha (Nekrolog: L.E.V. 6) i mianowany członkiem Rady Dekanalnej okręgu Siemiatyckie- 1889, 418—-9). W 1935 roku zwłoki jego przeniesiono na cmentarz go. W październiku 1934 roku ks. Łotocki na żądanie władz pań- przy cerkwi św. Barbary i pogrzebane od strony wschodniej. Po stwowych opuszcza Milejczyce, a w 18 sierpnia mianowany zo- śmierci ks. A. Bursy parafią zarządzał (20. 09. — 1. 12. 1882 r.). staje tu ks. prot. Konstanty Michajłow. On z kolei ustąpił swe ks. Bazyli Charłampowicz, proboszcz z Rogacz (L.E.V. 1890, 448). miejsce 4 marca 1936 r. dla ks. Piotra Rodkiewicza, który przez W dniu 9 listopada tegoż roku proboszczem mienowany był syn kilka miesięcy obsługiwał i cerkiew w Sasinach, należącą do ks. Hipolita Pajewskiego, proboszcz Barszczewskiej cerkwi, dzie- Milejczyckiej parafii. W kwietniu 1937 roku ks. Rodkiewicz po- kan okręgu Wysoko-Litewskiego (22. 03. 1872 — 3. 07. 1895), wołany był na członka Duchownego Konsystorza w Grodnie. Cza- ks. Jan Paljewski. Zmarł on dnia 12. 02. 1898 r. (Nekrolog: L.E.V. sowe pełnienie obowiązków duszpasterskich w Milejczycach dnia 1898, 520—1). Pochowany był przy ojcu; w latach 30-ych naszego 11. 04. 1937 r. powierzono archimandrycie Izydorowi z Sasińskiej wieku dokonano ekshumacji jego zwłok, jak również jego żony cerkwi (Voskr. Czt. 1937, 541). 23 kwietnia do Milejczyc delego- Natalii zmarłej w 1911 r., i przeniesiono na cmentarz cerkwi św. Barbary. wano wikariusza Siemiatyckiej parafii, ks. Michała Wiercielniko- wa na okres Palmowej niedzieli do Antypaschy włącznie (Voskr. W 1893 roku za życia ks. Jana Pajewskiego na prezbitera do Czt. 1937, 541). Wkrótce zostaje on tutaj proboszczem, jednak de- cerkwi w Milejczycach (ponad etat), wyświęcony był jego syn, cyzją władz diecezjalnych 15 czerwca 1937 r. był zwolniony i prze- Teodor Pajewski, diakon na etacie psalmisty cerkwi w Rosi, pow. niesiony w stan spoczynku. Czasowe pełnienie obowiązków pono- Wołkowysk (L.E.V. 1893, 376). Po śmierci proboszcza nadetatowy wnie, obejmuje ks. Izydor z Sasin (Voskr. Czt. 1937, 589). Do Mi- ks. Teodor Pajewski dnia 26 lutego mianowany był proboszczem lejczyc przyjeżdża na dłuższy okres proboszcz parafii w Porozowie, (L.E.V. 1898, 81). Za jego kadencji w Milejczycach zbudowano dziekan Porozowski, ks. Teodor Tokarewski. Mianowany 13 lipca obecną parafialną cerkiew p. w. św. Barbary. Obdarzony malar- 1937 r. jako czasowy administrator (Voskr. Czt. 1937, 610), a dnia skimi zdolnościami, pozostawił ślady swego pędzla i w wyposaże- 26 października tego roku zatwierdzony proboszczem (Voskr. Czt. niu świątyni. W sierpniu 1915 roku wraz z parafianami ewakuo- 1937, 673). Okres jego duszpasterstwa wypadł po częstych zmia- wał się on w głąb Rosji; W drodze powrotnej z uchodźctwa, po- nach księży proboszczów w Milejczycach. To ujemnie odbijało się czątkowo zatrzymał się przy cerkwi Gorodeckiej, pow. Kobryń- także na religijnym życiu wyznawców. Jak głosi cerkiewna kro- skiego, lecz szybko stamtąd przyjeżdża do Milejczyc. Miejscową nika (rkps., s. 15) na 2334 parafian zarejestrowanych w 1937 r., cerkwią od 1919 roku zarządzał już ks. Platon Pańko. Dawny 950 osób odbyło wielkanocną spowiedź. Przez 26 lat pracy ks. Te- proboszcz ks. T. Pajewski zmuszony był zamieszkać we własnym odor Tokarewski potrafił podnieść frekwencję spowiadających się domu w Milejczycach, pozostając w stanie spoczynku aż do chwili do 95% ogółu wyznawców. Podczas święta parafialnego liczba zgonu dnia 5 czerwca 1944 r. Pochowany został przy cerkwi św. przystępujących do Spowiedzi i Komunii Świętej utrzymywała Barbary. Ks. Platon Pańko pozostawał w Milejczycach do 21 sier- się od 150 do 250 osób (Kronika, rkps., k. 52, 59). Dzień św. Bar- pnia 1923 r. Miesięczną nominacją na proboszcza dysponował z bary, szczególnie czczony, rozpoczynał się uroczystym nabożeń- Chorobrowiczeskiej cerkwi ks. Mikołaj Batalin (21. 08. 1923—28. stwem (Wsienocznoje bdienije) i czytaniem 2-ch akafistów: św. 09. 1923). Zamiana ks. Platona Pańko z Klejnickim proboszczem, Barbary i za zmarłych, w przededniu święta. W sam dzień — po- prot. Janem Kraskowskim wstrzymała nominację ks. Mikołaja ranna Sw. Liturgia dla komunikujących się, czytanie akafista św. Batalina (Vest. Prawosł. Metrop. i923, XXII — XXIII, 4). W Mi- Barbary i koncelebrowana przez kilkunastu duchownych druga lejczycach do 5 stycznia 1925 roku przebywał ks. prot. Jan Kras- Sw. Liturgia. Tegoż dnia, wieczorem, nieszpory (wieczernia) z czy- kowski, skąd wyjechał do Warszawy, wstępując w szeregi ducho- taniem akafista św. Barbary. Ten program był praktykowany wieństwa wojskowego. Kilkumiesięczną nominację na proboszcza przez cały okres duszpasterstwa ks. T. Tokarewskiego, jak również (28. 02. 1925 — 18. 06. 1925) posiadał też ks. Włodzimierz Chomicz. obecnie jest on kontynuowany. Zaprowadzone w 1939 roku nabo- Kolejny administrator, to proboszcz Rybołowskiejl cerkwi, ks. An- żeństwa na cześć Matki Boskiej w miesiącu sierpniu według sta- drzej Turowski, dnia 3. 05. 1925 r. zatwierdzony członkiem Rady rego stylu, były odprawiane i po wojnie. Ciężki okres II wojny Diecezjalnej okręgu Siemiatyckiego. (V.P.M. 1925, XII, 6), a 25. światowej i powojenny koszmar nie ugasiły duszpasterskiej, dzia- 01. 1927 r. nagrodzony Błogosławieństwem św. Synodu z Gramotą łalności szlachetnego i ofiarnego kapłana. Nagrodzony on został

44 65 w 1940 roku protojerejstwem, w 1952 r. palką, a w 1956 r. krzy- roku, a w 1928 roku wyświęcony na diakona (Nekrolog Cer. Vest. żem z ozdobami. Oprócz obowiązków kapłańskich, intensywnie 1971, X, i 14-5, foto). Kolejni psalmiści w chronologicznym po- współpracuje on także z redakcją organu prasowego „Cerkownyj rządku, to: Włodzimierz Czajkowski (29. 07. 1930 — 1. 09. 1932), Viestnik". Artykuły jego pióra są bardzo interesujące i poruszają ks. diakon Antoni Kalinowski (1. 09. 1932 — 24. 11. 1934), Tymo- różne problemy. Dotyczą one historii Kościoła, teologii pasterskiej, teusz Sienielczyk (24. 11. 1934 — 1. 09. 1935). Aleksander Nowik prawa kanonicznego, praktycznych wskazówek oraz pośmiertnych (1. 09. 1935 — 24. 02. 1936), Nikifor Cwiekiewicz (28. 02. 1936 — wspomnień o kapłanach. Zmieszczono je w ,,Cerkownym Viestni- merys (28. 02. 1939 — 1940). Podczas II wojny światowej funkcję ku" 1954, V, 30; 1955, I, 24, VI, 4; IX—X, 55; 1957, XI, 30; 1958, 1. 11. 1936), Jakub Łobienko (4. 11. 1936 — 1. 02. 1939), Jan Cze- X—XI, 10; 1959, VII—VIII, 12; 1963, XI, 3; 1964, XI, 21; 1966, pełnili miejscowi mieszkańcy: w 1941 roku Jan Bortniczuk, a do X, 12; 1967, III, 2- 1967, VII, 15; 1968, V, 6, 9; 1971, XI, 11, 15; maja 1943 roku z przerwami — Bazyli Karczewski. W czerwcu 1974, I, 16, X, 3, 26; 1975, I, 13, VI, 8; VII, 28, X, 15; 1976, II, 8, 1943 roku nominację otrzymał Parteniusz Pieszko. Wyświęcony III, 8, X—XII, 46; 1978, I—III, 59, VI—VII, 47, Xli, 14 (inne — 28 sierpnia 1946 roku na diakona, nagrodzony w 1961 roku po- w druku). Przez cały czas swego pobytu w dekanacie Siemiatyckim dwójnym orarionem z dużym zaangażowaniem się i. dobrymi re- był on kapelanem (duchownikiem) dekanalnym. Synod Kościoła zultatami, funkcję tę wypełnia po dzień dzisiejszy. Prawosławnego w Polsce, biorąc całokształt jego duchownej dzia łalności, wysunął osobę ks. Tokarewskiego jako kandydata na wi- Opiekunowie cerkwi (starostowie). — Zgodnie z wia- karnego Biskupa Warszawsko-Bielskiej diecezji. Znany ze swej domościami o osobach na stanowisku cerkiewnego opiekuna (sta- skromności, rezygnuje on jednak z sakry biskupiej, a na własną rosty) publikowanych w diecezjalnych organach prasowych, znaj- prośbę dnia 7 września 1963 r. przeniesiony zostaje na stanowisko dujemy przy Milejczyckiej parafii Św. Barbary następujących proboszcza przy katedrze Bielskiego Biskupa, Warszawsko-Biel- obywateli Milejczyc: Romana Aleksiejuka z nominacją — 8. 06. skiej diecezji cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego w Bielsku 1874 r.; Flora Lebidzińska — 3. 07. 1877 r. i 16. 07. 1880 r.; Podlaskim (Cer. Vest. 1978, VII—VIII, 35-7), i jednocześnie dzie- ponownie Romana Aleksiejuka — 19. 07. 1883 r.; Jana Józefowicza kana Bielskiego okręgu. Dnia 24 października 1963 r. odbyło się — 10. 10. 1886 r.; ponownie Flora Lebiedzińskiego — 9. 11. 1888 r. w Milejczycach uroczyste pożegnanie kapłana z parafianami (Pie- i 19. 02. 1893 r.; Aleksego Pachwicewicza z nominacjami — 2. 03. szko P., diak.: Cer. Vest. 1963, X, 3-5, foto). 1896 r., 12. 06. 1898 r., 7. 11. 1902 r., 29. 04. 1906 r., i 1909 r. W grudniu 1963 roku parafię w Milejczycach obejmuje ks. Za wysiłki przy budowie cerkwi ten ostatni był nagrodzony Arcy- ks. Piotr Piluś. Po trzech latach duszpasterstwa, w październiku pasterskim Błogosławieństwem. 1966 r., na własne żądanie, zamienia się on miejscami z sąsiednim Po I wojnie światowej funkcję starosty pełnią: Marcin Pa- Sasinowskim proboszczem, ks. Stefanem Jakimiukiem. Objął on chwicewicz z nominacją — 1923 r. i 1927 r. Dnia 25. 03. 1927 r. parafię Milejczycką 12 października i czyni wszelkie starania, by nagrodzony Sticharom z gałunami (stycharionem z galonami) należycie kontynuować dzieło swoich poprzedników. (Wiad. Metrop. 1927, III, 0). Następni opiekunowie: Melecjusz Psalmiści. — Cerkiewna Kronika głosi, że na początku Oksientowicz — 31. 03. 1930 r.; Andrzej Sulimowicz — 17. 08. XVIII w. diaczkiem przy cerkwi w Milejczycach był niejaki Te- 1935; Piotr Górski — 1. 12. 1937 r.; Jan Józefowicz — 21. 03. odorowicz, a zakrystianinem w latach 1843—1871 — Piotr Rad 1938 r., funkcję opiekuna pełnił przez okres II wojny światowej wański. Czytamy dalej, że po przyłączeniu unii do prawosławia oraz w pierwszych latach po wyzwoleniu. Kolejnym starostą obra- psalmistą od 1845 r. był Metody Abramowicz. Po nim: Jan Bała- ny był Włodzimierz Abramowicz z nominacją — 1. 01. 1950 r., buszewicz (1859—1861), Cwikłański Piotr i Radawański Piotr. 19. 12. 1953 r., 10. 03. 1957 r. Nagrodzony Pochwalnym Listem. Pod koniec 1876 roku funkcję psalmisty sprawuje Konstanty Li- Po nim, parafialną cerkiew otaczali swoją opieką Jan Abramowicz siecki do marca 1901 r. Później zanotowano: Aleksandra Jakimo- i Aleksander Michnowski. Dnia 22 czerwca 1975 r. starostą cer- wicza (22. 03. 1901 — 1. 07. 1908), Adriana Nowikowa (24. 07. 1908 kiewnym zatwierdzony został Jan Chursowicz. —1911 diakon — 28. 06. 1914) i Pawła Bielskiego, który podzielił los ewakuacji w sierpniu 1915 roku. Po powrocie z uchodźctwa z nominacją psalmisty z dnia 13. 06. 1919 roku figuruje tu Wiaczesław Berżeniuk. W maju 1920 roku mianowany był Łukasz Janowicz. Z przerwą od 13. 12. 1022 r. do 28. 07. 1923 r. przebywał on w Milejczycach do 27 lipca 1930

66 67 Przypisy

1 Letopiś Milejczickoj śv. Varvarinskoj cerkvi, Grodnienskoj guberni, Bre- stskago ujezda, Vysoko-Litovskago błagoczinnija, rękopis, s. s. 179. 2 14. V. 1516 r. Przywilej króla Zygmunta I dany Milejczycom na prawo magdeburskie (tekst w jęz. ruskim). — Akty Litovsko-Russkago gosud. vyp. I, (1390—1529), nr, s. 150—160. Moskwa 1899; 15. V. 1516 r. Przywilej na wój- towstwo w Milejczycach dany Mikołajowi Likgozie. (Tamże). 3 Glavnaja cerkovnaja opis pripisnoj śviato Nikołajevskoj Milejczyckoj cerkvi, Grodnienskoj gubernii, Brestskago ujezda, Kamienieckago błago- czinija 1856 godu sostavlena. — Archiwum cerkiewne w Milejczycach, rękopis. 4 Płan ugodij Milejczickogo pravosłavnogo duchowieństwa, byvszago ka- zionnogo imienija Omelenca Grodnienskoj gubernii Brestskogo ujezda, sostavlena w 1869 godu. — Cerkiewne archiwum w Milejczycach. 5 Roczniki 1862 — 1877 znajdują się w cerkiewnym archiwum w Milejczy- cach, skąd i zostały wypisane. 6 Dane z lat 1878 — 1887 zaczerpnięte z „Pamiatnoj kniżki Grodnienskoj guberni", Grodno 1878 — 1887. 7 Księgi metrykalne z lat 1889 — 1945 z przerwami, zostały przekazane do Urzędu Stanu Cywilnego i obecnie tam się znajdują. 8 W związku z ewakuacją ludności w sierpniu 1915 roku, w księdze me- trykalnej zarejestrowane zostały: chrzty do maja, śluby do stycznia i zgony do lipca. 9 Powrót ludności z uchodźctwa następował od 1919 roku. Najwcześniej- sza zachowana metrykalna księga pochodzi z 1921 roku i obejmowała re- jestrację z b. okolicznych parafii. 10 W metrykach z lat 1926 — 1928 zostały wpisane chrzty, śluby i zgony filii w Rogaczach, która od 1928 roku prowadziła rejestrację oddzielnie. 11 W metrykach o zaślubinach z lat 1940 i 1941 do Milejczyckiej księgi wpisana i Sasinowska. parafia. Liczba ślubów w 1940 roku z Milejczyc kiej zanotowano 13, a z Sasinowskiej 8. W 1941 r. odpowiednio 39 + 31. 12 Od 1946 roku metryczne zapisy prowadzone są wyłącznie do użytku cerkiewnego i znajdują się przy cerkwi w Milejczycach.

68 69