Zamek W Skawinie Jako Przykład Średniowiecznej Warowni Fundacji Króla Kazimierza Wielkiego1

NAUKA SCIENCE

Dominika Kuśnierz-Krupa

Zamek w Skawinie jako przykład średniowiecznej warowni fundacji króla Kazimierza Wielkiego1

The castle Skawina as an example of medieval stronghold founded by King Casimir the Great

Skawina została założona jako miasto królew- Skawina was founded as a royal town accord- skie na prawie magdeburskim przez króla Kazimie- ing to the Magdeburg Law by King Casimir the rza Wielkiego w 1364 roku, w ramach akcji urba- Great in 1364, during the process of urbanising the nizacyjnej kraju. country. Geneza powstania miasta jest jednak bardziej However, the origins of the town are more com- złożona. Było ono bowiem elementem systemu plex. The town was an element of the defensive obronnego, stworzonego przez Kazimierza Wiel- system, created by Casimir the Great in order to kiego w celu wzmocnienia zachodniej granicy kra- strengthen the western border of the state which, ju, która w okresie rozbicia dzielnicowego na prze- during the period of feudal fragmentation at the łomie XIII i XIV wieku niebezpiecznie przesunęła turn of the 13th and 14th century, moved danger- się w stronę stołecznego Krakowa, na linię rzeki ously close towards the capital in Krakow, to the Skawinki. line of the Skawinka River. Skawina została założona na terenie lekko po- Skawina was located in the area slightly sloping chyłym w kierunku zachodnim (w kierunku rzeki westwards (towards the river Skawinka). The town Skawinki). Miasto otrzymało regularny, ortogonal- was given a regular, orthogonal layout based on ny układ urbanistyczny oparty na module sznuro- a ‘sznur’ (Polish unit of length) module. The town wym. Teren miasta został wyznaczony na gruntach area was marked out on the grounds of three vil- trzech wsi, należących wcześniej do klasztoru ty- lages: Pisary, Babice Nowe and Babice Stare, for- nieckiego: Pisar, Babic Nowych i Babic Starych. merly belonging to the Monastery in Tyniec. The Król otoczył miasto murami obronnymi, zbudo- King had the town surrounded with defensive wał przy nim zamek, a także ufundował kościół walls, had the castle built in close proximity and farny pw. św. Ducha (obecnie pw. św. św. Szymona founded a parish church dedicated to the Holy i Judy) oraz szkołę. Ghost (currently the St. Simon and Jude’s Church) Relikty rozplanowania ww. przedlokacyjnych and a school. wsi można odnaleźć na wschód od miasta lokacyj- Relics indicating the layout of the above men- nego. Przedmieście o nazwie „Pisary” odnotowa- tioned pre-location villages can be found to the east no na planie katastralnym, Babice zaś na panora- of the located town. A suburbium called “Pisary” micznej mapie Skawiny z 1663 roku: „Villa Babi- was listed on a cadastral plan, while Babice on the ce… Nova et Antiqua”. Natomiast na terenie mia- panoramic map of Skawina from 1663: “Villa

Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews

Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 145 sta lokacyjnego (w obrębie zarysu murów obron- Babice… Nova et Antiqua”. In the area of the char- nych) nie odnaleziono śladów uformowań przed- tered town, however (within the outline of the lokacyjnych, co może oznaczać, że były one nie- town ramparts), no traces of pre-location forma- trwałe i nie zostały zaadaptowane dla celów miasta tions were found which might mean that they were lokacyjnego. only temporary and were not adapted to serve the Z okresu przedlokacyjnego pochodzi także purposes of a chartered town. przeprawa na Skawince, a przy niej komora celna. The crossing on the Skawinka, and the nearby Domniemywać można, że była oparta o bliżej nie- customs house also come from the period before określony gródek strażniczy z pomieszczeniami dla the foundation of the town. It is likely that the cus- załogi strzegącej miejsca, gdzie pobierano opłaty. toms house might have leaned against an undeter- Nie wiadomo jednak, czy ów hipotetyczny gródek, mined watchtower with rooms for the men guard- zbudowany zapewne na jednym z okolicznych pa- ing the place where tolls were collected. It is not górków, wzniesiony był w miejscu późniejszego known, however, whether the hypothetical watch- „kazimierzowskiego” zamku. Być może, i jest to tower, which might have been built on one of the logiczne założenie, że tradycja miejsca obronnego surrounding hills, was erected on the site of the nad Skawinką spowodowała, że właśnie w tym later “Casimir” castle. It seems logical to assume miejscu założony został zespół zamkowy, powsta- that the tradition of a defensive fort on the Skawin- ły w II połowie XIV wieku. ka influenced the choice of that particular site as Zamek w Skawinie obecnie nie istnieje. Brak the location of a castle complex erected in the sec- też konkretnych informacji dlaczego i kiedy został ond half of the 14th century. zniszczony. Zapewne jako obiekt o charakterze The castle in Skawina no longer exists. There obronnym przestał być potrzebny, tym bardziej, że is no concrete information either as to why and zmienił się przebieg zachodniej granicy Polski. when it might have been destroyed. Being a de- Pierwszą informację o skawińskiej warowni fensive structure, it may no longer have been nec- można odnaleźć w dziele Jana Długosza „Liber essary, the more so as the western frontier of Po- beneficiorum”2. Kronikarz podaje w nim, że Kazi- land changed. mierz Wielki lokując Skawinę w 1364 roku ufun- The first information concerning the Skawina dował tu także zamek obronny. Lokacje nowych stronghold can be found in the work by Jan miast, fundacje zamków i umocnień obronnych Długosz “Liber beneficiorum”. The chronicler były istotnym elementem polityki Kazimierza wrote that Casimir the Great, while founding Wielkiego. W system obronny państwa włączona Skawina in 1364, also founded here a fortified cas- została również Skawina, jako miasto położone tle. Locations of new towns, founding castles and przy ówczesnej granicy Polski ze Śląskiem i Mo- defensive fortifications were a significant element rawami (zob. mapa Polski w 1370 roku, ryc. 1). Za- of Casimir the Great’s policy. Skawina, being łożenie na tym terenie warowni miało więc logicz- a town situated in the then borderland between ne przesłanki, tym bardziej, że granica państwa Poland, Silesia and Moravia (see map of Poland in przesunęła się „niebezpiecznie” blisko stołeczne- 1370, fig. 1), was also incorporated into the state go Krakowa. defensive system. Therefore, establishing a fortress Istniał być może jeszcze jeden powód tej fun- in this area seemed logical, the more so as the state dacji króla. Mianowicie, na wzgórzu klasztornym border had been moved “dangerously” close to the w Tyńcu od najdawniejszych czasów istniał zamek capital in Krakow. obronny strzegący traktów handlowych wzdłuż There might have existed yet another reason for Wisły i znajdującej się tam przeprawy przez rze- this particular royal foundation. Namely, since time kę3. Bronił on także drogi do Krakowa od strony immemorial, on the monastery hill in Tyniec there zachodniej. W okresie średniowiecza, już w czasach existed a fortified castle which guarded the trade „benedyktyńskich”4 w Tyńcu nadal istniał zamek route along the Vistula and the river ford situated obronny z załogą. Ten stan rzeczy zakłócał życie there. It also defended the road to Krakow from zakonne, stąd benedyktyni starali się u kolejnych the west. In the medieval period, already during królów o likwidację funkcji obronnych o charak- the “Benedictine” times in Tyniec, there still func- terze świeckim na tynieckim wzgórzu5. Nie było tioned a fortified castle with a garrison. That state to możliwe, gdyż ówczesna granica Dzielnicy Se- disturbed monastic life, so the Benedictines ap- nioralnej z Księstwem Oświęcimsko-Zatorskim pealed to successive monarchs to eliminate defen- przebiegała wzdłuż rzeki Skawinki i wymagała sive functions of lay character on the Tyniec hill. It wzmocnienia i obrony. Jedynym sposobem na usu- was not possible, since at that time the border of nięcie załogi z tynieckiego wzgórza było zbudowa- the Seniorate Province with the Oświęcim-Zator nie w pobliżu innej warowni, która przejęłaby Duchy ran along the Skawinka River and required

146 Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 funkcje obronne zamku tynieckiego. Taką funkcję strengthening and defence. The only way to re- mógł pełnić m.in. zamek w Skawinie, położony move the military garrison from the Tyniec hill was w odległości około 7 km od Tyńca. Załoga wojsko- building another stronghold nearby, which could wa ostatecznie została usunięta z Tyńca dopiero take over the defensive functions of the Tyniec cas- w XV wieku. tle. The castle in Skawina, located within the dis- W związku z faktem, że zamek skawiński nie tance of approximately 7 km from Tyniec, could istnieje już kilkaset lat (prawdopodobnie został have served this purpose. The garrison was finally zniszczony przez Szwedów podczas Potopu), brak removed from Tyniec in the 15th century. jest dokładnych informacji dotyczących jego wy- Because the castle in Skawina was destroyed glądu, wielkości, umocnień obronnych oraz deta- hundreds of years ago (it might have been demol- lu architektonicznego. ished by the Swedish troops during the Deluge), O skawińskim zamku wspomina m.in. Juliusz there is no precise information concerning its ap- Marszałek w pracy pt. Katalog grodzisk i zamczysk pearance, size, fortifications or architectonic detail. w Karpatach. Wymienia on badania archeologiczne The castle in Skawina was mentioned by e.g. prowadzone w 1958 roku w rejonie szkoły przy ul. Juliusz Marszałek in his work entitled The Cata- Mickiewicza, które wykazały istnienie na tym te- logue of Forts and Castles in the Carpathians. He men- renie murów datowanych na XIV wiek. tions archeological excavations conducted in 1958 Zamek w Skawinie opisują także L. Kajzer, on the premises of the school at Mickiewicza Street, S. Kołodziejski i J. Salm w Leksykonie zamków which confirmed the existence there of ramparts w Polsce. Powołując się na kronikarzy: Janka dated back to the 14th century. z Czarnkowa oraz Jana Długosza potwierdzają ist- The castle in Skawina was also described by nienie średniowiecznej warowni w Skawinie. L. Kajzer, S. Kołodziejski and J. Salm in Lexicon of Zamek i jego otoczenie został wymieniony Castles in Poland. Quoting the chroniclers: Janko w dokumencie „Sprzedaży wójtostwa w Skawinie from Czarnkow and Jan Długosz, they confirm the Michałowi Pusznikowi w dniu 29 września 1394 existence of a medieval stronghold in Skawina. roku”6. Według tego dokumentu zamek posiadał The castle and its surroundings were named in w tyle ogród (od zachodu), położony przy drodze the document of “Sale of aldermanship in Skawi- prowadzącej do Oświęcimia. Oprócz budynku na to Michał Pusznik on 29 of September 1394”. zamkowego na wzgórzu lub u jego podnóża poło- According to this document, the castle had a garden żone były inne urządzenia i budynki stanowiące at the back (to the west), situated by the road lead- jego zaplecze7, czyli najprawdopodobniej folwark ing to Oświęcim. Besides the castle building, on zamkowy. Przy zamku były także dwa stawy, które the hill or at its foot there were located other facil- mogły być później wykorzystane do stworzenia ities and buildings, most probably the manor farm systemu fos przy murach obronnych miasta. which constituted the supply base for the castle. Badania archeologiczne prowadzone na terenie Near the castle there were two ponds which may skawińskiego parku w latach 80. XX wieku, w po- have been later used for creating a system of moats bliżu budynku „Sokoła”, także wskazują ten teren round the town defensive walls. jako miejsce istnienia średniowiecznego zamku. Archaeological excavations conducted in the park Znaleziono tutaj naczynia ceramiczne oraz wyro- in Skawina during the late 1980s, in the vicinity of by żelazne datowane na XIV wiek8. Podobne zda- the “Sokół” building also indicate this area as the nie mają autorzy prac konserwatorskich przy bu- site where a medieval castle might have existed. Pot- dynku „Sokoła”9, którzy podczas wykonywania prac tery vessels and iron artefacts dating back to the 14th ziemnych związanych z zakładaniem nowej izola- century were found here. Authors of conservation cji przeciwwilgociowej przyziemia budynku natra- work in the “Sokół” building who, while conduct- fili na olbrzymie kamienne (wapienne) głazy, któ- ing earthworks connected with installing new wa- re zapewne były reliktami średniowiecznej warow- terproof insulation on the ground floor of the build- ni Kazimierza Wielkiego. ing, found enormous stone (limestone) blocks Wspomnianym pracom towarzyszył nadzór ar- which may have been relics of a medieval strong- cheologiczny prowadzony około 2005 roku przez hold of Casimir the Great, share the above opinion. mgr Ewę Kubicę-Kabacińską. Nadzór ten, prowa- The above mentioned work was accompanied dzony niestety w ograniczonym zakresie (biorąc by archeological supervision which, around 2005, pod uwagę miejsca wykopów jedynie wzdłuż fun- was run by mgr Ewa Kubica-Kabacińska. This su- damentów) na zewnątrz „Sokoła”, przyniósł kilka pervision, unfortunately very limited in range (con- ciekawych informacji. sidering that the excavations were dug conducted Mianowicie, prace archeologiczne10 prowadzo- only along the foundations), brought several inne w wykopach wykonanych wzdłuż murów bu- teresting pieces of information outside the “Sokół”.

Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 147 Ryc. 1. Mapa Polski w 1370 roku. Opracowano z wykorzystaniem mapy „Rozwój terytorialny Państwa Polskiego w latach 1333−1370”, w: Z. Kaczmarczyk, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Wyd. UJ. Kraków 1964 Fig. 1. Map of Poland in 1370. Made using the map “Territorial development of the Polish State in the years 1333−1370”, in: Z. Kaczmarczyk, Poland in the times of Casimir the Great, Publ. UJ, Kraków 1964 Ryc. 2. Rekonstrukcja zamku w Skawinie z pocz. XIX w., autor nie− znany, w: Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Skawiny, s.v. zamek Fig. 2. Reconstruction of the castle in Skawina from the beginning of the 19th c., author unknown, in: Archive of the Friends of Skawina Association, s.v. zamek

Ryc. 3. Widok zamku w Skawinie na panoramicznym planie Skawi− ny z 1663 roku, w: Archiwum Państwowe w Krakowie, Od. V., Zbiór Kartograficzny, sygn. VI−426 Fig. 3. View of the castle in Skawina on the panoramic plan of Skawina from 1663, in: State Archive in Krakow, Br. V., Cartographic Collec− tion, sign. VI−426

Ryc. 4. Fragment kolorowej Mapy Friedricha Miega z l. 1775−1783. Fragment kolorowej mapy Friedricha Miega dot. południowo−zachod− niej części Ziemi Krakowskiej oraz Skawiny, org. w skali 1:28 800. Mapa w: Archiwum Wojskowe (Kriegsarchiv) w Wiedniu Fig. 4. Fragment of the colour Map by Friedrich Mieg from 1775− 1783. Fragment of the colour map by Friedrich Mieg concerns the south−western section of the Krakow Region and Skawina, org. in scale 1:28 800. Map in: Military Archive (Kriegsarchiv) in Vienna

148 Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 Ryc. 5. Fragment Mapy Gmi− ny i Miasta Skawina autor− stwa Kajetana Mollera z 1785 r. Na mapie zazna− czono wzniesienie, na któ− rym prawdopodobnie zbudo− wany został średniowieczny zamek. Mapa w: Archiwum Państwowe w Krakowie, Od. V., Zbiór Kartograficzny, sygn. VI 427 Fig. 5. Fragment of the Map of District and the Town of Skawina by Kajetan Moller from 1785. The hill on which the medieval castle may have been built was marked on the map. Map in: State Archive in Krakow, Br. V., Cartographic Collection, sign. VI 427

Ryc. 6. Fragment Mapy Ka− tastralnej Skawiny z 1875 r., org. w skali: 1:2880. Na ma− pie zaznaczono położenie zamku. Mapa w: Archiwum Państwowe w Krakowie, Od. V., Zbiór Kartograficzny, sygn. K. Krak.−576 Fig. 6. Fragment of the Ca− dastral Map of Skawina from 1875, org. in scale: 1:2880. Location of the castle was marked on the map. Map in: State Archive in Krakow, Br. V., Cartographic Collection, sign. K. Krak.−576

Ryc. 8. Rzut zamku w Skawinie (hipoteza autorska) na współczesnym zdjęciu lotniczym (zdjęcie wykonał W. Gorgolewski w maju 2009) Fig. 8. Plan of the castle in Skawina (author’s hypothesis) on Ryc. 7. Rzut zamku w Skawinie. Hipoteza autorska a contemporary aerial photograph (photo taken by W. Gorgolewski Fig. 7. Plan of the castle in Skawina. Author’s hypothesis in May 2009)

Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 149 dynku „Sokoła” potwierdziły istnienie murów Archeological work conducted in excavations starszego budynku, na których na pocz. XX wie- made along the walls of the “Sokół” building con- ku posadowione zostały ściany „Sokoła”. Według firmed the existence of walls of an older building archeologów mury te zostały wzniesione z łama- on which, at the beginning of the 20th century, the nego wapienia. Przebieg odkrytego muru po stro- walls of “Sokoł” were founded. According to the nie wschodniej oraz po stronie północno-zachod- archeologists, the walls were built from broken niej pokrywał się z przebiegiem muru dwudzie- limestone. The outline of the discovered wall on stowiecznego budynku „Sokoła”. Bazując na tym the east side and on the north – west side followed odkryciu stwierdzono, że szerokość średniowiecz- the outline of the wall of the 20th-century building nego obiektu była identyczna jak szerokość posa- of “Sokół”. Basing on this Discovery it was stated, dowionego na jego reliktach „Sokoła” i wynosi that the width of the medieval structure was iden- około 36 m11. tical as the width of “Sokół” founded on its relics Badania nie określiły niestety zasięgu średnio- and equals approximately 36 m. wiecznego obiektu od strony południowej. Unfortunately, the research did not define the Wyniki ww. badań archeologicznych powiąza- reaches of the medieval structure on the south side. ne z analizą techniki budowy murów oraz ich da- Results of the above mentioned archeological towanie potwierdziły hipotezę, że odkryte mury research combined with an analysis of the tech- są pozostałością średniowiecznego zamku, zbudo- nology of walls building and their dating confirmed wanego przez Kazimierza Wielkiego12. the hypothesis, that the discovered walls are relics Za pomocą materiału archeologicznego, dostęp- of a medieval castle built by Casimir the Great. nych planów oraz mapy syt.-wys. wykonano au- Using the archeological material, available plans torski pomiar budynku „Sokoła” w celu określe- and situation – altitude maps, original measurement nia hipotetycznego rzutu średniowiecznego zam- of the “Sokół” building was taken in order to de- ku. Wykonany pomiar podważa określoną przez ar- fine a hypothetical plan of the medieval castle. The cheologów szerokość obiektu (36 m), pokrywają- obtained measurements question the width of the cego się na tej linii z istniejącym budynkiem structure (36 m) defined by archeologists, coincid- „Sokoła”. Na podstawie przeprowadzonego pomia- ing along this line with the existing “Sokół” build- ru oraz analizy można stwierdzić, że szerokość rzu- ing. On the basis of the obtained measurements tu zamku wynosiła około 22 m (ryc. 7). and the analysis it seems that the width of the cas- Można postawić hipotezę, że zamek w rzucie tle plan equaled approximately 22 m (fig. 7). był prostokątem, którego krótszy bok wynosił It can be hypothesized, that the plan of the cas- około 22 m, dłuższy zaś około 38 m. Podany wy- tle was a rectangle whose shorter side equalled miar dłuższego boku jest jedynie hipotezą. Zo- about 22 m, while the longer about 38 m. The stał uzyskany poprzez odsunięcie południowej length of the longer side is only a hypothesis. It ściany zamku od krawędzie skarpy o 5 m, co z ko- was obtained by moving the south wall of the cas- lei określono na podstawie średniej odległości tle from the edge of escarpment by 5 m, which in odsunięcia od krawędzi skarpy pozostałych ele- turn was defined on the basis of an average dis- wacji. Hipotezę skonfrontowano także z wielko- tance by which the remaining elevations were ścią i formą rzutu średniowiecznego zamku moved away from the edge of the escarpment. The w Lanckoronie. Zamek ten, o podobnej genezie hypothesis was compared with the size and form i czasie powstania, jest najbliżej położonym spo- of the plan of the medieval castle in Lanckorona. śród zamków fundacji Kazimierza Wielkiego, That castle, with similar origins and time when it mających na celu ochronę zachodniej granicy pań- was built, is the closest located among the castles stwa. Możliwe też, że z racji bliskiego położenia founded by Casimir the Great which were to de- (ok. 22 km) i czasu powstania (w połowie XIV fend the western frontier of the country. It is also wieku)13 oba zamki, lanckoroński i skawiński bu- likely, that because of the close distance (app. 22 dowali ci sami budowniczowie. Lanckoroński za- km) and time of its building (in the mid-14th cen- mek położony na wzniesieniu powstał również tury) both castles, Lanckorona and Skawina, were na rzucie prostokąta. Proporcje jego boków wy- erected by the same builders. The castle in Lanck- noszą 1:1,3 – przy ich długości 30 i 40 m. W Ska- orona, located on a hill, was also built on a rectan- winie proporcje te są podobne, 1:1,7 – przy dłu- gular plan. Proportions of its sides equal 1:1.3, with gości boków 22 i 38 m. their length measuring respectively 30 and 40 m. Jedyną wskazówką źródłową dotyczącą formy In Skawina, the proportions are similar, 1:1.7, with skawińskiej warowni jest panoramiczny plan Ska- the length of the sides equaling 22 and 38 m. winy z 1663 roku. Przedstawia on zamek położo- The only resource indication concerning the ny na wzniesieniu, z charakterystyczną masywną form of the Skawina stronghold is the panoramic

150 Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 wieżą. Wspomniany plan ma jednak jedynie cha- Plan of Skawina from 1663. It represents a castle rakter hipotetyczny, a jego uzupełnieniem stała się located on a hill, with a characteristic massive tow- kwerenda i analiza kształtu, zagospodarowania er. However, the above mentioned plan is merely of i skali innych zamków, powstałych w podobnym hypothetical character, and is supplemented by the okresie na Ziemi Krakowskiej, jak m.in. wymie- preliminary research and the analysis of the shape, niony wcześniej zamek w Lanckoronie, Boboli- land development and scale of other castles built in cach, Będzinie, Czchowie, Niepołomicach, Oj- the Krakow Region during the same period e.g. the cowie, Olsztynie, Pieskowej Skale, Tęczynie i Wy- already mentioned castle in Lanckorona, Bobolice, trzyszczce. Będzin, Czchow, Niepołomice, Ojcow, Olsztyn, Wspólne cechy ww. zamków, a także uważna Pieskowa Skała, Tęczyn and Wytrzyszczka. analiza warowni lanckorońskiej pozwoliła na opra- The shared features of the above mentioned cas- cowanie hipotetycznej rekonstrukcji rzutu skawiń- tles, as well as careful analysis of the stronghold in skiego zamku. Lanckorona allowed for preparing a hypothetical Rzut ten skonfrontowano także ze współcze- reconstruction of the plan of the Skawina castle. snym ukształtowaniem terenu, nanosząc go na The plan was then compared with the contem- zdjęcie lotnicze miasta (ryc. 8). porary lie of the land by superimposing it on an Średniowieczny zamek w Skawinie jest nie- aerial photo of the town (fig. 8). wątpliwie wyzwaniem dla badaczy, ponieważ pro- The medieval castle in Skawina undoubtedly blematyka związana z jego historią, funkcją, poses a challenge for the scientists, since the ques- kształtem i upadkiem nie została jeszcze wyczer- tions concerning its history, function, shape and pana. Nieodzowne wydają się być kolejne bada- decline still remain unanswered. Further archeo- nia archeologiczne przy południowej części skar- logical research on the southern section of the cas- py zamkowej, a także w na terenie parku otacza- tle escarpment seems indispensable, as well as in jącego przedmiotowy teren. Stanowić one będą the park surrounding the area in question. It will zaczyn dla prowadzenie badań architektonicznych constitute a springboard for conducting architec- i konserwatorskich. tonic and conservation research.

1 W niniejszej publikacji wykorzystano niektóre wyniki ba- 7 „Zamek z urządzeniami i budynkami”. dań prowadzonych w ramach pracy doktorskiej Geneza 8 Badania przeprowadzili J. Rydlewski i E. Zaitz w 1984 i rozwój Skawiny w średniowieczu na tle wybranych miast „ka- roku, w: karty ewid. stanowisk archeologicznych udostęp- zimierzowskich” Ziemi Krakowskiej pod promotorstwem nione przez WUOZ w Krakowie. Wcześniej na tym te- prof. dr. hab. inż. arch. Andrzeja Kadłuczki, Politechnika renie badania powierzchniowe prowadził B. Czapkiewicz Krakowska, kwiecień 2010. na pocz. XX wieku. 2 Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, T. 3, 9 Ostatni remont konserwatorski budynku „Sokoła” prze- Kraków 1864, s. 190, tłum. K. Jelonek-Litewka. prowadzony został w 2003 r. Prace prowadzili: konser- 3 B. Kwiatkowska-Baster, Z.K. Baster, Tyniec u progu tysiąc- wator mgr Marek Sawicki, mgr inż. arch. Zdzisław Ba- lecia, Wyd. Literackie, Kraków 1994, s. 15. naś oraz mgr inż. arch. Paweł Nazimek. 4 Benedyktyni został sprowadzeni do Tyńca w 1044 roku 10 Sprawozdanie z ratowniczych prac archeologicznych przy przez Kazimierza Odnowiciela, który ufundował opactwo. budynku dawnego Towarzystwa Gimnastycznego “So- 5 B. Kwiatkowska-Baster, Z.K. Baster, Tyniec…, op.cit. s. 8. kół” w Skawinie (autor: mgr Ewa Kubica-Kabacińska, 6 „Sprzedaż wójtostwa w Skawinie Michałowi Puszniko- Kraków 2005), w WUOZ Kraków. wi w dniu 29 września 1394 roku”, w: Kodeks Dyploma- 11 Ibidem, s. 4. tyczny Tyniecki, Lwów 1875, s. 174-176, nr 119. Archi- 12 Ibidem. wum Państwowe w Krakowie, Zbiór dokumentów de- 13 B. Guerquin, Zamki w Polsce, Wyd. Arkady, Warszawa pozytowych, sygn. Dok. Dep. 311.Tłumaczenie z j. ła- 1974, s. 176. cińskiego na j. polski: Jan Cichocki, popr. Krystyna Jelo- nek-Litewka, Aleksander Litewka.

Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010 151 Streszczenie Abstract

W artykule przedstawiono problematykę śre- The article presents the issue of the medieval dniowiecznego zamku w Skawinie jako jednej castle in Skawina as one of the most import ant z ważniejszych warowni wzniesionych z fundacji strongholds erected on order of King Casimir the króla Kazimierza Wielkiego. Great. Geneza powstania zamku i miasta jest ściśle The origins of the castle and town were closely związana z akcją tworzenia przez króla Kazimie- connected with the process of creating, by King rza Wielkiego systemu obronnego państwa Pol- Casimir the Great, of a defensive system of the skiego, opartego na budowie nowych i przebudo- Polish state based on erecting new fortresses and wie istniejących warowni mających na celu rebuilding the existing ones, which were to strength- wzmocnienie granic państwa, szczególnie od stro- en the state frontiers, particularly in the west. ny zachodniej. The article presents the history of the no-long- W artykule zaprezentowano historię nieistnie- er-existing castle. Moreover, available iconographic jącego juz zamku. Przedstawiono także dostępne and cartographic materials were also presented, as materiały ikonograficzne i kartograficzne, a także well as the author’s hypothesis concerning the plan autorską hipotezę dotyczącą rzutu obiektu. of the structure.

152 Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 27/2010