Democraat december 2015 het ledenmagazine van de ik ben D66 politieke vereniging D66

Wat voor lid bent u?

Maak iemand anders lid! p.04 Interview Letty Demmers p.08 Bestel ’m ook! p.10 Referendum “Ik wil dat leden zich Een blijvend Appèl 7 x (on)zin over het thuis voelen bij D66” 50 jaar Democraten 66 akkoord met Oekraïne Democraat tekst 02 Democraat 03 vooraf Alexander Pechtold inhoudsopgave

Ongemak voel ik ook richting mensen in Neder- Democraten, land. Welke verwachtingen schept de politiek? Dat we dé oplossing hebben? Dat we zouden Politiek Den Haag is worstelend het nieuwe jaar kunnen voorkomen dat individuele gekken ingegaan. Worstelend met de vraag hoe te reageren – zich verschuilend achter geloof of ideologie – op de aanslagen in Parijs… Deze woorden schreef aanslagen plegen? Mijn boodschap luidt: ik ik aan het begin van dit jaar op deze plek. Op de begrijp de machteloosheid die veel mensen voe- redactie van het satirische weekblad Charlie len – die voel ik zelf ook – maar leef die machte- Hebdo en in een joodse supermarkt werden Parij- loosheid van je af. Doe niet alsof er niks gebeurd zenaren het slachtoffer van gruwelijke terreurda- is, maar ga wel door met leven en werken. Voor den. Een paar weken geleden werd Parijs opnieuw mij staat voorop: onze cultuur van vrijheid is het getroffen door nietsontziend geweld. Dit keer waard te verdedigen tegen hen die een cultuur 04. geen gerichte aanslag op het vrije woord, maar van onderdrukking willen opleggen. een serie aanslagen op het gewone leven in een “Hier wil vrije wereld. Een restaurant. Een popconcert. In politiek Den Haag is de afgelopen weken ook Een voetbalwedstrijd. veel gesproken over de belastingplannen van het ik bij horen” kabinet. Al sinds Prinsjesdag vorig jaar, toen het Interview met kabinet aankondigde de belastingen te willen her- Terreurdaden in Parijs of waar dan ook zorgen Letty Demmers voor gevoelens van angst en onzekerheid bij vormen en 100 duizend banen te creëren, zijn wij mensen. En de politiek heeft niet altijd meteen helder geweest over onze inzet: de belasting op een antwoord. Ook wij worstelen met de vraag arbeid moet omlaag, de belasting op vervuiling hoe te reageren. Zoeken naar het juiste antwoord. en verspilling kan omhoog en het stelsel kan ook In het debat in de Kamer heb ik in alle eerlijkheid eenvoudiger. En dat alles moet vele extra banen gezegd dat ik ook ongemak voel bij weer een poli- opleveren. Want de werkloosheid is in Nederland tiek debat na een verschrikkelijke aanslag. Het is nog altijd een groot probleem – die is zelfs vorige de begrijpelijke, natuurlijke reflex van iedereen: maand weer opgelopen. Alles moet er dus op Wat voor lid vragen stellen, grip proberen te krijgen op iets gericht zijn mensen aan een baan te helpen. dat niet begrepen kan worden. bent u? De plannen van het kabinet zijn sinds Prinsjesdag 2014 echter alleen maar afgezwakt. In het laatste 19. “Onze cultuur van plan van een paar weken geleden komt er geen hervorming, geen vereenvoudiging, geen ver- vrijheid is het waard groening en er komen nauwelijks extra banen bij. te verdedigen tegen Wij vinden het dan onverantwoord zomaar vijf hen die een cultuur miljard te lenen, de staatsschuld weer te laten oplopen, geld weg te geven voor korte termijn Doe van onderdrukking gewin zonder dat de economie en de werkgelegen- willen opleggen” heid structureel verbeteren. de Als die vijf miljard zou worden besteed aan het stimuleren van de werkgelegenheid en vergroe- Maar verschillen zoeken over politieke antwoor- ning van het belastingstelsel, dan kan D66 daar test! den op de terreuraanslag, daar voelde en voel ik vóór zijn. Dat zijn ook de pijlers onder ons alter- ongemak bij. Richting nabestaanden, want als we natieve belastingplan. Hierin worden de lasten nu nieuwe maatregelen aankondigen, zeg je dan op arbeid met meer dan tien miljard verlaagd, niet ook ‘we waren niet goed voorbereid, dit had wat leidt tot 75 duizend extra banen. De lasten- misschien wel voorkomen kunnen worden’. verlichting wordt onder meer mogelijk doordat 08. in beeld: 50 jaar D66 34. Europese we kiezen voor een verschuiving van belasting geestverwanten op arbeid naar belasting op vervuiling en verspil- 10. belangrijke borrelpraat ling. Beter voor de werkgelegenheid en beter 36. in beeld: congres 102 voor het klimaat. 12. tegen de stroom in 38. uit de vereniging D66 is een constructieve partij. Wij blijven 16. in gesprek met… bereid om met het kabinet te spreken over aan- 40. politieke voorouders passingen van het belastingplan. Maar dan moet 23. 35 jaar idee dat wel leiden tot meer banen, minder vervuiling 44. in beeld: 50 jaar D66

Jeroen Mooijman foto Jeroen en verdere verlaging van de belasting op werk. 27. wij zijn D66 46. ledenpagina 30. regio buitenland 48. ik ben D66 Alexander Pechtold 33. ondertussen in Brussel Democraat tekst 04 05 interview Anita van Rootselaar

CV Ze is al dertig jaar trouw lid en één van de Letty Demmers- van der Geest twee eerste gekozen burgemeesters van Ermelo, 8 augustus 1952 Nederland. En sinds september is ze onze Woonplaats “Hier wil Bergen op Zoom nieuwe partijvoorzitter: Letty Demmers Burgerlijke staat (63), bestuurder en D66’er in hart en gehuwd, drie kinderen Lid D66 sinds nieren. Redacteur Anita van Rootselaar 1983 ik bij nodigde haar uit voor een kennismakings- Opleiding Scheikunde en Biologie wandeling door Vlissingen, de stad waar (niet voltooid); Opleidingen makelaardij, ze volgend jaar afscheid van zal nemen. assurantiën en openbaar bestuur rampenbestrijding; horen” Opleiding Mediation (NMI-geregistreerd)

Loopbaan 1984 – 1994 Eigenaar en directeur Rentra Adviesgroep Op een mistige herfstdag ontmoet ik onze kersverse 1990 – 1994 Fractievoorzitter D66 partijvoorzitter Letty Demmers op haar kamer in het gemeente- Bergen op Zoom huis van Vlissingen, de stad waar ze sinds 2013 waarnemend bur- 1994 – 1997 gemeester is. Ze woont weliswaar in Bergen op Zoom, maar koos Wethouder Bergen Vlissingen als locatie voor ons ‘wandelinterview’. Ze vertelt met op Zoom 1997 – 2002 veel liefde over deze historische stad in Zeeland. Burgemeester Reusel- “Wacht, dan laat ik je zien waar we heen gaan”, zegt Demmers als De Mierden we haar kamer uitlopen. Ze loodst me naar een zaaltje waar de kaart 2002 – 2009 van Vlissingen hangt. Ze wijst de twee kilometer lange Boulevard Burgemeester Best aan, met aan het einde de plek waar de gigantische loodsboten aan- (gekozen) 2009 – 2013 meren en waar het standbeeld van Michiel de Ruyter staat: de wo Korpschef regiopolitie ii-herdenkingsplaats Uncle Beach. In de auto richting de Boulevard Zeeland vertelt ze enthousiast over haar partijlidmaatschap. 2013 – heden Waarnemend burge- Je bent al meer dan 30 jaar lid van D66. Bijna de helft van je meester Vlissingen Sinds 13 september 2015 leven! Hoe kwam je bij de partij terecht? Voorzitter Landelijk Bestuur Lacht: “Een half leven, zo heb ik er nog niet naar gekeken, maar dat (partijvoorzitter) D66 klopt wel, ja. Een vriendin nodigde me uit om bij een D66-avond over milieu te komen vertellen. Ik heb een tijdje biologie en schei- Nevenfunctie (huidig) kunde gestudeerd, dus dat trok me wel aan. Er waren een aantal Voorzitter Plaatsings- dingen die me die avond direct enorm aanspraken: iedereen had adviescommissie (PAC) iets te zeggen, iedereen kón ook wat vinden en er werd ook naar Oost-Brabant geluisterd. En: er was geen verschil tussen mannen en vrouwen. In die tijd hadden bijvoorbeeld de PvdA en de VVD een specifieke vrouwenafdeling. D66 had dat niet: iedereen was gelijk en iedereen telde mee. Dat vond ik zo uniek dat ik zei: hier wil ik wel bij horen.”

Wat was voor jou de aanleiding om politiek actief te worden? “Ik vond het ontzettend leuk om als fractievoorzitter (van D66 in Bergen op Zoom, red.) actief te zijn, en we zaten toen aardig in de lift. Op een gegeven moment ontstaat dan de vraag: heb je geen belangstelling om wethouder te worden? Dat was wel lastig, want het betekende dat ik afstand moest nemen van een door mijzelf opgebouwde zaak – ik had toen een bureau in makelaardij, assuran- tie en hypotheken. Maar de andere uitdaging was zo groot dat ik

Jeroen Mooijman foto Jeroen ‘ja’ heb gezegd.” interview 06 07

We rijden de Boulevard op. Demmers vertelt met enige trots: Je bent hier in Zeeland ook een tijd korpschef geweest – een In de verte zien we de Sint-Jacobskerk, met een vlag die het “Er wordt gezegd dat dit de mooiste Boulevard van Europa is. De onderbreking in je politieke carrière. Waarom de politie? 700-jarige bestaan van Vlissingen duidt. “Vlissingen heeft 700 jaar

schepen varen werkelijk op grijpafstand langs en dat is echt uniek.” “Er was toen een programma – Politietop divers – gericht op meer geleden stadsrechten gekregen, en dat vieren we het hele jaar door foto Reno Matitaputty verbreding in de top van de politie. Ik had in die tijd veel met de met allerhande evenementen”, vertelt Demmers. In 2002 werd je verkozen tot burgemeester in Best; daarmee politie samen opgetrokken, omdat we bezig waren met de vraag werd je één van de twee eerste gekozen burgemeesters van hoe gemeenten de regiefunctie ook op het veiligheidsdomein En komend jaar heb je weer een jubileum: 50 jaar D66! Nederland. Hoe is dat gegaan? konden vormgeven. Op een gegeven moment werd gevraagd Lacht: “Nou, dat heb ik net geoefend – met 700 jaar Vlissingen!” “Ik was toen burgemeester van Reusel-De Mierden. In het vijfde of ik niet wilde overstappen naar de politie. Soms komen zulke jaar heb je altijd een gesprek met de Commissaris van de dingen op je pad, en dan denk je: ogen dicht, ik spring in het diepe Als je terugblikt op 50 jaar Democraten 66, waar ben je dan Koning(in): ga je voor herbenoeming, of ga je voor een andere en ik ga het doen.” het meest trots op? plaats? Er was toen een positie als burgemeester vrij in Best. Dat “Waar ik heel trots op ben, is dat we in staat blijven om niet mee leek me leuk: ik zat al in hetzelfde gebied (beide gemeentes liggen in En, hoe was de sprong in het diepe? te gaan in de hausse van het politieke moment, maar de tijd blijven Noord-Brabant, red.), dus ik had al een netwerk, en deze plek was “Geweldig, ik zou het altijd weer doen. Ik heb er heel veel van nemen om met elkaar de dialoog te voeren, het verleden mee te net weer even anders – meer industrieel en stedelijk. Vervolgens geleerd. Het voordeel van dergelijke switches is dat je het belang nemen, naar het heden te kijken en dan die stap naar de toekomst hadden ze in Best dus besloten dat daar de referendumverordening van de andere organisatie kent. Daardoor gaat de samenwerking te maken. Dat is van het begin af aan de kracht van D66 geweest van kracht was…” makkelijker, want je hebt veel meer oog voor elkaars problema- en dat moeten we vooral blijven doen. Een ander belangrijk punt tieken. Wat ook interessant was: de politie is natuurlijk een hiër- is bestuurlijke vernieuwing. Het is een uitgekauwd onderwerp, Dus toen je aangaf interesse te hebben in het burgemeester- archische organisatie. Ik geloof juist niet in macht omdat ik dat zegt iedereen – de kroonjuwelen…” “Bestuurlijke schap van Best, wist je nog niet dat daar een referendum plaats altijd een korte-termijn-succes vind. Maar het gezag wat je als zou hebben? burgemeester moet hebben, daarmee boek je ook bij de politie Vind je het zelf ook een uitgekauwd onderwerp? vernieuwing is “Nee, dat is tijdens de procedure gegaan. Ik heb toen ook wel even geweldige resultaten.” “Nee. Want we zijn er nog niet – nog lang niet. Hans van Mierlo geaarzeld, want ik had geen idee wat dat was – dat wist niemand. zei destijds terecht: Jongens, we zitten in een structuur die helemaal geen uitgekauwd En hoe ervaren ze het in je huidige gemeente als je roept dat je wel We lopen over een bijna lege boulevard de zee tegemoet. Op een niet meer past bij de wereld waarin we nu leven. En eigenlijk is er naar een andere plaats wil? Maar Reusel was er eigenlijk heel trots plein met uitzicht tot aan Breskens komen we pas de eerste mensen nog niets veranderd. Ik vind dat we daar de komende periode ook onderwerp, want op dat ik mijn nek durfde uit te steken om zo’n procedure in te tegen. “Hier zitten áltijd mensen te kijken. Het is ook een prachtige in zouden moeten investeren.” gaan. Het was wel een hele aparte periode. Je doet als burgemeester plek. Kijk daar, die meeuw daar op het hoofd van Michiel de we zijn er nog niet vaak genoeg iets voor de pers, maar dan gáát het ergens over. Ruyter”, zegt ze lachend: “die heeft daar echt een mooie uitzicht- En bínnen D66? Waar zou de partij nu in moeten investeren? Nu gaat het over jezélf. Daar moest ik wel aan wennen.” plek gevonden”. “We hebben binnen D66 natuurlijk veel pieken en dalen meege- – nog lang niet” maakt. Wat ik altijd heel mooi heb gevonden is dat we een vaste groep mensen hebben die echt geloven in het gedachtegoed van D66 en die altijd bij D66 zijn gebleven. Dat heeft me wel gesterkt in het idee dat je dáár aandacht aan moet blijven besteden: het bor- gen van leden, zorgen dat ze zich thuis voelen bij D66. We hebben Wat heeft je er eigenlijk toe bewogen om je kandidaat te stellen nu acht jaar achter elkaar bij de verkiezingen gewonnen, maar er- voor het partijvoorzitterschap van D66? gens stopt dat een keer. Dan zal je zien dat júist de mensen die al- “Ik ga per 1 april 2016 stoppen met het burgemeesterschap in tijd aan de partij gebonden zijn, ervoor blijven gaan. Natuurlijk, je Vlissingen. Nu was dat niet zozeer de belangrijkste reden, maar “Soms komen zulke hebt ook ledengroei nodig om de financiën stabiel te houden en om ik heb in al die tijd dat ik als burgemeester werkte eigenlijk niet campagne te kunnen voeren, maar het moet niet het doel op zich zo heel veel voor de partij kunnen doen. Wel achter de schermen, dingen op je pad, zijn. Het moet vooral het gevolg zijn van de kracht die we van bin- maar je mag je als burgemeester – en zeker als korpschef – niet nenuit uitstralen.” echt actief politiek profileren, dus je bent afhankelijk van andere en dan denk je: momenten. Ik heb het altijd leuk gevonden om iets terug te doen Maar het Landelijk Bestuur – waar jij nu voorzitter van bent voor de partij.” ogen dicht, ik spring – heeft ledenwerving tot één van de belangrijkste speerpunten benoemd. We zijn inmiddels bij de Groene Boulevard aanbeland – ons in het diepe en ik ga “Ja. Ledenwerving én ledenbinding. Ik heb dit onderwerp in mijn eindpunt. Rechts van ons staat de Oranjemolen, voor ons ligt een campagne voor het voorzitterschap ook duidelijk naar voren uitgestrekte vlakte met uitzicht op de zee, en iets verder terug: de het doen” gebracht en, nou ja, ik heb de meerderheid van de stemmen gekre- Deltawerken. Kan het nog Hollandser? We zijn in het zogenoemde gen, dus ik vind mezelf ook wel gelegitimeerd om daar iets van te herdenkingsgebied, vertelt Demmers. “Dit is Uncle Beach. Hier vinden. Ik onderschrijf – laat dat duidelijk zijn – dat je moet werken staan beelden van de Geallieerde landing tijdens de Tweede aan ledenwerving. Alleen, ik vind dat we dat vooral ook moeten Wereldoorlog. Patrick Churchill, de commando die hier toen is doen met het borgen van de mensen die nu al lid zíjn. Dat vind ik geweest, heeft het een jaar geleden samen met mij geopend.” de uitdaging waar ik voor sta.” Laatste vraag: je bent een echte bestuurder, en niet zozeer We wandelen verder over de boulevard. Ze wijst naar de enorme politicus – zeg ik dat goed? schepen. “Nu is het laag water, bij hoog water komen ze nóg dich- “Ja. Daar voel ik me ook het meeste in thuis. Ik ben eerlijk gezegd terbij. Af en toe dan zie je bij ons, vanuit de raadszaal, de schepen zó helemaal geen politicus. Mijn kracht ligt toch meer in het zoeken langs gaan.” Als we bij het bruggenhoofd aankomen, waarvandaan naar de nuance, kijken wat er kan. Ik ben echt van het mensen de loodsboten vertrekken, vertelt ze: “Ik ben laatst zelf een keer mee meenemen, de verbinding maken, andere mensen laten excelleren.

foto Reno Matitaputty geweest met zo’n loodsboot. Je gaat dan via een touwladder vanaf de Ik hoef niet zo nodig op de voorgrond. Als anderen het verhaal loodsboot langs het schip aan boord. Het zijn gigantische schepen, vertellen en daar heel enthousiast over zijn, dan heb ik een mooi van zo’n 300 tot 400 meter met een diepte van 12 meter”. moment.” ■ Democraat 08 09 in beeld

Een blijvend Appèl 50 jaar Democraten 66 Een blijvend Appèl € 19,66 (excl. porto) Rijk geïllustreerd fotoboek 250 x 200 mm liggend 180 pagina’s gebonden Dit boek is uitgegeven in opdracht van Bestellen het Landelijk Bureau D66 in het kader d66.nl/jubileumboek Uitgeverij HannaBoek van het vijftigjarig bestaan van de ISBN 978 90 76915 463 politieke vereniging Democraten 66. Democraat illustratie 10 11 referendum Erik Haverkort

Bent u voor of tegen de wet tot goed- “D66 zal voluit keuring van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne? campagne voeren Deze vraag mag Nederland op 6 april om ervoor te 2016 beantwoorden tijdens het raad- zorgen dat er een gevend referendum. Dat wordt dus weer meerderheid wordt Ik weet niet verhit discussiëren aan de borreltafel, behaald vóór de eens waar dit de komende maanden. 7 nonsens- samenwerkings- precies over stellingen waar elke D66’er meteen een overeenkomst gaat, stemmen antwoord op moet hebben. Proost! met Oekraïne” is dus onzin Dit is precies waarom D66 keihard campagne gaat voeren. En dat zouden álle politieke partijen, het kabinet en het bedrijfsleven moeten doen! Dáárom is D66 ook zo teleur- Oekraïne is één gesteld in de houding van het kabi- Belangrijke grote corrupte net, dat enkel van plan is “vragen te gaan beantwoorden”. Het is onze bende; daar moet gedeelde verantwoordelijkheid om je niet mee willen mensen goed te informeren, om samenwerken mensen uit te leggen waarom deze borrelpraat samenwerkingsovereenkomst met Dit is gewoon stoere praat. Heb je Oekraïne zo belangrijk is. En om in Handel met enig idee waar Oekraïne ligt? Het ligt te zetten op een zo hoog mogelijke aan de rand van de Europese Unie. opkomst bij dit referendum. Aan D66 Oekraïne is niet Onze buitengrens dus. Het is ontzet- zal het in elk geval niet liggen! belangrijk voor tend belangrijk voor Europa – en dus D66 wilde ook voor Nederland – om politiek Nederland stabiele en economische welvaren- Een ‘Ja’ voor Echt wel. Oekraïne heeft een grote helemaal geen de buitengrenzen te hebben. Hoe je Oekraïne is een potentiele afzetmarkt voor bedrijven referendum over dat bereikt? Met een goed samen- Dat akkoord is ‘Ja’ voor Poetin uit de Europese Unie. Voor een han- Oekraïne werkingsakkoord, zoals die waar we toch al van kracht, Een ‘Ja’ betekent delsland als Nederland is het dus het nu over hebben. In dit akkoord Hoe kom je daar nu bij?! Een krach- gewoon dat belangrijk dat Nederlandse bedrij- Dit is zo ongeveer de grootste zijn duidelijke afspraken gemaakt het maakt dus niet tig Nederlands én Europees ‘Ja’ vóór ven makkelijk de Oekraïense markt misvatting van allemaal. D66 is nota over harde aanpak van corruptie, uit wat ik stem de samenwerking met Oekraïne is Oekraïne lid wordt op kunnen. Daarom zijn er in deze bene een van de grondleggers van het verstevigen van grondrechten en juist een klap in het gezicht van Poe- overeenkomst afspraken gemaakt de wet die dit referendum mogelijk het versterken van de democratie. Dat is grote onzin. Delen van het tin. Oekraïne wil een bondgenoot zijn van Europese Unie om bureaucratie te verminderen en heeft gemaakt! We zijn dan ook Veel Oekraïners hebben bovendien akkoord gaan voorlopig in werking van Europa in plaats van een mari- Nee! Dat is een hardnekkig misver- handelsbarrières weg te nemen. juist blij dat GeenPeil de benodigde een flinke strijd geleverd om hier een per 1 januari 2016, maar daar staat onet van Rusland. Daarnaast is Oe- stand. Dit referendum gaat over En daarom vindt D66 het belang- 300.000 handtekeningen heeft handtekening onder te krijgen. Weet nog geen Nederlandse handtekening kraïne onze partner in de afwikkeling samenwerking tussen de Europese rijk dat niet alleen politieke partijen opgehaald en dat de eerste poging je nog? In 2013 braken er in Kiev onder. Het is dus van groot belang van de ramp met de MH17. Voor Eu- Unie en Oekraïne. Toetreding van campagne gaan voeren voor een tot het houden van een referendum grote protesten uit omdat de toen- dat mensen op 6 april gaan stemmen ropa, maar vooral ook voor Neder- Oekraïne tot de EU is niet aan de ‘Ja’ bij dit referendum, maar roepen dus gelukt is. D66 zal voluit cam- malige president Janoekovitsj – vóór deze samenwerkingsovereen- land, is het dus van groot belang dat orde. In de samenwerkingsovereen- we werkgevers en mkb’ers op om pagne voeren om ervoor te zorgen – onder druk van de Russen – de komst met Oekraïne. Oekraïne kiest voor samenwerking komst tussen Oekraïne en de EU dat óók te doen. dat de minimale opkomst van 30 samenwerkingsovereenkomst niet met óns en niet met Rusland. zijn afspraken gemaakt over de aan- procent gehaald wordt én er een wilde tekenen. Janoekovitsj werd pak van corruptie, bescherming van meerderheid wordt behaald vóór afgezet en een jaar later stond de mensenrechten en handel tussen de samenwerkingsovereenkomst Oekraïense handtekening alsnog Oekraïne en de EU. Een zeer belang- met Oekraïne. onder het akkoord. Wij kunnen er nu rijke overeenkomst dus, waar we voor zorgen dat die strijd niet voor beslist vóór moeten stemmen. niets is geweest. Democraat tekst 12 13 ledengroei Mark Snijder Josje Het aantal leden van politieke partijen daalt den Ridder gestaag. Nog geen 300 duizend Nederlanders zijn lid van een landelijke partij. D66 vormt een positieve uitzondering; het ledental is de afgelopen jaren bijna verdrievoudigd. Toch heeft het partijbestuur ledenwerving tot topprioriteit benoemd. Redacteur Mark Snijder vraagt zich af: is lidmaatschap van een politieke

partij nog wel van deze tijd? En zo nee: Josje den Ridder is wetenschappelijk wat dan? Een kritisch gesprek met én tussen medewerker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). In 2014 D66-bestuurslid Michiel Verkoulen en promoveerde ze op een onderzoek naar scp-onderzoeker Josje den Ridder. leden van politieke partijen.

Michiel Verkoulen Tegen

Michiel Verkoulen is lid van het Landelijk Bestuur van D66 en heeft Ledenwerving daarbij leden- en fondsenwerving in zijn portefeuille. in de jaren ’70 de

D66-partijleider Jan Terlouw schudt samen met campagneleider Ernst Bakker een volle postzak met hand- tekeningen en nieuwe ledenaan- meldingen uit. De overweldigende post is het gevolg van Terlouws lu- stroom dieke oproep aan het D66-congres Een leven lang partijlidmaatschap is niet meer in november 1976, dat een lijsttrek- van deze tijd. Waar of niet waar? ker moet kiezen in de aanloop naar Josje: “Ik ben het daarmee eens. Maar de stelling sugge- de Tweede Kamerverkiezingen van reert dat het ooit wél ‘van een tijd’ was. Het aantal partij- 1977. Terlouw liet daar weten zich leden was in Nederland echter nooit heel hoog, maximaal alleen verkiesbaar te willen stellen 15 procent. Maar allerlei maatschappelijke ontwikkelin- als er binnen drie maanden 1666 in gen – zoals individualisering – wijzen erop dat mensen nieuwe leden en 66.000 handteke- niet meer hun hele leven lang lid zijn van wát dan ook. ningen zouden worden opgehaald En dan zeker niet van politieke partijen, nu de electorale onder de verklaring: D’66 moet volatiliteit zo hoog is en mensen niet eens meer hun hele meedoen aan de verkiezingen. leven op één partij stemmen.” Uiteindelijk worden er maar liefst Michiel: “Josje heeft het onderzocht en ik twijfel niet aan 4.410 nieuwe leden en 88.938 hand- haar analyse. Maar ik laat even mijn hart spreken: ik werk tekeningen geteld. eraan om die ontwikkeling toch om te buigen. Misschien is dat naïef optimisme, maar ik streef ernaar dat Neder-

Bert Verhoeff / Anefo Nationaal Archief Foto Bert Verhoeff landers beter gaan beseffen dat lidmaatschap belangrijk is voor het voortbestaan van een politieke partij.” ledengroei 14 15

kiezer, activist, degene die op Facebook de partij liket. Het is interessant – ook voor een wetenschapper – om “Het is nogal wat om dus voorbij dat formele partijlidmaatschap te kijken. In “Je zegt dat lidmaatschap het buitenland zijn talloze voorbeelden van hoe het an- partijlid te zijn. Het ders kan, bijvoorbeeld het openstellen van voorverkie- ouderwets is, maar eenderde zingen voor niet-leden. Er zijn partijen zonder leden en heeft een enorme lading. partijen met netwerkstructuren. Beppe Grillo heeft in van onze nieuwe leden is Italië een netwerkpartij met alleen maar leden via inter- En het lid-zijn is ook al net. Maar de vraag blijft: wie mag er meepraten binnen jonger dan 26 jaar” een partij? Dat is wat formele leden onderscheidt van an- een beetje stoffig” dere betrokkenen. Want als je niet-leden laat meepraten, – Michiel Verkoulen waarom heb je dan nog leden? Die nieuw soortige leden – Josje den Ridder hebben dus minder ledenrechten en veranderen zo de werking van partijen. En misschien ook wel van de de- mocratie. Dat hoeft niet erg te zijn, maar we moeten ons zoek naar manieren om het fundament onder de Neder- dat wel realiseren.” jongeren op straat lidmaatschappen van het Wereld- landse politiek – dat gevormd wordt door partijen – te Michiel: “Als we nadenken over andere vormen van lid- natuurfonds of Amnesty International verkopen. Kenne- versterken.” maatschap is ook het werven van talenten belangrijk. We lijk hebben al die liefdadigheidsinstellingen de ervaring moeten over een paar jaar weer honderden kandidaat- dat werving werkt en dat mensen hen nog steeds willen Moet je als politieke partij proberen om tegen raadsleden en -Statenleden klaar hebben staan. Het is nu steunen. Het is dus geen gegeven dat mensen geen lid die trend van dalende ledenaantallen in te gaan? eenmaal makkelijker als dat mensen zijn die al een paar meer willen worden. Je kan in ieder geval je best doen Michiel: “Wij probéren niet tegen de trend in te gaan, dat jaar in de partij rondlopen en in wie we kunnen investe- om die trend te keren.” Elisabeth Osterloh uit Enschede lukt ons al een jaar of acht. En we gaan hier extra ons best ren met opleidingen.” meldde zich in voor doen. Bij ons vijftigjarige bestaan is ledenwerving Josje: “In de Nederlandse context zijn alternatieven pro- Wat is nu de conclusie van dit gesprek? juli 2014 aan en onze topprioriteit. We onderzoeken nu waarom mensen blematisch, omdat partijen formele leden nodig hebben Michiel: “Ik ben optimistisch: ik zie dat heel veel mensen was daarmee Waarom zijn leden zo belangrijk voor een partij? die op ons stemmen wel of geen lid van D66 zijn. Vrij- voor overheidssubsidiëring. Daarbij kunnen ‘light-le- zich betrokken voelen en er wel degelijk politiek engage- het 25.000ste lid Michiel: “Leden zijn onze ambassadeurs. Als iemand op zinnige thema’s zijn vaak redenen om lid te worden. Een den’ leiden tot een kannibalisering van je lidmaatschap. ment is. Het is de kunst om die betrokkenheid om te zet- van D66. een feestje vertelt dat hij lid is van D66, is dat voor ons reden om geen lid te worden is dat mensen zich niet wil- Driekwart van de leden is passief, maar is wel bereid om ten in een vorm van sympathie of lidmaatschap. Ik ga die heel belangrijk. Leden brengen ook legitimiteit en vor- len committeren aan een partij of gedachtegoed. Ik vind de volle mep te betalen. Als je dan de optie van ‘lidmaat- uitdaging aan.” men een reden van bestaan. En onze leden voeden heel dat jammer, want je kan lid zijn en nog steeds onafhanke- schap-light’ voor een paar euro aanbiedt, zet je veel in- Josje: “Ik zou zeggen dat een levenslang partijlid inder- actief onze politici, bijvoorbeeld rondom het congres. lijk en kritisch.” komsten op het spel. Voor Nederlandse partijen is het daad niet meer van deze tijd is. Maar de alternatieven zijn Het laatste congres was in een rustige politieke tijd zon- Josje: “Maar het is nogal wat om partijlid te zijn. Het niet aanlokkelijk om het radicaal over een andere boeg ingewikkeld. Het is inspirerend dat Michiel zo optimis- der verkiezingen voor de deur. Toch zijn er tientallen heeft een enorme lading. Sowieso hebben partijen niet te gooien. En er is nog iets anders. Het gevaar bestaat dat tisch is en ik hoop dat het lukt. Dan hou ik ook iets om te moties ingediend, over de partij zelf maar ook over be- zo’n goed imago en is het vertrouwen in politieke par- mensen die tegen gereduceerd tarief lid worden het ka- onderzoeken.” ■ langrijke thema’s als duurzaamheid, vluchtelingen en de tijen heel laag. En het lid-zijn is ook al een beetje stoffig. rakter van de partij erg doen veranderen. Een partij kan nieuwe economie.” Om meer mensen aan te spreken moet een transforma- ook gegijzeld worden door een groep mensen. Zo is het Josje: “Uit mijn onderzoek blijkt dat partijleden schakels tie plaatsvinden van de betekenis van partijlidmaatschap, in Canada en Israël gemakkelijk om lid te worden van een 25.766 kunnen zijn tussen burgers en de democratie, omdat ze naar een meer losser verband. Want er zijn veel meer partij; mensen worden daar lid om een bepaalde kan-

onderdeel uitmaken van zowel de maatschappij als een sympathisanten en trouwe kiezers dan leden.” didaat te steunen en zeggen dan weer op. Dat geldt ook Peildatum 2015 partij. Ook dragen partijleden bij aan de stabiliteit van Michiel: “Je zegt dat lidmaatschap ouderwets is, maar voor de nieuwe leden van Labour: zij zijn nu enthousiast november het partijsysteem. In tijden dat het wat minder gaat, trek- eenderde van onze nieuwe leden is jonger dan 26 jaar. over de nieuwe partijleider, maar deze mensen zijn ook 2015 2014 ken ze een partij er doorheen. Als je het belangrijk vindt In Engeland voerde Labour een ‘lidmaatschap-light’ in eerder geneigd om weer af te haken. Het is moeilijk om dat je kan zeggen: je hebt het slecht gedaan, ik stem niet om te stemmen voor de nieuwe partijleider en ze kregen hen voor de lange termijn te behouden.” meer op je, dan is het wel handig dat die partij er nog is tienduizenden nieuwe leden. De Liberal Democrats, de 2013 om verantwoording af te leggen.” Britse zusterpartij van D66, kregen na hun zware verlies ‘Lidmaatschap-light’ is dus misschien niet zo’n bij de verkiezingen dit jaar maar liefst 15 duizend nieuwe goed idee. Wat wel? 2012 Dit is het democratisch belang van leden; leden. Ik ben zelf een aantal jaar geleden gaan kijken bij Michiel: “Mijn allereerste oplossing is gewoon beter je hoe zit het met financiële noodzaak? de campagne van Obama en heb gezien hoeveel jongeren best doen. Investeren in ledenwerving en mensen de 2011 Michiel: “Tweederde van onze inkomsten bestaat uit le- daar door de wijk liepen om aanhang te werven. Ik zie de vraag dúrven te stellen of ze lid willen worden. In ons

dencontributies, eenderde bestaat uit subsidie en fond- trend dat mensen minder lid worden van een politieke Appèl, van vijftig jaar geleden, staat op de eerste bladzij- 2010 senwerving en is indirect afhankelijk van het aantal le- partij, maar ik weiger hem helemaal te accepteren.” de twee of drie keer: vul de adhesiekaart in en doe mee. den. Politieke partijen in Nederland zijn financieel heel Josje: “Ik denk dat we het niet zo oneens zijn. Met partij- Vanaf dag één zat ledenwerving in onze genen.” 2009 kwetsbaar. De Zweedse liberale partij, met slechts 6 pro- lid bedoel ik de mensen die formeel staan ingeschreven Josje: “Maar het is niet alleen een kwestie van nog beter cent van de Zweedse stemmen, heeft een campagnebud- bij een politieke partij, contributie betalen en ledenrech- je best doen. Hans Spekman (voorzitter van de PvdA, red.) get van meer dan 5 miljoen euro, waarvan slechts een ten hebben. De voorbeelden die jij noemt, zijn een teken wilde honderdduizend leden en hij heeft er veel aan ge- 2008 klein deel van de leden komt. Dat is het totale budget van van die transformatie van het partijlidmaatschap.” daan. Er is daar een hele afdeling voor ledenwerving op- alle Nederlandse politieke partijen sámen in de laatste gezet; Spekman bakte appeltaarten voor nieuwe leden. 2007 campagne! D66 heeft een begroting en ledenaantal dat te Kan die transformatie tot alternatieve vormen Maar ledenwerving is niet zo gemakkelijk als je het

vergelijken is met een lokale sportvereniging. Dat is zor- van lidmaatschap leiden? politieke tij tegen hebt (het aantal leden van de PvdA is 2006 gelijk voor een partij met zoveel invloed als wij hebben, Josje: “Er zijn allerlei soorten verbintenissen met poli- sindsdien verder gedaald, red).” zeg ik zonder enige bescheidenheid. We moeten dus op tieke partijen: het formele lid, de sympathisant, trouwe Michiel: “Toch, als ik door de stad fiets, zie ik overal 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 Democraat tekst fotografie 16 17 nieuwe leden Kristina Ullrich Reno Matitaputty

Wassila: “Ha Robin, leuk om je te ontmoeten! Robin: “Nee, maar ik wil dat wel graag worden. Vertel eens: waarom ben je vorig jaar lid van D66 Vooral het onderwerp veiligheid – in de breed- geworden? ste zin van het woord – heeft mij altijd geïnte- resseerd, omdat veiligheid constant om verbete- Robin: “Ik ben lid geworden omdat ik langs de ring vraagt. Daarvoor heb je een breed draagvlak zijlijn staan en kritiek hebben op anderen te mak- voor veiligheidsbeleid nodig. Die uitdaging zou kelijk vind. Ik wil mijn handen uit de mouwen ik graag aangaan. Het is mijn visie dat de mens ge- steken en opkomen voor belangen die ik waar- vrijwaard moet blijven van onveiligheden, zodat devol acht. D66 is volgens mij een partij die be- iedereen zich kan blijven ontwikkelen. Mijn am- langen heel sterk afweegt alvorens zij een keuze bitie is om een brug te slaan de praktijk en de po- maakt en een partij die zich niet laat leiden door litiek. Ik ga trouwens op 31 oktober voor het eerst een bepaalde klassieke ideologie. Dat vind ik be- naar het congres!” langrijk. En ik associeer D66 met jonge, onderne- mende enthousiastelingen – zoals ikzelf.”

Wassila: “Heeft je huidige werk bij de Marine ook “Ik heb tijdens die missie bijgedragen aan je keuze om lid te worden? naar Somalië ervaren Robin: “Ja, dat denk ik wel. Ik ben bijvoorbeeld tijdens Operation Ocean Shield naar Somalië uit- dat je mensen moet gezonden geweest (NAVO-missie met als doel pi- raterij bij de Hoorn van Afrika te bestrijden, red.). helpen die het minder Ook al was dit vooral een economische missie; ik heb daar ervaren dat je mensen moet helpen die goed hebben” het minder goed hebben. Onderwijs en veiligheid zijn voor mij de belangrijkste speerpunten, en die vind ik goed vertegenwoordigd bij D66. Hoe ben jij eigenlijk bij de Koninklijke Marine terecht ge- Wassila: “Wat goed! Dan neem ik je mee op komen?” sleeptouw. Ik kan je wel wegwijs maken. Dat vind Het zal je maar gebeuren: je bent nog geen jaar lid ik leuk, want zo is het met mij toen ook gegaan. Wassila: “Na mijn studie bedrijfskunde wilde ik Bij mijn eerste congres kende ik nog niemand, en van D66 en de redactie van de Democraat belt je werken in een omgeving waarin mijn maatschap- toen heeft Jan-Willem van Waning (oud-Tweede op met de vraag: met welk Kamerlid zou jij graag pelijke drijfveren tot hun recht zouden kunnen Kamerlid en voorheen ook werkzaam bij de Ma- komen. Mijn scriptie ging dan ook over de een- rine, red.) mij overal geïntroduceerd. Ik heb trou- eens een kopje koffie drinken? Het overkwam wording van het Europese luchtruim. De lucht- wens een tip voor je: zou de D66-thema-afdeling matroos der 1ste Klasse Robin Meijer. Hij koos macht vond ik heel spannend, maar op een van de Internationale Veiligheid en Defensie niet iets Luchtmachtdagen kwam ik iemand van de per- voor jou zijn? Ik haal daar als Kamerlid kennis op, voor… Tweede Kamerlid Wassila Hachchi. “Is de soneelsafdeling van de marine tegen, die me uit- dus dan heb je contact met mij, maar vooral ook thema-afdeling Internationale Veiligheid en nodigde om de Marinehaven in Den Helder te be- met partijgenoten met dezelfde interesse als jij.” zoeken. Een beter loopbaanperspectief én het ro- Defensie niet iets voor jou?” mantische beeld van varend de hele wereld zien, Robin: “Dat klinkt goed! Kun jij me iets meer gaven de doorslag om naar de marine te gaan. Uit- vertellen over de visie van D66 ten aanzien van eindelijk werd ik officier, maar zo romantisch was Defensie? En hoe kijk jij er zelf aan tegenaan?” In het niet – wel een uitstekende leerschool.” Wassila: “Allereerst is Defensie voor mij een in- Op vrijdag 16 oktober 2015 was het precies Robin: “Hoe kwam je dan bij D66 terecht?” strument om vrede en veiligheid te waarborgen. 200 jaar geleden dat de eerste verenigde verga- Naast Defensie zijn daar natuurlijk ook andere dering van de Eerste en Tweede Kamer in Den Wassila: “Na vier jaar militair te zijn geweest, instrumenten bij betrokken, zoals diplomatie en Haag plaatsvond. Een historisch moment, ben ik lid van D66 geworden. Niet met de bedoe- ontwikkelingssamenwerking. Dus simpel geld gesprek jazeker, maar Robin Meijer – strak in pak – heeft ling om actief te worden, trouwens. Maar bij het naar Defensie voor het ‘wapengekletter’, zoals vandaag iets anders aan zijn hoofd: koffie drinken eerste partijcongres dat ik bezocht, werd mijn sommigen roepen – zonder doel voor ogen – is met D66-Tweede Kamerlid Wassila Hachchi. interesse voor de thema-afdeling Internationale voor mij dus niet voldoende. Ten tweede is de si- Op uitnodiging van redacteur Kristina Ullrich Veiligheid en Defensie gewekt. Zo ben ik op een tuatie waarin een land als Syrië zich nu bevindt, ontmoeten ze elkaar in de fractiezaal van D66 in natuurlijke wijze actief geworden. Inmiddels was niet iets wat ons zomaar overkomt. De internati- de Tweede Kamer. ik ook aan de slag bij het ministerie van Econo- onale gemeenschap heeft het conflict laten liggen met… Waarom hij Wassila uitkoos? “Door onze gedeel- mische Zaken. Nadat ik in 2007 tot Ambtenaar en nu is het uit de hand gelopen. Daar moeten we de werkervaring bij de Koninklijke Marine. Ik ben van het Jaar was gekozen en in 2009 een talen- lessen uit trekken; het is beter om een conflict te daarom heel benieuwd naar haar kijk op Defensie. tenklasje bij D66 volgde (de Schaduwfractie, red.), voorkomen. Er is dus meer preventie nodig. Ten En ik zou haar ook willen vragen hoe ze actief is viel ik op. Zo kwam ik op de lijst voor de Tweede derde moet Europa haar krachten bundelen. In de geworden binnen D66, want dat zou ik zelf ook Kamerverkiezingen van 2010. Ben jij actief bin- Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zou ide- graag willen.” nen D66?” aliter een Europese zetel moeten komen, in plaats nieuwe leden 18 Democraat productie illustraties 19 ledentest Dagmar de Groot Erik Haverkort

van de huidige situatie waarin alleen de Britten tenland’ moet samenwerken. Verder is er natuur- Wie en de Fransen een eigen zetel hebben. Ook ben ik lijk de taalbarrière, maar goed, iedereen spreekt Wassila Hachchi (35) voorstander van een Europese krijgsmacht. Die wel Engels.” Breda Naast uw lidmaatschap zijn er talloze manieren om samenwerking moet niet alleen op militair niveau Wat (meer) betrokken te zijn bij onze politieke vereniging gebeuren; de politiek moet ook haar verantwoor- Wassila: “Precies dáár gaat de politieke discus- Tweede Kamerlid sinds 2010 delijkheid nemen. D66 is wat dat betreft de enige sie om: willen we wel dat onze militairen onder portefeuille: Defensie, Democraten 66. Hoe dan? Daarvoor moeten we politieke partij die voor Defensie een heldere vi- de hoede van ‘een buitenlander’ werken? Ik ben Koninkrijksrelaties, Lucht- en eerst iets meer van u weten. Heeft u veel of weinig sie heeft en een stip aan de horizon zet. Het be- twee keer in Mali geweest, waar Franse en Neder- Scheepvaart, Waterkwaliteit tijd? Bent u een denker of een doener? Houdt u gint met samenwerking tussen een klein aantal landse militairen samenwerken in een VN-mis- en -veiligheid en Mobiliteit; landen: Nederland, Duitsland, België, Luxem- sie. Zelfs Frankrijk – toch een vrij nationalistisch ondervoorzitter parlemen- meer van diepe discussies of van gezelligheid? taire onderzoekscommissie burg, Noorwegen. De Commissie voor Defensie land – besefte dat het de problemen in Mali niet Of misschien heeft u wel politieke of bestuurlijke Breed Welvaartsbegrip van de Tweede Kamer is bijvoorbeeld al drie keer alleen aan kan. Mijn ervaring is dat een comman- ambities? Doe de test en lees ons advies! samengekomen met onze collega’s in België.” dant – van welke nationaliteit ook – als het erop Lid D66 aan komt geen onderscheid maakt in zijn men- 2006 Robin: “Ik ben blij met deze standpunten, voor- sen. Je bent een team, daar gaat het om.” al die over de Europese samenwerking van de Wie krijgsmachten; dat vind ik namelijk ook heel Robin: “Nog een laatste vraag: ik merk dat veel Robin Meijer (22) belangrijk. De mensen binnen Defensie begrij- Defensie-mensen VVD of CDA stemmen. Hoe Den Haag pen dit ook, het gaat tenslotte om leven en dood. ervaar je dat als D66’er?” Maar er moet nog veel veranderen. Het is erg Wat Matroos der 1ste Klasse wennen voor hen omdat je opeens met ‘het bui- Wassila: “Ja, dat klopt, daarom is het goed dat er Operationele Dienst Opera- mensen zoals jij D66 stemmen en actief worden. ties, Koninklijke Marine, Maar uiteindelijk is het belangrijkste dat je je ei- ministerie van Defensie gen drijfveren kent. Voor mij zijn dat vrede en veiligheid. Dit geeft mij houvast in de politiek, Lid D66 2014 “Ik kan je wel want dat is geen makkelijke omgeving. Je vraagt Wat je weleens af: waar doe ik het voor? Maar ik merk wegwijs maken op dat mijn ideeën steeds meer gewaardeerd worden in de Kamercommissie voor Defensie. Mijn ad- het congres. Dat vies? Jezelf blijven – daar gaat het om.” ■ vind ik leuk, want voor zo is het met mij toen ook gegaan” lid bent u?

Bent u eruit? Kijk dan ook eens op: d66.nl/wijzigen-lidmaatschap ledentest 20 21

Vindt u het leuk Wilt u graag iets om mensen actiefs doen? op straat aan te spreken of anderszins praktisch en sociaal actief te zijn? Lid Heeft u tijd om (meer) betrokken Gaat u graag te zijn? naar sociale en/ of inhoudelijke activiteiten of bijeenkomsten?

[ start ]

Wilt u (meer) Ja betrokken zijn Wilt u graag bij D66? (nieuwe) mensen ontmoeten?

Heeft u politieke Nee en/of bestuurlijke ambities? Wilt u graag Wilt u graag meedenken, uw expertise meepraten of inzetten? meebeslissen? ledentest 22 Democraat tekst 23 35 jaar idee Van Mierlo Stichting

Het tevreden steunlid De actieve vrijwilliger U bent een tevreden ‘slapend’ partijlid. U U bent het type denker én doener. In de bent op en top D66’er en steunt ons door aanloop naar de verkiezingen begint het lid te zijn en op ons te stemmen. Op die altijd te kriebelen bij u. Kon u maar iets manier bent u enorm waardevol voor de dóen om al die mensen op D66 te laten partij en we waarderen uw langdurige be- stemmen of lid van onze partij te laten trokkenheid. Blijf ons steunen en weet dat worden! Ons advies: meld u aan als (cam- u altijd welkom bent om mee te doen pagne)vrijwilliger bij uw lokale afdeling wanneer het u uitkomt. of stuur een mail naar het landelijk cam- pagneteam: [email protected]. Is posters plakken of flyeren niet echt uw ding? Uw afdeling kan altijd extra handen gebrui- Het ‘actief vanuit de ken. Denk aan bijeenkomsten organiseren luie stoel’-lid of nieuwsbrieven schrijven. U wilt D66 graag extra steunen, maar u heeft zo weinig tijd! Goed nieuws: u kunt ons ook prima steunen vanach- ter uw bureau of luie stoel: praat met anderen over uw steun aan D66, hang een poster voor uw raam bij verkiezin- gen, like en deel D66-berichten op soci- ale media of bezorg ons een extra lid via d66.nl/cadeaulidmaatschap. Een extra donatie voor training & opleiding en verkiezingscampagnes is natuurlijk ook De sociale altijd zeer welkom (d66.nl/doneren). netwerker Bedankt! Het sociale aspect van lid zijn vindt u eigenlijk het leukst. Voor u telt de po- litieke vereniging het meest. Nieuwe mensen leren kennen en samen iets Het ambitieuze ondernemen. Ga dan vooral eens naar een ledenvergadering, bijeenkomst of talent borrel van uw lokale of regionale afde- U wilt meer. U bent waarschijnlijk al actief ling. Daar zitten allemaal mensen zo- bij uw lokale afdeling en u bezoekt graag als u! Deze activiteiten staan vermeld (landelijke) congressen. Want u praat en in de nieuwsbrief en op de agenda van beslist graag mee. Heeft u behoefte aan de website van uw afdeling. Op lan- opleiding of training? Of heeft u politieke delijk niveau zijn er ook voldoende of bestuurlijke ambities? Neem contact mogelijkheden om nieuwe mensen De betrokken op met uw lokale bestuur om de mogelijk- te ontmoeten of bijeenkomsten bij te heden te bespreken. Voor vragen over een wonen, kijk op d66.nl/agenda. (mee)denker politieke carrière, opleidingen en talent- U bent betrokken bij en geïnteresseerd in ontwikkeling binnen D66 kunt het gedachtegoed van D66. Wilt u graag u ook mailen naar meedenken, meepraten of meebeslissen? talentontwikkeling Ga dan eens naar een ledenvergadering @d66.nl. Voor leden of politiek café van uw lokale of regionale tussen de 25 en 33 afdeling. Heeft u specifieke interesse of jaar bestaat expertise? Word lid van een kennisplat- een jongeren- form van uw lokale afdeling of van een talentenprogramma: van onze landelijke thema-afdelingen: route66.d66.nl d66.nl/partij/thema-afdelingen. Voor interessante publicaties, lezingen en sym- posia kunt u terecht bij het onafhankelijke wetenschappelijk bureau van D66: vanmierlostichting.d66.nl. Politiek inhou- delijke vragen of opmerkingen kunt u mailen naar [email protected]. 35 jaar idee 24 25 35 jaar idee 26 Democraat tekst en fotografie 27 wij zijn D66 Jan Remmert Fröling

Eric van der Spelt is akkerbouwer en Wij zijn D66-raadslid in Steenbergen, Noord-Brabant.

D66 Er bestaat een hardnekkig misverstand over het gemiddelde ‘ledenprofiel’ van D66: allemaal studenten, journalisten,

Hoe ontdekte jij dat je eenadvocaten D66’er bent? en rechters. Niets is minder “Met de aanleg van de A4-zuid.waar, De ontdekte uitein- redacteur Jan Remmert delijke variant liep dwars over mijn grond- gebied. Om die reden bezochtFröling. ik regelmatig raadsvergaderingen en raakte ik geïnteres- seerd in de politiek. Ik hoorde raadsleden en wethouders allerlei dingen zeggen waar ik het wel of niet mee eens was, en besloot daar- om zelf ook actief te worden. Als boer word je dan al snel in het CDA- of VVD-kamp ge- frommeld, maar ik had een heel goede klik met de leden van de toenmalige D66-fractie, zodat ik besloot om me bij hen aan te sluiten. In de aanloop van de afgelopen verkiezingen werd ik lijsttrekker; zodoende zit ik nu in de gemeenteraad.”

Kun je je ook vinden in de landelijke en internationale partijstandpunten? “Jazeker. Als agrariër – en met name als ak- kerbouwer – opereer je op een Europese markt. Als je met elkaar concurreert, is het essentieel dat er een gelijk speelveld bestaat en juist daarom vind ik Europese samenwer- king vreselijk belangrijk. En dat geluid vind ik met name bij D66 terug. Ook de stand- punten van D66 rondom duurzaamheid in relatie tot landbouw spreken me erg aan. Het enige wat mij soms dwars zit is de manier waarop binnen D66 over onze boeren ge- sproken wordt. Het is nog te vaak ‘wij en zij’ en te weinig ‘samen’. Ik probeer waar ik kan daarbij te helpen. Zo ben ik, weliswaar in een laat stadium, betrokken geweest bij het for- muleren van de landbouwvisie van D66. Dat was niet zozeer inhoudelijk nodig, want de ideeën die er in staan zijn prima, maar meer om de toonzetting wat landbouwvriende- lijker te maken. En een juiste toon doet echt heel veel om het broodnodige draagvlak te kweken.” wij zijn D66 28 29

Xander van Asperen is werkzaam voor Emmaus, actief binnen de Vrije Evangelische Bas Dörge werkt als Gemeente, oud-raadslid Hoe ontdekte jij dat je een D66’er bent? onderzoeker en adviseur D66 Utrecht en lid van “Ik ben opgegroeid met de Gereformeerde de Landelijke Verkie- Bond. Tijdens mijn opleiding tot fotograaf bij het ministerie van in Engeland leerde ik de wereld daarbui- Defensie en is bestuurslid zingscommissie (LVC) ten kennen en dat zette me aan het denken ‘ledenwerving en -binding’ van D66. over wat ik verder met mijn leven wilde doen. Ik ben toen gaan werken voor voor D66 Den Haag. Emmaus, een organisatie die woonwerk- gemeenschappen voor (ex)-dak- en thuis- lozen opzet en die volledig financiert uit eigen kringloopbedrijven. Tegelijkertijd vroeg ik me af wat ik verwachtte van de Wat onderzoek je bij Defensie? overheid en daarmee welke politieke kleur “Ik werk bij de afdeling Trends, Onderzoek bij mij zou passen. Dus vlooide ik verkie- en Statistiek. Hier worden onder meer de zingsprogramma’s door en keek ik hoe de werknemerstevredenheid, het moreel tijdens verschillende politieke partijen hun idee- uitzendingen en het imago van de krijgs- ën in de praktijk probeerden te brengen. macht onder de loep genomen. Hoe ik hier Ik bleek – tot mijn eigen verbazing, overi- terecht ben gekomen? Het veiligheidsaspect gens – uit te komen bij D66. Hun ideeën binnen onze samenleving heeft me altijd vond ik goed en realiseerbaar, en dat gaf geboeid. Na de havo heb ik eerst een studie me het gevoel dat D66 écht iets wilde management, economie en recht gedaan en veranderen.” stage gelopen bij Justitie. Vervolgens heb ik Organisatiewetenschappen gestudeerd. Na Binnen kerkelijke kringen wordt vaak mijn afstuderen waren er twee opties: óf de kritisch gekeken naar de vrijzinnige consultancy óf de overheid. De consultancy standpunten van D66, zoals euthanasie. zat toentertijd helemaal dicht, vandaar dat ik Hoe kijk jij daar tegenaan? gesolliciteerd heb op traineeships binnen de Zucht diep. “Ja, dit is typisch een voorbeeld overheid. Bij Defensie ben ik toen als trainee van een D66-standpunt dat niet goed uit- aangenomen en na drie jaar ben ik in vaste gelegd is en dat verwijt ik D66 wel. Binnen dienst gekomen.” de gemeente waarvan ik zelf lid ben, heb ik daar ook vragen over gehad. Ik heb dat Hoe ontdekte jij dat je een D66’er bent? standpunt vervolgens uitgebreid uitgelegd “Ik vond de PvdA te soft en de VVD te en dat heeft een hoop kou uit de lucht ge- marktgericht en te rechts. Zo kwam ik bij haald; van een aantal van de vragenstellers D66 terecht. Eerst heb ik een aantal keren weet ik dat ze intussen ook D66-stemmers D66 gestemd en uiteindelijk ben ik lid zijn. Onderschat overigens niet het aan- geworden. Inhoudelijk hecht ik vooral aan deel gelovigen binnen D66. Ik zat ooit in onderwerpen zoals binnenlandse veiligheid, een D66-commissie waarbij acht van de justitie, de strafrechtketen, Defensie, veilig- negen leden een kerkelijke achtergrond heid in het buitenland en de manier waarop bleken te hebben. Voor de grap zeiden we we onze belangen daar behartigen. Ook het tegen elkaar dat we maar zuinig moesten spanningsveld tussen privacy en veiligheid zijn op dat ene niet-gelovige lid, omdat bij spreekt me aan. Maar de sociale kant van het vertrek de religieuze pluriformiteit weg lidmaatschap van D66 vind ik ook erg zou zijn…” ■ belangrijk. Toen ik in Den Haag ging wonen, kende ik daar niemand en in het partijlid- maatschap zag ik een mooie manier om daar verandering in te brengen. Dat heeft erin geresulteerd dat ik nu met veel plezier in het bestuur van de afdeling Den Haag zit!” Democraat tekst 30 31 internationaal Jasper Simons

Redacteur Jasper Simons (26) volgt een traineeship bij het Europees Economisch en Sociaal Comité (eesc) in Brussel. Om de Europese hoofdstad en haar internationale inwoners beter te leren kennen, doet hij mee aan alle activiteiten die voor trainees georganiseerd worden. Maar hoe vind je aansluiting bij partij- genoten? Via Regio Buitenland van D66, natuurlijk! De afdeling België & Luxemburg is de grootste, met maar liefst 200 leden.

“De buitenlandse In de afdeling is nogal Regio een atypische D66-afdeling, want Brusselsewe hebben natuurlijk Buitenland geen raadsleden of wethouders” Place du Luxembourg – ‘Plux’ voor intimi. bubbel foto Wikipedia / Thorfinn Stainforth

“Welkom in de Brusselse bubbel”, zegt mijn Zo organiseerde de Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging contact te zoeken met Raoul Boucke, al ruim vier jaar voorzitter ling, die als een soort van kennisbaken van de partij zou kunnen huisgenoot, werkzaam bij het Europees Parlement, als we onlangs een netwerkborrel voor alle Nederlandse trainees en sta- van de afdeling en D66-kandidaat voor de Europese Parlements- fungeren. En dat lukt ons aardig. Hoe we dat doen? Door leden de elkaar voor het eerst ontmoeten. Sinds september woon ik in de giairs werkzaam bij eu-instellingen, ngo’s en private bedrijven. verkiezingen van 2014. Hij reageert enthousiast op mijn vraag of kans te geven hun verhaal te vertellen. Daarom zijn we begonnen Marollen, naast het imposante Paleis van Justitie in het centrum Daar waren verschillende ervaringsdeskundigen aanwezig, die een hij wil afspreken voor een paar vragen over de afdeling. Mét een met borrels te organiseren. Dat werkt goed, want mensen die van Brussel. Eigenlijk moet ik Marolles zeggen, aangezien onge- praatje hielden over hun dagelijks werk en leven in Brussel. Een Belgisch biertje erbij, natuurlijk. actief willen worden, willen vaak toch even aftasten waaraan ze veer tachtig procent van de inwoners Franstalig is. Ook al is van hen was Marietje Schaake, die momenteel bezig is met haar zich committeren. Tegenwoordig hebben we ook een wekelijkse Brussel slechts twee uur reizen verwijderd van mijn vorige tweede termijn als D66-parlementariër in het Europees Parlement. Atypische afdeling hardloopgroep. Dat is een groot succes, waar soms ook niet-leden woonplaats Amsterdam, het contrast is levensgroot. Niet alleen Ze vertelde onder meer hoe haar werkdag er vandaag uitzag: We spreken af in een café aan het Schumanplein, omringd door of VVD’ers en CDA’ers aan meedoen.” qua architectuur (denk: groots opgezette boulevards, statige “Vandaag bestond mijn dag uit verschillende ontmoetingen en Europese instellingen zoals het Berlaymontgebouw, de hoofd- paleizen), maar ook wat betreft mentaliteit. Brussel ademt inter- het bestuderen van beleidsdocumenten. Een volle dag, met onder zetel van de Europese Commissie, en het Justus Lipsius-gebouw, Stemmen over moties nationaal. Brussel ademt Europa. Tip: als je als buitenstaander andere Syrië en het Midden-Oosten, maar ook met verschillende het hoofdkwartier van de Raad van de Europese Unie. De afdeling is echter niet alleen een informeel netwerk, waar een keer in de echte Brusselse bubbel wilt stappen, ga dan op economische aspecten gerelateerd aan ttip op de agenda.” “Eigenlijk is de buitenlandse afdeling nogal een atypische afde- alleen geborreld, gepraat en hardgelopen wordt. Het is een echte een donderdagmiddag naar Place du Luxembourg – ‘Plux’ voor ling”, vertelt Boucke. “We hebben natuurlijk geen raadsleden of D66-afdeling, met een bestuur en algemene afdelingsvergaderin- intimi – bij het Europees Parlement. Dé plek voor de donderdag- Een biertje met Raoul wethouders, en de gebruikelijke relatie tussen de fractie en het gen – de avv”, benadrukt Boucke. “Twee keer per jaar komen we middagborrel van Brusselse expats. Leuk om een bekende D66’er te zien in Brussel, zo ver weg van afdelingsbestuur is ook afwezig. Onze afdeling is daarbij de groot- bijeen, en stemmen we over de moties die we aandragen op, bij- huis. Maar hoe zou ik andere partijgenoten kunnen vinden? ste, maar onze groep is ook heel actief. Dat komt omdat we leden voorbeeld, de landelijke partijcongressen. Maar we komen alleen Netwerkborrel met Marietje Gewoon, voor een gezellige borrel of een themabijeenkomst of hebben die betrokken zijn bij Europa, bij de Europese Unie. Dat bijeen als het nuttig is. Afgelopen maand ging de avv bijvoorbeeld Ik wil het allemaal zien en meemaken, dus ik duik er vol in. Ik iets dergelijks? Op buitenland.d66.nl ontdek ik dat de partij vier zijn ze in professionele zin – omdat velen werken voor een van de niet door – ja, dat was wel jammer voor jouw verhaal – omdat we doe mee aan alle activiteiten die voor trainees georganiseerd buitenlandse afdelingen heeft. De afdeling België & Luxemburg instellingen, voor lobbykantoren of Brusselse vestigingen van be- te weinig motieteksten hadden voor het congres van 31 oktober in worden: rondleidingen bij de grote instituten, zoals de Commis- (voorheen: afdeling Brussel) is de grootste, met zo’n 200 leden paalde bedrijven, maar óók vanwege hun toewijding aan Europa.” Amsterdam. Die vergaderingen zijn altijd heel leuk, want het zijn sie en de Raad van de Europese Unie, inhoudelijke sessies, waarvan er ongeveer 130 in Brussel werken en wonen. Het doel van deze afdeling is kennis delen en sociale banden tus- de meest actieve leden die komen opdagen. Vaak zijn we met vijf- reikend van het eu-budget tot de asielproblematiek, en ont- Na een mailtje aan de secretaris blijkt dat er op korte termijn helaas sen de leden creëren, vertelt Boucke. “Toen ik als voorzitter begon, tien tot twintig mensen, de harde kern, zeg maar. Maar een wat in- moetingen met trainees van andere instituten. geen borrel of ledenvergadering wordt georganiseerd. Ik besluit hadden we zo’n vijftig leden. Ik wilde graag een hele actieve afde- formeler evenement, zoals een seminar, boekpresentatie of politiek internationaal 32 Democraat tekst foto 33 column Marietje Schaake Sebastiaan ter Burg

Brusselse bubbel Ik denk weer aan wat mijn huisgenoot zei, toen ik net aankwam: “Welkom in de Brusselse bubbel.” Komen al die eu-professionals De VVD nam hierop al een voorschot en pleitte voor weleens buiten de bubbel? In het ándere Brussel? En wat is dat an- meer samenwerking met dictators in het belang van dere Brussel dan? Boucke: “Die internationale, sociale focus is er (politieke) stabiliteit. Ze werden pas wakker toen de zeker, maar wees je bewust van de verschillende werelden hier. eerste voetstappen door vluchtelingen over onze lands- Brussel is heel multicultureel. Er wonen hier veel Congolezen en grens heen gezet werden. Mensen die wel dictators en Tunesiërs, en er zijn specifieke Portugese en Afrikaanse wijken. In zeker geen stabiele samenlevingen ontvluchtten. Dic- de laatste, de Matonge, waan je je door al de kleurrijk uitgedoste tators hebben de escalatie van geweld niet voorkomen, vrouwen soms echt even in Afrika.” en soms zelf bewust geëscaleerd. Terwijl Assad waar- Hij noemt een ander voorbeeld, van weer een andere Brusselse wijk. Een verloren generatie in het schuwde voor de komst van jihadisten als hij zijn macht “Ik ben net verhuisd naar een art deco-huis, gebouwd aan het begin Midden-Oosten is een droom voor zou opgeven, hebben we nu te maken met geweld door van de twintigste eeuw, toen Brussel nog een van de rijkste steden – beiden. Hij zette zelfs bewust de deuren van gevange- zo niet de rijkste stad – was van Europa. Het personeel had destijds ISIS en een ramp voor Europa, nissen open om veroordeelde jihadisten vrij te laten.

Auteur Jasper Simons voor een eigen ingang en dienstenlift. Voor mij zijn dit oude relikwieën, waarschuwt D66-Europarlementariër De jongeren in Syrië hadden bovenop het terroristisch het Europees Parlement in Brussel maar toen ik met de verhuizers in de gang stond, zei een oude dame Marietje Schaake. geweld niet gerekend op de bruutheid van het Assad re- tegen me: Oh, maar het personeel moet de andere lift nemen, hoor. Ik gime, en ook niet op het toekijken van Europa. Ze zullen keek geheel verbouwereerd, waarop ze zei: U bent nieuw hier, u kent het nooit vergeten. Egyptenaren, Turken, Bahreini, velen de regels van ’t gebouw nog niet. Dit is echt illustratief voor de ver- van hen kijken al niet eens meer naar Europa voor steun “De Europese Parlements- schillende werelden van Brussel”, zegt Boucke lachend. Ondertussen in Brussel voor hun democratische aspiraties. verkiezingen van 2014 waren Islamitische Staat in Irak en Syrië (isis) is Mijn laatste en belangrijkste vraag dan, de vraag waar dit hele 1 paglevensgevaarlijk, daar zijn we het snel over eens. Na de Wie iets verder vooruit denkt, en zich realiseert dat 50 een turning point, omdat we artikel mee begon: hoe word ik lid van de afdeling? Het antwoord afschuwelijke aanslagen in Parijs is het gevaar van ter- procent van de bevolking in het Midden-Oosten onder blijkt simpel. Boucke: “Je wordt automatisch lid als je verhuist en reur opnieuw dichterbij gekomen. In rap tempo worden de 26 jaar oud is, maakt een andere afweging tussen toen echt konden laten zien je je inschrijft in België of Luxemburg. Dan kom ik een kopje koffie veiligheidsmaatregelen opgevoerd. Gebouwen over de realpolitik en een op waarden gebaseerd beleid. Inzetten wat we in huis hadden” met je drinken. Jij bent nog niet ingeschreven, begrijp ik, maar hele wereld werden in de kleuren van de Franse vlag op mensenrechten voor de bevolkingen in het Midden- ik zorg dat je op onze lijst wordt gezet. Dus we zullen elkaar vast verlicht. Dat er geen groene ceder en rode en witte kleu- Oosten is juist om te doen, maar is ook in ons eigen nog vaker zien!” ■ ren op het Empire State Building of de Eiffeltoren sche- belang. Een verloren generatie in het Midden-Oosten is nen toen isis een dag eerder in Libanon een bom liet een droom voor isis en een ramp voor Europa. Nauwere ontploffen waarbij ook vele doden vielen, bevestigt voor samenwerking met autoritaire regimes, en het verwate- velen in het Midden-Oosten dat het Westen een dubbele ren van de nadruk op universele mensenrechten, is een café, kan net zo waardevol zijn, want uiteindelijk gaat het om standaard hanteert. gevaarlijk bijproduct van de strijd tegen isis. Het is de het delen van informatie en gedachten met elkaar. Dat vind ik Regio Buitenland is in 2013 opgericht om D66-leden in hoogste tijd voor een sterk, op waarden gestoeld Euro- het belangrijkste.” , het buitenland te ondersteunen, aan elkaar te linken en Intussen wordt een pragmatisch buitenlandbeleid pees buitenland beleid. Terwijl de grens tussen binnen- Regio om hun issues aan te horen. Daarnaast hoopt D66 op gretiger dan ooit tevoren omarmd door Europese leiders. land en buitenland vervaagt, en we wereldwijd steeds Buitenland deze manier haar emigrerende leden beter te kunnen Workshop met Guy en Sophie Het lijkt soms meer op het outsourcen van beleid aan meer (lots)verbonden zijn, is een beleid gestoeld op behouden: 7 procent van het totaal aantal opzeggingen Dat je als buitenlandse afdeling er echt toe kunt doen, ontdek- komt voort uit een verhuizing naar het buitenland. buurlanden. Mensenrechten mogen vooral niet in de principes het beste antwoord op aanvallen op vrijheid te Boucke in de aanloop naar de Europese Parlementsverkiezin- Er zijn in totaal 558 D66’ers lid van Regio Buitenland en weg staan van het sluiten van deals met dictators over en democratie. gen van 22 mei 2014. “Dat was een soort turning point, omdat we er zijn momenteel vier afdelingen actief: vluchtelingen of van het strijden tegen terreur. Het lijkt toen echt konden laten zien wat we in huis hadden. Het afdelings- – België/Luxemburg (ca. 200 leden): of we weinig lessen uit het verleden hebben getrokken. D66 heeft vier leden in het Europees Parlement (EP): bestuur organiseerde in september 2013 een grote workshop. We [email protected] Daar komt bij dat de afwezigheid van Europees leider- Sophie in ’t Veld (fractievoorzitter), Gerben-Jan Gerbrandy, wilden leden een document aanreiken voor de aankomende cam- – Londen / Verenigd Koninkrijk (ca. 55 leden): schap de positie van autoritaire regimes versterkt. Marietje Schaake en Matthijs van Miltenburg. pagne. Je moet een goed, duidelijk verhaal hebben als je mensen [email protected] De D66-delegatie maakt onderdeel uit van de fractie van de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa tegenkomt die zeggen dat ze Europa maar niks vinden. Tijdens die – New York / Verenigde Staten (ca. 30 leden): Dat Moskou het diplomatieke initiatief voor de recente (ALDE), de op drie na grootste fractie in het EP. workshop brainstormden we in kleine groepjes, met zestig deelne- [email protected] gesprekken over Syrië afdwong, terwijl het vlak daar- – Berlijn / Duitsland (ca. 25 leden): mers in totaal, waaronder alde-fractieleider Guy Verhofstadt en voor met bombardementen niet ISIS-doelen maar wel [email protected] Sophie in ’t Veld, D66-fractievoorzitter in het Europees Parlement. Na je verhuizing word je automatisch lid van Regio veel burgerdoelen raakte, geeft misschien wel het meest Het document, Europa Waarom – Waarden in plaats van woorden, Buitenland en krijg je de kwartaalnieuwsbrief in je de schrijnende afwezigheid van Europa aan. De illusie werd daarna aangeboden aan het Landelijk Bestuur van D66, en mailbox. Vergeet niet om je adres in de D66-leden- dat Europees beleid wezenlijk anders zou worden na de daar werd ook echt wat mee gedaan in de voorbereiding van de ver- administratie te wijzigen via MijnD66.nl (of mail naar: massale opstanden in Noord-Afrika en het Midden- kiezingscampagne. En tijdens het verkiezingscongres in februari [email protected]). Oosten is in elk geval weg. Even leek het of een jonge 2014 hebben we met onze afdeling een groot aantal amendementen generatie die riep om democratie, rechtvaardigheid en voor het Europees verkiezingsprogramma ingediend.” Op 23 december 2015 heeft de eerste Algemene de mogelijkheid om zelf het leven vorm te geven, ge- Hoe bekostigt de afdeling haar activiteiten? Zo’n grote workshop Ledenvergadering (ALV) van Regio Buitenland plaats, hoord werd. Maar de belofte van een radicaal ander Eu- kost toch geld? “We redden het net aan”, zegt Boucke. “We krijgen gevolgd door het symposium Grenzenloze democratie ropees beleid – dat meer markttoegang, leningen en in- met o.a. Boris Dittrich, Sophie in ’t Veld en Fatma Koser vijf euro per lid per jaar en vaak gebruiken we zalen in het Euro- vesteringen zou zetten tegenover meer democratische Kaya. Tijd: 17.00 uur. Locatie: Sociëteit de Witte aan het pees Parlement of bij het alde-bureau, waar we bijna altijd terecht Plein in Den Haag. Alle leden zijn welkom, aanmelden hervormingen en respect voor mensenrechten – kwam kunnen voor onze afdelingsvergaderingen en seminars. Een enkele via: [email protected]. nooit echt van de grond. Een verkeerde afweging. keer, bijvoorbeeld toen Alexander Pechtold overkwam, huren we echt een café af, en dan krijgen we ook extra financiering van het Meer informatie & contact: Landelijk Bestuur.” buitenland.d66.nl / [email protected] vlag © OMA Democraat tekst 34 Finland 35 ALDE Anita van Rootselaar Suomen Keskusta Svenska Folkpartiet Noorwegen Tijdens het najaarscongres van D66 op Venstre Alexander de Croo Sophie in ’t Veld en 31 oktober in de Amsterdamse Beurs van tijdens zijn speech op het Tim Farron in het Berlage gaf de Belgische vicepremier Zweden D66-congres Europees Parlement Centerpartiet Estland Alexander de Croo (Open Vld) een bevlogen Folkpartiet Liberalerna Eesti Keskerakond speech. Een maand eerder sprak Sophie in ’t Eesti Reformierakond Veld, D66-fractievoorzitter in het Europees Verenigd Koninkrijk Letland Parlement, het congres van de Britse Denemarken Liberal Democrats LPP/LC LibDems toe. Hoe gaat het eigenlijk met Venstre Litouwen onze geestverwanten in Europa? Radikäle Venstre Lietuvos Respublikos Open Vlaamse Liberalen Liberal Democrats Ierland Nederland Liberalu Sajûdis Fianna Fáil D66 Darbo Partija en Democraten (Open Vld) (LibDems) VVD Duitsland Onze Vlaamse geestverwant werd in Onze Britse zusterpartij Liberal Demo- FDP 1992 onder de naam Vlaamse Liberalen crats (LibDems), momenteel geleid door België Tsjechië en Democraten (VLD) opgericht. In 2007 Tim Farron, is in 1988 ontstaan door het Open VLD ANO Slowakije Luxemburg gingen de VLD en kartelpartner Vivant samengaan van de Liberal Party en de MR L’S-HZDS Parti Démocratique gezamenlijk verder onder de huidige Social Democratic Party. Als liberaal- Europese Oostenrijk Hongarije naam. De parlementaire federale Open democraten zetten ze met name in op Zwitserland NEOS Liberalisok Vld-fractie, geleid door Patrick Dewael, onderwijs, burgerrechten, hervorming FDP Roemenië is op dit moment de derde partij in het van het kiesstelsel, decentralisatie en Slovenië ALDE Roemenië Vlaamse parlement, na de N-VA (liberaal- Europa. Speerpunten zijn onder meer het Kroatie Frankrijk SMC conservatieven) en CD&V (christen- bevorderen van homorechten, legaliseren geestverwanten HNS Mouvement Démocrate democraten). van softdrugs en gratis onderwijs. CAP21 Italië Bulgarije In het Europees Parlement wordt de Open De Liberal Democrats maakten van 2010 Italia dei Valori Movement for Vld geleid door ex-voorzitter, oud-premier en tot de verkiezingen van 2015 deel uit van de Rights and Freedoms tevens ALDE-fractieleider Guy Verhofstadt. regeringscoalitie met de Conservative Party National Movement for Portugal Spanje Stability and Progress o.l.v. de huidige premier David Cameron. MPT Partido Nacionalista Vasco Open Vld heeft een flinke stempel op de LibDems-partijleider Nick Clegg werd vice- Convergència Democràtica de Catalunya Belgische politiek kunnen zetten: van 1999 premier. De verkiezingen van 2015 leidden tot 2008 leidden de Vlaamse liberalen drie tot een ongekende nederlaag: de LibDems kabinetten, onder leiding van premier Guy zakten van 57 naar 8 zetels. Nick Clegg trad Verhofstadt. Aan het einde van deze peri- daarna af als partijleider. ode zakten zij van 25 (2003) naar 18 zetels In het Europees Parlement bezetten de in 2007 en verder naar 13 in 2010. Die trend LibDems momenteel slechts 1 ALDE-zetel; is echter met de verkiezingen in 2014 door- de partij verloor tien van haar elf zetels bij broken: Open Vld steeg toen weer een zetel. de verkiezingen van 2014. Het merendeel van de Europese geestverwanten Maar er is ook goed nieuws: in Oostenrijk boekte de in 2012 Sinds 1999 heeft de Open Vld altijd in de co- van D66 is aangesloten bij de alde-partij of de Europese Demo- opgerichte neos (sinds 2013 met 9 zetels vertegenwoordigd in alitie gezeten binnen het federale parlement. Maar er gloort weer hoop aan de horizon: cratische Partij (edp) die samen verenigd zijn in de Alliantie van het parlement) onlangs groot succes door haar toetreding tot de bijna 20 duizend nieuwe leden hebben zich Liberalen en Democraten voor Europa (alde). Sinds de verkiezin- Weense gemeenteraad; de eerste nieuwe politieke partij in twintig Onze Vlaamse zusterpartij richt haar peilen na de laatste verkiezingen aangemeld. Een Georgië gen van 22 mei 2014 is de alde-fractie – met 70 van de 751 zetels jaar die dit heeft bereikt. Ook Ciudadanos – nog geen alde-lid, onder meer op meer inspraak voor burgers welkome groei, want eind 2017 zal er wor- Free Democrats – de op drie na grootste fractie in het Europees Parlement. D66 is maar wel een geestverwant – timmert goed aan de weg; de ver- in de democratie, individuele vrijheid, zelf- den gestemd over het Britse EU-lidmaat- Republican Party naar verhouding ruim vertegenwoordigd met vier zetels: Sophie in wachting is dat deze ‘Spaanse D66’ tijdens de verkiezingen van redzaamheid en vrij ondernemerschap. Ook schap. De LibDems gaan zich inzetten voor ’t Veld (fractievoorzitter), Gerben Jan Gerbrandy, Marietje Schaake 20 december een nationale doorbraak zal beleven. internationale mensenrechten en armoede- een stevige pro-Europa campagne. “In deze en Matthijs van Miltenburg. De alde-fractie is sinds dit jaar bovendien twee Europese pre- bestrijding zijn grote thema’s. “Internationa- tijden van groot euroscepticisme of zelfs miers rijker: in juni 2015 werd Lars Løkke Rasmussen (Venstre) le ontwikkeling is overduidelijk een actueel eurovijandigheid is het niet altijd makkelijk Hoe gaat het met onze zusterpartijen in Europa? Heel verschillend, verkozen tot premier van Denemarken (ondanks het feit dat thema, maar ook een core thema van de li- om je uit te spreken vóór de Europese Unie. zo blijkt. Waar D66 de afgelopen jaren flinke groei doormaakte, Venstre van 47 naar 34 zetels zakte tijdens de parlements- beralen”, aldus Alexander de Croo, oud-par- Ik ben er trots op dat Tim Farron de moed zowel in leden als in zetels, kregen de Britse Liberal Democrats verkiezingen). En Sorin Cimpeanu, vicepresident van de dit jaar tijvoorzitter van Open Vld, nu vicepremier en heeft een sterke en duidelijke JA-campagne (LibDems) o.l.v. Nick Clegg dit jaar een rampzalige verkiezings- opgerichte Roemeense alde-partij, is sinds 5 november interim- minister van Ontwikkelingssamenwerking te leiden”, aldus D66-fractievoorzitter uitslag voor de kiezen: een verlies van 49 zetels. De Duitse Freie premier in Roemenië. Daarmee telt de alde-fractie maar liefst van de huidige federale regering, tijdens Sophie in ’t Veld tijdens haar speech op Demokratische Partei (fdp) overkwam hetzelfde in 2013 en heeft acht premiers, want deze zes ‘hadden’ we al: Xavier Bettel zijn indrukwekkende speech op het D66- het congres van de Liberal Democrats op sindsdien – voor het eerst in haar partijgeschiedenis – geen zitting (dp, Luxemburg), Miro Cerar (smc, Slovenië), Charles Michel congres van 31 oktober in de Amsterdamse 20 september in Bournemouth. meer in de Bondsdag, het Duitse parlement. De Poolse Democrati- (mr, België), Taavi Rõivas (er, Estonie), Juha Sipilä (sk, Finland) Beurs van Berlage (zie: d66.nl/congres-102). sche Partij (pd) – eveneens aangesloten bij alde – behaalde bij de en… Mark Rutte (vvd), natuurlijk ■ verkiezingen van oktober dit jaar ook geen zetel. Democraat fotografie 36 37 congres 102 Jeroen Mooijman

Congres 102 van A tot Z

Op zaterdag 31 oktober vond het 102de D66-congres plaats in de Beurs van Berlage in Amsterdam.

Na de installatie van de drie congresvoorzitters door par- tijvoorzitter Letty Demmers en een welkomstwoord van de Amsterdamse D66-wethouder Kajsa Ollongren, ging het halfjaarlijkse ledencongres – thema: ‘internationaal’ – van start met een bomvol programma.

Naast tientallen inhoudelijke sessies – zoals het druk- bezochte ‘Onderwijs 2032’ met Tweede Kamerlid Paul van Meenen – en plenaire Q&A-sessies, o.a. over TTIP met Europarlementariër Marietje Schaake en Tweede Kamerlid Kees Verhoeven, konden de bezoekers luisteren naar inspirerende toespraken van D66-fractievoorzitter in het Europees Parlement Sophie in ’t Veld, ‘Koning van de Jeugd 2015’ Stijn Harder en de Belgische vicepremier en minister Alexander de Croo (Open Vld).

Partijleider Alexander Pechtold sloot het congres traditie- getrouw af met zijn congresspeech. Hij trapte zijn toe- spraak af met een hommage aan Gerard Schouw en Magda Berndsen, die beiden recentelijk de Tweede Kamer en de politiek hebben verlaten. Pechtold had een bijzonder afscheidscadeau voor hen: een bewerking van Maerten en Oopjen, de twee Rembrandt-portretten die onlangs geza- menlijk werden aangekocht door Nederland en Frankrijk.

In de aanloop naar het 50-jarig bestaan van de partij, haalde Pechtold in zijn congresrede een artikel aan uit SAVE THE DATE de eerste editie van de Democraat, waarin kritiek werd geleverd op de Troonrede van het Kabinet-De Jong. Een Congres103 nuchter stuk, er staat haast niets in, zo stelde de redactie zaterdag 16 april 2016 in 1967, die met name het gebrek aan bezieling in de tekst Congrescentum Papendal hekelde. Pechtold concludeerde dat er wat dat betreft in vijftig jaar weinig is veranderd. Hij besloot zijn speech dan Arnhem ook met een blijvend appèl:

Meer informatie over “Congres, het D66-congres vindt u op Een kabinet zonder agenda geeft een ongemakkelijk www.d66.nl/congres gevoel. Zeker voor een partij als D66. Deze periode van politieke lamlendigheid moet niet al te lang meer duren. De weg naar het einde van dit kabinet moet niet de opmaat zijn voor nieuwe stilstand. Voor nuchterheid zonder lef. Voor politiek zonder geloofwaardigheid. Een klein beetje bezieling zou het kabinet en daarmee de samenleving goed doen. We deden de oproep in ’67. En nu doe ik ’m, bijna vijftig jaar later, opnieuw.”

Op www.d66.nl/congres-102 kunt u alle toespraken terugkijken en -lezen en vindt u meer informatie over besluiten en moties. Democraat 38 39 uit de vereniging

D66 is dit jaar met vier Nieuwe Duurzame personen vertegenwoor- Nieuwe thema- bestuursleden digd in de Duurzame 100 afdelingen D66’ers van dagblad Trouw. Op het 102de D66-congres op D66 heeft twee nieuwe thema- 31 oktober in de Beurs van John Nederstigt (wethouder afdelingen: Sport en Bewegen Berlage in Amsterdam zijn twee Haarlemmermeer) kwam en Transparantie & Integriteit.

foto Sebastiaan ter Burg nieuwe leden gekozen voor het nieuw binnen op plek 19. U kunt lid worden van een Landelijk Bestuur. Tweede Kamerlid Stientje thema-afdeling via Mijnd66.nl. van Veldhoven staat 21ste; Said Kasmi werd gekozen tot Europarlementariër Gerben- Sport en Bewegen bestuurslid ‘Vereniging, Afdelingen Jan Gerbrandy staat op de De nieuwe thema-afdeling Sport en en Regio’s’. Tjeerd Dierckxsens 19 68ste plek. De Amsterdamse Bewegen presenteerde zich op 31 kreeg de meeste stemmen voor de wethouder Duurzaamheid oktober j.l. aan de leden tijdens een functie van Internationaal Secretaris Abdeluheb Choho kwam ook themabijeenkomst op het 102de (bestuurslid Internationale Betrek- nieuw binnen op plaats 93. congres in Amsterdam. Deze thema- Maak kennis kingen) en volgt daarmee Robert afdeling wil een positieve visie Farla op die aan het einde van zijn ontwikkelen op sport en bewegen in

met D66 tweede termijn gekomen was. foto Just Justa onze maatschappij. Zij willen graag Ben je pas lid geworden van D66? Of wil je graag 21 in gesprek met leden om invulling weten hoe je binnen de partij actief kunt worden? Zaterdag te geven aan het thema sport en Kom dan op zaterdag 16 januari naar het Huis van bewegen. de Stad in Gouda! 16 januari 2016 Aletta Welkom Judith, Jacobsprijs Transparantie & Integriteit Tijdens deze bijeenkomst maak je kennis met de partij, de mogelijkheden om bij D66 actief Magda bedankt! De nieuwe thema-afdeling Trans- te worden en het gedachtegoed. Ook kun je in gesprek met een aantal van onze politici parantie & Integriteit wil de partij en tijdens een interactieve Q&A discussie. De Maak-Kennis-Met-D66-dagen worden een Judith Swinkels neemt de plaats in van het openbaar bestuur in Nederland aantal keer per jaar georganiseerd; nieuwe leden worden automatisch uitgenodigd voor de Tweede Kamerlid Magda Berndsen. verder brengen door het delen van eerstvolgende bijeenkomst. relevante kennis en ervaring en door Na 35 jaar actief te zijn geweest voor D66, de dialoog aan te gaan. Uitgangs- d66.nl/nieuweleden/maak-kennis-met-d66 waarvan de laatste vijf jaar als Tweede Kamer- punt: integriteit is een vaardigheid, lid met de portefeuille Veiligheid en Justitie, geen eigenschap. Meer info: heeft Magda Berndsen per 1 november 2015 transparantie-integriteit.d66.nl Judith de politiek verlaten. Het Kamerwerk en het In gesprek met… Zilveren koetsje heen en weer reizen naar haar woonplaats in Swinkels Voor info over alle thema-afdelingen Friesland waren voor haar te zwaar geworden. d66.nl/partij/thema-afdelingen Bernard Aris, trouw documentalist van Judith Swinkels heeft per 3 november haar de Tweede Kamerfractie van D66, vierde plaats ingenomen. Swinkels was sinds onlangs zijn 25-jarig jubileum aan het september 2002 werkzaam als rechter in de Marchantlezing

Binnenhof. foto Jeanette Schols sector civiel, familie en jeugd van de rechtbank Magda Haarlem. Daarvoor was zij vijftien jaar lang 10 december 2015 Het is een goede Tweede Kamertraditie om D66-Eerste Kamerlid Petra actief als advocaat. Ook werkte zij drie jaar Berndsen een zilveren koetsje – een kleine zilveren Stienen krijgt de Aletta voor de Autoriteit Consument en Markt. replica van de Gouden Koets – uit te reiken aan Jacobsprijs 2016 mensen die hun 25-jarig jubileum op het Bin- nenhof vieren. Aris kreeg het zilveren koetsje Stienen krijgt de prijs vanwege haar op 29 september uitgereikt door Tweede vermogen ruimte te creëren voor het Kampioen snellezen Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg. andere geluid van vrouwen én man- nen in Nederland en de Arabische D66-Tweede Kamerlid Paul van Meenen is wereld, zo stelt juryvoorzitter prof. de eerste Nederlands Kampioen snellezen. dr. Janka Stoker. De prijs wordt op D66 heeft duidelijke ideeën over hoe het 7 maart 2016 uitgereikt door rector Het tv-programma De Kennis van Nu orga- verder moet met Nederland. Maar we zijn altijd magnificus van de Rijksuniversiteit niseerde dit najaar de eerste editie van het op zoek naar nieuwe ideeën. Daarom gaan Groningen (RUG) Elmer Sterken. NK snellezen in de Openbare Bibliotheek van de campagneteams van D66 regelmatig de Stienen is niet de eerste D66’er die Delft. Van Meenens eindscore: 668 gelezen straat op om het gesprek met Nederland aan de prijs in ontvangst mag nemen: woorden per minuut in combinatie met 70 pro- te gaan. in 2012 werd de prijs toegekend cent tekstbegrip. Volgens juryvoorzitter Rein aan oud-minister Els Borst voor de Cozijn “een ongelofelijk knappe prestatie.” Wilt u zien welke ideeën er onlangs in uw manier waarop ze medisch-ethische De hoofdprijs, een kruiwagen vol met boeken, gemeente zijn opgehaald? Kijk op de kaart via kwesties in het publieke debat heeft doneerde Van Meenen aan de Openbare ingesprekmet.d66.nl gebracht. Bibliotheek van Delft. Democraat tekst 40 41 geschiedenis Mark Snijder

De oprichters van de vdb vonden dat degenen Noord-Nederland en de kop van Noord-Holland. die het meest belang hadden bij die verzorgings- Die groep is inmiddels heel klein geworden, maar staat ook direct moesten kunnen meepraten over dit was ooit de grootste richting binnen de her- de vormgeving ervan. Zij wilden eerst het alge- vormde kerk, waar meer dan de helft van de be- Politieke meen kiesrecht invoeren en daarna pas allerlei an- volking bij hoorde. Dit waren mensen die vóór dere hervormingen. De Liberale Unie was hierin de openbare school en emancipatie van de vrouw behoudender.” voorouders Kritisch over de monarchie… Met de nadruk op het ‘democratische’ onder- “De Vrijzinnig- scheidde de vdb zich van andere liberale Vorig jaar kocht D66 een van de beroemdste bewegingen. Dit kwam niet alleen tot uiting Democratische Bond is affiches uit de Nederlandse politieke in het pleidooi voor algemeen kiesrecht, zegt Klijnsma. “De vdb was kritisch over de rol een duidelijke exponent geschiedenis; een verkiezingsposter van van de Eerste Kamer en van de monarchie; de de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) uit vrijzinnig-democraten hielden zich verre van van een tijd waarin veel 1922. Deze vooroorlogse partij wordt gezien God-Vaderland-Oranje-sentimenten. Verder waren zij een voorstander van het referendum vooruit werd gekeken” als de politieke voorloper van D66, maar en pleitten ze voor medezeggenschap in het weinig mensen weten dit. Redacteur Mark bedrijfsleven en onderwijs. Dit zijn allemaal pun- Snijder interviewde historicus en D66’er Meine ten waarop andere vrijzinnige partijen in die tijd waren. Het ging hen erom hoe de verhouding behoudender waren.” Ook maakte de vdb zich tussen kerk en staat zou moeten zijn. Er waren Henk Klijnsma, die is gepromoveerd op onze sterk voor de emancipatie van de vrouw; Aletta binnen de vdb prominente theologen, onder wie vrijzinnig-democratische voorouders. “Wij Jacobs (zie kader) was een prominent vdb-lid en Philip Kohnstamm (grootvader van D66’er Jacob moeten deze geschiedenis koesteren.” bij de oprichting was de vdb de eerste politieke Kohnstamm, zie kader, red.), die vanuit hun partij met een vrouw in het hoofdbestuur. godsdienstige opvattingen juist bij de vdb Tegelijkertijd richtte de partij zich op de ‘sociale’ uitkwamen. Zij meenden dat de vorm van sociale of ‘materiële’ democratie. “De vdb redeneerde gerechtigheid en het mensbeeld van de vdb bij vanuit een breed democratiebeginsel en wilde uitstek bijbels zijn.” Zijn proefschrift – 837 pagina’s dik – ligt Algemeen kiesrecht verder gaan met de invoering van de verzorgings- enigszins imponerend voor ons op tafel: Om de De Vrijzinnig-Democratische Bond ontstond staat. De partij pleitte voor de invoering van de Naoorlogs “bedrijfsongeval” democratie. De geschiedenis van de Vrijzinnig- aan het prille begin van twintigste eeuw, in een achturige werkdag en voor meer investeren in In tegenstelling tot D66 heeft de vdb haar vijftig- Democratische Bond, 1901-1946. Tijdens het ge- optimistische periode met snelle economische het onderwijs.” jarige bestaan niet gehaald. In 1946, vijfenveertig sprek zal Meine Henk Klijnsma (55) er regelma- groei. De partij is een duidelijke exponent van jaar na haar oprichting, ging de partij – samen met tig doorheen bladeren. Ik spreek Klijnsma op de die tijd waarin veel vooruit werd gekeken, legt … maar bij uitstek bijbels de sfap en de cdu – op in de nieuwe Partij van twaalfde verdieping van het Ministerie van Bin- Klijnsma uit. “Vooral in de liberale stroming In het politieke landschap van vandaag heeft de Arbeid. Het is de tijd van de ‘doorbraak’ en de nenlandse Zaken, waar hij sinds 1986 werkt. Hij is werd veel nagedacht over de toekomst van de erfgenaam D66 vaak een uiterst seculier imago, wens tot één progressief blok in de naoorlogse hoofd van de afdeling Constitutionele Zaken. In democratie, de verzorgingsstaat, dekolonisatie zeker als het gaat om vrijzinnige thema’s, zoals Nederlandse politiek. 2007 promoveerde de D66’er op zijn onderzoek en de positie van de vrouw. De vdb bevond zich abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Maar Maar het had gemakkelijk anders kunnen lopen, naar de geschiedenis van de Vrijzinnig-Democra- in de voorhoede daarvan.” met de Vrijzinnig-Democratische Bond als voor- vertelt Klijnsma. “De vdb was in de oorlog hele- tische Bond (vdb). Dat diepgravende onderzoek De partij werd opgericht in 1901, nadat een aantal loper heeft D66 feitelijk sterke wortels in kerke- maal ingestort. Dolf Joekes (oud-fractievoorzitter, en het bijbehorende schrijfwerk deed hij destijds vooruitstrevende liberalen zich losmaakte van de lijke gemeenschappen, met name de vrijzinnig- red.) zat vast en Pieter Oud (oud-minister van naast zijn reguliere baan én met een jong gezin Liberale Unie. Aanleiding hiervoor was de kwes- hervormden en doopsgezinden. “Het gros van Financiën, red.) had de hele oorlog in zijn studeer- thuis. “Ik schreef gewoon elke avond een uurtje. tie van het algemeen kiesrecht. “Dit was de tijd de vdb-aanhangers kwam uit de kleine vrijzin- kamer gezeten. De partij stond ambivalent tegen- En ik vond het een leuk onderwerp.” waarin de verzorgingsstaat werd opgebouwd. nig-protestantse burgerij van het platteland van over de partijvernieuwing, maar de partijleiders

Prominente VDB’ers

Aletta Jacobs Hendrik Drucker Willem Treub Henri Marchant (1854 – 1929) (1857 – 1917) (1858 – 1931) (1869 – 1956) Lid hoofdbestuur VDB; eer- Medeoprichter en politiek Lid hoofdbestuur, Tweede Partijvoorzitter, partijleider, ste vrouwelijke studente die leider VDB; jurist, hoogleraar Kamerlid, minister van Land- Kamerlid en minister van On- een universitaire studie af- Romeins recht; schreef mee bouw, Nijverheid en Handel derwijs VDB; indiener initia- rondde en eerste vrouwelijke aan de Kinderwetten (1901) VDB; advocaat; wethouder tiefwet voor de invoering van arts in Nederland; opricht- en ontwierp de Wet op het van Financiën te Amsterdam; het vrouwenkiesrecht (1919); ster van de Vereeniging voor arbeidscontract (1907). hoogleraar economie. naamgever van jaarlijkse na- Vrouwenkiesrecht. jaarslezing van de Mr. Hans van Mierlo Stichting. geschiedenis 42 43

hebben niet goed de achterban kunnen raadple- Klijnsma is er toch iets verloren gegaan met de miniatuur-volkspartij met ook veel kleine zelf- gen. Joekes kwam volstrekt verzwakt terug uit Bu- vdb. “Ik voel me meer thuis bij de wat ouder- standige boeren en de oude middenstand. Daar chenwald en had de hele zomer nodig om te recu- wetse manier van politiek bedrijven.” zijn er nu veel minder van. Maar binnen D66 pereren. Oud had veel van zijn gezag verloren. En ontbreken deze groepen vrijwel helemaal.” het enige kader binnen de partij dat nog enigszins Vóór Europese eenwording bestond, de jongerenorganisatie, wilde juist wel Met de oprichting van D66, twee decennia later, Goede oude denkers vernieuwen.” Zo gebeurde het dat de vdb opging trad opnieuw een vrijzinnig-democratische par- Bij de gemiddelde D66’er is de geschiedenis van in de nieuwe PvdA. Klijnsma noemt de opheffing tij toe tot het politieke bestel. Al wilden sommi- de Vrijzinnig-Democratische Bond waarschijn- van de vdb een “bedrijfsongeval”: “Het was een ge leiders, onder wie Hans van Mierlo, dat niet lijk weinig bekend. Klijnsma vindt dat D66 deze samenloop van omstandigheden. De vdb had net erkennen, vertelt Klijnsma. “Maar die kende die geschiedenis moet koesteren. “De vdb is een ver- zo goed niet kunnen verdwijnen.” traditie niet, hij kwam immers uit het katholieke gelijkbare partij in het politieke spectrum die zuiden. Daar bestond de vdb helemaal niet.” zich voor heel vergelijkbare dilemma’s gesteld De inhoudelijke gelijkenissen tussen de vdb en zag. De vraagstukken van toen lijken soms heel D66 zijn treffend, met name de nadruk op demo- erg op vraagstukken van vandaag de dag, en de “De VDB kwam op voor cratisering. Klijnsma wijst ook op de emancipa- afwegingen waren soms bijna dezelfde. Bijvoor- tie van specifieke bevolkingsgroepen. “De vdb beeld in het geval van een economische crisis: Joden, vrouwen en kwam op voor vrouwen, Joden en pachtboeren. kies je voor het keynesiaanse model of niet? In Op 22 januari 2015, tijdens de D66 doet vandaag de dag hetzelfde, maar dan de vdb zaten talrijke goede denkers die al een tweejaarlijkse reünie van oud- pachtboeren; D66 komt op voor bijvoorbeeld etnische minderheden, men- heleboel dingen voor ons hebben bedacht. We Kamerleden en oud-bewinds- sen die niet bij reguliere pensioenfondsen zitten moeten naar die oude denkers blijven kijken. personen in de fractiekamer van D66, werd de beroemde en seksuele minderheden.” En beide partijen zijn Dat scherpt de geest.” ■ voor etnische en seksuele verkiezingsposter van de sterk internationaal georiënteerd: “De vdb was Vrijzinnig-Democratische minderheden, mensen al vóór Europese eenwording, verzoening tussen Bond (VDB) uit 1922 onthuld. Duitsland en Frankrijk, en één Europese munt.” die niet bij reguliere Via Twitter werd D66-partij- Miniatuur-volkspartij leider Alexander Pechtold pensioenfondsen zitten” De verschillen tussen D66 en zijn voorloper gewezen op de veiling van het zijn net zo duidelijk als de overeenkomsten, al affiche bij veilinghuis Van Sab- hebben deze misschien meer te maken met een ben Poster Auctions in Hoorn. Verwantschap én weemoed andere tijdsgeest dan met een ideologische afslag, Pechtold: “Ik dacht ‘die moet Er klinkt lichte weemoed in de stem van Klijnsma zegt Klijnsma. Zo pleitte de vdb vóór het alge- de partij hebben’. D66 bestaat binnenkort 50 jaar, een belang- wanneer hij spreekt over de teloorgang van de meen verbindend verklaren van cao’s, iets waar rijk moment voor de partij. vdb. In zijn proefschrift beschrijft hij hoe hij op D66 nu juist kritisch naar kijkt. Klijnsma ziet We zullen dan uitgebreid stil- zijn zestiende in aanraking kwam met de geschie- ook een verschil in stijl. “De vdb was een pro- staan bij onze geschiedenis denis van de partij: “Ik voelde een sterke ver- duct van zijn tijd, waarin partijen zware intellec- en de VDB speelt daarin een wantschap met het gedachtegoed, de mentaliteit tuele discussies voerden. Vandaag de dag leven belangrijke rol.” en de sfeer van de vdb. Bij een dergelijke partij we in een mediademocratie en daarin slaat D66 zou ik mij graag willen aansluiten.” En dat deed soms wel door.” V.l.n.r.: Meine Henk Klijnsma Klijnsma ook – bij D66. In zijn studententijd was En dan is er nog de aanhang. “Een deel van de (historicus, gepromoveerd op hij fractiemedewerker in Groningen, hij was acht vdb-aanhang kwam uit de hoogopgeleide bur- de geschiedenis van de VDB), jaar Statenlid in Zuid-Holland en hij stond op gerij: de dominee, dokter en notaris. Dit lijkt op Hanneke Gelderblom (oud- Eerste Kamerlid en dochter van de lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen van de aanhang van D66 nu, maar dat was in die tijd de drukker bij wie dit affiche 2010. Ook zat hij jarenlang in de redactie van Idee, een heel kleine groep. De vdb had vooral een gedrukt werd), D66-partijleider het tijdschrift van Mr. Hans van Mierlo Stichting, vrijzinnig-protestantse achterban, die in die twee Alexander Pechtold en Udo het wetenschappelijk bureau van D66. Maar voor decennia helemaal is verdwenen. Het was een Boersma, eigenaar van Van Sab- ben Poster Auctions in Hoorn.

Philip Kohnstamm Pieter Oud Dolf Joekes (1875 – 1951) (1886 – 1968) (1885 – 1962) Partijvoorzitter VDB; hoog- Tweede Kamerlid, lid van het Lid hoofdbestuur, Tweede leraar pedagogiek en naam- hoofdbestuur, minister van Kamerlid, fractievoorzitter, gever van het Kohnstamm Financiën en politiek leider partijvoorzitter VDB; later Instituut; grootvader van Ja- VDB; later medeoprichter en Tweede Kamerlid en minister cob Kohnstamm (voormalig politiek leider VVD; rechtge- van Sociale Zaken voor de Kamerlid, staatssecretaris en leerde en historicus; Minister PvdA; rechtsgeleerde. partijvoorzitter van D66). van Staat. Democraat 44 45 in beeld

Een blijvend Appèl Rijk geïllustreerd fotoboek 250 x 200 mm liggend Een blijvend Appèl 180 pagina’s gebonden 50 jaar Democraten 66 Uitgeverij HannaBoek ISBN 978 90 76915 463 Foto links Foto rechts € 19,66 (excl. porto) Utrecht 22 april 1998 op Centraal Station Utrecht met haar Rotterdam 26 april 1998 D66-lijsttrekker voor de Tweede ministerie tijdens de verkiezingscam- Tweede Kamerleden Thom de Graaf Klootwijk te Rotterdam. De 24-uurs Dit boek is uitgegeven in opdracht van Bestellen Kamerverkiezingen van 6 mei 1998 pagne. Ze is net geïnterviewd voor (links, tevens fractievoorzitter) en economie en de koopzondag zijn het Landelijk Bureau D66 in het kader én minister van Volksgezondheid, het tv-programma Hart van Nederland Roger van Boxtel bemannen op deze belangrijke onderwerpen voor D66 in van het vijftigjarig bestaan van de d66.nl/jubileumboek Welzijn en Sport (VWS) Els Borst belt van SBS6. zondag de verkoopbalie van Bakkerij deze verkiezingscampagne. politieke vereniging Democraten 66. Democraat 46 47 ledenpagina D66 Routeplanner Campagne / vrijwilliger worden / meedoen

Wilt u graag meedoen aan onze campagnes? Neem Ledenpagina contact op met uw lokale of regionale afdeling via d66.nl/partij/d66-in-het-land, met ons landelijke campagneteam via [email protected] of kijk eens op d66.nl/doe-mee Uw lokale afdeling doet overigens veel meer dan alleen campagne voeren: ga ook eens naar een borrel, workshop of ledenvergadering van uw eigen afdeling!

Wilt u graag weten hoe onze Bestuur- en verenigingsondersteuning (BVO) politieke vereniging in elkaar steekt? Bent u actief bij uw lokale of regionale afdeling en heeft u Of bent u op zoek naar specifieke daar vragen over of ondersteuning bij nodig, neem dan (contact)informatie, afdelingen, contact op met de afdeling BVO van het Landelijk Bureau via: [email protected] commissies of parlementariërs?

U vindt het via: d66.nl/partij Talentontwikkeling / opleidingen

D66 organiseert opleidingen en trainingen voor verschil- lende doelgroepen. Kijk voor meer informatie op d66.nl/partij/opleidingen of mail naar [email protected] Interesse in het jongerentalentenprogramma van D66? Elk najaar kunt u zich aanmelden voor de selectie via: Ledenadministratie route66.d66.nl Een verhuizing doorgeven? Aan- of afmelden voor een nieuwsbrief? Uw lidnummer opzoeken? Ga naar Mijnd66.nl Thema-afdelingen en voer zelf uw wijzigingen door in onze ledenadministratie. Is uw emailadres (tevens uw gebruikersnaam) gewijzigd of Interesse in een specifiek thema? En wilt u daar graag heeft u andere vragen? Stuur een mail naar over discussiëren en meepraten, kijk dan eens op [email protected] of bel 070 356 60 66. d66.nl/partij/thema-afdelingen

Contributie / donaties Els Borst Netwerk

Uw lidmaatschap betaalt u per acceptgiro of automatische Voor 10 euro per jaar kan elk D66-lid zich aanmelden bij incasso. Acceptgiro kwijt? Stort uw contributie op dit diversiteitsnetwerk: d66.nl/elsborstnetwerk NL 11 RABO 019 199 6807 t.n.v. Democraten 66 o.v.v. ‘contributie’ en uw ‘lidnummer’ (zie boven). D66 Internationaal Een extra gift aan de partij kunt u overmaken naar NL 11 RABO 011 304 2396 t.n.v. Democraten 66 o.v.v. ‘gift’. Wilt u meer weten over of meedoen aan het internationale Meer weten? Kijk op d66.nl/doneren of mail naar netwerk van D66? Kijk op internationaal.d66.nl of mail [email protected] naar: [email protected] Gaat u verhuizen naar (of woont u in) het buitenland? Kijk eens op buitenland.d66.nl of mail naar Lid worden / maken [email protected] Wilt u iemand lid maken? Kijk op d66.nl/cadeaulidmaat- schap of stuur hem of haar deze link door: d66.nl/word-lid Mr. Hans van Mierlo Stichting

De Van Mierlo Stichting (VMS) is het onafhankelijke Maak kennis met D66 wetenschappelijk bureau van D66. Meer informatie Speciaal voor nieuwe leden organiseert D66 een aantal keer over haar activiteiten en publicaties (zoals tijdschrift Idee), per jaar kennismakingsbijeenkomsten. Als nieuw lid ontvangt vindt u op vanmierlostichting.d66.nl u een uitnodiging. Kijk ook eens op d66.nl/agenda voor andere interessante bijeenkomsten! Meer info

d66.nl/partij | [email protected] | 070 356 60 66 Landelijk congres

Het volgende congres is op zaterdag 16 april in Arnhem. Elk lid krijgt voor elk landelijk congres een uitnodiging toegestuurd. Voor meer info, kijk op d66.nl/congres      Democraat tekst en foto Democraat ik ben D66 Jan Remmert Fröling colofon

Democraat is het ledenmagazine van de politieke vereniging Democraten 66 en wordt verspreid onder al haar leden. Democraat verschijnt drie keer per jaar. Freelance ‘sterrenjuf’ Barbara de Jong Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toe- (32) laat kinderen op basisscholen stemming van D66 worden open- baar gemaakt of verveelvoudigd. en studenten op pabo’s kennismaken Wilt u een adreswijziging doorgeven? Of wilt u de Democraat niet meer met de zon, de maan, planeten, zwarte per post ontvangen? Ga naar www.mijnd66.nl of stuur een e-mail gaten en ruimtevaart. naar [email protected]

eindredacteur Jessica Hoogenboom

redactie Dagmar de Groot (stage) Sterrenkunde: dat klinkt ingewikkeld… Jan Remmert Fröling “Heel jong al had ik een enorme fascinatie Anita van Rootselaar voor het heelal en alles wat daarmee te Jasper Simons Mark Snijder maken heeft. Uren lang kon ik naar een Roel van den Tillaart heldere hemel kijken op de camping in Kristina Ullrich Frankrijk. Zes jaar geleden heb ik mijn eigen telescoop gekocht; wat je dan alle- fotografie / illustraties Anefo / Nationaal Archief maal kunt zien is ongelooflijk! De maan Sebastiaan ter Burg is natuurlijk schitterend, maar je ziet ook Sander van Diepen planeten, de ringen van Saturnus, nevels, Jan Remmert Fröling Erik Haverkort sterrenhopen en zelfs andere sterrenstel- Reno Matitaputty sels, miljoenen lichtjaren hier vandaan.” Jeroen Mooijman

Waarom geef je les op freelancebasis? met dank aan Uitgeverij HannaBoek “Ik ben leerkracht geworden omdat ik de ontwerpvloot lesgeven aan kinderen het leukste vind wat er is. Ik wil voor de klas staan en ontwerp / vormgeving de ontwerpvloot / Studio Maanzaad lessen ontwikkelen waarmee je kinderen kunt verwonderen. Tijdens mijn werk als druk groepsleerkracht had ik al snel in de gaten Senefelder Misset dat ik daar te weinig ruimte voor had. Het oplage vak is voor mij teveel verworden tot mana- 26.000 exemplaren ger en administrateur. Dat is de reden dat Den Haag, december 2015 ik besloten heb om een eigen onderneming redactieadres te starten. Nu combineer ik het fantastische Landelijk Bureau D66 vak van leerkracht met mijn grootste Postbus 660 passie. Ik kan er al mijn creativiteit in kwijt 2501 CR Den Haag en ben ook nog eens mijn eigen baas. Voor mij de perfecte combinatie.” Heeft u een vraag of opmerking voor de redactie? Stuur dan een e-mail naar [email protected] Je bent ook bestuurslid van D66-afdeling in Groningen. Waarom D66? “Naast het feit dat ik me erg kan vinden in de visie van D66 op onderwijs, vind ik individuele vrijheid erg belangrijk: zelf je leven kunnen indelen zoals jij dat wilt, met wie je wilt, kunnen zijn wie je bent en zelf kunnen beslissen wanneer het klaar is. Die waarden zie ik alleen bij D66 helder terug in visie en beleid.”

Interesse? Kijk op sterrenjuf.nl