Genetic Diversity of Bitter Vetch (Vicia Ervilia

¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ Ë™„fl¢~ (Ë⁄÷Ω ÊŸwfi÷Æ≈ # # ,.31 $ ,,. ( ,-3 Êî∆≠ I - Âùw⁄© I ,0 ö÷ã

¤° Ã›wz #Vicia ervilia $ ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ËΩvùü Åw∆≠ £w•v ûz ¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ—

- - ËÈw z ÚÈüw› fl ,Ë∫Ωvfl ‹Í„w© I ,Ë•w{Ω w±ù ö⁄îŸ E-mail: [email protected] I âûÕ I ùúz fl ”w‰› ‚Í‰É fl ëÚ≠v Åw Í îÉ ‚¶• Ÿo ,( ) ) Ë•wfi© Ç¶Èü ·flû— I◊‡÷Ω ·öŒ™›vô I†Èû{É ·w“™›vô I†Èû{É -(

·ô‡É ,-1 Áv ·ö„w™Ÿ ®ÈwŸüj ÃÈ ùô I¤vû vÈ ÷ŸË Ë Í„w — ¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ¤‡ Í¶Œ÷Õ ùô Ë ÍŒ Ñ›° ª‡fiÉ Ë •ùûz ù‡∫fiŸ ‚z w„ ·ô‡É Ë ÈŒ °‡’‡≈ù‡Ÿ fl ËΩvùü Ç∆≠ /- üv ‘⁄æ’vù‡Ñ•ô »{µ ) ö› ö© Ç™Õ ‚Ωù†Ÿ ùô ,.23 öfi∆•v ùô (V. ervilia) ñ÷É Ã©wŸ ôvöæÉ ) ô‡z ûÍ¬ÑŸ ûÑ⁄ Ñ›w•Í 3+ wÉ -, üv Ë„ö÷— ùô ·wÍ— ªw∆Éùv ) öfiÑ©vô ‚Ñ©vû≈v ö©ù Ç’wì w„ ·ô‡É ËŸ w⁄É ) ôû—Èö Áùvôûz Ç©vô wÈô üv üflù ôvöæÉ ) ô‡z ûÍ¬ÑŸ ‘— wÉ. , üv ‹ õjÈ ‘— ùô ‘— ôvöæÉ ) ôûÕ Ë Ÿ û ¬ÉÍÍ üflù 14 3* “›wÍ‹ ÍŸ wz üflù 33 wÉ 00 üv Ë „ö÷— wÉ üflù ‚z ·w Í— ùô ◊w ›Í ôvöæÉ fl ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ ‹ “›wÍ )ŸÍ Ç©vô ûÍÍ¬É üflù ,++ ‹Í“›wÍŸ wz üflù ,,0 wÉ 4. üv ùúz Ë—öÍ•ù wÉ Ç™Õ ØûΩfl ”‡µ Åw∆≠ wz ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ ô‡z) ûÍ¬ÑŸ ◊û— /0 ‹ “›wÍ ÍŸ wz ◊û— 20 wÉ .+ üv ‚›vô ùv†„ ¤üfl ô‡z) ôöΩ 00 fl y0*. ÉûÉÍ ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ fl # r= *+(6 -./. , P<.01 $ ·wÍ— ùô ‘— ôvöæÉ I #r= *+ 143/ , P<.01 $ ◊wÍ› ‘Œ© I #r= *+ 3+42 , P<.01 $ ◊wÍ› ‚æŸwã §›wÈù vfl üv " 2+ /* ‚Õ ôvô ¤w™› w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ üv ‘≠wì äÈwÑ› ) ôvô ¤w™› ùvô ËfiæŸ Ë “Ñ¶{⁄„ # r= *+( ..,0 , P<.01 $ œûz wÉ üflù ôvöæÉ I ‹Èõj ‘— ùô ‘— ôvöæÉ IË„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ IËÈvü ‚ów© Á‡“’v Åw∆≠ ”flv ‘ŸwΩ ùô ) ôùvô ô‡ãfl ”flv ‘ŸwΩ 2 ùô fl ‘— ®≈ùô –›ù Åö© I‘— ·üvö›v IËÈv ü‚ów© Åw∆≠ ‚Õ ËÉù‡≠ ùô ) öfiÑ©vô vù ûÍámÉ ‹ÈûÑ™Íz ·wÍ— ö©ù ÇΩû• fl ùúz Ë—öÍ•ù ‹Èv ”flv ‘ŸwΩ flô üv ‘≠wì ÅÚ~ ùô w„ ·ô‡É ®fiÕvû~ ºÈü‡É ‹Ífiê⁄„ ) öfiÑ©vô ◊flô ‘ŸwΩ ùô vù ûÍámÉ ‹ÈûÑ™Íz ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ ùô Åw∆≠ ‹Í“›wÍŸ Áflù ûz Ward ßflù ‚ z ûÑ•ÚÕ ‘Í÷îÉ ùô ) ôvô ¤w™› û“ ÈöŒÈ ‚z Ç{¶› ¤wÑ•v û„ ùô vù w„ ·ô‡É ®fiÕvû~ I ‚È†åÉ I◊ÚÈv Áw‰›wÑ•v ◊flô ‚©‡ó ùô IÁ†ÕûŸ fl ¤wÑ•û’ I¤wÑ•ôûÕ Áw‰›wÑ•v ”flv ‚©‡ó ùô ) ö© ¨ò™Ÿ ‚©‡ó ‚• ¤wÑ•v û„ Á w„ ·ô‡É )öfiÑ≈û— ùvû… û“ÈöŒÈ ùwfiÕ Ë…û© ¤wåÈwzùõj fl ¤wŸûÕ Áw‰›wÑ•v ◊‡• ‚©‡ó ùô fl ¤w‰∆≠v fl ¤vö⁄„

) ) ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ËΩvùü Åw∆≠ fl ñ÷É Ã©wŸ ÿ•Ú~ ◊ù° IËŒÍÑ›° ª‡fiÉ 5ÁöÍ÷Õ Áw„ ·°vfl

fl ëÚ≠v ùô ‹Ífiê⁄„ ¤w„wÍ— ‹Èv ) öfiÑ¶„ Á v‚≈‡÷Ω ûá oŸ ùvô yÍ© Ëìv ‡› ùô ´‡Æó ‚z Àwó Çπw∆ì ·ôv‡›wó ‚z »÷æÑŸ ‚›‡— ,/+ wz (Vicia ) Ã©wŸ §fiã # ) ) # Rechinger, 1979 fl ,.20 È¤wI û∆∫Ÿ $ öfi©wz ËŸ /0 ‚Õö©wz ËŸ Vicieae ‚∆Èwµ fl # Fabaceae $ ÅÒ‡ z ñ÷É Åw{ ÍÕûÉ ô‡ãfl ûµwó ‚z V. ervilia ‚›‡— ‚›‡— †ã z fl‚ ‚Ñ©vô ËæÍ{µ ßûÑ¶— ¤vûÈv ùô ¤j ‚›‡— ‘ ’ôÍ ‚ z fl ñ÷É Ã©wŸ ‚z ‚›vô ùô Ë ›°‡›w •Í Áw„ö Èü‡Õ‡÷— ßüùv fl ‘Í¶›wÑ~ Ávùvô w„ ‚›‡— ‚Í z # Ú…wz $ V. faba

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,,/

w‰fiÉ ôvöæÉ ‹ Èv üv ) Ç•v ·ö© Áùflj º⁄ã (WANA) û≈jÈ w Ã©wŸ ‚z ◊w Í› ùô w„ ‚›vô ‹ Íz ‘≠v‡≈ ùô ◊w › öÍ ö©È Ë —ôû™≈ ËΩvùü ƒ÷ÑòŸ Åw∆≠ wz ‚∂zvù ùô ¤‡Í¶Œ÷Õ üv Ë™òz û÷ó üv ËÈ w„ ‚›‡— ‹Ífiê⁄„ ) Ç•v √flûæŸ ùvô ‚÷zj ùvû… ËzwÈüùv ôù‡Ÿ ËÑ¶Èü ûÍ¡ fl ËÑ¶Èü Áw‰™fi É wz ¥{ÉûŸ ‚z † ›Í )Vicia orobus( Ã©wŸ fl (Lathyrus linifolius) (Abd-El Moneim & Saxena, 1995, Ç•v ‚Ñ≈û— Ã©wŸ üv ù‡∫fiŸ ‚’w Ÿ ‹ Èv ùô ) öfiÑ¶„ √flûæŸ ñ÷É Ã©wŸ ) ) ICARDA, 1995, 1996) Vicia ervilia (L.) ‚›‡— ) ö©wz ŸË V. ervilia ‚›‡— ñ÷É ·ö© ¨ò™Ÿ vôùwŒÈv ùô ·öŸj ‘⁄æz Áw‰Í•ùûz »{µ üv Ervum ervilia ‚›‡— wz √ôvûÑŸ ¤v‡fiΩ ‚z Willd fl vûè Ç‰ã #”öÑæŸ ôû• ¥Èvû© ùô $ V. sativa ‚Õ Ç•v (Rechinger, Ç•v ·ö© ßùv†— ¤vûÈv Ë ìv‡› üv Á ùwÍ¶z ¥Èvû© ùô $ V. ervilia fl Ã™ó ‚≈‡÷Ω fl ·wÕ I‚›vô öÍ’‡É IÇ•v ·öŸj ·wÍ— ‹Èv ëû© ùô ‚Õ ËÉw∆≠ ‚÷⁄ã üv ) 1979) Ç‰ã #ôû• ¥Èvû© ùô $ V. narbonensis fl #”öÑæŸ ôû• w{Èû É fl ÿÍò± wÑ{¶› IÇ•vù ‚…w• IÀûÕ ¤flöz w{Èû É · wÍ— ùô ‹Ífiê⁄„ ) ö›ùvô vù ·ôw∆Ñ•v ôù‡ Ÿ ‹ÈûÑ‰z ·wÕ fl ‚›vô öÍ’‡É J®Í› ‚z Ë‰ÑfiŸ œûz ù‡îŸ ◊J û› ËÕûÕ wÉ ÀûÕ ¤flöz ª‡fiÉ I Ã©wŸ Áw„ ‚›‡— Ã™ó ‚≈‡÷Ω fl ·wÕ ËÈvú¡ ÇÍ∆ÍÕ Áwfi‰~ ‚z IûÑ⁄ ŸÍ÷Í ,0 wÉ 0 ”‡µ ‚z IÇ∆ã ,1(4 w„ ‚ê—ûz ‚≈‡÷Ω ) Ç•v · ö© ·ö„w™Ÿ w„ ‚›‡— ‹Íz fl ¤flùô ùô Ëz‡ó ”‡µ ‚z w‰÷— ‘—J /(, Ávùvô ‹Èõj ‘— IûÑ⁄Í÷ÍŸ $/(#.(, ◊w⁄É ‹Íz ùô vù ‹Í uÉflû~ ùvö Ÿ ‹ÈûÑ™Íz V. sativa Ã™ó ◊wÍ› ) ®∆fiz Á „w ‚—ù wz ®≈ùô J◊ûÕ wÈ öÍ∆• IûÑ⁄ Í÷ÍŸ 4(0 V. villosa §Ä• fl V. ervilia ¤j üv öæz fl ôùvô w„ ‚›‡— ‹Íz ‘≠v‡≈ ùô I·öÍ™Õ IûÑ⁄Í÷ÍŸ # $(3 ,0 -0( ” ‡µ ‚z ùô ÿ≤„ ‘zw… û{Í≈ ùvö Ÿ ) ö›ùvô ùvû… subsp dasycarpa ‚z w„ ‚›vô ‚›vôJ # $(, - /( Ávùvô I ·ôû™≈ Åö© ‚z w„ ‚›vô ÇÍ÷zw… ‘Í’ô ‹Èv ‚z fl ôùvô vù ùvö Ÿ ‹ÈûÑ⁄Õ V. ervilia fl –›û⁄Õ Á v·‡‰… IÁflûÕ IûÑ⁄Í÷ÍŸ 0*/(0*. $0(# û∂… Ç{¶› fl Áùvö—ûz üv Ë©w› ‘⁄Ω ‹Èv fl Ç •v Òwz ¤j ÿ≤„ )(Rechinger, 1979) öfi©wz ËŸ ·öÍ™Õ √w› (ICARDA, ö©wz ËŸ ‚›‡— ‹Èv ùô Òwz ‚…w• ‚z œûz †ÕûŸ ôùvô Ã©wŸ §fiã ‚Õ ËŒÍÑ›° Áw‰ÍÈw›v‡É ûµwó z‚ fl Ë›°‡›w •Í Áw„ö Èü‡Õ‡÷— ·û Íóõ ‘ ’ôÍ ‚ z ‚èû—v ) 1996) Åw Í îÉ (ICARDA) vôù vÈwŒ Ë÷÷⁄’v ‹Íz Åw Í îÉ ùúz Iñ÷É Ã©wŸ ùúz ùô (Sadeghi et al. , 2004) Í‹ ›vflw›wÕ ‚÷⁄ã üv w„I Ã©wŸ Åflw∆ÑŸ Áw„ ‚{fiã ù ô vù Áv ·ôûÑ¶— ‘Í’ô ‚z ’flË ô‡I © ËŸ ·ôvô í ÍãûÉ ûÑ⁄Õ ù‡ Íµ ¥•‡É ¤j w‰Œ©wŸ ‹Íz üv ) Ç•v ·ôûÕ ªflû© V. ervilia ñ÷É Ã©wŸ Á Á vûz ¤j œûz fl ‚…w• Á Òwz ÿ≤„ Ç ÷zw…Í fl û{ Í≈ ÿÕ ùvö Ÿ fl V. sativa IÃ™ó fl ◊û— ¥Èvû© wz V. narbonensis È º È û• ö©ù ‘Í’ô ‚z ·w — ‹Í )vÈ ö©wz Ë Ÿ Àvù‡ó ß‡ó w‰ vôŸ V. ervilia , V. villosa fl x‡µûŸ »µwfiŸ wz V. ervilia ôû• ‚’öÑæŸ »µwfiŸ ùô ‚å›‡ È ü‡fi„ ‚Õ Ë ›wŸü I”w• ”flv ùô ‹ÈûÑ‰z º ∆ÉûŸ fl ôû• Áw‰∂ÍîŸ wz subsp. dssycarpa ‹ mŸÍ É vù w‰Ÿvô üw Í› ôù‡Ÿ ‚≈‡÷Ω ö›v‡ É ËŸ ö©wz Ë Ÿ xv‡ó ùô w„ Ã©wŸ üv ËÈw„ ‚›‡— ö›v) ·ôvô ¤w™› vù Áùw—üw• ) ) (Sadeghi et al. , 2004) w⁄›Èö Áw‰fiÍŸü Ávûz ö›ùvô ËfiÍŸüûÈü ◊wÍ› ‚Õ ËÈw‰›j ´‡Æó z‚

·ö™› ôùvfl w„ù v†⁄Èô ËΩvùü xflwfiÉ ùô Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— ) ö›v ·ôvô ¤w™› Áùw—üw• ¤vùwz ÿÕ ë‡∂• fl Á v‚Í©wì ‚z ‚ã‡É wz ) ö›ùvô öÍ’‡É ùô ËŒè‡Õ ùwÍ¶z ÿ‰• fl ·ô‡É --3+ ‚Õ ôùvô ‚›‡⁄› /02- vôùwŒ vÈ Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— ßûÑ¶— I ËÉw Í îÉ Áw„ôùflwÑ•ô ”w⁄© fl w Í•j xû¡ Áw„ù‡™Õ üv #" /4 4* ”ôwæŸ $ ¤j

,,0 - Âùw⁄© ,0I ö÷ã ¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ ÊŸwfi÷Æ ≈

‚Õ Ë Í îÉ )# ,.3/ I Ë∫Ωvfl ûò≈ J ,.3/ I ·ôv†Í $÷Ω Ç•v fl ù‡™Õ üwÍ› ôù‡Ÿ ‚≈‡÷Ω ‹ÍŸ mÉ ù‡∫fiŸ ‚ z ù‡™Õ Áw„ ùv†⁄Èô Ë•ùûz wã ÃÈ vù ù‡™Õ ùô ô‡ã‡Ÿ ñ÷É Ã©wŸ Á w„ ·ô‡É û∫› ‚z ) Ç•v ûÈú~ ¤wŒŸv IÀwó Á†Íò÷≠wì ô‡{‰z †Í› ùô ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ fl ËΩvùü Åw∆ ≠ ) ôùvö› ô‡ãfl öÈ ⁄›w ¤flùô fl ‹Íz ùô ô‡ã‡Ÿ ª‡fiÉ ‚z ‚ã‡É wz ‚Õ ö•ù ËŸ öfiè ‚È†åÉ üv ·ôw∆Ñ• v wz ËŒÍÑ›° ª‡fiÉ ‹ÍÍæÉ fl Áöfiz ·flû— ùw—üw• fl y•wfiŸ ◊w…ùv ‚z Ë•ûÑ•ô IÁv ‚≈‡÷Ω Áw„ ‚›‡— ) Ç•v ·ö© ‚Ñ≈û— ùwÕ ‚z ƒ÷ÑòŸ ËΩvùü ¤w„wÍ— ùô I·ûÍ¬ÑŸ ùô äÈvù Áw„ ßflù »Èûµ üv ù‡™Õ ƒ÷ÑòŸ »µwfiŸ Ávûz Gustine & Huff, 1999; Lu-Xinshi J ,.3- I Ë•w{Ω $ üwÍ› Ë Í∆÷É Ë•ùûz wz ¤v‡ É ËŸ fl ·ô‡z Ë÷⁄Ω ÅwÉw{› ëÚ≠v et al ., 1997). Ë±vùv üv Ë‰ã‡É ‘zw… í∂• I‚≈‡÷Ω öÍ’‡É ‘Í¶›wÑ~ fl ◊vô üv ËæŸwã ËzwÈüùv I»Í îÉ ‹Èv üv ‘{… wÉ ‚Õ ËÈwå›j üv ªv‡›v Ç™Õ ûÈü vù ·ö© w„ù ºÉvûŸ fl ·ôüwz ÿÕ I®Èj ÇîÉ Ë„wÍ— ¤° Ã›wz ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô ô‡ã‡Ÿ ñ÷É Ã©wŸ Á w„ ·ô‡É ùvû… Ã©wŸ ´‡Æó ‚ z ü‡fiÍŸ‡“’ ·ôv‡›wó Áv ‚≈‡÷ Ω ¤w„wÍ— ÅwΩÚµv ‚›‡— éÍ„ fl ô‡z ‚Ñ≈û“› Åù‡≠ ¤vûÈv Ë÷Ÿ Áw„ùv†⁄Èô ùô ùvöÈw~ Áüùflw™Õ Ç‰ã ùô ûŸv ‹Èv fl ôvô ùô ô‡ã‡Ÿ ª‡fiÉ fl Åw∆≠ ·üvö›v fl ª‡› ôù‡Ÿ ùô ËzwÈüùv ùô öÈöã ·wÍ— ÃÈ ¤ôûÕ ôùvfl ◊fl†’ ) ô‡z ö„v‡ó ù‡™Õ »Í îÉ ‹Èv ‹Èvûz wfiz Iô‡{› ô‡ã‡Ÿ ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ÃÉ Ç™Õ Øùv‡Ω ‚z ‚ã‡É wz w„ùv†⁄Èô ËΩvùü xflwfiÉ üv ‘≠wì äÈwÑ› ‚Õ Ç•v ¤vûÈv ùô ô‡ó ª‡› ùô ‚›‡⁄› ‹Í’flv Úz †Í› fl ËŸvô ÅvöÍ’‡É ‚z ¤fl†≈vüflù üwÍ› IË’‡ÆîŸ ñ÷É Ã©wŸ ëÚ≠v Ávûz ÿ•Ú~ ◊ù° Ë≈ûæŸ fl ‚Í‰É ùô ¤j Åùflû± I®Èj Áw‰ ’w• ùô ö æÑ¶Ÿ Ë±vùv ¤ö›wŸ ·ôw∆Ñ• v ) ) ô‡z ö„v‡ó w™— ·vù ùwÍ¶z ÿ…ù Ë≈ûæŸ fl ÿÈô Ë±vùv ùô Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— ‚æ•‡É ) ô‡© ËŸ ùfljôwÈ vù ù‡™Õ ƒ÷ÑòŸ Áw„ ÷ÿÍ …v Ávûz y•wfiŸ Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— Ç™Õ ‚Õ Ç•v ·ôvô ¤w™› Åw Í îÉ ñ÷É Ã©wŸ ·ô‡É ,-1 Áv ·ö„w™Ÿ ®ÈwŸüj ÃÈ ùô ‚z ûåfiŸ w„ùv†⁄Èô ùô ®Èj Áwåz ü‡fiÍŸ‡“’ ·ôv‡›wó ‚’w¶ŒÈ ùô ,.23 öfi∆•v ùô ¤vû vÈ ÷ŸË Í„wË — ¤° Ã›wz ùô ô‡ã‡Ÿ ‚≈‡÷Ω öÍ’‡É fl ·ö© Àwó ùô ¤°flûÑÍ› fl Ë’j ôv‡Ÿ ®Èv†≈v âûÕ ùô ùúz fl ”w‰› ‚Í‰É fl ëÚ≠v ‚¶• Ÿo ‚Ωù†Ÿ ‘zw… ®„wÕ I”wì ‹ÍΩ ùô fl ö„ ô ËŸ ®Èv†≈v vù w‰Ÿvô Ávûz .0 .0 ° 0- P E ªw∆Éùv fl 0+ ° 04 P E ËÈwÍ≈vû¬ã ÅwÆÑòŸ $ ö›‡ © ËŸ Ç™Õ ¤j üv öæz ‚Õ ËÉÚ¡ ôûŒ÷⁄Ω ùô Ë‰ã‡É fl ûÑŸ flô ”‡µ ‚z ¥ó flô Á flù ûz ·ô‡É û„ ) ö› ö© Ç™Õ ‚ z V. ervilia ‚›‡— )(White et al. , 1994) öfi Õ Ë⁄ › ôwåÈv wÉ Ç©vô ÅwÍ÷⁄Ω ) Èö ôû— Ç™Õ 10 cm ≥‡∂ó ‚÷≠w≈ ôû• ‚’öÑæŸ fl ôû• »µwfiŸ Áw„ùv† ⁄Èô ùô ‚≈‡÷Ω ¤v‡fiΩ üflù Ç™„ wÉ ®© û„ ÁùwÍzj fl ËÑ•ô Åù‡≠ ‚ z Ç©vôûz ‹Íz ·ö © ◊wå›v Åw Í îÉ »{µ ‚Õ ö©wz ËŸ y•wfiŸ ù‡™Õ /- I ‘⁄æ’vù‡Ñ •ô »{µ ) # ,.20 I Ë⁄ÈûÕ $ ö© ◊wå›v ùwz ÃÈ -+4+ wÉ ,0++ fl ‚›vô ùwÑŒ„ ùô ◊û—‡÷ÍÕ 4++ wÉ 0++ Ç©vôwÈ ·ô‡É û„ Ávûz ËŒÈ °‡’‡≈ù‡Ÿ fl ËΩvùü Ç∆≠ I ·ôv†Í÷Ω $ w⁄›Èö ËŸ öÍ’‡É Ã™ó ‚≈‡÷Ω ùwÑŒ„ ùô ◊û— ‡÷ÍÕ ) (Anonymous, 1985) ö© Áùvôûz )# ,.3/ I Ë∫Ωvfl ûò≈ J ,.3/ Á „w ‚{fiã Á flù ûz ûÑ™Í z ¤vûÈv ùô ·ö© ◊wå›v Åw Í îÉ ·ô‡z ñ÷É Áw‰Œ©wŸ üv Ë≠wó ◊w…ùv Áô v¢› ‚z fl Ë vùüΩ ‚z

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,,1

¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ— ¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô Åw∆≠ ÁûÍ—·üvö›v wÈ Ë„ôüwÍÑŸv ßflù ,( ”flöã ÁûÍ— ·üvö›v öìvfl wÈ üwÍÑŸv ·ö© ËzwÈüùv ‚Æò™Ÿ wÈ Ç∆≠ ≥‡÷òŸ ( 4 I †{• (- I ‹©fl ù†{• (, w‰Ñ•ù ‚›v ô Ë÷≠v –›ù (2 IË{›wã Áw„ ‚ów© wz Áflw¶Ÿ Ë÷≠v ‚…w• ( 0 I ô‡© ËŸ ‚Ñ¶„j ¤j ö©ù wŸv ö„ô ËŸ ‘— Ë÷≠v ‚…w• (. I ·öÍzv‡ó (, Ë÷≠v ‚…w• ö©ù Áw‰Í—¢Èfl ≥‡÷òŸ ( 4 özwI ÈËŸ ßûÑ¶— Ë÷≠v ‚…w• ¥ ≈ öÈö© Ë÷Íó I4( öÈö© I2( ¥•‡ÑŸ I0( ƒÍæ± I.( ƒÍæ± Ë÷Íó ( , ËÈvü ‚ów© ≥‡÷òŸ ù‡µ z‚ I4( w‰Ñ⁄¶… ◊w⁄É ùô Çóv‡fiŒÈ ù‡µ z‚ ( 2 I ËÈÒwz Ç⁄¶… ùô 0( I Ë›wÍŸ Ç⁄¶… ùô I.( ·öΩw… ùô ( , ËÈvü ‚ów© Á‡“’v # >3+ $ öfi÷z Ë÷Íó (4 I #1, (3+ $ öfi÷z (2 I #/, ( 1+ $ ¥•‡ÑŸ (0 I #-, (/+ $ ·wÉ‡Õ (. I # <-, cm $ ·wÉ‡Õ Ë÷Íó (, Ë„ö÷— ªflû© ùô ‚…w• ”‡µ ûÑ⁄ÍÑ›w• öfi÷z Ë÷Íó (4 I #,,, (,/+ $ öfi÷z (2 I #2, (,,+ $ ¥•‡ÑŸ ( 0 I #., (2+ $ ·wÉ‡Õ ( . I # <., cm $ ·wÉ‡Õ Ë÷Íó (, ùúz Ë—öÍ•ù ùô ‚… w• ”‡µ ûÑ⁄ÍÑ›w• # >,/+ $ #0, (11 $ ‘È‡µ (2 I #.1 (0+ $ ¥•‡ÑŸ (0 I #,3 ( .0 $ ·wÉ‡Õ (. I #<,3 cm $ ·wÉ‡Õ Ë÷Íó (, ùflùwz ·û— ‹Í’flv ùô ‚…w• ªw∆Éùv ûÑ⁄ÍÑ›w• # >11 $ ‘È‡µ Ë÷Íó ( 4 ôöΩ # >., $ôwÈü Ë÷Íó 4( (-0#I ., $ ôwÈü I2( ,3# -/( $ ¥•‡ÑŸ I0( ,+# ,2( $ ÿÕ I.( # <,+ $ ÿÕ Ë÷Íó ( , w„ ·û— ôvöæÉ #>1$ ÿÍò± Ë÷Íó (4 I #0(1$ ÿÍò± ( 2 I #.(/$ ¥•‡ÑŸ ( 0 I #,(-$ Àüw› (. I #<,mm $ Àüw› Ë÷Íó (, ‚…w• ÇŸwò± ≥‡÷òŸ (4 IË¡ûŸ ÿ òÉ (2 IÁ‡ ≤Íz (0 I Áv ·†Í› (. I Ë∂ó (, ‚ê—ûz ‹Í’flv ‘Œ© ‘È‡µ Ë÷Íó ( 4 I#,+ *,(,. $ ‘È‡µ (2 I#2*,(,+ $ ¥•‡ÑŸ (0 I #/*,(2$ ·wÉ‡Õ (. I #,. $ ôöΩ ≥‡÷òŸ (4 I #>4$ ôwÈü (2 I #2( 4$ ¥•‡ÑŸ (0 I #/(1$ ÿÕ (. I #,4 $ œù†z Ë÷Íó I4( # ,1 ≥‡÷òŸ (4 I ùvô ‚’wè À‡› (2 IÇ•vù (0 ôû— (. Áv ·‡— (, ‘— ®≈ùô ·öΩw… ùvô ‚’wè À‡› 0( ôû—I .( I †ÍÉ À‡› ( , ‘— ®≈ùô À‡› ≥‡÷òŸ ( I4 4+ ° üv ûÑ—ù†z ‚Èflvü wz ( 2 I ‚ãùô 4+ ‚Èflvü wz 0( (.+I /0 °‚Èflvü wz .( I ö…w≈ ( , ‘— ®≈ùô Ë—öÍzv‡ó fl ®∆fiz ≥‡÷òŸ (,, I ®∆fiz (,+ I Áv ·‡‰ … (+4 I Ë›v‡¡ùv (+1 IËÕÒ †Ÿû… (+0 IËÉù‡≠ (+/ I ◊ûÕ (+- IöÍ∆• (+, ‘— ®≈ùô Ë÷≠v –›ù ËÉù‡≠ fl ®∆fiz Áw„ ‚—ù ( -/ I ◊ûÕ fl ®∆fiz Áw„ ‚—ù ,/( I ◊ûÕ ≥‡÷òŸ wÈ ËÉù‡≠ Áw„ ‚—ù wz ◊ûÕ ,.( I öÍ∆•

·ûÍÉ (2 I¥•‡ÑŸ (0 I ‹©ﬂù (. ‘— ®≈ùô –›ù Åö©

,,2 - Âùw⁄© ,0I ö÷ã ¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ ÊŸwfi÷Æ ≈

ÁûÍ— ·üvö›v öìvﬂ wÈ üwÍÑŸv ·ö© ËzwÈüùv ‚Æò™Ÿ wÈ Ç∆≠ ≥‡÷òŸ (4 I‘Œ© ÁûÍ™⁄© (0 I·öÍ⁄ó (. IÇ•vù (, ◊wÍ› ‘Œ© #>3+ $ öﬁ÷z Ë÷Íó (4 I#11 (3+ $ ‘È‡µ ( 2 I #0, (10 $ ¥•‡ÑŸ (0 I#.0 ( 0+ $ ·wÉ‡Õ ( . I#<.0 mm $ ·wÉ‡Õ Ë÷Íó (, ◊wÍ› ”‡µ

#>,- $ ‹‰~ Ë÷Íó ( 4 I #,, (,- $ ‹‰~ (2 I #4(,+ $ ¥•‡ÑŸ (0 I#2( 3$ ÃÈùwz ( . I#<2mm $ ÃÈùwz Ë÷Íó (, ◊wÍ› Áwﬁ‰~

≥‡÷òŸ (4 I ÿÕvûÑŸ (2 I¥•‡ÑŸ (0 Iv†åŸ ( . I¤j ö …w≈ (, ◊wÍ› ÁùvöÕûÕ #>,, $ ôwÈü Ë÷Íó ( 4 I#4( ,, $ ôwÈü (2 I #1(3$ ¥•‡ÑŸ (0 I#.(0$ ÿÕ (. I#<.$ ÿÕ Ë÷Íó (, ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ ·û⁄› ‘Œ© ÃÈ ( 4 Iª‡› - ≥‡÷òŸ ( 0 Iª‡› .(/ I≥‡÷òŸ (, ùúz Ë÷Œ© ÃÈ ≥‡÷òŸ (4 I‘Œ© Ë•öΩ (2 IºzûŸ (0 I ùvô ‚©‡— ( . I Ë¡ûŸ ÿ òÉ (, ùúz ‘Œ© #>20 $ Òwz Ë÷Íó (4#1, (20 $ Òwz (2 I #/1 (1+ $ ¥•‡ÑŸ ( 0 I #.+ (/0 $ ‹ÍÈw~ (. I #<.+ g$ ‹ÍÈw~ Ë÷Íó (, ‚›vô ùv†„ ¤üfl (,/ I‹©flù Áv ·‡‰… (,- I ËÉù‡≠ (,, I·ûÍÉ †{• (+2 I‹©flù †{• ( +0 I†{• ôùü (+/ Iôùü (+. IöÍ∆• (+, ùúz ‚Ñ•‡~ ‚fiÍŸü –›ù -2( ·wÍ•I --( I Ë›‡ÑÈü -,( I Áôflô -+( I·ûÍÉ ÁûÑ¶Õwó ,4( I †{• (ÁûÑ¶Õwó ( ,2 I †{• ³ Áv ·‡‰… ,0( ·ûI ÍÉ Áv ·‡‰… ‹©flù Áw‰“›ù ≥‡÷òŸ fl ·ûÍÉ Áw‰“›ù ≥‡÷òŸ -4( I ‹©flù Áw‰“›ù ≥‡÷òŸ ( -3 I ·ûÍÉ Áw‰“›ù ≥‡÷òŸ ≥‡÷òŸ (4 Ivùvô (0 Iö…w≈ (, ùúz ‚Ñ•‡~ ùô ‡“’v ô‡ãfl Ã{™Ÿ 1( I ÁûŸûŸ 0( I Ã{™Ÿ I/( ùúz ◊w⁄É ùô Áv ‚∂ › I.( ‚Ñ¶ãûz ®òz ùô Áv ‚∂ › -( I v†åŸ fl œù†z Áw„ ‚Œ’ ( , ùúz ‚Ñ•‡~ Á‡“’v ª‡› ≥‡÷òŸ 4( I ◊‡÷Í„ üv w„ ‚æ©v fl ÁûÑ¶Õwó ( -2 I ≥‡÷òŸ -1( I ·wÍ• fl Áv ·‡‰… -/( ·wÍ•I --( ÁvI ·‡‰… ,.( I Ëå›ùw› ( +4 ùúz ‚Ñ•‡~ Á‡“’v –›ù Áv ·‡‰… (-. I ·wÍ• ( -- IÁûÑ¶Õwó (,3 IÁv ·‡‰… (,. I‹©flù Áv ·‡‰… (,- IËÉù‡≠ (,, Iôùü (+. IöÍ∆• (+, ◊‡÷Í„ –›ù ≥‡÷òŸ ( -1 I Àûè ( ÁûÑ¶Õwó (,2 I ¤w™óùô Ëå›ùw› (,+ I ‹©flù Ëå›ùw› (+3 I †{• (+1 I †{• (ôùü ( +/ Iôùü (+. I‹©flù ôùü (+- ◊ûÄ• flö›v –›ù ≥‡÷òŸ ( -1 ôùüI (ÁûÑ¶Õwó -0( I †{• ºÈû• (4 I¥•‡ÑŸ ( 0 I‚Ñ¶„j (. Ë„ö÷— wÉ ·wÍ— ö©ù ÇΩû• Òwz 0( ¥I •‡ÑŸ ( . I ‹ÍÈw~ ( , ¤wŸü ùô Ë—öÍzv‡ó ‚z ÇŸflw Ÿ ùúz ¤öÍ•ù Òwz (2 I¥•‡ÑŸ (0 I‹ÍÈw~ (. I ö…w≈ (, ◊wÍ› ¤ö© üwz ‚z ÇŸflw Ÿ #>0+ $ ôwÈü Ë÷Íó ( 4 I #/, (0+ $ ôwÈü ( 2 I#., (/+ $ ¥•‡ÑŸ (0 I #-, (.+ $ ÿÕ (. I#<-, ôöΩ $ ÿÕ Ë÷Íó (, ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ

¤‡fi© ¨ów© ‚{•wîŸ Ç‰ã )# Shannon, 1948 $ ö›ö© ) ö›ö© ·ôw∆Ñ•v ÁùwŸj ‚ È†åÉ ùô üùvÈzwË w„Á ·ôvô 5 5 öÈôû— ·ôw∆Ñ•v ûÈü ”‡Ÿû≈ üv Åw∆≠ Ávûz Ë—öfiÕvû~ fl †ÕûŸ ‚z ‘ w⁄ÉÈ w„Á ¨ów© i=n H = −∑()Pi ∗ LnPi âflü ‹Íz Ë“Ñ¶ {⁄„ yÈvû± ‚{•wîŸ ) ö›ö© ‚{•wîŸ i=1 w„ ·flû— ôvöæÉ n I¤‡fi© ¨ów© H I”‡Ÿû≈ ‹Èv ùô ‚Õ fl ÅvûÍÍ¬É yÈû± ) ö© ‚{•wîŸ ‹ŸûÍÄ•v ßflûz Åw∆≠ Ç∆≠ ¤j ùô ·flû— û„ Ë›vflvû≈ Pi fl Ç∆≠ û„ ùô Åw∆≠ ùô yÍÉûÉ ‚z vù ª‡fiÉ ùvö Ÿ ‚Õ ¤‡fi© ¨ów© û„ ‹Í“›wÍŸ ôùvfl ßflù ‚z ûÑ•ÚÕ ‘Í÷îÉ ùô ) ö©wz ËŸ ‚{•wîŸ Ç∆≠ û„ Ávûz Iöfi ô„ ËŸ ¤w™› Ë∆ÍÕ fl Ë⁄Õ

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,,3

33 33 wÉ 00 üv Ë„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ ) ö© ·ö ôÈ ,/*, fl 0,*, ·ôvô ¤v‡fiΩ ‚ z ¤wÑ•v ÃÈ Á w„ ·ô‡É ª‡⁄åŸ ù ô Ë⁄ Õ Ç∆≠ wÉ üflù ôvöæÉ fl ôûÕ ËŸ ûÍÍ¬É üflù 14 4* ‹Í“›wÍŸ wz üflù ‹Í“›wÍŸ Áflù ûz ‘ŸwΩ ‘Í÷îÉ ) Ç≈û— ùvû… ·ôw∆Ñ•v ôù‡Ÿ ûÍÍ¬É ùô üflù ,++ ‹Í“›wÍŸ wz ,,0 wÉ 4. üv ùúz Ë—öÍ•ù ·ôw∆Ñ•v wz ¤wÑ•v ÃÍŒ∆É ‚z Ç∆≠ û„ ù ô Ë⁄ Õ Áw„ ·ôvô ‚Õ ô‡z ûÍ¬ÑŸ ‘— . wÉ ÃÈ üv ‹Èõj ‘— ùô ‘— ôvöæÉ ô‡z) Ë÷≠v i†ã ‚z ‚È†åÉ £w•v ûz fl §Õw⁄Èùfl ®óûè ‘ÍŒ™É ‘— -(, Ávùvô Áw„ ‚›‡⁄› v ù w„ ·ô‡É ‹ÈûÑ™Íz )(Manly, 2005) ö© ◊wå›v # PCA $ ºÈû• wÉ ‚Ñ¶„j üv Ë„ö÷— wÉ ·wÍ— ö©ù ÇΩû• ) ö›ôvô ËŸ ô‡z û Í¬ÑŸ ôöΩ wÉ3 . üv ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ ) ô‡z ûÍÍ¬É ùô Áùúz 0(. ◊wÍ› Ávùvô ËÈw„ ‚›‡⁄› vù ôvöæÉ ‹ÈûÑ™Íz ‚Õ Ë —öfiÕvû~ fl †ÕûŸ ‚z ‘ w⁄ÉÈ ÁùwŸj w„Á ¨ów© ¤wŸü ùô ◊wÍ› ¤ö© üwz ‚z ÇŸflw Ÿ ) ö›ôvô ËŸ ‘ÍŒ™É ùô Åw∆≠ ◊w⁄É Ávûz Ë ÈŒ °‡’‡≈ù‡Ÿ (ËΩvùü Åw∆≠ wz ËÈw„ ‚›‡⁄› wÉ ÇŸflw Ÿ ö…w≈ Á w„ ·ô‡É üv ùúz Ë—öÍ•ù ùô ª‡fiÉ ‹ ûÑ™È zÍ ËI ⁄Õ Åw∆≠ ùô ) Ç•v ·öŸj - ”flöã w„ fl w„ ·ô‡É ‹Í“›wÍŸ ‚Õ ö›ö© ·öÈô ¥•‡ÑŸ ÇŸflw Ÿ Åvû ÍÍ ¬É y Èvû± wz ‘— ®≈ùô ·üvö›v fl ·w Í— ùô ◊w Í› ôvöæÉ ÇŸflw Ÿ Ávùvô Áw„ ‚›‡⁄› vù w„ ·ô‡É ‹ÈûÑ™Íz ‹Ífiê⁄„ ËI ≈ûµ üv ö©) ·ö Èô ö≠ùô 11 fl1* 30 y,* ÍÉûÉ ‚z )# )# - ”flöã $ ö›ôvô ËŸ ‘ÍŒ™É ‹ÍÈw~ fl ùúz ‚Ñ•‡~ ‚fi ÍŸü –›ù ùô Í∆Ë Õ Åw∆≠ ª‡fiÉ ‹ ûÑ™È zÍ y ÍÉûÉ ‚z ¤‡fi© Áw‰Æów© wz ùúz ‚ Ñ•‡~ Á‡“’v –›ù

ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ( ËΩvùü Åw∆≠ Ë—öfiÕvû~ fl †ÕûŸ ‚z ‘Èw⁄É ÁùwŸj Áw„ ¨ów© -( ”flöã ‚Èw⁄› w⁄›

Åw∆≠ ‚›wÍŸ ‚fiŸvô ‚fiÍ⁄Õ ‚fiÍ™Íz

‹Í“›wÍŸ

§›wÈùvﬂ

¤‡ﬁ©

ÅvûÍÍ¬É yÈû± ÅvûÍÍ¬É

" ôùvö›wÑ•v √vûî›v ôùvö›wÑ•v

11 03* 20*+ 01*+ ,*, , , , 2 1 ‘— ôùvö›wÑ•v ·üvö›v

-/ /-* -0*+ +1*+ +*, , , , . - ùflùwz ·û— ‹Í’flv wÉ ‚…w• Áöfi÷z

.. ,3* .0*+ ,.*+ ,*, , , , . - ◊wÍ› Áwﬁ‰~

,. 31* /.*+ ,3*+ ,*. . . . 0 - ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ

,+ 04* 2.*+ 0.*+ 4*1 2 2 . 2 / Ë›wÍŸ œûz ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ

+0*1 +0*1 .1 02* ,++ +* 44 40 4. ,,0 -- ùúz Ë—öÍ•ù wÉ w„üﬂù ôvöæÉ

,- 1/* 3.*3 22 44* 14 4* 11 1. 00 33 .. Ë„ö÷— wÉ w„üﬂù ôvöæÉ

.4 00* .0*, 3.*, /*. . . , 4 3 ‘— ôvöæÉ

,. /1* .4*+ ,1*+ 4*- . . , . - ·û“›wÍŸ ôvöæÉ

03 +3* /,*, 44*, 2*, , , , 4 3 ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ

,- 0/* 1-*+ .3*+ 4*/ 0 0 , 0 / ‘— ôùvö›wÑ•v Ë—öÍzv‡ó ‚Èﬂvü

/3 /3* .+*- -4*0 2*/ . . . 4 1 Ë„ö÷— wÉ ö©ù ÇΩû•

/+ ,0* /4*, -,*- 2*. . . , 4 3 ËÈvü ‚ów©

,,4 - Âùw⁄© ,0I ö÷ã ¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ ÊŸwfi÷Æ ≈

ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ( ËΩvùü Åw∆≠ Ë—öfiÕvû~ fl †ÕûŸ ‚z ‘Èw⁄É ÁùwŸj Áw„ ¨ów© ( - ”flöã ‚Ÿvôv -/ 42* 3-*+ 12*+ .*. . . , 0 / ‚…w• ÇŸwò± ,+ .,* ./*+ ,+*+ +*. . . , 0 / Ë›wÍŸ œûz ”‡µ ++*+ ++*+ ++*+ +*, , , , + Ë„ö÷— üw¡j ùô ‚…w• ”‡µ 0+ 20* *+ 1, .3*+ -*, , , , . - Ë—öÍ•ù ùô ‚…w• ”‡µ .. ,3* .0*+ ,.*+ ,*, , , , . - ◊wÍ› ”‡µ ,3 .,* 33*+ 22*+ 3*/ 0 0 + 4 4 Ë—öÍ•ù ùô Ë—öÍzv‡ó ‚z ÇŸflw Ÿ ,, 42* .1*+ ,.*+ +*. . . , 0 / ◊wÍ› ¤ö© üwz ‚z ÇŸflw Ÿ -0 31* 4+*+ 3-*+ 0*. . . . 2 / ‚›vô ùv†„ ¤üfl *+ 14. / / , ,, ,+ ‘— ôùvö›wÑ•v –›ù *, ,/0 -1 -1 4 -2 ,3 ùúz ‚Ñ•‡~ Á‡“’v –›ù *+ 03/ 3 3 3 -1 ,3 ùúz ◊ûÄ•ö›v –›ù *+ +/2 - - , ,+ 4 ‘— ”wz –›ù *+ -32 - - , 4 3 Ç•ù ‚›vô –›ù *, 0,+ -3 -4 , -4 -3 ùúz ‚Ñ•‡~ ‚fiÍŸü –›ù *, +23 -1 -1 , -1 -0 ùúz ◊‡÷ Í„ –›ù *+ ,-4 . . . 2 / ‘—ôùvö›wÑ•v –›ù Åö© *+ ,1. 2 2 . 2 / ‘— ôùvö›wÑ•v ‘Œ© *+ 1-+ . . . 4 1 ùúz ‘Œ© *+ +++ / / . 1 . Ë›wÍŸ œûz ‘Œ© *+ +++ 0 0 . 0 - Ë›wÍŸ œûz À‡› ‘Œ© *+ +/2 , , , . - ◊wÍ› ‘Œ© *+ +++ , , , + œûz ‘“© *+ +/2 , , , . - ‘— ôùvö›wÑ•v ·öΩw… *+ ,,2 , , , + ◊wÍ› ÁùvöÕûÕ *+ /+- , , , 2 1 Ë›wÍŸ œûz ÁùvöÕûÕ *+ /1, 4 4 , -1 -0 ùúz Á‡“’v ª‡› *+ +/2 0 0 . 0 - ‘— ôùvö›wÑ•v À‡› *+ ./3 4 4 , 4 3 ‡“’v ô‡ãfl *+ +++ , , , , + ËÈÒ wz Áw‰—ùv‡©‡— ùô ‚Œ’ ô‡ãfl *+ /.. 4 4 0 4 / ùúz Ë÷Œ© ÃÈ

0 0 0 + ‚…w• ö©ù Áw‰Í—¢Èﬂ

- - , - , Ë›wÍŸ œûz –›ù

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,-+

‹Èõj ‘— ùô ‘— ôvöæÉ I #I r= .4*+ , P<.01 $ Ë„ö÷— Ë“Ñ¶{⁄„ ôùv‡Ÿ ûÑ™Íz ùô IË“Ñ¶{⁄„ ‚È†åÉ äÈwÑ› , P<.05 $ ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ I #r= ,4*+ , P<.05 $ ùô )# . ”flöã $ ôvô ¤w™› Åw∆≠ âflü ‹Íz vù Á ùvô ËfiæŸ # I I # r= ( -,*+ , P<.05 $ œûz ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ I #I r= -1*+ ÿ‰Ÿ Åw∆≠ üv ‚Õ œûz ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ Ç∆≠ # I # r= *+ 1+, P<.01 $ ùúz Ë—öÍ•ù wÉ Ç™Õ üv üflù ôvöæÉ fl ‚z ÇŸflw Ÿ 5 ‘Í{… üv Ë⁄‰Ÿ Åw∆≠ wz IÇ•v ËΩvùü ùvô ùvô ËfiæŸ Ë“Ñ¶{⁄„ ÁôwÈü Åw∆≠ wz ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ ) ö›ô‡z Ë—öÍ•ù #I r= ,4*+ , P<.05 $ Ë—öÍ•ù ùô ·wÍ— Ë—öÍzv‡ó ◊wÍ› ØûΩ fl ”‡µ üv Åùw{Ω w‰›j ‹ÈûÑ⁄‰Ÿ ‚Õ ôvô ¤w™› , P<.01 $ ◊wÍ› ØûΩ fl ”‡µ I # r= ..*+( , P<.01 $ ùúz ôvöæÉ I #I r= 2+*+ , P<.01 $ ◊wÍ› ‘Œ© #I r= 3,*+ , P<.01 $ ùô ùúz ôvöæÉ I # r= /4*+( , P<.01 $ ◊wÍ› Áwfi‰~ #I r= /-*+( ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ fl #I r= -.*+( , P<.01 $ ·wÍ— ùô ‘— ) ôvô ¤w™› ùvô ËfiæŸ Ë“Ñ¶{⁄„ I # r= ..*+( , P<.01 $ ◊wÍ› .)# .)# ”flöã $ ö›ô‡z I # r= ..*+( , P<.01 $ ·wÍ— Ëz‡ó Ë“Ñ¶{⁄„ û“Èô Åw∆≠ wz Ë„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ wÉ ö©ù ÇΩû• 5 üv Ç•v Åùw{Ω w‰›j ‹ÈûÑ⁄‰Ÿ ‚Õ ôvô ¤w ™›

,-, - Âùw⁄© ,0I ö÷ã ¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ ÊŸwfi÷Æ ≈

¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ— ¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ËΩvùü Åw∆≠ âflü Ë“Ñ¶{⁄„ ‚È†åÉ yÈvû± .( ”flöã Åw∆≠ ùúz –›ù , - . / 0 1 2 3 4 ,+ ,, ,- ,. ,/ ,0 ,1 ,2 ,3 ,4 -+ -, -- -. -/ -0 -1 -2 -3 -4 ®≈ùô ·öΩw… ( ,-+*+. ËÈ vü ‚ów© ( -+*+2 +*,1 ®≈ùô Áwfiî›v ( .+*+2 -+*10 ** +*+- ◊ûÄ•ö›v –›ù ( /-+*+4 +*+2 +*,2 * -+*,4 * Ë„ö÷— wÉ üflù ( 0-+*-4 ** +*-. ** +*+3 -+*-, * +*-3 ** ö©ù ÇΩû• ( 1+*+2 +*,4 * +*-0 ** -+*,, +*,/ +*.3 ** ùúz ◊‡÷Í„ –›ù ( 2+*,, (+*+- +*,+ +*,1 (+*,, +*+. +*-+ * ®≈ùô –›ù Åö© ( 3-+*+1 +*14 ** +*,. -+*14 ** +*+4 +*,/ +*,3 * -+*,+ Ë—öÍ•ù ùô ‚…w• ”‡µ ( 4+*,- +*,- +*,3 * +*+0 -+*,+ -+*+2 +*,- +*+3 +*+0 Ë—öÍzv‡ó ‚z ÇŸflw Ÿ (,+ +*+, -+*/. ** +*+- +*-2 ** -+*+- -+*+- +*+0 -+*+. -+*-2 **-+*,/ ‘— ôvöæÉ (,, -+*+. -+*-3 **-+*+- +*-3 ** +*+- +*,4 * +*,2 +*-. ** -+*.- ** +*,, -+*+1 ·û“›wÍŸ ôvöæÉ (,- -+*,, +*+. -+*-. **-+*+. -+*,4 * +*,1 +*,- -+*+, +*+/ +*+2 -+*+1 +*+1 ◊wÍ› ôvöæÉ (,. +*+, +*+2 +*.3 ** +*+4 +*,- +*-1 ** +*0+ ** +*+2 +*,2 +*,/ -+*+/ +*+0 +*,, ‚ê—ûz ôvöæÉ (,/ +*+1 -+*/4 ** +*+. +*/4 ** -+*-, * -+*-, * -+*,, +*+0 -+*.- ** +*+2 +*,3 * +*,0 -+*+/ +*+- ◊wÍ› ùúz ôvöæÉ (,0 -+*+/ +*/0 ** +*+. -+*14 ** +*+4 +*+/ +*,1 -+*,4 * +*1/ ** -+*+3 -+*,1 -+*-. ** +*+/ +*+3 -+*.. ** ùúz ‚Ñ•‡~ Á‡“’v –›ù (,1 -+*+0 +*+, +*.. ** -+*+, -+*+. +*-2 ** +*,, +*,, +*+2 +*+0 +*,+ +*+, +*+2 +*,- +*+1 +*+, ùúz Á‡“’v ª‡› (,2 +*-2 ** +*+/ +*+- -+*+/ -+*,- -+*,. -+*+4 -+*+, +*+1 +*,2 -+*+4 +*+, -+*+1 -+*-, * +*-, * +*+1 -+*+, ‡“’v ô‡ãfl (,3 +*-0 ** +*+0 +*+/ -+*+0 -+*-3 **-+*-/ **-+*,, -+*+0 +*+2 +*,, -+*+- -+*,. +*+2 -+*,/ -+*+2 +*+2 +*+/ +*,0 ◊wÍ› ”‡µ (,4 -+*+- +*01 ** -+*+, -+*31 ** +*,0 +*,1 +*,2 -+*-- * +*04 ** -+*+1 -+*-- * -+*-0 ** +*+/ +*+- -+*/- ** +*3+ ** +*+, +*+1 +*+1 ◊wÍ› ‘Œ© (-+ +*+1 +*10 ** +*+- -+*10 ** +*+2 +*,. +*-. ** -+*,1 +*// ** -+*+0 -+*-2 **-+*,1 +*+. +*+0 -+*/4 ** +*14 ** +*+, +*+/ +*+0 +*31 ** ◊wÍ› Áwfi‰~ (-, -+*+- +*01 ** -+*+, -+*31 ** +*,0 +*,0 +*,2 -+*-- * +*04 ** -+*+1 -+*-- * -+*-0 ** +*+/ +*+- -+*/- ** +*3+** +*+, +*+0 +*+1 +*4** +*31 ** Ë—öÍ•ù wÉ üflù (-- -+*-1 ** +*-0 ** +*,1 -+*-0 ** +*,2 +*04 ** +*/, ** -+*,4 * +*-. ** -+*+0 +*,2 -+*,/ +*,, +*-1 **-+*-/ ** +*,4 * +*-- *-+*-/ **-+*,3 * +*-0 ** +*-+ * +*-0 ** ‚›vô ùv†„ ¤üfl (-- +*+2 +*+. -+*,4 * -+*,0 +*+3 +*,/ -+*+, -+*-/ ** +*+0 -+*+2 +*+1 -+*-. ** +*,, -+*+0 -+*,2 +*,. -+*+/ (+*+3 +*,3 * +*-, * +*,0 +*-, * +*,0 ùúz ‘Œ© (-/ +*+3 +*,1 -+*+/ -+*-2 ** +*// ** +*+3 +*+0 -+*-, * +*,. -+*+1 -+*,0 -*,+ -+*+3 -+*+, -+*+2 +*-- * (+*+, +*,0 -+*+. +*., ** +*-2 ** +*., ** +*+, *+3+ ®≈ùô ·üvö›v (-0 -+*,+ +*31 ** +*,- -+*30 ** +*,0 +*-/ ** +*,. -+*,+ +*3, ** +*+4 -+*.1 **-+*.1 ** +*+/ +*+/ -+*/- ** +*04 ** +*+, +*+0 +*+1 +*2. ** +*01 ** +*2. ** +*-4 ** +*,, +*-, * ®≈ùô –›ù (-1 -+*-4 ** +*+, +*+0 -+*,3 * +*,3 * +*0, ** +*.+ ** -+*+- +*+, -+*+4 -+*+, +*-- * +*,+ +*-1 **-+*-, * +*+3 +*+4 -+*-0 **-+*.- ** +*,/ +*,+ +*,/ +*/3 ** +*+/ +*+, +*+0 ®≈ùô ‘Œ© (-2 +*+- -+*1/ **-+*+. +*1/ ** -+*+1 -+*+3 -+*+0 +*+4 -+*21 **-+*+/ +*-/ ** +*., ** -+*+0 -+*+0 +*-4 ** -+*/. **-+*+, -+*+2 -+*+3 -+*00 **-+*/+ **-+*00 **-+*,/ -+*+. ( +*,, -+*20 ** +*+, ‚…w• ÇŸwò± (-3 +*+1 +*+3 +*,+ -+*-+ * +*,- +*+0 +*,- +*,+ +*,, +*1+ ** -+*-, * +*-+ * +*.. ** +*,+ -+*+. +*,, +*+2 +*,1 +*,+ +*,1 +*+3 +*,1 -+*+4 -+*+1 +*+2 +*,1 -+*+, -+*+, ùúz Ë÷Œ© ÃÈ (-4 -+*-,* +*+2 +*,. -+*+2 -+*-+ * -+*+/ -+*+/ +*+3 +*,+ +*+2 +*+- -+*+1 +*+4 +*+- +*+- +*+4 -+*+- -+*+0 +*+4 +*+3 +*+2 +*+3 +*+2 +*+- -+*// ** +*+3 +*+0 -+*,+ -+*+- ”wz –›ù -+*+. +*-3 ** -+*+3 -+*31 ** +*,4 * +*,. +*+3 -+*,2 +*.4 ** -+*,2 * -+*,, -+*,. +*+- -+*,2 * -+*/. ** +*1, ** +*+, +*+. +*+. +*20 ** +*02 ** +*20 ** +*,0 +*,1 +*-0 ** +*/3 ** +*-0 ** -+*.1 ** +*,4 * +*+/ #" #" , í∂• ùô ùvô ËfiæŸ 5 ** fl " 0 í∂• ùô ùvô ËfiæŸ 5 *$

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,--

/# ) ) /# ”flöã $ ö›ùvô ô‡ãfl ÃÈ " 2+ /* ‚Õ ö›ôvô ¤w™› w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ üv ‘≠wì äÈwÑ› üv ®Íz ·¢Èfl ùvö Ÿ wz ”flv ‘ŸwΩ 2 ùô ‚æŸwã §›wÈù vfl üv

#Eigen value s$ ·¢Èfl ùvö Ÿ wz ‘Ÿv‡Ω ¥•‡É ·ö© ‹ÍÍ{É Ëæ⁄åÉ fl Áôvû∆›v Áw‰¶›wÈùvfl ö≠ùô /( ”flöã w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ ùô ÃÈ üv ®Íz §›wÈùvfl Ëæ⁄åÉ ö≠ùô §›wÈùvfl Áôvû∆›v ö≠ùô ·¢Èfl ùvö Ÿ ‘ŸwΩ ,. -* ,. -* 22*- , -0 2* ,- 0* 1.*- - .- -* ,- 0* 1-*- . /2 0* .*4 40*, / 01 ,* 1*3 3,*, 0 1. 0* /*2 00*, 1 2+ /* 4*1 //*, 2

·üv ö›v IËÈv ü‚ów© Åw∆≠ ‚Õ ËÉù‡≠ ùô ) öfiÑ©vô vù ûÍámÉ Á‡“’v 5 Åw∆≠ Iª‡fiÉ " ,. -* wz ”flv ‘ŸwΩ ùô ‹ÈûÑ™Íz ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ fl ‘— ®≈ùô –›ù Åö© I‘— I ‹Èõj ‘— ùô ‘— ôvöæÉ IË„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ IËÈv ü‚ów© 0#) 0#) ”flöã $ öfiÑ©vô # ª‡fiÉ " ,+ wz $ ◊flô ‘ŸwΩ ùô vù ûÍámÉ ‹ÈûÑ™Íz ·wÍ— ö©ù ÇΩû• fl ùúz Ë—öÍ•ù wÉ üflù ôvöæÉ

,-. - Âùw⁄© ,0I ö÷ã ¤vûÈv Ë÷“fiã fl ËæÉûŸ ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÃÍÑ›° Åw Í îÉ ÊŸwfi÷Æ ≈

w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ wÉ2 , Áw‰÷ŸwΩ ùô ¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ— ¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ Åw∆≠ yÈvû± 0( ”flöã ‘ŸwΩ Ç∆≠ 2 2 1 0 / . - , *+ -4. *+ .,2 *+ ,.3 ,.*+ *+( +// *+ 0.0 *+ +4. ËÈvü ‚ów© *+( +24 *+ ,3, *+( +2- ( +/*+ *+( +3. *+( ,-0 *+ 3.2 ËÈvü ‚ów© Á‡“’v *+( +04 *+( ,.- *+( +1. *+ +22 ( ,-*+ *+ +40 *+ 32, Ë„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ *+ +1/ ,-*+ *+ 124 *+ .01 *+( +0, *+ .+1 *+( ,-1 ùúz Ë—öÍ•ù ùô ‚…w• ”‡µ *+( +11 *+ +-. *+ ,00 *+ 4+, *+( +,0 *+ +-. *+( +/2 ùflùwz ·û— ‹Í’flv ùô ‚…w• ªw∆Éùv *+( ./4 *+( .13 *+ 034 ( ,2*+ *+( +,2 *+( ,+2 *+ ,32 w„ ·û— ôvöæÉ *+( +1, *+ ,-4 *+ 330 *+ ,4. *+( .4+ *+( +-1 *+( +-, ‚…w• ÇŸwò± *+ 2,- *+ ,24 *+( +0, +-*+ *+( ++1 *+ +,, *+( ++/ Ë›wÍŸ œûz ”‡µ *+( +-/ *+ 0-/ *+ +,, *+ ++1 *+ +04 ( +,*+ *+( +3, Ë›wÍŸ œûz ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ *+( .+, *+ /,/ *+ +3/ *+ .01 *+( +,1 ( -3*+ /0*+ ‹Èõj ‘— ùô ‘— ôvöæÉ *+( ,,0 *+( +11 *+( +-, *+ ++. *+( +/0 *+ 342 *+ +-, ‘— ·üvö›v *+( +44 *+( +.2 *+( +-2 *+( +-3 *+ +/2 *+ 331 *+( ++4 ‘— ®≈ùô –›ù Åö© *+( ++/ *+( +/4 *+( +,0 *+ +,. *+ 40, *+( +-1 *+ ++4 ◊wÍ› ”‡µ *+( ++/ *+( +/4 *+( +,0 *+ +,. *+ 40, *+( +-1 *+ ++4 ◊wÍ› Áwfi‰~ *+ ++/ *+ +,. *+( +-2 *+( +., *+ 21- *+ ,+. *+( +-0 ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ *+( +00 *+( 13- *+( +/4 *+ ,02 *+ ,0/ *+( +21 *+( +03 ‚›vô ùv†„ ¤üfl *+ ,.3 *+( .0. *+( +2- ( * +0, *+( +,- *+ -30 *+ 2-- ùúz Ë—öÍ•ù wÉ w„ü flù ôvöæÉ *+ ,/4 *+ +3, *+ -2- *+( +,. *+ -31 ,,*+ *+ 034 Ë„ö÷— wÉ ·wÍ— ö©ù ÇΩû• *+ 2-4 *+( .., *+( +2, *+( ++4 *+ +,1 *+( -,2 *+ +-2 Ë—öÍzv‡ó ‚z ÇŸflw Ÿ *+( ,,- *+ ,0, *+( ,+/ *+( 32- *+( ++4 *+ +,4 *+( +1/ ◊wÍ› ¤ö© üwz ‚z ÇŸflw Ÿ ( +1*+ ,,*+ *+ -/- *+( +32 *+ .+, *+ 1-, *+ /+2 ·wÍ— ùô ◊wÍ› ôvöæÉ

‹Í“›wÍŸ Áflù ûz ôùvfl ßflù ‚z Áv ‚©‡ó ‚È†åÉ ùô ùô ¤wÑ•v û„ üv ·ö© Áùflj º⁄ã Á w„ ·ô‡É ®fiÕvû~ äÈwÑ› ‚÷≠w≈ ùô ßûz ¥ó wz ¤wÑ•v û„ Á w„ ·ô‡É ùô Ë⁄Õ Åw∆≠ ùô w„ ‘ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ ùô ”flv ‘ŸwΩ flô üv ‘≠wì ÅÚ~ ‚ ©‡ó ùô )# . ‘Œ© $ ö›ö© ¨ò™Ÿ ‚©‡ó ‚• 0I ôflöì ‹ Í“›wÍŸ ÇÍæ…‡Ÿ , ‘Œ© ùô ) Ç•v ·öŸj fl- , Áw‰÷Œ© ◊flô ‚©‡ó ùô IÁ†ÕûŸ fl ¤wÑ•û’ I¤wÑ•ôûÕ Áw‰›wÑ•v ”flv ‘ŸwΩ flô »{µ ûz ¤wÑ•v û„ üv ·ö© Áùflj º⁄ã Á w„ ·ô‡É I I ôv‡Ÿ ◊‡• ‚©‡ó ùô fl ¤w‰∆≠v fl ¤vö⁄„ I◊ÚÈv Áw‰›wÑ•v ö›v ·ö© ‚¶Èw Ÿ û“ÈöŒ È wz w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ üv ‘≠wì ”flv )# )# . ‘Œ© $ öfiÑ≈û— ùvû… Ë…û© ¤wåÈwzùõj fl ¤wŸûÕ Áw‰›wÑ•v Áùflj º⁄ã Á w„ ·ô‡É ÃÉ ÃÉ - ‘Œ© ùô ‚Õ ËÉù‡≠ ùô ) ) ö›v ‚Ñ≈û— ùvû… ‚¶Èw Ÿ ôù‡Ÿ û“Èö⁄„ wz ¤wÑ•v û„ üv ·ö©

))) ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ ËŒÍÑ›° ª‡ﬁÉ ËzwÈüùv ,-/

2.5 kerman

2.0

1.5

1.0

azar sha .5 esfahan

0.0 REGR factor score 1 for analysis 1 eelam markazi hamedan -.5 lorestan kordesta

-1.0 -1.5 -1.0 -.5 0.0 .5 1.0 1.5 2.0

REGR factor score 2 for analysis 1

3 Kerman Hamedanoloofe kermanAzarb Sha Hamedan kerman 2 Azarb Sha kerman Kerman AzarbAzarb Sha Sha Kordestan AzarbEsfahan Sha Azarb ShaZanjn Hamedanoloofe KermanAzarb Sha Kerman Markazi EelamLorestan Azarb ShaAzarbHamedan Sha Azarb Sha 1 Yazd

Esfahan KordestanAzarb ShaHamedan

FAC1 HamedanEelam Hamedan Fars HamedanLorestan AzarbMarkazi Sha 0 LorestanLorestan HamedanHamedanHamedanLorestan Hamedan Lorestan Hamedan HamedanLorestan Lorestan HamedanHamedanEsfahanHamedanLorestanHamedanMarkaziEelamKermanMarkazi Lorestan HamedanLorestanEelamEelamLorestanKordestan KordestanLorestanHamedan Markazi Lorestan KeramanshahLorestanHamedanLorestanLorestanLorestan Lorestan KordestanLorestanLorestan HamedanLorestanLorestan Lorestan HamedanKordestanLorestanMarkaziLorestanKordestanLorestanHamedan Lorestan CharmahalLorestanLorestanKordestan LorestanLorestan Hamedan -1 LorestanLorestanKordestan

-2 -1.0 -.5 0.0 .5 1.0

FAC2

¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ÿ•Ú~ ◊ù° ùô ôùvfl ßflù ‚z ¤wÑ•v û„ ùô ËŒÈ°‡’‡≈ù‡Ÿ ËΩvùü Áw„ ·ôvô ‹Í“›wÍŸ üv ‘≠wì ◊vû—flùö›ô .( ‘Œ© ¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ—

‹Èv ‚z ◊flw Ÿ Áw„ ·ô‡É vôùwŒÈv ùô V. sativa Ë’‡⁄æŸ ùv†„ ¤üfl ) (ICARDA, 1996) Ç•v ·öŸj Ç•öz Ç∆≠ ‹Èv ) ö›ô‡z ”‡{… ‘zw… ª‡fiÉ Ávùvô Åw∆≠ ûÑ™Íz .+ .+ üv Iö©wz ËŸ ·wÍ— ‚›vô ôûŒ÷⁄Ω ÿ‰Ÿ Áv†ãv üv ‚Õ ‚›vô ö©ù Ç’wì ) öfiÑ©vô ‚Ñ©vû≈v ö©ù Ç’wì ËŸw⁄É w„I ·ô‡É wz Ç∆≠ ‹Èv ) ô‡z ûÍ¬ÑŸ ◊û— /0 ‹Í“›wÍŸ wz ◊û— 20 wÉ ¤‡è I ö©wz ËŸ Áôv ›¢ ‚z ùô x‡÷∂Ÿ Ç∆≠ ÃÈ ‚Ñ©vû≈v ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô vù Ëz‡ó ª‡fiÉ " -0 0* ÅvûÍÍ¬É yÈû± IöÈw⁄› ËŸ ûÑ›w•j vù ·wÍ— ùúz ´‡Æó ‚z ËfiÍ©wŸ Ç©vôûz ) ) ôvô ¤w™› ‚z Áv ‚›‡— ‹Íz ”w Ñ›v ùô ö›v‡É ËŸ Ç∆≠ ‹Èv ‹Ífiê⁄„ Åw∆≠ âflü ‹Íz Ë“Ñ¶{⁄„ ‚È†åÉ äÈwÑ› ‚Õ ¤wfiê⁄„ ‚Õ V. sativa Ë’‡⁄æŸ Ã©wŸ ‚›‡— üv Ë{• wfiŸ Áw„ ·ô‡É Åw∆≠ ô‡© ËŸ ‚∫ìÚŸ I .# ”flöã $ ö„ô ËŸ ¤w™› ô‡ãfl ) ôôû— ‘ ÑfiŸ Ç•v ùôw› ùwÍ¶z w‰›j ùô Ç∆≠ ‹Èv Ë“Ñ¶{⁄„ œûz ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ wz ùúz ‚z ≥‡zûŸ ÇÍ÷zw… Ë„ö÷— wÉ üflù ôvöæÉ Ç∆≠ Ávûz ª‡fiÉ üflù .. Ë™Èflù ö©ù Çzw…ù ‘Í’ô ‚z Ç•v ‹Œ⁄Ÿ ‚Õ ö›ùvô Ë∆fiŸ ëÚ≠v Ávûz Ç∆≠ ‹Èv üv ·ôw∆Ñ•v ùô vù ¤‡Í¶Œ÷Õ ÁÒwz Ã„wè flô ‹Èv ùô Ë’j ôv‡Ÿ Åflw∆ÑŸ ‚fiÈ†„ fl Ë™Èvü fl ô‡ãfl ) ö„ô ËŸ ¤w™› vù £ùûÈô wÉ £ù ôflü ◊w…ùv ‚ê—ûz ôvöæÉ wz ◊wÍ› ùô ùúz ôvöæÉ Ë∆fiŸ Ë“Ñ¶{⁄„ ) ö©wz wÉ ö©ù Ç Ωû• Ç∆≠ Ávûz " /3 0* ÅvûÍÍ¬É yÈû± ùô # ,440 $ Sabanci ùwÕ ‚åÍÑ› wz # . ”flöã $ œûz ùô ëÚ≠v Ávûz ¤‡Í¶Œ÷Õ ÁÒwz ÇÍ÷zw… ·öfi„ô ¤w™› Ë„ö÷— ) ) ôùvô Ë›v‡ò⁄„ Ë’‡⁄æŸ Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ Áflù ûz ‚ÍÕûÉ Ë›wÍŸ œûz ùô ‚ê—ûz Ç∆ã ôvöæÉ ) ö©wz ËŸ Ç∆≠ ‹Èv ÿ‰Ÿ Åw∆≠ ‚Õ ôvô ¤w™› w‰÷ŸwΩ ‚z ‚È†åÉ äÈwÑ› ®Íz wÉ / üv IÇ•v ‚≈‡÷Ω ÇÍ∆ÍÕ ùô ÿ‰Ÿ Åw∆≠ üv ‚Õ fl ·wÍ— Ë™Èvü ‚÷ìûŸ ‚z ≥‡zûŸ Åw∆≠ ‚÷⁄ã üv ËΩvùü Ávùvô w„ ·ô‡É ûÑ™Íz ‚Õ ô‡z ûÍ¬ÑŸ œûz ùô Ç∆ã 4 üv Áöfiz ·flû— ùô vù ûÍámÉ ‹ÈûÑ™Í z ¤j ö©ù ÇΩû• ‹Ífiê⁄„ ‹Èv ‚ŒfiÈv ÿ¡ù )‚z ö›ô‡z œûz ùô ‚ê—ûz Ç∆ã 4 üv ®Íz ‹Èv £w•v ûz ‹Èvûzwfiz )# 0 ”flöã $ ö›ùvô ¤‡Í¶Œ÷Õ Ë≈wÕ Ç≠û≈ w„ ·ô‡É fl ö›ö© Ç™Õ öfi∆•v ùô w „ ·ô‡É Áöfiz ·flû— vù ñ÷É Ã©wŸ ÿ•Ú~ ◊ù° ¤v‡É ËŸ Åw∆≠ ‹Í“›wÍŸ ù‡µ ‚ z wæÈû• fl ‚Ñ©vö› vù Ë™Èflù ö©ù Ávûz û„ üv ·ö© Áùflj º⁄ã Áw„ ·ô‡É ®fiÕvû~ äÈwÑ› ) ô‡⁄› wz ‚¶Èw Ÿ ùô $ öfiÑ≈ù Ë™Èvü ‚÷ìûŸ ‚z üflù 14 3* üv §~ ‚z ‚È†åÉ ùô ”flv ‘ŸwΩ flô üv ‘≠wì ÅÚ~ ùô ¤wÑ•v ôvöæÉ Ë’fl I #·ö™› û™ÑfiŸ Áw‰ ©ùv†— I·†ÍÈw~ Ç™Õ ù ô ‚Õ ¤wfiê⁄„ ) Ç•v ·öŸj - fl , Áw‰÷Œ© ùô w‰÷ŸwΩ ‚ê—ûz Ç∆ã 4 wÉ fl Ç≈wÍ› ®„wÕ œûz ùô ‚ê—ûz üv ·ö© Áùflj º⁄ã Áw„ ‚›‡⁄› Iô‡© ËŸ ·öÈô , ‘Œ© ) ôvô ¤w™› vù # ‘⁄æ ’vù‡Ñ•ô ùô ·ö© ûÕõ ôvöæÉ ‹ÈûÑ™Íz $ ÅÚ~ ◊flô ®òz ùô Ë…û© ¤wåÈwzùõj fl ¤wŸûÕ Áw‰›wÑ•v fl ‚ê—ûz í∂• ö©ù Ávûz ÿÕ Ç≠û≈ ‘Í’ô ‚z ‚Õ öfiè û„ fl Ë’‡µ ù‡îŸ flô üv ‚Õ Ç•v ®òz / Ávùvô ÅÚ~ û„ $ ùô ) ô‡© ËŸ ÿÕ ·wÍ— œûz Ë÷Õ í∂• ÇÈw‰› ùô Iœûz √Úó ùô fl ‘≠wì ÅÚ~ †ÕûŸ ùô ÿ„ ûz ô‡⁄Ω Ë±ûΩ Åw∆≠ ‹ÈûÑ⁄‰Ÿ üv ‚Õ ◊wÍ› ¤ö© üwz ‚z ÇŸflw Ÿ Ç∆≠ üv Ávöã fl # ö›‡© ËŸ Áùvú— ·ùw⁄© ÇΩw• Áw„ ‚zû Ω ËŸflw Ÿ ‚›‡⁄› éÍ„ ö©wz ËŸ w„ ·ô‡É ùúz Ç©vôûz ùô †Í› - ‘Œ© ùô ) öfiÑ≈û— ùvû … û“Èô Áw‰›wÑ•v Áw„ ‚›‡⁄› Áùflj º⁄ã ‚z üwÍ› Ç∆≠ ‹Èv Ávûz fl öŸwÍ› Ç•öz ÿ„ ùwfiÕ ùô ¤wŸûÕ fl Ë…û© ¤wåÈwzùõj Áw„ ‚›‡⁄› ·ö⁄Ω Ã©wŸ ‚›‡— ùô ‚Ñ{’v ) ö©wz ËŸ ù‡™Õ í∂• ùô ÁûÑ™Íz

Áv ·ô‡É é Í„ fl ö›v ‚Ñ≈û— ùvû… ÅÚ~ fl- , Áw‰™òz ùô fl ¤° Ã›wz ◊‡—ù‡• ¤‡Í¶Œ÷Õ ùô ËŒÍÑ›° ª‡fiÉ ) ,.3- ◊)ù)I I Ë•w{Ω ( ) Ç•v ‚Ñ≈û“› ùvû… fl/ . Áw‰™òz ùô ¤wÑ•v flô ‹Èv üv .0. (.12 5# $. ,4 Iùúz fl ”w‰› ) ¤vûÈv Ë÷Ÿ Åflw∆É Ç¶›v‡Ñ› ”flv ‚©‡ó ùô Áv ‚©‡ó ‚È†åÉ ùô û÷ó fl Ã©wŸ Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ — ‚æ•‡É ) ,.3/ ï)I I ·ôv†Í÷Ω ( fl ¤wÑ•û ’ I¤wÑ•ôûÕ Áw‰› wÑ•v Áw„ ‚›‡⁄ › ‹Íz ËŒÍÑ›° Iù‡™Õ Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— Ë÷Ÿ ®Èw⁄„ ‹Í’flv Iù ‡™Õ Áw„ùv†⁄Èô ) ) âûÕ üv ‚÷≠w≈ ÃÈ ùô ¤wÑ•v ‚• û„ fl ô‡© ‘ tw… Á†ÕûŸ Åvùw™Ñ›v ÁvI ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— ëÚ≠v fl ÇΩvùü ) ,.20 )I · IË⁄ÈûÕ ( ôv‡Ÿ I ◊flô ‚©‡ó ùô ‚Õ ËÉù‡≠ ùô ) ö›ö© vöã û“ÈöŒÈ ) ) ¤vû‰É ·w“™›vô wz ‚¶Èw Ÿ ùô ÁûÑ™Íz ËŒÈô†› û“ÈöŒÈ wz ¤vö⁄„ fl ◊ÚÈv ôûŒ÷⁄Ω ÁùvöÈw~ fl Áùw— üw• Ë•ùûz ) ,.3/ ª)ù)I I Ë∫Ωvflûò≈ ( Áôv‡Ÿ ◊‡• ‚©‡ ó ùô ) ö›ôvô ¤w™› ¤w‰∆≠v Áw„ ‚›‡⁄› ‹Í’flv ) ÿÈô ¥Èvû© ùô # Vicia ervilia $ Ã©wŸ wÈ ‚›vô flw— ◊w…ùv )âûÕ Iù‡™Õ Áv ‚≈‡÷Ω ¤w„wÍ— ®Èw⁄„ üv Ë“⁄„ ö›ô‡z ·ö© Áùflj º⁄ã ¤wŸûÕ ¤wÑ•v üv ‚Õ –fi„û≈ Åvùw™Ñ›v I¤vûÈv ¤w„wÍ— –fi„û≈ ) ,.20 fl)v)I I ¤wÈû∆∫Ÿ ( ·ö© Áùflj º⁄ã ¤wÑ•v ¤j ÁûÑŸ -+++ ÁÒwz ÅwΩw∆Éùv ) ) û≠wæŸ ùô º∆ÉûŸ ≥w › ËÈv‡„ fl xj ¥Èvû© ‚Õ wå›j üv fl ö›ô‡z - Anonymous ) 1985 ) The international comecon list of descriptors for the species Vicia sativa. The Òwz Áw‰±ûΩ ËÈv‡„ fl xj ¥Èvû© wz ‹ÍÈw~ Áw‰±ûΩ Scientific-Technical Board of the COMECON Member-Countries for Collection of Wild and »µwfiŸ ‚Õ Ç∆— ¤v‡Ñz öÈw© IöfiÑ¶„ ‚¶Èw Ÿ ‘zw… Cultivated Plant Species, Leningrad , USSR - Ayana, A. and Bekele, E., 1999. Multivariate analysis Ë…û© ¤wåÈwzùõj fl ¤wŸûÕ ¤wÑ•v flô ùô ôv‡Ÿ Áùflj º⁄ã of morphological variation in sorghum (Sorghum bicolor (L.) Moench) germplasm from Ethiopia and )#.‘Œ© $ ö›v ·ô‡z û“ÈöŒÈ öfi›w⁄„ ËÈv‡„ fl xj û ∫› üv Eritrea. Genetic Resources and Crop Evolution, 46: 3, 273 «‡≈ ¤wÑ•v flô üv ËæŸwã Áùflj º⁄ã ‚Õ Ë›wŸü ùô ‚Ñ{’v - Abd-El Moneim, A.M. and Saxena, M.C., 1995. Demand for meat & milk in WANA increases urgent ) ô‡⁄› ùw‰πv ¤v‡É ËŸ ÁûÑ™Íz ¤wfiÍ⁄µv wz ô‡© ◊wå›v meet for feed from forage Legumes. Diversity: 11(1/2), 120 -121 ËÈw⁄Í÷Õflû—j ¥Èvû© wz ËÈw‰›wÑ•v üv ËÈw„ ·ô‡É ‚ŒfiÈv - Gustine, D.L. and Huff, D.R., 1999. Genetic variation within and among white clover populations from wz ö› v· ö© û„wπ û“ÈöŒÈ ùwfiÕ ùô ‚È†åÉ ‹Èv ùô ‚zw™Ÿ managed permanent pastures of the Northeastern USA. Crop Science, 39 (2): 524-530. Ë•w{Ω fl ùö{© ùô # ,444 $ Huff fl Gustine Áw‰©ùv†— - ICRDA. 1995 ,1996. Annual report for germplasm program Legumes. ICARDA, Aleppo, Syria fl Lu-XinShi fl # ,444 $ Bekele fl Ayana I # ,.3- $ - Rechiger, K.H., 1979. Flora Iranica. Nos: 140, Akademische Druck, Verlagssanstalt, Graz-Astria ) ôùvô Ç zw∂Ÿ ƒ÷ÑòŸ ¤w„wÍ— Áflù ûz # ,442 $ ¤vùwŒ⁄„ - Lu-XinShi; He-Qi; Lu-XS and He-Q, 1997. Genetic diversity for Chinese alfalfa cultivars and landraces. ‹Èv I‚æ’w∂Ÿ ôù‡Ÿ Åw∆≠ ûÑ™Íz ùô ô‡ã‡Ÿ ª‡fiÉ ‚z ‚ã‡É wz Grassland of China. No. 6, 1-6. - Manly, B.F., 2005. Multivariate statistical method.3rd ùô ËÈ‡… ùwÍ¶z ËŒÍÑ›° ª‡fiÉ ‚Õ ô‡⁄› ¨ò™Ÿ »Í îÉ Edition, Chapman and Hall, USA. - Sabanci, C.O., 1995. Characterization study on ô‡ãfl ¤vûÈv Ë÷Ÿ Ë„wÍ— ¤° Ã›wz ñ÷É Ã©wŸ ¤‡Í¶Œ÷Õ common vetch population collected in Turkey. Plant Gene. Reso. Newsletter:No. 104, 26-28 ËÑÍ⁄„v wz ùwÍ¶z º{fiŸ ¤v‡fiΩ ‚ z ö›v‡É ËŸ ‚Õ Áù‡µ ‚ z Iôùvô - Sadeghi, Gh., Samie, A., Pourreza, J. and Rahmani, H.R., 2004. Canavanine Content and Toxicity of ¤vû— ôv¢› ‚z ¥•‡É Áôv¢› ‚z ƒ÷ÑòŸ Áw„üwÍ› ‚z ‚ã‡É wz Raw and Treated Bitter Vetch ( Vicia ervilia ) Seeds for Broiler Chicken. Inter. J. of Poultry Sci. 3(8) ) ô‡© ‚Ñ≈û—ùwŒz Ã©wŸ

nutritional quality of cool season food legumes. p. - Shannon, C.E., 1948. A mathematical theory of 113-129. In: F.J. Muehlbauer and W.J. Kaiser (eds.), communication. Bell Syst. Techn. Jour. 27: 379-423, Expanding the Production and Use of Cool Season 623-656. Food Legumes. Kluwer Academic Publishers, - Williams, P.C., Bhatty, R.S., Deshpande, S.S., Dordrecht Netherlands. Hussein, L.A. and Savage, G.P., 1994. Improving

Iranian Journal of Rangelands and Forests Plant Breeding and Genetic Research Vol. 15, No. 2, 2007 128

Genetic diversity of bitter vetch ( Vicia ervilia ) collection of the National Plant Gene Bank of Iran based on agro-morphological traits

M.R. Abbasi 1, S. Vaezi 1 and N. Baghaie 2

1- Seed and Plant Improvement Institute, Karaj, Iran. E-mail: [email protected] 2- Tabriz University, Tabriz, Iran

Abstract A total of 126 accessions of v. ervilia (bitter vetch) from National Plant Gene Bank of Iran (NPGBI) were planted in the field in the visual design in March 2000. The accessions were evaluated for 42 agro-morphological traits according to descriptors. All of accessions showed the erect growth habit. The most important variation were obtained in the plant height (21 to 80 cm), days to flowering (55 to 88 days with the mean 69.8 days), number of flower per inflorescence (1 to 3), days to seed ripening (93 to 115 with the mean 100) and 1000- seed weight (30 g to 75 g with the mean of 45 g). The average of seed per pod and pod per plant were 3.5 and 55, respectively. Number of seed per plant correlated with pod length and width (r =0.81, P<0.01), pod shape (r =70, P<0.01) and number of leaflet per leaf (r= -0.33, P<0.01). Factor analysis revealed that 70.4 % of total variance is explained with the first 7 factors. The first factor was affected by traits such as branching pattern, days to flowering, number of flower per inflorescent, days to ripening and growth rate. Whereas the 2nd factor consisted of branching, standard size, standard color intensity and pod number per plant traits. Also distribution of accessions in the provinces based on two first factors in biplot was shown. Cluster analysis in Ward‘s method on mean of each quantitative trait per province produced 3 homogeneous clusters. The first cluster included the accessions from Markazi, Lorestan and Kurdestan provinces. The accessions from Ilam, Hamedan and Isfahan were located in the second cluster. And the third cluster consisted of Kerman and East Azarbaijan.

Key words : Vicia ervilia , agro-morphological traits, genetic diversity and Iranian bitter vetch germplasm.