Türk Ye'de Özelle Şen Radyo Yayinciliğinin 25. Yilinda
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 37 Volume: 8 Issue: 37 Nisan 2015 April 2015 www.sosyalarastirmalar.comIssn: 1307-9581 TÜRKYE’DE ÖZELLEEN RADYO YAYINCILIININ 25. YILINDA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERLER THE PROBLEMS OF RADIO BROADCASTING AND SOLUTIONS TO THEM IN THE 25TH YEAR OF RADIO PRIVAZITATION IN TURKEY Mihalis KUYUCU• Öz Türkiye’de 1926 yılında devlet yönetiminde özel bir teebbüsle balayan düzenli radyo yayıncılıı geçen yıllar içerinde farklı evrimler yaamıtır. Önce devlete balı farklı birimlerde faaliyet gösteren radyo, TRT’nin kurulması ile kurumsal bir yapıya taınmıtır. Özel radyo kanallarının faaliyete geçtii 1990lı yılların baına kadar TRT tekelinde yayın yapan radyo bu dönemle beraber rekabetçi bir pazar yapısı içinde faaliyetlerini sürdürmütür. Radyo yayıncılıı 1990 yılından 2015 yılına kadar geçen çeyrek yüzyılda rekabetin yüksek olduu bir pazar yapısında devam etmitir. Çeyrek yüzyılı aan özel radyo yayıncılıı radyo mecrasına artılar kadar eksilerde katmıtır. Bu aratırmada radyo endüstrisinde özel radyo yayıncılıının 25. Yılında yaanan sorunlar ile ilgili bir betimsel aratırma yapılmıtır. Çalımada Türkiye’de radyo yayıncılıının tarihsel evreleri ile ilgili bir kavramsal aratırma yapıldıktan sonra Türkiye’de radyo yayıncılıının yaadıı sorunlarla ile ilgili önceki çalımalara yönelik bir literatür taraması yapılmıtır. Çalımanın aratırma bölümünde Türkiye genelinde faaliyet gösteren 111 radyo kanalında çalıan radyoculara anket uygulanmı ve radyo endüstrisinde yaadıkları sorunlar kayıt altına alınmıtır. Aratırma sonucunda Türkiye’de özelleen radyo yayıncılıının yaadıı endüstriyel sorunlar yedi farklı kategoride kodlanmı ve bu sorunların giderilmesi yönelik önerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Radyo, Radyo Yayıncılıı, Radyonun Sorunları, Özel Radyo Kanalları, Türkiye’de Radyo Yayıncılıı. Abstract Radio which started to broadcast in 1926 with a private entrepreneur company had faced from different stages. Radio which had its activities under the state departments in its first years had been cooperated with the establishment of TRT. Radio broadcasting was under the monopoly of TRT until the 90s which private radio stations start to be on air. After this period radio market changed to a competitive market. Radio broadcast had continued its facilities for a quarter century from 1990 till 2015 in a high competitive market. Private radio broadcast which has a quarter century background in Turkey has disadvantages as well as advantages. In this study there has been conducted a descriptive research on the problems faced in the Turkish radio industry. In the beginning of the study there has been a conceptual research about radio broadcasting, its historical background and its stages. In the second part of the study there has been a research about the previous studies done about the problems of radio industry. In the research part of the study there has been conducted a questioner to the radio producers from 111 radio stations in Turkey, and problems they faced in the radio industry has been recorded. In the conclusion of the study the problems of private radio stations had been categorized in seven headlines and there has been some advices for solution to these problems. Keywords: Radio, Radio Broadcast, Problems of Radio, PrivateRadioStations, Radio Broadcast in Turkey. Giri 20. Yüzyılın ilk yarısının en popüler mecralarından biri olan radyoya son zamanlarda eskimi nostajik bir mecra gibi bakılıyor. Dünya Savalarının yıldız mecrası radyoya, önce televizyon sonra da internet ve Web 2.0 teknolojilerinin gelimesi sonrasında ortaya çıkan sosyal medyanın yarattıı etki nedeniyle popülerliini kaybeden mecra konumlandırılması yapılmıtır. Yeni iletiim teknolojilerinin yanında nostaljik bir kutu gibi gözükse de radyonun hala çok sayıda dinleyicisi var. Ulusal Radyo Aratırma Dernei’nin verilerine göre Türkiye’deki 14 milyon hanenin 6 milyonundan radyo dinlenmektedir (Ulusum ve Demirel,2015:10). • Yrd.Doç.Dr. stanbul Aydın Üniversitesi letiim Fakültesi RST Bölümü, [email protected], [email protected] - 911 - Radyo hızın ötesinde çok önemli bir iletiim aracıdır. Her yerde kullanılabilir olması, cepte taınabilmesi, teknolojik gelimeler sonucunda yürüyülere, koulara, gezilere, otomobil kullanımına gerek hoparlörle gerekse kulaklıklı haliyle elik edebilmesi, yani fizik olarak hareketlilii ve her ortama uyumu, insanlara ulaabilmek için radyonun hala çok önemli bir yere sahip olduunu göstermektedir (Çakır,2005:1). Günümüzde dünyada 80 bin dolayında radyo kanalı, 2 milyara yakın da radyo alıcısı olduu tahmin edilmektedir. Radyo vericisi kanal ve alıcı sayıları bakımından tüm dünyadaki istasyonların, verici ve radyo alıcılarının üçte biri oranını barındıran ABD, radyonun yaygınlıı anlamında en ön sırada yer almaktadır. Bu sayılar radyo tekniinde ne ekilde bir deiim yaanırsa yaansın radyonun yayın hayatına devam edeceinin göstergesidir (Karakoç, 2015:20). Radyo mecrasının yaadıı evrim onu yok etmek yerine daha da gelitirmitir. Yeni medya ile yaadıı yakınsama radyo mecrası özelliklerini arttırmı ve sadece iitsel bir mecra olan radyo yeni medya ve sosyal medya aracılıı ile hem iitsel hem de görsel bir medya olmutur. Radyo günümüzde geleneksel medyanın yeni medya ile yaadıı yakınsama sonucunda boyut deitirmi ve yeni bir kimlik kazanmıtır. Bu yeni kimliinde radyo mecrası hem küresellemi, hem de mobil olmutur. Elbette radyo bir yandan bu kabuk deiimini yaarken bir takım sorunlarla karı karıya kalmıtır. Türkiye’de 1990lı yılların baında balayan özel sermayeli radyo yayıncılıı ile radyo pazarı tekelci pazar sisteminden rekabetçi bir piyasaya dönümütür. Kamu tekelinden rekabetçi bir piyasaya geçerken radyo iletmeleri bir dönüüm yaamıtır. Bu dönüümle beraber rekabetçi piyasanın milat olduu 1990 yılından 2015 yılına kadar geçen çeyrek yüzyılda radyo mecrası pek çok sorunla karı karıya kalmıtır. Bu çalımanın amacı Türkiye’de özelleen radyo endüstrisinin bu çeyrek yüzyılda yaadıı endüstriyel sorunları açıa çıkartmak ve onlara alternatif çözüm önerileri sunmaktadır. Bu kapsamda çalımada Türkiye’de faaliyet gösteren radyo iletmelerinin yaadıı sorunlarla ilgili bir aratırma yapılmı ve bu alanda yapılan önceki çalımalar ııında radyo endüstrisinin nostaljik bir mecraya dönüümünü engelleyecek çözüm önerilerinde bulunulmutur. Çalımada “Türkiye’de faaliyet gösteren radyo iletmelerinin sahip olduu sorunlar nelerdir?” sorusuna yanıt aranmıtır. Türkiye ve Radyo Yayıncılıı Türkiye’de radyo yayıncılıı, dünyadaki gelimelere paralel bir seyir izlemitir. Radyo uzun bir süre televizyon yayınlarının yaygınlamasına kadar halkın en önemli kitle iletiim aracı olmayı baarmıtır. Dünyada ilk düzenli radyo yayınlarının baladıı 1921 yılından hemen 6 yıl sonra Ankara ve stanbul’da beer kilovatlık vericiler aracılıı ile yayına balayan Türkiye radyoları, Türk Telsiz Telefon Anonim irketi dönemi (1926–1936) dıında 1990 yılına kadar devlet eliyle yürütülen tekelci bir yayın dönemi yaamıtır (Candemir, 1999: 130). 1993 yılında yapılan kanuni düzenlemesi ile özel radyoculuun kurumsallamasından günümüze kadar geçen süreçte radyo yayıncılıı hem tecimsel anlamda hem de kamu yayıncılıı adına önemli bir gelime salamıtır.. Türkiye’de ilk radyo yayıncılıı, radyonun bir iletiim ve teknoloji ürünü olarak ithal edilmesiyle günlük hayata dâhil olmutur. lk amatör radyo deneyimi 1921–1923 arasında gerçeklemitir (Peltekolu, 2007: 237). Türkiye’de Cumhuriyet döneminden itibaren radyo yayınları daha önce kurulmu olan ve dı ülkelerle haberlemeyi salayan telsiz istasyonlarından yapılmıtır. Cumhuriyet’in kurulmasının ardından gelimeye ve yenilemeye açık devlet adamları birçok konuda olduu gibi radyo yayıncılıı alanında da öncülük etmilerdir (Kuyucu, 2013a: 139). Cumhuriyetin ilk yıllarında yöneticiler, gerek yurt içi gerekse yurt dıı iletiimin gereini ve önemini kavramılardır. Bu amaçla 1925 yılında “Telsiz Tesisi Hakkında Kanun” çıkarılarak, PTT Müdüriyet-i Umumiyesi’nde bir komisyon kurulmu ve bu komisyona Ankara ve stanbul’da birer telsiz telefon istasyonu kurulması için çalımalar yapma görevi verilmitir. Bu dönemde PTT Genel Müdürlüü adına radyo yayını yapma hakkı 1926’da 10 yıllıına Türk Telsiz Telefon A..’ne bırakılmıtır. (RTÜK, 2003: 2). irket Türk irketi olarak görülse de, Fransız radyo irketi CompaignieFrançaise de Radio tarafından da desteklenmitir. Deneme yayınları ubat ayında stanbul PTT Merkezi’ndeki bir stüdyoda balamıtır. Yayınlanan ilk programlarda genel olarak Türk müzii yayınları ön sırayı almı, bu müzik türünün yanında opera müzii ve cazband’lara da hemen her programda yer verilmitir (Çetinok, 2007: 39). stanbul’da ilk radyo deneme yayınlarına 1927 Mart’ında balanmıtır. Büyük Postane’nin kapısı üzerine yerletirilen bir vericiden halka müzik dinletilmitir. Müzik yorumcularının ilk konseri 27 Mart 1927 gecesi stanbul (telsizinden) Radyosundan yayınlanmıtır. Telsiz Nisan boyunca deneme yayınlarını sürdürmütür. - 912 - 1927’de bir Fransız firmasının kurduu be kilovatlık iki istasyon vasıtasıyla ilk düzenli radyo yayınları balamıtır. Bu yayınlar için Telsiz Telefon Türk Anonim irketi on yıl süre için yetkilendirilmitir. Bu süreç sonrasında Ankara ve stanbul verici istasyonlarının iletilmesi ve dier illerde verici kurulması görevi de yine bu irkete verilmitir (Kuyucu, 2013b: 3). irket görünürde özel bir teebbüs olmasına karın kuruluundan 1936 yılına kadar devletin güdümünde faaliyet göstermitir. Çünkü o dönemin en önemli özellii, ekonomide özel sektörün devlet tarafından tevik edilmesi ve çeitli alanlarda yönetimden