Tarnobrzeski Słownik Biograficzny Wpisani W Historię Miasta TARNOBRZESKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

zwedo

Tarnobrzeski słownik biograficzny Wpisani w historię miasta TARNOBRZESKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

TOM III

Bogusław Szwedo

Wpisani w historię miasta TARNOBRZESKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

TOM III

Tarnobrzeg 2016 Recenzenci: Prof. zw. dr hab. Bogusław Polak Prof. nadzw. dr hab. Czesław Partacz

©Copyright Bogusław Szwedo 2016

Projekt okładki: Joanna Ardelli/MAK Skład i łamanie: MAK

Zdjęcia zamieszczone na okładce pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego i Krzysztofa Watracza z Tarnobrzega

Wydawcy: Wydawnictwo ARMORYKA ul. Krucza 16 27-600 Sandomierz [email protected] www.armoryka.pl i Radio Leliwa ul. Wyspiańskiego 12 39-400 Tarnobrzeg [email protected] www.leliwa.pl

ISBN 978-83-8064-154-9 ISBN 978-83-938347-3-0

5 Spis treści

Wstęp...... 7

Jan Błasiak...... 11 Jan BOCHNIAK...... 14 Kazimierz BOCHNIEWICZ...... 26 Michał BUSZ...... 29 Władysław BUSZ...... 31 Jan CZECHOWICZ...... 34 Juliusz CZECHOWICZ...... 36 Karol CZECHOWICZ...... 40 Tadeusz CZECHOWICZ...... 43 Kazimierz GAŁDYŃSKI...... 47 Kazimierz GIEBUŁTOWSKI...... 50 Stanisław GIEBUŁTOWSKI...... 58 Teofil GIEBUŁTOWSKI...... 62 Grzegorz GIL...... 65 Józef GIL...... 67 Władysław GRYGLEWSKI...... 69 Ks. Tomasz GUNIA...... 75 Franciszek Ludwik HNAT...... 84 Julian HYJEK...... 87 Roman HYJEK...... 89 Stanisław HYJEK...... 93 Władysław HYJEK...... 96 Zygmunt HYJEK...... 99 Bolesław Iżewski...... 102 Adam JAGOSZEWSKI...... 105 O. Piotr (imię zakonne Bruno) JANIEWSKI...... 111 Ferdynand KURAŚ...... 117 Jan KURAŚ...... 127 Jan KURAŚ...... 130 Łukasz KURAŚ...... 133 Stanisław KURAŚ...... 135 Zygmunt LASOCKI...... 138

5 Edmund Malinowski...... 150 Karol MATTAUSCH...... 153 Włodzimierz MIKOŚ...... 158 Czesław Szczęsny NIEZABITOWSKI...... 162 Tadeusz NIEZABITOWSKI (LUBICZ-NIEZABITOWSKI)...... 166 Walerian NIEZABITOWSKI...... 173 Marian Stanisław POŁOWICZ...... 177 Adolf PROTTUNG...... 184 Ks. Paweł RAWSKI...... 187 Arnold REBEN...... 192 Emil REBEN...... 194 Wilhelm Wolf REBEN...... 196 Ks. Feliks RUDNICKI (LIS-RUDNICKI).....200 Bronisław RYŚ...... 204 Zbigniew RYŚ...... 207 Wilhelm Schreiber...... 213 Kazimierz SZPILKA...... 216 Stanisław SZPILKA...... 219 Zygmunt SZPILKA...... 224 Józef WARGALA...... 228 Michał WARGALA...... 232 Mieczysław WARGALLA...... 236 Wincenty WAWRZYCKI...... 241 Władysław WIŚNIEWSKI...... 245 Michał Wójcikowski...... 247 O. Antoni (imię zakonne Wincenty) WRZEŚNIAK...... 249 Ludwik ZAJEDLEWSKI...... 252 Lista osób, których biogramy zamieszczono w I i II tomie Słownika..... 255 Bibliografia...... 259 Indeks osób...... 301 Indeks miejscowości...... 315

6 7 Wstęp

Szanowni Czytelnicy. Otrzymujecie trzeci tom Tarnobrzeskie- go słownika biograficznego. Kolejne ukażą się w następnych latach. Moim zamierzeniem jest opublikowanie dziesięciu tomów, w których znajdzie się około ośmiuset biogramów. Tomy przygotowane są w tzw. systemie holenderskim. Oznacza to, iż każdy z nich będzie zawierał hasła od litery A do Z. Przy kwalifikacji biogramu do druku w tym tomie nie udzielałem preferencji żadnej z prezentowanych postaci, ani jakiejkolwiek z grup społecznych. W Słowniku znalazły się zarówno biogramy osób po- wszechne znanych, jak i takich, o których zgasła społeczna pamięć. Najważniejszą zasadą umieszczenia biogramu danej osoby była pew- ność, że wszystkie dotyczące jej dostępne źródła zostały wykorzysta- ne. Jeśli jednak w przyszłości odnajdą się istotne źródła, co oby zda- rzało się jak najczęściej, uaktualnione biogramy ukażą się ponownie w tomie uzupełnień. W słowniku znajdują się biogramy osób, które urodziły się i działa- ły w granicach administracyjnych współczesnego Tarnobrzega, a więc również w okolicznych wsiach, stanowiących dziś osiedla miasta. Każda z prezentowanych sylwetek jest związana z Tarnobrzegiem przynajmniej jednym z czynników: urodzeniem, nauką, pracą zawo- dową, działalnością, zarówno na obszarze dzisiejszego miasta, jak i w innych rejonach kraju. Zatem słownik uwzględnia zarówno tych, którzy w Tarnobrzegu zdobywali pierwsze doświadczenia życiowe, a później rodzinne miasto rozsławili swą pracą i osiągnięciami, jak i tych, którzy choć mieszkali tu ledwie przez „kilka chwil”, wpisali się na trwałe w historię tarnobrzeskiej wspólnoty. Drugim warunkiem kwalifikującym do obecności w Słowniku były zasługi na polu działal- ności zawodowej, politycznej, społecznej, oświatowej, kulturalnej, ar- tystycznej, religijnej, sportowej itp., czyli służba tarnobrzeskiej „małej ojczyźnie”, Polsce i światu.

6 7 Budowa haseł jest typowa dla tego rodzaju słowników. Wzorowa- łem się na zasadach konstruowania biogramu wypracowanych przez redakcję „Polskiego słownika biograficznego”. Artykuł hasłowy zawiera: nazwisko, imiona, lata życia, informacje o zawodzie lub podstawowej działalności, następnie jest prezentowana biografia, która uwzględnia najważniejsze fakty z życia, poparte datami, a także ewen- tualne informacje o odznaczeniach, twórczości (literackiej, publicy- stycznej, naukowej), potomstwie etc. Artykuł hasłowy był tworzony w oparciu o: 1. Materiały i dokumenty źródłowe (metryki, świadectwa, dyplomy, akta personalne, akta odznaczeniowe, nekrologi); 2. Literaturę przedmiotu (słowniki, monografie, opracowania, artyku- ły, katalogi, także istniejące w formie rękopiśmiennej, np. niepubli- kowane pamiętniki); 3. Inne nośniki informacji (fotografie, wycinki prasowe); 4. Wywiady i relacje świadków życia poszczególnych osób. Taka różnorodność źródeł informacji sprawia, iż biogram jest wia- rygodny, bo zawarte w nim informacje mogą być weryfikowane. Wy- kaz materiałów źródłowych umieszczony został bezpośrednio pod ha- słem, nawet jeśli się powtarza w kolejnych biogramach. Starałem się aby każdy biogram był opatrzony zdjęciem. W znacz- nym stopniu to się udało. W kilkunastu przypadkach, mimo wielolet- nich poszukiwań, zdjęcia prezentowanej osoby nie udało się odnaleźć. Wprawdzie pod koniec XIX wieku, a szczególnie w międzywojniu, fotografia rozkwitała i stawała się modna, ale pożoga wojenna zniszczyła część zbiorów i archiwów domowych. Zdarzało się, że bezcenne zdjęcia i legitymacje były palone w obawie przed gestapo, NKWD czy UB, po- nieważ ich znalezienie równałoby się wyrokowi śmierci dla danej osoby. Horacjańska sentencja: Non omnis moriar przyświecała mej pracy nad Tarnobrzeskim słownikiem… Wszak sentencja ta nie utraciła swej krzepiącej nadziei, która pozwala wciąż wierzyć, że chociażby tylko cząstka ocalonej pamięci o ludziach i ich życiu, przybliży obraz dzie- dzictwa przeszłości, które mamy zachować jako depozyt dla przyszło- ści. Zważywszy, że po niektórych bohaterach Słownika nie pozostały

8 9 nawet groby, ocalenie pamięci o nich było obowiązkiem. Mam nadzie- ję, że przynajmniej w części to się udało. Ukazanie się Tarnobrzeskiego słownika biograficznego nie byłoby możliwe bez pomocy wielu osób. Dziękuję kolejnym dyrektorom Cen- tralnego Archiwum Wojskowego, Panu komandorowi Waldemarowi Wójcikowi, Panu pułkownikowi Bogusławowi Stachuli, Panu dokto- rowi Czesławowi Żakowi i Panu profesorowi Sławomirowi Cenckie- wiczowi. Słowa podziękowania kieruję do księdza doktora Henryka Borcza, dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego w Przemyślu, do Pana Krzysztofa Antończyka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Bir- kenau w Oświęcimiu, do Pana Andrzeja Suchcitza, dyrektora Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie i do Pana Piotra Pawłowskiego, dyrektora Archiwum Państwowego w Sandomierzu. Wdzięczny jestem za życzliwość i pomoc O. Andrzejowi Bielatowi z klasztoru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu, Panu Andrzejowi Bier- natowi z Mokrzyszowa, Panu Marianowi Kosiorowi z Tarnobrzega, Panu Tadeuszowi Milarskiemu z Tarnobrzega, Panu Jerzemu Połowi- czowi ze Środy Wielkopolskiej, Panu Włodzimierzowi Rożdżyńskie- mu z Niegowonic, Panu Tomaszowi Sudołowi z Nowej Dęby, Panu Krzysztofowi Watraczowi z Tarnobrzega i Panu Bogusławowi Uchań- skiemu z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu. Szanownym Czytelnikom życzę dobrej lektury, wdzięczny będę za wszelkie uwagi, które proszę kierować na adres: [email protected].

Bogusław Szwedo Tarnobrzeg, 20 czerwca 2016 roku

8 9 Choć zgasły imiona nasze, jaśnieją nasze czyny

11 Jan Błasiak (1908–1940)

Prawnik, podporucznik piechoty rezerwy.

Urodzony 10 maja 1908 roku w Ciszycy koło Sandomierza. Syn Jana, rolnika i Franciszki z d. Sabat. Od 1921 roku uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Stani- sława Konarskiego w Mielcu. W 1928 roku przeniósł się do Gimna- zjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. 29 maja 1931 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. 15 sierpnia 1931 roku został powołany na dziesięciomiesięczne przeszkolenie wojskowe w Szko- le Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Ukończył je 30 czerwca 1932 roku w stopniu plutonowego podchorążego. Trzymie- sięczną praktykę odbył w 2 pułku piechoty Legionów w Sandomierzu. W latach 1932-1936 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Ja- giellońskiego. Uzyskał tytuł magistra praw. W latach 1933, 1934, 1936 i 1938 roku był powoływany na kil- kutygodniowe ćwiczenia wojskowe rezerwy do 2 pułku piechoty Le- gionów w Sandomierzu na stanowisko dowódcy plutonu. 24 grudnia 1935 roku został mianowany na stopień podporucznika. W opinii służ- bowej, zawartej w Arkuszu Kwalifikacyjnym Oficera Rezerwy z 22 listopada 1934 roku, zastępca dowódcy 2 pułku piechoty Legionów, podpułkownik Ludwik Czyżewski napisał: „Bardzo duże poczucie honoru i ambicji osobistej. Charakter dobry. Bardzo spokojny i nieśmia-

11 ły. Obowiązkowość, pilność i punktualność duże. Stosunek do służby wojskowej wynika z pobudek ideowych. Karny lojalny, łagodny, mało wymagający od podwładnych. Dzięki wartościom osobistym nadaje się na stanowisko dowódcy plutonu”. Aktywnie działał w Związku Mło- dzieży Polskiej. Pod koniec sierpnia 1939 roku został zmobilizowany do 2 pułku piechoty Legionów w Sandomierzu. W składzie jednej z jednostek sformowanych przez pułk w drugim rzucie wziął udział w walkach kampanii polskiej 1939 roku. Po 17 września 1939 roku dostał się do niewoli sowieckiej (prawdopodobnie w okolicach Chełma). Osadzono go w obozie specjalnym NKWD w Kozielsku. W kwietniu 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Katyniu. Jego nazwisko znajduje się na liście wywozowej nr 036/1 z 17 kwietnia 1940 roku, pozycja 6. Został zidentyfikowany w czasie ekshumacji w 1943 roku pod numerem AM 3392. Znaleziono przy nim legitymację oficera rezerwy, kartę szczepień i medalik. Spo- czywa w mogile bratniej, prawdopodobnie piątej, na Polskim Cmenta- rzu Wojennym w Katyniu. Decyzją numer 439/MON z dnia 5 października 2007 roku Minister Obrony Narodowej awansował go pośmiertnie na stopień porucznika. Awans ogłoszono 9 listopada 2007 roku w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu, poświęconej synom Ziemi Tarnobrzeskiej zamordowanym w Katyniu i na tablicy na Murze Straceń w Koprzywnicy. Rodziny nie założył.

Centralne Archiwum Wojskowe AP 338, 349; Amtliches material zum massemord von Katyn, Berlin 1943, s. 255; Katyń. Księga cmentarna Polskie- go Cmentarza Wojennego, Warszawa 2000, s. 40; Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943-1944, oprac. Jolanta Adamska, Tadeusz Krawczak, Mariusz Olczak, Warszawa

12 13 2012, s. 269; Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej. Polscy jeńcy wojenni i internowani, Pruszków 1996, s. 60; Tade- usz Kryska-Karski, Straty Korpusu Oficerskiego 1939-1945, Londyn 1996, s. 33; Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, opr. Adam Moszyński, Londyn 1982, s. 26; Jan Łukasiak, Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty, Pruszków 2003, s. 48; Rozstrzelani w Katyniu, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1995, s. 25; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939, Kraków 2003, wg indeksu; W.R. [Wacław Ryżewski], Jan Bła- siak, Pro Memoria, Wojskowy Przegląd Historyczny, 1994, nr 4, s. 298; XIII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. St. Konarskiego (Typu humanistycznego) w Mielcu za rok szkolny 1924/25, Mielec 1925, s. 18; XIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. St. Konarskiego (Typu humanistycznego) w Mielcu za rok szkolny 1925/26, Mielec 1926, s. 22; XV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. St. Konarskiego (Typu humanistycznego) w Mielcu za rok szkolny 1926/27, Mielec 1927, s. 36; Spra- wozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskie- go w Tarnobrzegu za rok szkolny 1928/29, s. 90; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 147; Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 76, 687.

Tabliczka pamiątkowa w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie

12 13 Jan BOCHNIAK (1862–1950)

Inżynier budownictwa, starosta tarnobrzeski.

Urodzony 27 kwietnia 1862 roku w Grodzisku Dolnym koło Leżaj- ska. Syn Jana, majstra budowlanego, i Cecylii z d. Szarlińska. W 1876 roku podjął naukę w Szkole Realnej w Jarosławiu. W 1883 roku zdał maturę z odznaczeniem i podjął studia na Wydziale Budow- nictwa Politechniki Lwowskiej. W czasie studiów pobierał stypendium z fundacji Samuela Głowińskiego. W 1889 roku ukończył studia uzy- skując dyplom inżyniera budownictwa. 19 lipca 1889 roku rozpoczął pracę jako praktykant w Biurze Melioracyjnym Wydziału Krajowego we Lwowie. W 1891 roku został mianowany inżynierem asystentem, w 1893 roku inżynierem adiunktem, a w 1895 roku inżynierem II klasy. W 1892 roku wstąpił do Polskiego Towarzystwa Politechniczne- go we Lwowie. W tym samym roku wraz z inżynierem Stanisławem Szczepanowskim opracował projekt regulacji dopływów Pełtwi: po- toków Dumnego, Żeniówki i Jaktorowskiego. Od 1892 roku wykła- dał naukę kaligrafii i rysunków wolnoręcznych na 3-letnim Krajowym Kursie Praktycznym Dozorców Melioracyjnych. W 1893 roku został kierownikiem regulacji rzeki Krzemienicy i potoku Trześnia w powiecie mieleckim. W latach 1895–1899 kierował regulacją Łęgu w powiecie tarnobrzeskim. Po uregulowaniu i obwało- waniu rzeki zaczął porządkować dolinę Łęgu. Osuszył około 30 tysięcy

14 15 hektarów bagien w Grębowie, Jamnicy i Krawcach. I tak w wyniku kil- kuletniej pracy okoliczne bagna i moczary zamieniono na łąki, a tereny będące poprzednio łąkami stały się polami uprawnymi. Opracował rów- nież projekt odwodnienia 547 morgów łąk i pastwisk w Wydrzy, które były zabagnione, a w części całymi latami stały pod wodą. Dekretem Wydziału Krajowego z dnia 1 marca 1898 roku został mianowany inżynierem I klasy. W latach 1899–1904 kierował pracami nad obwałowaniem Wisły i Wisłoki w powiecie mieleckim. W 1900 roku wykładał budownictwo wodne na Krajowym Kursie Praktycz- nym Dozorców Drenarskich we Lwowie. W 1904 roku kierował regu- lacją Krzemienicy w gminie Gawłuszowice i potoku Złoty w gminie Padew Narodowa. Uchwałą Wydziału Krajowego z dnia 15 stycznia 1904 roku został mianowany starszym inżynierem. Natomiast reskryp- tem Wydziału Krajowego z dnia 28 lutego 1905 roku został mianowany kierownikiem regulacji górnej Trześniówki z dopływami. Około 1905 roku zamieszkał w Tarnobrzegu i do końca życia zwią- zał się z tym miastem. 28 kwietnia 1905 roku został wybrany sekretarzem Zarządu Towarzystwa Pomocy Przemysłowej, które zawiązało się w Tarnobrzegu. W 1905 roku wybrano go prezesem Towarzystwa Kasyna Urzędniczego i funkcję tę pełnił do 1939 roku. Od 1906 roku był kierownikiem tarnobrzeskiej ekspozytury Biura Melioracyjnego Wydziału Krajowego we Lwowie. 16 grudnia 1908 roku został wybrany członkiem Wydziału tarnobrzeskiego oddziału krakowskiego Towarzystwa Rolniczego Okręgowego. W 1909 roku wybrano go prezesem nowo powstałego Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowac- kiego, prowadzącego bursę dla uczniów Szkoły Realnej, utworzonej w tym samym roku w Tarnobrzegu. W 1909 roku wszedł do Rady Po- wiatowej, a w 1910 roku został wybrany członkiem Wydziału Powia- towego. Był również członkiem Wydziału Szkolnego w Tarnobrzegu nadzorującego Szkołę Przemysłową Uzupełniającą. W 1910 roku został skarbnikiem Zarządu tarnobrzeskiego Koła To- warzystwa Szkoły Ludowej. 12 lutego 1910 roku wybrano go człon- kiem Sądu Honorowego Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Tarnobrzegu. W 1910 roku został zastępcą członka Wy-

14 15 działu, a w 1913 roku prezesem tarnobrzeskiego „Sokoła”. Był rów- nież członkiem Stałej Drużyny Sokolej. 12 czerwca 1912 roku został wybrany zastępcą przewodniczącego Zarządu założonej w Tarnobrze- gu Spółki Rolniczo-Handlowej „Gleba”. Od 11 do 15 września 1912 roku uczestniczył w VI Zjeździe Techników Polskich w Krakowie. 27 października 1912 roku występował na wielkim wiecu powiatowym w Tarnobrzegu zwołanym przez Zygmunta Lasockiego, posła do parlamentu austriackiego. 23 kwietnia 1913 roku Komitet Powiatowy Polskiego Stronnictwa Ludowego w Tarnobrzegu umieścił go na liście kandydatów partii w wyborach do Rady Powiatowej. Zdobył mandat radnego, a radni wybrali go zastępcą członka Wydziału Powiatowego. 15 listopada 1913 roku, jako prezes tarnobrzeskiego „Sokoła”, przemawiał w czasie uroczystego otwarcia okazałego budynku związku, który stał się ważnym miejscem na kulturalnej mapie miasta. 26 sierpnia 1914 roku został wybrany zastępcą przewodniczącego Powiatowego Komitetu Narodowego w Tarnobrzegu i członkiem sekcji wojskowej PKN. Po- magał komisarzowi Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego w Tarnobrzegu. Dzięki ich pracy zwerbowano 42 ochot- ników do Legionów, których wyszkolono i próbowano wysłać do Kra- kowa, lecz ich nie przyjęto ze względu na zbyt dużą liczbę chętnych. 10 września 1914 roku, zagrożony aresztowaniem, tuż przed wkroczeniem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega wyjechał do Krakowa, a na- stępnie do Salzburga. W lipcu 1915 roku, po opuszczeniu miasta przez Rosjan, wrócił do Tarnobrzega. Ponownie podjął pracę jako kierownik tarnobrzeskiej ekspozytury Biura Melioracyjnego Wydziału Krajowe- go we Lwowie. Gdy pod koniec lipca 1915 roku wznowił działalność Powiatowy Komitet Narodowy ponownie został zastępcą przewodni- czącego. 18 czerwca 1916 roku wbił pamiątkowy gwóźdź do Tarczy Legionów Polskich w Tarnobrzegu. W 1917 roku został wybrany prezesem Składnicy Kółek Rolniczych w Tarnobrzegu. 18 lutego 1918 roku był przywódcą kilkutysięcznego wiecu w Borku tarnobrzeskim, na którym protestowano przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego i postulowano niepodległość Polski.

16 17 1 listopada 1918 roku przybył do Wydziału Powiatowego i jako wiceprezes Rady Powiatowej oraz najstarszy wiekiem spośród tarnobrzeskiej inteligencji zajął się organizowaniem władzy cywilnej w powiecie. Jemu też podporządkowali się wszyscy oficerowie obecni wówczas w Tarnobrzegu. W tym samym dniu stanął na czele Komitetu Samoobrony Narodowej Powiatu Tarnobrzeskiego, który zapropono- wał jego osobę na komisarycznego starostę powiatu tarnobrzeskiego. 2 listopada 1918 roku w czasie zebrania obywatelskiego w Radzie Po- wiatowej, gdy uchwalono usunięcie z urzędu dotychczasowego sta- rostę Kazimierza Fedorowicza, za zbyt gorliwe służenie rządowi au- striackiemu, Bochniak został członkiem komitetu wybranego w celu przeprowadzenia tych uchwał. 6 listopada 1918 roku, Zygmunt La- socki, kierownik Wydziału Administracyjnego Polskiej Komisji Li- kwidacyjnej w Krakowie, mianował go komisarzem PKL na powiat tarnobrzeski. Po kilkunastu dniach zrezygnował, by nie zaogniać i tak trudnej sytuacji w powiecie, ponieważ przeciwko jego nominacji za- protestowała Powiatowa Rada Ludowa, wyłoniona z wiecującego tłumu zwolenników Tomasza Dąbala i ks. Eugeniusza Okonia, która zarzucała mu uległość wobec „obszarników”. 18 listopada 1918 roku w liście do Zygmunta Lasockiego postulował rozbrojenie milicji To- masza Dąbala. W czerwcu 1919 roku przemawiał na pogrzebie O. Alojzego Sera- fińskiego, przeora klasztoru OO. Dominikanów. 27 kwietnia 1920 roku został kierownikiem tarnobrzeskiej Sekcji Konserwacji Publicznych Robót Melioracyjnych na etacie Tymczasowego Wydziału Samorzą- dowego we Lwowie w randze radcy budownictwa. Kontynuował prace nad obwałowaniem Wisły i Sanu w powiecie tarnobrzeskim, podwyż- szył wały Łęgu, przeprowadził regulację Łęgu, Trześniówki i Żupawki oraz osuszył bagna gorzycko-zaleszańskie. Ogółem przez 36 lat pracy w powiecie tarnobrzeskim, pod jego kierownictwem uregulowano i obwałowano 11 rzek i rzeczek oraz osuszono tysiące hektarów bagien i mokradeł. 25 lipca 1920 roku przemawiał po uroczystej Mszy Świętej przed wymarszem ochotników dzikowskich na wojnę polsko-bolszewicką.

16 17 W 1920 roku wszedł w skład Komitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski. W 1921 roku w ramach tego komitetu uczestniczył w akcji pomocy Polakom na Górnym Śląsku. W wyniku energicznej akcji wysłano z powiatu wagon mąki, wagon mięsa żywego i pół wagonu różnych artykułów spożywczych. W 1925 roku został kierownikiem Sekcji Konserwacji Publicznych Robót Melioracyjnych w Tarnobrzegu podległej Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych Województwa Lwowskiego. W 1925 roku razem z Józefem Chalcarzem i Antonim Surowieckim był w składzie delegacji miasta, która negocjowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dofinansowanie budowy gmachu Gimna- zjum w Tarnobrzegu. W wyniku tych rozmów rząd wprowadził do budżetu na rok 1926 kwotę 100 tysięcy złotych, jako pierwszą ratę na konto budowy szkoły. W 1927 roku wybrano go zastępcą prezesa Wydziału Powiatowej Kasy Oszczędności w Tarnobrzegu. Gdy 18 grudnia 1926 roku, Pałac, Komendant Okręgu Związku Strzeleckiego w Przemyślu, w piśmie do Kuratorium Okręgu Szkolnego we Lwowie, wniósł skargę na Michała Radomskiego, dyrektora Gimnazjum w Tarnobrzegu, zarzucając mu, że „jest wrogiem twórczej pracy państwowej, nieszczególnym pedagogiem i że zaniedbuje szkołę, a w czasie przewrotu majowego i bezpo- średnio po nim krytykował Marszałka Piłsudskiego” – razem z kilkoma znanymi tarnobrzeżanami o różnych przekonaniach politycznych, podpisał list otwarty w obronie dyrektora Radomskiego. W liście tym wykazano, że wszystkie zarzuty przeciw dyrektorowi są nieprawdziwe, i że „cieszy się on ogólnym poważaniem u wszystkich, dzięki swej kilkudziesięcioletniej pracy na polu wychowawczym i społecznym”. W 1927 roku był fundatorem gwoździa do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Mokrzyszowie. 31 grudnia 1927 roku przemawiał w czasie pogrzebu sześciu ofiar pożaru Zamku w Dzikowie. 1 czerwca 1928 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Zakrzowie. 24 lipca 1929 roku w czasie otwarcia szkoły rolniczej w Mokrzyszowie, z udziałem prezydenta RP Ignace- go Mościckiego, wygłosił referat o stanie i potrzebach miejscowego

18 19 rolnictwa. Następnie uczestniczył w uroczystym obiedzie na Zamku w Dzikowie z udziałem prezydenta. W 1930 roku nadzorował prace remontowe w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu. 30 kwietnia 1931 roku został przeniesiony na emeryturę. Od 1932 roku stał na czele Powiatowego Oddziału Związku Emerytów RP. W 1933 roku stanął na czele Komitetu Szpitala Powszechnego, którego zadaniem była rozbudowa tarnobrzeskiego szpitala. W styczniu 1935 roku oddano do użytku dobudowaną część szpitala oraz przyszpitalny park dla rekonwalescentów. Był członkiem Komitetu Koronacyjnego przygotowującego uroczystość powtórnej koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej, która odbyła się 8 września 1933 roku. 20 września 1934 roku został wybrany zastępcą burmistrza Tarnobrze- ga Kazimierza Czarnego. 31 maja 1936 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszowie. W czasie uroczy- stości 25-lecia powstania Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego obchodzonych 6 października 1935 roku, przemawiał podczas odsło- nięcia tablicy pamiątkowej ku czci Stanisława Sobińskiego, pierwszego dyrektora Szkoły Realnej. 20 stycznia 1938 roku w imieniu pracow- ników byłego Krajowego Biura Melioracyjnego, żegnał na cmentarzu w Mielcu, Andrzeja Kędziora, dyrektora Biura Melioracyjnego, sena- tora, posła i ministra rządu RP. W okresie II RP był wybierany radnym Rady Powiatowej w Tarno- brzegu. Był również członkiem Wydziału Powiatowego, a w latach trzydziestych wicemarszałkiem powiatowym. W początkach lat trzydziestych został prezesem Zarządu tarnobrzeskiego oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej. Wybrano go również pierwszym prezesem tarnobrzeskiej Akcji Katolickiej. Był członkiem Trzeciego Zakonu Dominikańskie- go. Współpracował z miesięcznikiem „Wieś i Państwo” redagowanym przez profesora Franciszka Bujaka. W czasie okupacji niemieckiej za- angażował się w akcję pomocy charytatywnej osobom, które ucierpiały w czasie działań wojennych. Kierował rozdziałem drewna na opał. Jan Słomka pisał o nim: „W życiu powiatu zaznaczył się też wybit- nie inż. Jan Bochniak, który poza wydatną pracą zawodową brał nader czynny udział w Radzie Powiatowej, w różnych stowarzyszeniach, or-

18 19 ganizacjach, każdemu chętnie służył doradą i pomocą, a przytem da- wał dobry przykład swoją pobożnością”. Zmarł 29 czerwca 1950 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu. Żonaty z Marią z d. Ulrych. Miał czworo dzieci: Zofię, Jana (1889– 1998), inżyniera architekta; Adama (ur. 1896 r.), lekarza wojskowego.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodo- wego, Sprawozdanie delegata DW NKN w Tarnobrzegu ze stycznia 1917 r. z pracy za czas 1912–17 roku, sygn. NKN 529; Archiwum Państwowe w Kiel- cach Oddział w Sandomierzu, Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej za rok 1910. 10.I.1910 – 22.XII.1910, s. 1 i następne, Wydział Powiatowy w Tarnobrzegu. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej za rok 1910 [1911], s. 26 i następne, Księga protokołów posie- dzeń Wydziału Powiatowego 13.I.1913 – 19.XII.1913, s. 1 i następne, Proto- kół z posiedzenia Rady Powiatowej oraz sprawozdanie administracyjne z czynności Wydziału Powiatowego na rok 1914–1915–1916, s. 1 i następne, Księga Uchwał Rady Gminnej Tarnobrzega 1932–1939, s. 126 i następne; Ar- chiwum Państwowe w Przemyślu, Starostwo Powiatowe w Tarnobrzegu, Wy- kaz półroczny ruchu stowarzyszeń w powiecie według stanu z dnia 31 grudnia 1932, sygn. 51; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga Zgonów Rok 1950, lp. 102/1950; Adam F. Baran, Skauting na ziemi sandomierskiej (1912– 1920), Sandomierz 1998, wg indeksu; Wojciech Baster, Władze Tarnobrzega w okresie II Rzeczypospolitej, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 25, 2005, s. 97, 99; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Akcja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 6, 2014, s. 5; Jan Bochniak, Andrzej Kędzior jako człowiek, obywatel oraz syn wsi, Wieś i Państwo, nr 3, 1938, s. 213–219; Henryk Cimek, Tomasz Dąbal 1890–1937, Rzeszów 1993, wg indeksu; Czynności Krajowego Biura Melioracyjnego w r. 1906, Czasopi- smo Techniczne, nr 16, 25 sierpnia 1907, s. 246; Czynności Krajowego Biura Melioracyjnego, Czasopismo Techniczne, nr 11, 25 kwietnia 1912, s. 156; Firmy, Gazeta Lwowska, nr 170, 27 lipca 1912, s. 10; ks. Tomasz Gunia, Dziesięciolecie Państwowego Gimnazjum im. Hetm. Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu, (w:) XI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum

20 21 im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1927/28, Tar- nobrzeg 1928, s. 36; Józef Hampel, Stosunki społeczne i polityczne w okresie II Rzeczypospolitej, (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; Józef Iwaszkiewicz, W sprawie zagospodarowania torfo- wisk na kresach i gospodarstwa torfowe Małopolski, Tygodnik Rolniczy, nr 13–14, Wilno 1 kwietnia 1926, s. 144–145; Dominik Komada, Założenie ko- ścielno-klasztorne zakonu kaznodziejskiego w Tarnobrzegu, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne nr 10; 1995, s. 23; Kronika, Gazeta Lwowska, nr 293, 24 grudnia 1892, s. 3; Kronika i informacje, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 12, 1905, s. 242; Księga adresowa król. stoł. miasta Krakowa i król. woln. miasta Podgórza. Rok 1905, Rocznik I, Kraków 1904, s. 440; Księga pamiąt- kowa Kas Oszczędności w Małopolsce wydana z powodu 25-lecia istnienia Związku Polskich Kas Oszczędności we Lwowie, Lwów 1927, s. 100; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914– 1915, cz. 3, Prowincya i Bukowina, Wiedeń 1915, s. 265; Tomasz Kurpierz, Zygmunt Lasocki (1867–1948). Polityk i działacz społeczny, Łysomice 2008, wg indeksu; Zygmunt Lasocki, Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K. Rz., Kraków 1931, s. 108; Benedykt Łącki, Tarnobrzeg, Przyjaciel Ludu, nr 12, Kraków 17 marca 1912, s. 14–15; Lucyna Łysiak-Kosowska, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012, s. 402– 403; Mi-m-ak [Michał Marczak], Ochotnicy dzikowscy, Czas, nr 181, 2 sierpnia 1920, s. 3; Mianowania, Gazeta Narodowa, nr 21, Lwów 24 stycznia 1891, s. 2; Ludwik Mroczka, Galicji rozstanie z Austrią, Kraków 1990, s. 149, 159; Bogdan Myśliwiec, Tarnobrzeg dawniej i dziś, Tarnobrzeg 2014, s. 43; Janusz Tadeusz Nowak, Tarcze legionowe 1915–1917 r. w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Krzysztofory, nr 10, Kraków 1983, s. 75; Odezwa do serc miłujących Królową Polski Marję!, Róża Duchowna, czerwiec 1933, s. 183; Ogłoszenie, nr 7, 30 października 1928, s. 4; Pamiętnik VI-go Zjazdu Techników Polskich od 11-go do 15-go września 1912 w Krako- wie, Kraków 1914, s. 339; Pan Prezydent w Jaśle i Tarnobrzegu, Czas, nr 167, 25 lipca 1929, s. 1; Pan Prezydent w Małopolsce. W Dzikowie i Okocimiu, Czas, nr 168, 26 lipca 1929, s. 1; Podróż P. Namiestnika do okolic nawiedzio- nych powodzią, Gazeta Lwowska, nr 107, 12 maja 1909, s. 5; Polskie Towa- rzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1927. Księga Pamiątkowa, red.

20 21 Maksymilian Matakiewicz, Lwów 1927, s. 89; Preliminarz funduszu krajowego na rok 1910, Lwów 1910, s. 6; Protokół 46 posiedzenia I sesyi peryodu Sejmu Galicyjskiego z dnia 30 października 1903, Lwów 1903, 64; Przenie- sienia na emeryturę, Czasopismo Techniczne, nr 10, 25 maja 1931, s. 161; Marek Przeniosło, Polska Komisja Likwidacyjna 1918–1919, Kielce 2010, wg indeksu; Waldemar Prarat, Z dziejów regionu nad dolnym Sanem i Łęgiem, t. 1, Wrzawy 2012, s. 23, 64, 70; Marek Przeniosło, Republika Tarnobrzeska (1918–1919). Fakty i mity, (w:) Polska w XIX i XX wieku. Społeczeństwo i gospodarka, Kielce 2013, s. 478; Józef Rawski, Republika Tarnobrzeska w świe- tle źródeł i wspomnień adiutanta Powiatowej Komendy Wojsk Polskich w Tar- nobrzegu, Tarnobrzeg 1993, wg indeksu; Józef Rawski, Wojciech Rawski, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Regulacye rzek i melioracje, Gazeta Lwowska, nr 133, 14 czerwca 1893, s. 1; Roboty publiczne krajowe, Gazeta Lwowska, nr 110, 15 maja 1898, s. 3; Adam Ró- żański, Ś. p. Dr h. c. inż. Andrzej Kędzior, Czasopismo Techniczne, nr 4, 25 lutego 1938, s. 46; Składnica Kółek Rolniczych, Ilustrowany Kuryer Codzien- ny, Kraków 21 sierpnia 1917, s. 6; Skorowidz Rzeczypospolitej Polskiej i Księ- ga Adresowa Miasta Krakowa 1926, Kraków 1926, s. 151; Jan Słomka, Pa- miętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Spis abonentów państwowych i koncesjonowanych sieci telefonicznych w Polsce 1931/32 r., Warszawa 1931, s. 534; Spis abonentów państwo- wych i koncesjonowanych sieci telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1932/33, Warszawa 1932, s. 558; Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów we Lwowie na 1939 rok, Lwów 1939, s. 718; Spis członków Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie we- dług stanu z dnia 31 grudnia 1910, Czasopismo Techniczne, nr 24, Lwów 25 grudnia 1910, s. 25; Spis członków Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie według stanu z dnia 31 grudnia 1911, Czasopismo Techniczne, nr 24, Lwów 25 grudnia 1911, s. 24; Spis urzędników i funkcjonariuszów niższych władz administracji ogólnej województwa lwowskiego według stanu z dnia 31 grudnia 1930 r., Lwów 1931, s. 233; Tadeusz Spiss, Ze wspomnień c.k. urzędnika politycznego, Rzeszów 1936, s. 154, 173–174, 176–178; Społeczeństwo pięt- nuje denuncjatorską kampanję Związku Strzeleckiego, Słowo Polskie, nr 94, 5 kwietnia 1927, s. 7; V. Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej

22 23 w Jarosławiu za rok 1880, Jarosław 1880, s. 10; VII Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Jarosławiu za rok 1882, Jarosław 1882, s. 78; VIII Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Jarosławiu za rok 1883, Jarosław 1883, s. 86–87; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o za- mknięciu rachunkowem funduszów krajowych za rok 1887, Lwów 1888, s. 413; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1890, s. 30; Sprawozdanie Komisyi gospodarstwa krajowego ze sprawozdania Wydziału Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozorców melioracyjnych, Lwów 1892, s. 1; Sprawozdanie Wy- działu Krajowego z czynności w zakresie budowli wodnych i melioracji, Lwów 1893, s. 12; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachun- ków funduszów krajowych za rok 1893, Lwów 1894, s. 138; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozorców melioracyjnych, Lwów 1893, s. 1; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozorców melioracyjnych, Lwów 1894, s. 2; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1894, s. 17; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1897, s. 20; Sprawozdanie Wydzia- łu Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1898, s. 29, 60; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1899, s. 22, 33; Sprawozdanie Wy- działu Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozorców drenarskich, Lwów 1900, s. 2; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1901, s. 16; Sprawozdanie Wydzia- łu Krajowego o budowlach wodnych i melioracjach, Lwów 1901, s. 16; Spra- wozdanie Wydziału Krajowego o budowlach wodnych i melioracjach, Lwów 1902, s. 21; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o budżecie krajowym na rok 1903, Lwów 1902, s. 64; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o budżecie krajowym na rok 1904, Lwów 1903, s. 61; Sprawozdanie z czynności Biura Pre- zydyalnego Wydziału Krajowego za czas od 1 grudnia 1902 do końca kwietnia 1904 r., Lwów 1904, s. 10; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o melioracjach, Lwów 1904, s. 23; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o melioracjach, Lwów 1905, s. 6, 19–20, 80; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o melioracjach, Lwów 1909, s. 65; Sprawozdanie C. K. Towarzystwa Rolniczego Kra-

22 23 kowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1908, Kraków 1909, s. 398; Sprawozdanie C. K. Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1909, Kraków 1910, s. 385; Sprawozdanie C. K. Towarzy- stwa Rolniczego Krakowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1911, Kraków 1912, s. 11, 385; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowackiego w Tarnobrzegu za czas od założenia do 31 sierpnia 1911, Tarnobrzeg 1911; Sprawozdanie z działalności Ligi Pomocy Przemysło- wej za czas od 15 sierpnia 1908, do 31 grudnia 1909, Lwów 1910, s. 129; IX. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarno- brzegu z czynności za rok 1910 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 25 marca 1911 roku, Tarnobrzeg 1911, s. 3, 20; XII. Sprawozdanie Wydziału Pol- skiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarno- brzeg 1914, s. 3, 9, 21, 24, 26–27; Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1910, Kraków 1911, s. 261; Sprawozdanie z działalno- ści Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1911, Kraków 1912, s. 82; Sprawoz- danie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od założenia do końca czerwca 1912 roku, Tarnobrzeg 1912, s. 21; Sprawozdanie Komitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski, (w:) Obrona Państwa w 1920 roku. Księga Sprawozdawczo-Pamiątkowa Generalnego Inspektoratu Armji Ochot- niczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa, red. Władysław Ścibor- -Rylski, Warszawa 1923, s. 534–535; Sprawozdanie Tymczasowego Wydziału Samorządowego we Lwowie za czas od 1 stycznia 1923 r. do 31 grudnia 1924 r., Lwów 1926, s. 77, 90; Sprawozdanie Kierownictwa Publicznej Dokształ- cającej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu wydane za rok szkolny 1929–1930. Jako w 30-letnią rocznicę istnienia zakładu, Tarnobrzeg 1930, s. 9; Sprawy Towarzystwa, Czasopismo Techniczne, nr 15, 20 sierpnia 1935, s. 306; Witold Stankiewicz, Konflikty społeczne na wsi polskiej 1918–1920, Warszawa 1963, wg indeksu; Sławomir Stępak, Ochotnicy dzikowscy, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 26, 2005, s. 13; Sławomir Stępak, Pożar zamku dzikowskiego w świetle ówczesnej prasy, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 99; Sławomir Stępak, Boisko sportowe Zdzisława hr. Tarnowskiego w Tar- nobrzegu, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 21, 2000, s. 66–67; Sławo- mir Stępak, Sztandary Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu dzisiejszego

24 25 Tarnobrzega z okresu międzywojennego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 78, 82; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księ- stwem Krakowskiem na rok 1890, Lwów 1890, s. 231; Szematyzm 1891, s. 231; Szematyzm 1892, s. 142; Szematyzm 1893, s. 231; Szematyzm 1894, s. 233; Sze- matyzm 1895, s. 233; Szematyzm 1896, s. 233; Szematyzm 1897, s. 233; Szema- tyzm 1898, s. 282; Szematyzm 1899, s. 282; Szematyzm 1900, s. 282; Szematyzm 1901, s. 300; Szematyzm 1902, s. 300; Szematyzm 1903, s. 300; Szematyzm 1904, s. 300; Szematyzm 1905, s. 300; Szematyzm 1906, s. 321; Szematyzm 1907, s. 321; Szematyzm 1908, s. 321; Szematyzm 1909, s. 344; Szematyzm 1910, s. 344, 401, 934; Szematyzm 1911, s. 357, 415, 1021; Szematyzm 1912, s. 366, 414, 983; Szematyzm 1913, s. 419, 466, 1012; Szematyzm 1914, s. 424, 473–474; Tarnobrzeg, Ziemia Rzeszowska, nr 1, 18 lipca 1919, s. 4; Tarno- brzeg, Polska Niepodległa, nr 12, grudzień 1935, s. 17; Tarnobrzeżanie w przedwojennej karykaturze, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 15, 1997, s. 9–10; Wojciech Wiącek, Kalendarzyk tarnobrzeski na rok 1927, Machów 1927; Wiel- ki wiec powiatowy w Tarnobrzegu, Przyjaciel Ludu, nr 46, Kraków 10 listopada 1912, s. 18; Wybory do Rady Powiatowej w tarnobrzeskiem, Przyjaciel Ludu, nr 19, Kraków 4 maja 1913, s. 7; Wykaz imienny nadanych na rok 1885 stypen- dyów, (w:) Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachunkowem fun- duszów krajowych za rok 1884, Lwów 1885, s. 324; Wykaz imienny nadanych na rok 1885 stypendyów, (w:) Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachunkowem funduszów krajowych za rok 1885, Lwów 1886, s. 358; Wykaz imienny nadanych na rok 1886 stypendyów bez względu na rzeczywistą tychże wypłatę, (w:) Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachunkowem funduszów krajowych za rok 1886, Lwów 1887, s. 379; Wykaz imienny nadanych na rok 1887 stypendyów bez względu na rzeczywistą tychże wypłatę, (w:) Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachunkowem funduszów krajowych za rok 1887, Lwów 1888, s. 413; Z kroniki zakonnej, Róża Duchow- na, kwiecień 1936, s. 125; Zmiany personalne, Czasopismo Techniczne, nr 12, 25 czerwca 1924, s. 133; Tadeusz Zych, Bochniak Jan, (w:) Tarnobrzeski Słow- nik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998, s. 16–17; Tadeusz Zych, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008; 50-letni jubileusz P.T. P. i II Zjazd Polskich Techników Zrzeszonych we Lwowie w dn. 16–19 września 1927 r., Czasopismo Techniczne, nr 23, 10 grudnia 1927, s. 373.

24 25 Kazimierz BOCHNIEWICZ (1905–1971)

Sędzia.

Urodzony 21 marca 1905 roku w Woli Gołego (obecnie Wola Bara- nowska). Syn Romana i Heleny z d. Ras, nauczycieli. W 1917 roku podjął naukę w Gimnazjum w Mielcu. W 1920 roku został wybrany członkiem Zarządu Czytelni Uczniów. W 1925 roku zdał maturę i podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiel- lońskiego. W 1929 roku ukończył studia i rozpoczął aplikację sądową. W 1931 roku wszedł w skład pierwszego Zarządu utworzonego w Kra- kowie oddziału Zrzeszenia Aplikantów Zawodów Prawniczych. 18 lutego 1932 roku został mianowany asesorem sądowym w Okręgu Sądu Apelacyjnego w Krakowie. W październiku 1932 roku mianowano go sędzią w Sądzie Grodzkim w Mielcu. W 1938 roku został sędzią w Sądzie Grodzkim w Tarnobrzegu. Po osiedleniu się w Tarnobrzegu związał się z kręgiem intelektualno-to- warzyskim zbierającym się w domu Janiny Pawlasowej, tzw. Pawla- sówce, gdzie skupiało się życie kulturalne miasta. Od 15 sierpnia 1944 roku był zatrudniony w Sądzie Powiatowym w Tarnobrzegu. Począt- kowo pracował w Wydziale dla Nieletnich, a następnie w Wydziale Cywilnym. Był znany z dyscypliny pracy. Miał bardzo małe zaległości w prowadzonych sprawach. W opinii służbowej z 22 czerwca 1963 roku, Józef Jakubowski, prezes Sądu Powiatowego w Tarnobrzegu,

26 27 napisał: „Wykazuje dużą znajomość przepisów prawa i umiejętność ich stosowania. W badaniu prawdy obiektywnej nadzwyczaj skrupu- latny. W orzekaniu w sprawach niespornych bierze pod uwagę przede wszystkim interes społeczno-gospodarczy. Do obecnej rzeczywisto- ści ustosunkowany pozytywnie, aczkolwiek bezpartyjny. Bierze żywy udział w życiu społecznym”. 21 listopada 1969 roku, po osiągnięciu wieku emerytalnego, minister sprawiedliwości wyraził zgodę na dalsze zajmowanie przez niego stanowiska sędziego Sądu Powiatowego w Tarnobrzegu. 31 lipca 1971 roku przeszedł na emeryturę. W 1946 roku został wybrany wiceprezesem Zarządu reaktywowane- go po wojnie oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Tar- nobrzegu. Jako wiceprezes Zarządu PTK podjął wiele inicjatyw: m.in. zabezpieczenie niszczejącego XVI-wiecznego zamku w Baranowie, co jak na owe czasy, czyli lata pięćdziesiąte XX wieku, było ambitnym i trudnym zamierzeniem. Uruchomiono również przystań nad Wisłą dla sekcji kajakowej, przygotowano przewodników do oprowadzania wycieczek po mieście i okolicy, otoczono opieką pobliskie rezerwaty przyrody. Uzyskał uprawnienia przewodnika i oprowadzał wycieczki po Sandomierzu. Był znawcą architektury Krakowa i Sandomierza. Uprawiał również fotografikę. Fotografował głównie zabytki, m.in. Krakowa, Sandomierza, Kazimierza nad Wisłą i zamek w Baranowie Sandomierskim. Jego zdjęcia uzyskały pozytywną opinię twórcy i ne- stora polskiej fotografii Jana Bułhaka. Organizował również w Tarno- brzegu wystawy fotograficzne. W sierpniu 1950 roku został wybrany członkiem Powiatowego Komitetu Obrońców Pokoju w Tarnobrzegu. Był członkiem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, wygłaszał referaty na zebraniach otwartych na tematy prawne i społeczne. Udzielał po- rad prawnych w Lidze Kobiet. W lipcu 1970 roku został konsultantem prawnym w Ośrodku Opiekuna Społecznego przy Wydziale Zdrowia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. W początkach lat siedem- dziesiątych założył Dyskusyjny Klub Filmowy „Signum”, działający przy Tarnobrzeskim Przedsiębiorstwie Budowlanym. Zmarł 30 listopada 1971 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na miejscowym cmentarzu parafialnym.

26 27 Rodziny nie założył. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i odznaką Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego.

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu, akta personalne Kazimierza Bochniewi- cza; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga Zgonów Rok 1971, lp. 187/1971; Chłopi z Dęby pozdrawiają Konferencję Obrońców Pokoju, Nowiny Rzeszowskie, nr 229, 21 sierpnia 1950, s. 4; Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości, nr 14, 1 sierpnia 1932, s. 7; Kalendarz sądowy na rok 1933, Jerzy Kirkiczenko, Marian Kraczkiewicz, Warszawa 1935, s. 72; Kalendarz są- dowy na rok 1935, Jerzy Kirkiczenko, Marian Kraczkiewicz, Warszawa 1935, s. 100; Kalendarz informator sądowy na rok 1938, oprac. Jerzy Kirkiczenko, Ma- rian Kraczkiewicz, Kazimierz Rudzisz, Warszawa 1938, s. 136; Kronika Zrze- szenia Aplikantów Zawodów Prawniczych w Warszawie, Głos Sądownictwa, nr 7–8, lipiec-sierpień 1931, s. 463; Korespondencja obozowa Mariana Ruzam- skiego, oprac. Barbara Szewerniak, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 30, 2008, s. 83; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1933/34, Kraków 1933, s. IV/7; Księga jubileuszowa 100 rocznicy powstania Gimnazjum i Liceum w Mielcu 1905–2005, red. Jerzy Skrzypczak, Mielec 2005, s. 553; Alicja i Zbigniew Oniskowie, „Pawlasówka” dom dra med. Eugeniu- sza Pawlasa w Tarnobrzegu, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 18, Tar- nobrzeg 1998, s. 20; Pisz i maluj... Korespondencja Andrzeja Piwowarczyka z Marianem Ruzamskim (1936–1943), oprac. Tadeusz Zych, Tarnobrzeg 2015, wg indeksu; VI. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum w Mielcu za rok szkolny 1917/18, Mielec 1918, s. 30; VII. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego w Mielcu za rok szkolny 1918/19, Mielec 1919, s. 29; IX. Spra- wozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Mielcu za rok szkolny 1920/21, Mielec 1921, s. 8, 16; XIII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum (typu humanistycznego) w Mielcu za rok szkolny 1924–25, Mielec 1925, s. 21; Sławomir Stępak, Bogdan Myśliwiec, Historia Tarnobrzeskiej fotografii, (w:) Bogdan Myśliwiec, Tarnobrzeg dawniej i dziś, Tarnobrzeg 2014, s. 44; Tade- usz Zych, Bochniewicz Kazimierz, (w:) Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998, s. 17; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

28 29 Michał BUSZ (1895–1922)

Fryzjer, Legionista.

Urodzony 21 lipca 1895 roku w Tarnobrzegu. Syn Wojciecha, stolarza, i Antoniny z d. Salczyńska. W 1907 roku ukończył 5-klasową Szkołę Ludową w Tarnobrzegu. Pracował jako fryzjer w Tarnobrzegu. Był członkiem Związku Strzelec- kiego w Tarnobrzegu. Uczestniczył w ćwiczeniach polowych i miejscowych organizowanych przez związek. W 1914 roku wstąpił do oddzia- łów strzeleckich. Został szeregowym w 5 kompanii 2 pułku piechoty Legionów Polskich. We wrześniu 1914 roku wyruszył na front karpacki. Uczestniczył w bitwach pod Zieloną (19 października 1914 r.), Nadwór- ną (24 października 1914 r.), Mołotkowem (29 października 1914 r.), Pasieczną (30 października 1914 r.), Kirlibabą (18-22 stycznia 1915 r.) i pod Rafajłową (w nocy z 23 na 24 stycznia 1915 r.). W marcu 1915 roku został ranny. Od 23 marca 1915 roku przebywał w szpitalu rezerwowym nr 1 Stiftskaz w Wiedniu. 20 sierpnia 1915 roku, jako niezdolny do służby wojskowej z bronią w ręku, został zwolniony decyzją Komisji Superarbitacyjnej w Wiedniu. Decyzję zatwierdziła Komisja Wojskowa w Wiedniu 5 września 1915 roku. Po zwolnieniu ze służby w Legionach wrócił do Tarnobrzega. Zmarł 25 sierpnia 1922 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na Cmen- tarzu w Tarnobrzegu-Miechocinie.

28 29 Żonaty z Mirosławą z d. Piwnikiewicz.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodowe- go, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299, Sprawozdanie delegata DW NKN w Tarnobrzegu ze stycznia 1917 r. z pracy za czas 1912–17 roku, sygn. NKN 529; Zakład Narodowy im. Osso- lińskich, Kartoteka superarbitrowanych i zwolnionych legionistów z lat 1914– 1918 sporządzona przez Centralny Urząd Ewidencyjny Legionów Polskich przy Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego i Cen- tralny Urząd Polskiego Korpusu Posiłkowego, sygn. 15813/I; Urząd Stanu Cy- wilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Tarnobrzega 1877–1945, lp. 13/1895, Księga Zgonów miasta Tarnobrzega, lp. 17/1922, s. 36; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1901/02, s. 3; Katalog klasowy Szkoły Ludo- wej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1902/03, s. 11; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1903/04, s. 7; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1904/05, s. 10; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1905/06, s. 4; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1906/07, s. 4; Lista chorych, rannych, zabitych i zaginionych Legionistów do kwietnia 1915 roku, Piotrków 1915, s. 7; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarno- brzeg 2005, wg indeksu; informacje Sławomira Stępaka z Miechocina i Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

Grób Michała Busza na cmentarzu w Miechocinie. Fot. Tomasz Watracz

30 31 Władysław BUSZ (1899–1985)

Legionista, porucznik piechoty służby stałej, urzędnik Kasy Skarbowej w Tarnobrzegu.

Urodzony 10 sierpnia 1899 roku w Tarnobrzegu. Syn Wojciecha, stolarza, i Antoniny z d. Salczyńska. Po ukończeniu czterech klas Szkoły Realnej w Tarnobrzegu pra- cował jako masarz. 15 czerwca 1915 roku wstąpił do Legionów Pol- skich. Został szeregowym w 3 kompanii I batalionu 1 pułku piechoty Legionów. Wziął udział w bitwach pod Ożarowem (23–27 czerwca 1915 r.), Tarłowem (29 czerwca – 2 lipca 1915 r.), Urzędowem (16–27 lipca 1915 r.), Jastkowem (30 lipca – 3 sierpnia 1915 r.), Wy- sokiem Litewskiem (23–25 sierpnia 1915 r.). Od września 1915 roku uczestniczył w walkach na Wołyniu, m.in. w bitwie pod Kuklami (22–25 października 1915 r.). Wziął udział w krwawej bitwie pod Kostiuchnówką trwającej od 4 do 6 lipca 1916 roku, gdy Legioni- ści na redutach obrony na Polskiej Górze, Polskim Lasku i Reducie Piłsudskiego stawili czoła potężnym siłom rosyjskim próbującym przełamać front w czasie tzw. ofensywy Brusiłowa. 8 października 1916 roku wraz z pułkiem wyjechał na odpoczynek do Baranowicz. W zimie 1916/17 przebywał w Łomży, a następnie w Zambrowie na pracy szkoleniowej. W lecie 1917 roku w razem z żołnierzami 1 pułku, którzy odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec, został przewiezio-

30 31 ny do Przemyśla. 15 września 1917 roku wcielono go do armii austriackiej. W 100 pułku piechoty walczył na froncie włoskim. 2 listopada 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego do 17 pułku piechoty. Uczestniczył w walkach z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. W sierpniu 1919 roku wraz z pułkiem wyjechał na Śląsk Cieszyński do Skoczowa, gdzie zabezpieczał polsko-czeską linię demarkacyjną. Pod koniec 1919 roku, gdy Najwyższa Rada Koalicyjna dokonała podziału Ślą- ska Cieszyńskiego, jego pułk został przeniesiony do Wilna. Od kwietnia 1920 roku walczył z bolszewikami na froncie litewsko-białoruskim jako dowódca plutonu ckm. Uczestniczył w walkach nad Berezyną i odwrocie do Warszawy. Po bitwie warszawskiej, w której pułk stanowił odwód ude- rzeniowy 4 Armii, jego jednostka została przerzucona na front pod Lwów. Pod koniec września 1920 roku wziął udział w ogólnej ofensywie 6 Armii docierając aż po Brody. W czasie walk był trzykrotnie ranny. 27 grudnia 1920 roku został skierowany do Oficerskiej Szkoły dla Podoficerów w Bydgoszczy. Ukończył ją 15 maja 1922 roku otrzymu- jąc nominację na stopień podporucznika. Został instruktorem w Szko- le Podoficerskiej w 48 pułku Strzelców Kresowych w Stanisławowie, a następnie dowódcą 2 kompanii. 1 czerwca 1924 roku otrzymał awans na stopień porucznika. W sierpniu 1925 roku został przeniesiony do 35 pułku piechoty w Brześciu nad Bugiem, skąd po kilku miesiącach zwolniono go do rezerwy. Wrócił do Tarnobrzega. Został urzędnikiem rachunkowo-kasowym Kasy Urzędu Skarbowego w Tarnobrzegu. Był członkiem Związku Legionistów i Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Po wojnie pracował w Hucie Stalowa Wola. Zmarł 3 marca 1985 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu. Odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych. Żonaty (12 września 1926 r. w Miechocinie) z Genowefą z d. Droz- dowska (1906–1998). Miał sześcioro dzieci: Władysława Jana (1926- 1927), Antoniego (ur. 1927), inżynier, mieszka w USA, Władysława (1928–2005), lekarza, Jana (1930-1931), Adama (1932–2014) i Janinę (ur. 1935 r.), zamężna Dudek, mieszka w Tarnobrzegu.

32 33 Centralne Archiwum Wojskowe KN 4.11.1933; Archiwum Narodo- we w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodowego, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Tarnobrzega 1877–1945, lp. 17/1899; Monitor Polski, nr 255, 1933, s. 2; Monitor Polski, nr 255, 1933, s. 1; Rocznik Oficerski 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzie- je miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; fotografia ze zbiorów Centralnego Archiwum Wojskowego, sygn. KN 04.11.1933; informacje Sła- womira Stępaka z Miechocina i Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

Grób Władysława Busza na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu. Fot. Tomasz Watracz

32 33 Jan CZECHOWICZ (1892–1952)

Prawnik, porucznik rezerwy artylerii.

Urodzony 10 lipca 1892 roku w Tarnobrzegu. Syn Karola (1862– 1927), inżyniera, i Kazimiery z d. Szanecka (1877–1968). W 1902 roku podjął naukę w Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie. Po zdaniu matury rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwow- skim, a w latach 1911–1914 na Uniwersytecie w Wiedniu. W roku akademickim 1917/18 kontynuował studia na Wydziale Prawa Uniwer- sytetu Jagiellońskiego. 25 września 1918 roku uzyskał absolutorium, a 22 października 1918 roku I rygorozum. 10 lipca 1919 roku zdał egzamin z nauk politycznych, a 7 lipca 1921 roku egzamin sądowy. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do służby w armii austro-węgierskiej. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Po wojnie polsko-bolszewickiej został zweryfikowany w stopniu porucznika rezerwy artylerii (ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku) z przydziałem do 21 pułku artylerii polowej w Krakowie. Od 1921 roku pracował w Ministerstwie Komunikacji. We wrześniu 1939 roku wraz z personelem ministerstwa wycofał się na wschodnie tereny Polski, a po 17 września przekroczył granicę rumuńską. Z Ru- munii dotarł do Francji, gdzie wstąpił do Armii Polskiej. Po ewakuacji z Francji w 1940 roku służył w Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. 28 września 1947 roku przyjechał do Krakowa z Londynu.

34 35 Zmarł 26 maja 1952 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, kwatera 37. Żonaty z Henryką z d. Kunachowicz (1883–1958). Miał dwoje dzieci.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Sprawa ewidencyjno-obserwacyjna dot. Jan Czechowicz, kontrola operacyjna byłego oficera Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, sygn. IPN KR 04/38; Urząd Stanu Cy- wilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Tarnobrzega 1877–1945, s. 39; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. A-D, red. Jerzy Michalewicz, Kraków 1999, s. 666; Księga pamiątkowa półwiekowe- go jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, zestawił Jó- zef Białynia Chołodecki, Lwów 1909, s. 203; Rocznik oficerski 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Lwowskiego Gimnazyum im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1903, Lwów 1903, s. 122; informacje Bogu- sława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

Grób rodziny Czechowiczów na Cmentarzu Rakowickim. Spoczywa w nim Jan Czechowicz, jego rodzice, siostry i brat. Fot. Kamil Robuta

34 35 Juliusz CZECHOWICZ (1894–1974)

Nauczyciel, malarz.

Urodzony 10 marca 1894 roku w Dzikowie. Syn Karola (1862– 1927), inżyniera, i Kazimiery z d. Szanecka (1877–1968). W 1904 roku podjął naukę w Szkole Realnej w Stanisławowie. 18 czerwca 1913 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. 17 październi- ka 1913 roku podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w klasie malarstwa profesora Wojciecha Weissa. Studiował kolejno w klasach malarstwa Józefa Pankiewicza (1913/14), Wojciecha Weissa (1915/16–1921/22, 1922/23) i Stanisława Kamockiego (1921/22) oraz przez jeden semestr architekturę u profesora Józefa Gałęzowskiego (1920/21). W 1917 roku otrzymał brązowy medal oraz nagrodę pie- niężną za prace na rocznej wystawie studentów. Uczestniczył w ple- nerach malarskich pod kierunkiem profesora Stanisława Kamockiego w Dobczycach, Ciężkowicach, Woli Radziszowskiej, Krościenku i Za- kopanem. W roku akademickim 1917/18 był studentem nadzwyczajnym na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 19 maja 1922 roku zdał państwowy egzamin nauczycielski upraw- niający do nauczania w szkołach średnich rysunku odręcznego jako przedmiotu głównego i rysunku geometrycznego oraz matematyki jako przedmiotu pobocznego. Od września 1922 roku był nauczycielem ry- sunków w I Gimnazjum im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie.

36 37 1 września 1922 roku został mianowany asystentem rysunków w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. Od 1926 roku był nauczycielem rysunków w IV Gimnazjum im. Henryka Sienkiewi- cza w Krakowie. Pod koniec lat dwudziestych został nauczycielem ry- sunków w Gimnazjum w Żywcu. W 1933 roku przeszedł na emeryturę ze względu na stan zdrowia. Uprawiał malarstwo (portrety, pejzaże, martwe natury), grafikę (akwaforty, autolitografię) oraz sztukę użytkową. We wrześniu 1923 roku uczestniczył w wystawie Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie. W marcu 1926 roku wystawiał swoje obrazy w krakowskim Pałacu Sztuki. W lipcu 1932 roku wziął udział w wystawie w Za- kopanem. W roku akademickim 1933/1934 studiował w zamiejscowej filii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w Paryżu prowadzonej przez Józefa Pankiewicza. Wziął udział w dwóch wystawach obrazów i rzeźb artystów polskich w paryskich galeriach: La Galleria – Art 8 Artistes Polonais i Salon des Beaux Arts XIV. W marcu 1938 roku miał indywidualną wystawę w Chorzowie. Pod koniec lat trzydziestych przez dwa lata pracował w szkolnictwie zawodowym, prowadząc zajęcia z techniki reklamy i estetyki. 4 lipca 1943 roku szczęśliwie ocalił życie podczas pacyfikacji przez Niemców Liszek pod Krakowem, kiedy rozstrzelano 30 mieszkańców wsi. Od 1950 roku był członkiem Grupy Plastyków „Nurt”, a następnie Grupy Twórczej „Zachęta”, uczestnicząc w zbiorowych wystawach prac członków tych grup. Był również członkiem Klubu Akwarelistów. W 1955 roku miał wystawę indywidualną w Pałacu Sztuki w Krako- wie. Ogółem po drugiej wojnie światowej wziął udział w około 40 wystawach. Był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. W latach 1964–1966 wchodził w skład Komisji Rewizyjnej przy krakowskim oddziale ZPAP. Jego obrazy znajdują się w wielu muzeach oraz zbiorach prywatnych. Zmarł 29 marca 1974 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, kwatera 37. Odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1929 r.) i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę (1938 r.).

36 37 Żonaty z Marią z d. Zamorska (1910–1999). Małżeństwo było bezdzietne.

Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Rodowody studentów 1907/8–1917/18, sygn. A 122, Rodowody studentów 1920–1924; Archiwum Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie, Akta osobowe Juliusza Czechowicza (1894–1974), art. mal.; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzikowa 1889–1946, lp. 44/1894, s. 32; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. A-D, red. Jerzy Michale- wicz, Kraków 1999, s. 667; Indeks artystów plastyków absolwentów i peda- gogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP działających w latach 1939–1996, Gdańsk 1997; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kraków 1958, s. 303; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego 1883–1983, Kraków 1984, s. 303; Księga pamiątkowa III Gimnazjum a obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego. 120 lat, Kraków 2003, s. 308; Tadeusz Ochęduszko, Leksykon nauczycieli i wycho- wanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem, Rzeszów 2010, s. 29; Anna Mayer, Filia paryska Akade- mii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, Kraków 2003, s. 310–311; Nekrolog, Dziennik Polski, nr 79, Kraków 3 kwietnia 1974, s. 2; Nekrolog, Dziennik Polski, nr 81, Kraków 5 kwietnia 1974, s. 5; Polskie życie artystyczne, t. 2, W latach 1915–1939, red. Aleksander Wojciechow- ski, Wrocław 1974, wg indeksu; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Warszawa – Lwów 1924, Rocznik I, s. 289; Lwów 1926, Rocznik II, s. 101; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Sta- nisławowie za rok szkolny 1904/5, Stanisławów 1905, s. 43; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1905/6, Stanisławów 1906, s. 32, 34, 41; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szko- ły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1906/7, Stanisławów 1907, s. 64; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1907/8, Stanisławów 1908, s. 36; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyż- szej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1912/13, Stanisławów

38 39 1913, s. 55, 71; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1922/23, Rzeszów 1923, s. 3; Sła- womir Stępak, Związki Tarnobrzega z krakowską Akademią Sztuk Pięknych, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 25, 2005, s. 52–53; Władysław Ślesiń- ski, Studenci, (w:) Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krako- wie 1895-1939, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969, s. 252; Varia Sobiesciana. Księga pamiątkowa II Liceum (dawniej III Gimnazjum) im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–2008, red. Barbara Mazan, Tomasz Podgórski, Kraków 2008, s. 167; Andrzej Wróblewski, O Grupie Plastyków Nurt, Echo Tygodnia, nr 15, Kraków 1950, s. 4; I Wystawa Malarstwa Klubu Akwareli- stów, oprac. Eugeniusz Waniek, Kraków 1968; 55 Wystawa Ogólnopolskiej Grupy Zachęta, Radom 1967, s. 4; 73 Ogólnopolska Jubileuszowa Wystawa. XXX-lecie Grupy Twórczej Zachęta, Kraków 1977; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

Juliusz Czechowicz podczas pracy w swojej pracowni. Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, sygn. 1-K-2496

38 39 Karol CZECHOWICZ (1862–1927)

Inżynier.

Urodzony w 1862 roku w Załoźcach koło Tarnopola. Syn Leona. Po ukończeniu Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie pod- jął studia na Wydziale Inżynierii Lądowo-Wodnej Politechniki Lwow- skiej. W roku akademickim 1882/83 był członkiem Wydziału Towa- rzystwa „Bratniej Pomocy” Słuchaczów Politechniki we Lwowie. W 1887 roku został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie. W 1888 roku ukończył studia i podjął pracę jako praktykant bu- dowlany w Oddziale Budowniczym Starostwa w Tarnobrzegu. W 1893 roku awansował na stanowisko adiunkta budowlanego. W 1900 roku został inżynierem w Kierownictwie Regulacji Soły w Żywcu. W maju 1904 roku został mianowany przez Namiestnictwo we Lwowie naczelnikiem Kierownictwa Regulacji Dniestru w Stanisławowie. W 1905 roku wstąpił do stanisławowskiego oddziału Towarzystwa Politech- nicznego we Lwowie. Był przewodniczącym sekcji budownictwa wodnego. W 1906 roku został wybrany członkiem Wydziału stanisła- wowskiego oddziału Towarzystwa Politechnicznego. W latach 1907– 1912 był zastępcą prezesa, a w latach 1914–1915 członkiem Komisji Lustracyjnej. W czasie spotkań członków Towarzystwa Politechnicz- nego w Stanisławowie wygłosił kilka referatów: „Regulacja Dniestru”

40 41 (1907 r.), „Regulacja rzek” (1907 r.), „Żegluga na rzekach spławnych i kanałach” (1909 r.), „Budowa portu na Dniestrze pod Haliczem” (1910 r.). W 1910 roku uczestniczył w V Zjeździe Techników Polskich we Lwowie. Około 1918 roku został starszym radcą budownictwa w Staro- stwie w Krakowie. W 1920 roku został znawcą dla wywłaszczeń praw i budowli wodnych z powodu budowy dróg wodnych i regulacji rzek w Okręgu Sądu Apelacyjnego w Krakowie. W czasie pracy w nadzorze budowlanym Namiestnictwa we Lwo- wie i w Starostwie w Krakowie uzyskiwał kolejne tytuły zawodowe: praktykanta budowlanego, adiunkta budowlanego, inżyniera, nadin- żyniera, starszego inżyniera, radcy budownictwa, starszego radcy budownictwa i nadradcy budownictwa. Był członkiem Sodalicji Mariańskiej. Zmarł 3 marca 1927 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, kwatera 37. Odznaczony austriackim Krzyżem Jubileuszowym 1848–1908 i Medalem Jubileuszowym 1848–1908. Żonaty z Kazimierą z d. Szanecka (1877–1968). Miał sześcioro dzieci. Czterech synów: Tadeusza (1890–1960), profesora ekonomiki i organizacji górnictwa; Jana (1892–1952) prawnika; Juliusza (1894– 1974), malarza; Mieczysława (?–1977), inżyniera i dwie córki: Ludwi- kę (1896–1923), inżyniera agronomii i Marię (?–1923), studentkę Uni- wersytetu Jagiellońskiego, które utonęły w Bałtyku u wybrzeża Helu 11 sierpnia 1923 roku.

Kierownictwo budowy dla regulacji rzek, Dziennik Polski, nr 244, 27 maja 1904, s. 3; Księga pamiątkowa Towarzystwa „Bratniej Pomocy” słuchaczów Politechniki we Lwowie, Lwów 1897, s. 152, 206; Księga pamiątkowa pół- wiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, zesta- wił Józef Białynia Chołodecki, Lwów 1909, s. 204; Lista znawców w Okręgu Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawie- dliwości, nr 2, 25 lutego 1920, s. 26; Lista znawców dla spraw wywłaszcze- nia na rok 1921, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości, nr 4, 15

40 41 lutego 1921; s. 63; Nekrolog, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 63, 5 marca 1927, s. 12; Oddział Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie, Cza- sopismo Techniczne, nr 12, 25 czerwca, 1910, s. 175; Oddział lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie, Przegląd Techniczny, nr 18, 1 maja, 1913, s. 256; Oddział lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie, Przegląd Techniczny, nr 6, 5 lutego, 1914, s. 74; Oddział Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie, Czasopismo Techniczne, nr 34, 15 grudnia, 1912, s. 448; Pamiętnik V. Zjazdu Techników Polskich we Lwowie w roku 1910, red. Stanisław Anczyc, Lwów 1911, s. XXXII; Pol- skie Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1927. Księga Pamiątko- wa, Lwów 1927, red. Maksymilian Matakiewicz, s. 39, 80, 89; Składki na II Dom Techników, Czasopismo Techniczne, nr 4, 15 lutego, 1912, s. 53; Sko- rowidz Rzeczypospolitej Polskiej i księga adresowa miasta Krakowa 1926, Kraków 1926, s. 132; „Sokół” lwowski, Przewodnik Gimnastyczny „Sokół”, nr 1, styczeń 1887, s. 5; Spis członków Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie według stanu z dnia 31 grudnia 1910, Czasopismo Techniczne, nr 24, 25 grudnia 1910, s. 25; Spis członków Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie według stanu z dnia 31 grudnia 1911, Czasopismo Techniczne, nr 24, 25 grudnia 1911, s. 24; Sprawozdanie z czynności Oddziału Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie za rok 1910, Czasopismo Techniczne, nr 24, 25 grudnia, 1910, s. 21; Sprawozdanie z czynności Oddziału Towarzystwa Politechnicznego w Stanisławowie, Czasopismo Techniczne, nr 24, 25 grudnia, 1911, s. 22–23; Sprawozdanie z czynności Oddziału Polskiego Towarzy- stwa Politechnicznego w Stanisławowie za lata administracyjne, Czasopismo Techniczne, nr 2, 25 lutego, 1916, s. 19; Szematyzm 1889, Lwów 1889, s. 35; Szematyzm 1890, s. 35; Szematyzm 1891, s.35; Szematyzm 1892, s. 22; Szema- tyzm 1893, s. 35; Szematyzm 1894, s. 35; Szematyzm 1895, s. 35; Szematyzm 1896, s. 35; Szematyzm 1897, s. 35; Szematyzm 1898, s. 37; Szematyzm 1899, s. 37; Szematyzm 1900, s. 5; Szematyzm 1901, s. 5; Szematyzm 1902, s. 5; Sze- matyzm 1903, s. 6; Szematyzm 1904, s. 6; Szematyzm 1905, s. 6; Szematyzm 1906, s. 7; Szematyzm 1907, s. 7; Szematyzm 1908, s. 7; Szematyzm 1909, s. 65; Szematyzm 1910, s. 65; Szematyzm 1911, s. 66; Szematyzm 1912, s. 67; Szematyzm 1913, s. 66; Szematyzm 1914, s. 66; Ś. p. inż. Karol Czechowicz, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 64, 6 marca 1927, s. 12.

42 43 Tadeusz CZECHOWICZ (1898–1960)

Profesor ekonomiki i organizacji górnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Urodzony 12 października 1898 roku w Tarnobrzegu. Syn Karola (1862–1927), inżyniera, i Kazimiery z d. Szanecka (1877–1968). W 1908 roku rozpoczął naukę w Szkole Realnej w Stanisławowie. W czasie nauki działał w skautingu. W 1915 roku został powołany do służby w armii austro-węgierskiej. Służył w Feldtransportleitung (Po- lowym Zarządzie Ruchem), po czym odkomenderowano go do wojsk kolejowych. Był telegrafistą w Dyrekcji Kolei na stacji Stanisławów, a potem na stacji Podgórze-Płaszów. W lutym 1918 roku, po przej- ściu II Brygady przez front pod Rarańczą, ukrywał zbiegłych Legio- nistów. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1918 roku zdał maturę w Szkole Realnej w Krakowie. 1 listopada 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego do Batalionu Akademickiego w Krakowie. Od 20 stycznia 1919 roku służył w 1 pułku artylerii ciężkiej w Krakowie, w którego składzie wziął udział w walkach z Ukraińcami w Małopol- sce Wschodniej. Od 3 kwietnia do 15 września 1919 roku był słu- chaczem Szkoły Jednorocznych przy Kadrze Wojsk Kolejowych. Po jej ukończeniu służył w 1 pułku wojsk kolejowych. 13 listopada 1920 roku został zdemobilizowany. W 1919 roku zapisał się na Wydział Górniczy Akademii Górniczej w Krakowie. W czasie studiów odbył praktyki kopalniane w Kopalni Węgla Kamiennego „Sobieski” w Ja-

42 43 worznie i Kopalni Węgla Kamiennego „Prezydent” w Chorzowie. Od 1 grudnia 1921 roku, jeszcze w czasie studiów, rozpoczął pracę jako rysownik, a od 1 listopada 1922 roku, jako młodszy asystent w Kate- drze Maszynoznawstwa. 3 lipca 1924 roku ukończył studia i uzyskał dyplom inżyniera górnika. 1 września 1924 roku został zastępcą sztygara, a następnie sztygarem w Kopalni Węgla Kamiennego „Błogosławieństwo Boże” (później „Wirek”) w Nowej Wsi k. Chorzowa. 1 czerwca 1925 roku otrzymał nominację na stopień podporucznika inżynierii i saperów rezerwy. Od 1 czerwca 1925 roku był referendarzem w Okręgowym Urzędzie Górniczym w Chorzowie. 1 lipca 1930 roku został zastępcą kierownika zakładu w Kopalni Węgla Kamiennego „Karol” w Orze- gowie. Wkrótce potem objął obowiązki dyrektora Kopalni Węgla Ka- miennego „Wanda” w Nowej Wsi. Od 1 lipca 1935 roku był dyrektorem Kopalni Węgla Kamiennego „Paweł” w Chebziu. W grudniu 1928 roku wygłosił referat „Graficzne projektowanie posuwania się robót przygotowawczych i stosunek ich do robót obudowy” w czasie posiedzenia Sekcji Górniczej Śląskiego Koła Naukowej Organizacji. Podczas okupacji niemieckiej pomagał w prowadzeniu gospodarstwa w majątku rodziny żony w Kryspinowie. W lipcu 1941 roku zo- stał stamtąd usunięty przez Niemców. Od 1 września 1941 roku był kierownikiem technicznym „Łaźni Rzymskiej” w Krakowie, której współwłaścicielką była jego żona. Od 1 lutego do 20 czerwca 1945 roku był inspektorem górniczym w Gliwickim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego. Od 1 listopada 1945 roku był asystentem wolontariuszem w III Katedrze Górnictwa Akademii Górniczej w Krakowie, a od 1 kwietnia 1947 roku starszym asystentem. Od 1 września 1947 roku pracował równocześnie w Li- ceum Przemysłu Węglowego w Krakowie, gdzie do 1 września 1957 roku wykładał górnictwo podziemne. 1 marca 1950 roku został mianowany adiunktem, a 1 września 1954 roku zastępcą profesora i kierownikiem Zakładu Organizacji i Planowania Górniczego w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W 1955 roku obronił pracę doktorską „Metoda synchronizacji obli-

44 45 czania taboru wozów kopalnianych zabezpieczająca pewność ruchu transportu dołowego”. 28 czerwca 1956 roku otrzymał nominację na docenta, a 27 listopada 1958 roku na profesora nadzwyczajnego. W latach 1956–1958 był prodziekanem Wydziału Górniczego. Przyczynił się do powstania Katedry Ekonomiki i Organizacji. Był jednym z założycieli nowej specjalności z zakresu ekonomiki górnic- twa. Wprowadził do polskiego górnictwa teoretyczne podstawy analizy pracy w transporcie głównym. Pracował nad określeniem najbardziej uzasadnionej ekonomicznie wielkości kopalni węgla, jak również nad określeniem granic maksymalnej rozbudowy istniejących już ko- palń. Wykonał wiele ekspertyz i projektów dla przemysłu węglowego i przyczynił się do wdrożenia w praktyce naukowych podstaw w dziedzinie organizacji. Był autorem dwóch książek z zakresu organizacji robót górniczych i transportu oraz kilkunastu artykułów fachowych. Był członkiem zarządu krakowskiego oddziału Towarzystwa Naukowej Organizacji i Kierownictwa, Komitetu Naukowego Pio- nu Energo-Mechanicznego Głównego Instytutu Górnictwa, Związ- ku Urzędników Państwowych, Związku Urzędników Pracujących w Przedsiębiorstwach Prywatnych, Związku Nauczycielstwa Polskie- go, Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa, Naczelnej Organizacji Technicznej, Sekcji Tąpań Głównego Instytutu Górnictwa i Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej. Zmarł 25 kwietnia 1960 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmenta- rzu Rakowickim, kwatera Ha. Odznaczony Medalem za Wojnę 1918–1920. Żonaty z Marią z d. Suski (1906–1978). Miał trzy córki: Zofię (ur. 1928), nauczycielkę, Janinę, zamężną Młyńska (1933–1997) i Hannę (ur. 1935).

Archiwum Główne Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, teczka osobowa Tadeusza Czechowicza; Centralne Archiwum Wojskowe KiMN 143–43075, OD 19.09.1936; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Para- fialna Księga Urodzeń Tarnobrzega 1877–1945, s. 53;Bibliografia publikacji pracowników AGH z lat 1919-58, Zeszyty Naukowe AGH, nr 33, 1960; Biblio-

44 45 grafia publikacji pracowników AGH z lat 1959-67, Zeszyty Naukowe AGH, nr 213, 1969; Dorota Bijak, Czechowicz Tadeusz, (w:) Słownik Biograficzny Techników Polskich, t. 3, Warszawa 1993, t. 13, Warszawa 2002, s. 44–45; Tadeusz Czechowicz, Wybieranie pokładów warstwami, Przegląd Górniczy, nr 11, 1949, s. 1099-1105; Tadeusz Czechowicz, Obliczanie i dysponowanie taborem kolei kopalnianych, Przegląd Górniczy, nr 1-2, 1950, s. 35-44; Tade- usz Czechowicz, Ekonomiczna analiza kosztów podsadzki płynnej, Przegląd Górniczy, nr 9, 1957, s. 414-416; Tadeusz Czechowicz, Adam Szczurowski, Wpływ mechanizacji ładowania na ilość taboru wozów kopalnianych, Prze- gląd Górniczy, nr 10, 1958, s. 519-526; Tadeusz Czechowicz, Organizacja transportu, (w:) Organizacja pracy w kopalni, Katowice 1959, s. 208-262; Tadeusz Czechowicz, Wpływ dopływu urobku na organizację transportu do- łowego w kopalniach rud żelaza, Rudy Żelaza, nr 5–6, czerwiec-lipiec 1960, s. 2–3; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Sprawoz- danie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1908/9, Stanisławów 1909, s. 51, 57; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1909/10, Stanisławów 1910, s. 56, 64; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1910/11, Stanisławów 1911, s. 91, 101; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1912/13, Stani- sławów 1913, s. 70; Ś. p. dr inż. Tadeusz Czechowicz profesor Akademii Gór- niczo-Hutniczej w Krakowie, Rudy żelaza, nr 5–6, czerwiec-lipiec 1960, s. 1; Wiadomości bieżące, Nowiny Techniczne, nr 50, Warszawa 12 grudnia 1928, s. 194; Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919– 1967, oprac. Julian Sulima-Samujłło, Kraków 1970; Życiorysy profesorów i asystentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 1919–1964, Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza, nr 41, 1965, s. 47–49; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

46 47 Kazimierz GAŁDYŃSKI (1880–1942)

Lekarz.

Urodzony 23 lutego 1880 roku w Rogoźnie. Syn Ignacego, kupca, i Marii z d. Somer. W 1900 roku otrzymał świadectwo dojrzałości w Gimnazjum w Rogoźnie i podjął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwer- sytetu w Greifswald, a następnie na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Humboldta w Berlinie. W 1907 roku uzyskał dyplom lekarza. 1 października 1908 roku został powołany do odbycia jednorocznej służby lekarskiej w armii niemieckiej. 1 marca 1912 roku został mianowany na stopień lekarza podporucznika. W latach 1909–1911 miał być lekarzem okrętowym na statkach pływających po morzach tropi- kalnych. Specjalizował się w laryngologii. 1 sierpnia 1914 roku został zmobilizowany do armii niemieckiej. Służył w kompanii sanitarnej 1 Dywizji Rezerwy. 1 października 1914 roku otrzymał awans na stopień lekarza porucznika. Od 1 sierpnia 1916 roku był lekarzem batalionu w Departamencie Rekrutów w Libawie na Łotwie. Od 1 październi- ka 1917 roku służył jako lekarz pułkowy w jednostkach wojskowych stacjonujących w Połtawie, Rydze i Dorpacie. 20 grudnia 1918 roku został zwolniony ze służby w armii niemieckiej. 1 lipca 1920 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Służył w stopniu kapitana lekarza. 15 października 1920 roku został mianowany ordy-

46 47 natorem Stacji Usznej w Szpitalu Wojskowym w Bydgoszczy. „Bardzo dobry organizator oddziału chorób gardła, uszu i innych w Szpitalu Wojskowym w Bydgoszczy. Sprężysty z dużym wzięciem wojskowym. Pracowity, zdolny specjalista. Taktowny i patriotyczny”, napisał w opinii służbowej z 21 listopada 1920 roku dowódca Szpitala Wojskowego. Od 15 lutego 1921 roku był lekarzem Portu Lotniczego Ławica pod Poznaniem. 23 marca 1921 roku został lekarzem 23 pułku artylerii polowej. 16 lipca 1921 roku został zwolniony do rezerwy z przydziałem mobilizacyjnym do VII batalionu sanitarnego w Poznaniu. Zweryfiko- wano go w stopniu majora korpusu sanitarnego rezerwy (ze starszeń- stwem z dniem 1 czerwca 1919 roku). Po demobilizacji zamieszkał w Poznaniu. Pracował jako laryngo- log w Ubezpieczalni Społecznej. Był członkiem Poznańskiego Towa- rzystwa Przyjaciół Nauk. Działał w Komisji Lekarskiej. Należał do Izby Lekarskiej Poznańsko-Pomorskiej. W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany do służby w Szpitalu Garnizonowym w Poznaniu. Po wkroczeniu Wehrmachtu do Poznania udało mu się uniknąć niewoli. W listopadzie 1939 roku został wysiedlony wraz z rodziną przez Niemców. Przewieziony do Generalnego Gubernatorstwa osiadł w Tarnobrzegu, gdzie prowadził praktykę lekarską. Zmarł 3 maja 1942 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na miejscowym cmentarzu parafialnym. Żonaty (w 1923 roku) z Różą z d. Polichnowska. Miał córkę Lucy- nę (ur. 1926 r.), prawnika.

Centralne Archiwum Wojskowe AP 2843; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrzega (1890–1940–1949), lp. 31/1942, s. 33; Almanach lekarski na rok 1932, red. Maksymilian Ungar, Lwów 1932, s. 216; Amtliches fernsprechbuch für das Generalgouvernement. Urzędowa książka telefoniczna dla Generalnego Gubernatorstwa, 1942, s. 81; Kazimierz Gałdyński, Przyczynek do zębów atypowo umiejscowionych w jamie nosowej: (odczyt wygłoszony na posiedzeniu Sekcji Oto-rhino-laryng. poznańskiej z dnia 18.X.1928 r.), Polski Przegląd Oto-Laryngologiczny, z. 1, 1930, s. 47-52; Jan Gliński, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar

48 49 drugiej wojny światowej, t. 2, Wrocław 1997, s. 151–152; Księga adresowa miasta stołecznego Poznania, Poznań 1933, s. 111; Poczet członków Poznań- skiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1857–2007, red. Alicja Pihan-Kijas, Po- znań 2008, s. 153; Rocznik lekarski Rzeczpospolitej Polskiej na 1933/1934, 1936, 1938 rok, opr. Stanisław Konopka, Warszawa 1933, 1936, 1938, wg indeksu; Rocznik oficerski, 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Spis lekarzy, członków Związku Lekarzy Państwa Polskiego. Okrąg Wielkopolski. Stowa- rzyszenie w Poznaniu, Poznań [przed 1936], s. 4; Sprawozdanie Zarządu Po- znańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za rok 1926, Poznań 1927, s. 19; Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, Poznań 1928, s. 68; 1929, s. 74; 1930, s. 79; 1931, s. 83; 1932, s. 101; 1933, s. 72; Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1934, Poznań 1935, s. 128; Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1935, Poznań 1936, s. 137; Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1936, Poznań 1937, s. 4, 151; Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1937, Poznań 1938, s. 174; Maria Rutowska, Wysiedlenia ludności polskiej z Kra- ju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań 2003, s. 152; Spis abonentów sieci telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Po- znaniu 1924, Poznań 1924, s. A 36; Spis abonentów sieci telefonicznej Okrę- gu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu 1926–27, Poznań 1926, s. A 35; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1924/25, s. 214; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Pol- skiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1926/27, s. 59; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej, lekarzy-dentystów, dyplomowanych farmaceutów oraz aptek w Rzeczy- pospolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, War- szawa 1931, s. 58; Z Izb Lekarskich, Nowiny Społeczno-Lekarskie, nr 22, Warszawa 15 listopada 1928, s. 954; Z Izb Lekarskich Okręgowych, Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich, nr 11, 1 listopada 1934, s. 310.

48 49 Kazimierz GIEBUŁTOWSKI (1878–1959)

Bibliotekarz, bibliofil, językoznawca, historyk literatury.

Urodzony 8 października 1878 roku w Tarnobrzegu. Syn Teofila (1845–1932), adiunkta w Sądzie Powiatowym w Tarnobrzegu, i Stefa- nii z d. Boratyńska (1852–1922). W 1890 roku podjął naukę w Gimnazjum w Bochni. Od 1893 roku uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W 1897 roku zdał ma- turę i podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, by po pierwszym semestrze przenieść się na Wydział Filozoficzny. Po roku przerwał studia i podjął pracę jako nauczyciel w krakowskich gimnazjach. W 1905 roku zapisał się na drugi semestr Wydziału Filozoficznego. Stu- diował literaturę i językoznawstwo jako przedmiot główny. Jego studia były gruntowne, zamiast ośmiu wymaganych semestrów, trwały siedem- naście. Pozwoliło to mu uczęszczać na wykłady i seminaria wielu wybitnych profesorów. Przez pięć lat słuchał wykładów i regularnie uczęszczał na seminarium slawistyczne profesora Jana Rozwadowskiego, uczonego o europejskiej sławie, zapoznając się gruntownie z historią i gramatyką języka polskiego oraz innych języków słowiańskich. W ciągu siedmiu lat uczęszczał na seminarium literackie profesora Stanisława Tarnowskiego i słuchał jego wykładów. 5 listopada 1913 roku uzyskał absolutorium. Był związany z Towarzystwem Uniwersytetu Ludowego im. Ada- ma Mickiewicza w Krakowie. Gdy w 1904 roku na Uniwersytecie

50 51 Ludowym powołano sekcję biblioteczno-czytelnianą stanął na jej czele. 15 marca 1904 roku otwarto Bibliotekę Publiczną Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego. Książki gromadzo- no i katalogowano w prywatnych mieszkaniach. Sekcja podjęła też akcję na rzecz założenia w Krakowie miejskiej biblioteki publicznej, w związku z tym przy współpracy Giebułtowskiego wydano propa- gandową broszurę „Biblioteka Miejska w Krakowie”, (Kraków 1909). Wraz z Heleną Radlińską i Konstantym Krzeczkowskim opracował „Kwestionariusz dla bibliotek”. Od sierpnia 1914 roku pracował w Biurze Zasiłkowym Departa- mentu Opieki Naczelnego Komitetu Narodowego. Zajmował się sprawami zasiłków dla rodzin Legionistów. Pracował również Centralnym Biurze Wydawnictw NKN. Został zmobilizowany do wojska austro- -węgierskiego, lecz na skutek interwencji członka NKN Jana Hupki, został urlopowany i przydzielony do służby w Departamencie Opieki, jako kapral Legionów Polskich. Był członkiem Komitetu Kolumny Legionów, który 16 sierpnia 1915 roku, w rocznicę powstania NKN, na krakowskim rynku naprzeciw Kościoła Mariackiego uroczyście odsłonił Kolumnę Legionów. Od sierpnia 1915 roku był sekretarzem Departamentu Skarbowego NKN i kierownikiem Biura Zasiłkowego. W 1917 roku jako sekretarz i likwidator Departamentu Skarbowego NKN napisał memoriał protestujący przeciwko odebraniu przez rząd austriacki zasiłków rodzinom Legionistów. W 1919 roku, gdy profesorowie UJ, Stanisław Kot, Stanisław Es- treicher i Tadeusz Sinko, związani w czasie wojny z kołami legiono- wymi, głównie z Centralnym Biurem Wydawnictwa Naczelnego Ko- mitetu Narodowego, utworzyli Krakowską Spółkę Wydawniczą, został zastępcą jej dyrektora – Adama Muszyńskiego. Czuwał nad stroną re- dakcyjną wydawnictwa, wciągając do współpracy najtęższych pisarzy i naukowców środowiska krakowskiego. Trzonem wydawnictwa była Biblioteka Narodowa, której Giebułtowski był sekretarzem. Pierwszy tomik ukazał się 1 listopada 1919 roku, tuż przed pierwszą rocznicą odzyskania niepodległości. W latach 1919–1929 wraz z profesorem Stanisławem Kotem wydał 174 „białych” tomów serii Biblioteka Na-

50 51 rodowa. Ukazywały się w nakładach masowych. „Treny” miały nakład 70 tysięcy egzemplarzy, „Antygona” i „Odprawa posłów greckich” po 60 tysięcy. Książki charakteryzowały się niską ceną, przeciętnie 15 groszy za egzemplarz, tak by nawet najuboższy uczeń mógł się zaopa- trzyć w tomiki BN. Giebułtowski czuwał nad każdym tomikiem Bi- blioteki Narodowej „biorąc z kolei każdy pod lupę swego krytycyzmu, poddając wnikliwej kontroli tekst utworu zarówno, jak jego komen- tatorskie wyposażenie”. Jako znakomity erudyta o głębokiej wiedzy historyczno-literackiej, obdarzony taktem, kulturą osobistą, doradzał „dyskretnie, mimochodem z miłym uśmiechem”. Spółka wydawała również inne serie: Z Historii Literatury, Biblioteka Historyczna i Pań- stwa Współczesne, a także Teksty Źródłowe do Nauki Historii, w opracowaniu najwybitniejszych historyków. Giebułtowski przygotował do druku „Słownik etymologiczny ję- zyka polskiego” i „Dzieje kultury polskiej”, Aleksandra Brücknera, o których Stanisław Pigoń napisał: „Nie byłyby tym, czym są, gdyby nie pieczołowita współpraca i opieka Giebułtowskiego”. Starannie zesta- wił indeks Słownika, składający się z prawie 27 tysięcy wyrazów. To przy pracy nad tymi wydawnictwami zrodził się jego plan opracowania „Słownika języka polskiego”, któremu poświęcił wiele lat pracy. 15 grudnia 1922 roku był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Miłośników Książki w Krakowie. 5 maja 1923 roku został wybrany członkiem Komisji Rewizyjnej Towarzystwa. W 1924 roku był człon- kiem Komitetu Wystawy Legionów Polskich w Dziesięciolecie Czynu Zbrojnego Legionów. W 1930 roku w wyniku kryzysu ekonomicznego końca lat dwudziestych wydawnictwo zawiesiło działalność. Po bankructwie spółki prze- prowadził jej likwidację. „Smutna i szarpiąca nerwy likwidacja spadła na jego barki, wprost spod ziemi wydobywał pieniądze, by najgorsze spłacić długi, po prostu ponosił karę za winy, których nie popełnił”. 22 lipca 1933 roku, jako dyrektor Krakowskiej Spółki Wydawniczej wraz z prezesem jej Rady Zawiadowczej Stanisławem Estreicherem, podpi- sał z dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie doktorem Ludwikiem Bernackim umowę kupna-sprzedaży. Krakow-

52 53 ska Spółka Wydawnicza sprzedała na własność Ossolineum wszystkie dzieła i utwory objęte nazwą Biblioteka Narodowa. We Lwowie Gie- bułtowski kontynuował edycję Biblioteki Narodowej i w latach 1934– 1939 wydał kolejne 17 tomów. W 1938 roku opracował wybory poezji dla szkół średnich: Jana Kochanowskiego – „Wybór poezyj”, Ignacego Krasickiego – „Wybór pism” i Adama Mickiewicza – „Wybór pism”. W drugiej połowie listopada 1939 roku został zwolniony z pracy przez Radę Robotniczą Kombinatu Kulturalno Oświatowego Ossolineum, bo tak Sowieci, którzy zajęli Lwów, nazwali tę polską placówkę kultury. Na przełomie grudnia i stycznia 1940 roku zatrudnił go ponownie w Ossoli- neum Jerzy Borejsza, który objął dyrekcję placówki. Giebułtowski został kierownikiem Oddziału Rękopisów. Dzięki swojej erudycyjnej wiedzy z historii i literatury oraz pracowitości stał się jednym z filarów oddziału. W czasie sowieckiej i niemieckiej okupacji porządkował i opracowywał zbiory rękopiśmienne. W 1944 roku w dalszym ciągu pracował w Od- dziale Rękopisów Ossolineum, który nazwano Lwowską Biblioteką Akademii Nauk USRS. W 1945 roku wraz z dyrektorem Mieczysławem Gębarowiczem i kilkoma pracownikami nie zgłosił się do dobrowolnego wyjazdu ze Lwowa. Postanowił pozostać w mieście, „wytrwać najdłużej jak się tylko da”, pomimo presji sowieckich władz Biblioteki. W paź- dzierniku 1945 roku pisał: „Tu, »u nas«, na dawnym stanowisku, została i zostaje – mimo wszystko – jeszcze garść zdecydowanych pracowników. Tak każe – moim zdaniem – »imperatyw kategoryczny«. Bo i jakże pomy- śleć, by – w danych warunkach właśnie – wszyscy mieli zakład opuścić. Zdaje się, że i ewentualni nasi sukcesorowie – przynajmniej ich elita – mają wyrozumienie, a i poniekąd uznanie dla takiego naszego stanowiska. Niejedno da się jeszcze zdziałać, niejedno złe uchylić lub złagodzić, w tym lub owym przekonać”. Nie ominęły go represje sowieckiego kierownictwa. Podlegał kolejnym przeszeregowaniom służbowym. W lecie 1949 roku, w związku z „redukcjami etatowymi”, został najpierw przeniesiony ze stanowiska głównego bibliotekarza na stanowisko starszego bibliotekarza, a następnie w styczniu 1950 roku, na stanowisko bibliotekarza, co łączyło się z dalszą obniżką poborów z 1500 do 790 rubli. Przez pewien czas musiał siedzieć na podłodze, ponieważ kierowniczka

52 53 Działu Rękopisów Taisiia Kozačuk, aby go zmusić do odejścia z Ossoli- neum, zabrała mu biurko i krzesło. Z Władysławem Bandurą i Taisiią Iukhymivną Kozačuk wydał dwie prace bibliograficzne: „1848 rik w Halyčyni. Anotovanyj po- kažčyk rukopysnych materialiv biblioteky”, (Lviv 1953) i „Vyzvol’na vijna ukrain’skoho narodu v 1648–1654 rr. Vozžednanja Ukrainy z Ro- sieju. Anatov. pokažčyk rukop. mater. biblioteky”, (Lviv 1954). Tłumaczył z języka łacińskiego poezję Klemensa Janickiego i An- drzeja Krzyckiego. Posiadał księgozbiór liczący około półtora tysiąca tomów, wiele listów m.in.: Marii Konopnickiej, Elizy Orzeszkowej, Seweryna Goszczyńskiego, Jana Matejki oraz zbiór kart pocztowych. Zbiory te oraz tworzoną przez kilkadziesiąt lat kartotekę „Słownika języka polskiego”, który zamierzał wydać, przejęła po jego śmierci Lwowska Biblioteka Akademii Nauk USRS. Zmarł 12 kwietnia 1959 roku we Lwowie. Rodziny nie założył.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z roku 1910, Dz. VI, T. XII, poz. 674; Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka ANU we Lwowie, rps fond nr 32, Materiały rodziny Giebułtowskich (jedn. archiw. nr 50–52, 54–65, 66–70, 71–86); Janusz Albin, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1946–1953, Wrocław 1990, wg indeksu; Władysław Bandura, Kazimierz Giebułtowski, Taisiia Iukhymivna Kozačuk, 1848 rik w Halyčyni. Anotovanyj pokažčyk rukopysnych materialiv biblioteky, Lviv 1953; Władysław Bandura, Kazimierz Giebułtowski, Taisiia Iukhymivna Ko- začuk, Vyzvol’na vijna ukrain’skoho narodu v 1648–1654 rr. Vozžednanja Ukrainy z Rosieju. Anatov. pokažčyk rukop. mater. biblioteky, Lviv 1954; Franciszek Bielak, Ambitna Biblioteka i jej redaktor, (w:) Almanach Bibliote- ki Narodowej. W pięćdziesięciolecie wydawnictwa 1919–1969, Wrocław 1969, s. 17–21; Emil Bobrowski, Sprawa Departamentu Opieki N.K.N., Nowa Reforma, Kraków 13 października 1917, s. 1; Aleksander Brückner, Jubileusz „Bibljoteki Narodowej, Wiadomości Literackie, nr 14, 3 kwietnia 1927, Kra- ków 1929, s. 2; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51– 1917/18. E-J, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2011, s. 333; Ignacy Chrzanow-

54 55 ski, Bibljoteka Narodowa, (w:) Almanach Bibljoteki Narodowej. W dziesięciolecie wydawnictwa 1919–1929, Kraków 1929, s. 15; Edyta Czop, Obwód lwowski pod okupacją ZSRR w latach 1939–1941, Rzeszów 2004, wg indeksu; Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, Warsza- wa 1964, s. 7; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1916, Kra- ków 1916, s. 77; Kazimierz Giebułtowski, Po jubileuszu poetki [Marii Ko- nopnickiej], Nowa Reforma, nr 265, Kraków 18 listopada 1902, s. 1–2; K. Giebułtowski, Memoriał w sprawie zasiłków dla rodzin legionistów polskich, (w:) Listy Władysława Sikorskiego do Władysława L. Jaworskiego i Prezy- dium Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1919), opr. Zbigniew Koziń- ski, Zdzisław Pietrzyk, Kraków 1987, s. 195–196; Jan Hupka, Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta, Niwiska 1936, s. 249, 254, 257, 260, 264, 284, 300–301, 303; Klemens Janicki, Muza śpiewa..., przełożył Kazi- mierz Giebułtowski, Nowa Reforma, nr 588, Kraków 24 grudnia 1910, s. 11; Joanna Kasprzyk-Machta, Biblioteki Galicji Zachodniej w służbie oświaty w dobie autonomii galicyjskiej, Annales Universitatis Paedagogicae Craco- viensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia, 2011, s. 34; Jan Ko- chanowski, Wybór poezyj, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938; Dora Kacnelson, Skazani za lekturę Mickiewicza. Z archiwów Lwowa i Wilna, Lu- blin 2001, s. 9; Józef Korpała, Biblioteka Publiczna Towarzystwa Uniwersyte- tu Ludowego im. A. Mickiewicza, Rocznik Biblioteki Narodowej, t. II, 1966, s. 391; Józef Korpała, Z dziejów bibliotek w Galicji, (w:) Z zagadnień teorii i praktyki bibliotekarskiej. Studia poświęcone pamięci Józefa Grycza, Wro- cław 1961, s. 321–324; Stanisław Kossowski, Bibliografia literacka czaso- pism polskich za rok 1904, Pamiętnik Literacki, R. I, Lwów 1902, s. 721; Ignacy Krasicki, Wybór pism, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938; Konstanty Krzeczkowski, Polityka społeczna. Wybór pism z życiorysem i cha- rakterystyką twórczości, Łódź 1947; Stanisław Łempicki, Bibljoteka Narodo- wa, nr 236, 13 października 1928, s. 2; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa król woln. miasta Podgórza. Rok 1908, Rocznik IV. Kraków 1908, s. 184; Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adre- sowa zawierająca adresy m. Krakowa m. Podgórza. Rocznik VI. Na rok 1910, Kraków 1910, s. 4; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królew- skiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgó-

54 55 rza. Rok 1912, Rocznik VII. Kraków 1912, s. 68; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa i król woln. miasta Podgórza. Rok 1925, Rocznik X. Kraków 1925, s. 511; Księga adresowa miasta Krako- wa i województwa krakowskiego 1932, Kraków 1932, s. 257; Legionista polski. Kalendarz Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916, red. Marian Stępowski, Kraków 1916, s. XLI; Maciej Matwijów, Mieczysław Gębarowicz (1893–1984). Uczony i opiekun narodowych dóbr kultury, Warszawa 2013, wg indeksu; Maciej Matwijów, Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945–1948, Wrocław 1996, wg indeksu; Maciej Matwijów, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939–1946, Wrocław 2003, wg indeksu; Ma- ciej Matwijów, Zbiory rękopiśmienne Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie w latach 1939-1946, Czasopismo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich; z. 10, 1999, s. 224; Anita Medoń-Wosz, Najstarsza polska seria popularno-naukowa, Biuletyn Informacyjny Biblioteki Głównej Uniwersyte- tu Ekonomicznego w Krakowie, s. 59–61; Adam Mickiewicz, Wybór pism, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938; Jakub Niedźwiedź, Stanisław Kot – twórca serii wydawniczej „Biblioteka Narodowa”, (w:) Stanisław Kot – uczony i polityk. Pokłosie sesji naukowej, Kraków 2001, s. 228, 230; Wa- cław Olszewicz, Kazimierz Giebułtowski (1875–1959), Roczniki Bibliotecz- ne 1967, s. 35–45; Wacław Olszewicz, Ludwik Bernacki (1882–1939), Rocz- niki Biblioteczne 1963, s. 180; Franciszek Pajączkowski, Zakład narodowy im. Ossolińskich w ostatnim 20-leciu, Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, R. III, 1948, s. 616; Marek Pieczonka, Wydawcy literatury pięk- nej w Krakowie w latach 1918–1939, (w:) Kraków – Lwów. Książki – czasopisma – biblioteki XIX i XX wieku, t. VI, cz. 1, Kraków 2003, s. 121; Stanisław Pigoń, Za wątkiem wspomnień. W pięćdziesięciolecie urodzin „Biblioteki Na- rodowej”, Życie Literackie, nr, 38, 21 września 1969, s. 9–9, 13; Stanisław Pigoń, Za wątkiem wspomnień. W pięćdziesięciolecie urodzin Biblioteki Na- rodowej, (w:) Almanach Biblioteki Narodowej. W pięćdziesięciolecie wydawnictwa 1919–1969, Wrocław 1969, s. 58–65; Po 30 latach, Głos Narodu, 24 września 1927, nr 159, s. 5; Helena Radlińska, Dziesięciolecie Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza w Krakowie 1889–1909, Kraków 1909, s. 45; Justyn Sokulski, Towarzystwo Miłośników Książki w Krakowie w roku 1923, Exlibris. Czasopismo poświęcone książce, R. V, Kraków 1924, s. 100;

56 57 Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1890, Bochnia 1890, s. 61; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1891, Bochnia 1891, s. 90; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimna- zyum w Bochni za rok szkolny 1892, Bochnia 1892, s. 52; Sprawozdanie Dy- rektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1893, Kraków 1893, s. 85; Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazy- um Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1894, Kraków 1894, s. 66; Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1895, Kraków 1895, s. 70; Sprawozda- nie Dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1896, Kraków 1896, s. 94; Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gim- nazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1897, Kraków 1897, s. 62; Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historji Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 324; Jerzy Starnawski, Kulisy opracowania przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego tomu Młoda Polska w Bibliotece Narodowej (1939), Acta Universitas Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, z. 7, 2005, s. 320; Jerzy Starnawski, Współpraca Stanisława Kota z Józefem Kallenbachem w początkach Biblioteki Narodowej. Kulisy w świetle archiwum Kota w Bibliotece Jagiellońskiej, Wileńskie Rozmaitości, nr 4/5, Byd- goszcz lipiec-październik 2003, s. 11; Sławomir Stępak, Noty biograficzne urzędników tarnobrzeskiego Sądu Powiatowego do 1914 roku, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 40, 2014, s. 49; Maria Szawłowska, Giebułtowski Kazimierz, (w:) Słownik Pracowników Książki Polskiej, Warszawa 1972, s. 257; Józef Szocki, Księgozbiory domowe inteligencji i ziemian w Galicji w XIX i na początku XX w., Kraków 1992, s. 85; Józef Szocki, Księgozbiory domowe w Galicji wschodniej (1772–1918), Kraków 2001, wg indeksu; Ewa B. Tłuczek, Renata M. Zając, Książki i czasopisma wydawane we Lwowie w XIX i na początku XX wieku – ze zbiorów Biblioteki Głównej Akademii Pe- dagogicznej, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bi- bliothecarum Scientiam Pertinentia, 2005, s. 251; Towarzystwo Miłośników Książki, Silva Rerum, z. 1, 1925, s. 21; Wiersz łaciński o bitwie pod Grunwal- dem, przełożył Kazimierz Giebułtowski, Nowa Reforma, nr 315, 14 lipca 1910, s. 2; Wystawa Legjonów Polskich. W Dziesięciolecie Czynu Zbrojnego Leg. Pol., Kraków 1924, s. 5.

56 57 Stanisław GIEBUŁTOWSKI (1875–1965)

Skrzypek, pedagog.

Urodzony 26 lipca 1875 roku w Tarnobrzegu. Syn Teofila (1845– 1932), adiunkta w Sądzie Powiatowym w Tarnobrzegu, i Stefanii z d. Boratyńska (1852–1922). W 1881 roku rozpoczął naukę w Szkole Ludowej w Tarnobrzegu. Pobierał lekcje gry skrzypcowej u przygodnych nauczycieli w małych miastach małopolskich, gdzie jego ojciec był sędzią. U Aleksandra Saloniego w Przeworsku, Antoniego Langera, kapelmistrza orkiestry górniczej w Bochni i autora „Szkoły skrzypcowej” oraz u Jana Ne- pomucena Hocka, kapelmistrza orkiestry austriackiego 13 pułku piechoty „Dzieci krakowskich”. Teorii uczył się u Wincentego Rychlin- ga, organisty w Katedrze Wawelskiej i nauczyciela gry na fortepianie w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Następnie studiował w Konserwatorium w Wiedniu u mistrza skrzypiec Józefa Hellmesbergera juniora. Teorii muzyki uczył się u Hermanna Graede- nera. W latach 1897 i 1898 roku pobierał subwencje z Namiestnictwa we Lwowie „na kształcenie się w muzyce”. W 1899 roku ukończył 4-letnie studia w Wiedniu i zamieszkał w Krakowie. W 1905 roku został pierwszym skrzypkiem kwartetu smyczkowego utworzonego w Krakowie przez wiolonczelistę J. Górskiego. W 1908 roku wraz z Klarą Czop-Umlaufową, wybitną pianistką, akompania-

58 59 torką i kameralistką, założył Instytut Muzyczny w Krakowie. Naucza- nie muzyki w Instytucie prowadzono na trzech stopniach zaawansowa- nia: niższym, średnim i wyższym. Popisy uczniów i poranki muzyczne organizowano we własnej siedzibie i kinoteatrze „Uciecha”. W Insty- tucie Giebułtowski prowadził klasę skrzypiec do 1936 roku. Występo- wał na kameralnych i kościelnych koncertach nauczycieli. Prowadził odczyty o muzyce. W 1908 roku został członkiem Wydziału Towarzystwa Przyjaciół Muzyki „Harmonia” w Krakowie. Od 1914 roku był wiceprezesem Au- striackiego Związku Muzyczno-Pedagogicznego w Krakowie. W sierpniu 1919 roku został wybrany członkiem Zarządu Sekcji Muzycznej przy Delegaturze Ministerstwa dla Sztuki i Kultury w Krakowie. W początkach lat trzydziestych przeszedł na emeryturę, jednak do końca życia utrzymywał się z prywatnych lekcji nauki gry na skrzyp- cach. Był uważany za najwybitniejszego w Polsce pedagoga gry skrzypcowej. Zmarł 11 maja 1965 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim. Żonaty z Olgą, nieznaną z nazwiska (1886–1935), nauczycielką.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z roku 1910, Dz. IV, T. VII, poz. 2459; Archiwum Parafialne OO. Dominikanów w Tarnobrzegu, Metryka chrztów miasta Tarnobrzega (1834–1877), tom 3, Lp. 25/1875, k. 91; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Spis uczniów i uczennic I B klasy w Szkole Ludowej 4-klasowej w Tarnobrzegu wraz z wykazem klasyfikacyjnym za półrocze I i II rok 1881/2, s. 17; Ankieta w sprawie orkiestry, Dziennik Rozporządzeń dla stoł. król. miasta Krakowa, 30 maja 1910, s. 65; Ankieta w sprawie utworzenia orkiestry cywilnej w Krakowie, Nowa Reforma, nr 205, 7 maja 1910, s. 3; Giebułtowski Stanisław, (w:) En- cyklopedia Krakowa, red. Antoni Stachowski, Warszawa – Kraków, 2000, s. 167; Giebułtowski Stanisław, (w:) Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. Alina Baranowska-Riese, Kraków 2008, s. 124; Instytut Muzyczny, Rydwan. Miesięcznik poświęcony sprawom twórczości i kultury polskiej, Kraków listopad 1913, s. 42; Instytut Muzyczny

58 59 w Krakowie, Muzyk Wojskowy, nr 21, 21 listopada 1928, s. 5–6; Józefa Cze- cha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1909, Kraków 1909, s. 180; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1910, Kraków 1910, s. 175; Jó- zefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1911, Kraków 1911, s. 182; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1912, Kraków 1912, s. 164; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1913, Kraków 1913, s. 153; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1914, Kraków 1914, s. 180–181, 197; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1917, Kraków 1917, s. 166; Anna Kandzior-Zug, Muzyka francuska w krakowskim repertuarze koncertowym i operowym w latach 1914–1918, Młoda Muzykologia, R. 2009, s. 85, 92, 105; Koncert kameralny uczniów Instytutu Muzycznego, Nowa Reforma, nr 56, Kraków 3 lutego 1917, s. 2; Kraków muzyczny 1918–1939, red. Mieczysław Drobner, Tadeusz Przybylski, Kraków 1980, wg indeksu; Kronika, Wiadomości Artystyczne, nr 14, 1899, s. 124; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa król woln. miasta Podgórza. Rok 1908, Rocznik IV. Kraków 1908, s. 165, 167, 184; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa i król woln. miasta Podgórza. Rok 1909, Rocznik V. Kraków 1909, s. 17; Ste- fana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa zawierająca adresy m. Krakowa m. Podgórza. Rocznik VI. Na rok 1910, Kraków 1910, s. 16; Stefana Mikul- skiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1912, Rocznik VII. Kraków 1912, s. 68, 322; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królew- skiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgó- rza. Rok 1913, Rocznik VIII. Kraków 1913, s. 184, 421; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołecznego miasta Krakowa i kró- lewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1914, Rocznik IX. Kraków 1914, s. 103, 441; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa i król woln. miasta Podgórza. Rok 1925, Rocznik X. Kraków 1925, s. 126; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1932, Kraków 1932, s. 257; List z Krakowa, Gazeta Muzyczna, nr 21/22, Lwów 15 sierpnia 1919, s. 154; Muzyka kameralna, Nowa Reforma, nr 34, Kraków 14 lutego 1914, s. 5; Polska towarzyska. Almanach 1926, Warszawa 1926, s. 176; Popisy muzyczne, Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie, nr 2, 1929,

60 61 s. 2-3; Protokóły z 3 sesyi VII peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi z W. Księstwem Krakowskiem w roku 1897/8, Lwów 1898, s. 14; Protokół 26 posiedzenia, 3 sesyi VII peryodu Sejmu Galicyjskiego z dnia 16 lutego 1898 r., Lwów 1898, s. 25; Tadeusz Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie. Od średniowiecza do czasów współczesnych, Kraków 1994, wg indeksu; Józef Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939, wg indeksu; Józef Reiss, Skrzypce i skrzypkowie, Kraków 1955, wg indeksu; Józef Reiss, Skrzypce. Ich budowa, technika i literatura, Warszawa 1924, wg indeksu; Skorowidz Rzeczypospolitej Polskiej i Księga Adresowa Miasta Krakowa 1926, Kraków 1926, s. 71; Sławomir Stępak, Noty biograficzne urzędników tarnobrzeskiego Sądu Powiatowego do 1914 roku, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 40, 2014, s. 49; Wieczór kameralny, Nowa Reforma, nr 54, 4 lutego 1910, s. 3; Z sali koncertowej, Nowa Reforma, nr 544, 28 listopada 1910, s. 2; 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie, red. Mieczysław Drobner, Aleksander Frączkiewicz, Adam Rieger, Kraków 1963, s. 24.

60 61 Teofil GIEBUŁTOWSKI (1845–1932)

Sędzia, działacz społeczny.

Urodzony 13 listopada 1845 roku w Zaborowie koło Brzeska. Syn Wincentego, właściciela ziemskiego, i Honoraty z d. Ujejska. 1 lipca 1864 roku zdał maturę w Gimnazjum w Tarnowie i podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. 3 grudnia 1868 roku uzyskał absolutorium. W 1870 roku został auskulantem przy Sądzie Obwodowym w Tar- nowie. W 1873 roku mianowano go adiunktem w Sądzie Powiatowym w Tarnobrzegu. Od 1882 roku był adiunktem w Sądzie Obwodowym w Nowym Sączu. Następnie był sędzią w Sądach Powiatowych w Kry- nicy (1884–1887), Przeworsku (1887–1889) i Bochni (1889–1892). W 1893 roku został zastępcą asesora Sądu Powiatowego dla spraw do- chodów skarbowych i radcą Sądu Krajowego w Krakowie. W 1894 roku powołano go w skład Trybunału Sądu Przysięgłych w Sądzie Krajowym Karnym jako radcę Sądu Krajowego w Krakowie. W 1909 roku przeszedł w stan spoczynku. W Krakowie prowadził działalność społeczną i filantropijną. W 1889 roku został członkiem Zarządu Krakowskiego Stowarzyszenia Opieki nad Uwolnionymi Więźniami. W 1910 roku został radcą oraz przewodniczącym Wydziału Prawnego Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie. W 1912 roku wybrano go wiceprezesem Towarzystwa

62 63 Dobroczynności w Krakowie. W 1907 roku był darczyńcą w czasie zbiórki na Dar Narodowy 3 Maja w celu wsparcia Polskiej Macierzy Szkolnej. Zmarł 20 marca 1932 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, kwatera 36. Żonaty (w październiku 1874 roku) ze Stefanią z d. Boratyńska (1852–1922). Miał trzech synów: Stanisława (1875–1965), skrzypka i pedagoga; Kazimierza (1878–1959), bibliotekarza, językoznawcę i historyka literatury oraz Stefana.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z roku 1900, Dz. VI, T. XII, poz. 104, Spis ludności miasta Krakowa z roku 1910, Dz. VI, T. XII, poz. 673; Archiwum Parafialne w Tarnobrzegu-Miechocinie, Księ- ga Zapowiedzi Przedślubnych Parafii Miechocin 1869–1884, Lp. 171/1874; Archiwum Parafialne OO. Dominikanów w Tarnobrzegu Metryka chrztów miasta Tarnobrzega (1834–1877), tom 3, Lp. 25/1875; Awanse radców są- dowych, Słowo Polskie, nr 57, Lwów 4 lutego 1900, s. 4; Józefa Czecha Ka- lendarz Krakowski na Rok Pański 1893, Kraków 1893, s. 153; 1894, s. 198, 202; 1895, s. 116, 120; 1896, s. 150; 1897, s. 147; 1899, s. 169, 200; 1900, s. 152; 1901, s. 129; 1902, s. 45; 1903, s. 23; 1904, s. 159; 1905, s. 146; 1906, s. 111; 1907, s. 111; 1908, s. 103; 1909, s. 182; 1910, s. 177; 1911, s. 184; 1912, s. 166; 1913, s. 154; 1914, s. 182; Dar Narodowy 3-go Maja, Przewodnik Oświatowy, t. VII, 1907, s. 538; Księga adresowa król. stoł. miasta Krakowa i król. woln. miasta Podgórza. Rok 1905, Rocznik I, Kraków 1904, s. 51; Krakowska księga adresowa na rok 1906, red. Józef Knapik, Kraków 1905, s. 207; Krakowska księga adresowa na rok 1907, red. Józef Knapik, Kraków 1906, s. 140; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1932, Kraków 1932, s. 257; Lista sędziów przysięgłych, Głos Narodu, 9 stycznia 1894, nr 5, s. 4; Mianowania i przeniesienia, Unia, nr 5, Tarnów 6 marca 1887, s. 4; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Kra- kowa i król woln. miasta Podgórza. Rok 1908, Rocznik IV. Kraków 1908, s. 86; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa król woln. miasta Podgórza. Rok 1908, Rocznik IV. Kraków 1908, s. 86; Ste- fana Mikulskiego wielka księga adresowa zawierająca adresy m. Krakowa m.

62 63 Podgórza. Rocznik VI. Na rok 1910, Kraków 1910, s. 4; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołecznego miasta Krakowa i kró- lewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1912, Rocznik VII. Kraków 1912, s. 68; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołecz- nego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1913, Rocznik VIII. Kraków 1913, s. 184; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1914, Rocznik IX. Kraków 1914, s. 103; Skorowidz Rzeczypospolitej Polskiej i księga adresowa miasta Krakowa 1926, Kraków 1926, s. 71; Sławomir Stępak, Noty biograficzne urzędników tarnobrzeskiego Sądu Powiatowego do 1914 roku, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 40, 2014, s. 48–49; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1871, Lwów 1871, s. 135; Szematyzm 1872, s. 140; Szematyzm 1873, s. 137; Szematyzm 1874, s. 181, 184; Szematyzm 1875, s. 178; Szematyzm 1876, s. 179; Szematyzm 1877, s. 138; Szematyzm 1878, s. 127, 130; Szematyzm 1879, s. 124, 127; Szematyzm 1880, s. 123, 126; Szematyzm 1881, s. 124; Szematyzm 1882, s. 125; Szematyzm 1883, s. 121; Szematyzm 1884, s. 123; Szematyzm 1885, s. 126; Szematyzm 1886, s. 126; Szematyzm 1887, s. 126; Szematyzm 1888, s. 129; Szematyzm 1889, s. 144, 148; Szematyzm 1890, s. 122, 148; Szematyzm 1891, s. 122, 148; Szematyzm 1892, s. 122; Szematyzm 1893, s. 148; Szematyzm 1894, s. 118; Szematyzm 1895, s. 118, 157; Szematyzm 1896, s. 118, 157; Szematyzm 1897, s. 118, 157; Szematyzm 1898, s. 133, 181; Szematyzm 1899, s. 129, 181; Szematyzm 1900, s. 142; Szematyzm 1901, s. 142; Szematyzm 1902, s. 150; Szematyzm 1903, s. 150; Szematyzm 1904, s. 150; Szematyzm 1905, s. 150; Szematyzm 1906, s. 169; Szematyzm 1907, s. 169; Szematyzm 1908, s. 169; Szematyzm 1909, s. 183; Szematyzm 1910, s. 1013; Szematyzm 1911, s. 1008; Szematyzm 1912, s. 1073; Szematyzm 1913, s. 1104; Szematyzm 1914, s. 1117; Trybunał ławy przysięgłych, Głos Narodu, 18 stycznia 1895, nr 15, s. 5; Z sądu, Głos Narodu, 17 lutego 1894, nr 38, s. 5.

64 65 Grzegorz GIL (1895–1927)

Stolarz.

Urodzony 9 marca 1895 roku w Dzikowie. Syn Józefa, stolarza, i Petroneli z d. Mróz. W 1907 roku ukończył 5-klasową Szkołę Ludową w Tarnobrzegu. Prowadził razem z ojcem zakład stolarski w Dzikowie. Zginął 21 grudnia 1927 roku w czasie pożaru zamku w Dzikowie, przygnieciony spadającym stropem, gdy ratował bezcenne skarby kultury narodowej. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu- -Miechocinie. Żonaty z Jadwigą z d. Sokół. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w Zamku w Dzikowie po- święconej „dzielnym i szlachetnym obrońcom Zamku Dzikowskiego, którzy ratując jego zabytki w czasie pożaru 21 XII 1927 życie oddali w ofierze”.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzi- kowa 1889–1946, lp. 13/1895, s. 24, Księga zgonów Dzikowa 1862–1949, lp. 24/1927, s. 24; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1901/02, s. 20; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1902/03, s. 16; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu

64 65 za rok szkolny 1903/04, s. 17; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1904/05, s. 15; Katalog klasowy Szkoły Ludo- wej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1905/06, s. 7; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1906/07, s. 3; Adam F. Baran, Bibliotekarz z Dzikowa Dr Michał Marczak (1886–1945), Sandomierz 1996, wg indeksu; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 43; Echa pożaru w Dzikowie, Ga- zeta Lwowska, nr 295, 24 grudnia 1927, s. 2; Marczak Michał, Zniszczenie dzikowskiego zamku, (w:) Tarnobrzeg z dziejów miasta i powiatu, Tarnobrzeg 2000, s. 279; Michał Marczak, Zniszczenie dzikowskiego zamku, Dzikovia, nr 32, 2007, s. 14; Michał Marczak, Tragedja Dzikowa, Głos Narodu, nr 352, Kraków 29 grudnia 1927, s. 3; Michał Marczak, Tragedja Dzikowa, Słowo, nr 297, Wilno 30 grudnia 1927, s. 3; Michał Marczak, Tragedja Dzikowa, Dziennik Poznański, nr 1, 5 stycznia 1928, s. 5; Michał Marczak, Zniszczenie dzikowskiego zamku, Czas, nr 2, 2 stycznia 1928, s. 2; Na zgliszczach zamku w Dzikowie, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 353, Kraków 23 grudnia 1927, s. 11; Ofiary strasznego pożaru w Dzikowie, Nowy Dziennik, nr 341, Kraków 24 grudnia 1927, s. 8; Pamiątki po hetmanie Tarnowskim uratowane. Straty wynoszą na ogół kilkadziesiąt milionów, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 354, Kraków 24 grudnia 1927, s. 5; Marian Piechal, Garść popiołu, Warsza- wa 1932, s. 23; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Sławomir Stępak, Nekropolis michocinensis, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 19, 1998, s. 64; Sławomir Stępak, Pożar zamku dzikowskiego w świetle ówczesnej prasy, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 91–92; informacje Bogusława Uchań- skiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

66 67 Józef GIL (1868–1927)

Stolarz.

Urodzony około 1868 roku w Miechocinie. Syn Antoniego. Prowadził w Dzikowie zakład stolarski. Był członkiem Stowarzy- szenia Rękodzielników w Tarnobrzegu oraz tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Zginął 21 grudnia 1927 roku w czasie pożaru zamku w Dzikowie, przygnieciony spadającym stropem, gdy ratował bezcenne skarby kultury narodowej. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu- -Miechocinie. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w Zamku w Dzikowie poświę- conej „dzielnym i szlachetnym obrońcom Zamku Dzikowskiego, którzy ratując jego zabytki w czasie pożaru 21 XII 1927 życie oddali w ofierze”. Żonaty z Petronelą z d. Mróz. Miał pięciu synów: Grzegorza (1895– 1927), stolarza, zginął w pożarze Zamku w Dzikowie; Franciszka (ur. 13 grudnia 1902 roku w Dzikowie, poległ 7 września 1920 roku pod Stronibabami w czasie wojny polsko-bolszewickiej); Jana (ur. 4 stycznia 1905 roku w Dzikowie); Juliana (ur. 4 stycznia 1905 roku w Dziko- wie); Kazimierza (ur. 13 marca 1907 roku w Dzikowie).

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów Dzikowa 1862– 1949, lp. 23/1927, s. 63; Adam F. Baran, Bibliotekarz z Dzikowa Dr Michał

66 67 Marczak (1886–1945), Sandomierz 1996, wg indeksu; Krystyna Błasiak, Sta- nisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 43; Echa pożaru w Dzikowie, Gazeta Lwowska, nr 295, 24 grudnia 1927, s. 2; Marczak Michał, Zniszczenie dzikowskiego zamku, (w:) Tarnobrzeg z dziejów miasta i powiatu, Tarnobrzeg 2000, s. 279-280; Michał Marczak, Zniszczenie dzikowskiego zamku, Dzikovia, nr 32, 2007, s. 14; Michał Marczak, Tragedja Dzi- kowa, Głos Narodu, nr 352, Kraków 29 grudnia 1927, s. 3; Michał Marczak, Tragedja Dzikowa, Słowo, nr 297, Wilno 30 grudnia 1927, s. 3; Michał Mar- czak, Tragedja Dzikowa, Dziennik Poznański, nr 1, 5 stycznia 1928, s. 5; Mi- chał Marczak, Zniszczenie dzikowskiego zamku, Czas, nr 2, 2 stycznia 1928, s. 2; Na rzecz dotkniętych nieurodzajem, Gazeta Lwowska, nr 172, 29 lipca 1890, s. 3; Na zgliszczach zamku w Dzikowie, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 353, Kraków 23 grudnia 1927, s. 11; Ofiary strasznego pożaru w Dzikowie, Nowy Dziennik, nr 341, Kraków 24 grudnia 1927, s. 8; Marian Piechal, Garść popiołu, Warszawa 1932, s. 22; Pamiątki po hetmanie Tarnowskim uratowane. Straty wynoszą na ogół kilkadziesiąt milionów, Ilustrowany Kuryer Co- dzienny, nr 354, Kraków 24 grudnia 1927, s. 5; Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi 1913, Lwów 1913, s. 530; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; IX. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tar- nobrzegu z czynności za rok 1910 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 25 marca 1911 roku, Tarnobrzeg 1911, s. 20; Sławomir Stępak, Nekropolis michocinensis, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 19, 1998, s. 64; Sławomir Stępak, Pożar zamku dzikowskiego w świetle ówczesnej prasy, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 91–92; informacje Bogusława Uchań- skiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

68 69 Władysław GRYGLEWSKI (1837–1904)

Poczmistrz, burmistrz Tarnobrzega, Honorowy Obywatel Miasta Tarnobrzega.

Urodzony około 1837 roku. Syn Józefa i Felicji z d. Wodzińska. Od około 1866 roku prowadził urząd pocztowy w Gdowie koło Wieliczki. Od 1869 roku prowadził urząd pocztowo-telegraficzny w Dzikowie, który w 1881 roku przeniósł do Tarnobrzega, gdzie pro- wadził go do 1901 roku. W 1870 roku został wybrany radnym Rady Gminnej Miasta Tarnobrzega II kadencji. W tym samym roku wybrano go radnym Rady Gminy w Dzikowie. W 1873 roku wybrano go radnym Rady Miejskiej Tarnobrzega III kadencji. Kolejno, w czerwcu 1876 roku został wybrany radnym Rady Miejskiej Tarnobrzega IV kadencji. W lutym 1880 roku wybrano go radnym Rady Miejskiej Tar- nobrzega V kadencji. Natomiast w kwietniu 1883 roku został wybrany radnym Rady Miejskiej Tarnobrzega VI kadencji. W czerwcu 1871 roku wybrano go członkiem Rady Szkolnej w Tar- nobrzegu nadzorującej Szkołę Ludową. W 1874 roku został wybrany radnym powiatu tarnobrzeskiego z grupy gmin miejskich. Radnym powiatowym był przez sześć kolejnych kadencji do 1904 roku. W latach 1874–1881 przez dwie kolejne kadencje był członkiem Wydziału Powiatowego, w latach 1881–1890 przez dwie kadencje był zastępcą członka Wydziału Powiatowego, a w latach 1890–1904 przez dwie kolejne kadencje członkiem Wydziału Powiatowego.

68 69 W latach 1876–1883 był burmistrzem Tarnobrzega. We wrześniu 1880 roku był w składzie delegacji powiatu tarnobrzeskiego witającej cesarza Franciszka Józefa I w Krakowie. 23 maja 1883 roku, po dwóch kadencjach kierowania miastem, otrzymał podziękowanie „za łożone około dobra naszego miasta i jego mieszkańców trudy w ciągu blisko siedmioletniego sprawowania urzędu burmistrza”, które w imieniu tarnobrzeskiej gminy podpisali burmistrz Tobiasz Hellmann, zastępca burmistrza Adolf Prottung, asesorzy Ignacy Brudzyński, Leib Eckstein i Adolf Reifer oraz sekretarz Ferdynand Tęczner. W roku szkolnym 1884/85 zorganizował akcję pomocy uczniom Szkoły Ludowej w Tar- nobrzegu, w czasie której zebrano 100 złotych reńskich na zakup cie- płej odzieży dla ubogich dzieci. W latach 1885–1899 był zastępcą burmistrza Tarnobrzega Tobiasza Hellmanna. W latach 1890–1904 jako delegat Rady Powiatowej był członkiem Rady Szkolnej Okręgowej w Tarnobrzegu. W 1890 roku został wybrany wiceprezesem Zarządu Powiatowego w Tarnobrzegu lwowskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych we Lwowie. W 1890 roku został członkiem dyrekcji Towarzystwa Zaliczkowego, które pełniło zastęp- stwo Banku Krajowego na powiaty Tarnobrzeg i Nisko, a od 1896 roku był zastępcą komisarza bankowego. W grudniu 1894 roku otrzymał uznanie od prezydium Dyrekcji Poczt i Telegrafów we Lwowie „za wieloletnią pełną gorliwości służ- bę”. W sierpniu 1895 roku Sejmowy Komitet Centralny dla Zachodniej Galicji mianował go mężem zaufania na powiat tarnobrzeski w czasie wyborów do Sejmu Krajowego odbywających się 30 września 1895 roku. W 1899 roku z ramienia Wydziału Rady Powiatowej został członkiem Komisji Licencjonowanej do Podniesienia Hodowli Bydła w okręgu Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego. Od 1899 roku był przewodniczącym Wydziału Szkolnego w Tarnobrzegu nadzorującego Szkołę Przemysłową Uzupełniającą. W 1899 roku, po rozwiązaniu Rady Gminnej w Tarnobrzegu, zo- stał mianowany komisarzem rządowym (komisarycznym burmistrzem Tarnobrzega). Funkcję tę pełnił do 1904 roku. W tym samym roku zo- stał jednomyślnie wybrany przez radę miasta burmistrzem po raz trze-

70 71 ci. Funkcji tej nie przyjął ze względu na stan zdrowia. Jako burmistrz uporządkował i oczyścił Tarnobrzeg. 19 maja 1901 roku został wybrany prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrzegu. W 1903 roku został członkiem Wydziału i naczelnikiem kancelarii w Powiatowej Kasie Oszczędności w Tar- nobrzegu. W 1904 roku był członkiem Komitetu Głównego Koronacji Obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej i przewodniczącym sekcji Straży Obywatelskiej, która czuwała nad utrzymaniem porządku w czasie uroczystości koronacji. Od 1 marca 1904 roku był członkiem Towa- rzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarno- brzegu. Jan Słomka pisał o nim: „Należy też wspomnieć o Władysławie Gryglewskim, który miał pocztę prywatną i prowadził ją dobrze, a że był oszczędnym, doszedł do zamożności majątkowej. Występował czynnie w życiu publicznem, należał do wszystkich miejscowych instytucyj i towarzystw”. Zmarł 7 października 1904 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na Cmentarzu na Piaskach w Miechocinie. Posiadał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tarnobrzega. Od- znaczony austriackim Srebrnym Krzyżem Zasługi z Koroną (2 grudnia 1898 roku). Żonaty z Anielą z d. Miski (1844–1866). Miał córkę Kazimierę (ur. 12 marca 1866 roku w Gdowie). Z drugą żoną Zofią z d. Marynowska miał troje dzieci, m.in. córkę Zofię (ur. 26 września 1870 roku w Tar- nobrzegu). Opiekował się osieroconym bratankiem Mieczysławem, któremu finansował studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, list [Władysława] Gryglewskiego do Zofii Tarnowskiej 12.02.1899, sygn. 520, s. 177–180; Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu, Księ- ga uchwał dla gminy miasta Tarnobrzega (Protokoły posiedzeń Rady Gminnej w Tarnobrzegu) 1867–1888, s. 46 i następne, Wydział Powiatowy w Tarno- brzegu. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej 21.I.1895 – 30.XII.1895, s. 80 i następne; Wydział Powiatowy w Tarnobrzegu. Księga

70 71 protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej 5.I.1899 – 21.XII.1899, s. 1 i następne; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrzega (1890–1940–1949), lp. 14/1904, s. 14; Akcya przedwyborcza, Pogoń, nr 33, Tarnów 1895, s. 3; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodome- ryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem 1890, Lwów 1890, s. 45; Bank Krajo- wy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem 1891, Lwów 1891, s. 45; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem 1893, Lwów 1893, s. 46; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z W. Księstwem Krakowskiem 1896, Lwów 1896, s. 51; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z W. Księstwem Krakowskiem 1900, Lwów 1900, s. 54; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z W. Księstwem Krakowskiem 1901, Lwów 1901, s. 55; Adam F. Baran, Tarno- brzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Antoni Bielewicz, Sprawozdanie z działalności Tarnobrzeskiej Rady Powia- towej w okresie od roku 1884–1908, Tarnobrzeg 1908, s. 57; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. E-J, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2011, s. 592; Edykt, Gazeta Lwowska, nr 173, 31 lipca 1876, s. 6; Edykt, Gazeta Lwowska, nr 173, 31 lipca 1876, s. 6; Firmy, Gazeta Lwowska, nr 178, 5 sierpnia 1904, s. 10; Konkurs, Gazeta Lwowska, nr 47, 27 lutego 1903, s. 8; Aleksander Nowolecki, Pamiątka podróży cesarza Franciszka Jó- zefa I po Galicyi i dwudziestodniowego pobytu Jego w tym kraju, Kraków 1881, s. 229; O Zarządzie Powiatowym w Tarnobrzegu, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 5, 3 maja 1890, s. 135; Odznaczenia jubileuszowe, Głos Na- rodu, nr 276, Kraków 3 grudnia 1898, s. 10; Odznaczenia jubileuszowe, Głos Rzeszowski, nr 49, 4 grudnia 1898, s. 2; Pisemne uznanie, Gazeta Narodowa, nr 319, 15 grudnia 1894, s. 2; Stefan Płaszczyca OP, Krótki rys dziejów Cu- downego Obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej, (w:) Dwa symbole Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2004, s. 120; Podróż inspekcyjna JO. Marszałka Krajowego ks. Sanguszki, Gazeta Lwowska, nr 171, 30 lipca 1891, s. 2; Podziękowanie dla Wgo Pana Władysława Gryglewskiego w Tarnobrzegu, Dziennik Polski, nr 120, 29 maja 1883, s. 3; Józef Rawski, Wojciech Rawski, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Rozmaite obwieszczenia, Gazeta Lwowska, nr 109, 15 maja 1891, s. 9; Ruch Wyborczy, Nowa Reforma, nr 183, Kraków 11 sierpnia 1895, s. 2; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od

72 73 pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Sprawozdanie Wydziału Krajowego z czynności odnoszących się do podniesienia hodowli bydła w r. 1899, Lwów 1899, s. 7; Sprawozdanie Wydziału Krajowego z czyn- ności odnoszących się do podniesienia hodowli bydła w r. 1900, Lwów 1900, s. 9; Sprawozdanie Wydziału Krajowego z czynności odnoszących się do podniesienia hodowli bydła w r. 1903, Lwów 1904, s. 53; Sprawozdanie Wydzia- łu Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarno- brzegu za czas od założenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906, s. 14; Sprawy samorządu, Gazeta Narodowa, nr 157, 10 lipca 1890, s. 2; Sławomir Stępak, Nekropolis michocinensis, Tarnobrzeskie Zeszyty Hi- storyczne, nr 19, 1998, s. 25; Sławomir Stępak, Noty biograficzne niektórych członków Rady i Wydziału Powiatowego w Tarnobrzegu w latach 1867–1914, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 23, 2003, s. 45–46; Sławomir Stępak, Z dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrzegu do 1939 roku, Tarno- brzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 17, 30; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1893, s. 45; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1896, s. 50; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1902, s. 55; Sprawozdanie Wydzia- łu Krajowego w przedmiocie zezwolenia powiatowi tarnobrzeskiemu na za- ciągniecie pożyczki 30.000 zł, Lwów 1897, s. 3; Sprawozdanie z czynności Komisji Krajowej dla spraw przemysłowych za czas od 15 grudnia 1898 do 18 grudnia 1899, Lwów 1899, s. 5; Sprawozdanie Kierownictwa Szkoły Prze- mysłowej Uzupełniającej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1904/5, Tarnobrzeg 1905, s. 5–6; Sprawozdanie Kierownictwa Publicznej Dokształcającej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu wydane za rok szkolny 1929–1930. Jako w 30-let- nią rocznicę istnienia zakładu, Tarnobrzeg 1930, s. 8; Statystyka stowarzy- szeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1894 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodar- czych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1895, s. 45; Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1896 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1897, s. 52; Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1897 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz

72 73 Ulmer, Lwów 1898, s. 19; Galizisches provinzial-handbuch für das jahr 1869, Lemberg 1869, s. 297; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1870, Lwów 1870, s. 300; Szematyzm 1871, s. 308; Szematyzm 1872, s. 292; Szematyzm 1873, s. 291; Szematyzm 1874, s. 316, 301; Szematyzm 1875, s. 300, 317; Szematyzm 1876, s. 306, 323; Sze- matyzm 1877, s. 212, 284, 323; Szematyzm 1878, s. 200, 271–272, 308; Sze- matyzm 1879, s. 196, 261, 297; Szematyzm 1880, s. 203, 266, 302; Szematyzm 1881, s. 200, 266–277, 304; Szematyzm 1882, s. 169, 206, 269, 306; Szema- tyzm 1883, s. 273, 310; Szematyzm 1884, s. 188, 252; Szematyzm 1885, s. 191, 252; Szematyzm 1886, s. 191, 252, 289; Szematyzm 1887, s. 193, 252, 288; Szematyzm 1888, s. 193, 252, 288; Szematyzm 1889, s. 216, 279, 318, 412; Szematyzm 1890, s. 216, 279, 318, 412; Szematyzm 1891, s. 216, 279, 318, 412; Szematyzm 1892, s. 216, 279, 318, 412, 655; Szematyzm 1893, s. 216, 279, 318, 412, 656, 658; Szematyzm 1894, s. 218, 279, 318, 412; Szematyzm 1895, s. 218, 278, 318, 412; Szematyzm 1896, s. 279, 318; Szematyzm 1897, s. 219, 279, 318, 412; Szematyzm 1898, s. 263, 336, 382, 489; Szematyzm 1899, s. 263, 336, 382, 489; Szematyzm 1900, s. 254, 263, 336, 382, 489; Szematyzm 1901, s. 254, 336, 382; Szematyzm 1902, s. 358, 406; Szematyzm 1903, s. 358, 406, 522; Szematyzm 1904, s. 358, 406, 522, 801; Szematyzm 1905, s. 522; Anna Szylar, Z dziejów tarnobrzeskiej oświaty, (w:) Wczoraj, dziś i jutro tarnobrzeskiej oświaty, Tarnobrzeg 2014, s. 10–11; Tarnobrzeg, Czas, nr 97, 29 kwietnia 1887, s. 3; Ś. p. Wł. Gryglewski, Słowo Polskie, nr 486, Lwów 15 października 1904, s. 9; Tarnobrzeg, Dziennik Polski, nr 10, Lwów 10 stycznia 1901, s. 2; Uznanie, Kuryer Rzeszowski, nr 12, 16 grudnia 1894, s. 2; Uznanie, Gazeta Lwowska, nr 286, 15 grudnia 1894, s. 4; Wiado- mości osobiste, Dziennik Urzędowy c. k. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi, nr 3, Lwów 15 stycznia 1902, s. 28; Wyniki wyborów do Rad Powiatowych, Gazeta Lwowska, nr 92, 23 kwietnia 1874, s. 2; Wybory do Rad Powiatowych, Gazeta Lwowska, nr 155, 9 lipca 1890, s. 3; Z c.k. Krajowej Rady Szkolnej, Gazeta Lwowska, nr 13, 18 stycznia 1902, s. 1–2; Zmarli, Gazeta Lwow- ska, nr 233, 12 października 1904, s. 3; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

74 75 Ks. Tomasz GUNIA (1884–1971)

Katecheta w Gimnazjum w Tarnobrzegu.

Urodzony 10 marca 1884 roku w Starej Soli koło Sambora. Syn Jana, rolnika i Pauliny z d. Frydlewicz. W 1896 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Arcyksiężniczki Elż- biety w Samborze. W 1904 roku zdał maturę i podjął studia na Poli- technice Lwowskiej. 2 marca 1905 roku przeniósł się do Seminarium Duchownego w Przemyślu. 21 czerwca 1908 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara. 1 sierpnia 1908 roku został mianowany wikariuszem w Tyczynie. Z jego inicjatywy w Tyczynie i okolicznych wioskach założono Czy- telnie Ludowe. W 1909 roku wstąpił do Towarzystwa Szkoły Ludowej w Rzeszowie. 15 lipca 1910 roku został przeniesiony do Rzeszowa. Natomiast 4 września 1910 roku mianowano go zastępcą nauczyciela w I Gimnazjum w Rzeszowie. Uczył religii i języka polskiego. Wstą- pił do Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. W 1911 roku został prefektem w Bursie Gimnazjalnej im. ks. Feliksa Dymnickiego w Rze- szowie. 22 maja 1912 roku zdał egzamin nauczycielski uprawniający do nauczania religii jako przedmiotu głównego w gimnazjum, uzysku- jąc pełne kwalifikacje nauczycielskie. 30 sierpnia 1913 roku został mianowany katechetą w Szkole Realnej w Tarnobrzegu. Wstąpił do tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towa-

74 75 rzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1914 roku został wybrany człon- kiem Zarządu tarnobrzeskiego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. 1 grudnia 1915 roku wybrano go zastępcą przewodniczące- go Zarządu koła. W następnych latach był wielokrotnie wybierany do Zarządu koła TNSW w Tarnobrzegu. W 1937 roku pełnił funkcję skarb- nika. W 1915 roku złożył składkę na odbudowę kościołów zniszczonych wojną. 18 czerwca 1916 roku celebrował polową Mszę Świętą w specjalnie zbudowanej kaplicy z okazji odsłonięcia Tarczy Legionowej w Tarnobrzegu. W 1917 roku Rada Szkolna Krajowa nadała mu tytuł c. k. profesora. W 1917 roku wstąpił do Związku Mszalnego. W 1919 roku wygłosił kazanie w czasie pogrzebu O. Alojzego Serafińskiego, przeora klasztoru OO. Dominikanów. W 1919 roku sprawował opiekę duchow- ną nad więźniami w tarnobrzeskim areszcie. W wolnej Polsce był katechetą w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego, w które przekształciła się Szkoła Realna. W szkołach tych był egzortatorem, zawiadowcą biblioteki dla uczniów biednych i klas niższych, zawiadowcą Pomocy Koleżeńskiej Uczniów. Był dyrektorem i kierownikiem wychowawczym Bursy im. Juliusza Słowac- kiego w Tarnobrzegu, w której mieszkali uczniowie. Był również opiekunem Uczniowskiej Kasy Oszczędności i Bratniej Pomocy Uczniów oraz skarbnikiem Koła Rodzicielskiego przy Gimnazjum. Prowadził w szkole Kółko Religijne. W 1928 roku w Gimnazjum założył koła Sodalicji Mariańskiej męskiej i żeńskiej i został ich opiekunem. Po odwołaniu dyrektora Michała Radomskiego, od 1 do 23 lutego 1928 roku kierował Gimnazjum. 6 października 1935 roku wygłosił okolicz- nościowe kazanie podczas nabożeństwa w czasie uroczystości 25-lecia powstania Gimnazjum i zjazdu wychowanków szkoły. W 1920 roku wszedł w skład Komitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski. W 1921 roku w ramach tego komitetu uczestniczył w akcji pomocy Polakom na Górnym Śląsku. W wyniku energicznej akcji wysłano z powiatu wagon mąki, wagon mięsa żywego i pół wagonu różnych artykułów spożywczych. 25 lipca 1920 roku wygłosił kazanie w czasie uroczystej Mszy Świętej przed wymarszem ochotni- ków dzikowskich na wojnę polsko-bolszewicką. W obliczu zagrożenia

76 77 bolszewickiego sam zgłosił chęć wstąpienia do służby duszpasterskiej w Wojsku Polskim. Bezinteresownie uczył w Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. Stanisława Jachowicza w Tarnobrzegu. Pod koniec 1921 roku został prezesem Zarządu Powiatowego Stronnictwa Narodowo-Katolickiego w Tarnobrzegu. 30 grudnia 1923 roku wielokrotnie zabierał głos w czasie I Zjazdu Inteligencji Pol- skiej Powiatu Tarnobrzeskiego. W latach dwudziestych był członkiem Rady Gminnej w Tarnobrzegu. 14 października 1928 roku ufundo- wał gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrze- gu. Gdy w 1933 roku z licznie rozbudowanej I Drużyny Harcerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego utworzono tarnobrzeski Hufiec Harcerzy, wszedł w skład pierwszej Komendy Hufca. 31 maja 1936 roku ufun- dował gwóźdź do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszowie. W 1938 roku nie uzyskał zgody biskupa przemyskiego na pełnienie funkcji przewodniczącego Rady Nadzorczej Polskiego Banku Spół- dzielczego w Tarnobrzegu. W styczniu 1939 roku po śmierci Romana Dmowskiego napisał w Warszawskim Dzienniku Narodowym: „Straciliśmy Opatrznościo- wego Męża Stanu, którego genialnej orientacji politycznej i dyploma- tycznym niezmordowanym zabiegom zawdzięczamy Polskę od morza do Karpat. Straciliśmy Wodza, który choć bez władzy państwowej, rządził narodem dzięki urokowi i sile swych haseł. Straciliśmy wychowawcę, który zasady wychowania obywatelskiego oparł na dwóch niewzruszo- nych podstawach – miłości Boga i Ojczyzny. Straciliśmy Męża, który zrozumiał doniosłość organizacji społeczeństwa na tych zasadach, by stworzyć wał ochronny przed rozkładem moralnym ze Wschodu, oraz biernością i rezygnacją rodaków wewnątrz kraju. Niech mu za to świa- tłość Boża świeci na wieki”. W czasie okupacji niemieckiej uczestniczył w tajnym nauczaniu. Działał w konspiracyjnym Stronnictwie Narodowym. W maju 1940 roku został przewodniczącym Komitetu Opieki Społecznej w Tar- nobrzegu, który niósł pomoc ubogiej ludności. Komitet prowadził kuchnię i rozdzielał żywność oraz zaopatrywał najuboższych w opał i odzież. W czerwcu 1941 roku po wcieleniu Komitetu Opieki Spo-

76 77 łecznej do Powiatowego Komitetu Opiekuńczego, będącego delega- turą Rady Głównej Opiekuńczej, wszedł w skład zarządu Komitetu. Powiatowy Komitet Opiekuńczy objął pomocą około 4800 osób z Tar- nobrzega i powiatu. We wrześniu 1944 roku wrócił do pracy w tarnobrzeskim Gimnazjum i Liceum. Jednak już 1 lutego 1949 roku został przeniesiony w stan spoczynku. Od 16 września 1957 roku jako emeryt mieszkał w Jarosławiu. Był autorem trzech podręczników: „Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, część 1, Stary Zakon”, (1925); „Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, część 2, Nowy Zakon. Podręcz- nik dla 2 klasy gimnazjalnej”, (1926); „Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, część 3, Nowy Zakon. Podręcznik dla 3 klasy gimnazjalnej”, (1928), które uważano za jedne z najlepszych książek do nauki religii. Od 1923 roku współpracował z czasopismem „Mu- zeum”, wydawanym przez Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych. Był członkiem Związku Misyjnego Kleru, darczyńcą Bratniej Pomocy Alumnów Seminarium Duchownego w Przemyślu. Wielokrotnie skła- dał datki na cele charytatywne, m.in.: dar na gwiazdkę dla bezrobotnych „Res sacra miser”, datek na Związek Młodzieży, dar na pomoc pogorzelcom ze wsi Roszki-Ziemniaki. Zmarł 11 października 1971 roku w Jarosławiu. Spoczywa na Sta- rym Cmentarzu w Jarosławiu. W 1918 roku został mianowany kanonikiem Przemyskiej Kapituły Katedralnej. W 1937 roku otrzymał przywilej noszenia rokiety i kanonickiego mantoletu. W 2001 roku w budynku Liceum w Tarnobrzegu odsłonięto tablicę upamiętniającą jego postać.

Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Tabela Służbowa ks. Tomasza Guni; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tar- nobrzeg 1995, wg indeksu; Adam F. Baran, Bibliotekarz z Dzikowa Dr Michał Marczak (1886–1945), Sandomierz 1996, wg indeksu; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Akcja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 6, 2014, s. 4; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 98; Irena Ciosińska, Tarnobrzeg miasto

78 79 mojej młodości, (w:) Tarnobrzeskie wspomnienia gimnazjalne, Tarnobrzeg 2009, s. 33; Zygmunt Adam Czernicki, Schematyzm Kościoła Rzymsko-Kato- lickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafii i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Stan z 1 stycznia 1925 r., Kraków 1925, s. 188; Elenchus cleri dioecesis rit. lat. premisliensis pro Anno Domini 1919, 1921, 1923, 1924, Pre- misliae 1919, 1921, 1923, 1924, wg indeksu; Stefania Gońska, Szczęśliwe życie, (w:) Księga jubileuszowa z okazji 100-lecia Szkoły Realnej, Gimnazjum i Liceum w Tarnobrzegu 1909–2009, Tarnobrzeg 2009, s. 415; ks. Tomasz Gunia, Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, cz. 1, Stary Zakon, Lwów – Warszawa 1925, ss. 144; ks. Tomasz Gunia, Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych. Podręcznik dla 2 klasy gimnazjalnej, cz. 2, Nowy Zakon, Lwów – Warszawa 1926, ss. 139; ks. Tomasz Gunia, Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych. Podręcznik dla 3 klasy gimnazjalnej, cz. 3, Nowy Zakon, Lwów – Warszawa 1928, ss. 132; ks. Tomasz Gunia, Dziesię- ciolecie Państwowego Gimnazjum im. Hetm. Jana Tarnowskiego w Tarno- brzegu, (w:) XI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Het- mana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1927/28, Tarnobrzeg 1928, s. 25–39; Józef Hampel, Stosunki społeczne i polityczne w okresie II Rzeczypospolitej, (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; Informator Kościoła Katolickiego w Polsce 1935–1937, Warszawa 1936, s. 239, 245; ks. Józef Jałowy, T. Gunia, Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, część 1, Stary Zakon, Lwów 1925, Miesięcz- nik Katechetyczny i Wychowawczy, nr 15, 1926, s. 204–205; ks. Józef Jało- wy, Nowy podręcznik do nauki religii. Ks. Tomasz Gunia, Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, część 2, Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy, nr 16, 1927, s. 425–426; Krzysztof Kaczmarski, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939 – 1944, Rzeszów 2003, wg indeksu; Ka- lendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1913, ułożyli Marian Janelli, Jan Piątek, Lwów 1913, s. 172, 251; Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1914, ułożyli Marian Janelli, Jan Piątek, Lwów 1914, s. 280; Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1916, ułożył Henryk Kopia, Lwów 1916, s. 69; Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na

78 79 rok 1918, ułożył Henryk Kopia, Lwów 1918, s. 108; 278; Michał Krajewski, Miejsce stałego zamieszkania, Warszawa 1972, s. 203; Kronika, Echo Prze- myskie, nr 53, 2 lipca, 1908, s. 2; Kronika, Echo Przemyskie, nr 53, 3 lipca, 1910, s. 6; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 141, 143; Lucyna Łysiak-Kosow- ska, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012, s. 36, 57, 158, 160–161, 174–175, 174, 181–183284, 294, 395–396, 415, 443; Mi-m-ak [Michał Marczak], Ochotnicy dzikowscy, Czas, nr 181, 2 sierpnia 1920, s. 3; Kazimierz Mirecki, Narodowa Organizacja Wojskowa w Centralnym Okręgu Przemysłowym, bd i mw, s. 64; Bogdan Myśliwiec, Tarnobrzeg dawniej i dziś, Tarnobrzeg 2014, s. 44; Na pomoc pogorzelcom ze wsi Roszki-Ziemniaki, Warszawski Dziennik Narodowy, nr 251, 12 września 1937, s. 2; Romana Nedbal-Wilkowa, Matura 1920, (w:) Tarnobrzeskie wspomnienia gimnazjalne, Tarnobrzeg 2009, s. 46; Janusz Tadeusz Nowak, Tarcze legionowe 1915–1917 r. w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Krzysztofory, nr 10, Kraków 1983, s. 73; Podręczniki i środki naukowe dla uczniów szkół średnich ogólnokształcących, Dziennik Urzędowy Minister- stwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Pol- skiej, nr 10, 26 sierpnia 1927, s. 355; Polska u trumny Dmowskiego, Warszaw- ski Dziennik Narodowy, nr 15, 15 stycznia 1939, s. 7; Przegląd Bibljograficzny, nr 24, 15 grudnia 1925, s. 377; Józef Rawski, Wojciech Raw- ski, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Maria Rehorowska, Rozwadów nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemiec- kiej i antysowieckiej NOW – ZWZ – AK – WiN – „Orlęta” – MRO – „Solidar- ność”, Stalowa Wola – Rozwadów 2005, s. 31, 35–36; Rocznik diecezji przemyskiej ob. łac. na rok 1938, Przemyśl, 1938, wg indeksu; Schematismus universi venerobilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. premisliensis pro anno Domini 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1917, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1937, Premisliae 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1912, 1913, 1916, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1937, wg indeksu; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańsz- czyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Stanisław Słomka, I zaczęły się normalne dni..., Siarka, nr 36, 1983, s. 3; Spis nauczycieli szkół

80 81 wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz za- kładów naukowych i władz szkolnych, Warszawa – Lwów 1924, Rocznik I, s. 324; 1926, Rocznik II, s. 157; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1897, Sambor 1897, s. 29; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Sambo- rze za rok szkolny 1898, Sambor 1898, s. 30; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1899, Sam- bor 1899, s. 32; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1900, Sambor 1900, s. 30; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1901, Sambor 1901, s. 32; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcy- księżniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1902, Sambor 1902, s. 35; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Sambo- rze za rok szkolny 1903, Sambor 1903, s. 32; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1904, Sam- bor 1904, s. 32; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. I Wyższego Gimnazyum w Rze- szowie za rok szkolny 1911, Rzeszów 1911, s. 4, 7, 28; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. I Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1912, Rzeszów 1912, s. 2, 6; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. I Wyższego Gimnazyum w Rzeszo- wie za rok szkolny 1913, Rzeszów 1913, s. 43; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. I Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1914, Rzeszów 1914, s. 7; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tar- nobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 38; Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szko- ły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1915/16, Tarnobrzeg 1916, s. 10; III. Sprawozdanie Dyrekcyi Państwowej Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1918/19, Tarnobrzeg 1919, s. 3, 7; IV. Sprawozdanie Dyrekcji Pań- stwowej Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1920/21, Tarnobrzeg 1921, s. 3, 8, 13; V. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Tar- nobrzegu za rok szkolny 1921/22, Tarnobrzeg 1922, s. 3, 6; VI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Tarnobrzegu za rok szkolny 1922/23, Tarnobrzeg 1923, s. 3, 7, 15; VII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gim- nazjum w Tarnobrzegu za rok szkolny 1923/24, Tarnobrzeg 1924, s. 4; VIII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Tarnobrzegu za rok

80 81 szkolny 1924/25, Tarnobrzeg 1925, s. 3; IX. Sprawozdanie Dyrekcji Państwo- wego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1925/26, Tarnobrzeg 1926, s. 3, 17, 19; X. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1926/27, Tarnobrzeg 1927, s. 4, 17; XI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1927/28, Tarnobrzeg 1928, s. 25–41, 44, 51; XII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tar- nobrzegu za rok szkolny 1928/29, Tarnobrzeg 1929, s. 55, 77, 93; Sprawozda- nie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 4, 77; Sprawozda- nia roczne z działalności kół, Muzeum, nr 6, 1919, s. 318; Sprawozdanie z działalności kół, Muzeum, nr 1, 1916, s. 36; Sprawozdanie Zarządu Koła Rzeszowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok administracyjny 1909, Rzeszów 1910, s. 26; Sprawozdanie Zarządu Koła Rzeszowskiego Towarzy- stwa Szkoły Ludowej za rok administracyjny 1910, Rzeszów 1911, s. 27; Spra- wozdanie Zarządu Koła Rzeszowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok administracyjny 1911, Rzeszów 1912, s. 25; Sprawozdanie Zarządu Koła Rzeszowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok administracyjny 1912, Rzeszów 1913, s. 24; Sprawozdanie Komitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski, (w:) Obrona Państwa w 1920 roku. Księga Sprawozdawczo-Pa- miątkowa Generalnego Inspektoratu Armji Ochotniczej i Obywatelskich Ko- mitetów Obrony Państwa, red. Władysław Ścibor-Rylski, Warszawa 1923, s. 534–535; Sprawy Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Muzeum, nr 3, 1914, s. 290; Sławomir Stępak, Ochotnicy dzikowscy, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 26, 2005, s. 13; bp Adam Szal, Duchowieństwo diecezji przemyskiej o. ł. w latach 1918–1939, Przemyśl 2005, wg indeksu; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1913, Lwów 1913, s. 662; Szematyzm 1914, s. 662; Tarnobrzeg, Ziemia Rze- szowska, nr 1, 18 lipca 1919, s. 4; Tarnobrzeg, Polska Niepodległa, nr 12, grudzień 1935, s. 17; W sprawie opieki duchownej nad więźniami, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 8/12, sierpień/grudzień, 1919, s. 195; Wiadomości diecezjalne, Ziemia Przemyska, nr 46, 31 grudnia 1918, s. 2; Wiadomości osobiste, Dziennik Urzędowy c. k. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi, nr 1,

82 83 Lwów 25 stycznia 1917, s. 7; Wojciech Wiącek, Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie Tarnobrzeskim, Machów 1931, s. 37–38, 44; Z życia T.N.S.W., Przegląd Pedagogiczny, nr, 2, 18 stycznia 1930, s. 49; Tadeusz Zych, Tomasz Gunia (1884–1971) – ksiądz katolicki, nauczyciel, działacz społeczny i polityczny, Rocznik Tarnobrzeski, t. III, Tar- nobrzeg 1998; s 121; Tadeusz Zych, Gunia Tomasz, (w:) Tarnobrzeski Słow- nik Biograficzny, t. 2, Tarnobrzeg 2001, s. 31–32; Tadeusz Zych, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008, wg indeksu; Z działal- ności Kół Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Muzeum, nr 2, 1917, s. 228; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 7/8, lipiec/ sierpień, 1908, s. 302; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kro- nika Dyecezyi Przemyskiej, z. 7/8, lipiec/sierpień, 1910, s. 403; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 9, wrzesień, 1913, s. 226.

Tablica pamiątkowa w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w Tarnobrzegu.

82 83 Franciszek Ludwik HNAT (1892–1942)

Sędzia.

Urodzony 29 stycznia 1892 roku w Tłustem koło Zaleszczyk. Syn Jana, ogrodnika, i Rozalii z d. Tyniec. W 1907 roku podjął naukę w I Staatsgymnasium w Czerniowcach z niemieckim językiem nauczania. 8 marca 1915 roku został powołany do armii austro-węgierskiej. Służył w 4 kompanii 80 pułku piechoty. 15 sierpnia 1915 roku zdał maturę przed Komisją Egzaminacyjną w Wiedniu. Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości został skierowany do Szkoły Oficerskiej w Jägendorf. Następnie ukończył kurs oficerski w Basownicy koło Triestu. 16 lutego 1917 roku w składzie 80 pułku piechoty wyjechał na front włoski. W czasie walk został ranny i za- truty gazem. Od 16 listopada do 30 listopada 1917 roku przebywał w szpitalu. 16 kwietnia 1918 roku został superarbitrowany i zwolniony z wojska z 30-procentową niezdolnością do służby na okres 12 miesię- cy. Następnie wrócił do Czerniowiec. Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Franciszka Józefa w Czerniowcach. 13 sierpnia 1919 roku wstąpił we Lwowie do Wojska Polskiego. Służył w 40 pułku piechoty. Od 1 września do 15 października 1919 roku uczestniczył w kursie gospodarczym przy Dowództwie Okręgu Generalnego we Lwowie. Po jego ukończeniu służył jako oficer prowiantowy w Wojskowym Zakładzie Gospodarczym w Brzeżanach.

84 85 W 1919 roku, służąc w WP, podjął studia na Wydziale Prawa i Umie- jętności Politycznych Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W 1919 roku zdał egzamin historyczny. Od 7 grudnia 1919 roku do 31 stycznia 1920 roku przebywał w Szpitalu Epidemicznym we Lwo- wie. Po rekonwalescencji służył w czołówce prowiantowej Dowódz- twa Okręgu Generalnego w Rawie Ruskiej. W jej składzie uczestni- czył w wojnie polsko-bolszewickiej. 1 czerwca 1920 roku otrzymał nominację na stopień podporucznika. Od 8 maja 1921 roku był kierownikiem filii w Wojskowym Zakładzie Gospodarczym w Złoczo- wie. 5 listopada 1921 roku został zwolniony do rezerwy z przydziałem mobilizacyjnym do 7 pułku piechoty Legionów w Chełmie. Zamiesz- kał w Pawłowie w powiecie Radziechów. Po demobilizacji kontynuował studia na Wydziale Prawa i Umie- jętności Politycznych Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W 1924 roku zdał egzamin sądowy i polityczny. 21 września 1925 roku otrzymał dyplom magistra praw. Rozpoczął pracę jako sędzia w Kamionce Strumiłowej, a od 1932 roku w Podhajcach. Od 1933 roku był sędzią w Sądzie Grodzkim w Tarnobrzegu. 31 maja 1936 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszo- wie. W 1936 roku przeniesiono go do Sądu Grodzkiego w Dębicy. 24 lipca 1937 roku został przeniesiony w stan spoczynku. Od 1939 roku prowadził kancelarię adwokacką w Tarnobrzegu. Od początków 1940 roku prowadził codzienny nasłuch radiowy, używając w tym celu nielegalnie posiadanego radia. Spisywał informacje i kolportował je wśród znajomych. Współpracował z Władysła- wem Jasińskim, który w tym czasie wydawał własny biuletyn prasowy oparty na nasłuchu radiowym, noszący tytuł „Wiadomości Radiowe”, a od marca 1940 roku „Odwet”. 7 lutego 1942 roku został aresztowany. Stało się to prawdopodobnie w wyniku denuncjacji przez przebywającego w Tarnobrzegu słowac- kiego oficera, któremu udało się pozyskać względy osoby związanej z nim rodzinnie. By wejść do domu żandarmi wyłamali drzwi. Praw- dopodobnie zaskoczyli go w czasie słuchania radia i znaleźli źle ukry- ty odbiornik. Tej samej nocy został zamordowany przez żandarmów

84 85 w czasie przesłuchania w komendzie policji granatowej w Tarnobrze- gu. W wymuszonym przez gestapo akcie zgonu wystawionym w tarnobrzeskim szpitalu, noszącym datę 8 lutego 1942 roku, jako przyczynę śmierci wpisano udar serca. Franciszek Hnat spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu. Żonaty (5 października 1929 roku w Dzikowie) ze Stanisławą z d. Słomka (1896–1977), nauczycielką. Miał troje dzieci: Stanisława (1935–2010), Marię (1940–1940) i Andrzeja (1942–1946). Jego nazwisko umieszczono na tablicy poświęconej pamięci tarnobrzeskich prawników, żołnierzy i męczenników wolnej Polski, którzy zginęli w latach 1939–1945, odsłoniętej 21 stycznia 2015 roku w holu gmachu, w którym mieszczą się sądy i prokuratury w Tarnobrzegu.

Centralne Archiwum Wojskowe AP 644; Urząd Stanu Cywilnego w Tar- nobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrzega (1890–1940–1949), lp. 9/1942, s. 30; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Akcja Katolicka, Husarz, nr 6, 2014, s. 5; Eugeniusz Dąbrowski, Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków, 1992; Jahresbericht des k. k. I Staatsgymnasiums in Czernowitz veröffentlicht am schlusse des schuljahres 1907/1908, 1908/1909, Czernowitz 1908, s. 52; 1909, s. 91; Jahresbericht des k. k. I Staatsgymnasiums in Czernowitz veröf- fentlicht am schlusse des schuljahres 1909/1910, Czernowitz 1910, s. 101; Jahresbericht des k. k. I Staatsgymnasiums in Czernowitz veröffentlicht am schlusse des schuljahres 1910/1911, Czernowitz 1911, s. 61; Jahresbericht des k. k. I Staatsgymnasiums in Czernowitz veröffentlicht am schlusse des schuljahres 1912/1913, Czernowitz 1913, s. 102; Kalendarz sądowy na rok 1933, oprac. Jerzy Kirkiczenko, Marian Kraczkiewicz, Warszawa 1933, s. 83; Kalendarz sądowy na rok 1935, s. 98; Kalendarz sądowy na rok 1936, s. 102; Kalendarz informator sądowy na rok 1938, s. 136; Kalendarz informator są- dowy na rok 1939, s. 137; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1933/34, Kraków 1933, s. IV/7; Rocznik oficerski, 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Ruch służbowy, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości, nr 8, 16 sierpnia 1937, s. 104; Tadeusz Zych, Dotyk historii, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 40, 2014, s. 125–128.

86 87 Julian HYJEK (1898 – po 1939)

Legionista, plutonowy WP, szofer.

Urodzony 8 lutego 1898 roku w Domacynach w powiecie tarnobrzeskim. Syn Wojciecha i Katarzyny z d. Wilczyńska. W 1912 roku ukończył 5-klasową Szkołę Ludową w Tarnobrzegu. Pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. 21 stycznia 1916 roku wstąpił do Legionów Polskich. Służył w 3 kompanii 6 pułku Legionów Polskich. Wziął udział w krwawej bitwie pod Kostiuchnówką trwają- cej od 4 do 6 lipca 1916 roku, gdy Legioniści na reducie obrony na Polskiej Górze stawili czoła potężnym siłom rosyjskim próbującym przełamać front w czasie tzw. ofensywy Brusiłowa. Z końcem 1916 roku wraz z pułkiem wrócił z frontu do Królestwa. Stacjonował w Na- łęczowie, a następnie w Dęblinie. 21 stycznia 1917 roku został odesła- ny do szpitala. 10 maja 1917 roku wrócił do pułku. W lecie 1917 roku, po kryzysie przysięgowym i rozwiązaniu Le- gionów, wstąpił do Polskiego Korpusu Posiłkowego. Służył w 7 kompanii 2 pułku piechoty. 25 października 1917 roku wraz z pułkiem wyjechał na front nad Prut. Po bitwie pod Rarańczą, 16 lutego 1918 roku, został internowany przez Austriaków na Węgrzech. Przebywał w obozach w Bustyhaza i Szaldobos. W maju 1918 roku wcielono go do armii austriackiej do 40 pułku piechoty. Do końca wojny walczył na froncie włoskim.

86 87 W listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Służył jako sanitariusz w szpitalu polowym w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Po zawieszeniu broni pracował w szpitalach wojskowych w War- szawie i Krakowie. W lipcu 1921 roku został zdemobilizowany. Po zwolnieniu z wojska wstąpił do Straży Granicznej. W 1924 roku został zwolniony z powodu redukcji. Pracował jako szofer w Szczawnicy. Dalsze losy nieznane. Odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Centralne Archiwum Wojskowe KN 29.12.1933, 6 Pułk Piechoty Legionów sygn. 120.32.365; Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komi- tetu Narodowego, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kartoteka legioni- stów internowanych w 1918 r. na Węgrzech i w Polsce, sygn. 15812; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1909/10, s. 18; Katalog klasowy Szkoły Ludo- wej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1910/11, s. 6; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1911/12, s. 5; Monitor Polski, nr 27, 1934, s. 1; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; informacje Agnieszki Solarskiej z Urzędu Stanu Cywilnego w Baranowie Sandomierskim.

Orzeł wieńczący Tarnobrzeską Tarczę Legionów odsłoniętą 18 czerwca 1916 roku. Fot. Piotr Czepiel

88 89 Roman HYJEK (1925–1998)

Żołnierz oddziału partyzanckiego „Jędrusie” ps. „Romek Łebek”, inżynier leśnik.

Urodzony 30 maja 1925 roku w Dzikowie. Syn Stanisława, zastęp- cy naczelnika poczty w Tarnobrzegu, i Walerii z d. Wiącek. Od 1931 roku uczęszczał do Publicznej Szkoły Powszechnej 7-klasowej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1938 roku podjął naukę w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnow- skiego w Tarnobrzegu. Był członkiem I Drużyny Harcerzy im. Gene- rała Henryka Dąbrowskiego w Tarnobrzegu. W czasie okupacji niemieckiej kontynuował naukę na tajnych kompletach, które zbierały się w mieszkaniu p. Dąbków nad sklepem „Bratniak” obok kościoła OO. Dominikanów w Tarnobrzegu. Był rów- nież łącznikiem i kolporterem w tarnobrzeskiej konspiracji. W marcu 1943 roku, po rozbiciu przez „Jędrusiów” mieleckiego więzienia, gdy Niemcy w odwecie aresztowali jego rodziców, sam zagrożony aresztowaniem, musiał uciekać z Tarnobrzega. Wstąpił do oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, przyjmując pseudonim „Romek Łebek”, jako że był jednym z najmłodszych żołnierzy. W maju i czerwcu 1943 roku uczestniczył w zajęciach partyzanc- kiej szkoły. Po zakończeniu nauki zdał tzw. małą maturę. Gdy 26 wrze- śnia 1943 roku, dowódca oddziału Józef Wiącek „Sowa”, wznowił wydawanie „Odwetu” na terenie Sandomierszczyzny, obsługiwał trasę

88 89 kolportażu gazety do Tarnobrzega. Od 15 grudnia 1943 roku do marca 1944 roku brał udział w kursie podchorążych dla młodszych dowód- ców, prowadzonym przez kapitana Tadeusza Strusia „Kaktusa”, zorganizowanym przez Komendę Inspektoratu AK Sandomierz. Po jego zakończeniu pomyślnie zdał egzamin, uzyskując awans na stopień plutonowego podchorążego. 17 marca 1944 roku uczestniczył w akcji na Koprzywnicę, w czasie której zabito 4 niemieckich żołnierzy, zdoby- wając 2 pistolety maszynowe i karabin. W lipcu 1944 roku, w momencie rozpoczęcia akcji „Burza”, gdy oddział „Jędrusiów” wszedł w skład 2 pułku piechoty Legionów AK, został żołnierzem 4 kompanii. Uczestniczył w koncentracji oddziałów Armii Krajowej i marszu na pomoc powstańczej Warszawie. A gdy to stało się niemożliwe, brał udział w walkach na Kielecczyźnie, na zapleczu frontu, gdzie 2 pułk piechoty Legionów AK stoczył kilkadziesiąt bitew i potyczek z wojskami niemieckimi. Wziął udział we wszystkich walkach pułku. W grudniu 1944 roku, po rozwiązaniu pułku w lasach siekierzyńskich, udało mu się dotrzeć do Tarnobrzega. Podjął naukę w gimnazjum w Tarnobrzegu. W 1945 roku został członkiem tarnobrzeskiej Rady Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W czerwcu 1946 roku uzyskał świadectwo dojrzałości i podjął studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 5 lipca 1952 roku uzyskał dyplom magistra inżyniera technologii drewna. W 1953 roku podjął pracę jako kierownik zaopatrzenia i transportu w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego „Południe” w Rzeszowie na budowie w Nowej Dębie. Od 1 lutego 1957 roku pracował w pry- watnej firmie elektryfikacyjnej w Nowej Dębie. 2 stycznia 1959 roku podjął pracę w Tarnobrzeskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Prze- mysłowego w dziale zaopatrzenia w Zarządzie Budowy Kombinatu Siarki Machów k. Tarnobrzega. 1 czerwca 1959 roku został kierownikiem Działu Inwentaryzacji Ciągłej w Tarnobrzeskim Przedsiębior- stwie Budownictwa Przemysłowego. Od 21 czerwca 1965 roku był kierownikiem Zakładu Produkcji Pomocniczej TPBP w Chmielowie. W czasie 32 lat pracy w TPBP doskonalił swoje umiejętności: ukoń- czył roczny kurs zaopatrzenia i gospodarki materiałowej w budownic-

90 91 twie przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym w Warszawie, uzy- skał uprawnienia budowlane i dyplom mistrza betoniarza. W latach siedemdziesiątych był przewodniczącym Rady Robotniczej w TPBP. „Jest bardzo zdolnym i energicznym organizatorem pracy, cieszącym się zaufaniem i uznaniem tak podwładnych jak i przełożonych”, napi- sał w opinii z 9 września 1971 roku, I zastępca dyrektora TPBP Bole- sław Błażejowski. 19 lutego 1991 roku przeszedł na emeryturę. Działał aktywnie w Środowisku byłych Żołnierzy Oddziału Par- tyzanckiego „Jędrusie”, przyczyniając się do upamiętnienia miejsc związanych z działalnością tego oddziału. Od 1989 roku działał w tarnobrzeskim Okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK. Działał aktywnie przy budowie kościoła na tarnobrzeskim osiedlu Serbinów oraz przy remoncie kościoła w Chmielowie. We wrześniu 1989 roku otrzy- mał nominację na stopień podporucznika rezerwy. Zmarł 27 grudnia 1998 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Tarnobrzegu. Odznaczony Krzyżem Walecznych (1959), Krzyżem Komandor- skim Orderu Odrodzenia Polski (1977), Złotym Krzyżem Zasługi (1971), Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim (1964), Me- dalem Zwycięstwa i Wolności (1945), Odznaką Grunwaldzką (1947), Odznaką Syn Pułku (1969) oraz odznakami honorowymi: Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego (1971), Zasłużony dla Wojewódz- twa Tarnobrzeskiego (1984) i Zasłużony dla Tarnobrzeskiego Przed- siębiorstwa Budownictwa Przemysłowego. Żonaty (15 kwietnia 1955 roku) z Haliną z d. Bielecka, więźniarką niemieckich obozów koncentracyjnych.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzi- kowa 1889–1946, lp. 32/1925, s. 20; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarno- brzegu, Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1931/32, klasa I, s. 11; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1932/33, klasa II, s. 15; Publiczna Szkoła Po-

90 91 wszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1933/34, klasa IIIb, s. 16; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1934/35, klasa IVa, s. 25; Pu- bliczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskie- go w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1935/36, klasa Va, s. 22; Księga ocen sprawowania i postę- pów w nauce uczniów Publicznej Szkoły Powszechnej 7-klasowej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu w roku szkolnym 1936/37, klasa VI, s. 9; Mieczysław Adamczyk, Działalność wydawniczo-propagandowa „Jędrusiów”, Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, R. X, 1977, s. 120; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tarnobrzeg 1995, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków, 1992, wg indeksu; Włodzimierz Gruszczyński, Historia Odwetu i „Jędrusiów”, Zagnańsk 2014, wg indeksu; Mieczysław Korczak, Życie na włosku, Staszów 1997, 35–36; Księga rodowodów I Drużyny Harcerzy im. Gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu z lat 1927–1939 (fragmenty), oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 59; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 149; Grzegorz Ostasz, Schemat organizacyjny Okręgu WiN Rzeszów (1945–1947). Uzupełnienia, Zeszyty Historyczne WiN- -u, nr 8, 1996, s. 34, 36; Szkoła przy zasłoniętych oknach. Z dziejów szkolnictwa w czasach okupacji hitlerowskiej na terenie dzisiejszego województwa tarnobrzeskiego, red. Andrzej Meissner, Rzeszów 1992, wg indeksu; Tadeusz Szewera, Szkoła przy zasłoniętych oknach, Tarnobrzeskie Zeszyty Historycz- ne, nr 7, 1993, s. 38, 43; Tadeusz Zych, Hyjek Roman, (w:) Tarnobrzeski Słow- nik Biograficzny, t. 2, Tarnobrzeg 2001, s. 33; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 74.

92 93 Stanisław HYJEK (1888–1943)

Urzędnik pocztowy, członek Związku Strzeleckiego ps. „Ursus”, porucznik rezerwy piechoty, porucznik ZWZ-AK.

Urodzony 8 maja 1888 roku w Domacynach, pow. Tarnobrzeg. Syn Wojciecha, rolnika, i Katarzyny z d. Wilczyńska. W 1901 roku ukończył 5-klasową Szkołę Ludową w Tarnobrzegu i podjął naukę w Gimnazjum w Dębicy. W 1909 roku uzyskał świa- dectwo dojrzałości. Odbył jednoroczną służbę wojskową w armii austro-węgierskiej w 13 pułku piechoty w Krakowie. Od 1911 roku był praktykantem w Urzędzie Pocztowym w Tarnobrzegu. Od lutego 1914 roku należał do Związku Strzeleckiego w Tarno- brzegu. Używał wówczas pseudonimu „Ursus”. W kwietniu 1914 roku został dowódcą liczącego około 40 strzelców oddziału Związku Strze- leckiego w Tarnobrzegu. 28 lipca 1914 roku powołano go do armii austro-węgierskiej. Przed wyjazdem do jednostki przekazał kierownictwo nad Związkiem Strzeleckim Czesławowi Niezabitowskiemu. Służył w poczcie polowej na różnych frontach walk I wojny świato- wej. W listopadzie 1918 roku wrócił do Tarnobrzega, podejmując pra- cę w Urzędzie Pocztowym. W lipcu 1920 roku ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego w Stacji Zbornej dla Oficerów w Krakowie. W stopniu podporucznika służył jako dowódca plutonu w batalionie zapaso- wym 4 pułku piechoty Legionów w Kielcach. W 1921 roku ukończył kurs w Wojskowej Szkole Gazowej w Warszawie. 4 marca 1921 roku

92 93 został zdemobilizowany w stopniu porucznika rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku oraz z przydziałem mobilizacyjnym do 17 pułku piechoty w Rzeszowie. Podjął pracę kontrolera poczty w Urzędzie Pocztowym w Tarnobrzegu. Z czasem awansował do stanowiska zastępcy naczelnika. Od 4 lipca do 14 sierpnia 1927 roku odbył sześciotygodniowe ćwiczenia w rezerwie. 14 października 1928 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożar- nej w Tarnobrzegu. 31 maja 1936 roku był fundatorem gwoździa do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszowie. Był członkiem Związku Strzeleckiego i Związku Oficerów Rezerwy. 8 września 1939 roku wraz z innymi urzędnikami ewakuował się z Tarnobrzega na wschód. Dotarł w rejon Kowla. 17 września 1939 roku, po wkroczeniu na te tereny armii sowieckiej, zdecydował się na powrót do Tarnobrzega. Do miasta dotarł pod koniec września. Pracu- jąc na poczcie współpracował z Władysławem Jasińskim „Jędrusiem”, pierwszym organizatorem konspiracji w Tarnobrzegu, twórcą oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, w którym służyli jego trzej synowie. Kon- trolował korespondencję do władz niemieckich, przechwytując listy, które zawierały donosy. Był oficerem I Placówki kryptonim „Pszeni- ca” w Obwodzie Tarnobrzeg Armii Krajowej. 30 marca 1943 roku, po rozbiciu więzienia w Mielcu przez oddział „Jędrusiów”, został aresztowany wraz z żoną w grupie wielu mieszkańców Tarnobrzega, któ- rych Niemcy podejrzewali o prowadzenie działalności konspiracyjnej. Osadzono go w obozie w Pustkowie. 13 kwietnia 1943 roku został zamordowany (oficjalne pismo przy- słane do rodziny przez władze obozowe, jako przyczynę śmierci poda- wało samobójstwo). Miejsce pochówku nieznane. Jego symboliczny grób znajduję się na Cmentarzu Komunalnym w Tarnobrzegu. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się na Cmenta- rzu Wojskowym w Tarnobrzegu. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęconej pole- głym i zamordowanym członkom „Odwetu” i „Jędrusiów”. Był żonaty z Walerią z d. Wiącek, (aresztowaną 30 marca 1943 roku i osadzoną w obozie w Pustkowie). Miał trzech synów, Władysława

94 95 (1919–1943), członka oddziału partyzanckiego „Jędrusie”; Zygmunta (1921–2012), członka oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, inżyniera; Romana (1925–1998), członka oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, inżyniera.

Centralne Archiwum Wojskowe AP 2092, OD 16.XI.1936; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1900/01, s. 9; Andrzej Biernat, O. Se- bastian Młodecki i Akcja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 6, 2014, s. 5; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, Warszawa 1990, s. 162; Mieczysław Korczak, Życie na włosku, Staszów 1997, 35–36; Rocznik oficerski 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; I Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gim- nazyum w Dębicy za rok szkolny 1907/1908, Dębica 1908, s. 66; II Sprawoz- danie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Dębicy za rok szkolny 1908/1909, Dębica 1909, s. 55–56; Sławomir Stępak, Sztandary Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu dzisiejszego Tarnobrzega z okresu międzywojennego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 86; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodo- meryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1912, Lwów 1912, s. 335; Szematyzm 1913, s. 326; Szematyzm 1914, s. 327; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarno- brzeg 2005, wg indeksu; Tadeusz Zych, Związek Walki Zbrojnej – Armia Kra- jowa w obwodzie tarnobrzeskim 1939–1945, Tarnobrzeg 2004, wg indeksu; Tadeusz Zych, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008, wg indeksu; Tadeusz Zych, Hyjek Stanisław, (w:) Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998, s. 39; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 71–72.

94 95 Władysław HYJEK (1919–1943)

Żołnierz oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, ps. „Lord”, „Milord”.

Urodzony 2 grudnia 1919 roku w Dzikowie. Syn Stanisława, za- stępcy naczelnika poczty w Tarnobrzegu, i Walerii z d. Wiącek. Od 1926 roku uczęszczał do Publicznej Szkoły Powszechnej 7-klasowej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1934 roku podjął naukę w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnow- skiego w Tarnobrzegu. Był członkiem III zastępu „Rysiów” w I Dru- żynie Harcerzy im. Generała Henryka Dąbrowskiego. Działał również w szkolnym hufcu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fi- zycznego oraz Związku Młodej Polski kierowanym przez Władysława Jasińskiego. W czasie okupacji niemieckiej kontynuował naukę na tajnych kompletach, które zbierały się w mieszkaniu p. Dąbków nad sklepem „Bratniak” obok kościoła OO. Dominikanów w Tarnobrzegu. W paź- dzierniku 1939 roku znalazł się w trzonie tajnej organizacji założonej przez Władysława Jasińskiego. Początkowo pomagał w wydawaniu opracowywanych z nasłuchu „Wiadomości Radiowych” oraz maga- zynowaniu powrześniowej broni. W listopadzie i grudniu 1939 roku uczestniczył w nocnych wyprawach po broń do pobliskich lasów oraz bagien za Ocicami, zorganizowanych przez Władysława Jasińskie- go. Gdy w marcu 1940 roku przekształcono „Wiadomości Radiowe”

96 97 w wydawaną cyklicznie gazetę „Odwet”, organizacja nosząca taką samą nazwę przyjęła wszelkie formy konspiracyjnej pracy. Hyjek był kolporterem „Odwetu”. Od początków 1942 roku był w oddziale partyzanckim „Jędrusie”. 3 marca 1942 roku, razem z dziesięcioma „Jędrusiami”, wyjechał do Warszawy na kurs motocyklowo-samochodowy, który trwał od 10 marca do 15 kwietnia i odbywał się w szkole inż. Sroczyńskiego. Po zakończeniu kursu zdał egzamin i uzyskał prawo jazdy. Pomysł wzię- cia udziału w takim kursie wynikał z dalekosiężnych planów Włady- sława Jasińskiego, który zamierzał stworzyć jednostkę zmotoryzo- waną. 25 marca 1943 roku uczestniczył w nieudanej próbie rozbicia więzienia w Mielcu zorganizowanej przez porucznika Kazimierza Bo- gacza „Bławata”. 26 lipca 1943 roku „Lord” został zaskoczony przez niemieckich żandarmów w Zarzeczu koło Koprzywnicy. Bronił się zza stodoły, aż do utraty przytomności z powodu odniesionej rany. Nieprzytomny zo- stał zabrany przez Niemców. Umieszczono go w więzieniu w Sando- mierzu. Mimo okrutnego śledztwa nikogo nie wydał. Został rozstrzelany w lesie koło Kleczanowa. Prawdopodobnie 30 lipca 1943 roku. Miejsce pochówku nieznane. Jego symboliczny grób znajduję się na Cmentarzu Komunalnym w Tarnobrzegu. Rozkazem Komendy Głównej AK z 11 listopada 1913 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych i mianowany na stopień podporucznika czasu wojny. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się na Cmenta- rzu Wojskowym w Tarnobrzegu. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci członków organizacji podziemnej „Odwet” oraz „Jędrusiów”, a także na tablicy w Kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy poświęconej tarnobrzeski harcerzom, którzy ofiarą życia potwierdzili swą wierną służbę Bogu i Polsce.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzi- kowa 1889–1946, lp. 52/1919, s. 163; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarno-

96 97 brzegu, Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1927/28, klasa II, s. 11; Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1928/29, klasa IIIb, s. 9; Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej mę- skiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1930/31, klasa V, s. 18; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912– 1949, Tarnobrzeg 1995, wg indeksu; Adam F. Baran, Tarnobrzeskie harcerstwo 1912–1949, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 10; Adam F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Adam F. Baran, Tarnobrzescy harcerze w organizacjach konspiracyjnych w latach 1939–49, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 2, 1991, s. 35; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarno- brzega, Tarnobrzeg 2005, s. 51, 76; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, War- szawa 1990, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Z kart tajnego harcerstwa, Siarka, nr 37, 1991, s. 4; Włodzimierz Gruszczyński, Historia Odwetu i „Ję- drusiów”, Zagnańsk 2014, wg indeksu; Mieczysław Korczak, Życie na wło- sku, Staszów 1997, 35–36; Księga rodowodów I Drużyny Harcerzy im. Gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu z lat 1927–1939 (fragmenty), oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 57; Liceum Ogól- nokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 149; Piotr Sierant, Zarys dziejów konspiracyjnego pisma „Odwet”, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, T. VI, 1966, s. 230; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 20; Tadeusz Szewera, Szkoła przy zasłoniętych oknach, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 7, 1993, s. 38; Tadeusz Szewera, Dokumentalna opowieść o wyczynie „Jędrusiów”, Zeszyty Kombatanckie, nr 33, 2002, s. 17; Szkoła przy zasłoniętych oknach. Z dziejów szkolnictwa w czasach okupacji hitlerowskiej na terenie dzisiejszego województwa tarnobrzeskiego, red. Andrzej Meissner, Rzeszów 1992, wg indeksu; Tadeusz Zych, Hyjek Władysław, (w:) Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998, s. 39–40; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 72–73.

98 99 Zygmunt HYJEK (1921–2012)

Żołnierz oddziału partyzanckiego „Jędrusie”, ps. „Imek”, magister inżynier budownictwa.

Urodzony 1 lutego 1921 roku w Dzikowie. Syn Stanisława, zastęp- cy naczelnika poczty w Tarnobrzegu, i Walerii z d. Wiącek. W 1927 roku podjął naukę w Publicznej Szkole Powszechnej mę- skiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Od 1934 roku uczęszczał do Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarno- brzegu. Był członkiem I Drużyny Harcerzy im. Generała Henryka Dą- browskiego. Działał również w szkolnym hufcu Przysposobienia Woj- skowego i Wychowania Fizycznego. Od 9 września 1939 roku, w składzie gimnazjalnego hufca Przy- sposobienia Wojskowego dowodzonego przez podporucznika Józefa Sarnę, uczestniczył w obronie przeprawy na Wiśle w rejonie Skalnej Góry w Tarnobrzegu. 11 września, wykonując rozkaz podporucznika Sarny, uczniowie zakopali broń i pod dowództwem komendanta tarnobrzeskiego „Strzelca”, sierżanta Stanisława Markiewicza wycofali się za San. Dotarli do Zamościa, gdzie w obliczu wejścia na Lubel- szczyznę wojsk sowieckich hufiec został rozwiązany. Udało mu się szczęśliwie wrócić do domu. W listopadzie 1939 roku wszedł do tajnego zastępu starszoharcerskiego „Orły” zorganizowanego przez Tadeusza Dąbrowskiego „Orła Wędrownego”. Była to pierwsza harcerska „piątka”, przeznaczona

98 99 przede wszystkim do zadań bojowych. Uczestniczył w akcji groma- dzenia broni i zabezpieczania mienia harcerskiego. Na przełomie stycznia i lutego 1940 roku, gdy zaistniała groźba aresztowania dzia- łających w konspiracji harcerzy, wraz z grupą najbardziej zaangażo- wanych ukrył się w Klimontowie. Gdy minęło zagrożenie wszyscy wrócili do Tarnobrzega. Od 1941 roku był członkiem oddziału partyzanckiego „Jędrusie”. W 1941 roku został skierowany do Krakowa, gdzie uczęszczał do szkoły mechanicznej. W 1944 roku powrócił do oddziału. W lipcu 1944 roku, w momencie rozpoczęcia akcji „Burza”, gdy oddział „Ję- drusiów” wszedł w skład 2 pułku piechoty Legionów AK, został żoł- nierzem w 4 kompanii. Uczestniczył w koncentracji oddziałów Armii Krajowej i marszu na pomoc powstańczej Warszawie. A gdy to stało się niemożliwe, brał udział w walkach na Kielecczyźnie, na zapleczu frontu, gdzie 2 pułk piechoty Legionów AK stoczył kilkadziesiąt bitew i potyczek z wojskami niemieckimi. Wziął udział we wszystkich walkach pułku. W grudniu 1944 roku, po rozwiązaniu pułku w lasach siekierzyńskich został wysłany do Krakowa w celu organizacji kwater i dokumentów dla demobilizowanych żołnierzy oddziału. W 1945 roku podjął studia na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym Politechniki Śląskiej w Gliwicach. W 1950 roku ukończył studia uzy- skując dyplom magistra inżyniera budownictwa. Podjął pracę w firmie projektowej w Gliwicach. Następnie pracował w Krakowie i w Hucie w Częstochowie. Po czym przeszedł na rentę ze względu na ciężką chorobę. W latach siedemdziesiątych zamieszkał w Myślenicach, gdzie jego żona została ordynatorem Oddziału Wewnętrznego w miejscowym Szpitalu Rejonowym. Zmarł 18 listopada 2012 roku w Myślenicach. Spoczywa na Cmen- tarzu Komunalnym w Myślenicach. Żonaty z pochodzącą z Tarnobrzega Janiną z d. Oko (1923–2014), lekarką. Miał dwóch synów Wojciecha i Andrzeja.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzi- kowa 1889–1946, lp. 15/1921, s. 193; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarno-

100 101 brzegu, Katalog klasowy Publicznej Szkoły Powszechnej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1927/28, klasa I, s. 6; Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1930/31, klasa IV, s. 8; Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1931/32, klasa IV, s. 13; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1932/33, klasa VIa, s. 17; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tarnobrzeg 1995, wg indeksu; Adam F. Baran, Tarnobrzeskie harcerstwo 1912–1949, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 10; Adam F. Baran, Tarnobrzescy harcerze w organizacjach konspiracyjnych w latach 1939–49, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 2, 1991, s. 34–35; Adam F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dzie- jów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 51; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, Warszawa 1990, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków, 1992, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Z kart tajnego harcerstwa, Siarka, nr 37, 1991, s. 4; Włodzimierz Gruszczyński, Historia Odwetu i „Jędrusiów”, Zagnańsk 2014, wg indeksu; Mieczysław Korczak, Życie na włosku, Staszów 1997, 35–36; Księga rodo- wodów I Drużyny Harcerzy im. Gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu z lat 1927–1939 (fragmenty), oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Histo- ryczne, nr 5, 1993, s. 59; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 149; Politechnika Śląska 1945–1955, Gliwice 1957, s. 250; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1950/51, Gliwice 1952, s. 160; Piotr Sierant, Zarys dziejów konspiracyjnego pisma „Odwet”, Rocznik Histo- rii Czasopiśmiennictwa Polskiego, T. VI, 1966, s. 230; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 21; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 75; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

100 101 Bolesław Iżewski (1890-1940)

Podinspektor Policji Państwowej.

Urodzony 30 stycznia 1890 roku w Olejowej Korolówce koło Czer- niowiec. Syn Wincentego i Antoniny z d. Rawska. Uczęszczał do Gimnazjum w Kołomyi, a następnie do Gimna- zjum w Buczaczu. 5 lipca 1910 roku zdał maturę w Gimnazjum w Buczaczu. Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu we Lwowie. Odbył jednoroczną służbę wojskową w armii austro-wę- gierskiej. 1 sierpnia 1914 roku został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. Służył w 95 pułku piechoty. Ukończył kurs kara- binów maszynowych w Mikulicach koło Pragi. Od 4 czerwca 1915 roku walczył na froncie rosyjskim. 4 listopada 1915 roku otrzymał awans na stopień chorążego. 8 listopada 1915 roku został ciężko ranny. Przebywał w szpitalu do lipca 1916 roku. Po wyleczeniu wrócił do 95 pułku piechoty. Po upadku Austro-Węgier dotarł do Stanisławowa. Od 1 listopada 1918 roku do 22 maja 1919 roku ukrywał się w Stanisławowie, zajętym przez oddziały ukraińskie. Działał w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. 1 czerwca 1919 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W stopniu podporucznika został oficerem prowiantowym w 19 pułku piechoty. Od 20 września 1919 roku służył w Polskiej Żandarmerii Krajowej we Lwowie przy Dowództwie Okręgu Generalnego Lwów. 1 grudnia

102 103 1919 roku, jako oficer tej formacji, automatycznie przeszedł do Policji Państwowej. Od 1920 roku służył w Komendzie Powiatowej Policji Państwowej w Tarnobrzegu. Następnie pełnił służbę jako oficer in- spekcyjny w Tarnopolu (od 1 stycznia 1924 do 1 września 1929 roku) i w Toruniu (od 4 września 1929 do stycznia 1930 roku). 1 stycznia 1924 roku został mianowany nadkomisarzem, a 1 stycznia 1930 roku podinspektorem. Od 2 stycznia 1930 roku był oficerem w Wydziale IV Komendy Głównej Policji w Warszawie. Od 31 maja 1930 roku był wykładowcą w Szkole Oficerskiej Policji Państwowej w Warsza- wie. Od 27 lipca 1935 roku służył w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Warszawie. 6 października 1936 roku został oficerem inspekcyjnym Komendy Wojewódzkiej Policji w Brześciu nad Bugiem. Po wkroczeniu armii sowieckiej do Brześcia został aresztowany przez NKWD. Osadzono go w obozie specjalnym NKWD w Ostaszkowie. W kwietniu 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku więzienia w Twerze. Jego nazwisko znajduje się na Liście Wywozowej nr 026/2 z 7 kwietnia 1940 roku, pozycja 59. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje. Odznaczony Srebrnym i Brązowym Krzyżem Zasługi, Meda- lem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Krzyżem Kampanii Wrześniowej oraz Srebrnym i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę. Postanowieniem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 10 września 2009 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Zasługi za Dzielność. Decyzją prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 5 październi- ka 2007 roku został pośmiertnie awansowany na stopień inspektora. Awans ogłoszono 9 listopada 2007 roku w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Jego nazwisko umieszczono na tablicy epitafijnej Pomnika Katyńskiego w Łodzi. Był żonaty (w 1920 roku) z Marią z d. Włodarska. Miał syna Sta- nisława.

102 103 Centralne Archiwum Wojskowe AP 49; Archiwum Parafialne w Tarno- brzegu-Miechocinie, Księga Zapowiedzi Przedślubnych Parafii Miechocin 1910-1923, Lp. 59/1920; Egzamin dojrzałości w gimnazyum w Buczaczu, Gazeta Lwowska nr 167, 26 lipca 1910, s. 4; Miednoje. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, T. 1, A-Ł, Warszawa 2006, s. 278; Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, opr. Adam Moszyński, Londyn 1982, s. 238; Lista ostaszkowska. Spis polskich policjantów i funkcjonariuszy służb granicznych zamordowanych i zaginionych po 1 września 1939 roku, red. Andrzej Misiuk, Szczytno 1993, s. 153; Monitor Polski, nr 4, 2009, s. 185; Rocznik Oficerski, 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Rozstrzelani w Twerze, Warszawa 1997, s. 256; Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Tele- fonicznej 1935–1936, Warszawa 1935, s. 109; Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej 1938–1939, Warsza- wa 1938, s. 136; Spis abonentów sieci telefonicznej M. St. Warszawy PAST Warszawskiej Sieci Okręg. PPTT rok 1939–1940, Warszawa 1939, s. 152; IX. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1908, Buczacz 1908, s. 70; X. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bucza- czu za rok szkolny 1909, Buczacz 1909, s. 72; XI. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1910, Buczacz 1910, s. 87; Wła- dysław Strzelecki, Bezpieczeństwo na ziemiach Polski. Od kmiecia grodowego do granatowej armii, Warszawa 1934; Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 347, 778; Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warsza- wa 1922, s. 41; informacje Sławomira Stępaka.

Tabliczka pamiątkowa w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

104 105 Adam JAGOSZEWSKI (1888–1961)

Urzędnik, zastępca powiatowego delegata rządu, wicestarosta tarnobrzeski, zastępca kierownika Rady WiN Tarnobrzeg, ps. „Ślepowron”, „Eminowicz”.

Urodzony 16 grudnia 1888 roku w Żydaczowie koło Stanisławowa. Syn Mariana, nauczyciela, i Marii z d. From. W 1906 roku zdał maturę. Pracował jako urzędnik w Żydaczowie. 7 marca 1909 roku był delegatem żydaczowskiego koła Towarzystwa Szkoły Ludowej na zjazd Okręgu lwowskiego TSL. Od 1913 roku był sekretarzem w Urzędzie Miejskim w Mikołajowie w powiecie żydaczowskim. W czasie I wojny światowej walczył w armii austro- -węgierskiej. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich walczył w obronie Lwowa. Następ- nie wziął udział w walkach z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej i w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie został zdemobilizowany w stopniu sierżanta. W latach dwudziestych podjął pracę w Wydziale Powiatowym w Starym Samborze. W 1923 roku został prezesem starosamborskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od 1926 roku był sekretarzem Wydziału Powiatowego w Starym Samborze. Na początku lat trzydziestych podjął pracę w Wydziale Powiatowym w Tarnobrzegu. Co najmniej od 1936 roku był sekretarzem tarnobrzeskiego Wydziału Powiatowego. W 1936 roku został zastępcą Prze- wodniczącego Komisji Rozjemczej Ubezpieczalni Społecznej w Tar-

104 105 nobrzegu. 22 grudnia 1938 roku został wybrany członkiem zarządu utworzonego w Tarnobrzegu Powiatowego Komitetu Pomocy Dzie- ciom i Młodzieży. W latach 1940–1944 był przewodniczącym delegatury Rady Głów- nej Opiekuńczej w gminie Tarnobrzeg. Był również członkiem Rady Szpitalnej w Tarnobrzegu. Podczas okupacji niemieckiej został umieszczony na liście zakładników, którzy w razie zbrojnych akcji przeciwko Niemcom mieli zostać rozstrzelani. Od 1940 roku udzielał się w tarnobrzeskim oddziale Polskiego Czerwonego Krzyża, organizacji dzia- łającej legalnie na terenie okupacji niemieckiej. 16 marca 1942 roku został aresztowany w Rzeszowie po wykryciu przez funkcjonariuszy gestapo akcji fałszowania niemieckich dokumentów. Przez sześć mie- sięcy był przetrzymywany i poddawany przesłuchaniom. Zwolniono go wobec braku dowodów potwierdzających jego udział w konspiracji. Kierował pracą administracji zmilitaryzowanej „Teczka” na terenie powiatu tarnobrzeskiego. Po scaleniu „Teczki” z Delegaturą Rządu na Kraj na przełomie 1943 i 1944 roku został zastępcą powiatowego delegata rządu na kraj Leonarda Madeja. Od wiosny 1944 roku był członkiem dyrekcji Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Dostawa” w Tarnobrzegu. 11 sierpnia 1944 roku, gdy Leonard Madej, powiatowy delegat rzą- du na kraj otrzymał od wysłannika władz sowieckich, które wkroczyły do Tarnobrzega, propozycję organizacji władzy w mieście i powiecie tarnobrzeskim, został członkiem Powiatowej Rady Narodowej, skła- dającej się z ośmiu osób. Następnie został zastępcą starosty tarnobrzeskiego Leonarda Madeja. Jednak już we wrześniu 1944 roku pod naciskiem tarnobrzeskich władz Polskiej Partii Robotniczej musiał zrezygnować z tej funkcji. W pierwszych dniach października 1944 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy UB, w związku z falą represji jaka dotknęła tarnobrzeskie środowisko konspiracyjne. Osadzono go w areszcie Powia- towego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnobrzegu. 2 listopada 1944 roku został uwolniony w wyniku akcji rozbicia więzienia przeprowadzonej przez żołnierzy Armii Krajowej pod dowództwem porucznika Kazimierza Bogacza „Bławata”. Po odzyskaniu wolności

106 107 wrócił do działalności konspiracyjnej. Początkowo w organizacji NIE, a następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszeniu Wol- ność i Niezawisłość. Był współtwórcą tych organizacji w Tarnobrzegu. W lutym lub marcu 1945 roku uczestniczył w odprawie w lokalu przy ul. Kolejowej w Tarnobrzegu, w której brali udział Hieronim Dekutow- ski „Zapora”, Marian Kosior „Mak”, Józef Trojnar „Margani” i Stefan Roś „Jawor”, podczas której omawiano ówczesną sytuację polityczną. Przybyły z Londynu kapitan o nieustalonym nazwisku, postulował by żołnierze AK wchodzili w struktury nowej władzy. Wywołało to zde- cydowany sprzeciw większości obecnych, którzy byli zdecydowani kontynuować walkę z nowym wrogiem. W tarnobrzeskiej Radzie WiN był zastępcą kierownika Rady oraz kierownikiem referatu informacyjnego. Na podstawie informacji uzy- skiwanych od informatorów sporządzał raporty miesięczne wysyłane do Okręgu WiN w Rzeszowie. Jego informatorami byli m.in.: major Paweł Kowalski, kierownik referatu wojskowego w tarnobrzeskim starostwie, Eugeniusz Dąbrowski, skierowany przez WiN do pracy jako pracownik cywilny w Komendzie Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Tarnobrzegu, przedwojenny policjant Wacław Raczyński i Dominik Głowacki z Radomyśla. Zbierano informacje dotyczące m.in. nastro- jów ludności, zachowania UB i MO, działalności partii politycznych, miejsc stacjonowania wojsk sowieckich i ich zachowania. W czerwcu 1946 roku, zagrożony aresztowaniem, opuścił Tarno- brzeg i zamieszkał w Krakowie. Od 10 lipca 1946 roku pracował jako kasjer w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W marcu 1948 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy UB. 26 marca 1948 roku postanowienie o aresztowaniu wydała Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Rzeszowie. Przewieziono go do aresztu PUBP w Tarno- brzegu, gdzie został poddany brutalnemu śledztwu. Od 30 kwietnia 1948 roku przebywał w areszcie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeń- stwa Publicznego w Rzeszowie, a od 7 maja 1948 roku w więzieniu na zamku Lubomirskich. 13 czerwca 1948 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie pod przewodnictwem kapitana Aleksandra Borowskiego, skazał go na 15

106 107 lat więzienia z artykułu 86 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego. 18 lutego 1949 roku został przewieziony do Centralnego Zakładu Karnego we Wronkach (zapisany pod numerem 1052/50 w Księdze Głównej Więźniów ZK Wronki). Z uwagi na zły stan zdrowia, postanowieniem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie z 23 listopada 1954 roku, udzielono mu przerwy na odbywanie kary przez okres roku (od 30 listopada 1954 do 30 listopada 1955). Zwolniony z więzienia 30 listopada 1954 roku. Podczas zwolnienia przebywał w Tarnobrzegu. Posta- nowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie z 18 lipca 1956 roku wyrok złagodzono na podstawie amnestii, karę uznano za odbytą – a sprawę umorzono. Do więzienia już nie powrócił. Ostatnie lata życia spędził w Krakowie. Zmarł 25 lipca 1961 roku w Krakowie. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Żonaty z Jadwigą z d. Strońska. Miał dwóch synów: Jerzego, żoł- nierza AK i drugiego, którego danych nie udało się ustalić.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Rada Główna Opiekuńcza Kraków. Sprawozdanie Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Dębicy za lata 1941- 1942, syg. 704, k. 32; Archiwum IPN Oddział w Rzeszowie, Charakterysty- ka Nr 3 WiN Okręg Rzeszów, Kwestionariusz osobowy A. Jagoszewskiego, sygn. 05/4, Akta operacyjne L. Madeja i in. sygn. 05/4, k. 78–80, Akta sprawy przeciwko D. Głowackiemu i in. sygn. 107/707, t. 1–2, Akta śledcze przeciwko W. Raczyńskiemu, syg, 65/20, k. 12–14; Adam F. Baran, Tarnobrzeg. Szki- ce z dziejów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Adam F. Baran, Tarnobrzeski Obwód AK w latach 1944–1945, Studia Rzeszowskie, nr 5, Rzeszów 1998, s. 86; Kazimierz Bogacz „Bławat”, W służbie dla Ojczyzny, cz. II, Relacje i wspomnienia z wydarzeń w latach 1939–1946, Tarnobrzeg 1993, wg indeksu; Sebastian Burghart, Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Pu- blicznego w Tarnobrzegu w latach 1944–1956, (w:) Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 36, 2011, s. 10, 86, 135; Józef Hampel, Stosunki społeczne i polityczne w okresie II Rzeczypospolitej, (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; Informator o nielegalnych anty- państwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Lu-

108 109 dowej w latach 1944-1956, Lublin 1993, wg indeksu; Mariusz Krzysztofiński, Adam Jagoszewski, (w:) Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, Kraków – Warszawa – Wrocław 2004, t. III, s. 225– 227; Mariusz Krzysztofiński, Duchowieństwo w strukturach Rady WiN Tar- nobrzeg, Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 19–20, 2003, s. 191; Kurs instruk- cyjno-informacyjny dla wójtów, sołtysów i gromadzkich Komisyj Rewizyjnych w Tarnobrzegu, Głos Gminy Wiejskiej i Gromady, nr 15/16, 16 sierpnia 1938, s. 236; Tadeusz Łaszczewski, W sprawie tarnobrzeskiego Obwodu AK w latach 1944–1945, Studia Rzeszowskie, nr 6, Rzeszów 1999, s. 313; Zbigniew Nawrocki, Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944–1949, Rzeszów 1998, wg indeksu; Grzegorz Ostasz, Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941–1945, Rzeszów 1996, wg indeksu; Grzegorz Ostasz, Okręg Rze- szowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracja, struktura, dzieje, Rzeszów 2006, wg indeksu; Grzegorz Ostasz, Schemat organizacyjny Okręgu WiN Rzeszów (1945–1947). Uzupełnienia, Zeszyty Historyczne WiN- -u, nr 8, 1996, s. 36; Leszek Popiel, Organizacje poakowskie („NIE”, DSZ, WiN) na terenie powiatu Tarnobrzeg, Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 7, 1995, s. 16–17, 19; Protokół Zjazdu Okręgu lwowskiego d. 7 marca 1909 r., Prze- wodnik Oświatowy, Lwów czerwiec 1909, s. 294; Kazimierz Reczek, Spotka- nie z wolnością, (w:) Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 9, marzec 1995, s. 25; Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN w dokumentach UB (1945–1949), oprac. Tomasz Balbus, Zbigniew Nawrocki, Warsza- wa 2001, wg indeksu; Skarbimir Socha „Jaskółka”, Czerwona śmierć czyli narodziny PRL, Stalowa Wola 2000, wg indeksu; Sprawozdanie z działalno- ści Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu za rok 1936, Tarnobrzeg 1937, s. 5; Sprawozdanie z działalności Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu za rok 1937, Tarnobrzeg 1938, s. 4; Statut spółki drogowej, Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego, nr 12, 1926, s. 6; Sławomir Stępak, Z dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrzegu do 1939 roku, Tarnobrzeskie Ze- szyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 35; Sławomir Stępak, Z dziejów władz powiatowych w Tarnobrzegu, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 23, 2003, s. 30; Mirosław Surdej, Rozbicie aresztu PUBP w Tarnobrzegu – 2 listopada 1944 r., Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 26/27, 2007, s. 268; Szkoła przy za- słoniętych oknach. Z dziejów szkolnictwa w czasach okupacji hitlerowskiej

108 109 na terenie dzisiejszego województwa tarnobrzeskiego, red. Andrzej Meissner, Rzeszów 1992, wg indeksu; Wojewódzki Komitet Pomocy Dzieciom i Mło- dzieży we Lwowie. Sprawozdanie z działalności za czas od 1 września 1937 do 31 sierpnia 1938 r., Lwów 1939, s. 97; Z Okręgu III (samborskiego), Prze- wodnik Gimnastyczny „Sokół”, nr 6, Lwów czerwiec 1923, s. 16; Andrzej Za- górski, Schemat organizacyjny WiN (1945–1947). Okręg WiN Rzeszów (próba rekonstrukcji), Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 6, 1995, s. 56, 82; Tadeusz Zych, Jagoszewski Adam, (w:) Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 3, Tar- nobrzeg 2007, s. 36–37; Tadeusz Zych, Związek Walki Zbrojnej – Armia Kra- jowa w obwodzie tarnobrzeskim 1939–1945, Tarnobrzeg 2004, wg indeksu; Tadeusz Zych, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008, wg indeksu; informacje Mariana Kosiora z Tarnobrzega.

110 111 O. Piotr (imię zakonne Bruno) JANIEWSKI (1884–1940)

Przeor klasztoru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu.

Urodzony 2 czerwca 1884 roku w miejscowości Lackie Małe koło Złoczowa. Uczęszczał do Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. 8 listopada 1903 roku wstąpił do Zakonu OO. Dominikanów przyjmując imię zakonne Bruno. Po odbyciu nowicjatu w Krakowie, 13 listopada 1904 roku złożył profesję zakonną. Ukończył studia filozoficzne w Kolegium Dominikańskim w Krakowie i studia teologiczne w do- minikańskim Studium Generalnym we Lwowie. 19 kwietnia 1908 roku otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa Władysława Bandurskie- go, sufragana lwowskiego. Od 1909 roku przebywał w konwencie w Tarnobrzegu. Był kate- chetą w Szkole Realnej. W 1909 roku, jako delegat grona nauczycielskiego szkoły, wszedł do Wydziału nowo powstałego Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowackiego, prowadzącego bursę dla uczniów Szkoły Realnej. Był członkiem tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1913 roku mianowano go prefektem i katechetą w Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie. W sierpniu 1914 roku został powołany rozkazem mobilizacyjnym, jako kapelan rezerwy, do wojska austro-węgierskiego i mianowany kapelanem w Komendzie Okręgu Uzupełnień Obrony Krajowej w Kra-

110 111 kowie. Jako kapelan wyruszył z Krakowa z jednostkami armii austro- -węgierskiej wkraczającymi do Królestwa. Wbrew rozkazowi głosił kazania dla żołnierzy w języku polskim. Bronił ludność polską w Kró- lestwie przed brutalnymi rekwizycjami dokonywanymi przez wojska austro-węgierskie. W listopadzie 1914 roku w Przegini pod Ojcowem, obronił w Sądzie Polowym od kary śmierci Polaka, podejrzanego o przecięcie linii telefonicznej. Z tego powodu 24 października 1915 roku został przeniesiony w drodze dyscyplinarnej z frontu wołyńskie- go do Berezy Kartuskiej, gdzie służyli Niemcy, Węgrzy i Czesi. W lutym 1916 roku mianowano go kapelanem w Szpitalu dla Legionistów w Lublinie. Jak napisano w reportażu w Nowościach Ilustrowanych: „Kapelanem szpitala jest ks. Bruno Janiewski. Od chwili wybuchu wojny obecny na froncie rosyjskim, odbył całą kampanię w różnych okolicach i odcinkach, za pełną poświęcenia działalność odznaczony Krzy- żem Zasługi dla Duchownych. Od chwili otwarcia lubelskiego szpitala przydzielony tutaj przez c. i k. Naczelną Komendę Armii, pracuje tutaj z całym oddaniem się i poświęceniem, zyskując sobie należny szacunek otoczenia, uznanie przełożonych i miłość Legionistów, którzy z całą uf- nością odnoszą się we wszystkich sprawach do swego zacnego duszpa- sterza”. Odwiedzający szpital brygadier Józef Piłsudski prosił go „by się serdecznie zajął jego chłopcami, bo oni dużo przeszli na froncie”. W czasie podróży służbowych przewoził różne dokumenty legionowe. 10 lutego 1917 roku, po rozwiązaniu szpitala, wrócił do służby w armii austro-węgierskiej. Po kryzysie przysięgowym ukrywał w Lublinie Legionistów przed wcieleniem do wojska austriackiego. 18 października 1918 roku uczestniczył w pochodzie w Lublinie z racji ogłoszenia niepodległości Polski przez Ententę, za co został skazany na 2 tygodnie aresztu domowego. 1 listopada 1918 roku wstą- pił do Wojska Polskiego. W tym samym miesiącu zorganizował szpital dla rannych w Lublinie i został jego kapelanem. W lutym 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych oficjalnie mianowało go kapelanem Szpitala nr 3 w Lublinie. W maju 1919 roku został proboszczem 7 Dywizji Piechoty formu- jącej się w rejonie Częstochowy. 6 sierpnia 1919 roku w piątą rocznicę

112 113 wkroczenia pierwszych wojsk polskich do Królestwa, wygłosił uroczy- stą homilię w czasie Mszy Świętej odprawionej przed klasztorem ja- snogórskim. W listopadzie 1919 roku został mianowany proboszczem 6 Dywizji Piechoty. W jej składzie wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, walcząc m.in. z I Armią Konną Siemiona Budionnego. We wniosku o odznaczenie Krzyżem Walecznych napisano: „Dnia 6 lipca 1920 roku przy odwrocie 2 Armii spod Równa na Łuck został zaatako- wany tabor 6 Dywizji na wysokości Ołyki. Wśród ogólnego popłochu oficerów i szeregowych taboru, jedynie ks. Janiewski nie tylko nie stracił głowy, ale zebrawszy ludzi stawił opór, aż do zlikwidowania tego epizo- du. Z podobną dzielnością osobistą wykazał się we wszystkich akcjach 6 Dywizji w szeregu walk na froncie północnym i na froncie wschodnim (Korosteń – Równe – Łuck – Brody – Lwów – Złoczów). Jest kapelanem i żołnierzem bez zmazy. Krzyż Walecznych jest minimalną nagrodą na jaką zasłużył za swoją dzielność i nieustraszoną odwagę, która była przykładem dla wojska”. Wniosek poparli: gen. Kazimierz Raszewski, dowódca 2 Armii i gen. Stanisław Szeptycki, dowódca Frontu Północ- no-Wschodniego. W lipcu 1920 roku w czasie nocnego odwrotu spod Płoskirowa został ranny. Po wojnie zweryfikowany w stopniu starszego kapelana pełnił funkcję proboszcza 6 Dywizji stacjonującej w Krako- wie. 15 stycznia 1921 roku odprawił w Kościele Dominikanów w Kra- kowie Mszę Świętą za poległych oficerów i żołnierzy 20 pułku piechoty. Gdy 19 kwietnia 1921 roku odchodził z 6 Dywizji, jej dowódca gen. Mieczysław Linde napisał: „Ksiądz Janiewski jako proboszcz 6 Dywizji Piechoty od listopada 1919 roku przez cały czas swej pracy przy dywizji, dzięki niepospolitej inteligencji i rzadkim przymiotom pod każdym względem, jako duszpasterz i oficer oddał niezwykłe usługi Dywizji, nie tylko przez podniesienie poziomu moralnego żołnierzy, lecz także przez pracę kulturalno-oświatową. W czasach zaś zeszłorocznych ciężkich walkach Dywizji służył niejednokrotnie z karabinem w ręku, dając pod nieprzyjacielem przykład osobistej dzielności żołnierzowi, podnosząc ciągle upadłego nieraz na duchu żołnierza”. Po demobilizacji wrócił do zakonu. Otrzymał asygnatę do klasztoru w Tarnobrzegu. 1 sierpnia 1922 roku został pierwszym administrato-

112 113 rem nowo utworzonej ekspozytury parafialnej przy klasztorze domini- kańskim, która 12 lat później została przemianowana na samodzielną parafię. 24 listopada 1924 roku wybrano go przeorem tarnobrzeskiego konwentu. Był katechetą w miejscowej Szkole Powszechnej oraz opiekunem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży w parafii dominikań- skiej. Cenne okazy mineralogii przekazał do gabinetu przyrodniczego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego. Przemawiał w czasie odsłonięcia tablicy pamiątkowej ku czci Stanisława Sobińskiego, pierwszego dyrektora Szkoły Realnej w Tarnobrzegu, w czasie uroczy- stości 25-lecia powstania Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego obchodzonych 6 października 1935 roku. 14 grudnia 1926 roku został przeorem konwentu we Lwowie. Od 1931 roku był kaznodzieją w klasztorze Potoku Złotym na Podolu. 18 grudnia 1931 rok ponownie został wybrany przeorem w tarnobrzeskim klasztorze. Przygotował uroczystości ponownej koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej, które odbyły się 8 września 1933 roku. Od 16 listopada 1933 roku był proboszczem parafii tarnobrzeskiej. 31 maja 1936 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Koła Żywe- go Różańca w Mokrzyszowie. 23 grudnia 1936 roku złożył rezygnację z funkcji jakie pełnił w tarnobrzeskim konwencie i wyjechał jako ka- znodzieja do klasztoru w Gidlach. Od 23 grudnia 1937 roku był przeorem w klasztorze w Bohorodczanach na Podolu. Zmarł 1 kwietnia 1940 roku w Bohorodczanach. Spoczywa na miejscowym cmentarzu. W „Księdze zmarłych członków Polskiej Prowincji Dominikanów” napisano: „Człowiek prawy, wrażliwy, wczuwający się w kłopoty innych i zawsze przychodzący im z pomocą. Cierpliwie znosił chorobę nowotworową. Pozostawił po sobie błogosławioną pamięć”. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem za Wojnę 1918–1921 i austriackim Krzyżem Zasługi dla Duchownych.

Centralne Archiwum Wojskowe KW 42/J–505, OD 28.02.1938; Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Kronika Konwentu Tarnobrzeg od 1909 r. – [1977], sygn. Tb 89; Awans w c. i k. armii, Gazeta Lwowska,

114 115 nr 189, 21 sierpnia 1914, s. 3; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Ak- cja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 6, 2014, s. 5; Catalogus fratrum ac sororum sacri Ordinis Praedicatorum almae provinciae s. Hyacinthi in Regno Galiciae et Lodomeriae Magnoque Ducatu Cracoviensi pro anno domini 1908, 1913, 1917, 1918, Leopoli 1908, 1913, 1917, 1918; Ca- talogus fratrum ac sororum sacri Ordinis Praedicatorum provinciae s. Hyacin- thi in Polonia anno domini 1920, 1925, 1927, 1928, 1937, Leopoli 1920, 1925, 1927, 1928, 1937; Zygmunt Adam Czernicki, Schematyzm Kościoła Rzymsko- Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafii i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Stan z 1 stycznia 1925 r., Kraków 1925, s. 188; Dziennik Rozkazów Wojskowych, nr 12, 4 lutego 1919, s. 317; Elenchus cleri dioecesis rit. lat. premislensis pro Anno Domini 1924, Premisliae 1924; Elenchus venerabilis cleri tam saecularis quam regularis dioeceseos cracoviensis s. sedi apostolicae immediate subjectae pro anno domini 1913, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, Cracoviae 1913, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918; Głos Lubelski, nr 347, 18 grudnia 1918, s. 3; ks. Tomasz Gunia, Dziesięciolecie Państwowego Gim- nazjum im. Hetm. Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu, (w:) XI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarno- brzegu za rok szkolny 1927/28, Tarnobrzeg 1928, s. 27; Informator Kościoła Katolickiego w Polsce 1935–1937, Warszawa 1936, s. 239, 407; O. Bruno Ja- niewski, Odezwa do serc miłujących Królową Polski Marję!, Róża Duchowna, czerwiec 1933, s. 180–182; Księga zmarłych członków Polskiej Prowincji Do- minikanów (od roku 1900), Warszawa 1987, s. 37; Lucyna Łysiak-Kosowska, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012, s. 57, 106, 114, 158, 168, 171, 443; Nabożeństwo za poległych oficerów i żoł- nierzy 20 pp, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 15, 16 stycznia 1921, s. 4; Pamiątka cudownej koronacji cud. obrazu M. B. w Tarnobrzegu, Róża Du- chowna, październik 1933, s. 320; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934; Rozmaitości, Róża Duchowna, R. 11, 1908, s. 186; Rozmaitości, Róża Duchowna, R. 18/19, 1915/1916, s. 145; Rozmaitości, Róża Duchowna, R. 27, 1928, s. 254; Schematismus archidioecesis leopoliensis ritus latini 1909, 1928, 1929, 1930, 1931, 1938, 1939, Leopoli 1909, 1928, 1929, 1930, 1931, 1938, 1939; Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis

114 115 rit. lat. premisliensis pro anno Domini 1910, 1911, 1912, 1934, 1935, Pre- misliae 1910, 1911, 1912, 1934, 1935; Skorowidz Rzeczypospolitej Polskiej i Księga Adresowa Miasta Krakowa 1926, Kraków 1926, s. 151; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983; Spis właścieli kont czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności PKO 1935, Warszawa 1935, s. 569; Sprawozdanie Dyrektora C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1899, Lwów 1899, s. 61; Sprawozdanie Dyrektora C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1900, Lwów 1900, s. 91; Spra- wozdanie Dyrekcyi C. K. Lwowskiego Gimnazyum im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1901, Lwów 1901, s. 95; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Lwow- skiego Gimnazyum im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1902, Lwów 1902, s. 124; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowac- kiego w Tarnobrzegu za czas od założenia do 31 sierpnia 1911, Tarnobrzeg 1911; IX. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1910 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 25 marca 1911 roku, Tarnobrzeg 1911, s. 20; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od założenia do końca czerwca 1912 roku, Tarnobrzeg 1912, s. 8–9; Sławomir Stępak, Janiewski Piotr, (w:) Dwa symbole Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2004, s. 190–191; Szematyzm 1911, s. 596; Szematyzm 1912, s. 596; Szematyzm 1913, s. 656; Wacław Szetelnicki, Zapo- mniany lwowski bohater ks. Stanisław Frankl, Sandomierz 2001; Szpital dla Legionistów w Lublinie, Nowości Ilustrowane, nr 50, 16 listopada 1916, s. 9; Uroczystości, Goniec Częstochowski, nr 170, 7 sierpnia 1919, s. 2; Wojciech Wiącek, Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie Tarnobrzeskim, Machów 1931, s. 38; Wizytacye kanoniczne dokonane przez Najprzew. Ks. Biskupa Sufrag. Karola Józefa Fischera w roku 1912, Kro- nika Dyecezyi Przemyskiej, z. 11, listopad 1912, s. 378; Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 42; Z kroniki zakonnej, Róża Duchowna, kwiecień 1936, s. 125; Ze Sodalicji Bł. Imeldy, Róża Duchowna, R. 27, 1928, s. 153; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, informacje O. Andrzeja Bielata z klasztoru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu.

116 117 Ferdynand KURAŚ (1871–1929)

Szewc, urzędnik, poeta.

Urodzony 22 lutego 1871 roku w Sobowie. Syn Jana (1843–1907), nauczyciela, pisarza gminnego, i Marii z d. Motyka (1844–1918). Pierwsze lata dzieciństwa spędził w Sobowie i w Kępie, przysiółku Wielowsi, gdzie dziadkowie Agnieszka i Łukasz Kurasiowie prowa- dzili sześciomorgowe gospodarstwo. W 1878 roku przez rok uczęsz- czał do szkółki wiejskiej w Sobowie, gdzie nauczycielem był jego ojciec. Naukę przerwał z powodu kalectwa. W 1878 roku został silnie uderzony wrótnią od stodoły w skroń. Powrót do zdrowia trwał wiele tygodni. Jednak w wyniku tego wypadku utracił słuch, co z kolei do- prowadziło do stopniowego zaniku mowy. Ponieważ pieniądze przysyłane przez ojca, który za pracą wyjechał do Królestwa, nie wystarczały na utrzymanie rodziny, całymi dniami dorabiał oprawiając w szkło religijne obrazki. Gdy w 1881 roku ojciec otrzymał pracę jako gajowy w Świerczynie koło Zakrzówka w Guber- ni Lubelskiej, zabrał tam całą rodzinę. Małoletni Ferdynand pracował w lesie wraz z ojcem i starszym bratem. Po dwóch latach przenieśli się do Zakrzówka, gdzie ojciec znalazł zatrudnienie w cukrowni. W 1884 roku również 13-letni Ferdynand poszedł do pracy w cukrowni. Wy- bierał ze śmieci resztki buraków i czyścił silosy. Później wraz z ró- wieśnikami czyścił kotły z osadzającego się w ich wnętrzu kamienia.

116 117 W styczniu 1886 roku zamknięto cukrownię i Kurasiowie przenieśli się do kolonii Chromówka koło Chełma. Tam pracował przy wyrę- bie drzewa i sypaniu nasypów kolejowych, a następnie w hucie szkła w pobliskiej Rudzie. W 1888 roku wrócili do Sobowa. Przez kilka tygodni pracował przy sypaniu nasypu pod tor kolejowy, który miał biec do Nadbrzezia. W tym samym roku został wysłany na naukę rzemiosła do żydowskiego szewca w Tarnobrzegu. Po czterech latach termino- wania, wyzyskiwany niemiłosiernie przez majstra, wyzwolił się z ter- minu. Początkowo pracował u miejscowego szewca jako czeladnik, a po kilku miesiącach założył własny warsztat szewski, z którym cho- dził od chałupy do chałupy naprawiając buty. Odtąd był w zasadzie jedynym żywicielem rodziny, utrzymując siebie i rodziców. W 1892 roku wynajął domek w Wielowsi, w której zamieszkał z rodzicami. Mimo biedy zaczął sprowadzać książki historyczne. Otrzymywał je również od profesora Stanisława Tarnowskiego z Krakowa. Pomimo głuchoty, która odcięła go od brzmienia żywej mowy i braku wykształ- cenia, od 1893 roku zaczął pisać wiersze, głównie o charakterze oko- licznościowym i patriotycznym. Publikował je w pismach lwowskich, krakowskich i tarnobrzeskich, m.in. w „Krakusie”, „Roli”, „Przyjacie- lu Ludu”, „Piaście”, „Ojczyźnie”, „Słowie Polskim”, „Orle Białym”, „Głosie Ziemi Sandomierskiej”, „Głosie Ziemi Tarnobrzeskiej”, „Ku- rierze Lwowskim” oraz w kalendarzach. Niektóre utwory podpisywał pseudonimem Chłop z nad Wisły. 21 listopada 1893 roku podpisał razem z włościanami z Wielow- si odezwę wzywającą posłów chłopskich do opowiedzenia się czy są za bezpośrednim, tajnym i powszechnym głosowaniem. W maju 1898 roku w czasie pożaru w Wielowsi spłonął dom Kurasiów. W listopadzie 1898 roku za pieniądze pożyczone od sióstr Dominikanek zakupił od Zdzisława Tarnowskiego parcelę budowlaną w Wielowsi. Przeniósł zakupioną komórkę i w niej zamieszkał. W 1905 roku dzięki staraniom Jana Słomki (młodszego) ukazał się jego pierwszy tomik wierszy „Spod chłopskiej strzechy”. W 1906 roku Jan Słomka młodszy i student Uniwersytetu Lwowskiego Hieronim Wirstlein (Wierzyński), brat poety Kazimierza Wierzyńskiego, rzucili w lwowskich gazetach

118 119 „Ojczyźnie” i „Słowie Polskim”, myśl pomocy poecie. W kwietniu 1907 roku wyjechał do Kołomyi, gdzie jego przyjaciel znalazł mu pracę w redakcji „Gońca Pokuckiego”. W lutym 1908 roku wrócił do Wielowsi. W tym samym roku podjął pracę pomocnika kancelaryjnego w Wydziale Powiatowym w Tarnobrzegu. Przepracował w nim 12 lat przemierzając codziennie piechotą w obydwie strony 20 kilometrów. W maju 1908 roku w sali „Sokoła” w Tarnobrzegu zawiązał się Ko- mitet Daru Narodowego dla Ferdynanda Kurasia. Największy udział w prace komitetu wnieśli jego sekretarz Zygmunt Kolasiński i skarb- nik Ludwik Kuryłło. Lucjan Rydel napisał odezwę wzywającą naród do składek na zakup kilkumorgowego gruntu mającego być darem dla ludowego poety. 1 września 1912 roku w Dzikowie odbyła się uro- czystość przekazania Kurasiowi daru narodowego w postaci zagrody. Telegramy przysłali m.in. arcybiskup lwowski Józef Bilczewski, mar- szałek krajowy Adam Gołuchowski, prezydent Krakowa Juliusz Leo, Władysław Bełza, Lucjan Rydel, Wojciech Kętrzyński, Szymon Matu- siak oraz Towarzystwo Szkoły Ludowej i Towarzystwo Dziennikarzy Polskich. By wesprzeć Komitet Kuraś sprzedał swoją realność w Wie- lowsi oraz pół morgi pola. Pozostałe niebagatelne koszty związane z zakupem materiału i budową domu oraz obory pokrył sam. W 1909 roku Kuraś został zaproszony do Lwowa na uroczyste ob- chody rocznicy śmierci Władysława Anczyca do Lwowa. W 1910 roku uczestniczył w obchodach 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem w Krakowie. We wrześniu 1912 roku wraz z Janem Słomką wyjechał na Kongres Eucharystyczny do Wiednia. W 1913 roku w Bochni wziął udział w spotkaniu z pisarzami ludowymi, Antonim Kucharczykiem i Robertem Rydzem, nawiązując z nimi długotrwałą przyjaźń. W 1913 roku wstąpił do Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Tarnobrzegu. Razem z m.in.: Janem Kasprowiczem, Leopoldem Staffem i Kazimierzem Wierzyńskim był członkiem Komitetu Redak- cyjnego, który w styczniu 1913 roku, z okazji 50-rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego wydał w Drohobyczu książkę „1863. Jed- nodniówka”. Latem 1914 roku odwiedził wraz z Janem Słomką Pu- ławy i Warszawę. Na początku wojny próbował zabezpieczyć zbiory

118 119 Muzeum Powiatowego w Tarnobrzegu. W 1918 roku opowiedział się przeciwko republice tarnobrzeskiej, uznając jej powstanie za przejaw anarchii społecznej. W 1920 roku zdecydował się na sprzedaż domu w Dzikowie. Za- kupił 12 mórg ziemi z parcelowanego majątku w Gdeszynie koło Hru- bieszowa. Jednak z powodu wojny polsko-bolszewickiej nie mógł się tam osiedlić. W 1921 roku uczestniczył w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku. Pracował w wydziale wydawniczym Polskiego Ko- mitetu Plebiscytowego w Bytomiu. Po zakończonym plebiscycie za- proponowano mu pracę w redakcji „Gazety Górnośląskiej”, której nie przyjął ze względu na stan zdrowia. Wrócił do rodziny do Gdeszyna. Zajął się pracą na roli i pisaniem. Jednak wskutek śmierci na gruźlicę dwóch starszych córek, załamał się psychicznie, zaniedbał gospodarstwo i stanął u progu ruiny. W czerwcu 1923 roku za pośrednictwem posła Stanisława Rymara wniósł do Sejmu prośbę o przydzielenie mu na „dogodnych warunkach odpowiedniego kawałka ziemi”. Minister- stwo przyznało mu 15 hektarów ziemi w Karwinie pod Krakowem, nakazując sprzedaż majątku w Gdeszynie. W 1925 roku zamieszkał Karwinie w zaniedbanym niewielkim dworku. Całe gospodarstwo na- zwał „pożałowania godną ruiną”. Gdy zmarła na gruźlicę jego trzecia córka, przytłoczony tymi tragediami zapadł ciężko na zdrowiu. Zmarł 29 listopada 1929 roku w Karwinie. Spoczywa na cmentarzu w Poborowicach. Pisał głównie wiersze o tematyce patriotycznej, społeczno-obycza- jowej, historycznej i religijnej. Wydał 6 tomików poezji: „Spod chłop- skiej strzechy”, (Kraków 1905), „Wiązanka z chłopskiej niwy. Poezye chłopa z nad Wisły”, (Lwów 1910), „Tatarzy w Sandomierzu. Dwie legendy wierszem opowiedziane”, z przedmową Zygmunta Kolasiń- skiego, (Tarnobrzeg 1910), „Dzwoń chłopska pieśni!”, z przedmową Tadeusza Grabowskiego, (Kraków 1913), „Z ojczystych łanów. Zbio- rek poezyi”, z przedmową Jana Kasprowicza, (Warszawa 1914), „Na nowe tory. Zbiór wierszy i poematów przeciwalkoholowych”, z przed- mową Jana Perzyńskiego, (Łódź 1923) oraz uznany za jego najwięk- sze i trwałe osiągniecie literackie pamiętnik „Przez ciernie żywota”,

120 121 (Częstochowa 1925), do którego przedmowę napisał Stefan Żerom- ski. Znaczna część jego wierszy pozostająca w rękopisach zaginęła. Był uznawany za najwybitniejszego pisarza ludowego. Jego utwory były drukowane w czytankach dla szkół powszechnych oraz w kalendarzach. Jego impresję o utracie słuchu Stefan Żeromski ocenił jako „wysokiej piękności hymn o rozkoszy słuchu i jedyne pewnie w litera- turze świata pożegnanie z dźwiękiem”, a Stanisław Pigoń napisał, że: „jego liryczne żegnanie się ze światem dźwięków nie ma odpowiednika w całej chyba poezji świata”. Stanisław Czernik uważał, że razem z Antonim Kucharczykiem, pi- szącym pod pseudonimem Jantek z Bugaja, dzielił sławę najlepszego poety wiejskiego z początku XX wieku. Miał łatwość wierszowania i dosyć swobodnie poruszał się w różnych układach wersyfikacyjnych. Krytycy zauważali bogactwo form wersyfikacyjnych. Naliczono ich 21, podczas gdy np. Jan Kochanowski znał ich 15. Stanisław Pigoń zwracał uwagę na: „sprawność we władaniu szeroką skalą metryczną, strofiką trudną: sonetem, tercyną, jego sztukę wytrzymania obranej ka- tegorii estetycznej: wdzięku, ironii, rzewności, wzniosłości – zdumie- wać się przyjdzie nad bogactwem uzdolnienia poetyckiego, jakim był obdarzony ten chłop samouk”. Kilka tygodni przed śmiercią został odznaczony Orderem Polonia Restituta. Odznaczenie rodzina otrzymała po jego śmierci. Jego imię noszą ulice w Tarnobrzegu i Krakowie. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele w Wielowsi upamiętniającej 600-lecie diecezji przemyskiej. W Gdeszynie postawiono obelisk z tablicą pamiątkową upamiętniającą jego pobyt w tej miejscowości. Żonaty (19 stycznia 1897 roku w Wielowsi) z Gertrudą z d. Wryk z Sielca. Miał sześcioro dzieci: Zofię (1898–1926), zamężną Ignatow- ska, nauczycielkę, Marię (1899–1901), Bronisławę (1903–1922); Sta- nisława (1904–1990); Marię (1907–1927) i Julię (?–1978), zamężną Zatorska.

Muzeum Okręgowe w Sandomierzu Oddział Literatury, Pamiętnik „Przez ciernie żywota” (cz. I i II), wiersze, dokumenty osobiste, listy do Ferdynanda

120 121 Kurasia, zdjęcia; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarno- brzega, Tarnobrzeg 2005, s. 88; Wojciech Byczek Breowicz, U mogiły chłop- skiego lirnika, Przyjaciel Ludu, nr 2, Kraków 5 stycznia 1939, s. 3; Antoni Cho- łoniewski, Chłopi poeci (Jantek z Bugaja i Ferd. Kuraś), Świat, nr 1, 1906, s. 9; Stanisław Czernik, Chłopskie pisarstwo samorodne, Warszawa 1954, s. 119– 127; Stanisław Czernik, Pisarze ludowi Galicji i Królestwa, (w:) Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria 5, Literatura okresu Młodej Polski, t. III, red. Kazimierz Wyka, Kraków 1968, s. 648–649; Dar dla poety ludowego, Zaranie, nr 29, 20 lipca 1911, s. 660; Dar obywatelski dla chłopa poety, Szczęść Boże. Kalendarz górniczy na rok 1914, s. 109–110; Drzewo życia. Antologia prozy ludowej Zamojszczyzny, zebrał Donat Niewiadomski, Lublin 1997, s. 211–224; Z. D., Ś. p. Ferdynand Kuraś, Straż nad Bugiem, Lublin 22 grudnia 1929, nr 24, s. 6; Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wro- cław 1952, wg indeksu; Krzysztof Dunin-Wąsowicz, „Pamiętnikarstwo Pol- skie”, Dzieje Najnowsze, z. 1, R. VI, 1974, s. 204; Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Świadomość narodowa chłopów w świetle pamiętników, Acta Universitas Lo- dziensis. Folia Historica, nr 45, 1992, s. 93; Zofia Dziemska, „Przez ciernie żywota”, Straż nad Bugiem, Lublin 23 stycznia 1927, nr 2, s. 7–8; Wilhelm Feldman, Współczesna literatura polska, cz. 2, Wrocław 1985, wg indeksu; Franciszek Gawełek, Bibliografia ludoznawstwa polskiego 1800–1910, Kra- ków 1914, wg indeksu; Feliks Gwiżdż, Pieśniarze wiejscy (Ferd. Kuraś i Jan Rak z Husowa), Tydzień, nr 42, 1905, s. 334–335, 399–400; Henryk Jacek, Woj- ciech Wiącek. Chłop – działacz, Machów – Tarnobrzeg 1936, s. 8; Aleksandra Janas, Ferdynand Kuraś, Tarnobrzeg 2007, ss. 20; Jantek z Bugaja [Antoni Ku- charczyk], Ś. p. Ferdynand Kuraś, Gwiazdka Cieszyńska, nr 99, 20 grudnia 1929, s. 4; Jantek z Bugaja [Antoni Kucharczyk], Ferdynand Kuraś (Wspo- mnienie w czwartą rocznicę śmierci), Wieś, jej pieśń, nr 9, 1934, s. 7; Jantek z Bugaja [Antoni Kucharczyk], Wspomnienie o Ferdynandzie Kurasiu, (w:) Wybór utworów, Warszawa 1954, s. 187–191; Anna Kamieńska, Pisarz związa- nego języka, (w:) Pragnąca literatura. Problemy pisarstwa ludowego i nurtu ludowego poezji współczesnej, Warszawa 1964, s. 112–121; Józef Kapuściński, Cierniste ścieżki literatury ludowej, Kraków – Warszawa 1946, s. 16, 20, 22, 39–40, 56, 63, 87; Anna Kasiarz, Ferdynand Kuraś, Tarnobrzeskie Zeszyty Hi- storyczne, nr 22, 2001, s. 58–60; Zygmunt Kolasiński, Z Komitetu Obywatel-

122 123 skiego w Tarnobrzegu dla sprawy Ferdynanda Kurasia, Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Powiatowego i c. k. Rady Szkolnej Okrę- gowej, nr 4, 1909, s. 5–6; Karol Koniński, Pisarze ludowi, Lwów 1938; Kronika powiatowa, Głos Ziemi Tarnobrzeskiej, nr 8, 15 lipca 1923, s. 6; Jerzy Krzemiń- ski, Chłop znad Wisły. Kalendarium życia poety Ferdynanda Kurasia, Pamięt- nik Sandomierski, t. 1, 1993, s. 129–137; Ferdynand Kuraś, Zmartwychwstanie, Krakus, nr 13, 1 kwietnia 1893, s. 1–2; Ferdynand Kuraś, Mogiła Krakusa, Krakus, nr 20, 20 maja 1893, s. 1; Ferdynand Kuraś, Sierota, Krakus, nr 25, 23 czerwca 1894, s. 8; Ferdynand Kuraś, Kuchnia królewska, Krakus, nr 37, 15 września 1894, s. 6–7; Ferdynand Kuraś, Kosarnisko, Głos Ziemi Sandomier- skiej, nr 11, 1901; Ferdynand Kuraś, Bartoszowi Głowackiemu, (w:) Eustachy Śmiałowski, Wojciech Bartos Głowacki. Rolnik-bohater, Kraków 1904, s. 44– 47; Ferdynand Kuraś, Modlitwa chłopa polskiego, (w:) Ojczyzna w pieśniach poetów polskich. Głosy poetów o Polsce, zebrał Władysław Bełza, Lwów 1906, s. 416–417; Ferdynand Kuraś, Z pod chłopskiej strzechy. Zbiorek poezyi chłopa z nad Wisły, Kraków 1905, ss. 104; Ferdynand Kuraś, Z Wielowsi (pow. tarnobrzeski), Ojczyzna, nr 47, Lwów 1905, s. 744, 746; Ferdynand Kuraś, Hej orły, Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Powiatowego i c. k. Rady Szkolnej Okręgowej, nr 9, 1908, s. 16; Ferdynand Kuraś, Sokół włościań- ski w Machowie, Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Po- wiatowego i c. k. Rady Szkolnej Okręgowej, nr 9, 1908, s. 16, nr 10, s. 16, nr 11, s. 16; Ferdynand Kuraś, Jubileusz 25-letniej działalności prezesa Tarnobrze- skiej Rady Powiatowej p. Horodyńskiego, Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Powiatowego i c. k. Rady Szkolnej Okręgowej, nr 13, 1908, s. 5–6; Ferdynand Kuraś, Założenie Towarzystwa Rolniczego w Tarno- brzeskim, Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Powiato- wego i c. k. Rady Szkolnej Okręgowej, nr 13, 1908, s. 18; Ferdynand Kuraś, Tatarzy w Sandomierzu. Dwie legendy wierszem opowiedziane, przedmowa Zygmunt Kolasiński, Tarnobrzeg 1910, ss. 65; Ferdynand Kuraś, Wiązanka z chłopskiej niwy. Poezye chłopa z nad Wisły, Lwów 1910, ss. 100; Ferdynand Kuraś, Do Ojczyzny!, Przyjaciel Ludu, nr 1, 2 stycznia 1910, s. 11; Ferdynand Kuraś, Dzwoń chłopska pieśni. Zbiorek wierszy, Kraków 1913, ss. 43; Ferdy- nand Kuraś, Juliusz Tarnowski. W 50-tą rocznicę śmierci bohatera pod Komo- rowem, 20 czerwca 1863 r., 1913, ss. 4; Ferdynand Kuraś, Anioł Pański, Rola,

122 123 nr 25, Kraków 1913; Ferdynand Kuraś, Z ojczystych łanów. Zbiorek poezyi, przedmowa Jan Kasprowicz, Warszawa 1914, ss. 93; Ferdynand Kuraś, Przededniem, Ilustrowany Kuryer Wojenny, nr 5, Bytom 13 lutego 1916, s. 4; Ferdynand Kuraś, Modlitwa chłopa polskiego, (w:) Strzecha rodzinna, cz. III, Książka do czytania i ćwiczeń, ułożył B. T. Wocalewski, Łódź 1917, s. 125; Ferdynand Kuraś, Piękna uroczystość kulturalna, Ziemia Lubelska, nr 319, 20 lipca 1919, s. 2; Ferdynand Kuraś, W krzyżowej drodze, (w:) Wschodzącym zorzom. Poezya polska w latach wojny, zebrał Roman Hermicz, Mikołów [ok. 1920], s. 243–245; Ferdynand Kuraś, Górnośląskie dziecko, Głos Polek, nr 2, Bytom 15 stycznia 1921, s. 2; Ferdynand Kuraś, Na nowe tory. Zbiór wierszy i poematów przeciwalkoholowych, Łódź 1923, ss. 62; Ferdynand Kuraś, Modli- twa chłopa polskiego, (w:) Łany ojczyste. Wyjątki z pism autorów polskich, ze- brał Stefan Demby, Warszawa 1923, s. 59; Ferdynand Kuraś, Był sobie..., Piast, nr 44, Kraków 2 listopada 1924, s. 10; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Przeżycia osobiste i wspomnienia lat najmłodszych aż po wybuch wielkiej wojny 1914 r., przedmowa Stefan Żeromski, Częstochowa 1925, ss. 160; Ferdy- nand Kuraś, Wiara, Orzeł Biały, nr 5, Lublin 1 lutego 1925, s. 19; Ferdynand Kuraś, Dola nauczycielki, Siew Młodej Wsi, nr 13, 29 marca 1936, s. 192–193; Ferdynand Kuraś, Dola nauczycielki, Siew Młodej Wsi, nr 14, 5 kwietnia 1936, s. 209–210; Ferdynand Kuraś, Wiersze i pamiętniki, oprac. Stanisław Piętak, Warszawa 1954, ss. 116; Ferdynand Kuraś, Bezrolni, (w:) Wzięli diabli pana. Antologia poezji walczącej o postęp i wyzwolenie społeczne 1543–1953, War- szawa 1955, s. 315; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998, ss. 309; Ferdynand Kuraś, Podlasianom, (w:) Unici w poezji polskiej. Antologia, wyb. Szczepan Kaliński, Biała Podlaska 2011, s. 49–51; Katarzyna Kuraś, Pamięci Ferdynanda Kurasia (1871–1929), Rocz- niki Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego Oddział w Krakowie, R. VII, 2006, s. 238–240; Jadwiga Kucianka, Kuraś Ferdynand, (w:) Polski Słow- nik Biograficzny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, t. XVI, s. 218–219; R. K., Ś. p. Ferdynand Kuraś poeta ludowy, Ziemia Rzeszowska, nr 52, 27 grudnia 1929, s. 2; Lucyna Łysiak-Kosowska, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012, s. 397–398; M. M., Ferdynand Kuraś – poeta chłopski, Zaranie, nr 37, Warszawa 12 września 1912, s. 915–916; Michał Marczak, Śp. Ferdynand Kuraś – podzwonne poecie, (w:) Tarnobrzeg z dziejów

124 125 miasta i powiatu, Tarnobrzeg 2000, s. 363-371; Stanisław Mirek, Moje wspomnienie, Wieści, nr 38, 1959, s. 8; Jerzy Myśliński, Dzieje „Ojczyzny” w Kra- kowie w latach 1907–1914, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, z. 8, 1969, s. 210; Na zgon ś. p. hr. Jana Tarnowskiego z Dzikowa, Krakus, nr 27, 7 lipca 1894, s. 7; Odezwa do pp. posłów włościańskich ze stronnictwa chłop- skiego, Krakus, nr 51, 23 grudnia 1893, s. 8; Odezwa, Głos Rzeszowski, nr 11, 14 marca 1909, s. 2; Odezwa, Gazeta Polska, nr 42, Kurytyba 21 października 1911, s. 7; Jerzy Ostrowski, Widły Wisły i Sanu, Warszawa 1938, s. 166; Roman Pelczar, Zajęcia codzienne i czas wolny dzieci wiejskich w Galicji (w świetle literatury pamiętnikarskiej), Społeczeństwo i Rodzina, nr 40, 2014, s. 7, 13–14, 17–18; Stanisław Piętak, Przypominam Ferdynanda Kurasia, Orka, nr 15, 1959, s. 4–5; Stanisław Pigoń, Na drogach i manowcach kultury ludowej, Lwów 1939, wg indeksu; Stanisław Pigoń, Na drogach kultury ludowej, Warszawa 1974, wg indeksu; Poeci z pod strzechy, Posiew, nr 7, Lublin 8 lutego 1906, s. 105–107; Przez ciernie żywota. (Pamiętniki Ferdynanda Kurasia: nakład A. Gmachowski, Częstochowa), Strzecha Rodzinna, Katowice wrzesień 1926, nr 17, s. 270; „Przez ciernie żywota”, Tygodnik Ilustrowany, nr 16, 1926, s. 278; Józef Rawski, Wojciech Rawski, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Redaktorowi „Przyjaciela Ludu”, Krakus, nr 39, 30 wrze- śnia 1893, s. 7; Lucjan Rydel, Pierwsi poeci chłopscy, Czas, nr 256, Kraków 9 listopada 1905, s. 3; Jan Słomka (młodszy), Poeta spod wiejskiej strzechy, Go- spodarz, 1904, s. 115–117; Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich oraz Polski dotyczących, oprac. Adam Bar, T. III, Kraków 1938, s. 61; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarno- brzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 38; Anetta Stachoń, Dzwoń chłopska pieśni... Życie i twórczość Ferdynanda Kurasia, Rocznik Bocheński, T. V, 2001, s. 141–156; Michał Stankiewicz, Śp. Ferdynand Kuraś, Strzecha Rodzinna, Ka- towice grudzień 1929, nr 23–24, s. 216–217; Roch Sulima, Kuraś Ferdynand, (w:) Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny, t. I, A-M, Warszawa 1988, s. 539–540; Stanisław Szczepański, Z dziejów ruchu ludowego w Polsce. Wspomnienia, przeżycia i fakty, Kraków 1924, s. 97; Wacław Szymański, Za- mojski ślad Ferdynanda Kurasia, Zamojski Kwartalnik Kulturalny, nr 4, 1991, s. 46; Ś. p. Ferdynand Kuraś, Świat, nr 51, 1929, s. 28; Tarnobrzeskie ulice, opr.

124 125 Anna Świderek, Tarnobrzeg 2012, s. 27–28; Uczczenie chłopa-poety, Tygodnik Ilustrowany, nr 36, Warszawa 7 września 1912, s. 754; Uczczenie chłopa-poety, Postęp, nr 206, 10 września 1912, s. 1; Uczczenie chłopa-poety, Głos Rzeszow- ski, nr 38, 15 września 1912, s. 2; Uczczenie chłopa-poety, Biesiada Literacka, nr 40, Warszawa 5 października 1912, s. 275–276; Wojciech Wiącek, Sodoma i Gomora czyli dzieje karczmy w jednej wsi, przedmowa Ferdynand Kuraś, Tar- nobrzeg 1923, ss. 58; Wojciech Wiącek, Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie Tarnobrzeskim, Machów 1931, s. 23–28; Hieronim Wirstlein, Jeszcze o Kurasiu, Słowo Polskie, nr 133, Lwów 27 marca 1906, s. 5–6; Kasper Wojnar, Ze wspomnień i przeżyć (1888–1908), Niepodle- głość, t. 18, z. 50, 1938, s. 456–457; Wybór pisarzy ludowych, cz. 1, Pamiętni- karze i publicyści, oprac. Stanisław Pigoń, Wrocław 1947, s. 184–193; Wybór pisarzy ludowych, cz. 2, Poeci i gawędziarze, oprac. Stanisław Pigoń, Wrocław 1948, s. 138–140; Stefan Żeromski, «Przez ciernie żywota» Ferdynanda Kura- sia, (w:) Pisma literackie i krytyczne, t. 2, Pisma różne, Warszawa 1966, s. 214– 218; Stefan Żeromski, «Przez ciernie żywota» Ferdynanda Kurasia, (w:) Pol- ska krytyka literacka 1919–1939. Materiały, Warszawa 1966, s. 183–187; 1863. Jednodniówka, Drohobycz 1913, s. 1.

Tablica w kościele w Wielowsi. Fot. Dominik Siatrak

126 127 Jan KURAŚ (1843–1907)

Nauczyciel, pisarz gminny, robotnik, Powstaniec Styczniowy.

Urodzony 2 września 1843 roku w Wielowsi k. Tarnobrzega. Syn Łukasza (1818–1883) i Agnieszki z d. Zioło (1823–1877), rolników. Uczęszczał do Gimnazjum w Tarnowie. Po kilku latach przerwał naukę. Wojciech Wiącek w książce „Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie tarnobrzeskim” wymie- nia go jako pierwszego nauczyciela w szkole zimowej w Machowie, która powstała w 1860 roku. W „Szematyzmie Szkół Ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łać. na rok 1862”, wydanym w 1861 roku, wymieniany jest jako nauczyciel w szkole parafialnej w Sobowie. Wziął udział w Powstaniu Styczniowym jako kurier, za co spędził 9 miesięcy w austriackim więzieniu w Krakowie. W wydostaniu się z więzienia pomógł mu Stanisław Tarnowski z Dzikowa. Od 1866 roku, po zawarciu związku małżeńskiego, mieszkał w Sobowie, gdzie był pisarzem gminnym i nauczycielem w szkółce ludowej. Prenumero- wał ludowe gazety i chętnie je czytał, toteż jego dom do późna w nocy był pełen sąsiadów spragnionych najnowszych informacji. W 1869 roku został pierwszym pisarzem gminnym w Dzikowie. W 1881 roku zwolniony z posady w szkole, wyjechał w poszukiwa- niu pracy do Królestwa. Po otrzymaniu posady gajowego w Świerczy-

126 127 nie koło Zakrzówka w Guberni Lubelskiej zabrał tam całą rodzinę. Po dwóch latach przeniósł się do Zakrzówka, gdzie znalazł zatrudnienie w cukrowni. W początkach 1885 roku wraz z żoną i dziećmi wyjechał okolice Bełżyc, gdzie zamierzał pracować przy uprawie buraków cu- krowych. Zorientowawszy się, że praca ta była cięższa i mniej docho- dowa, pospiesznie wrócił do Zakrzówka. Gdy w styczniu 1886 roku zamknięto cukrownię, przeniósł się do kolonii Chromówka koło Cheł- ma, gdzie pracował przy sypaniu nasypu pod tory oraz przy rąbaniu i składaniu drzewa w lesie. W 1888 roku wrócił do Sobowa. W 1892 roku zamieszkał u syna Ferdynanda w Wielowsi. 21 listopada 1893 roku razem z włościanami z Wielowsi podpisał odezwę wzywającą po- słów chłopskich do opowiedzenia się czy są za bezpośrednim, tajnym i powszechnym głosowaniem. Według Jana Słomki „Rozumiał język niemiecki, ruski, francuski, łaciński, nawet hebrajszyzna nie była mu obcą. W młodości zwłaszcza pisał piękne, pełne polotu wiersze, które jednak bez śladu przepadły”. Był również autorem kilku opowiadań opartych na miejscowych le- gendach, które również zaginęły. Zmarł 11 kwietnia 1907 roku w Wielowsi. Spoczywa na miejscowym cmentarzu. Żonaty (29 października 1866 roku) z Marią z d. Motyka (1844– 1918) z Sobowa. Miał siedmiu synów: Jana Kantego (1867–1888); Ferdynanda (1871–1929), poetę; Wincentego (1871–1877); Michała (1878–1879); Jacentego (1881–?); Franciszka (?–1923) i Władysława (1886–1902). Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci mieszkańców Tarnobrzega, Dziko- wa, Miechocina i okolic uczestniczących w Powstaniu Styczniowym.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów Wielowsi 1876– 1949, lp. 8/1907, s. 36; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Przeżycia osobiste i wspomnienia lat najmłodszych aż po wybuch wielkiej wojny 1914 r., przedmowa Stefan Żeromski, Częstochowa 1925, s. 8–53; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998, s. 17–86; Je-

128 129 rzy Krzemiński, Chłop znad Wisły. Kalendarium życia poety Ferdynanda Ku- rasia, Pamiętnik Sandomierski, t. 1, 1993, s. 130–132; Na zgon ś. p. hr. Jana Tarnowskiego z Dzikowa, Krakus, nr 27, 7 lipca 1894, s. 7; Odezwa do pp. posłów włościańskich ze stronnictwa chłopskiego, Krakus, nr 51, 23 grudnia 1893, s. 8; Józef Rawski, Wojciech Rawski, Miechocin kolebka Tarnobrze- ga, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Redaktorowi „Przyjaciela Ludu”, Krakus, nr 39, 30 września 1893, s. 7; Tadeusz Rutyna, Z dziejów Wielowsi, Tarno- brzeg 2005, s. 27; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Sławomir Stępak, Kuraś Jan (1843–1907), Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 38, 2013, s. 66; Szema- tyzm Szkół Ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łać. na rok 1862, Jasło 1861, s. 17; Szematyzm Szkół Ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łać. na rok 1868, Jasło 1867, s. 21; Wojciech Wiącek, Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie tarnobrzeskim, Machów 1931, s. 14, 23–26; Wojciech Wiącek, Wiejska szkoła zimowa, (w:) Galicyjskie wspomnienia szkolne, Kraków 1955, s. 395; Z Wielowsi, powiatu tarnobrzeskiego, Nowy Dzwonek. Czasopismo Ludowe, nr 11, 1 czerwca 1893, s. 198.

Tablica w Kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęcona pamięci mieszkańców Tarnobrzega, Dzikowa, Miechocina i okolic uczestniczących w Powstaniu Styczniowym z nazwiskiem Jana Kurasia.

128 129 Jan KURAŚ (1916–1995)

Podporucznik piechoty służby stałej, ekonomista.

Urodzony 9 maja 1916 roku w Wielowsi koło Tarnobrzega. Syn rolników, Franciszka (1878–1959) i Marii z d. Bajcer (1882–1949). Uczęszczał do szkół powszechnych w Wielowsi i w Tarnobrzegu. W 1928 roku podjął naukę w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnow- skiego w Tarnobrzegu. W czasie nauki był członkiem I Drużyny Har- cerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego. W 1936 roku zdał maturę. 1 sierpnia 1936 roku wstąpił ochotniczo do Szkoły Podchorążych Pie- choty w Komorowie. W 1939 roku, po jej ukończeniu, został promowany na stopień podporucznika i rozpoczął służbę w 42 pułku piechoty w Białymstoku. W kampanii wrześniowej był dowódcą plutonu w III batalionie 42 pułku piechoty, który należał do 18 Dywizji Piechoty, walczącej w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Pod Ostrołęką walczył z Niemcami atakującymi od strony Prus Wschod- nich. Następnie wycofał się z pułkiem na linię rzeki Narew, po czym w okolice Czerwonego Boru. 13 września 1939 roku, po kapitulacji pułku pod Łętownią, dostał się do niewoli niemieckiej. Osadzono go w oflagu II C w Woldenberg (obecnie Dobiegniew). W obozie wspólnie z kapitanem Janem Szatkowskim i porucznikiem Karolem Żywocińskim długo przygotowywali ucieczkę. Wieczorem 26 grudnia 1942 roku, w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia, tuż

130 131 przed capstrzykiem, doskoczyli do ogrodzenia. Wycięli otwór w pierwszym płocie. Na drugi zwój drutów kolczastych rzucili drewniany po- dest z umywalni i jak po pomoście przebiegli na drugą stronę. Dopiero wówczas zostali zauważeni przez strażników. Mimo silnego ostrzału z broni maszynowej udało im się szczęśliwie uniknąć kul i zniknąć w ciemnościach. Jednak z powodu ognia z wież strażniczych rozpro- szyli się i każdy uciekał osobno. Jan Kuraś dotarł w okolice Szamotuł. Koło Obrzycka został aresztowany przez gestapo i osadzony w wię- zieniu w Szamotułach. Po kilku dniach przewieziono go z powrotem do oflagu w Woldenbergu. W obozie za ucieczkę ukarano go ścisłym 14-dniowym aresztem. Następnie został przeniesiony do oflagu VII A w Murnau. Za bohaterską ucieczkę z oflagu został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy (numer DK–2072, nadanym przez MON 7 paździer- nika 1968 r.). 29 kwietnia 1945 roku odzyskał wolność po wyzwoleniu obozu w Murnau przez wojska amerykańskie. W lipcu 1945 roku wstąpił we Włoszech do II Korpusu Polskiego. Został dowódcą plutonu prze- ciwpancernego i moździerzy w kompanii wsparcia 9 batalionu boloń- skiego w 3 Dywizji Strzelców Karpackich. W 1946 roku nie wyjechał z Dywizją do Wielkiej Brytanii. Wrócił do Polski. Rozpoczął studia na Akademii Handlowej w Szczecinie w filii w Poznaniu. Jednocześnie podjął pracę w budownictwie. W 1949 roku ukończył Akademię Han- dlową, a w 1951 roku uzyskał stopień magistra w zakresie transportu samochodowego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w War- szawie. Po ukończeniu studiów pracował jako ekonomista w przedsię- biorstwach w Lublinie. Otrzymał awans na stopień kapitana rezerwy. Zmarł 9 lipca 1995 w Lublinie. Spoczywa na cmentarzu na Maj- danku. Odznaczony był również Orderem Odrodzenia Polski i Krzyżem Kampanii Wrześniowej. Żonaty (17 marca 1951 roku w Szczecinie) z Marią z d. Szczep- kowska. Miał dwóch synów: Romana (ur. 1952), mgr inż. elektronik; Macieja (ur. 1955), inż. elektronik.

130 131 Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Wie- lowsi 1898–1931, lp. 8/1916, s. 90; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrze- gu, Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1928/29, klasa VI, s. 19; Szymon Datner, Ucieczki z niewoli niemieckiej 1939–1945, Warszawa 1966, wg indeksu; Księga rodowodów I Drużyny Harcerzy im. gen. H. Dąbrowskie- go w Tarnobrzegu, z lat 1927–1939, oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1991, s. 58; Józef Kuropieska, Obozowe refleksje. Oflag II C, Kraków 1985, s. 247; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 150; Bo- gusław Polak, Kuraś Jan, (w:) Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, t. V (Konspiracja 1939–1945), część 1, Koszalin 1999; Henryk Tomiczek, Mi- ron Zarudzki, Jeniecka konspiracja wojskowa w oflagu IIC Woldenberg, Po- znań 1989, wg indeksu; Witold Stefan Wróblewski, Ucieczki, (w:) Oflag IIC Woldenberg. Wspomnienia jeńców, Warszawa 1984, s. 149, 163, 170; Wiktor Zimieński, Wrzesień... Oflag... Wyzwolenie..., Warszawa 1962, s. 165–166; informacje rodziny Kurasiów z Wielowsi; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

132 133 Łukasz KURAŚ (1818–1883)

Rolnik, radny powiatowy w Tarnobrzegu.

Urodzony 18 października 1818 roku w Wielowsi. Syn Walentego (1784–1850), rolnika, i Tekli z d. Kondeusz (?–1849). Razem z żoną prowadził sześciomorgowe gospodarstwo rolne w Kępie, przysiółku Wielowsi. Kilka pierwszych lat życia spędził w jego domu wnuczek Ferdynand, późniejszy znany poeta. W 1867 roku razem z Józefem Klimkiem z Sielca pojechał do Lwo- wa, by w imieniu włościan podziękować Namiestnikowi Galicji Age- norowi Gołuchowskiemu za rządowe zatwierdzenie Zgromadzenia Sióstr Dominikanek utworzonego w Wielowsi. 12 grudnia 1867 roku został wybrany do Rady Powiatowej w Tar- nobrzegu z grupy gmin wiejskich. 19 grudnia 1867 roku wybrano go zastępcą członka Wydziału Powiatowego. W czasie pierwszego posiedzenia Rady, dziękując za toast, który „na cześć zacnych gości włościan”, wzniósł Jan Tarnowski, wybrany Wicemarszałkiem Powia- towym, przemówił w ich imieniu: „Panie Wicemarszałku! Za szczęśli- wych się mamy, przestąpiwszy progi tego hetmańskiego grodu i tych komnat, w których antenaci Twoi królów naszych gościli. Życzymy Ci panie hrabio i Twym dzieciom z całego serca, byście godności Waszych antenatów piastowali”. W 1869 roku wybrano go członkiem Wydziału Powiatowego.

132 133 Zmarł 14 kwietnia 1883 roku w Wielowsi. Spoczywa na tamtejszym cmentarzu. Był dwukrotnie żonaty, z Agnieszką z d. Zioło (1823–1877), a po jej śmierci z Agnieszką z d. Goleń. Miał dwanaścioro dzieci: Jana (1843–1907), nauczyciela, powstańca styczniowego, Mariannę (ur. 1845), Stanisława (ur. 1848), Michała (ur. 1852), Walentego (ur. 1854), Franciszka (ur. 1856), Józefę Gertrudę (ur. 1858), Katarzynę (ur. 1860), Jacentego (ur. 1863), Józefę (ur. 1867), Stanisława (ur. 1878) i Marię (ur. 1880).

S. Benedykta Karolina Bauman OP, Na końcu schodów. Opowieść o Mat- ce Kolumbie Białeckiej założycielce Dominikanek, Kraków 2015, s. 292–294; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Przeżycia osobiste i wspomnienia lat najmłodszych aż po wybuch wielkiej wojny 1914 r., przedmowa Stefan Że- romski, Częstochowa 1925, s. 11–12, 29–30; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998, s. 18–20, 48–49; Jerzy Krzemiński, Chłop znad Wisły. Kalendarium życia poety Ferdynanda Kura- sia, Pamiętnik Sandomierski, t. 1, 1993, s. 130; Tadeusz Rutyna, Wielowieś. Zarys dziejów, Tarnobrzeg 1994, s. 43; Sławomir Stępak, Noty biograficzne niektórych członków Rady i Wydziału Powiatowego w Tarnobrzegu w latach 1867–1914, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 23, 2003, s. 32, 35, 57; Galizisches provinzial-handbuch für das jahr 1868, Lemberg 1868, s. 396; Galizisches provinzial-handbuch für das jahr 1869, Lemberg 1869, s. 281; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakow- skiem na rok 1870, Lwów 1870, s. 287; Tarnobrzeg 19 grudnia, Czas, nr 298, Kraków 28 grudnia 1897, s. 2.

134 135 Stanisław KURAŚ (1923–1944)

Żołnierz Oddziału Partyzanckiego „Jędrusie”, ps. „Szkot”.

Urodzony 7 czerwca 1923 roku w Sielcu. Syn Ludwika i Zofii z d. Klimek. W 1936 roku podjął naukę w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tar- nowskiego w Tarnobrzegu. Prowadził drużynę zuchową w Sielcu, któ- ra nosiła nazwę „Białe Puchacze”. Od 1 marca 1938 roku prowadził szkolną drużynę harcerską. W listopadzie 1939 roku wszedł do tajnej harcerskiej „piątki” zorganizowanej przez Eugeniusza Dąbrowskiego „Rączego Jelenia”. Ten zastęp harcerski noszący kryptonim „Łapiduchy” specjalizował się w działalności samarytańskiej. Uczestniczył w Harcerskiej Akcji Pomocy Zimowej, która polegała na udzielaniu pomocy tarnobrzeża- nom, głównie żonom wojskowych poległych we wrześniu 1939 roku. W jego rodzinnym domu w Sielcu ukrywał się poszukiwany przez Niemców Eugeniusz Dąbrowski. W 1941 roku został aresztowany, lecz szczęśliwym zbiegiem oko- liczności udało mu się wyrwać z rąk Niemców. Jako „spalony” konspirator postanowił wstąpić do oddziału partyzanckiego „Jędrusie”. 28 grudnia 1942 roku opuścił rodzinny dom w Sielcu. Jego przyjaciel Eugeniusz Dąbrowski zabrał go do oddziału „Jędrusiów”. 26 stycznia 1943 roku uczestniczył w uderzeniu na Klimontów, gdzie na potrze-

134 135 by oddziału zdobyto niemieckie magazyny. 29 marca 1943 roku wziął udział w rozbiciu więzienia w Mielcu, jako członek obsługi rkm-u przy murze kościoła Św. Mateusza, która ubezpieczała całą akcję. Brał udział w wykonywaniu wyroków śmierci na niemieckich szpiclach. W maju i czerwcu 1943 roku uczestniczył w zajęciach partyzanc- kiej szkoły. Po zakończeniu nauki zdał tzw. małą maturę. Gdy 26 wrze- śnia 1943 roku, Józef Wiącek „Sowa”, wznowił wydawanie „Odwetu” na terenie Sandomierszczyzny, Kuraś obsługiwał trasę kolportażu gazety do Sielca, Wielowsi i Trześni. Od 15 grudnia 1943 do marca 1944 roku uczestniczył w kursie podchorążych dla młodszych dowódców, prowadzonym przez kapitana Tadeusza Strusia „Kaktusa”, zorganizowanym przez Komendę Inspektoratu AK Sandomierz. Po jego ukoń- czeniu uzyskał awans na stopień kaprala podchorążego. 17 marca 1944 roku uczestniczył w akcji na Koprzywnicę, w czasie której zabito 4 niemieckich żołnierzy, zdobywając 2 pistolety maszynowe i karabin. 1 lipca 1944 roku został ranny w pachwinę w starciu z niemiecką żandarmerią w Osieku. Przewieziono go na leczenie do kwatery w rejonie Grzybowa koło Staszowa. Leczony był w warunkach konspiracyjnych, a więc nieodpowiednich. W sierpniu 1944 roku, po zajęciu Tarnobrzega przez wojska sowieckie, został przewieziony do miejscowego szpitala. Zmarł 16 września 1944 roku w szpitalu w Tarnobrzegu. Spoczywa na cmentarzu w Wielowsi. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci członków organizacji podziemnej „Odwet” oraz „Jędrusiów”, a także na tablicy w Kościele Matki Bo- żej Nieustającej Pomocy poświęconej tarnobrzeskim harcerzom, którzy ofiarą życia potwierdzili swą wierną służbę Bogu i Polsce oraz na pomniku stojącym na placu przed szkołą w Wielowsi poświęconym pamię- ci żołnierzy i partyzantów poległych w walce z niemieckim najeźdźcą.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Sielca 1863–1947, lp. 8/1916, s. 155; Mieczysław Adamczyk, Działalność wydaw-

136 137 niczo-propagandowa „Jędrusiów”, Rocznik Muzeum Narodowego w Kiel- cach, R. X, 1977, s. 120; Adam F. Baran, Tarnobrzeskie harcerstwo 1912– 1949, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 10; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tarnobrzeg 1995, wg indeksu; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 26, 51, 76; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, Warszawa 1990, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Z kart tajnego harcerstwa, Siarka, nr 37, 1991, s. 4; Włodzimierz Gruszczyński, Historia Odwetu i „Jędrusiów”, Zagnańsk 2014, wg indeksu; Mieczysław Korczak, „Jędrusie” przed bramą więzienia, Zeszyty Kombatanckie, nr 33, 2002, s. 27; Janusz Krężel, Stani- sław Kuraś „Szkot” (1923–1924), Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 44–45; Marian s. Mazgaj, In the polish secret wor. Memoir of a world war ii freedom fighter, Jefferson 2008, s. 41; Sprawozdanie Dyrekcji Pań- stwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 19; Tadeusz Szewera, Szkoła przy za- słoniętych oknach, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 7, 1993, s. 40, 44; Tadeusz Szewera, Dokumentalna opowieść o wyczynie „Jędrusiów”, Zeszyty Kombatanckie, nr 33, 2002, s. 17.

Tablica w Kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Tarnobrzegu poświęcona tarnobrzeskim harcerzom, którzy ofiarą życia potwierdzili swą wierną służbę Bogu i Polsce z nazwiskiem Stanisława Kurasia.

136 137 Zygmunt LASOCKI (1867–1948)

Starosta tarnobrzeski, Honorowy Obywatel Miasta Tarnobrzega, poseł do parlamentu austriackiego, dyplomata.

Urodzony 16 grudnia 1867 roku w Ixelles (obecnie dzielnica Bruk- seli). Syn Bronisława (1828-1912), ziemianina, który po powstaniu styczniowym był zmuszony emigrować za granicę, i Felicji z d. Wo- łowska (1832-1906). Po ukończeniu Konwiktu OO. Jezuitów w Tarnopolu, 26 czerwca 1885 roku zdał maturę w tamtejszym Gimnazjum. Podjął studia na Wy- dziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. 31 lipca 1890 roku uzyskał absolutorium, a 31 lipca 1891 roku stopień doktora praw. Po studiach podjął pracę jako urzędnik administracji państwowej w Brnie na Mora- wach. Przez rok prowadził majątek rolny otrzymany od matki. W 1898 roku powrócił do pracy w administracji w Namiestnictwie we Lwowie. W następnym roku mianowano go komisarzem w Starostwie Powiato- wym w Stanisławowie. Od 1901 roku był urzędnikiem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Austro-Węgier. Początkowo pracował jako sekretarz ministerialny, następnie był urzędnikiem w Departamencie dla spraw Galicji. Znalazł się konflikcie ze swoim przełożonym, gdyż chcąc prze- szkodzić wzmacnianiu żywiołu niemieckiego w Galicji, sprzeciwiał się nadawaniu obywatelstwa austriackiego pastorom protestanckim przezna- czonym do Galicji. Sprawa zakończyła się przeniesieniem Lasockiego od 1 kwietnia 1903 roku na stanowisko starosty tarnobrzeskiego.

138 139 W 1903 roku został przewodniczącym Rady Szkolnej Okręgowej w Tarnobrzegu. Od 1 marca 1904 roku był członkiem Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu. Należał również do tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimna- stycznego „Sokół”. Był prezesem Komitetu Głównego Koronacji Ob- razu Matki Boskiej Dzikowskiej, która odbyła się 8 września 1904 roku. Gdy w drugiej połowie 1905 roku zwolnił z pracy kilku urzędników starostwa, którzy jego zdaniem dopuścili się w urzędzie różnych nie- prawidłowości, w ich obronie wystąpił naczelnik tarnobrzeskiego Sądu Powiatowego Edmund Hartmann, który rozpoczął regularną kampanię przeciwko decyzjom personalnym starosty. Była ona na tyle gwałtow- na, że Lasocki wniósł zażalenie do Sądu Obwodowego w Rzeszowie. Gdy w początkach 1906 roku zawiesił kolejnego urzędnika, oskarża- nego o naruszenie powagi urzędu i przekroczenie uprawnień służbo- wych, poskutkowało to powstaniem już bardziej zorganizowanej grupy opozycyjnej i rozpoczęcie walki politycznej, której celem było usu- nięcie starosty. Inicjatorem tych poczynań byli działacze samorządowi związani z Narodową Demokracją z Antonim Surowieckim na czele. 11 i 12 lipca 1906 roku przez dwa dni i dwie noce kierował ak- cją przeciwpowodziową na Sanie w Rzeczycy. 31 marca 1907 roku, w pierwszy dzień Wielkanocy w czasie powodzi omal nie utracił ży- cia. Kierując osobiście akcją rozsadzania zatoru na Sanie, który groził zalaniem kilku wsi, podczas zakładania materiałów wybuchowych, uniosła go kra wraz z dwoma chłopami. Płynął na niej przez pięć kilo- metrów w ciemną noc, nim został uratowany przez chłopów z Pniowa. Mimo, że jego pracę w Tarnobrzegu bardzo pozytywnie oceniał Namiestnik Galicji, Andrzej Potocki, to zmęczony licznymi proce- sami z adwersarzami oraz nie chcąc czynić problemów zwierzchni- kowi, w maju 1907 roku złożył rezygnację ze stanowiska starosty. W pierwszych dniach czerwca 1907 roku został przeniesiony w stan czasowego spoczynku. W uznaniu dla jego pracy w powiecie tarnobrzeskim 1 października 1904 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tarnobrze- ga, a 10 listopada 1904 roku Honorowego Obywatela Miasta Rozwa-

138 139 dowa. Jan Słomka napisał o nim w swoim pamiętniku: „Interesował się gorliwie sprawami powiatowemi, a szczególnie włościańskiemi, starał się je poznać i naprawić. Pracował niestrudzenie, a jeżeli w powiecie wydarzyła się jakaś klęska, np. wylew albo pożar, jechał bez- zwłocznie na miejsce i brał czynny udział w akcji ratunkowej. Żył przy tem bardzo skromnie. Pracą swoją zdobył sobie jako starosta wielkie zaufanie u ludu włościańskiego i w r. 1911 został posłem do parlamentu wiedeńskiego z tutejszego okręgu. Na tem stanowisku zajmował się bardzo pieczołowicie sprawami swoich wyborców i należał do najpra- cowitszych posłów polskich”. W 1908 roku został powołany do Ministerstwa dla Galicji w Wied- niu. W czasie pracy w Tarnobrzegu zetknął się bliżej z ruchem ludowym i w 1908 roku wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego. W 1911 roku został wybrany z ramienia PSL posłem do parlamentu austriackiego z okręgu nr 43 Tarnobrzeg-Nisko. Został członkiem klubu posłów ludowych w Kole Polskim. 27 października 1912 roku zwołał wielki wiec powiatowy w Tarnobrzegu. 26 sierpnia 1914 roku został wybrany członkiem Powiatowego Komitetu Narodowego w Tarno- brzegu i członkiem sekcji wojskowej tego komitetu. Był również członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. Z końcem 1914 roku jako pierwszy z posłów polskich zaangażował się w pomoc Polakom ewakuowanym z Galicji zajętej przez wojska rosyjskie, którzy mieszkali w trudnych warunkach w naprędce zbu- dowanych barakach w Czechach, Morawach i Styrii. Zwiedził szereg takich baraków. Jako poseł zabiegał o ulżenie doli ewakuowanych. Był referentem komisji parlamentarnej dla spraw opieki nad uchodźcami. Jako członek Komitetu Ratunkowego dla Internowanych Polaków z Królestwa Polskiego opiekował się internowanym rodakami, którzy przebywali w równie tragicznych warunkach jak uchodźcy z Galicji. Jako przewodniczący parlamentarnej komisji zasiłkowej przyczynił się do uzyskania miliardowych kwot na odbudowę ze zniszczeń wojennych dla Galicji. Z tego powodu w austriackich sferach ministerial- nych był nazywany „najdroższym posłem parlamentu”. Jego zasługą było wywalczenie bardzo znacznej podwyżki, tzw. zasiłków wojsko-

140 141 wych dla rodzin żołnierzy powołanych na wojnę. Wynosiły one zaledwie 17 halerzy, czyli mniej więcej po kilka groszy na każdą osobę z rodziny powołanego. Dzięki jego staraniom kwota zasiłku została podniesiona, w rezultacie żona powołanego żołnierza otrzymywała dziennie 1 koronę i 50 halerzy, a każde z dzieci po 50 halerzy. Dzięki temu kobiety mające zwłaszcza po kilkoro dzieci, otrzymywały z tytu- łu zasiłku ponad 100, a czasem i 150 koron miesięcznie, co w owych czasach było kwotą bardzo poważną. Pozwalało to spłacić nawet długi. W 1916 roku został członkiem Centrali Krajowej dla Gospodarczej Odbudowy Galicji. W czerwcu 1917 roku wniósł postulat wzywają- cy rząd do jak najszybszego przyznania odszkodowania tym, którzy zostali bezpodstawnie uwięzieni lub internowani oraz rodzinom osób, które niesłusznie zostały stracone lub zmarły w więzieniach i obozach internowanych. Należał do grupy 23 posłów, którzy wbrew sil- nej opozycji, głosowali w Kole Polskim w dniu 16 maja 1917 roku, za rezolucją Włodzimierza Tetmajera, żądającej Polski Niepodległej, zjednoczonej, z dostępem do morza. Z punktu widzenia austriackiej racji stanu, krok ten był zdradą stanu i mógł pociągnąć za sobą nawet skazanie na karę śmierci. Od 1 listopada 1918 roku z polecenia Polskiej Komisji Likwidacyj- nej w Krakowie, a od stycznia 1919 roku Komisji Rządzącej dla Gali- cji i Śląska Cieszyńskiego z siedzibą we Lwowie, które stanowiły tymczasowy rząd na obszarze Galicji, kierował administracją w Galicji. Mianując nowych starostów, scementował administrację, przeprowa- dzając Galicję bez wstrząsów z państwa zaborczego do wolnej Polski. W listopadzie 1918 roku wraz z Ignacym Daszyńskim i Aleksandrem Skarbkiem podpisał nominację generałowi Bolesławowi Roi na stanowiska komendanta twierdzy krakowskiej i korpusu krakowskiego. Jako członek Dowództwa Armii Wschód uczestniczył w organizacji obrony Lwowa przed Ukraińcami. Przyczynił się również do stłumie- nia ruchu chłopskiego zwanego republiką tarnobrzeską. We wniosku o odznaczenie Krzyżem Walecznych generał broni Tadeusz Rozwadowski, dowódca Armii „Wschód” napisał: „Jako szef administracji na wschodnią Małopolskę brał bardzo czynny

140 141 udział w organizowaniu tejże i od samego początku akcji naszej przeciw Ukraińcom przebywał stale we Lwowie. Kilkakrotnie narażał się w pełnieniu swych obowiązków na niebezpieczeństwo i ogień nieprzy- jacielski, a w szczególności gdy artyleria ukraińska zaczęła specjalnie ostrzeliwać budynki dawnego Namiestnictwa, gdzie tymczasowy Za- rząd urzędował. Okazał bardzo wiele męstwa i osobistej odwagi pozo- stając w ogniu na posterunku z narażeniem życia i zachęcając tym do wytrwania swych podwładnych. Czyn ten pełen odwagi i poświęcenia w obliczu nieprzyjaciela pod jego ogniem zasługuje na specjalne uznanie oraz odznaczenie”. 28 grudnia 1918 roku przedłożył Nadprokuratorii Państwa w Kra- kowie wniosek o aresztowanie przywódców republiki tarnobrzeskiej, księdza Eugeniusza Okonia i Tomasza Dąbala. Komentując zebrane dowody pisał: „Wielka liczba napadów rabunkowych, uszkodzeń ciała i mienia, a nawet morderstwa, wykonywane w powiecie tarnobrzeskim, pozostają w pośredniej łączności z propagandą i agitacją Okonia i Dą- bala”. Tomasz Dąbal zdołał się ukryć, natomiast ksiądz Okoń został aresztowany w Baranowie. Odstawiony do więzienia w Rzeszowie, wyszedł stamtąd dopiero jako poseł RP, po nieskutecznych wcześniej- szych interwencjach kolejnych ministrów spraw wewnętrznych Stani- sława Thugutta w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego i Stanisława Woj- ciechowskiego w rządzie Ignacego Paderewskiego. Ponieważ zarzucili oni Lasockiemu nadużycie władzy, z tego powodu w początkach lipca 1919 roku złożył dymisję ze służby państwowej. 26 stycznia 1919 roku kandydował bez powodzenia w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. 26 marca 1920 roku został wybrany członkiem Tymczasowego Wy- działu Samorządowego we Lwowie, powołanego w celu zarządzania majątkiem byłej Galicji. 9 października 1920 roku został wybrany za- stępcą przewodniczącego Wydziału, a 13 września 1921 roku Naczel- nik Państwa Józef Piłsudski mianował go przewodniczącym. 18 września 1921 roku został mianowany posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym RP w Wiedniu. Załatwił szereg trudnych spraw, m.in. zawarcie konwencji handlowej z Austrią, wydobycie z Austrii zakupionego materiału artyleryjskiego i jego transport do Pol-

142 143 ski przez Czechosłowację w 350 wagonach. Sprzęt ten był zaczątkiem ciężkiej artylerii polskiej. 1 grudnia 1924 roku został posłem w Pradze. Starał się o zabliźnienie rany śląskiej oraz ochronę polskiej mniejszo- ści w Czechosłowacji, wykorzystując swoją znajomość z prezydentem Tomaszem Masarykiem, czemu przeciwstawiał się premier Edward Beneš. Przyczynił się do zawarcia kilku umów regulujących stosunki polsko-czeskie. Po przewrocie majowym jego pozycja, jako zwolen- nika Wincentego Witosa została mocno zachwiana. 1 maja 1927 roku został odwołany do kraju, a 31 października 1927 roku przeniesiony w stan spoczynku. Po przejściu na emeryturę, zamieszkał na początku we Lwowie, a później w Krakowie, poświęciwszy się głównie badaniom historycznym. W marcu 1931 roku wszedł do Rady Naczelnej Stronnictwa Lu- dowego. Po procesie brzeskim, w którym występował jako świadek, przygotowywał pobyt Wincentego Witosa w Czechosłowacji, gdzie ten udał się na emigrację. W 1936 roku wraz z profesorami Franciszkiem Bujakiem i Stanisławem Pigoniem był członkiem deputacji, która zło- żyła premierowi Marianowi Zyndram-Kościałkowskiemu memoriał z projektem amnestii dla skazanych w procesie brzeskim, szczególnie dla Wincentego Witosa. W 1937 roku stanął na czele Komitetu Pomo- cy Ofiarom Strajków Chłopskich. W listopadzie 1938 roku został wiceprezesem Polskiego Bloku Katolickiego w czasie wyborów do Rady Miejskiej Krakowa. Po zajęciu przez Niemców Czechosłowacji stanął na czele Komitetu Pomocy Uchodźcom Czeskim. We wrześniu 1939 roku został członkiem Komitetu Obywatelskie- go w Krakowie. Po zajęciu Krakowa przez Niemców został wzięty na zakładnika i osadzony przez 10 dni w więzieniu na Montelupich, gdy interweniował z ramienia prezydium miasta Krakowa w obronie niewinnie aresztowanych. W październiku 1939 roku został członkiem krakowskiego Komitetu Międzypartyjnego. Od grudnia 1939 roku był członkiem Okręgowego Kierownictwa Ruchu Ludowego. W lipcu 1940 roku został członkiem Rady Głównej Opiekuńczej i przewodni- czącym Rady Opiekuńczej m. Krakowa. 28 kwietnia 1941 roku, „z braku zaufania”, został usunięty przez władze niemieckie z Rady Głównej

142 143 Opiekuńczej, a następnie wydalony z Krakowa. Zamieszkał wówczas w Bieżanowie. Prze cały czas okupacji pomagał ludziom, którzy z róż- nych stron Polski przybyli do Krakowa. Uczestniczył w akcji pomocy dla ludności z terenów włączonych do Rzeszy i rodzin aresztowanych zorganizowanej przez metropolitę krakowskiego Adama Sapiehę. W 1947 roku został wybrany współpracownikiem Komisji Histo- rycznej Polskiej Akademii Umiejętności. We wrześniu 1948 roku ko- munistyczne władze usunęły go z listy udziałowców Ludowego Towa- rzystwa Wydawniczego „Piast”. Był autorem wielu prac historycznych oraz wspomnieniowych, m.in.: „Un diplomate polonais au Congrés d’Arras en 1435”, (Paris 1928); „Polacy w austrjackich obozach barakowych dla uchodźców i internowanych. Wspomnienia z czasów wojny światowej byłego posła do parlamentu austrjackiego”, (Kraków 1929); „Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K.Rz.”, (Kraków 1931); „O chłopskim bohaterze spod Racławic”, (Kraków 1934); „Nieznany bohater z pod Zbaraża”, (Kraków 1934); „Rodzina generała Bema”, (Warszawa 1934); „Czy Skrzetuski był Kozakiem?”, (Kraków 1935); „O Tatarach dra Górki”, (Kraków 1935); „Ogniem i mieczem” w świetle rewelacyj dra Górki”, (Kraków 1935); „Skrzetuscy”, (Warszawa 1937); „Polskie Stronnictwo Ludowe w czasie wojny światowej”, (Katowice 1937); „Z lat niedoli Wincentego Witosa”, (Kraków 1947). Gdy profesor Ol- gierd Górka wystąpił ze zjadliwą krytyką Sienkiewiczowskiej Trylo- gii, Lasocki na podstawie dokumentów wykazał mu szereg nieścisłości w rozumowaniu. Zajmował się też badaniami nad pochodzeniem Jana Skrzetuskiego i Bartosza Głowackiego. Był honorowym prezesem Związku Uczestników Oswobodzenia Krakowa. Zmarł 17 lutego 1948 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta (1925 r., „za wybitne zasługi położone na polu dyplomatycz- nym”), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (dekretem z d. 29 grudnia 1921 r.) i Krzyżem Walecznych (nr 13720, 1922 r.),

144 145 Krzyżem Wyzwolenia Krakowa, czechosłowackim Orderem Lwa Bia- łego i Odznaką Honorową za Zasługi dla Republiki Austrii. Żonaty (28 stycznia 1905 roku we Lwowie) z Zofią z d. Szemelow- ska (1880-1939). Małżeństwo było bezdzietne.

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór Michała Marczaka, Poczet staro- stów i kierowników Starostwa w Tarnobrzegu, sygn. 9, s. 88; Archiwum Narodo- we w Krakowie, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, Listy Z. Lasockiego do Z. Tarnowskiego, sygn. 1128, k. 39-46; Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Teki Lasockiego; Bibliote- ka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Teki Bolesława Wy- słoucha, List Z. Lasockiego do B. Wysłoucha z 16 lipca 1913, k. 270; Centralne Archiwum Wojskowe KW 65/Z-39; Jan Adamczewski, Krakowskie rody, Kra- ków 1994, s. 102; E. Bielenin, Życie i działalność Ś. p. Dr-a Zygmunta Lasockie- go, Piast, nr 8, Kraków 29 lutego 1948, s. 3; Leon Biliński, Wspomnienia i dokumenty, t. 1-2, Warszawa 1924-1925; Harald Binder, Galizien in Wien. Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Studien zur Geschichte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, Band XXIX, Wien 2005, s. 681; Michał Bobrzyński, Z moich pamiętników, Wrocław 1957; Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. 14, Warszawa 1911, s. 12; Henryk Cimek, Tomasz Dąbal 1890-1937, Rzeszów 1993, wg indeksu; Dziennik Personalny Minister- stwa Spraw Wojskowych, nr 12, 10 maja 1922, s. 372; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1912, Kraków 1912, s. 101; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1913, Kraków 1913, s. 89; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1914, Kraków 1914, s. 113; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1917, Kraków 1917, s. 97; Jerzy Dunin-Borkowski, Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lwów 1909, s. 536; Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, Warszawa 1956; Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Jan Stapiński. Trybun ludu wiejskiego, War- szawa 1969, s. 156-157, 165, 181, 196, 230, 297; Freund von Fritz, Die österre- ichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch, 1907- 1913, XI. Legislaturperiode (XVIII. session), Wiener 1907, s. 484; Stanisław Głąbiński, Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939, s. 102-103; Artur Górski, Po- dolacy. Obóz polityczny i jego liderzy, Warszawa 2013, wg indeksu; Hof – und

144 145 Staats-handbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für 1897-1919, Wien 1897-1919; Jerzy Jarowiecki, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Kraków 1980, s. 41; Koronacya obrazu Maryi Niepokalanej w Dzikowie w kościele OO. Dominikanów, Róża Duchowna, 1904, s. 245; Koronacya obrazu Najśw. Maryi Panny w Dzikowie, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 10, październik 1904, s. 319; Kraków pod rządami wroga, red. Jan Dąbrowski, Kraków 1946; Kronika krajowa, Czas, nr 166, 23 lipca 1906, s. 2; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914-1915, cz. 3, Prowincya i Bukowina, Wiedeń 1915, s. LXV, 55; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998, s. 134- 135; Tomasz Kurpierz, Zygmunt Lasocki (1867-1948). Polityk i działacz społecz- ny, Łysomice 2008, ss. 524; Tomasz Kurpierz, Przed rozłamem. Konflikty w ga- licyjskim ruchu ludowym w 1913 roku, Wieki Stare i Nowe, nr 1, 2009, s. 174, 182-190; Bohdan Kroll, Rada Główna Opiekuńcza, Warszawa 1985, 61, 450; Lasocki Zygmunt, (w:) Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna Wydaw- nictwa „Gutenberga”, t. VIII, Kraków 1930, s. 312; Lasocki Zygmunt, (w:) Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 102; Zygmunt Lasocki, Ze starć w Królestwie, Gazeta Lwowska, nr 193, 26 sierpnia 1914, s. 4; Sigi- smond Lasocki, Un diplomate polonais au Congrés d’Arras en 1435, Paris 1928, ss. 78; Zygmunt Lasocki, Polska Komisja Likwidacyjna i Komisja Rządząca, (w:) Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga Pamiątkowa 1918-1928, Kra- ków-Warszawa 1928, s. 115-121; Zygmunt Lasocki, Polacy w austrjackich obozach barakowych dla uchodźców i internowanych. Wspomnienia z czasów wojny światowej byłego posła do parlamentu austrjackiego, Kraków 1929, ss. 311; Zygmunt Lasocki, Dołężanie zaodrzańscy, Slavia Occidentalis, nr 9, 1930, s. 125-131; Zygmunt Lasocki, Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K.Rz., Kraków 1931, ss. 154; Zygmunt Lasocki, Dołęga czy do łęga. O powstaniu nazwy rodu i herbu Dołęga i rozsiedleniu Dołęgów w okolicach Łęga, oraz legenda o rycerzu Dołędze, Cieszyn 1932, ss. 38; Zygmunt Lasocki, Szlachta płońska w walce z czartem, Miesięcznik Heraldyczny, 1933, nr 1, s. 1-7, nr 2, s. 18-21, nr 3, s. 37-41; Zygmunt Lasocki, O chłopskim bohaterze spod Racławic, Kraków 1934, ss. 24; Zygmunt Lasocki, Nieznany bohater z pod Zbaraża, Kraków 1934, ss. 10; Zygmunt Lasocki, Rodzina generała Bema, Warszawa 1934, ss. 10; Zyg- munt Lasocki, Czy Skrzetuski był Kozakiem?, Kraków 1935, ss. 26; Zygmunt

146 147 Lasocki, O Tatarach dra Górki, Kraków 1935, ss. 17; Zygmunt Lasocki, „Ogniem i mieczem” w świetle rewelacyj dra Górki, Kraków 1935, ss. 14; Zyg- munt Lasocki, Z „Dziejów Polski nowożytnej” profesora Konopczyńskiego, Kra- ków 1937, ss. 84; Zygmunt Lasocki, Sienkiewicz, Encyklopedia Powszechna a profesor Górka, Kraków 1937, ss. 20; Zygmunt Lasocki, Skrzetuscy, Warsza- wa 1937, ss. 24; Zygmunt Lasocki, Polskie Stronnictwo Ludowe w czasie wojny światowej, Katowice 1937, ss. 43; Zygmunt Lasocki, Wawel czy Wołczyn?, Kra- ków 1938, ss. 45; Zygmunt Lasocki, Z lat niedoli Wincentego Witosa, Kraków 1947, ss. 35; Legiony Polskie 16 sierpnia 1914 – 16 sierpnia 1915, Piotrków 1915, s. 5; Dorota Litwin-Lewandowska, O polską rację stanu w Austrii. Polacy w życiu politycznym Austrii w okresie monarchii dualistycznej 1867-1918, Lu- blin 2008, wg indeksu; Waldemar Łazuga, Kalkulować… Polacy na szczytach C. K. Monarchii, Poznań 2013, wg indeksu; Jan Madejczyk, Wspomnienia, Warsza- wa 1965, s. 210, 217; Wacław Marmon, Krakowskie środowisko historyczne w latach 1918-1939, Kraków 1995; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. 1, Warszawa 1966, s. 119; Jerzy Mazurek, Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku), Warszawa 2006, wg indeksu; Elżbieta Michalik, Dr Zygmunt Lasoc- ki – parlamentarzysta, dyplomata, badacz, (w:) Polacy w austriackim parlamencie, Lublin 1997, s. 265-274; Janusz Mierzwa, Starostowie Polski międzywojen- nej. Portret zbiorowy, Kraków 2012, wg indeksu; Czesław Miłosz, Wyprawa w dwudziestolecie, Kraków 1999, s. 62-63, 66-67; Ludwik Mroczka, Galicji rozstanie z Austrią, Kraków 1990, s. 7 i następne; Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej Kapituły 1921-1924, Warszawa 1926, s. 16; Stefan Płaszczyca OP, Krótki rys dziejów Cudownego Obrazu Matki Boskiej Dzikow- skiej, (w:) Dwa symbole Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2004, s. 119, 128, 136; Alojzy Preissner, Spuścizna rękopiśmienna i działalność naukowa Zygmunta Lasockie- go (1867-1948), Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, R. 13, 1967, s. 141-168; Proces 11 więźniów brzeskich przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Cieszyn 1932, s. 141-143; Marek Przeniosło, Żandarmeria w Ga- licji Zachodniej w początkach niepodległości (1918-1919), Dzieje Najnowsze, R. XL, 2008, s. 101-102, 110; Kazimierz Przybysz, Andrzej Wojtas, Bataliony Chłopskie, t. 1, Geneza i rozwój struktury organizacyjnej, Warszawa 1985, s. 90; Maciej Rataj, Pamiętniki 1918-1927, Warszawa 1965; Józef Rawski, Wojciech

146 147 Rawski, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarnobrzeg 1994, wg indeksu; Józef Rączkowski, Wśród polityków i artystów. Ze wspomnień redaktora, Warszawa 1969, wg indeksu; Mikołaj Rey, Założenie „Piasta”, Kraków 1924, s. 31-33, 43, 50, 59; Stanisław Rostworowski, Nie tylko Pierwsza Brygada (1914-1918), War- szawa 1993, wg indeksu; Kamil Ruszała, Działalność polityków Koła Polskiego w Wiedniu na rzecz pomocy Polakom zesłanym w głąb Austro-Węgier podczas i wojny światowej (zarys problemu), (w:) Front wschodni I wojny światowej. Stu- dia z dziejów militarnych i polityczno-społecznych, Kraków 2013, s. 154, 163, 167; Pamiętnik Trzeciego Zjazdu Bibljofilów Polskich we Lwowie w Zielone Światki 26/V – 29/V 1928 roku, red. Kazimierz Hartleb, Lwów 1929, s. 180; Adam Pankowski, Działania wojenne z lat 1914-1915 w okolicach Radomyśla nad Sanem i ich skutki, (w:) I wojna światowa nad Sanem, Stalowa Wola 2014, s. 24; Rok 1918. We wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, oprac. Jan Borkowski, Warszawa 1987, wg indeksu; Paweł Sękowski, Polskie Stronnictwo Ludowe w Krakowie i powiecie krakowskim w latach 1945-1949, Warszawa 2011, wg indeksu; Marek Sioma, Strajk chłopski w Małopolsce w oce- nie rządu i „Gazety Polskiej”, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F, t. LVII, 2002, s. 242; Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższego Gimnazy- um w Tarnopolu za rok szkolny 1885, Tarnopol 1885, s. 82; Sprawozdanie Wy- działu Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarno- brzegu za czas od założenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906, s. 14; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 38; Sprawozdanie Wydziału Samo- rządowego we Lwowie za czas od 20 czerwca 1920 r. do 31 grudnia 1922 r., Lwów 1924, s. 2, 10; Witold Stankiewicz, Konflikty społeczne na wsi polskiej 1918-1920, Warszawa 1963, wg indeksu; Jan Stapiński, Pamiętnik, Warszawa 1958; Tomasz Sudoł, Działania militarne nad dolnym Sanem i Tanwią 1914 roku – region niżański, Rzeszów 2015, s. 8; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1899, Lwów, s. 3; Szematyzm 1900, s. 44; Szematyzm 1901, s. 56; Szematyzm 1904, s. 46, 522; Szematyzm 1905, s. 46, 522; Szematyzm 1906, s. 55, 543; Szematyzm 1907, s. 55, 543; Szematyzm 1909, s. 71; Szematyzm 1910, s. 71; Szematyzm 1911, s. 70; Szematyzm 1912, s. 71, 361; Szematyzm 1913, s. 70, 413; Szematyzm 1914, s. 70, 418; Alina Szklar-

148 149 ska-Lohmanowa, Lasocki Zygmunt, (w:) Polski Słownik Biograficzny, t. XVI, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 551-554; Alina Szklarska-Lohmanowa, Polsko-Czechosłowackie stosunki dyplomatyczne w latach 1918-1925, Wro- cław 1967; Tarnobrzeg, Mieszczanin. Organ miast i miasteczek, nr 24, 15 grudnia 1906, s. 4-5; Trzy lata działalności K. B. K. Sprawozdanie Książęcego Bi- skupiego Komitetu Pomocy dla dotkniętych klęską wojny za lata 1915-1917, Kraków 1918, s. 45; W obronie „Ogniem i mieczem”. Polemiki z Olgierdem Górką, oprac. Halina Kosętka, Kraków 2006, s. 215-216; Wojciech Wiącek, Rok 1831-1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie Tar- nobrzeskim, Machów 1931, s. 7; Wielki wiec powiatowy w Tarnobrzegu, Przy- jaciel Ludu, nr 46, Kraków 10 listopada 1912, s. 18; Wincenty Witos, Moja tu- łaczka 1933-1939, Warszawa 1967; Wincenty Witos, Moja tułaczka w Czechosłowacji, Warszawa 1995; Wincenty Witos, Moje wspomnienia, War- szawa 1998; Wybory do Rady Powiatowej w tarnobrzeskiem, Przyjaciel Ludu, nr 19, Kraków 4 maja 1913, s. 7; Ziemianie wobec okupacji 1939-1945, red. Michał Wenklar, Kraków 2006, wg indeksu.

Minister spraw zagranicznych Polski Aleksander Skrzyński (z prawej) i minister spraw zagranicznych Czechosłowacji Edward Beneš (z lewej) dokonują wymiany dokumentów ratyfikacyjnych polsko-czechosłowackiego traktatu koncyliacyjno-arbitrażowego i polsko- czechosłowackiej umowy likwidacyjnej podpisanych 23 kwietnia 1925 roku. Drugi z prawej: poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny Polski w Pradze Zygmunt Lasocki. Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego sygn. 1-D-276-6

148 149 Edmund Malinowski (1892–1940)

Lekarz, kapitan korpusu sanitarnego rezerwy.

Urodzony 16 grudnia 1892 roku w Dzikowie koło Tarnobrzega. Syn Michała, buchaltera Powiatowej Kasy Oszczędności w Tarnobrze- gu, i Wiktorii z d. Drzewińska. W 1899 roku rozpoczął naukę w 5-klasowej Szkole Ludowej w Tarnobrzegu. Od 1904 roku uczęszczał do Gimnazjum w Tarnowie. W latach 1905-1910 był uczniem Gimnazjum w Mielcu. Od 1910 roku kontynuował naukę w IV Gimnazjum w Krakowie, gdzie 18 czerwca 1913 roku zdał maturę. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1914 roku został powoła- ny do służby w armii austriackiej. Służył w różnych szpitalach polowych jako kadet sanitariusz i kadet chorąży. Ukończył szkołę oficerską i w 1918 roku otrzymał nominację na stopień podporucznika. W listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu wojny został zdemobilizowany i zweryfikowany w stopniu porucznika rezerwy (ze starszeństwem z dnia 1 czerwca 1919 roku). Rozpoczęte przed wojną studia medyczne kontynuował na Wy- dziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. 12 lipca 1924 roku uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Po rocznej praktyce w szpitalach województwa śląskiego i trzymiesięcznej pracy

150 151 w Państwowym Szpitalu Powszechnym we Lwowie został asystentem w śląskich lecznicach: Spółce Brackiej i Klinice Kobiecej w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) oraz w Lecznicy Brackiej w Rudzie Kuźnicy i w Bielszowicach. Do 1928 roku był lekarzem rejonowym Polskich Ko- lei Państwowych oraz lekarzem rejonowym Kasy Chorych w Katowi- cach-Ligocie. W rezerwie miał przydział do kadry zapasowej 2 Szpitala Okręgowego w Chełmie. 19 marca 1939 roku otrzymał awans na stopień kapitana korpusu sanitarnego rezerwy. W 1939 roku został przeniesiony do kadry 10 Szpitala Okręgowego w Przemyślu. W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany do 10 Szpitala Okręgowego w Przemyślu. Po 17 września 1939 roku w nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Osadzono go w obozie specjalnym NKWD w Starobielsku. Z obozu wysłał dwie kartki do żony. Wiosną 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Derkaczach pod Charkowem. Jego nazwisko figuruje w wy- kazie jeńców w obozie w Starobielsku, pozycja 2302. Spoczywa na Pol- skim Cmentarzu Wojennym w Charkowie. Tabliczki memoratywne z jego nazwiskiem znajdują się w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie, na Mieleckiej Ścianie Katyń- skiej oraz na Cmentarzu Wojskowym w Tarnobrzegu. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu, poświęconej synom Ziemi Tarnobrzeskiej zamordowanym w Katyniu. Decyzją numer 439/MON z dnia 5 października 2007 roku Mini- ster Obrony Narodowej awansował go pośmiertnie na stopień majora. Awans ogłoszono 9 listopada 2007 roku w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Był żonaty (24 grudnia 1936 roku) z Elżbietą z d. Pilch. Miał córkę Wiesławę (ur. 13 kwietnia 1939 roku), zamężną Szołtysik.

Centralne Archiwum Wojskowe, AP 6938; Muzeum Katyńskie w Warsza- wie, Materiały sygn. MK 3036R, 4548R; Archiwum I Liceum Ogólnokształ- cącego w Mielcu, Akta szkolne z lat 1906-1907, sygn. 1.1.02; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1899/00, s. 30; Katalog klasowy Szkoły

150 151 Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1900/01, s. 23; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1901/02, s. 23; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1902/03, s. 26; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tar- nobrzegu za rok szkolny 1903/04, s. 4; Charków. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2003, s. 325; Corpus studiosorum Univer- sitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. M-N, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2011, s. 98; Włodzimierz Gąsiewski, Mielecka gimnazjalna lista katyńska, Mielec 2010, s. 21-22; Gdziekolwiek są Wasze prochy..., red. Aleksandra Ma- tuszczyk, Katowice 2003, s. 174; Jan Gliński, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, t. 1, Wrocław 1997, s. 251; Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej. Polscy jeńcy wojenni i internowani, Pruszków 1996; Tadeusz Kryska-Karski, Straty Korpusu Oficerskiego 1939-1945, Londyn 1996, s. 34; Lekarze pocho- wani na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu, Gazeta Lekarska, nr 9, 2000; Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, opr. Adam Moszyński, Londyn 1982, s. 300; Rocznik Lekarski Rzeczpospolitej Polskiej na 1933/1934, 1936, 1938 rok, opr. Stani- sław Konopka, Warszawa 1933, 1936, 1938, wg indeksu; Rocznik Oficerski, 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Rozstrzelani w Charkowie, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1996, s. 122; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939, Kraków 2003, wg indeksu; Jerzy Skrzypczak, Malinowski Edmund, (w:) Nierozstrzelana pamięć. Mielec- ki Słownik Katyński, Mielec 2015, s. 200-202; Sprawozdanie X C.K. Dyrekcyi Gimnazyum IV (Realnego) w Krakowie za rok szkolny 1910/11, Kraków 1911, s. 84; Sprawozdanie XI C.K. Dyrekcyi Gimnazyum IV (Realnego) w Krakowie za rok szkolny 1911/12, Kraków 1912, s. 94; Sprawozdanie XII C.K. Dyrekcyi Gimnazyum IV (Realnego) w Krakowie za rok szkolny 1912/13, Kraków 1913, s. 42; Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 450, 954; Urzę- dowy spis lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych, War- szawa 1939, s. 69.

152 153 Karol MATTAUSCH (1856–1906)

Aktor, dramatopisarz, poeta, urzędnik.

Urodzony 1 lipca 1856 roku we Lwowie. Po ukończeniu szkół we Lwowie poświęcił się sztuce aktor- skiej. Występował w Tarnowie w zespołach Józefy Piaseckiej (sezon 1878/79), Antoniego Kattnera (1879), Piotra Woźniakowskiego (1883) i A. Jaroszowej (1884). Podczas sezonu letniego roku 1882 w Rabce poznał Antoniego Edwarda Odyńca. Poeta bywał na przedstawieniach teatralnych, w których grał Mattausch. Sędziwy twórca listem odręcz- nym polecił go uwadze ówczesnego kierownika teatru krakowskiego Józefa Rychtera: „Bawiąc w Rabce miałem sposobność widzieć p. Ka- rola Mattauscha w kilku rolach podczas przedstawień dawanych przez towarzystwo p. Legadi. Cała tu nasza publiczność uznała w p. Mat- tauschu wielostronny i wcale niepospolity talent. Mnie zaś przyszła myśl, ażeby go polecić uprzejmości i protekcyi Sz. Pana, w nadziei, iż opieka i przewodnictwo Pańskie mogłoby otworzyć mu obszerniejsze pole, a kształcąc i rozwijając przyrodzony talent – zużytkować go ku pożytkowi i chwale sceny ojczystej”. W listopadzie 1890 roku prowadził swój zespół w Złoczowie. W 1892 i 1893 roku występował w zespole Lucjana Kwiecińskiego w Stanisławowie. W 1894 roku ponownie kierował własnym zespołem i dawał przedstawienia w miastach wschodniej Galicji. Występował

152 153 również w teatrach Adolfa Linkowskiego i Emiliana Baczyńskiego, które dawały przedstawienia w miastach galicyjskich od Tarnowa po Zaleszczyki. Przez pewien czas był członkiem słynnej trupy teatralnej Legadi’ego. Występował również na scenie Kółka Amatorskiego Sto- warzyszenia Rękodzielników „Gwiazda” we Lwowie. Mimo, że wy- stępował w teatrach prowincjonalnych uznawano go za znakomitego aktora. Krytycy zwracali uwagę na znakomite kreacje dramatyczne, stwarzane w rolach charakterystycznych. Około 1896 roku zatrudnił się jako urzędnik w biurze ewidencji ka- tastru podatku gruntowego w Tarnobrzegu. W Tarnobrzegu wystawiał przy pomocy miejscowych aktorów amatorów sztuki teatralne oraz uświetniał występami artystycznymi imprezy okolicznościowe. 3 paź- dziernika 1897 roku w lokalu Czytelni Mieszczańskiej w Tarnobrzegu wystawił komedię Teodora Smolarza (Teodora Nałęcz-Kalitowskie- go) „Kusiciele ludu”, graną przez amatorów tarnobrzeskich. 22 maja 1898 roku w czasie miejskich obchodów 100 rocznicy urodzin Adama Mickiewicza zorganizowanych przez Czytelnię Mieszczańską w Tar- nobrzegu „żywe obrazy Grottgera „Obrona sztandaru” i „Kuźnia” ułożone przez pana Mattauscha wywołały ogólne uznanie”. W marcu 1904 roku jego baśń dramatyczna w 4 aktach z epilogiem „Madej zbój”, otrzymała I nagrodę w wysokości 700 koron w konkursie na utwór dramatyczny Wydziału Krajowego we Lwowie. Sztuka miała premierę w Teatrze Miejskim w Krakowie 26 marca 1904. Mimo dobrej obsady – rolę ojca zagrał Aleksander Zelwerowicz – poniosła porażkę w Krakowie i po dwóch przedstawieniach została zdjęta z afisza. Zyska- ła natomiast sukces we Lwowie. 7 maja 1904 roku została wystawiona w Teatrze Miejskim we Lwowie, w reżyserii dyrektora teatru Tadeusza Pawlikowskiego z ilustracją muzyczną Franciszka Słomkowskiego. Po- stać Rogatego grał Ludwik Solski, a giermka Józef Węgrzyn. Sztuka spo- tkała się z ciepłą recenzją Jana Kasprowicza w „Słowie Polskim”: „Baśń Mattauscha „Madej zbój” – przyciąga swoją bezpośredniością, swoją stroną uczuciową, występującą na tle bardzo dobrze ułożonych obrazów. Zapał, który ogarnął widzów na pierwszym przedstawieniu zrobił swoje: rozpowszechnił wieść, że „baśń” Mattauscha niepoślednim dla sceny jest

154 155 nabytkiem. Daje ona rzeczywiście sporo szczerych, a nawet głębokich wzruszeń. Sztuka zbudowana zręcznie, prawie bez zarzutu, pełna silnych, miejscami nawet szczerze poetycznych efektów, działa przyjemnie i jest przede wszystkim zajmująca”. Z kolei Adam Krechowiecki napisał w Ga- zecie Lwowskiej: „Przedstawienie przynosi chlubę dyrekcji, reżyserii, Ja- sieńskiemu i wszystkim grającym artystom, którzy stworzyli zespół godny sceny meiningeńskiej”. Inni recenzenci pisali o sceniczności sztuki, dobrych efektach dramatycznych, szczerości uczucia i poetycznym polocie. „Madej Zbój” miał premiery na kilku polskich scenach we wszystkich trzech zaborach. W Teatrze Polskim w Poznaniu – 24 grudnia 1905, w Teatrze Wielkim w Łodzi – 1 kwietnia 1907 roku, w Wilnie na scenie Wileńskiego Towarzystwa „Lutnia” – 2 grudnia 1910 roku. Ponownie grano ją w Wilnie w Teatrze im. Ludwika Syrokomli w 1923 roku. 7 lutego 1910 roku zagrał ją na inaugurację swojego powstania Teatr Ludowy im. Juliusza Słowackiego we Lwowie. W styczniu 1911 roku w Warszawie wystawiło go Kółko Dramatyczne Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych m. Warszawy. W marcu 1905 roku trupa teatralna Winiarskiego wystawiła w Tar- nobrzegu jego sztukę „Emigracja żydowska”, o której korespondent „Nowej Reformy napisał: „Utwór ten odznacza się ogromną siłą ko- miczną i dramatyczną, a przeprowadzenie jego świadczy, że talent p. Mattauscha rozwija się bardzo pomyślnie”. Oprócz „Madej zbója”, Mattausch był autorem 11 dramatów i ko- medii, wystawianych w teatrach prowincjonalnych w Galicji, w któ- rych występował jako aktor: „Góra Marcina” (baśń dramatyczna w 4 aktach prozą z 1875 roku), „Karol XII” (dramat historyczny w 4 aktach wierszem z 1875 roku), „W samotrzasku” (komedia w 1 akcie z 1875 roku), „Pożar w miasteczku” (komedia w 1 akcie z 1880 roku), „Emi- gracja żydowska” (dramat w 4 aktach z 1883 roku), „Ludzie bez serca” (komedia współczesna w 5 aktach z 1884 roku), „Pan na Brzeżanach” (dramat historyczny w 4 aktach z 1888 roku), „Dziewczę z Sącza” (dramat historyczny w 5 aktach z 1889 roku), „Wspomnienia” (komedia w 1 akcie z 1893 roku), „Głodomory” (komedia w 1 akcie z 1894 roku), „Patrioci” (sztuka współczesna w 4 aktach z 1902 roku).

154 155 Zmarł 25 listopada 1906 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na Cmen- tarzu na Piaskach w Miechocinie. Baśń dramatyczna „Madej zbój” ukazała się nakładem autora w drukarni Franciszka Cwynara w Tarnobrzegu. Tuż przed śmiercią przyniesiono Mattauschowi z drukarni korektę dzieła. „Stygnącą już ręką odwracał jego ostatnie kartki”. Tytułowa winieta zdobiąca książ- kę jest jego własnoręcznym rysunkiem. Żonaty z Marią z d. Helter, aktorką. Małżeństwo było bezdzietne.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, klepsydra Karola Mattauscha, sygn. 1158, s. 179; USC w Tarnobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrzega (1890–1940–1949), lp. 20/1906, s. 17; H. Cepnik, Teatr. („Madej zbój”, baśń dramatyczna w 4 aktach z epilogiem Karola Mattauscha), Dziennik Polski, nr 217, 10 maja 1904, s. 1–2; Karol Estreicher, Teatra w Polsce, Kraków 1992, t. 4, cz. 2, s. 692–694, 701; Karol Estreicher, Józef Flach, Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krakowie 1893– 1911, Warszawa 1992; Lesław Eustachiewicz, Dramaturgia Młodej Polski. Próba monografii dramatu z lat 1890–1918, Warszawa 1986; F-dur, Z teatru krakowskiego, Ilustracya Polska, nr 13, 1 kwietnia 1904, s. 200–201 Wilhelm Feldman, Piśmiennictwo polskie 1880–1904, t. 3, Lwów 1905, s. 83; Inaugu- racja Teatru Ludowego, Gazeta Lwowska, nr 29, 8 lutego 1910, s. 4; Jubileusz „Kółka amatorskiego” „Gwiazdy”, Nowa Reforma nr 3, 4 stycznia 1910, s. 2; Jan Kasprowicz, Z teatru, Słowo Polskie, nr 223, 11 maja 1904, s. 5–6; Katalog beletrystyki polskiej wydany przez Księgarnię Gebethnera i Wolfa w Warszawie. II. Teatr, Warszawa 1913, s. 30; Korespondencye, Pogoń, nr 11, 30 marca 1904, s. 2; Tadeusz Konczyński, Z teatru, Nowa Reforma, nr 72, 29 marca 1904, s. 3; Korespondencje, Kurjer Warszawski, nr 95, 6 kwietnia 1904, s. 3; Adam Krechowiecki, Z teatru, Gazeta Lwowska, 107, 10 maja 1904, s. 4–5; Kronika, Prawda, nr 12, 6 marca 1904, s. 144; „Madej zbój”, Gazeta Lwowska, nr 105, 7 maja 1904, s. 4; Madej zbój, Gazeta Lwowska, nr 38, 18 lutego 1910, s. 3; Michał Marczak, Drukarnie i druki tarnobrzeskie 1900–1924, Lwów 1925, s. 4; Michał Marczak, Drukarnie i druki tarnobrzeskie (1900 – VII. 1930), Pamiętnik Sandomierski, 1930, s. 419; Karol Mattausch, Madej zbój. Baśń dramatyczna w 4 aktach z epilogiem, Tarno-

156 157 brzeg 1906, ss. 114; Karol Mattausch, Zaduszki, Łączność, nr 11, 1 listopada 1911, s. 1; Mattausch Karol, (w:) Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 1, 1765–1965, red. Zbigniew Raszewski, Warszawa 1973, s. 428; Franciszek Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900– 1906, Kraków 1961; Przegląd Bibliograficzny Księgarni Gebethnera i Wolfa w Warszawie, nr 4–5, 1907, s. 60, nr 7–8, 1907, s. 112; Alicja Przybyszewska, Teatr Polski w Poznaniu za dyrekcji Edmunda Rygiera (1896–1908), Poznań 2012, (rozprawa doktorska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) s. 219, 239; Repertuar Teatru Miejskiego we Lwowie, Gazeta Lwowska, nr 117, 22 maja 1904, s. 5; Repertuar teatru lwowskiego miejskiego, Gazeta Narodowa, nr 107, 10 maja 1904, s. 3; Rocznica Mickiewiczowska, Gazeta Lwowska, nr 121, 29 maja 1898, s. 4; Ludwik Simon, Bibliografia dramatu polskiego 1765–1964, t. 1, Bibliografia dramatu polskiego 1765–1939. A-M, Warszawa 1972, s. 158; Sprawozdanie Wileńskiego Towarzystwa „Lutnia” za rok 1910– 11; Wilno 1911, s. 18; Sławomir Stępak, Mattausch Karol, (w:) Nekropolis michocinensis, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 19, 1998, s. 26; Sławo- mir Stępak, Karol Roderyk Mattausch (1856–1906). W 110 rocznicę premiery „Madeja zbója” w teatrach Krakowa i Lwowa, Tarnobrzeskie Zeszyty Histo- ryczne, nr 42, 1998, s. 96–109; Tarnobrzeg, 24 paźdz., Kuryer Rzeszowski, nr 44, 31 października 1897, s. 2; Teatr, Pogoń, nr 1, 6 stycznia 1884, s. 5; Teatr. „Madej Zbój”, baśń dramatyczna w 4-ch aktach z prologiem, przez Karola Mattauscha, Rozwój, nr 77, 4 kwietnia 1907 roku, s. 7; Teatr Ludowy we Lwowie, Nowa Reforma, nr 60, 8 lutego 1910, s. 3; Teatr Polski, Postęp, nr 36, 15 lutego 1906, s. 3; Teatr im. Syrokomli, Słowo, nr 82, 15 kwietnia 1923, s. 4; Stanisław Wasylewski, Bibliografia historyi literatury i krytyki literackiej polskiej za rok 1904, Pamiętnik Literacki, R. V, 1906, s. 34; Maria Wosiek, Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, Wrocław 1975; Wspomnienie pozgonne, Słowo Polskie, nr 540, 27 listopada 1906, s. 7; Z Tarnobrzega, Kuryer Rzeszowski, nr 40, 3 października 1897, s. 3; Z teatru, Dziennik Polski, nr 214, 8 maja 1904, s. 2; Z teatru, Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki, nr 107, 10 maja 1904, s. 2–3; Z teatru, Orędownik, nr 292, 23 grudnia 1905, s. 3; Z teatru i muzyki, Kurjer Warszawski, nr 20, 20 stycznia 1911, s. 2; Zmarli, Gazeta Narodowa, nr 267, 28 listopada 1906, s. 3.

156 157 Włodzimierz MIKOŚ (1911–1942)

Sierżant Polskich Sił Powietrznych.

Urodzony 16 lipca 1911 roku w Tuligłowach koło Jarosławia. Syn Karola, nauczyciela, i Anny z d. Sosnowska. W 1920 roku podjął naukę w IV klasie Szkoły Powszechnej w Tar- nobrzegu, w której nauczycielem został jego ojciec. Od 1924 roku uczęszczał do Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarno- brzegu. W 1927 roku przerwał naukę w gimnazjum i przeniósł się do Szkoły Zawodowej Przemysłu Żelaznego w Sułkowicach koło Myśle- nic. 18 października 1928 roku rozpoczął naukę w Centralnej Szkole Mechaników Lotniczych, działającej przy 6 pułku lotniczym we Lwo- wie. 4 kwietnia 1931 roku został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Służył jako mechanik lotniczy w batalionie lotniczym w Poznaniu. W związku z rozwiązaniem batalionu lotniczego, 15 kwietnia 1932 roku został przeniesiony do 4 pułku lotniczego w To- runiu. W październiku 1932 roku otrzymał awans na stopień starszego szeregowego. 4 kwietnia 1933 roku przeszedł do rezerwy. Po odbyciu służby wojskowej zamieszkał w Stalowej Woli, gdzie podjął pracę w jednym z tamtejszych zakładów. W lecie 1936 roku odbył sześcio- tygodniowe ćwiczenia w rezerwie, po których odbył kurs zawodowy w Szkole Technicznej Budowy Maszyn w Lublinie. Po jego ukończe- niu wrócił do Stalowej Woli.

158 159 30 sierpnia 1939 roku został zmobilizowany do Ruchomego Par- ku Lotniczego Nr 3 Bazy Lotniczej Nr 6 we Lwowie. W składzie tej jednostki walczył w kampanii wrześniowej. 19 lub 20 września 1939 roku dostał się do niewoli sowieckiej w okolicach Dubna. Osadzono go w obozie jenieckim w Szepetówce. W październiku 1939 roku zo- stał przewieziony do obozu w Nowym Gradzie, skąd trafił do jeniec- kiego obozu pracy przymusowej w Karakubie na Ukrainie. Pracował w ciężkich warunkach przy budowie drogi Lwów-Kijów. Kilkanaście razy był wzywany na przesłuchania do NKWD. 14 czerwca 1941 roku przewieziono go do łagru Siewżeldorłag (Północny Obóz Kolejowy) zlokalizowanego w dorzeczu Peczory w południowo-wschodniej czę- ści obwodu archangielskiego w republice Komi. W straszliwych warunkach pracował przy budowie Północnopeczorskiej Magistrali Ko- lejowej z Kotłasu do Koźmy. W sierpniu 1941 roku przeniesiono go do obozu Juża w miasteczku Talica nad Klaźmą. Tu objęła go tzw. amne- stia dla Polaków, będąca wynikiem umowy Sikorski-Majski. Z grupą Polaków dotarł do Archangielska, gdzie 4 września 1941 roku wstąpił do Armii Polskiej w ZSRS. 28 września 1941 roku razem z innymi żołnierzami polskimi wypłynął z portu w Archangielsku do Wielkiej Brytanii na pokładzie statku Lansternan Castle. 13 października 1941 roku dotarł do Glasgow, skąd został skierowany do Kirkham, stając się żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Otrzymał przydział do Polskich Sił Powietrznych. Od 24 listopada do 26 grudnia odbył kurs strzelców pokładowych (11 turnus) w Cen- trum Wyszkolenia Ziemnego w Blackpool. 27 grudnia 1941 roku został skierowany do 7 AGS (Air Gunners School). 4 kwietnia 1942 roku wrócił do Blackpool, skąd 19 kwietnia 1942 roku trafił do 18 OTU (Operational Training Unit – Jednostka Doskonalenia Bojowego) w Bramcote na kurs zgrywania załóg i doskonalenia bojowego. W nocy z 25/26 czerwca 1942 roku RAF zaplanował potężny nalot „1000 bombowców” na niemiecki ośrodek przemysłowy w Bremie. Miało w nim wziąć udział 71 polskich załóg, co stanowiło największą polską siłę bombową, zaangażowaną kiedykolwiek w jednej operacji lotniczej w czasie wojny. Z racji braków załóg w polskich dywizjo-

158 159 nach bombowych, do nalotu na Bremę wyznaczono również załogi kończące cykl szkoleniowy w 18 OTU. Sierżant Mikoś wystartował jako strzelec pokładowy bombowca Vickers Wellington IC T2612–H. W skład załogi wchodzili również: ppor. pilot Maksymilian Niemczyk, por. obserwator Zygmunt Wieczorek, sierż. radiooperator Aleksander Rożdżyński i sierż. bombardier Stanisław Wolski. Podczas dolotu nad cel ich bombowiec został ostrzelany przez niemieckiego nocnego my- śliwca. Uszkodzenia okazały się na tyle poważne, że załoga postano- wiła zawrócić do Wielkiej Brytanii. Polski bombowiec ścigany i ciągle ostrzeliwany przez niemiecki myśliwiec rozbił się w Andijk w północ- nej Holandii. Załoga zginęła w płonącym wraku. Jedynie Włodzimierz Mikoś próbował ratować się skokiem na spadochronie. Jednak samolot był już zbyt nisko i jego spadochron nie zdążył się otworzyć. Cała załoga została pochowana na alianckim cmentarzu wojennym w Bergen w Holandii. Po wojnie wszyscy zostali odznaczeni pośmiertnie Medalem Lotni- czym. Nazwisko sierżanta Mikosia umieszczono na tablicy w koście- le w Tuligłowach poświęconej pamięci parafian poległych w czasie II wojny światowej oraz na pomniku postawionym przez Holendrów w miejscu katastrofy i na Pomniku Lotników Polskich w Warszawie.

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, akta personalne LOT.A.V.96/33/59; Archiwum Ośrodka KARTA, Indeks Represjonowa- nych; Centralne Archiwum Wojskowe, Kolekcja Akt z Archiwów Rosyjskich, Alfabetyczna kartoteka ewidencyjna jeńców 1939 roku; Zespół akt personalnych jeńców 1939 roku, CAW1939–11208/41; Wykazy imienne z zespołu akt merytorycznych – wykaz jeńców odesłanych z Siewżełdorłagu NKWD ZSRR (ze stacji Czibju) do Juskiego obozu NKWD 18 lipca 1941 CAW3– 574–3–588; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Szkoła Powszech- na sześcioklasowa męska w Tarnobrzegu. Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym. Rok szkolny 1920/21. Klasa IV, s. 22; Szkoła Powszechna sześcioklasowa w Tarnobrzegu. Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym. Rok szkolny 1921/22. Klasa V, s. 21; Szkoła Powszechna siedmioklasowa męska w Tarnobrzegu. Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfika-

160 161 cyjnym. Rok szkolny 1922/23. Klasa VI, s. 17; Szkoła Powszechna męska siedmioklasowa w Tarnobrzegu. Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym. Rok szkolny 1923/24. Klasa VII, s. 13; Olgierd Cumft, Hubert Ka- zimierz Kujawa, Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946, Warszawa 1989, s. 393; Robert Gretzyngier, Wojciech Matusiak, Waldemar Wójcik, Józef Zieliński, Ku czci poległych lotników 1939–1945, Warszawa 2006, wg indeksu; Włodzimierz Rożdżyński, Włodzimierz Jerzy Mikoś, mps; IX. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Het- mana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1925/26, Tarnobrzeg 1926, s. 26; X. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetma- na Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1926/27, Tarnobrzeg 1927, s. 26; Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Obczyźnie w latach 1939–1945, Londyn 1952, s. 313; informacje i zdjęcia ze zbiorów Włodzimierza Rożdżyńskiego z Niegowonic.

Grób Włodzimierza Mikosia na cmentarzu wojennym w Bergen w Holandii i tablica w miejscu katastrofy w Andijk.

160 161 Czesław Szczęsny NIEZABITOWSKI (1893–1970)

Sierżant Legionów Polskich, inżynier, major saperów służby stałej.

Urodzony 30 sierpnia 1893 roku w Leżajsku. Syn Waleriana i Ja- dwigi z d. Przybylska. Pod koniec XIX wieku rodzina Niezabitowskich przeniosła się do Tarnobrzega. Od 1899 roku uczęszczał do 5-klasowej Szkoły Ludowej w Tarnobrzegu. Po zdaniu matury w Krakowie podjął studia na Wy- dziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej. Był człon- kiem Związku Strzeleckiego w Tarnobrzegu. W lipcu 1914 roku objął dowództwo oddziału Związku Strzeleckiego w Tarnobrzegu po powo- łanym do armii austriackiej Stanisławie Hyjku. W początkach sierpnia 1914 roku przejął tajny oddział strzelców z Sandomierza, umieszczając ich w Chmielowie. Kilka dni później wyjechał na ich czele do Krakowa i wstąpił do oddziału Józefa Piłsudskiego. Służył w 1 pułku piechoty Legionów. Uczestniczył w bitwach pod Laskami (22–26 października 1914 r.), Krzywopłotami (16–19 listopada 1914 r.), Marcinkowicami na Podhalu (6–8 grudnia 1914 r.) i Łowczówkiem (22–26 grudnia 1914 r.). 24 stycznia 1915 roku zachorował i został umieszczony w szpitalu rezerwowym w Szkole Ludowej w Kętach. Od 31 marca 1915 roku przebywał w Szpitalu Legionów Polskich Zakopanem. 23 października 1915 roku otrzymał awans na stopień sierżanta. Po wyleczeniu, 29 października 1915 roku został odkomenderowany do Centralnego Biura Werbunko-

162 163 wego Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Od 1 stycznia 1916 roku służył w placówce werbunkowej w Biłgora- ju. 16 kwietnia 1916 roku został zastępcą komisarza werbunkowego w Pińczowie. 9 lipca 1916 roku zrezygnował ze służby werbunkowej i został odesłany do dyspozycji Komendy Grupy Legionów Polskich w Kozienicach. 16 października 1916 roku został umieszczony w szpitalu w Kielcach. W lecie 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, wrócił do Tarnobrzega. Pod koniec 1917 roku utworzył w Tarnobrzegu oddział Polskiej Organizacji Wojskowej, do którego wstąpili głównie uczniowie Szkoły Realnej. Zaprzysiągł ich jego brat, porucznik Tadeusz Niezabi- towski, służący wtedy w armii austriackiej, były oficer Legionów Pol- skich. Organizował placówki Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie powiatu tarnobrzeskiego, w Baranowie Sandomierskim, Rozwadowie i Majdanie Kolbuszowskim (obecnie Majdan Królewski). W czerwcu 1918 roku przekazał komendę nad oddziałem POW w Tarnobrzegu Zygmuntowi Gostwickiemu. 31 października 1918 roku dowodził grupą peowiaków rozbrajających stacjonujących w Tarnobrzegu austriackich żołnierzy z batalionu asystencyjnego 1 pułku strzelców (CK Assistenz Baon Schützen-Regiment nr 1). 1 listopada 1918 roku objął dowództwo plutonu karabinów maszynowych w kompanii Wojska Polskiego zorganizowanej z tarnobrzeskich ochotników przez porucznika Stanisława Sarnka. W jej składzie wziął udział w pacyfikacji rozruchów chłopskich w powiecie tarnobrzeskim, nazwanych „Republiką Tarnobrzeską”. Od 1919 roku walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie zweryfikowany w stopniu porucznika (ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku) służył w 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie. W 1921 roku został odkomenderowany w celu ukończenia studiów na Wydziale Budownictwa Lądowego Po- litechniki Lwowskiej. Ukończył je w 1923 roku uzyskując tytuł inży- niera. Przeniesiono go do korpusu oficerów inżynierii i saperów i do służby w kierownictwie Rejonu Inżynierii i Saperów w Dowództwie Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie. Odpowiadał za budowę obiektów wojskowych na ziemi lwowskiej, m.in. lotniska w Skniłowie pod Lwo- wem. 1 stycznia 1928 roku otrzymał awans na stopień kapitana. Od

162 163 1932 roku służył w Departamencie Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. 19 marca 1938 roku otrzymał awans na stopień majora. W 1939 roku był kierownikiem referatu w Departa- mencie Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie. Utrzymy- wał się pracując dorywczo jako architekt. W 1945 roku podjął pracę jako starszy radca w Ministerstwie Odbudowy, które 27 kwietnia 1949 roku zostało przemianowane na Ministerstwo Budownictwa. 30 grudnia 1950 roku został naczelnikiem wydziału w Departamencie Tech- nicznym Ministerstwa Budownictwa Przemysłowego, utworzonego po zlikwidowaniu Ministerstwa Budownictwa. Zmarł 3 sierpnia 1970 roku w Warszawie. Spoczywa na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, kwatera B-38. Odznaczony Krzyżem Niepodległości, Srebrnym Krzyżem Zasłu- gi, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem za Wojnę 1918–1921, Odznaką Pierwszej Brygady „Za wierną służbę” i Krzyżem POW. Żonaty z Ernestyną z d. Freyer (1894–1988), córką Alfreda, koniu- szego w Dobrach Tarnowskich w Dzikowie. Miał dwie córki: Janinę (1926–1991), zamężną Tarnawska i Krystynę (ur. 1921), zamężna Ni- żankowska, mieszka w Opolu.

Centralne Archiwum Wojskowe KN 9.XI.1932, AP 2314; Archiwum Na- rodowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodowego, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299, Sprawoz- danie delegata DW NKN w Tarnobrzegu ze stycznia 1917 r. z pracy za czas 1912–17 roku, sygn. NKN 529; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1899/00, s. 42; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1900/01, s. 31; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1901/02, s. 30; Katalog klasowy Szkoły Ludo- wej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1902/03, s. 43; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1903/04, s. 34; Li- sta strat Legionu Polskiego od 1 maja do 1 lipca 1915, Piotrków 1915, s. 21;

164 165 Lista chorych, rannych, zabitych i zaginionych Legionistów do kwietnia 1915 roku, Piotrków 1915, s. 41; Monitor Polski, nr 259, 1932, s. 1; Nekrolog, Życie Warszawy, 26 maja 1970; Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia Kielecka, oprac. Jerzy Z. Pająk, Kielce 2007, wg indeksu; Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia Lubelska, oprac. Marek Przeniosło, Kielce 2013, wg indeksu; Józef Rawski, Republika Tarnobrzeska w świetle źró- deł i wspomnień adiutanta Powiatowej Komendy Wojsk Polskich w Tarnobrze- gu, Tarnobrzeg 1993, wg indeksu; Rocznik Oficerski, 1923, 1924, 1928, 1932, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932, wg indeksu; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kraków 2003, wg indeksu; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Rocznik Oficerski 1939, Kraków 2006, wg indeksu; Karol Sęk, Związek Strzelecki w tarnobrzeskiem, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 33, 2010, s. 13, 15; Tadeusz Spiss, Ze wspomnień c.k. urzędnika politycznego, Rzeszów 1936, s. 173; Witold Stankiewicz, Konflikty społeczne na wsi polskiej 1918-1920, Warszawa 1963, wg indeksu; Leon Streit, Wspo- mnienia o służbie zdrowia w Legionach Polskich, Warszawa 1936, s. 16; Aloj- zy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu, informacje i fotografia ze zbiorów Tadeusza Milarskiego z Tarnobrzega.

Grób Czesława Niezabitowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. Wojciech Rosiak

164 165 Tadeusz NIEZABITOWSKI (LUBICZ- NIEZABITOWSKI) (1896–1952)

Podporucznik Legionów Polskich ps. „Lubicz”, pułkownik dyplomowany piechoty służby stałej.

Urodzony 22 maja 1896 roku w Leżajsku. Syn Waleriana i Jadwigi z Przybylskich. Od 1934 roku używał nazwiska Lubicz-Niezabitowski. Pod koniec XIX wieku rodzina Niezabitowskich przeniosła się do Tarnobrzega. W 1902 roku rozpoczął naukę w 5-klasowej Szkole Ludowej w Tarnobrzegu. Od 1907 roku uczęszczał do III Gimnazjum w Krakowie. W 1911 roku przeniósł się do gimnazjum w Mielcu. Był członkiem Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego, w którym 19 kwietnia 1914 roku zdał egzamin podoficerski. W 1914 roku został komendantem związanego z Zarzewiem, mieleckiego oddziału Związ- ku Przebojem. Związek był skupiskiem młodzieży niepodległościowej w Mielcu, Baranowie Sandomierskim i Tarnobrzegu. 4 sierpnia 1914 roku na czele strzelców tarnobrzeskich wyjechał do Krakowa, gdzie wstąpił do oddziału Józefa Piłsudskiego. Początkowo przez kilka tygodni pracował w biurze werbunkowym do Legionów w Sandomierzu. Po powrocie na front służył w 2 kompanii VI batalionu 1 pułku piechoty I Brygady Legionów Polskich, z którą prze- szedł cały szlak bojowy. 11 listopada 1914 roku został ranny w prawą stopę pod Laskami. Przebywał w Szpitalu Czerwonego Krzyża nr 11 w Wiedniu. Po powrocie do pułku walczył pod Konarami (16–23 maja 1915 r.), Ożarowem (23–27 czerwca 1915 r.), Tarłowem (29 czerw-

166 167 ca – 2 lipca 1915 r.), Urzędowem (16–27 lipca 1915 r.), Jastkowem (30 lipca – 3 sierpnia 1915 r.), Wysokiem Litewskiem (23–25 sierpnia 1915 r.). Od września 1915 roku uczestniczył w walkach na Wołyniu, m.in. w bitwie pod Kuklami (22–25 października 1915 r.). 15 grudnia 1915 roku otrzymał awans na stopień chorążego, a 1 listopada 1916 roku nominację na stopień podporucznika. 20 grudnia 1915 roku zdał maturę w mieleckim gimnazjum, przyjeżdżając w tym celu z frontu. Wziął udział w krwawej bitwie pod Kostiuchnówką trwającej od 4 do 6 lipca 1916 roku, gdy Legioniści na redutach obrony na Polskiej Górze, Polskim Lasku i Reducie Piłsudskiego stawili czoła potężnym siłom rosyjskim próbującym przełamać front w czasie tzw. ofensywy Brusiłowa. 8 października 1916 roku wraz z pułkiem wyjechał na odpoczynek do Baranowicz. W zimie 1916/17 przebywał w Łomży, a na- stępnie w Zambrowie na pracy szkoleniowej. Po kryzysie przysięgo- wym, w październiku 1917 roku został wcielony do armii austriackiej. Uczestniczył w walkach na froncie włoskim. 5 listopada 1918 roku, po powrocie do Tarnobrzega, wstąpił do Wojska Polskiego. Objął dowództwo 3 kompanii w 1 pułku strzelców Ziemi Rzeszowskiej. W początkach 1919 roku opuścił Tarnobrzeg i zaciągnął się do 23 pułku piechoty. W styczniu 1919 roku walczył w batalionie dowodzonym przez majora Leopolda Lisa-Kulę, wysła- nym na odsiecz Lwowa. Pełnił wtedy funkcję adiutanta majora Lisa- -Kuli. W maju 1919 roku jego pułk wziął udział w ofensywie mającej za zadanie wyrzucić wojska ukraińskie z Polski. Walczył nad Styrem. W czerwcu 1919 roku uczestniczył w kontrofensywie pułku z nad gór- nego Bugu. Za bohaterstwo w tych walkach został wyróżniony przez dowódcę pułku. We wrześniu 1919 roku wraz z pułkiem został przewieziony na front polsko-bolszewicki nad Dźwinę na przedmieściach Dyneburga. Zimą 1919 roku, po zamarznięciu rzeki, poprowadził dwa wypady do Dyneburga. W marcu 1920 roku został dowódcą 3 batalionu w 23 puł- ku piechoty. W maju 1920 roku po rozpoczęciu ofensywy sowieckiej uczestniczył w walkach odwrotowych. Jego batalion zajął miejscowo- ści Jody. Wzięto 150 jeńców przy stracie jednego zabitego i trzech ran-

166 167 nych. 13 czerwca 1920 roku, gdy pułk został otoczony pod Jamnem, na czele kompanii odwodowej rzucił się na nieprzyjaciela, odebrał utra- cone stanowiska i zamknął odwrót oddziałom bolszewickim. Bój pod Jamnem był jedną z najkrwawszych bitew stoczonych przez pułk. Pod koniec czerwca jego pułk został przerzucony do Grupy Poleskiej puł- kownika Władysława Sikorskiego. W lipcu w walkach odwrotowych dotarł do Chełma. 17 sierpnia 1920 roku został awansowany do stopnia kapitana i objął dowództwo 23 pułku piechoty. Stanowisko dowódcy pułku w wieku zaledwie 24 lat i awans o dwa stopnie z pominięciem szarży porucznikowskiej był uznaniem wybitnych uzdolnień prezentowanych przez niego na froncie. Dowodził pułkiem w polskiej kontrofensywie znad Bugu, operacji niemeńskiej oraz w bitwie z Litwinami pod Łyngmianami. „W ciężkich i nadzwyczaj odpowiedzialnych bojach 3 Dywizji Legionów pod Brzostowicami w dniach od 20 – 25 września 1920 r. kpt. Niezabitowski na czele 23 pp bronił lewego skrzydła Dywizji po obu brzegach Świsłoczy między Krynkami a Brzostowicą Murowa- ną. Zaskoczony na południowym odcinku, brawurowym manewrem V Brygady Piechoty Legionów nieprzyjaciel wytężył wszystkie siły, aby przerwać się od północy na tyły 3 Dywizji Legionów. Od zdolności dowodzenia i talentu dowódcy 23 pp zależało bardzo wiele. Kpt. Nie- zabitowski w ciężkich bojach czterodniowych trwających bez przerwy, umiejętnością manewrowania i podtrzymania ducha swych żołnierzy utrzymał nadzwyczaj odpowiedzialne pozycje, osobistym przykładem męstwa i brawury zagrzewając żołnierzy. Wybitną umiejętnością manewrowania i dowodzenia dowiódł kpt. Niezabitowski w bojach na pół- nocy od Oszmiany, kiedy manewrując między siłami bolszewików i Li- twinów i rozbijając zręcznie jednych i drugich doszedł jako awangarda Dywizji do Święcian, Dukszt i Turmontu. We wszystkich bojach dwu- letniej wojny odznaczał się wybitną brawurą i wysoką umiejętnością dowodzenia”. Za te czyny został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy numer 228 (17 maja 1921 r.). Po zakończeniu wojny, zweryfikowany w stopniu majora (ze star- szeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku) pełnił stanowisko zastęp-

168 169 cy dowódcy 23 pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim. Od 1 listopada 1921 do października 1922 roku przebywał na I Kursie Doszkalającym Wyższej Szkoły Wojennej. Po ukończeniu kursu ob- jął funkcję szefa sztabu 3 Dywizji Piechoty w Lublinie. Od 1925 roku kierował referatem w I Oddziale Sztabu Generalnego. 20 marca 1928 roku został szefem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie. 1 stycznia 1928 roku otrzymał awans na stopień podpuł- kownika dyplomowanego. 6 maja 1930 roku objął dowództwo puł- ku Korpusu Ochrony Pogranicza „Sarny” w Sarnach. W 1932 roku został członkiem Komitetu Budowy Pomnika Lisa-Kuli w Rzeszo- wie. 1 stycznia 1935 roku otrzymał awans na stopień pułkownika dyplomowanego. 29 września 1936 został szefem sztabu Inspektoratu Obrony Powietrznej Państwa. W sierpniu 1939 roku został dowódcą 4 Dywizji Piechoty, wcho- dzącej w skład Armii „Pomorze”. 1 września 1939 roku zastał dywizję w okopach między Brodnicą a Grudziądzem. Broniła Pomorza przed atakiem ze strony Prus Wschodnich. Wobec niepowodzeń na froncie, 4 września przesunięto go na stanowisko dowódcy piechoty dywizyj- nej 4 Dywizji Piechoty. Wziął udział w największej bitwie tej kampanii, bitwie nad Bzurą. W czasie walk został ranny w twarz i w nogę. 18 września w okolicy Sochaczewa 4 Dywizja została rozbita i jako zorganizowany oddział przestała istnieć. Jej resztki dotarły do War- szawy. Po kapitulacji stolicy dostał się do niewoli niemieckiej. Został osadzony w oflagu XII A w Hadamar, skąd przeniesiono go do oflagu VII A w Murnau. 29 kwietnia 1945 roku, po wyzwoleniu obozu przez armię amery- kańską wyjechał do Wielkiej Brytanii. Przebywał w Polskim Ośrodku Wojskowym w Ingolstadt w ramach Polskiego Korpusu Przysposobie- nia i Rozmieszczenia. W 1948 roku, po zdemobilizowaniu, zamiesz- kał w Londynie. Pracował jako nauczyciel w polskim gimnazjum. Był członkiem Instytutu Józefa Piłsudskiego oraz Koła Generałów i Puł- kowników byłych Wyższych Dowódców. Zmarł 26 listopada 1952 roku w Londynie. Spoczywa na Cmenta- rzu Hampstead, sekcja H 4, grób 10.

168 169 Odznaczony był również Krzyżem Niepodległości, Orderem Polo- nia Restituta 4 i 5 klasy, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę 1918–1921, Medalem Dziesię- ciolecia Odzyskanej Niepodległości, estońskim Krzyżem Wolności i jugosłowiańskim Złotym Medalem Waleczności Obilica (Zlatna Me- dalija Miloša Obilića). Był dwukrotnie żonaty: z Zofią Kopecką (27 grudnia 1927 roku); pod koniec lat czterdziestych ożenił się z Angielką Phyllis, nieznaną z nazwiska. Oba małżeństwa były bezdzietne.

Centralne Archiwum Wojskowe VM 89-8399, KN 20.01.1931, AP 898, 2226, 1 Pułk Piechoty Legionów Polskich sygn. I.120.27.69, s. 386; Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodowego, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299, Spra- wozdanie delegata DW NKN w Tarnobrzegu ze stycznia 1917 r. z pracy za czas 1912-17 roku, sygn. NKN 529; Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, Obsada personalna wielkich jednostek 1935-1939, teczka 701/1/116; Biblioteka Polska w Londynie, Archiwum Osobowe Emigracji im. B. Jeżewskiego; Archi- wum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1903/04, s. 29; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1904/05, s. 32; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1905/06, s. 23; Henryk Bagiński, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914, Warsza- wa 1935; Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurow- ski, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Warszawa 1978, wg indeksu; Boje Polskie 1939-1945, red. Krzysztof Komorowski, Warszawa 2009, s. 240; Marian Chwiałkowski, Żołnierze garnizonu brodnickiego w wojnie obronnej 1939., Brodnica 2009, s. 29, 42, 44, 50; Konrad Ciechanowski, Armia „Pomorze”, Warszawa 1983; Wiktor Krzysztof Cygan, Lubicz-Niezabitowski Tadeusz (w:) Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny, tom III, L-O, Warszawa 2006, s. 52-53; Marian Dąbrowski, Kampania na Woły- niu (2/IX 1915 r. - 8/X 1916 r.), Warszawa 1919, s. 68, 145; Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, nr 2, 26 stycznia 1934; s. 23; Katarzyna Gro- dziska, Polskie groby na Cmentarzach Londynu, t. 2, Kraków 2001, s. 67, 68,

170 171 95; Księga jubileuszowa 100 rocznicy powstania Gimnazjum i Liceum w Mielcu 1905-2005, red. Jerzy Skrzypczak, Mielec 2005, s. 452, 741; Lista chorych, rannych, zabitych i zaginionych Legionistów do kwietnia 1915 roku, Piotrków 1915, s. 41; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917, s. 22; Lista starszeństwa oficerów zawodowych, Warszawa 1922, s. 36; Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty, Przegląd Piechoty, z. 7, sierpień 1928, s. 135; Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 1 lipiec 1933 r., Warszawa 1933, s. 11; Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwiec 1935 r., Warszawa 1935, s. 7; Tadeusz Jurga, Obrona Polski 1939, Warszawa 1990; Janusz Krężel, Młodzieżowe organizacje niepodległościowe na terenie c.k. Gimnazjum Państwowego w Mielcu 1908-1919, Rocznik Mielec- ki, 2002, s. 106; Bohdan Królikowski, Generał Mikołaj Bołtuć, Warszawa 2009; Lista oficerów dyplomowanych (stan z dn. 15.IV.1931 r.), Warszawa 1931, wg indeksu; Księga chwały piechoty, Warszawa 1939; Stanisław Łoza, Czy wiesz kto to jest ?, Warszawa 1938, s. 522; Grzegorz Łukomski, Bogusław Polak, Andrzej Suchcitz, Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863-1864, 1914-1945, Koszalin 1997; Monitor Polski, nr 18, 1931, s. 1; Nekrolog, Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza, Londyn, nr 18, 1952; Marian Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, Warszawa 1978; Józef Rawski, Republika Tarnobrzeska w świetle źródeł i wspomnień adiutanta Powiatowej Komendy Wojsk Polskich w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 1993, wg indeksu; Rocznik oficerski, 1923, 1924, 1928, 1932, War- szawa 1923, 1924, 1928, 1932, wg indeksu; Rozwiązanie Komitetu Budowy Pomnika Lisa-Kuli w Rzeszowie, Gazeta Rzeszowska, nr 22, 28 maja 1933, s. 1; Juliusz Rómmel, Generała Juliusza Rómmla opinie o wyższych oficerach WP, Wojskowy Przegląd Historyczny, nr 1, 1993, s. 234; Ryszard Rybka, Ka- mil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939, Kraków 2003, wg indeksu; Eugeniusz Pawlas, Pamiętnik, Stalowa Wola 2007, s. 80; Marian Ro- meyko, Przed i po maju, Warszawa 1985; Karol Sęk, Związek Strzelecki w tarnobrzeskiem, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 33, 2010, s. 14-15; Jerzy Skrzypczak, Idea i czyn. Drogi mielczan do niepodległości 1907-1918, Mielec 2003, s. 99-100; Jerzy Skrzypczak, Na drodze do wolności. Mielczanie w walce o niepodległość Polski 1907-1918, Mielec 2008, wg indeksu; Jerzy Skrzypczak, Rok 1920. Mielczanie w wojnie polsko-bolszewickiej, Mielec 2010, s. 107-109;

170 171 Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefo- nicznej 1937-1938, Warszawa 1937, s. 337; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.21 r., Warszawa 1921, s. 789; Społeczeństwo i Wojsko Polskie wobec zagrożenia wojennego 1939. Polska i jej armia 1935-1939, oprac. Andrzej Woj- ciechowski, Warszawa 2009, s. 235; Sprawozdanie dwudzieste siódme Dyrekcyi C. K. Gimnazyum III. w Krakowie za rok szkolny 1910, Kraków 1910, s. 87; Sprawozdanie dwudzieste ósme Dyrekcyi C. K. Gimnazyum III. w Krakowie za rok szkolny 1911, Kraków 1911, s. 94; Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazy- um w Mielcu za rok szkolny 1912, Mielec 1912, s. 51; Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Mielcu za rok szkolny 1912/13, Mielec 1913, s. 93; Spra- wozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Mielcu za rok szkolny 1913-14, Mielec 1914, s. 111; IV. Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Mielcu za I. i II. półrocze roku szkolnego 1915/16, Mielec 1916, s. 6; Piotr Stawecki, Oficero- wie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1997; Zdzisław Wesołowski, Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992, s. 304, 374; Stefan Witkowski, Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920. 23 pułk piechoty, Warszawa 1928; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wo- jennej w Warszawie, red. Wa- cław Chocianowicz, Londyn 1969; Apoloniusz Zawilski, Bitwy polskiego września, t. 1 Łódź 1989; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867- 1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593-1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu; informacje Zofii Milarskiej, fotografia ze zbiorów Tadeusza Milarskiego z Tarnobrzega.

Tadeusz Niezabitowski w czasie służby w Legionach Polskich.

172 173 Walerian NIEZABITOWSKI (1862–1939)

Urzędnik skarbowy, działacz społeczny.

Urodzony 28 stycznia 1862 roku w Kolbuszowej. Syn Feliksa i Al- biny z d. Książek. Po zdaniu matury odbył 3,5 letnią służbę wojskową w armii austro- -węgierskiej. 14 maja 1886 roku został praktykantem w Urzędzie Po- datkowym w Ropczycach. Od 1887 roku był praktykantem w Urzędzie Podatkowym w Jarosławiu. W 1889 roku mianowano go adiunktem w Urzędzie Podatkowym w Leżajsku. Od 1895 roku był oficjałem w tym urzędzie. Pod koniec 1896 roku mianowano go kontrolerem w Urzędzie Podatkowym w Tarnobrzegu. Od 1913 roku był zarządcą podatkowym w tym urzędzie. W 1920 roku został naczelnikiem Kasy Skarbowej w Tarnobrzegu. Pod koniec lat dwudziestych przeszedł na emeryturę. W Tarnobrzegu prowadził ożywioną działalność społeczną. Od 1 marca 1904 roku był członkiem Towarzystwa im. Stanisława Jacho- wicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu. W 1910 roku stał na czele tarnobrzeskiego Komitetu Daru Grunwaldzkiego, który zebrał i przekazał Towarzystwu Szkoły Ludowej w Krakowie 100 koron na budowę szkół ludowych na kresach. W 1912 roku został członkiem dyrekcji Towarzystwa Zaliczkowego w Tarnobrzegu. 9 marca 1913 roku został wybrany członkiem Wydziału tarnobrzeskiego gniazda Polskie- go Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Prowadził sprawy admini-

172 173 stracyjne uruchomionego pod koniec 1913 roku kinoteatru w budynku „Sokoła”. Był również skarbnikiem tarnobrzeskiego „Sokoła”. 3 lutego 1918 roku został członkiem Zarządu nowoutworzonej Spółki Spożywczej Urzędników i Personelu Pomocniczego Admini- stracyi Skarbowej w Tarnobrzegu. W 1920 roku wszedł w skład Ko- mitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski. W 1921 roku w ramach tego komitetu uczestniczył w akcji pomocy Polakom na Górnym Śląsku. W wyniku energicznej akcji wysłano z powiatu wagon mąki, wagon mięsa żywego i pół wagonu różnych artykułów spożywczych. W 1925 roku został wybrany skarbnikiem tarnobrzeskiego Koła Towa- rzystwa Szkoły Ludowej. Gdy 18 grudnia 1926 roku, Pałac, Komendant Okręgu Związku Strzeleckiego w Przemyślu, w piśmie do Kuratorium Okręgu Szkol- nego we Lwowie wniósł skargę na Michała Radomskiego, dyrektora Gimnazjum w Tarnobrzegu, zarzucając mu, że „jest wrogiem twórczej pracy państwowej, nieszczególnym pedagogiem, i że zaniedbuje szko- łę, a w czasie przewrotu majowego i bezpośrednio po nim krytykował Marszałka Piłsudskiego” – Niezabitowski razem z kilkoma znanymi tarnobrzeżanami o różnych przekonaniach politycznych podpisał list otwarty w obronie dyrektora Radomskiego. W liście tym wykazano, że wszystkie zarzuty przeciw dyrektorowi są nieprawdziwe, i że „cieszy się on ogólnym poważaniem u wszystkich, dzięki swej kilkudziesięcio- letniej pracy na polu wychowawczym i społecznym”. W 1927 roku został fundatorem gwoździa do sztandaru Ochotni- czej Straży Pożarnej w Mokrzyszowie. 1 czerwca 1928 roku ufundo- wał gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Zakrzowie, a 14 października 1928 roku do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrzegu. W 1928 roku został członkiem Koła Rodzicielskie- go przy Państwowym Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1929 roku wybrano go przewodniczącym Sekcji Bibliotecznej Tarnobrzeskiego Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Od 1935 roku prowadził Bibliotekę Powiatową Towarzystwa Szkoły Ludowej w Tarnobrzegu. 31 maja 1936 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszowie. W 1938 roku zo-

174 175 stał członkiem dyrekcji Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Tar- nobrzeskiego w Tarnobrzegu. Zmarł 20 września 1939 roku w Tarnobrzegu. Żonaty z Jadwigą z d. Przybylska (1863–1901). Miał czworo dzieci: Helenę (1890–1982), zamężną Krzehlik; Czesława (1893–1970), Legionistę, inżyniera; Tadeusza (1896–1952), Legionistę, pułkownika piechoty służby stałej; Władysławę (1900–1970), zamężną Golas. Po śmierci pierwszej żony ożenił się z Adaminą Michalik z d. Dobrodzic- ka, primo voto Michalik, nauczycielką, wdową po Janie Michaliku, dyrektorze Szkoły Ludowej w Tarnobrzegu. Odznaczony austriackimi: Medalem Jubileuszowym Wojskowym, Krzyżem Jubileuszowym Cywilnym i Medalem Jubileuszowym dla urzędników i sług cywilnych.

Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu, Księga uchwał dla gminy miasta Tarnobrzega (Protokoły posiedzeń Rady Gminnej w Tarnobrzegu) 1867–1888, s. 3 i następne; Urząd Stanu Cywilnego w Tarno- brzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrzega (1890–1940–1949), lp. 87/1939, s. 144; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Akcja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 6, 2014, s. 5; Dar Grunwaldzki, Nowa Reforma, nr 362, Kraków 10 sierpnia 1910, s. 2; Firmy, Gazeta Lwow- ska, nr 93, 24 kwietnia 1918, s. 6; Kalendarz c. k. galicyjskich urzędników podatkowych na rok 1897, Kraków 1897, s. 108; Kalendarz Skarbowy na 1927 rok, Warszawa 1926, s. 444; Kalendarz Skarbowy na 1928 rok, Warszawa 1927, s. 522; Sprawozdanie Komitetu Obrony Państwa na powiat tarnobrzeski, (w:) Obrona Państwa w 1920 roku. Księga Sprawozdawczo-Pamiątko- wa Generalnego Inspektoratu Armji Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa, red. Władysław Ścibor-Rylski, Warszawa 1923, s. 534–535; Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, Warszawa 1938, s. 460; Spo- łeczeństwo piętnuje denuncjatorską kampanję Związku Strzeleckiego, Słowo Polskie, nr 94, 5 kwietnia 1927, s. 7; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu za czas od za- łożenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906, s. 15; Sprawoz- danie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1913, s. 58; XII. Spra-

174 175 wozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 5, 11, 24, 26–27, 30, 35, 38; Sprawozdanie Zarządu Głównego T.S.L. z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1925, Kraków 1926, s. 109; Sprawozdanie Zarządu Głównego T.S.L. z dzia- łalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1929, Kraków 1930, s. 128; Sprawozdanie z działalności „Koła Rodzicielskiego” przy Państwowym Gim- nazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu w czasie od 6 maja 1928 r. do 16 lipca 1929 r., (w:) XII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1928/29, Tarnobrzeg 1929, s. 93; Sławomir Stępak, Sztandary Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu dzisiejszego Tarnobrzega z okresu międzywojen- nego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 80–81, 86; Szema- tyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1887, Lwów 1887, s. 30; Szematyzm 1888, s. 19; Szematyzm 1889, s. 19; Szematyzm 1890, s. 23; Szematyzm 1891, s. 23; Szematyzm 1892, s. 23; Sze- matyzm 1893, s. 23; Szematyzm 1894, s. 23; Szematyzm 1895, s. 23; Szema- tyzm 1896, s. 23; Szematyzm 1897, s. 35; Szematyzm 1898, s. 34; Szematyzm 1899, s. 37; Szematyzm 1900, s. 46; Szematyzm 1901, s. 46; Szematyzm 1902, s. 46; Szematyzm 1903, s. 46; Szematyzm 1904, s. 46; Szematyzm 1905, s. 46; Szematyzm 1906, s. 55; Szematyzm 1907, s. 55; Szematyzm 1908, s. 55; Sze- matyzm 1909, s. 54; Szematyzm 1910, s. 54; Szematyzm 1911, s. 55; Szema- tyzm 1912, s. 55; Szematyzm 1913, s. 55; Szematyzm 1914, s. 55; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1907. Zestawiony wedle stanu z dnia 1 sierpnia 1907, Lwów 1907, s. 71; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1910. Zestawiony wedle stanu z dnia 1 marca 1910, Lwów 1910, s. 72; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1914. Zestawiony wedle stanu z dnia 15 kwietnia 1914, Lwów 1914, s. 81, 178; Wojciech Wiącek, Kalendarzyk tarnobrzeski na rok 1927, Machów 1927; Zarys dziejów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tarnobrzegu, oprac. Stanisława Mazur, Tarnobrzeg 2006, s. 7; informacje i fotografia ze zbiorów Tadeusza Milarskiego z Tarnobrzega.

176 177 Marian Stanisław POŁOWICZ (1894–1982)

Agronom, nauczyciel.

Urodzony 28 października 1894 roku we Lwowie. Syn Michała i Emilii z d. Hruza. Od 1907 roku uczęszczał do II Szkoły Realnej we Lwowie. Re- dagował szkolny miesięcznik „Echo”. Działał w Organizacji Mło- dzieży Niepodległościowej „Zarzewie”, z ramienia której dwukrotnie, w 1912 i 1913 roku jeździł do Warszawy, gdzie spotkał się m.in. ze Stefanią Sempołowską, Ireną Kosmowską i Aleksandrem Świętochowskim. Był członkiem Drużyny Strzeleckiej we Lwowie. W 1914 roku uzyskał świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem i pod- jął studia na Akademii Rolniczej w Dublanach. Jeszcze w czasie studiów został demonstratorem, młodszym asystentem, a następnie asystentem w Katedrze Hodowli Zwierząt. Sprawował opiekę ho- dowlaną nad zarodową oborą, chlewnią, owczarnią i stajnią Krajo- wego Folwarku Doświadczalnego. 6 sierpnia 1918 roku zdał egzamin główny i ukończył studia. W 1918 roku został instruktorem hodowlanym Centralnego To- warzystwa Rolniczego Królestwa Polskiego na Okręg Południowo- -Lubelski, obejmujący powiaty: zamojski, krasnostawski, biłgorajski, hrubieszowski i tomaszowski. W 1919 roku został zarządcą klucza skowierzyńskiego w dobrach Jana Goetz-Okocimskiego. Klucz grupo-

176 177 wał 7 folwarków na terenie powiatu tarnobrzeskiego. W 1922 roku był dyrektorem dużego majątku w powiecie Brody na Ziemi Lwowskiej. W 1922 roku objął kierownictwo 2-zimowej Szkoły Rolniczej w Odolanowie prowadzonej przez Wielkopolską Izbę Rolniczą. W 1925 roku uzyskał tytuł inżyniera rolnika na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. W 1926 roku podjął się nowatorskiego projektu przekształcenia dotychczasowej 2-zimowej Szkoły Rolniczej w Śro- dzie Wielkopolskiej na szkołę 3-semestralną. Była to pierwsza tego typu szkoła na terenie Wielkopolski. Otwarto ją 18 października 1927 roku. Był dyrektorem i nauczycielem w tej szkole. Szkoła stała się wzorem wdrażania postępu rolniczego nie tylko dla wsi poznańskiej, ale i dla rolnictwa całego kraju. Przybywały do niej wycieczki nauczycieli szkół rolniczych z całej Polski oraz Czechosłowacji. Gościli w niej ministro- wie rolnictwa Czechosłowacji, Francji i Łotwy. W 1929 roku został członkiem Komisji Wojewódzkiej Przysposo- bienia Rolniczego Młodzieży Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych. W latach trzydziestych miał odczyty rolnicze na antenie Polskiego Radia. W 1933 roku został członkiem Obywatelskiego Ko- mitetu Pożyczki Narodowej na powiat średzki. Był również członkiem Powiatowego Komitetu Pomocy Ofiarom Powodzi w Środzie Wielko- polskiej, członkiem Powiatowego Komitetu Loterii Fantowej na rzecz bezrobotnych oraz członkiem Komitetu Budowy Pomnika Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego w Środzie Wielkopolskiej. W 1934 roku przez 5 miesięcy pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w charakterze fachowca po- wołanego czasowo do prac programowych w Departamencie Szkół Rolniczych. Był pierwszym w Polsce specjalistą i popularyzatorem kiszonkarstwa. W 1935 roku opracował metodę budowy silosów gli- nobitych zwaną systemem Połowicza. 1 października 1935 roku został naczelnikiem Wydziału Oświaty Rolnej Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu. Kierując wydziałem uruchomił nowe szkoły 2-zimowe w Poznaniu, Koninie, Szamotułach, Mogilnie, półtoraroczną szkołę rolniczą w Krotoszynie, a w Sierakowie jedyną w Polsce szkołę rybacką. W czerwcu 1939 roku złożył na Wydzia-

178 179 le Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Adama Mickiewicza, przygotowaną na podstawie trzyletnich doświadczeń dysertację doktorską na temat: „Wpływ kwasów organicznych kwaszonych pasz na ustrój i dzielność użytkową trzody chlewnej”. Praca ta zaginęła w czasie wojny. We wrześniu 1939 roku wyjechał z Wielkopolski. W połowie wrze- śnia w okolicach Przemyśla wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. Służył w sztabie gen. Kazimierza Sosnkowskiego, dowodzącego Fron- tem Południowym. 22 września 1939 roku, po rozbiciu polskich jednostek przez wojska sowieckie, uniknął niewoli. Dotarł do dziadków mieszkających we Lwowie. Pracował w młynie pod Lwowem. W roku szkolnym 1939/40 był zastępcą dyrektora i kierownikiem Wydziału Hodowlanego w Agro-Zoo-Wet (Szkole Rolniczej) z ukraińskim języ- kiem nauczania w Gródku Jagiellońskim. W maju 1940 roku wraz z żoną i dziećmi udało mu się przejść granicę z Generalnym Gubernatorstwem na Sanie pod Przemyślem. Dotarł do Zaleszan w powiecie tarnobrzeskim. 1 sierpnia 1940 roku z ramienia Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Tarnobrzegu uru- chomił 2-zimową Szkołę Rolniczą w Mokrzyszowie z 30 hektarowym gospodarstwem rolnym i objął jej kierownictwo. Na otwarcie szkoły, powstałej na bazie przedwojennej Szkoły Rolniczej, zezwolili Niemcy, narzucając jej nowy program dostosowany do własnych potrzeb. Jed- nak w szkole zatrudnił patriotycznie nastawionych nauczycieli – miejscowych oraz swoich kolegów wysiedlonych z poznańskiego, którzy uczyli według własnych programów. Przykładowo profesor Michał Paź w czasie nauki przedmiotu o nazwie korespondencja wykładał hi- storię literatury polskiej. Ponadto szkoła chroniła uczniów przed wy- wózką do Niemiec. W 1942 roku zatrudnił w szkole doktor Olgę Lilien, która była po- chodzenia żydowskiego. Mieszkała na terenie szkoły. Zajmowała się sprzątaniem i gotowaniem, pracowała również w stajni. Po pięciu mie- siącach pracy w szkolnej kuchni zamieszkała u Połowiczów. Zajmo- wała się gotowaniem i nauczaniem trójki ich dzieci. Tak przetrwała do końca okupacji niemieckiej. W gospodarstwie szkolnym ukrywało się również dwoje żydowskich dzieci Maria i Bogumił.

178 179 2 grudnia 1944 roku został mianowany organizatorem i pierwszym dyrektorem utworzonego w Tarnobrzegu Liceum Rolniczego Męskie- go i Żeńskiego – pierwszej w Polsce Ludowej szkoły rolniczej. Szko- ła otrzymała w użytkowanie pałac Tarnowskich wraz z przyległymi obiektami oraz folwark Wymysłów. Mimo, że brakowało podstawowe- go sprzętu, pomocy naukowych, podręczników, programów nauczania i kwalifikowanych nauczycieli, Połowicz uruchomił szkołę. 1 marca 1945 roku rozpoczęło naukę pierwszych 31 uczniów. 15 maja 1945 roku został służbowo przeniesiony do Środy Wielkopolskiej. 1 czerwca 1945 roku uruchomił Liceum Gospodarstwa Wiejskiego w Środzie Wielkopolskiej. Stanowisko dyrektora tej szkoły, przekształconej na- stępnie w Technikum Rolnicze, będzie pełnił do 1952 roku. Jako nauczyciel pracował w niej do 1971 roku. W 1948 roku uzyskał tytuł magistra nauk rolniczych na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Pracę w Technikum Rolniczym w Środzie łączył z asystenturą w Katedrze Hodowli na Wy- dziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Pozna- niu, a od 1951 roku w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu. Działał w Kółkach Rolniczych, Związku Plantatorów Przetwór- czych Roślin Okopowych i Związku Nauczycielstwa Polskiego. Ar- tykuły z dziedziny oświaty rolniczej i kiszonkarstwa pasz zamieszczał w „Poradniku Gospodarskim”, „Przewodniku Gospodarskim”, „Rol- niku”, „Gazecie Rolniczej”, „Ziemianinie”, „Kalendarzu Gospodar- skim”, „Kalendarzu Rolniczym” i „Kalendarzu Ziem Wschodnich”. Niektóre swoje teksty podpisywał pseudonimem Stanisław Stodoła. Podsumowaniem jego pracy naukowej miał być trzytomowy podręcz- nik paszoznawstwa „Samowystarczalność pastewna”. Część drugiego tomu i cały tom trzeci miały być poświęcone kiszeniu pasz. W 1939 roku zdążył wydać tylko pierwszy tom „Produkcja paszy”, (Poznań 1939). Zebrane materiały ukazały się po wojnie jako opracowanie za- tytułowane „Jak uzyskać dobre kiszonki” z udziałem profesorów Fran- ciszka Abgarowicza i Aleksandry Ziołeckiej jako współautorów. Był autorem dziewięciu książek: „Gnój i gnojówka podstawą nawożenia”, (Poznań 1929); „Silosy (wieże kiszeń)”, (Warszawa 1930); „Świnia

180 181 boczkowa”, (Poznań 1930); „Zagadnienia przechowywania gnoju w obecnej dobie”, (Poznań 1931); „Betonowe i gliniane zbiorniki do kiszenia pasz”, (Poznań 1936); „Kiszenie ziemniaków i łętów ziemniaczanych”, (Poznań 1935); „Nawóz główny”, (Poznań 1936); „Jak kwasić pasze soczyste jesienią”, (Warszawa 1938); „Kwaszenie paszy w zbiornikach”, (Warszawa 1939). Zmarł 2 listopada 1982 roku w Środzie Wielkopolskiej. Spoczywa na miejscowym cmentarzu. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia Polski Lu- dowej, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, odznaczeniem „Za zasługi w rozwoju województwa poznańskiego” i tytułem Zasłużony Nauczyciel PRL. Żonaty z Władysławą z d. Musielewicz. Miał troje dzieci: Wła- dysława (ur. 1931 r.), Jerzego (ur. 1933 r.), lekarz medycyny pracy, mieszka w Środzie Wielkopolskiej i Marię (ur. 1939 r.).

Franciszek Abgarowicz, Marian Stanisław Połowicz, Aleksandra Ziołec- ka, Jak uzyskać dobre kiszonki, Warszawa 1961, ss. 153; Jerzy Bormann, Je- rzy Borowy, Marian Stanisław Połowicz, Porównanie strawności pasz przy spasaniu przez trzodę kiszonek dobrych i złych, Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych, T. 32, 1934, s. 467–47; Ryszard Kowalski, Połowicz Marian Stani- sław, (w:) Zasłużeni dla oświaty rolniczej, Poznań 1985, s. 108–110; Wacław Łuczak, Krystyna Chudoba, Konserwacja pasz metodą kiszenia w ujęciu historycznym, Wiadomości Zootechniczne, nr 4, 2013, s. 113–114; Stanisław Michalski, Szkolnictwo i oświata rolnicza w Wielkopolsce w okresie między- wojennym, Poznań 1963, wg indeksu; Stanisław Michalski, Węzłowe elemen- ty pracy dydaktyczno-wychowawczej na tle potrzeb przyrodniczo-gospodarczych i kulturalno-oświatowych środowiska wiejskiego w świetle doświadczeń półtorarocznej eksperymentalnej szkoły rolniczej w Środzie, (w:) Praca wychowawcza w szkołach rolniczych. Próba analizy dotychczasowych doświad- czeń w pracy wychowawczej szkół rolniczych w województwie poznańskim, Poznań 1964, s. 17; Odezwa, Wiadomości Urzędowe Powiatu Średzkiego, nr 38, 22 września 1933, s. 2; Odezwa, Kurjer Średzki, nr 89, 7 sierpnia 1934,

180 181 s. 1; Michał Paź, Szkoła Rolnicza w Mokrzyszowie w czasie okupacji, Tar- nobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 7, 1993, s. 45; Marian Stanisław Poło- wicz, Gnój i gnojówka podstawą nawożenia, Poznań 1929, ss. 20; Marian Stanisław Połowicz, Silosy (wieże kiszeń), Warszawa 1930, ss. 117; Marian Stanisław Połowicz, Świnia boczkowa, Poznań 1930, ss. 27; Marian Stani- sław Połowicz, Wielkopolanie na front poleski! Projekt kolonizacji Polesia wieśniakami z Wielkopolski, Poznań 1931, ss. 25; Marian Stanisław Połowicz, Zagadnienia przechowywania gnoju w obecnej dobie, Poznań 1931, ss. 31; Marian Stanisław Połowicz, Betonowe i gliniane zbiorniki do kiszenia pasz, Poznań 1936, ss. 128; Marian Stanisław Połowicz, Kiszenie ziemniaków i łę- tów ziemniaczanych, Poznań 1935, ss. 44; Marian Stanisław Połowicz, Nawóz główny, Poznań 1936, ss. 62; Marian Stanisław Połowicz, Jak kwasić pasze soczyste jesienią, Warszawa 1938, ss. 31; Marian Stanisław Połowicz, Kwa- szenie paszy w zbiornikach, Warszawa 1939, ss. 60; Marian Stanisław Poło- wicz, Samowystarczalność pastewna, t. 1, Produkcja paszy, Poznań 1939, ss. 366; Stanisław Połowicz, Z tegorocznych obserwacyj, Poradnik Gospodarski, nr 45, Poznań 11 listopada 1923, s. 387–389; Stanisław Połowicz, Skarby, po które wielu schylić się nie chce..., (w:) Kalendarz Ziem Wschodnich na rok 1935, Warszawa 1934, s. 145–152; Marian Stanisław Połowicz, Wysokie czy niskie zbiorniki do kiszenia pasz, Kuryer Ogrodniczo-Hodowlany, dodatek do Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 94, 6 kwietnia 1937, s. 1; Marian Stanisław Połowicz, Budujemy zbiorniki do kwaszenia pasz soczystych, Warszawa 1948, ss. 22; Marian Stanisław Połowicz, Cykoria roślina przemysłowa, pastewna i warzywna, Warszawa 1957, ss. 89; Marian Stanisław Połowicz, Silosy w gospodarstwach chłopskich, Poznań 1965, ss. 47; Marian Połowicz, Pamiętnik, Średzki Kwartalnik Kulturalny, 2009, nr 5, s. 23–27, 2010, nr 1, s. 36–41, nr 2, s. 56–59, nr 3, s. 17–24, nr 4, s. 26–28; Połowicz Marian Stanisław, (w:) 50 lat Szkoły Rolniczej w Środzie Wielkopolskiej 1920–1970, Poznań 1971, s. 16, 82–84; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Warsza- wa – Lwów 1926, Rocznik II, s. 458; Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1932/33, Warszawa 1932, s. 556; Siódme Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie za rok szkolny 1910, Lwów 1910, s. 85; Ósme

182 183 Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie za rok szkolny 1911, Lwów 1911, s. 99; Dziesiąte Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie za rok szkolny 1912–1913, Lwów 1913, s. 94; Sprawoz- danie Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych za rok 1929, Poznań 1930, s. 106; Sprawozdanie Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych za okres od 1.I.1931 r. do 31.III.1932 r., Poznań 1932, s. 98; Sprawozdanie Wiel- kopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych za rok 1930, Poznań 1931, s. 90; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1925, Poznań 1926, s. 10, 169; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1927, Poznań 1928, s. 164; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1928/29 za czas od 1.IV.1928 r. do 31.III.1929 roku, Poznań 1929, s. 212; Sprawozdanie Wielkopol- skiej Izby Rolniczej za rok 1929/1930 za czas od 1.IV.1929 do 31.III.1930 roku, Poznań 1930, s. 20, 199; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1930/31 (za czas od 1 IV 1930 do 31 III 1931 roku), Poznań 1931, s. 111, 155; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1931/32 i 1932/33, Poznań 1933, s. 22; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1932/33 (za czas od 1 kwietnia 1932 do 31 marca 1933 r.), Poznań 1933, s. 191; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1934/35, Poznań 1935, s. 174; Sprawozda- nie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za czas od 1 kwietnia 1935 do 31 marca 1936 roku, Poznań 1936, s. 114, 195; Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za czas od 1 kwietnia 1936 do 31 marca 1937 roku, Poznań 1937, s. 46; informacje syna Jerzego Połowicza ze Środy Wielkopolskiej.

182 183 Adolf PROTTUNG (1830–1909)

Urzędnik, zastępca burmistrza Tarnobrzega.

Urodzony 15 stycznia 1830 roku w Stanisławowie. Syn Fryderyka i Karoliny z d. Kanne. W 1850 roku rozpoczął pracę w austriackiej służbie podatkowej jako asystent w Urzędzie Podatkowym w Kołomyi. Od 1856 roku był kontrolerem w Urzędzie Podatkowym Gwoźdźcu koło Kołomyi. W 1863 roku mianowano go kontrolerem w Urzędzie Podatkowym w Borszczowie, a w 1866 roku kontrolerem w Urzędzie Podatkowym w Czortkowie. W 1873 roku został poborcą podatkowym w Urzędzie Podatkowym w Tarnobrzegu. W 1887 roku przeszedł na emeryturę. W lutym 1880 roku został wybrany radnym Rady Miejskiej w Tar- nobrzegu V kadencji. Natomiast w kwietniu 1883 roku wybrano go radnym Rady Miejskiej Tarnobrzega VI kadencji. 23 maja 1883 roku w imieniu tarnobrzeskiej gminy, jako zastępca burmistrza, podpisał wraz z burmistrzem Tobiaszem Hellmannem, asesorami Ignacym Bru- dzyńskim, Leibem Ecksteinem, Adolfem Reiferem oraz sekretarzem Ferdynandem Tęcznerem podziękowanie dla ustępującego burmistrza Władysława Gryglewskiego za „łożone około dobra naszego miasta i jego mieszkańców trudy w ciągu blisko siedmioletniego sprawowania urzędu burmistrza”. W latach 1883–1885 był zastępca burmistrza Tar- nobrzega Tobiasza Hellmanna.

184 185 12 maja 1887 roku został wybrany członkiem dyrekcji Towarzy- stwa Zaliczkowego w Tarnobrzegu, które pełniło zastępstwo Banku Krajowego na powiaty Tarnobrzeg i Nisko. Był drugim dyrektorem, czyli dyrektorem kasjerem. Funkcję tę sprawował do 4 marca 1891 roku, po czym pracował w tym Towarzystwie jako urzędnik. W latach 1893–1906 był kasjerem Wydziału Powiatowego w Tarnobrzegu. W latach 1900–1904 w związku z rozwiązaniem Rady Gminnej w Tarnobrzegu był asesorem w Urzędzie Miejskim, pomagającym komisarycznemu burmistrzowi Władysławowi Gryglewskiemu w za- rządzaniu miastem. W latach 1903–1906 pracował jako kasjer w Po- wiatowej Kasie Oszczędności. Od 1 marca 1904 roku był członkiem Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tar- nobrzegu. Zmarł 27 listopada 1909 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na Cmen- tarzu na Piaskach w Miechocinie. Żonaty z Leopoldyną z d. Frippel (1837–1902).

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi Metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z terenu archidiecezji lwowskiej, Stanisła- wów 1830–1841, sygn. 1251, s. 1; Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu, Księga uchwał dla gminy miasta Tarnobrzega (Protoko- ły posiedzeń Rady Gminnej w Tarnobrzegu) 1867–1888, s. 296 i następne; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrze- ga (1890–1940–1949), lp. 17/1909, s. 16; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem 1888, Lwów 1888, s. 44; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Kra- kowskiem 1889, Lwów 1889, s. 44; Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodo- meryi z W. Księstwem Krakowskiem 1890, Lwów 1890, s. 45; Adam F. Baran, Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Podziękowanie dla Wgo Pana Władysława Gryglewskiego w Tar- nobrzegu, Dziennik Polski, nr 120, 29 maja 1883, s. 3; Mianowania, Gazeta Narodowa, nr 74, Lwów 1 kwietnia 1874, s. 3; Rozmaite obwieszczenia, Ga- zeta Lwowska, nr 109, 15 maja 1891, s. 9; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1890, s. 45; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa

184 185 im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu za czas od założenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906, s. 14; Staty- styka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1896 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1897, s. 52; Statystyka stowa- rzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1897 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodar- czych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1898, s. 19; Rozmaite obwieszczenia, Gazeta Lwowska, nr 145, 28 czerwca 1887, s. 10; Provinzial Handbuch der Königre- iche Galizien und Lodomerien für das jahr 1851, Lemberg 1851, s. 214; 1852, s. 201; 1853, s. 192; 1854, s. 198; Handbuch des Lemberger Statthalterei-Ge- bietes in Galizien für das jahr 1855, Lemberg 1855, s. 167; 1856, s. 64; 1857, s. 63; 1858, s. 43; 1859, s. 50; Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebie- tes in Galizien für das jahr 1860, s. 49; Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das jahr 1861, Lemberg 1861, s. 42; Handbuch des Statthal- terei-Gebietes in Galizien für das jahr 1862, Lemberg 1862, s. 53; Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das jahr 1863, Lemberg 1863, s. 53; Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das jahr 1864, Lemberg 1864, s. 65; Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das jahr 1865, Lemberg 1865, s. 65; Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das jahr 1866, Lemberg 1866, s. 64; Galizisches provinzial-handbuch für das jahr 1868, Lemberg 1868, s. 135; Galizisches provinzial-handbuch für das jahr 1869, Lemberg 1869, s. 25; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1870, Lwów 1870, s. 22; Szema- tyzm 1871, s. 22; Szematyzm 1872, s. 22; Szematyzm 1873, s. 22; Szematyzm 1874, s. 62; Szematyzm 1875, s. 61; Szematyzm 1876, s. 61; Szematyzm 1877, s. 36; Szematyzm 1878, s. 35; Szematyzm 1879, s. 33; Szematyzm 1880, s. 33; Szematyzm 1881, s. 33; Szematyzm 1884, s. 288; Szematyzm 1885, s. 288; Szematyzm 1894, s. 279; Szematyzm 1895, s. 279; Szematyzm 1896, s. 279; Szematyzm 1897, s. 279; Szematyzm 1898, s. 336; Szematyzm 1899, s. 336; Szematyzm 1900, s. 336, 382; Szematyzm 1901, s. 336, 382; Szematyzm 1902, s. 358, 406; Szematyzm 1903, s. 358, 406; Szematyzm 1904, s. 358, 406, 801; Szematyzm 1905, s. 358, 801; Szematyzm 1906, s. 371, 845; Szematyzm 1907, s. 371, 845.

186 187 Ks. Paweł RAWSKI (1863–1911)

Profesor w Seminarium Duchownym w Przemyślu.

Urodzony 23 czerwca 1863 roku w Wielowsi koło Tarnobrzega. Syn rolników, Grzegorza i Katarzyny z d. Komada. Ukończył Szkołę Ludową w Tarnobrzegu. W 1876 roku podjął na- ukę w Gimnazjum w Rzeszowie. Od 1882 roku uczęszczał do Gim- nazjum Św. Anny w Krakowie, a od 1883 roku do III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. 18 czerwca 1884 roku zdał egzamin dojrzałości z odznaczeniem. Wstąpił do Seminarium Du- chownego w Przemyślu. 22 lipca 1888 roku przyjął świecenia kapłań- skie z rąk biskupa przemyskiego Łukasza Soleckiego. Po uzyskaniu święceń został wikariuszem w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Jaśle i katechetą w miejscowej szkole ludowej męskiej. 11 sierpnia 1891 roku uzyskał zezwolenie na podję- cie studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskie- go. Był jednocześnie zastępcą nauczyciela w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, ucząc języków klasycznych. 30 marca 1895 roku w Collegium Novum promowany został na doktora świętej teologii na podstawie rozprawy „De evolutione seu de ortu et progressu religionis christianue”. Ponieważ ukończył studia z odznaczeniem otrzymał przywilej promowania się „Sub auspiciis Imperatoris”, czyli pod szczególnym protektoratem cesarza,

186 187 od którego otrzymał w nagrodę diamentowy pierścień z inicjałami imion cesarskich. Był to pierwszy taki przypadek w historii kościoła w Austro-Węgrzech. W lipcu 1895 roku objął funkcję penitencjarza przy Kościele Najświętszej Maryi Panny w Krakowie. W semestrze zimowym 1896/97 zastępował chorego księdza profesora Mariana Morawskiego w wykładach z teologii dogmatycznej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponował go na katedrę profesora nadzwyczajnego dogmatyki szczegółowej. Jednak na jego kan- dydaturę nie zgodził się biskup krakowski, kardynał Jan Puzyna. W 1898 roku podjął starania o uzyskanie stopnia doktora filozofii na podstawie rozprawy „Zasada zachowania energii i jej zastosowanie w psychologii”. Praca została przyjęta, jednak do obrony nie doszło. W 1898 roku wydał po łacinie dzieło „De natura dogmatum catholicorum” (Cracoviae 1899), przychylnie przyjęte przez recenzentów. W grudniu 1898 roku kardynał Jan Puzyna przeniósł go jako wikariu- sza do parafii Św. Macieja w Andrychowie. 11 kwietnia 1901 roku otrzymał zgodę na powrót do diecezji przemyskiej. Ponownie został wikariuszem w parafii Wniebowzięcia Najświęt- szej Maryi Panny w Jaśle. Był również katechetą w jasielskim Gimna- zjum. W 1903 roku został wikariuszem w parafii Św. Trójcy w Krośnie oraz katechetą w miejscowej Szkole Realnej. W czerwcu 1904 roku mianowano go wikariuszem w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Drohobyczu i katechetą w miejscowym Gimnazjum. 4 lutego 1907 roku został mianowany profesorem teologii moral- nej w Seminarium Duchownym w Przemyślu. W kwietniu 1907 roku mianowano go asesorem i referentem Konsystorza Biskupiego oraz referentem Sądu dla spraw Małżeńskich. W sierpniu 1908 roku objął stanowisko rektora Małego Seminarium Duchownego (Collegium Marianum). 20 marca 1909 roku został mianowany profesorem filozofii chrześcijańskiej i dogmatyki fundamentalnej w przemyskim Se- minarium. Wygłaszał również publiczne prelekcje z zakresu filozofii i apologetyki. Był także egzaminatorem synodalnym, cenzorem ksiąg i inspektorem nauczania religii w dekanacie przemyskim. W stycz-

188 189 niu 1908 roku został wybrany skarbnikiem Czytelni Przemyskiej. Był również członkiem Bractwa Boni Pastoris. W lecie 1911 roku przybył do Lwowa by objąć Katedrę Apologe- tyki i Historii Religii na Uniwersytecie Lwowskim. 12 sierpnia 1911 roku poddał się spóźnionej operacji nerek w Domu Zdrowia doktora Kazimierza Soleckiego we Lwowie. Zmarł 14 sierpnia 1911 roku we Lwowie. Spoczywa na Cmentarzu w Przemyślu. Był odznaczony przywilejem rokiety i kanonickiego mantoletu (1906 r.).

Dominik Bialic, Rawski Paweł, (w:) Polski Słownik Biograficzny, Wro- cław-Warszawa-Kraków 1987, t. XXX/4, s. 671–672; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. R, red. Krzysztof Stopka, Kra- ków 2013, s. 82; Czytelnia Przemyska, Gazeta Przemyska, nr 6, 21 stycznia 1908, s. 3; Działalność parafialnego Związku katol-społecznego w Przemyślu, Echo Przemyskie, nr 89, 7 listopada 1909, s. 1; Elenchus venerabilis cleri tam saecularis quam regularis dioeceseos cracoviensis s. sedi apostolicae immediate subjectae pro anno domini 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1900, 1901, Cracoviae 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1900, 1901, wg indeksu; Karol Estreicher, Bibliografia Polska XIX. stulecia. Lata 1881–1900, t. IV, R-Z, Kraków 1916, s. 18; Kronika, Echo Przemyskie, nr 30, 14 kwietnia 1907, s. 3; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kraków 1958, s. 310; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego 1883–1983, Kraków 1984, s. 310; Księga pamiątkowa III Gimnazjum a obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego. 120 lat, Kraków 2003, s. 399; Stanisław Piech, Dzieje Wydziału Teologicznego Uni- wersytetu Jagiellońskiego w latach 1880–1939, Kraków 1995, wg indeksu; Program promocyi sub auspiciis Imperatoris Jmci ks. Pawła Rawskiego na dra św. teologii dnia 30 marca 1895 r. o godzinie 12 w południe, Kraków 1895, ss. 2; Ks. Rawski Paweł, (w:) Grono pedagogiczne Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle (1868–2008), opr. Zdzisław Świstak, Jasło 2008, 94–95; Paulus Rawski, De natura dogmatum catholi-

188 189 corum, Cracoviae 1899, ss. 202; ks. Paweł Rawski, Stosunek moralności do religii, (w:) Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohobyczu za rok szkolny 1906, Drohobycz 1906, s. 3–32; ks. Paweł Rawski, Zasada zachowania energii i jej zastosowanie w psychologii, Przegląd Powszechny, 1893, t. 37, s. 196–215, t, 38, s. 393–417; Tadeusz Rutyna, Z dziejów Wielowsi, Tar- nobrzeg 2005, s. 12–13; Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioeceseos rit. lat. premisliensis pro anno Domini 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, Premislae 1884, 1885, 1886, 1888, 1888, 1889, 1890, 1891, 1892, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, wg indeksu; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1878, Rzeszów 1878, s. 23; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1879, Rzeszów 1879, s. 48; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1880, Rzeszów 1880, s. 44; Spra- wozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1881, Rzeszów 1881, s. 60; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1883, Kraków 1883, s. 63; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1884, Kraków 1884, s. 63; Pierwsze sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Krośnie za rok szkolny 1907, Krosno 1907, s. 43; Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohoby- czu za rok szkolny 1905, Drohobycz 1905, s. 41, 43; Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohobyczu za rok szkolny 1906, Drohobycz 1906, s. 37; Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohobyczu za rok szkolny 1907, Drohobycz 1907, s. 31; Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohobyczu za rok szkolny 1908, Drohobycz 1908, s. 205; Sprawozdanie z czynności Wydziału Bractwa „Boni Pastoris” za rok 1910/11, Kronika Dy- ecezyi Przemyskiej, z. 10/11, październik/listopad 1911, s. 606; Sprawozda- nie Zarządu Małego Seminarium za czas od 1 września 1910 do 20 listopada 1911, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 12, grudzień 1911, s. 676; Maria Stinia, Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2004, s. 60; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodo-

190 191 meryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1891, Lwów 1891, s. 437; Szematyzm 1892, s. 381; Szematyzm 1893, s. 381; Szematyzm 1894, s. 381; Szematyzm 1895, s. 381; Szematyzm 1903, s. 481; Szematyzm 1904, s. 496; Szematyzm 1905, s. 480; Szematyzm 1906, s. 492; Szematyzm 1907, s. 492; Szematyzm 1908, s. 437, 492; Szematyzm 1909, s. 476, 479; Szematyzm 1910, s. 476, 479; Szematyzm 1911, s. 497, 500; Ś. P. ks. dr Paweł Rawski, Echo Przemyskie, nr 66, 17 sierpnia 1911, s. 1–2; Śp X. Dr. Paweł Rawski, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 9, wrzesień 1911, s. 536–538; Zdzisław Świstak, ks. Rawski Paweł, (w:) Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu, Jasło 1998, s. 318; Varia Sobiesciana. Księga pamiątkowa II Liceum (dawniej III Gimnazjum) im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–2008, red. Barbara Mazan, Tomasz Podgórski, Kraków 2008, s. 177; Wiadomości dyece- zalne, Echo Przemyskie, nr 3, 10 stycznia 1907, s. 3; Z działalności Związku katol-społecznego w Przemyślu, Echo Przemyskie, nr 6, 19 stycznia 1911, s. 1; Z posiedzenia Rady parafialnej Związku katol-społ. w Przemyślu, Echo Przemyskie, nr 10, 2 lutego 1910, s. 2; Z żałobnej karty, Głos Rzeszowski, nr 34, 20 sierpnia 1911, s. 4; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 7/8, lipiec/sierpień 1904, s. 252; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 1, styczeń 1907, s. 58; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kro- nika Dyecezyi Przemyskiej, z. 2, luty 1907, s. 84; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 4, kwiecień 1907, s. 192; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 4, styczeń 1909, s. 226.

190 191 Arnold REBEN (1900 – po 1926)

Ochotnik dzikowski w 1920 roku, prawnik.

Urodzony 3 maja 1900 roku w Tarnobrzegu. Syn Wilhelma (1860– 1921), adwokata, i Cecylii z d. Probstein (1862–?). Od 1906 roku uczęszczał do 5-klasowej Szkoły Ludowej w Tarno- brzegu. W 1910 roku podjął naukę w Szkole Realnej w Tarnobrzegu. Był zawodnikiem Klubu Sportowego „Dzikovia” oraz sędzią w odby- wających się w Tarnobrzegu zawodach sportowych. W sierpniu 1914 roku, jego ojciec zagrożony aresztowaniem, tuż przed wkroczeniem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega, zabrał całą rodzinę i wyjechał do Krakowa, a następnie do Wiednia. W lipcu 1915 roku, po opuszczeniu miasta przez Rosjan, wrócił do Tarnobrzega. 15 czerwca 1917 roku uzyskał świadectwo dojrzałości w tarnobrzeskiej Szkole Realnej i pod- jął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1918 roku zdał egzamin uzupełniający maturę w III Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego w Krakowie. W 1918 roku został powołany do służby w armii austro-węgierskiej. Służył w 17 pułku piechoty. Jesie- nią 1918 roku, po upadku Austro-Węgier, wrócił na studia na Uniwer- sytecie Jagiellońskim, przenosząc się na Wydział Prawa. W lipcu 1920 roku zgłosił się do oddziału ochotników tworzonego przez Zdzisława Tarnowskiego w Dzikowie. Wstąpił do Wojska Polskiego i prawdopodobnie w oddziale kawalerii wziął udział w wojnie polsko-bolszewic-

192 193 kiej. Po zakończeniu wojny kontynuował studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. 22 czerwca 1925 roku uzyskał I rygorozum. 3 lutego 1926 roku uzyskał absolutorium. Dalszych losów nie udało się ustalić.

Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Lu- dowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1906/07, s. 55; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1907/08, s. 48; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1909/10, s. 33; Dariusz Bożek, Państwowa Szkoła Realna i Państwo- we Gimnazjum, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 20, 1999, s. 30; Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. R, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2013, s. 89; Egzamin dojrzałości w Szkole Realnej w Tar- nobrzegu, Nowa Reforma, nr 287, 23 czerwca 1917, s. 2; Matura w szkołach średnich, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 174, 26 czerwca 1917, s. 5; Spra- wozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od założenia do końca czerwca 1912 roku, Tarnobrzeg 1912, s. 25; Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1915/16, Tarnobrzeg 1916, s. 26; Sławomir Stępak, Ochotnicy dzikowscy, Tarnobrzeskie Zeszyty Histo- ryczne, nr 26, 2005, s. 20.

192 193 Emil REBEN (1897–1942)

Kupiec, więzień KL Auschwitz.

Urodzony 1 stycznia 1897 roku w Tarnobrzegu. Syn Wilhelma (1860–1921), adwokata, i Cecylii z d. Probstein (1862–?). Od 1902 uczęszczał do 5-klasowej Szkoły Ludowej w Tarnobrze- gu. W 1907 roku podjął naukę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W sierpniu 1914 roku, jego ojciec zagrożony aresztowaniem, tuż przed wkroczeniem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega, zabrał całą ro- dzinę i wyjechał do Krakowa, a następnie do Wiednia. Świadectwo dojrzałości uzyskał na kursach maturalnych w Wiedniu w 1915 roku. W lipcu 1915 roku, po opuszczeniu miasta przez Rosjan, wrócił do Tarnobrzega. W 1915 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwer- sytetu Jagiellońskiego. Był członkiem kilkuosobowej grupy sanitarnej, która w latach 1915–1917 zaszczepiła krowianką (szczepionką przeciwko ospie) 20.292 osoby w powiecie tarnobrzeskim. Studia przerwał w 1921 roku. W latach dwudziestych wyjechał do Amsterdamu, gdzie był kup- cem. W 1942 roku został umieszczony w obozie tranzytowym w We- sterbork, z którego wysyłano transporty do obozów zagłady. 24 lipca 1942 roku został przewieziony wraz z transportem Żydów z Wester- bork do KL Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 52839. Zginął 17 sierpnia 1942 roku. W sfałszowanym akcie zgonu wy-

194 195 stawionym przez obozowe gestapo jako przyczynę śmierci wpisano herzwassersucht (sercowa puchlina wodna). Żonaty z Anną z d. Alter. Miał dwoje dzieci. Żona z dziećmi prze- żyła wojnę.

Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Lu- dowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1902/03, s. 18; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1903/04, s. 37; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1904/05, s. 39; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrze- gu za rok szkolny 1905/06, s. 29; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1906/07, s. 26; Państwowe Muzeum Au- schwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Judentransport aus den Niderlanden – Lager Westerbork am 24 Juli 1942, Stärkebuch 17.06.1942 – 19.08.1942 [książka stanów dziennych], s. 303, akt zgonu; Krzysztof Antończyk, Lista więźniów obozu Auschwitz wywodzących się z powiatu tarnobrzeskiego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 30, 2008, s. 50; Corpus studiosorum Universitatis Ia- gellonicae 1850/51–1917/18. R, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2013, s. 89; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1908, Kraków 1908, s. 80; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1909, Kraków 1909, s. 70; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1910, Kraków 1910, s. 98; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1911, Kraków 1911, s. 60; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1912, Kraków 1912, s. 70; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimna- zyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1913, Kra- ków 1913, s. 85; Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1914, Kraków 1914, s. 90; Trzy lata działalności K. B. K. Sprawozdanie Książęcego Biskupiego Komitetu Pomocy dla dotkniętych klęską wojny za lata 1915–1917, Kraków 1918, s. 45; informacje Krzysztofa Antończyka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

194 195 Wilhelm Wolf REBEN (1860–1921)

Adwokat.

Urodzony 10 grudnia 1860 roku w Bochni. Syn Chaima. W 1871 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Św. Jacka w Krako- wie. 6 czerwca 1879 roku uzyskał świadectwo dojrzałości i podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. 29 marca 1882 roku zdał egzamin sądowy, a 11 lipca 1883 roku egzamin z nauk politycznych. 7 października 1883 roku uzyskał absolutorium. 24 lipca 1886 roku uzyskał stopień doktora praw. Po ukończeniu studiów pracował jako adwokat w Krakowie. Od 1891 roku był adwokatem w Tarnobrzegu. W 1894 roku został człon- kiem dyrekcji Kupieckiego Towarzystwa Eskontowego z ograniczoną poręką w Tarnobrzegu. Od 1899 roku był członkiem Wydziału Szkol- nego w Tarnobrzegu nadzorującego Szkołę Przemysłową Uzupełniają- cą, jako delegat władz miasta. W latach 1900–1913 w związku z roz- wiązaniem Rady Gminnej w Tarnobrzegu był asesorem w Urzędzie Miejskim, pomagającym komisarycznym burmistrzom Władysławowi Gryglewskiemu i Janowi Kolasińskiemu w zarządzaniu miastem. Od 1912 roku był przewodniczącym Powiatowej Kasy Chorych w Tarno- brzegu. Gdy 2 maja 1913 roku Namiestnictwo we Lwowie rozwiąza- ło Radę Miejską w Tarnobrzegu, został mianowany członkiem „rady przybocznej” komisarza rządowego Jana Kolasińskiego. Był człon-

196 197 kiem tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastyczne- go „Sokół”. 2 marca 1913 roku jako członek Komitetu Rodzicielskiego przy tarnobrzeskiej Szkole Realnej był jednym z organizatorów wiecu rodzicielskiego, który wezwał stosowne władze do budowy gmachu szkolnego, wobec opłakanych warunków nauczania – młodzież uczyła się w trzech budynkach wynajmowanych od osób prywatnych, dość znacznie od siebie odległych, z których żaden nie odpowiadał warun- kom prowadzenia nauczania szkolnego. W sierpniu 1914 roku, zagrożony aresztowaniem, tuż przed wkroczeniem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega, wraz z całą rodziną wy- jechał do Krakowa, a następnie do Wiednia. W lipcu 1915 roku, po opuszczeniu miasta przez Rosjan, wrócił do Tarnobrzega. W 1921 roku został prezesem Komitetu Pomocy Żydów Polskich w Tarnobrzegu. Zmarł 8 stycznia 1921 roku w Tarnobrzegu. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Krakowie. Żonaty (24 czerwca 1888 roku) z Cecylią z d. Probstein (1862–?). Miał trzy córki: Annę (ur. 23 października 1888 roku w Krakowie); Henrykę (ur. 9 grudnia 1889 roku w Krakowie) i Felicję (ur. 23 czerwca 1892 roku w Krakowie) oraz trzech synów: Henryka (ur. 26 czerwca 1890 roku w Krakowie); Emila (ur. 1 stycznia 1897 roku w Tarnobrze- gu, zamordowanego w KL Auschwitz w 1942) i Arnolda (ur. 3 maja 1900 roku w Tarnobrzegu).

Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z roku 1890, Dz. VII, nr 32–80 t. 31, h. 75; Corpus studiosorum Universitatis Ia- gellonicae 1850/51–1917/18. R, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2013, s. 91; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1892, Kraków 1892, s. 151; Kalendarz Krakowski Józefa Czecha na rok 1893, Kraków 1893, s. 188; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1894, Kraków 1894, s. 201; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1895, Kra- ków 1895, s. 119; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1896, Kraków 1896, s. 153; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1899, Kraków 1899, s. 173; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pań- ski 1900, Kraków 1900, s. 156; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok

196 197 Pański 1901, Kraków 1901, s. 133; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1902, Kraków 1902, s. 49; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1903, Kraków 1903, s. 27; Józefa Czecha Kalendarz Krakow- ski na Rok Pański 1904, Kraków 1904, s. 228; Józefa Czecha Kalendarz Kra- kowski na Rok Pański 1905, Kraków 1905, s. 219; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1906, Kraków 1906, s. 165; Józefa Czecha Kalen- darz Krakowski na Rok Pański 1907, Kraków 1907, s. 170; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1908, Kraków 1908, s. 164; Józefa Cze- cha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1913, Kraków 1913, s. 188; Kalen- darz Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1914, Kraków 1914, s. 220; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1917, Kraków 1917, s. 191; Krakowianka. Kalendarz ilustrowany dla rodzin polskich na rok 1892, Kraków 1892, s. 79; Tomasz J. Kotliński, Adwokatura Galicji w okresie wielkiej wojny, Palestra, nr 9, 2014, s. 313; Księga adresowa Król. Stoł. Mia- sta Lwowa, Rocznik 17. 1913, Lwów 1912, s. 514; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915 oraz album pamiątkowe, cz. 1, Lwów, Wiedeń 1915, s. 162; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915, cz. 3, Prowin- cya i Bukowina, Wiedeń 1915, s. 485; Licytacye, Gazeta Lwowska, nr 71, 29 marca 1891, s. 6; Nekrolog, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 15, 16 stycznia 1921, s. 4; Rozwiązanie Rady Miejskiej, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 102, 3 maja 1913, s. 6; Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum Św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1879, Kraków 1879, s. 67; Sprawozdanie z czyn- ności Komisji Krajowej dla spraw przemysłowych za czas od 15 grudnia 1898 do 18 grudnia 1899, Lwów 1899, s. 5; IX. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1910 przed- łożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 25 marca 1911 roku, Tarnobrzeg 1911, s. 20; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 39; Sprawozdanie Kierownictwa Publicznej Dokształcającej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu wydane za rok szkolny 1929–1930. Jako w 30-letnią rocznicę istnienia zakładu, Tarnobrzeg 1930, s. 9; Janina Stadnik, Z dziejów Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 7, 1993, s. 55; Staty-

198 199 styka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1894 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1895, s. 45; Statystyka stowa- rzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1896 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodar- czych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1897, s. 53; Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskim za rok 1897 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1898, s. 57; Sławomir Stępak, Noty biograficzne urzęd- ników tarnobrzeskiego Sądu Powiatowego do 1914 roku, Tarnobrzeskie Ze- szyty Historyczne, nr 40, 2014, s. 69–70; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodo- meryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1892, Lwów 1892, s. 142, 145; Szematyzm 1893, s. 143, 145; Szematyzm 1894, s. 143, 145; Szematyzm 1895, s. 143, 145; Szematyzm 1896, s. 143, 145; Szematyzm 1897, s. 143, 145; Szematyzm 1898, s. 161, 164; Szematyzm 1899, s. 161, 164; Szematyzm 1900, s. 171, 173, 382; Szematyzm 1901, s. 171, 173, 382; Szematyzm 1902, s. 182, 185, 406; Szematyzm 1903, s. 182, 185, 406; Szematyzm 1904, s. 182, 185, 406; Szematyzm 1905, s. 182, 185, 406; Szematyzm 1906, s. 203, 206; Szematyzm 1907, s. 203, 206, 417; Szematyzm 1908, s. 203, 206, 417; Szema- tyzm 1909, s. 219, 222; Szematyzm 1910, s. 219, 222; Szematyzm 1911, s. 227, 230, 471; Szematyzm 1912, s. 226, 229, 470; Szematyzm 1913, s. 226, 229, 524, 1091; Szematyzm 1914, s. 228, 231, 1103; Tarnobrzeg, 24 października, Kuryer Rzeszowski, nr 44, 31 października 1897, s. 2; Wykaz adwokatów do Krakowskiej Izby Adwokackiej należących, Kraków 1910, s. 21; Wykaz ad- wokatów do Krakowskiej Izby Adwokackiej należących, Kraków 1912, s. 21; Wykaz adwokatów do Krakowskiej Izby Adwokackiej należących, Kraków 1913, s. 23; Wykaz adwokatów do Krakowskiej Izby Adwokackiej należących, Kraków 1914, s. 23.

198 199 Ks. Feliks RUDNICKI (LIS-RUDNICKI) (1837–1926)

Proboszcz parafii Św. Michała i Św. Gertrudy w Wielowsi.

Urodzony 27 marca 1837 roku w Bylicach koło Sambora. Syn An- toniego i Rozalii z d. Łazowska. Od 1851 roku uczęszczał do Gimnazjum w Samborze. W 1859 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1860 roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Przemyślu. W 1863 roku, jako kleryk dowoził amuni- cję formującym się w okolicach Przemyśla oddziałom i ukrywał po- wstańców w murach seminarium. 17 lipca 1864 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa przemyskiego Antoniego Monastyrskiego. 12 wrześniu 1864 roku został wikariuszem w parafii pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Dobromilu. We wrześniu 1868 roku został wikariuszem w parafii Św. Stanisława Biskupa w Kosinie koło Łań- cuta. Z kolei we wrześniu 1872 roku został przeniesiony na wikariat w parafii Św. Barbary w Grodzisku koło Leżajska. W marcu 1873 roku został wikariuszem w parafii Św. Trójcy w Medenicy w dekanacie dro- hobyckim. 7 maja 1874 roku zdał egzamin konkursowy na proboszcza. W lipcu 1875 roku został mianowany proboszczem parafii Św. Barbary w Golcowej w dekanacie brzozowskim. W latach 1885–1887 dokonał gruntownej przebudowy XV-wiecznego drewnianego kościo- ła parafialnego. Przedłużono nawę o 9,6 metra. We wnętrzu świątyni wprowadzono podział na trzy nawy za pomocą dwóch rzędów drew-

200 201 nianych słupów. Wnętrze kościoła ozdobiono polichromią autorstwa Jana Tabińskiego, a gontowe pokrycie dachów zastąpiono blachą. W marcu 1901 roku został wicedziekanem dekanatu brzozowskiego. Od 1903 roku był prezesem Zarządu Powiatowego w Brzozowie To- warzystwa „Kółek Rolniczych” we Lwowie. Współpracował z księ- dzem Stanisławem Stojałowskim. 29 grudnia 1904 roku został proboszczem parafii Św. Gertrudy i Św. Michała Archanioła w Wielowsi. W listopadzie 1906 roku został mianowany dziekanem dekanatu miechocińskiego. W 1906 roku wybrano go członkiem Zarządu Spółki Oszczędności i Pożyczek w Wielowsi, do której w owym czasie należało 493 włościan, natomiast w 1909 roku już 621. Od 1906 roku był kuratorem Krajowej Szkoły Koszykarskiej w Wielowsi. W 1906 roku założył Czytelnię Katolicką w Wielowsi. Od 1907 roku był nadzorcą Szkół Ludowych w Tarnobrzegu, Wrzawach, Wielowsi, Sobowie, Trześni, Furmanach, Sokolnikach i Nadbrzeziu oraz komisarzem biskupim w Szkole Realnej w Tarnobrzegu. W maju 1908 roku został zastępcą przewodniczącego Komitetu Daru Narodo- wego dla Ferdynanda Kurasia. W 1908 roku wybrano go członkiem Wydziału tarnobrzeskiego oddziału Towarzystwa Rolniczego Okręgo- wego w Krakowie. W 1909 roku został wybrany członkiem Wydzia- łu nowo powstałego Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowackiego, prowadzącego bursę dla uczniów Szkoły Realnej, utworzonej w tym samym roku w Tarnobrzegu. 1 września 1912 roku w czasie uroczystości przekazania Ferdynan- dowi Kurasiowi zagrody w Dzikowie dokonał jej poświęcenia. W 1917 roku został mianowany komisarzem biskupim nauki religii w dekanacie miechocińskim. W latach 1918–1919 był delegatem biskupa do spraw dyscypliny w Seminarium Duchownym w Przemyślu. 15 czerwca 1919 roku wygłosił przemówienie i poświęcił pomnik w Sobowie wzniesiony przez tamtejszych włościan na pamiątkę zmartwychwsta- nia Zjednoczonej Wolnej Polski. 20 lipca 1924 roku obchodził w Wie- lowsi jubileusz 60-lecia kapłaństwa. W 1924 roku został mianowany inspektorem nauki religii w szkołach powszechnych w parafiach Tar- nobrzeg i Wrzawy. Był członkiem Rady Gminnej w Wielowsi. Jako

200 201 delegat Rady Powiatowej w Tarnobrzegu był członkiem Rad Szkol- nych w Wielowsi, Zakrzowie i Sielcu. 24 maja 1897 roku otrzymał przywilej noszenia rokiety i kanonickiego mantoletu. 21 maja 1912 roku został mianowany kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Przemyskiej. Zmarł 3 września 1926 roku w Wielowsi. Spoczywa na miejscowym cmentarzu.

Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Tabela Służbowa ks. Feliksa Lis-Rudnickiego; Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów Wielowsi 1876–1949, lp. 70/1926, s. 14; Zygmunt Adam Czernicki, Schema- tyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafii i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Stan z 1 stycznia 1925 r., Kraków 1925, s. 188; Elenchus cleri dioecesis rit. lat. premisliensis pro Anno Domini 1919, 1921, 1923, 1924, Premisliae 1919, 1921, 1923, 1924; Kronika Towarzystwa, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 17, 10 czerwca 1908, s. 320; Kronika To- warzystwa, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 7, 1 marca 1910, s. 175; Jerzy Krzemiński, Chłop znad Wisły. Kalendarium życia poety Ferdynanda Kurasia, Pamiętnik Sandomierski, t. 1, 1993, s. 133; Lucyna Łysiak-Kosowska, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012, s. 51– 52, 93; Odezwa, Głos Rzeszowski, nr 11, 14 marca 1909, s. 2; Odezwa, Gazeta Polska, nr 42, Kurytyba 21 października 1911, s. 7; Ferdynand Kuraś, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998, s. 200; Tadeusz Ru- tyna, Wielowieś. Zarys dziejów, Tarnobrzeg 1994, s. 48, 97, 98, 106, 175, 378, 396, 444; Tadeusz Rutyna, Z dziejów Wielowsi, Tarnobrzeg 2005, s. 16, 20, 22; Schematismus universi venerabilis cleri saecularis & regularis dioeceseos ritus latini premisliensis pro anno domini 1866–1882, Jasło 1865–1881; Sche- matismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioeceseos rit. lat. premisliensis pro anno domini 1883–1926, Premislae 1883–1926; Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi, Lwów 1906, s. 103; Jan Słom- ka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983; Sprawozdanie C. K. Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1908, Kraków 1909, s. 400; Sprawozdanie C. K.

202 203 Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1909, Kraków 1910, s. 454; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowackiego w Tarnobrzegu za czas od założenia do 31 sierpnia 1911, Tarnobrzeg 1911; Sprawozdanie z II. Kongregacji XX. Dziekanów i Wi- cedziekanów odbytej w Przemyślu 19 sierpnia 1903, Kronika Dyecezyi Prze- myskiej, z. 10, październik 1903, s. 360; Sprawozdanie ze zgromadzenia powiatowego Kółek Rolniczych w Tarnobrzegu, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 8, Lwów 1906, s. 179; III. Sprawozdanie Dyrekcyi Państwowej Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1918/19, Tarnobrzeg 1919, s. 16; bp Adam Szal, Duchowieństwo diecezji przemyskiej o. ł. w latach 1918–1939, Przemyśl 2005; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księ- stwem Krakowskiem na rok 1902, Lwów 1902, s. 840; Szematyzm 1903, s. 46; Szematyzm 1904, s. 840; Szematyzm 1905, s. 839; Szematyzm 1906, s. 727, 877; Szematyzm 1907, s. 435, 877; Szematyzm 1908, s. 435; Szematyzm 1909, s. 64; Szematyzm 1910, s. 477; Szematyzm 1911, s. 497; Szematyzm 1912, s. 496; Szematyzm 1913, s. 551; Szematyzm 1914, s. 551–552; Tarnobrzeg, Ziemia Rzeszowska, nr 1, 18 lipca 1919, s. 4; Uczczenie chłopa-poety, Postęp, nr 206, 10 września 1912, s. 1; Uczczenie chłopa-poety, Głos Rzeszowski, nr 38, 15 września 1912, s. 2; Wizytacye kanoniczne dokonane przez Najprzew. Ks. Biskupa Sufrag. Karola Józefa Fischera w roku 1912, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 11, listopad 1912, s. 376; Wkładki członków wspierających, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 15, 1 sierpnia 1902, s. 349; Zamknięcia rachunków i bilanse Spółek oszczędności i pożyczek, Przewodnik Kółek Rol- niczych, nr 8, Lwów 1906, s. 179; Zamknięcia rachunków Spółki oszczędno- ści i pożyczek w Wielowsi za rok 1908, Przewodnik Kółek Rolniczych, nr 17, 10 czerwca 1909, s. 359; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005; Zmarli, Kro- nika Dyecezyi Przemyskiej, z. 10, październik, 1926, s. 218; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 10, październik, 1926, s. 217; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych w listopadzie, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 12, grudzień 1904, s. 391; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemy- skiej, z. 6, listopad/grudzień 1906, s. 312; Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych, Kronika Dyecezyi Przemyskiej, z. 6, czerwiec, 1912, s. 229.

202 203 Bronisław RYŚ (1907–1941)

Nauczyciel, dyrektor Gimnazjum w Olkuszu, więzień KL Mauthausen.

Urodzony 28 czerwca 1907 roku w Nowym Sączu. Syn Józefa (1865–1920), nadkomisarza straży skarbowej, i Heleny z d. Malinow- ska (1880–?). 1 września 1913 roku podjął naukę w 5-klasowej Szkole Ludowej w Tarnobrzegu. We wrześniu 1914 roku, tuż przed wejściem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega, ojciec wywiózł żonę z pięciorgiem dzieci do swojej siostry w Sowlinie pod Limanową. W 1915 roku wrócili do Tar- nobrzega, gdzie Bolesław kontynuował naukę w Szkole Ludowej. Od 1917 roku mieszkał w Rozwadowie, a od 1920 roku w Nowym Sączu. Od 1920 roku uczęszczał do II Gimnazjum w Nowym Sączu. Działał w harcerstwie. W 1925 roku uzyskał świadectwo dojrzałości i podjął studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie studiów prowadził obozy harcerskie w kraju i za granicą. Brał udział w zlotach harcerskich w Rumunii, Łotwie i Włoszech. W 1929 roku ukończył studia i podjął pracę jako nauczyciel w II Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie. W 1929 roku uczestniczył w międzynarodowym zlocie skauto- wym III Jamboree Arrowe Park w Birkenhead w Wielkiej Brytanii, w którym uczestniczyło 55 tysięcy skautów z 69 krajów. W 1931 roku został wybrany komendantem Hufca Harcerzy w Tarnowie. Od 1931

204 205 roku był nauczycielem języka polskiego w Gimnazjum im. Kazimie- rza Wielkiego w Olkuszu. W szkole prowadził kółko polonistyczne. Reżyserował przedstawienia teatru szkolnego. 29 stycznia 1932 roku otrzymał stopień naukowy doktora na Wydziale Filozoficznym Uni- wersytetu Jagiellońskiego. W 1939 roku został mianowany dyrektorem Gimnazjum w Olkuszu. 12 października 1939 roku uruchomił zajęcia w szkole, które trwały do 23 stycznia 1940 roku, gdy władze niemieckie ostatecznie zamknęły Gimnazjum. Jako nauczyciel cieszył się wśród młodzieży ogromnym autoryte- tem, popularnością i sympatią. Znał kilka języków obcych. Posiadał uprawnienia przewodnika wycieczek zagranicznych po Krakowie. 20 kwietnia 1940 roku został aresztowany jako zakładnik wraz z 39 innymi mieszkańcami Olkusza, wybranymi przez Niemców spośród inteligencji miasta. Wywieziono ich do KL Mauthausen-Gusen. Zmarł 11 grudnia 1941 roku. Jego zwłoki spalono w obozowym krematorium. Jego nazwisko umieszczono na tablicy pomnika poświęconego pa- mięci mieszkańców Ziemi Olkuskiej zamordowanych w czasie II wojny światowej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych.

Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego akta personalne KM 47; Ar- chiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1913/14, s. 39; Józef Bieniek, A wasze imię – wierni Sądeczanie. Przewodnik po miejscach związanych z ruchem oporu antyfaszystowskiego w Nowym Sączu i okolicy, Nowy Sącz 1986, s. 59; Adam Cyra, Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych, Oświęcim – Olkusz 2005, s. 75; Ryszard Gessing, Zarys dziejów II Państwowego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Nowym Są- czu, cz. II, Okres drugiej Rzeczypospolitej Polskiej (lata 1918–939), Rocznik Sądecki, t. XIII, 1972, s. 157; Bóg, Honor, Ojczyzna. Sądeccy żołnierze i ge- nerałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Leśniak, Hen- ryk Szewczyk, Warszawa 2009, wg indeksu; Janusz Hryniewicz, Prof. Bro- nisław Ryś, (w:) Księga pamiątkowa Liceum w Olkuszu 1916–1956, Olkusz 1957, s. 68–70; Jerzy Leśniak, Szkoła Chrobrego 1908–2008, Nowy Sącz

204 205 2008, s. 33; Jerzy Leśniak, Zofia Rysiówna (1920–2003), Rocznik Sądecki, T. XXXII, 2004. s. 222; Jerzy Leśniak, Augustyn Leśniak, Ryś Bronisław, (w:) Encyklopedia sądecka, Nowy Sącz 2000, s. 329; Olkusz – zagłada i pamięć. Dyskusja o ofiarach wojny i świadectwa ocalałych Żydów, red. Ireneusz Cie- ślik, Olgierd Dziechciarz, Krzysztof Kocjan, Olkusz 2007, s. 139; Bronisław Ryś, (w:) Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego – ofiary II wojny światowej (1939–1945), red. Józef Pietruszy, Anna Wyszyńska, Kraków 1996, s. 162; Zbigniew Ryś, Wspomnienia kuriera, Nowy Sącz 2013, s. 59; Sprawoz- danie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum II w Nowym Sączu za rok szkolny 1920–21, Nowy Sącz 1921, s. 26; Anna Totoń, Bronisław Ryś (w:) Sądeczanie znani i nieznani. Katalog wystawy, Nowy Sącz 2012, s. 14; Maria Żychowska, Harcerstwo ziemi tarnowskiej, Tarnów 1992, wg indeksu; 1940 „Krwawa śro- da”, oprac. Gabriela Zubowa, Lesław Mentlewicz, Olkusz 1984, s. 4.

206 207 Zbigniew RYŚ (1914–1990)

Podporucznik AK ps. „Zbyszek”, „Fantom”, kurier tatrzański, adwokat.

Urodzony 1 stycznia 1914 roku w Dzikowie. Syn Józefa (1865– 1920), nadkomisarza straży skarbowej w Tarnobrzegu, i Heleny z d. Malinowska (1880–?). We wrześniu 1914 roku, tuż przed wejściem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega, ojciec wywiózł żonę z pięciorgiem dzieci do swojej siostry w Sowlinie pod Limanową. W 1915 roku wrócili do Tar- nobrzega. Od 1917 roku mieszkał w Rozwadowie, gdzie został przeniesiony jego ojciec. W 1920 roku, po śmierci ojca, zamieszkał w Nowym Sączu. Od 1923 roku uczęszczał do II Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu. Działał w harcerstwie. W 1933 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Po maturze zamierzał podjąć studia prawnicze, jednak ze względu na warunki materialne rodziny nie było to możliwe. Zgłosił się ochotniczo do służby wojskowej. 18 września 1933 roku rozpoczął dziesięciomiesięczne przeszkolenie wojskowe na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy 4 pułku strzelców podhalańskich w Cieszynie. Trzymiesięczną praktykę odbył w 1 pułku strzelców podhalańskich w Nowym Sączu. W lipcu 1934 roku w czasie tzw. powodzi stulecia, o nie notowanej dotąd skali, gdy Dunajec odciął Nowy Sącz od reszty świata, posługując się kajakiem uratował

206 207 około 60 osób z całkowicie zalanych dzielnic miasta. Za to bohaterstwo został odznaczony Medalem za Ratowanie Ginących. W 1934 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiel- lońskiego. Po dwóch latach zrezygnował ze względów finansowych. Wstąpił do Straży Granicznej. 29 grudnia 1936 roku w stopniu starszego strażnika rozpoczął służbę w komisariacie w Siankach na placówce w Beniowej w Bieszczadach. W czasie służby w Straży Granicznej osiągnął wiele sukcesów sportowych. W 1938 roku, po ukończeniu 8-miesięcznego kursu dla kandydatów na dowódców komisariatów i placówek Straży Granicznej w Rawie Ruskiej, został dowódcą pla- cówki granicznej w Dołżycy koło Komańczy. W 1938 roku był instruktorem narciarskim na kursach dla strażników granicznych na Ho- werli w paśmie Czarnohory. Dowodzony przez niego patrol graniczny był uznawany za najlepszy w Straży Granicznej. 10 września 1939 wraz z jednostkami Straży Granicznej z terenu Bieszczad wycofał się do Rawy Ruskiej. Uczestniczył w obronie miasta, skąd z polskim wojskiem wyszedł do Tarnopola. Po 17 wrze- śnia 1939 roku dostał się do niewoli sowieckiej. W czasie marszu na wschód udało mu się uciec z kolumny jenieckiej na pierwszym posto- ju. Przekroczył linię demarkacyjną na Sanie. W okolicy Radymna zo- stał wzięty do niewoli przez Niemców. Uciekł z transportu kolejowego do Rzeszy w Rzeszowie i wrócił do Nowego Sącza. Po powrocie z frontu, zajął się spontanicznie przerzutem znajomych oficerów i wszystkich, którzy uciekali z okupowanej Polski na Węgry. Miał własną linię Barcice – Prehyba – Szczawnica – Leśnica. Zorganizował punkty pomocy przerzutowej w Barcicach. Był jednym z pierwszych organizatorów konspiracji w Nowym Sączu. W styczniu 1940 roku wstąpił do Związku Walki Zbrojnej i włączył się do organizowania siatki łączności z zagranicą. Zorganizował i dowodził Oddziałem Przerzutów i Łączności. Nocą z 28 na 29 lipca 1940 roku dowodził akcją uwolnienia Jana Kozielewskiego vel Karskiego, który aresztowany przez Niemców, po nieudanej próbie samobójstwa przebywał pod silną strażą w szpitalu w Nowym Sączu. Spalony po tej akcji, wyjechał do Warszawy. Za-

208 209 przysiężony w Wydziale Łączności Zagranicznej wchodzącym w skład Oddziału V Komendy Głównej ZWZ został skierowany do służby na odcinku „Południe”. W Warszawie przeszedł paromiesięczne przeszkolenie składające się z kursów walki w warunkach granicznych, dżudo oraz nauki języków niemieckiego, węgierskiego i słowackiego. Uzyskał również prawo jazdy. W lipcu 1941 roku rozpoczął działal- ność kurierską na trasie Warszawa – Budapeszt. 11 listopada 1942 roku otrzymał nominację na stopień podporucznika. W 1942 roku przydzielono go do Bazy Wojskowej nr 1 „Romek” w Budapeszcie. W 1943 roku został mianowany zastępcą kierownika łączności Bazy „Romek” z krajem, a w 1944 roku kierownikiem łączności. W 1943 roku zreorganizował sposób łączności, przechodząc na system sztafetowy. Stworzył też nową trasę przez Waksmund na Podhalu, noszącą kryptonim „Karczma”, zostając jej kierownikiem. Trasa miała dwa odcinki: Warszawa – Waksmund i drugi przez niego obsługiwany z Waksmundu do Budapesztu. Po pewnym czasie dodał trzecie ogniowo sztafety i sam obsługiwał węgierski odcinek trasy z miejscowości Velka Poloma na Słowacji do Budapesztu. Dzię- ki odwadze, rozwadze i zdolności przewidywania, bez poważniejszej wpadki wypełniał swoje zadania, wykonując w latach 1941–1945 108 „rajdów”, głównie na trasie „Karczma” wiodącej ze Spiszu do Buda- pesztu. Przenosił meldunki, pocztę i pieniądze. Przeprowadził przez granicę wielu konspiratorów oraz oficera brytyjskiego wywiadu. W sierpniu 1944 roku otrzymał za zadanie zorganizowania trasy przerzutowej z Budapesztu do Bratysławy. W styczniu 1945 roku po zajęciu Pesztu przez Armię Sowiecką miał zorganizować łączność z Krakowem. Latem 1945 roku powrócił z Węgier pociągiem repa- triacyjnym. Z Krakowa wyjechał do Wrocławia. W październiku 1945 roku podjął studia na drugim roku prawa na uruchomionym Uniwer- sytecie Wrocławskim. W listopadzie 1945 roku został aresztowany w Krakowie w wyniku odwiedzenia znajomej, w której mieszkaniu funkcjonariusze UB urządzili „kocioł”. Osadzono go w areszcie śled- czym Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Rakowiec- kiej w Warszawie. 1 czerwca 1946 roku został zwolniony. Powrócił na

208 209 studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1949 roku ukończył studia. Pracował jako radca prawny we Wrocławiu. 27 czerwca 1952 roku Rada Adwokacka we Wrocławiu odmówiła mu wpisu na listę aplikantów, uznając, że: „Na podstawie zebranych informacji i akt petenta, Rada doszła do wniosku, że petent nie reprezentu- je nic pozytywnego i w związku z czym nie daje rękojmi do wykonywania zawodu aplikanta zgodnie z zadaniami adwokatury w Polsce Ludowej”. Na listę aplikantów adwokackich został wpisany dopiero 20 września 1958. W grudniu 1962 roku został wpisany na listę adwokacką. Mimo tego nie mógł pracować we Wrocławiu, gdzie mieszkał i przez 7 lat mu- siał dojeżdżać do Lubina. Od 1969 roku pracował w 4 Zespole Adwo- kackim we Wrocławiu. W 1983 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 29 września 1990 roku we Wrocławiu. Spoczywa na Cmen- tarzu Grabiszyńskim. Odznaczony Orderem Virtuti Militari nr 13907 (Rozkazem Dowód- cy Armii Krajowej nr 34/BP z dn. 16 stycznia 1945 roku: „Za wyróż- niające się męstwo w służbie kurierskiej zagranicznej w warunkach bojowych stałego zagrożenia przez wroga”.), trzykrotnie Krzyżem Wa- lecznych, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem za Wojnę Obronną w 1939 roku, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim i Medalem za Ratowanie Ginących. Jego imię nosi skwer przy zbiegu ulic Podwale i Sądowej we Wro- cławiu. Tablicę pamiątkową poświęconą jego postaci wmurowano na budynku Okręgowej Rady Adwokackiej we Wrocławiu. Jego nazwisko umieszczono na Tablicy Kurierów Tatrzańskich na Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem oraz na tablicy poświęconej Sąde- czanom żołnierzom Polski Podziemnej „którzy w brawurowej akcji pod kryptonimem „S” w lipcu 1940 r. uwolnili z tego szpitala w Nowym Są- czu uwięzionego przez hitlerowców emisariusza Rządu Polskiego Jana Karskiego”, odsłoniętej w szpitalu w Nowym Sączu 11 listopada 2005. Bulwar nad Kamienicą w Nowym Sączu nosi imię Zofii i Zbigniewa Ry- siów. (Zofia Rysiówna, siostra Zbigniewa, wybitna aktorka, za uczest- nictwo w akcji uwolnienia Jana Karskiego została aresztowana i osa- dzona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, gdzie spędziła 4 lata).

210 211 Żonaty (2 marca 1957 r. we Wrocławiu) z Jadwigą z d. Polita (1929–2010), ekonomistką. Miał dwóch synów: Lesława (ur. 26 grudnia 1957 r.) i Jacka (ur. 13 czerwca 1959 r.).

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Dzi- kowa 1889–1946, lp. 9/1914, s. 168; Jerzy Adamski, Kurierskim szlakiem po Beskidzie Niskim, Brzozów 1989, wg indeksu; Józef Bieniek, Harcerstwo są- deckie w latach II wojny światowej, Nowy Sącz 1994, wg indeksu; Józef Bie- niek, Między Warszawą a Budapesztem, Rocznik Sądecki, T. IX, 1968, s. 253, 260, 322–327; Józef Bieniek, A wasze imię – wierni Sądeczanie. Przewodnik po miejscach związanych z ruchem oporu antyfaszystowskiego w Nowym Są- czu i okolicy, Nowy Sącz 1986, s. 59; Józef Bieniek, Droga wiodła przez Spisz, Nowy Sącz 1986, s. 12; Józef Bieniek, Sądeccy kurierzy, Nowy Sącz 1999, wg indeksu; Józef Bieniek, Ród Wojtygów, Rocznik Sądecki, T. XXX, 2002, s. 178; Józef Bieniek, Saga rodu Wojtygów, Almanach Sądecki, nr 3, 1996, s. 26; Józef Bieniek, Sądeczanie na kurierskim szlaku, Almanach Sądecki, nr 1, 1992, s. 40, 45; Józef Bieniek, Ucieczki z więzienia, Almanach Sądecki, nr 5, 1993, s. 38–39; Józef Bieniek, Ucieczki z sądeckich więzień w latach okupacji niemieckiej, Rocznik Sądecki, T. XXIX, 2001, s. 159–161; Józef Bieniek, Sto osiem rajdów Rysia, Nowy Sącz, 1985, ss. 24; Józef Bieniek, Sto osiem rajdów Rysia, (w:) Między Warszawa a Budapesztem, Nowy Sącz, 1999, s. 39–44; Jó- zef Bieniek, Wojskowy ruch oporu w Sądeczyźnie, Część I. Materiały do historii sztabów Inspektoratu ZWZ-AK, Rocznik Sądecki, T. XII, 1971, s. 318; Ryszard Gessing, Zarys dziejów II Państwowego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu, cz. II, Okres drugiej Rzeczypospolitej Polskiej (lata 1918–939), Rocznik Sądecki, t. XIII, 1972, s. 157; Bóg, Honor, Ojczy- zna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Leśniak, Henryk Szewczyk, Warszawa 2009, wg indeksu; Alfons Filar, Bohaterowie zielonych granic, Warszawa 1979; Alfons Filar, Opowieści tatrzańskich kurierów, Warszawa 1977; Jan Karski, Tajne Państwo. Opowieść o polskim podziemiu, Kraków 2014, wg indeksu; Janusz Korpak, Zarys historii harcerstwa męskiego w Nowym Sączu w latach 1911–1939, Rocznik Sądec- ki, T. XXXIX, 2011, s. 234; Tadeusz Kubik, Zbigniew Ryś – kurier polskiego ruchu oporu, Palestra, nr 2, 1975, 27–29; Helena Latkowska-Rudzińska,

210 211 Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odci- nek „Południe”, Lublin 1985, wg indeksu; Jerzy Leśniak, Szkoła Chrobrego 1908–2008, Nowy Sącz 2008, s. 33, 71–72, 119; Jerzy Leśniak, Profesor Jan Słowikowski – lekarz bohater, Rocznik Sądecki, T. XL, 2012, s. 8, 12–14, 16; Jerzy Leśniak, Zofia Rysiówna (1920–2003), Rocznik Sądecki, T. XXXII, 2004. s. 224–225; Jerzy Leśniak, Augustyn Leśniak, Ryś Zbigniew, (w:) En- cyklopedia sądecka, Nowy Sącz 2000, s. 329; List Jana Karskiego, Rocznik Sądecki, t. XXIX, 2001, s. 370–371; Jan Łożański, „Orzeł z Budapesztu. Wspomnienia kuriera KG AK, Kraków 2012; Jan Łożański, W więzieniach PRL. Powojenne wspomnienia kuriera z Sanoka, Brzozów – Rzeszów 1991; Grzegorz Mazur, Wojciech Rojek, Marian Zgórniak, Wojna i okupacja na Pod- karpaciu i na Podhalu. Na obszarze Inspektoratu ZWZ-AK Nowy Sącz 1939– 1945, Kraków 1998, s. 166; Camilla Mondral, Bieg przez stulecie, Warszawa 1998; Camilla Mondral, Węgry – moja miłość, Kraków 1994; Bartosz Ryś, Karski wykradziony, Polityka, nr 43, 22 października 2014, s. 64–65; Zbigniew Ryś, Wspomnienia kuriera, Nowy Sącz 2013, ss. 80; Zbigniew Ryś, Niedo- ceniona służba kuriera, (w:) Wspomnienia polskich uchodźców na Węgrzech w latach 1939–1945, Warszawa 1999, s. 485–510; Zofia Rysiówna, Z prze- żyć okupacyjnych, Rocznik Sądecki, t. IX, 1968, s. 442–443; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum II im. Kr. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu za rok szkolny 1926/27, Nowy Sącz 1927, s. 43; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum II im. Kr. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu za rok szkolny 1927/28, Nowy Sącz 1928, s. 70; Jan Szatsznajder, Drogi do Polski, Wrocław 1991, s. 273–290; Bronisława Szczepaniec, Służba Ojczyź- nie nowosądeckich harcerek i harcerzy, Nowy Sącz 1992; Urszula Ścięgosz, Służba kurierska na odcinku „Południe” w latach 1939–1941, (w:) Okupacja w Sądecczyźnie, Warszawa 1979; Anna Totoń, Bronisław Ryś (w:) Sądeczanie znani i nieznani. Katalog wystawy, Nowy Sącz 2012, s. 15; Zdzisław Weso- łowski, Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992, s. 609, 743; Julian Zubek, Wspomnienia, Warszawa 2009, wg indeksu; Andrzej Żbikowski, Jan Karski. Bohater polskiego podziemia, Warszawa 2013, s. 38–39; Andrzej Żbikowski, Karski, Warszawa 2014, wg indeksu.

212 213 Wilhelm Schreiber (1889–1940)

Kapitan piechoty służby stałej, nadkomisarz Policji Państwowej.

Urodzony 1 sierpnia 1889 roku we Lwowie. Syn Jana i Bronisławy z d. Urbanek. W 1909 roku zdał maturę w IV Gimnazjum we Lwowie i wstąpił na Wydział Prawno-Polityczny Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1911- 1913 był członkiem Akademickiej Sokolej Drużyny Polowej. W 1913 roku został powołany do odbycia jednorocznej służby wojskowej w armii austriackiej. Ukończył Szkołę Oficerów Piechoty Rezerwy w Feldbach. 1 października 1914 roku został zmobilizowany do armii austriackiej. W 30 pułku piechoty walczył na froncie rosyjskim, a następnie włoskim. 11 listopada 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W stopniu podporucznika służył jako oficer prowiantowy i gospodarczy w Głów- nym Magazynie Żywnościowym w Krakowie. Po wojnie polsko- -bolszewickiej zweryfikowany w stopniu kapitana (ze starszeństwem z dnia 1 czerwca 1919 roku) służył w Korpusie Kadetów nr 1 w Kra- kowie-Łobzowie, który w 1921 roku został przeniesiony do Lwowa. Uzyskał absolutorium nauk prawnych na Uniwersytecie Jana Kazi- mierza we Lwowie i ukończył roczny kurs ekonomiczny na Akademii Handlowej we Lwowie. Od 20 marca 1923 roku służył w batalionie Straży Granicznej. 1 lipca 1923 roku przeszedł do służby w Policji Państwowej. Ukończył Szkołę Oficerów Policji Państwowej w War-

212 213 szawie. Początkowo służył w województwie poznańskim, m.in. jako Komendant Powiatowy w Poznaniu. 1 stycznia 1928 roku otrzymał awans na stopień komisarza. Od 18 kwietnia 1933 roku służył w woje- wództwie lwowskim. W 1935 roku został Komendantem Powiatowym Policji Państwowej w Tarnobrzegu. W czasie służby w Tarnobrzegu otrzymał awans na stopień nadkomisarza. 31 maja 1936 roku ufundo- wał gwóźdź do sztandaru Koła Żywego Różańca w Mokrzyszowie. 8 września 1939 roku wraz z tarnobrzeskimi policjantami ewaku- ował się na wschodnie tereny Polski. Po wkroczeniu armii sowieckiej w nieznanych okolicznościach został aresztowany przez NKWD. Osa- dzono go w obozie specjalnym NKWD w Ostaszkowie. W kwietniu 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku więzienia w Twerze. Jego nazwisko znajduje się na Liście Wywozowej nr 019/2 z 7 kwietnia 1940 roku, pozycja 95. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę 1918- 1921 i Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Decyzją prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 5 października 2007 roku został pośmiertnie awansowany na stopień podinspektora. Awans ogłoszono 9 listopada 2007 roku w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie oraz na Cmentarzu Wojsko- wym w Tarnobrzegu. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w koście- le OO. Dominikanów w Tarnobrzegu, poświęconej synom Ziemi Tar- nobrzeskiej zamordowanym w Katyniu oraz na tablicy poświęconej pamięci tarnobrzeskich policjantów zamordowanych przez sowieckich oprawców w Kalininie i innych miejscowościach „nieludzkiej ziemi”, odsłoniętej 28 lipca 2006 roku na budynku Komendy Powiatowej Po- licji w Tarnobrzegu. Żonaty (14 lipca 1918 roku w Winnikach k. Nowogródka) z Heleną z d. Rawicz-Szydłowska (1897-1972). Miał syna Stanisława (1919- 1920) i dwie córki: Ewę, zamężną Myczkowska (1922-2009) i Marię, zamężną Araszkiewicz (ur. 1920), mieszka w Warszawie.

214 215 Centralne Archiwum Wojskowe AP 3346, OD 6.12.1932; Andrzej Biernat, O. Sebastian Młodecki i Akcja Katolicka, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Hu- sarz, nr 6, 2014, s. 5; Dziennik Rozkazów Wojskowych, nr 15, Warszawa 11 lutego 1919, s. 382; Miednoje. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, T. 2, M-Ż, Warszawa 2006, s. 796; Lista ostaszkowska. Spis polskich policjantów i funkcjonariuszy służb granicznych zamordowanych i zaginionych po 1 wrze- śnia 1939 roku, red. Andrzej Misiuk, Szczytno 1993, s. 153; Pamiątka cudownej koronacji cud. obrazu M. B. w Tarnobrzegu, Róża Duchowna, październik 1933, s. 320; Rocznik Oficerski, 1923, 1924, Warszawa 1923, 1924, wg indeksu; Rocz- nik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 1934, wg indeksu; Rozstrzelani w Twerze, Warszawa 1997, s. 256; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. IV. Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1908, Lwów 1908, s. 142; Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. IV. Gim- nazyum we Lwowie za rok szkolny 1909, Lwów 1909, s. 91; Władysław Strzelec- ki, Bezpieczeństwo na ziemiach Polski. Od kmiecia grodowego do granatowej armii, Warszawa 1934; Tarnobrzeżanie w przedwojennej karykaturze, Tarnobrze- skie Zeszyty Historyczne, nr 15, 1997, s. 36; Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 347, 778; Wielki Zjazd w Tarnobrzegu. Młodzież ze Związku Młodej Wsi i Związku Strzeleckiego omawia sprawy organizacyjne, Wschód. Ży- cie Miast i Wsi Województw Południowo-Wschodnich, nr 3, 20 lutego 1936, s. 5; Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Mi- nisterstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 102.

Tablica w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęcona synom Ziemi Tarnobrzeskiej zamordowanym w Katyniu z nazwiskiem nadkomisarza Wilhelma Schreibera.

214 215 Kazimierz SZPILKA (1886–1942)

Księgarz, więzień KL Auschwitz.

Urodzony 6 kwietnia 1886 roku w Nisku. Syn Macieja i Jakobiny z d. Kaczkowska. Przed wybuchem I wojny światowej założył w Tarnobrzegu Księgarnię i Sklep Przyborów Kancelaryjnych, znajdującą się w ka- mienicy przy rynku. Zaopatrywał uczniów w podręczniki szkolne. Wykonywał zamówienia biurowe dla urzędów działających na terenie całego powiatu. Jako jedyny w Tarnobrzegu prowadził sprzedaż ogólnopolskiej prasy. Wydawał pocztówki z widokami Tarnobrzega oraz drukował broszury, głównie o tematyce tarnobrzeskiej, które sprzedawał w swoim sklepie. Był członkiem tarnobrzeskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1927 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Mokrzyszowie, a 14 października 1928 roku gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej w Tarnobrze- gu. Pod koniec lat dwudziestych z powodu kryzysu jego firma popadła w tarapaty finansowe. 13 kwietnia 1929 roku Sąd Okręgowy w Rzeszo- wie wydał edykt ugodowy co do jego majątku jako kupca i właściciela realności. 13 grudnia 1929 roku zawarł ugodę z wierzycielami i zaczął spłacać długi. W 1938 roku został członkiem dyrekcji Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Tarnobrzeskiego w Tarnobrzegu.

216 217 W czasie okupacji niemieckiej w dalszym ciągu prowadził Księgar- nię i Sklep Przyborów Kancelaryjnych. Nie mógł jednak sprzedawać książek polskich o tematyce patriotycznej, które Niemcy skonfisko- wali. Zaopatrywał Władysława Jasińskiego w papier, farbę drukarską i matryce pomagając w drukowaniu tajnej gazety „Odwet”. Część z tych materiałów sprzedawał oficjalnie tarnobrzeskiej Ubezpieczalni Społecznej, gdzie znajdował się jeden z punktów powielania „Odwe- tu”. W jego sklepie odbywał się również kolportaż „Odwetu”. W wyniku „wsypy” został aresztowany przez niżańskie gestapo 15 marca 1941 roku. Osadzono go w więzieniu w Nisku. Przeszedł okrut- ne wielomiesięczne śledztwo. 25 lutego 1942 roku został przewieziony do KL Auschwitz w grupie 26 więźniów skierowanych do obozu przez Sipo und SD z Krakowa. Otrzymał numer obozowy 25219. Zmarł 16 marca 1942 roku. Zwłoki spalono w obozowym krematorium. W sfałszowanym akcie zgonu wystawionym przez obozowe gestapo jako przyczynę śmierci wpisano Bronchitis bei Herzschwäche (zapalenie oskrzeli przy osłabieniu mięśnia sercowego). Żonaty z Wandą z d. Pokorny, która była członkinią Koła Rodziciel- skiego przy tarnobrzeskim Gimnazjum i Koła Przyjaciół Harcerstwa. Miał trzech synów: Kazimierza (1915–?); Zygmunta (1922–1945), więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych i Stanisława (1925– 1991), profesora doktora habilitowanego inżyniera elektryka. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominika- nów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci członków organizacji podziemnej „Odwet” oraz „Jędrusiów”. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Tarnobrzegu.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Stärkebuch 19.01.1942 – 17.06.1942 [książka stanów dziennych], s. 145, akt zgonu i raport skremowania zwłok; Krzysztof Antończyk, Lista więźniów obozu Auschwitz wywodzących się z powiatu tarnobrzeskiego, Tarnobrzeskie Zeszyty Histo- ryczne, nr 30, 2008, s. 51; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 51; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, Warszawa 1990, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Szlakiem „Jędrusiów”,

216 217 Kraków, 1992, wg indeksu; Stefan Dippel, O księgarzach którzy przeminęli, Wrocław 1976, s. 277; Księga adresowa Polski ( wraz z w. m. Gdańskiem ) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa 1926/27, Warszawa 1926, s. 1371; Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1928, Warszawa 1928, s. 813; Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1929, Warszawa 1929, s. 794; Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1930, Warszawa 1930, s. 798; Księga pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski południowej 1940–1944, red. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 3, Warszawa-Oświęcim 2002, s. 847, 852, 855; Juliusz Kydryński, Tapima, Kraków 1969, s. 32, 164; Stanisław Pa- zyra, Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 1970, s. 384; Piotr Sierant, Zarys dziejów konspiracyjnego pisma „Odwet”, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, T. VI, 1966, s. 210, 224; Jan Słomka, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warsza- wa 1983, wg indeksu; Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, Warszawa 1938, s. 460; Sprawa postępowania ugodowego, Gazeta Lwowska, nr 287, 13 grudnia 1929, s. 8; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gim- nast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 40; Sławomir Stępak, Sztandary Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu dzisiejszego Tar- nobrzega z okresu międzywojennego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 79, 87; Hanna Tadeusiewicz, Irena Treicher, Straty osobowe księ- garstwa polskiego w latach 1939–1945, Acta Universitas Lodziensis. Folia Librorum, nr 4, 1993, s. 62; Upadłości, Gazeta Lwowska, nr 90, 18 kwietnia 1929, s. 8; Tadeusz Zych, Szpilka Kazimierz, (w:) Tarnobrzeski Słownik Bio- graficzny, t. 2, Tarnobrzeg 2001, s. 100–101; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 196–197; Tadeusz Zych, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008, wg indeksu; informacje Krzysztofa Antończyka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu; fotografia ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświę- cimiu.

218 219 Stanisław SZPILKA (1925–1991)

Doktor habilitowany inżynier elektryk, profesor Politechniki Śląskiej i Politechniki Krakowskiej.

Urodzony 26 stycznia 1925 roku w Tarnobrzegu. Syn Kazimierza, księgarza, i Wandy z d. Pokorny. Od 1931 roku uczęszczał do Publicznej Szkoły Powszechnej 7-klasowej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1937 roku podjął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Hetma- na Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Krakowie. Ukończył szkołę dla chemiotechników uzy- skując dyplom technika chemika. W 1945 roku jako ekstern zdał ma- turę w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Tarnobrzegu. Rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Jeszcze w czasie studiów (w 1950 roku) został młodszym asystentem w Katedrze Podstaw Elektrotechniki na Wydziale Elektrycznym Po- litechniki Śląskiej. W 1951 roku uzyskał dyplom magistra inżynie- ra elektryka. W październiku 1952 roku został starszym asystentem w Katedrze Podstaw Elektrotechniki. Prowadził wykłady i ćwiczenia z elektrotechniki, elektrostatyki, elektromagnetyzmu, teorii obwodów i urządzeń elektrycznych. Jednocześnie od 15 grudnia 1951 roku do 31 maja 1955 roku pracował jako projektant w Inżynierskiej Spółdzielni Pracy. Od 1 czerwca 1955 roku do 31 sierpnia 1958 roku pracował w Biurze Projektów Kopalnictwa Surowców Chemicznych w Gli-

218 219 wicach, jako projektant i kierownik działu. Zorganizował pracownię projektową liczącą 60 osób, zajmującą się instalacjami elektrycznymi kopalń odkrywkowych surowców dla przemysłu chemicznego oraz zagadnieniami transportu. We wrześniu 1958 roku został adiunktem w Katedrze Urządzeń Elektrycznych Politechniki Śląskiej. Zrezygno- wał z dodatkowej pracy w przemyśle poświęcając się pracy naukowej. Prowadził wykłady z urządzeń elektrycznych i laboratorium z zakresu zabezpieczeń elektroenergetycznych. Przygotowywał jednocześnie pracę doktorską „Obciążalność kabli sztucznie chłodzonych przepły- wającym wewnątrz czynnikiem”, napisaną pod kierunkiem profesora Stanisława Bladowskiego, którą obronił 29 marca 1962 roku w Akade- mii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. 1 lipca 1960 roku został dodatkowo zatrudniony w Głównym Instytucie Górnictwa w Katowicach, gdzie w kopalni doświadczalnej „Barbara”, kierował jako adiunkt pracami z dziedziny zabezpieczenia dołowych sieci kopalnianych. Na macierzystej uczelni prowadził zajęcia dydaktyczne w Instytucie Podstawowych Problemów Elektrotechniki i Energoelektroniki. Od 1 sierpnia 1965 roku kierował w zorganizowanym przez siebie laboratorium Zabezpieczeń Sieci Elektrycznych w Zakładzie Elektryfika- cji Kopalń w Głównym Instytucie Górnictwa. 8 listopada 1966 roku został kierownikiem grupy problemowej prac naukowo badawczych „Opracowanie nowoczesnych zabezpieczeń dla sieci podwyższonego napięcia 1000 V”, wprowadzanego wtedy do kopalń. Na przełomie lat 1966/1967 odbył sześciomiesięczny staż naukowy w Safety in Mines Research Establishment (Zakład Badania Bezpieczeństwa w Kopal- niach) w Sheffield w Wielkiej Brytanii. Wygłosił tam wykład „Some aspect on electrical safety underground” (Pewne aspekty elektrycznego bezpieczeństwa pod ziemią). 1 stycznia 1968 roku został kierownikiem Laboratorium Elektroenergetycznego i kierownikiem Pracowni Gospodarki Elektroenergetycznej w Ośrodku Naukowo Badawczym ds. Mechaniki i Cybernetyki Górniczej w Głównym Instytucie Gór- nictwa. W 1972 roku został zatrudniony na stanowisku docenta kon- traktowego w Instytucie Podstawowych Problemów Elektrotechniki i Energoelektroniki Politechniki Śląskiej. Zajmował się problematyką

220 221 zastosowań energoelektroniki w napędach elektrycznych pojazdów trakcyjnych. 15 września 1973 roku Rada Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej na podstawie rozprawy „Komparatory statyczne w technice zabezpieczeń elektroenergetycznych” nadała mu sto- pień naukowy doktora habilitowanego. W listopadzie 1973 roku został powołany na stanowisko docenta w Głównym Instytucie Górnictwa. Od 1975 roku był członkiem Rady Wydziału Elektrycznego Politech- niki Śląskiej i Rady Naukowej Instytutu Podstawowych Problemów Elektrotechniki i Energoelektroniki. Od 1 sierpnia 1976 roku był za- stępcą kierownika zakładu w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Sys- temów Mechaniki, Elektrotechniki i Automatyki Górniczej w Katowi- cach. Uczestniczył w pracach przy opracowaniu prototypu kaskady podsynchronicznej dla regulacji w dół obrotów silników asynchronicz- nych pierścieniowych do napędu wentylatorów i pomp kopalnianych. 1 lutego 1979 roku został kierownikiem Zakładu Trakcji Elektrycznej i zastępcą dyrektora ds. Nauczania i Wychowania w Instytucie Podsta- wowych Problemów Elektrotechniki i Energoelektroniki na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej. W październiku 1985 roku został dodatkowo zatrudniony na pół etatu jako docent i kierownik Zakładu Trakcji Elektrycznej w Instytucie Elektrotechniki i Elektroniki na Wy- dziale Transportu Politechniki Krakowskiej. W 1988 roku przeniósł się na pełny etat docenta na Politechnice Krakowskiej, rezygnując z pracy na Politechnice Śląskiej. 1 grudnia 1990 roku wybrano go dziekanem Wydziału Inżynierii Transportowej i Elektrycznej Politechniki Kra- kowskiej. W 1991 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym Politechniki Krakowskiej. Był autorem lub współautorem 56 publikacji oraz 6 patentów krajowych i zagranicznych. Był promotorem kilku prac doktorskich. Miał rangę dyrektora górniczego II stopnia. Od 1953 roku był członkiem koła Stowarzyszenia Elektryków Polskich przy Politechnice Śląskiej. Od 1961 roku działał aktywnie w Polskim Towarzystwie Elektrotech- niki Teoretycznej i Stosowanej, będąc kolejno członkiem Zarządu, sekretarzem i przewodniczącym Oddziału Gliwickiego oraz członkiem Zarządu Głównego w Warszawie. Był inicjatorem i organizatorem

220 221 zorganizowanych przez towarzystwo czterech pierwszych sympoz- jów „Podstawowe problemy Energoelektroniki” w 1981, 1983, 1985 i 1987 roku. Działał również w Stowarzyszeniu Inżynierów i Techni- ków Górnictwa. Zmarł w czasie pełnienia obowiązków w Krakowie, 8 sierpnia 1991 roku. Spoczywa na cmentarzu w Krakowie-Batowicach. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Złotymi i Srebrnymi Od- znakami Honorowymi SEP i NOT. Był dwukrotnie żonaty. W 1950 roku z Alicją z d. Jurkiewicz, z któ- rą miał syna Jerzego (ur. 1950 r.) i córkę Ewę (ur. 1951 r.) oraz w 1965 roku z Zofią z d. Kula.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Tar- nobrzega 1877–1945, lp. 35/1925, s. 16; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tar- nobrzegu, Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej mę- skiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1931/32, klasa I, s. 31; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1932/33, klasa II, s. 37; 1933/34, klasa IIIb, s. 38; 1934/35, klasa IVb, s. 40; 1935/36, klasa Vb, s. 46; 1936/37, kl. VI, s. 34; Zbigniew Białkiewicz, Szpilka Stanisław, (w:) Słownik Biograficzny Techników Polskich, t. 14, Warszawa 2003, s. 154–156; Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Śląskiej 1974–1975, oprac. Krystyna Kruczała, Gertruda Duda, Gliwice 1979, s. 254; Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Śląskiej 1978–1981, oprac. Krystyna Kruczała, Gertruda Duda, Maria Rychlewska, Halina Skrzypiec, Urszula Skubacz, Mariola Wilczek, Gli- wice 1993, s. 649, 700–701; Księga rodowodów I Drużyny Harcerzy im. Gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu z lat 1927–1939 (fragmenty), oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 59; Laboratorium elektrotechniki ogólnej, red. Stanisław Szpilka, Gliwice 1979; Liceum Ogól- nokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 154; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1970–1971, Gliwice 1971, wg indeksu; Politechnika Śląska im.

222 223 W. Pstrowskiego w Gliwicach 1971–1972, Gliwice 1972, wg indeksu; Poli- technika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1972/73–1973/74, Gliwice 1974, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1974–1975, Gliwice 1975, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1975–1976, Gliwice 1976, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1976–1977, Gliwice 1977, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1977–1978, Gliwice 1978, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1978/1979–1979/1980, Gliwice 1980, wg indeksu; Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach. Informator naukowy, Gliwice 1985, wg indeksu; Politechnika Śląska 1945– 1955, Gliwice 1957, s. 44, 231; Politechnika Śląska 1945–1984. 40 lat w służ- bie społeczeństwa, Gliwice 1985, s. 203, 222–223, 557; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1950/51, Gliwice 1952, s. 52; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1951/52, Gliwice 1953, s. 37; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1952/53, Gliwice 1954, s. 50; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1958/59, Gliwice 1959, s. 75; Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1959/60, Gliwice 1960, s. 172; Janusz Strzemiński, Profesor Stanisław Szpilka (1925–1991) specjalista w dziedzinie napędów elektrycznych o regulowanych obrotach, Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 10, 2001, s. 58–60; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 19; Stanisław Szpilka, Analiza warunków wyłączania zwarć w sieciach górniczych w zależności od rodzaju zabezpieczeń i ich wpływ na zasięg oraz przekrój linii kablowych, Katowi- ce 1969; Stanisław Szpilka, Komparatory statyczne w technice zabezpieczeń elektroenergetycznych, Katowice 1973; Stanisław Szpilka, Impulsowe metody pomiaru asymetrii 3-fazowych sygnałów sinusoidalnych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Elektryka, z. 68, 1980, s. 5–16; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

222 223 Zygmunt SZPILKA (1922–1945)

Członek „Odwetu” ps. „Zyga”, więzień KL Auschwitz.

Urodzony 14 stycznia 1922 roku w Tarnobrzegu. Syna Kazimierza, księgarza, i Wandy z d. Pokorny. Od 1931 roku uczęszczał do Publicznej Szkoły Powszechnej 7-klasowej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1934 roku podjął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Był członkiem II zastępu „Lisów” I Drużyny Harcerzy im. Generała Henryka Dąbrowskiego. Należał również do szkolnego hufca Przysposobienia Wojskowego i Wycho- wania Fizycznego. W dniach 11–25 lipca 1935 roku uczestniczył w Ju- bileuszowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spale dla uczczenia 25 rocznicy powstania harcerstwa 2 września 1939 roku został członkiem samorzutnie stworzonego starszoharcerskiego zastępu sanitarnego, który brał udział w akcji ratunkowej po zbombardowaniu Tarnobrzega i Chmielowa przez lotnictwo niemieckie. Członkowie zastępu zwozili wszystkich rannych do tarnobrzeskiego szpitala. Od 9 września 1939 roku, w składzie gimnazjalnego hufca Przysposobienia Wojskowego dowodzonego przez podporucznika Józefa Sarnę, uczestniczył w obronie przeprawy na Wiśle w rejonie Skalnej Góry w Tarnobrzegu. 11 września, wykonując rozkaz porucznika Sarny, uczniowie zakopali broń i pod dowództwem

224 225 komendanta tarnobrzeskiego „Strzelca” sierżanta Stanisława Markie- wicza wycofali się za San. Dotarli do Zamościa, gdzie w obliczu wej- ścia na Lubelszczyznę wojsk sowieckich hufiec został rozwiązany. Po czym udało mu się szczęśliwie wrócić do domu. W listopadzie 1939 roku wszedł do tajnego zastępu starszoharcerskiego „Orły” zorganizowanego przez Tadeusza Dąbrowskiego „Orła Wędrownego”. Była to pierwsza harcerska „piątka”, przeznaczona przede wszystkim do zadań bojowych. Uczestniczył w akcji gromadze- nia broni i zabezpieczania mienia harcerskiego. Na przełomie stycznia i lutego 1940 roku, gdy zaistniała groźba aresztowania działających w konspiracji harcerzy, wraz z grupą najbardziej zaangażowanych harcerzy ukrył się w Klimontowie. Gdy minęło zagrożenie wszyscy wrócili do Tarnobrzega. Po likwidacji centrali „Odwetu” działającej na Nadolu w Tarnobrzegu, od końca 1940 roku pracował w punkcie przebitkowym, który mieścił się w Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu. 2 kwietnia 1943 roku został aresztowany przez Niemców. Osa- dzono go w więzieniu w Nisku, skąd przewieziono go do więzienia w Tarnowie. 26 maja 1943 roku został przewieziony do KL Auschwitz w grupie 44 osób skierowanych do obozu przez Sipo und SD z wię- zienia w Tarnowie. Otrzymał numer obozowy 123049. W styczniu 1945 roku został przewieziony do KL Neuengamme w Hamburgu, gdzie otrzymał numer 22935. W kwietniu obóz został ewakuowa- ny do Lubeki, gdzie w porcie przemysłowym umieszczono około 11 tysięcy więźniów. 26 kwietnia 1945 roku więźniów umieszczono na luksusowym liniowcu „Cap Arcona” oraz frachtowcach „Athen” i „Thielbeck” cumujących w Zatoce Lubeckiej. Zamknięto ich w ka- jutach i ładowniach bez dostępu do świeżego powietrza. Ponieważ kapitanowie tych statków, mimo radiowych żądań dowództwa alianc- kiego, po wstrzymaniu działań wojennych na lądzie, nie wywiesili białych flag i nie zawinęli do portu, 3 maja 1945 roku „Cap Arcona” i „Thielbeck” zostały zbombardowane przez lotnictwo brytyjskie. Na statku „Thielbeck” zginął Zygmunt Szpilka. Sprowokowanie bombar- dowania statków było niemiecką prowokacją, mającą na celu wymor- dowanie więźniów alianckimi rękami.

224 225 Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominika- nów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci członków organizacji podziemnej „Odwet” oraz „Jędrusiów”, a także na tablicy w Kościele Mat- ki Bożej Nieustającej Pomocy poświęconej tarnobrzeskim harcerzom, którzy ofiarą życia potwierdzili swą wierną służbę Bogui Polsce. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Tarnobrzegu. Na cmentarzu w Neustadt in Holstein postawiono pomnik upamiętniający tragedię więźniów.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Tar- nobrzega 1877–1945, lp. 5/1922, s. 147; Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tar- nobrzegu, Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej mę- skiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1930/31, klasa III, s. 41; Katalog klasowy 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszech- nej męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1931/32, klasa IV, s. 23; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1932/33, klasa Vb, s. 32; Publiczna Szkoła Powszechna 7-klasowa Męska im. Hetmana Jana Tarnow- skiego w Tarnobrzegu. Księga ocen sprawowania się i postępów w nauce uczniów w roku szkolnym 1933/34, klasa VIb, s. 32; Adam F. Baran, Tarno- brzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Tarnobrzeg 2012, wg indeksu; Adam F. Baran, Tarnobrzescy harcerze w organizacjach konspiracyjnych w latach 1939–49, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 2, 1991, s. 34–36; Adam F. Baran, Tarnobrzeskie harcerstwo 1912–1949, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 9–11; Adam F. Baran, Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tarnobrzeg 1995, wg indeksu; Krystyna Błasiak, Stanisława Mazur, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2005, s. 51, 76; Eugeniusz Dąbrowski, Bez broni, Warszawa 1990, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków, 1992, wg indeksu; Eugeniusz Dąbrowski, Z kart tajnego harcerstwa, Siarka, nr 37, 1991, s. 4; Księga pa- mięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski południowej 1940–1944, red. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 3, Warszawa – Oświęcim 2002, s. 1890, 1892–1893; Księga rodowodów I Dru-

226 227 żyny Harcerzy im. Gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu z lat 1927–1939 (fragmenty), oprac. Adam F. Baran, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 5, 1993, s. 58; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 154; Bolesław Rakowski, W kręgu harcerskiego ogniska. Wspomnienia z obozu harcerskiego Hufca Tarnobrzeskiego im. generała H. Dąbrowskiego w Woli Jasienickiej w roku 1936, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 37, 2012, s. 81, 82–83, 87; Spra- wozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskie- go w Tarnobrzegu za rok szkolny 1937/38, Tarnobrzeg 1938, s. 21; Totenbuch Neuengamme, Dokumentation Franz Glienke, Wiesbaden [1868], s. 383; Ta- deusz Zych, Szpilka Zygmunt, (w:) Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998, s. 102–103; Tadeusz Zych, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012, s. 198; fotografia ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birke- nau w Oświęcimiu

Tablica w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęcona pamięci członków organizacji podziemnej „Odwet” oraz „Jędrusiów” z nazwiskiem Zygmunta Szpilki.

226 227 Józef WARGALA (1906–1980)

Inżynier dróg i mostów, podporucznik artylerii rezerwy.

Urodzony 2 stycznia 1906 roku w Mokrzyszowie. Syn Michała (1866–1928), nauczyciela, i Marii z d. Matejka (?–1931). Od 1916 roku uczęszczał do Szkoły Realnej w Tarnobrzegu. 16 czerwca 1923 roku uzyskał świadectwo dojrzałości w Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W 1924 roku podjął studia na Oddziale Lądowym Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej Poli- techniki Lwowskiej. W 1930 roku jeszcze jako student został młodszym asystentem w Katedrze Budownictwa Wodnego. 16 marca 1931 roku zdał egzamin dyplomowy i uzyskał tytuł inżyniera dróg i mostów. Po ukończeniu studiów pracował przy budowie wodociągów we Lwowie. 12 sierpnia 1931 roku został powołany do odbycia dziesięciomie- sięcznego przeszkolenia wojskowego w Wołyńskiej Szkole Podcho- rążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego we Włodzimierzu Wołyńskim. Był prezesem działającej w szkole Sekcji Dekoracyjnej. Uczestniczył w wykonaniu planów i kosztorysu mającej powstać we Włodzimierzu ochronki, a także planów przebudowy chóru w miejscowym kościele garnizonowym oraz projektu nagrobka dla poległych Legionistów w Czeremosznie. Wykonywał także okładki i ilustracje dla wydawnictw szkoły. Trzymiesięczną praktykę odbył w 13 kresowym pułku artylerii lekkiej w Równem. Po ukończeniu służby wojsko-

228 229 wej z powodu kryzysu gospodarczego nie mógł znaleźć pracy i utrzy- mywał się z dawania korepetycji. W kwietniu 1932 roku został referentem budowy dróg w Oddzia- le Drogowym w Zarządzie Miejskim we Lwowie. W czerwcu i lipcu 1934 roku odbył sześciotygodniowe ćwiczenia w rezerwie w 13 kresowym pułku artylerii lekkiej w Równem. 1 stycznia 1935 roku otrzymał nominację na stopień podporucznika artylerii rezerwy. Od maja 1935 roku był referentem do spraw urbanistyczno-drogowych w Biurze Regionalnym Zabudowy Wołynia w Łucku. Od 14 lipca do 1 sierpnia 1936 roku odbył ćwiczenia w rezerwie w 13 pułku. W opinii służbowej, zawartej w Arkuszu Kwalifikacyjnym Oficera Rezerwy z 19 sierpnia 1936 roku, pułkownik Karol Myrek, dowódca 13 kresowego pułku artylerii lekkiej, napisał: „Energiczny, przejawiający dużo własnej inicjatywy o wysoko rozwiniętym poczuciu honoru, godności i ambicji osobistej. Charakter silny o dużej sile woli i stanowczości. Bardzo pilny, obowiązkowy i punktualny. Względem przełożonych zdy- scyplinowany i lojalny. Względem podwładnych łagodny, wymagający i sprawiedliwy”. W sierpniu 1937 roku odbył kolejne ćwiczenia w rezerwie w 13 kresowym pułku artylerii lekkiej. Od końca lat trzydziestych pracował w Wydziale Komunalno- -Budowlanym Urzędu Wojewódzkiego w Łucku. W 1936 roku jego projekt, przygotowany wspólnie z Martą i Adamem Juraniec-Jurewi- czami, zajął II miejsce w konkursie ogłoszonym przez Zarząd Miejski Równego na plan zabudowania miasta. Działał w Wołyńskim Stowa- rzyszeniu Techników. W 1937 roku został zastępcą członka Zarządu Stowarzyszenia, a w styczniu 1938 roku wybrano go członkiem Za- rządu. W lipcu 1937 roku wszedł w skład Sekcji Redakcyjnej, która wydawała miesięcznik „Wołyńskie Wiadomości Techniczne”. W czasie zebrań członków Stowarzyszenia wygłosił kilka referatów, m.in.: „Autostrady w Niemczech”, „Odwodnienie autostrad” i „Czy kolej jest przeżytkiem”. 14 sierpnia 1939 roku został zmobilizowany w trybie mobilizacji alarmowej do 13 kresowego pułku artylerii lekkiej w Równem. Jako oficer zwiadowczy w 13 pułku, wyjechał 17 sierpnia 1939 roku w oko-

228 229 lice Bydgoszczy, wraz z 13 Kresową Dywizją Piechoty, dla której jego pułk był organiczną jednostką artylerii. 13 Dywizja stacjonująca koło Fordonu, wchodziła w skład Korpusu Interwencyjnego, który miał bronić polskich interesów w przypadku próby anektowania Wolnego Miasta Gdańska przez Niemcy. 31 sierpnia 1939 roku Korpus został rozwiązany, a Dywizja przydzielona do odwodowej Armii „Prusy”. 3 września 1939 roku wyjechał transportem kolejowym z Bydgoszczy pod Łowicz. Od 6 września uczestniczył w ciężkich walkach opóź- niających przez Tomaszów Mazowiecki, Inowłódz, Spałę w kierunku Wisły. 12 września pod Ryczywołem dostał się do niewoli niemieckiej. Po pobycie w obozie przejściowym w Gerlitz umieszczono go w oflagu II A w Prenslau, skąd przewieziono go do oflagu II E w Ne- ubrandenburgu. Od stycznia 1944 roku przebywał w oflagu II D Gross Born (obecnie Borne Sulimowo). W oflagach uczęszczał na odczyty społeczno-polityczne organizowane przez oficerów sympatyzujących z Polską Partią Socjalistyczną i Stronnictwem Ludowym. Zebrał ma- teriał do wydania podręcznika dla techników i inżynierów pt. „Statyka budowli”. 5 lutego 1945 roku odzyskał wolność po wyzwoleniu obozu przez oddziały Wojska Polskiego. 26 marca 1945 roku w wojskowych aktach rejestracyjnych w Rejo- nowej Komisji Uzupełnień w Krakowie wpisano mu opinię: „Politycz- nie nie zorientowany. Był pod wpływem kół prorządowych. Był bier- nym członkiem Narodowej Demokracji. Ogólnie bezbarwny. Wniosek: może być wykorzystany w WP pod kontrolą”. Zamieszkał w Katowi- cach, gdzie pracował w branży budowlanej. W latach 1977–1979 był kierownikiem Zespołu Rzeczoznawców Budowlanych w Katowicach Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa. Zmarł 22 listopada 1980 roku w Katowicach. Spoczywa na jednym z miejscowych cmentarzy. Żonaty (26 grudnia 1935 roku) z Anną z d. Kowalczyk. Miał syna Andrzeja (ur. 1938 r.).

Centralne Archiwum Wojskowe AP 2728; Urząd Stanu Cywilnego w Tar- nobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Mokrzyszowa 1889–1945, lp. 3/1906,

230 231 s. 53; Andrzej Biernat, Michał Wargala nauczyciel i społecznik, Dzikovia, nr 51, 2012, s. 11–12; Adam Juraniec-Jurewicz, Prace i zagadnienia urba- nistyczne Wołynia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 8, Łuck sierpień 1937, s. 10; Kronika konkursów, Architektura i Budownictwo, nr 2, 1937, s. 66; Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 155; Program Politechniki Lwowskiej na rok akademicki 1930/31, Lwów 1930, s. 24; Program Politechniki Lwow- skiej na rok akademicki 1931/32, Lwów 1931, s. 240; Raczyński, Szkic historyczny rozwoju Wołyńskiego Stowarzyszenia Techników w Łucku, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 8, sierpień 1937, s. 2; Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kraków 2003; Sprawozdanie Dyrekcyi Pań- stwowej Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1918/19, Tarnobrzeg 1919, s. 15; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowej Szkoły Realnej w Tarnobrze- gu za rok szkolny 1920/21, Tarnobrzeg 1921, s. 22; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Tarnobrzegu za rok szkolny 1921/22, Tarnobrzeg 1922, s. 23; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Tarnobrzegu za rok szkolny 1922/23, Tarnobrzeg 1923, s. 19, 26; Trzeci rocznik pamiątkowy szóstego kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerji we Włodzimierzu. Rok 1931–1932, Włodzimierz Wołyński 1932, s. 79, 154; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 4, kwiecień 1937, s. 11–12; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 6, czerwiec 1937, s. 13; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 7, lipiec 1937, s. 10; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 11, listopad 1937, s. 14; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Tech- niczne, nr 3, marzec 1939, s. 15; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomo- ści Techniczne, nr 4, kwiecień 1939, s. 6–7; Z życia Stowarzyszenia, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 5, maj 1939, s. 7; Z życia Wołyńskiego Stowa- rzyszenia Techników, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 1, styczeń 1937, s. 10; Z życia Wołyńskiego Stowarzyszenia Techników, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 2, luty 1938, s. 11; Z życia Wołyńskiego Stowarzyszenia Tech- ników, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 3, marzec 1938, s. 11; Z życia Wołyńskiego Stowarzyszenia Techników, Wołyńskie Wiadomości Techniczne, nr 4, kwiecień 1938, s. 7–9, 13; informacje Andrzeja Biernata z Mokrzyszowa.

230 231 Michał WARGALA (1866–1928)

Nauczyciel, kierownik Szkół Ludowych w Sobowie i Mokrzyszowie.

Urodzony 9 września 1866 roku w Charzewicach (obecnie dzielnica Stalowej Woli). Syn Józefa, pracownika leśnego, i Tekli z d. Fedo- rowicz. W 1889 roku ukończył Seminarium Nauczycielskie w Rzeszowie. Pracę nauczycielską rozpoczął 10 września 1889 roku jako nauczyciel tymczasowy w 3-klasowej Szkole Ludowej w Baranowie. Od 1890 roku był nauczycielem w szkole filialnej w Nagnajowie. W 1892 roku został nauczycielem w 1-klasowej Szkole Ludowej w Sobowie. W 1896 roku szkoła została podniesiona do rangi szkoły 2-klasowej, a Wargala objął jej kierownictwo. Zaprowadził dokładną dokumen- tację wszystkich uczniów uczęszczających do szkoły. W 1893 roku uzyskał uprawnienia samodzielnego nauczyciela oraz prawo do nauki śpiewu w szkołach ludowych. Od 1894 roku prowadził Czytelnię Lu- dową w Sobowie. 2 sierpnia 1902 roku dekretem Rady Szkolnej Krajo- wej we Lwowie został mianowany nauczycielem kierującym w 2-klasowej Szkole Ludowej w Mokrzyszowie. 25 października 1902 roku na stałe zamieszkał w tej wsi, a 29 października przejął obowiązki od swojego poprzednika Kaspra Maciąga. Wówczas w szkole uczyło się 125 chłopców i 125 dziewcząt. Był dbającym o dzieci nauczycielem i dobrym organizatorem. Organizował w szkole wiele uroczystości.

232 233 Był jednym ze współzałożycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Mo- krzyszowie, powstałej na przełomie 1902 i 1903 roku oraz jej naczelnikiem. 17 grudnia 1908 roku przemawiał w imieniu Ochotniczych Straży Pożarnych podczas obchodów jubileuszu 25-lecia działalności w Radzie Powiatowej Zbigniewa Horodyńskiego ze Zbydniowa. We wrześniu 1909 roku oddano do użytku nowy budynek Kółka Rolnicze- go w Mokrzyszowie, który powstał jego staraniem. Pod koniec grudnia 1910 roku został wybrany członkiem Rady Gminnej w Mokrzyszowie. We wrześniu 1914 roku pozostał w budynku szkolnym, tym samym ocalił go i większość wyposażenia szkoły przed zniszczeniem przez wojska rosyjskie, które wkroczyły do Mokrzyszowa 13 września 1914 roku. Od 1 stycznia 1915 roku do 13 maja 1915 roku uczył razem z córką Stefanią w jednej z sal szkoły, podczas gdy w pozostałych mieszkali żołnierze rosyjscy okupujący Mokrzyszów. 18 czerwca 1916 roku razem z nauczycielkami szkoły i młodzieżą szkolną uczestniczył w uroczystości odsłonięcia „Tarczy Legionów Polskich” i wbił do niej honorowy i pamiątkowy gwóźdź z napisem „Szkoła Ludowa w Mo- krzyszowie”. W 1918 roku w czasie wydarzeń tzw. republiki tarnobrzeskiej musiał uciekać z Mokrzyszowa. 1 września 1925 roku z powodu pogarszającego się stanu zdrowia otrzymał roczny urlop, który z początkiem następnego roku szkolnego przedłużono. Ponieważ stan jego zdrowia się pogorszył złożył wniosek o przeniesienie w stan spoczynku. 12 października 1926 roku Kurato- rium Okręgu Szkolnego Lwowskiego przeniosło go w stan spoczynku, a Rada Szkolna Powiatowa w Tarnobrzegu wyraziła podziękowanie „za gorliwe i sumienne wypełnianie obowiązków nauczyciela i kierownika w ciągu 37-letniej pracy jego w zawodzie nauczycielskim”. W 1927 roku ufundował gwóźdź do sztandaru Ochotniczej Straży Po- żarnej w Mokrzyszowie. Podczas kierowania szkołą w Mokrzyszowie pisał kronikę, która przedstawiała nie tylko bieżące życie szkoły, ale i sprawy dziejące się na terenie wsi oraz przemiany polityczne i gospodarcze. Zmarł 9 marca 1928 roku w Mokrzyszowie. Spoczywa na cmentarzu w Miechocinie.

232 233 Żonaty (w 1889 roku w Racławicach) z Marią z d. Matejka. Miał sześcioro dzieci: dwóch synów Mieczysława (1901–1976), kapitana WP, dziennikarza, działacza społecznego; Józefa (1906–1980), inży- niera dróg i mostów i cztery córki: Melanię (ur. 1891 r.), nauczycielkę; Otylię (ur. 1893 r.), nauczycielkę; Stefanię (ur. 1894 r.), nauczycielkę; Zofię (1908–1997), zamężną Rybotycka, nauczycielkę. Jego nazwisko umieszczono na tablicy poświęconej pamięci zało- życieli OSP w Mokrzyszowie (razem z Piotrem Jałą) odsłoniętej 18 października 2010 roku na budynku nowej remizy w Mokrzyszowie.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów Mokrzyszowa 1889–1949, lp. 9/1928, s. 74; Andrzej Biernat, Michał Wargala nauczyciel i społecznik, Dzikovia, nr 51, 2012, s. 9–12; Andrzej Biernat, Michał Warga- la nauczyciel i społecznik, Tygodnik Nadwiślański, nr 38, 20 września 2012, s. 10; Andrzej Biernat, Figura Matki Boskiej Niepokalanej w Mokrzyszowie, Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz, nr 12, grudzień 2014, s. 4; Teresa Jajko, Małgorzata Armatys, Moja szkoła dawniej i dziś. 130 rocznica powstania Szkoły Podstawowej w Mokrzyszowie, Mokrzyszów 2002, s. 9–12, 20, 95; Zygmunt Lasocki, Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K.Rz, Kraków 1931, s. 128; Nowiny, Krakus, nr 9, 3 marca 1894, s. 11; Spis nauczycieli publicznych szkół powszechnych i państwowych seminarjów nauczycielskich oraz spis szkół w Okręgu Szkolnym Lwowskim obejmującym województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, opr. Seweryn Leh- nert, Lwów 1924, s. 72; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Stanisława Staszica w Rzeszowie za rok szkolny 1935/36, Rzeszów 1936, s. 72; Sławomir Stępak, Sztandary Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu dzisiejszego Tarnobrzega z okresu międzywojen- nego, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 32, 2009, s. 76–77; Sławomir Stępak, Zapiski kronikarskie Michała Wargali – kierownika mokrzyszowskiej szkoły, Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 24, 2009, s. 81–90; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1890, Lwów 1890, s. 485; Szematyzm 1891, s. 485; Szematyzm 1892, s. 486; Szematyzm 1893, s. 486; Szematyzm 1894, s. 486; Szematyzm 1895, s. 486; Szematyzm 1896, s. 487; Szematyzm 1897, s. 487; Szematyzm 1898, s. 588;

234 235 Szematyzm 1899, s. 588; Szematyzm 1900, s. 588; Szematyzm 1901, s. 588; Szematyzm 1902, s. 647; Szematyzm 1903, s. 647; Szematyzm 1904, s. 647; Szematyzm 1905, s. 645; Szematyzm 1906, s. 685; Szematyzm 1907, s. 685; Szematyzm 1908, s. 685; Szematyzm 1909, s. 738; Szematyzm 1910, s. 738; Szematyzm 1911, s. 800; Szematyzm 1912, s. 797; Szematyzm 1913, s. 871; Szematyzm 1914, s. 881; Wiadomości osobiste, Dziennik Urzędowy c. k. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi, nr 27, Lwów 6 sierpnia 1902, s. 378; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu; zdjęcie ze zbiorów Andrzeja Biernata z Mokrzyszowa.

Grób Michała Wargali na cmentarzu w Tarnobrzegu-Miechocienie.

234 235 Mieczysław WARGALLA (1901–1976)

Kapitan łączności służby stałej, inżynier, dziennikarz, radioamator.

Urodzony 17 stycznia 1901 roku w Sobowie. Syn Michała (1866– 1928), nauczyciela, i Marii z d. Matejka (–1931). W początkach lat trzydziestych rodowe nazwisko Wargala zmienił na Wargalla. W 1911 roku podjął naukę w Szkole Realnej w Tarnobrzegu. W 1918 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1918 roku podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Trudności materialne zmusiły go po roku stu- diów do przerwania nauki i podjęcia pracy zarobkowej. W 1921 roku wstąpił do Szkoły Podchorążych Wojsk Łączności w Zegrzu. W 1922 roku ukończył szkołę i otrzymał nominację na stopień podporucznika. Służył w 1 pułku łączności w Zegrzu. 1 czerwca 1923 roku otrzymał awans na stopień porucznika. Od 1924 roku służył w pułku radiotele- graficznym w Warszawie. W 1928 roku był członkiem Komitetu Orga- nizacyjnego Balu Inżynierii Wojskowej. 1 stycznia 1935 roku otrzymał awans na stopień kapitana. Pod koniec lat trzydziestych został referentem w Referacie Wyszkolenia Dowództwa Wojsk Łączności w Mini- sterstwie Spraw Wojskowych. Służąc w Warszawie ukończył Wydział Elektryczny Politechni- ki Warszawskiej uzyskując tytuł inżyniera. Ukończył również kursy z dziedziny elektrotechniki. Wykładał w Liceum Teletechnicznym w Warszawie oraz na kursach oficerów straży ogniowej w Warszawie.

236 237 Pod koniec lat trzydziestych wygłaszał pogadanki w Polskim Radio na temat związku radia z obronnością „Radio a obrona państwa”. Był członkiem Komitetu Redakcyjnego miesięcznika „Przegląd Artyleryj- ski”. Publikował również w „Przeglądzie Wojskowo-Technicznym” i „Przeglądzie Saperskim”. W kampanii polskiej 1939 roku służył w dowództwie I Grupy Wojsk Łączności. Dostał się do niewoli niemieckiej i całą wojnę spę- dził w oflagu. W 1946 roku wrócił do kraju. Podjął pracę w Polskim Radio jako kierownik działu w Dyrekcji Technicznej. W krótkim czasie został naczelnikiem Wydziału Eksploatacji i Wydziału Ogólnego, a następnie kierownikiem Sekcji Planu Operacyjnego w Dyrekcji Ra- diofonii Przewodowej. Powierzono mu zagadnienia radiofonizacji kraju. W 1950 roku został radcą w Ministerstwie Łączności. W 1967 roku przeszedł na emeryturę. W 1952 roku został redaktorem miesięcznika „Radioamator”. Od lipca 1956 roku był redaktorem naczelnym tego pisma. W 1962 roku przekształcił go w czasopismo przeznaczone również dla krótkofa- lowców i zmienił nazwę na „Radioamator i Krótkofalowiec”. Jego liczne artykuły z zakresu radia i elektroniki budziły ogromne zainte- resowanie czytelników. Od 1955 roku był członkiem Stowarzyszenia Elektryków Polskich. W tymże roku został przewodniczącym koła SEP w Ministerstwie Łączności. W 1958 roku został członkiem Zarządu oddziału warszawskiego, w 1960 roku przewodniczącym Komisji Odczytowo-Wyciecz- kowej, w 1964 roku wiceprezesem oddziału warszawskiego Elektroni- ki i Telekomunikacji SEP, natomiast w 1966 roku wiceprezesem SEP do spraw organizacyjnych. Wyróżnił się jako organizator kół zakłado- wych SEP i pracą z młodymi mistrzami techniki. Od końca lat pięćdziesiątych działał w Lidze Obrony Kraju. Był członkiem Komisji Łączności Zarządu Głównego LOK. Szerzył idee radioamatorstwa w pracy z młodzieżą. Z ramienia Komisji Łączności brał udział w spotkaniach z aktywem terenowym łączności, zarówno na szczeblu wojewódzkim jak i centralnym. Pisał reportaże z dzia- łalności szkoleniowo-sportowej klubów. Prowadził stałą współpracę

236 237 z działem łączności w zakresie przygotowania materiałów dotyczą- cych działalności sportowo-szkoleniowej. Był współautorem biule- tynu szkoleniowego „Wybrane układy amatorskich urządzeń nadaw- czo-odbiorczych KF i UKF”. W 1972 roku był współorganizatorem międzynarodowych zawodów wieloboju łączności i radiopelengacji amatorskiej organizacji obronnych państw socjalistycznych, które pod hasłem „Braterstwo i Przyjaźń” odbyły się w Spale. Współpra- cował w urządzaniu imprez łączności o charakterze ogólnopolskim, takich jak: wielobój łączności, radiopelengacja amatorska, zawody radiotelegrafistów, zawody mechaników i inne. Należał do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Kie- rował Sekcją Historyczną oraz działał w Klubie Kombatantów Wojsk Łączności. Był autorem wielu publikacji z zakresu radioelektroniki druko- wanych w wielu czasopismach przez okres ponad 40 lat. Wydał dwie książki: „Bezpieczeństwo i higiena pracy w praktyce amatorskiej”, (Warszawa 1955) oraz „Młody radioamator” (Warszawa 1965). Był redaktorem naukowym kilkudziesięciu książek z dziedziny łączności wydawanych przez Wydawnictwa Naukowo-Techniczne i Wydaw- nictwo Komunikacji i Łączności. Przetłumaczył z języka rosyjskiego książkę Olega Tutorskiego „Amatorskie nadajniki i odbiorniki krótko- falowe” (Warszawa 1965). Zmarł 16 października 1976 roku w Warszawie. Spoczywa na Cmentarzu Północnym w Wólce Węglowej. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem za Długoletnią Służbę, Medalem Zwy- cięstwa i Wolności, Srebrnym i Brązowym Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju, Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego, Odznaką 400-lecia Poczty Polskiej, Złotą i Srebrną Odznaką Honorową Sto- warzyszenia Elektryków Polskich, Złotą Odznaką Honorową Naczel- nej Organizacji Technicznej, Złotą i Brązową Odznaką Zasłużonego Działacza Ligi Obrony Kraju, Złotą Odznaką Zasłużonego Pracowni- ka Łączności, Złotą Odznaką Zasłużonego dla Związku Zawodowego

238 239 Pracowników Łączności, Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury, Odznaką Grunwaldzką, Odznaką 25-lecia LWP. Był żonaty z Haliną z d. Fried, primo voto Szulborska. Miał syna Mariana.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Parafialna Księga Urodzeń Sobo- wa 1898–1927, lp. 7/1901, s. 19; Bal inżynierii wojskowej, Kurjer Warszaw- ski, nr 36, 5 lutego 1928, s. 15; Jan Baranowski, Inż. Mieczysław Wargalla 1901–1976, Przegląd Telekomunikacyjny, nr 1, 1977, s. 32; Andrzej Biernat, Michał Wargala nauczyciel i społecznik, Dzikovia, nr 51, 2012, s. 11–12; Piotr Bujwid, Mieczysław Wargalla, Wiktor Wilkowicz, Urządzenia rozgłaszania przewodowego. Radiowęzłowe urządzenia stacyjne, Warszawa 1968, ss. 329; Mieczysław Flisiak, Inż. Mieczysław Antoni Wargalla 1901–1976, Radioama- tor i Krótkofalowiec, nr 12, 1976, s. 300; Liceum Ogólnokształcące w Tar- nobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987, s. 146; Stanisław Markowski, Wykaz oficerów służby stałej wojsk łączności II Rzeczypospolitej, Zegrze 2003, s. 18; Nekrolog, Życie Warszawy, nr 250, 20 października 1976; Rocznik oficerski, 1923, 1924, 1928, 1932, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932, wg indeksu; Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Rocz- nik Oficerski 1939, Kraków 2006, wg indeksu; Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od założenia do końca czerwca 1912 roku, Tarnobrzeg 1912, s. 24; Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1915/16, Tarnobrzeg 1916, s. 26; Oleg Tutor- ski, Amatorskie nadajniki i odbiorniki krótkofalowe, tłumaczył Mieczysław Wargalla, Warszawa 1965, ss. 57; kpt. Mieczysław Wargalla, Radjo w artylerji, Przegląd Artyleryjski, z. 6, czerwiec 1936, s. 751–768; kpt. Mieczy- sław Wargalla, Ćwiczenia polowe wojsk łączności w świetle rzeczywistości bojowej, Przegląd Wojskowo-Techniczny, z. 7, lipiec 1936; Mieczysław War- galla, Uwagi o wyszkoleniu strzeleckim w formacjach wojsk łączności, Prze- gląd Wojskowo-Techniczny, nr 1, styczeń 1937; kpt. Mieczysław Wargalla, W sprawie szkolenia kadry zawodowej oficerów W. Ł. w okresie zimowym, Przegląd Wojskowo-Techniczny, z. 4, kwiecień 1937; Mieczysław Wargalla, Pirotechniczne środki łączności, Przegląd Wojskowo-Techniczny, nr 12, gru- dzień 1937; kpt. Mieczysław Wargalla, Konrad Kyeser, pierwszy niemiecki

238 239 inżynier wojskowy, Przegląd Saperski, z. 12, grudzień 1938, s. 924–929; Mie- czysław Wargalla, Bezpieczeństwo i higiena pracy w praktyce amatorskiej, Warszawa 1955, ss. 63; Mieczysław Wargalla, Młody radioamator, Warszawa 1965, ss. 439; Mieczysław Wargalla, Międzypokoleniowa więź łącznościow- ców. Wyższa Oficerska Szkoła Wojsk Łączności w Zegrzu, Wiadomości Tele- komunikacyjne, nr 10, 1975, s. 55–57; Marek Zajączkowski, Wielkopolskie oddziały wojsk łączności 1919–1939, Poznań 2015, wg indeksu; Kazimierz Ziobro, Mieczysław Wargalla, Służba ruchu telekomunikacyjnego. Kurs kierowniczo-kontrolerski, Warszawa 1959, ss. 91; Kazimierz Ziobro, Mie- czysław Wargalla, Służba ruchu telekomunikacyjnego. Kurs podstawowy 2 stopnia, Warszawa 1959, ss. 152; informacje i zdjęcie ze zbiorów Andrzeja Biernata z Mokrzyszowa; informacje Bogusława Uchańskiego z Urzędu Sta- nu Cywilnego w Tarnobrzegu.

Porucznik Mieczysław Wargalla.

240 241 Wincenty WAWRZYCKI (1842–1894)

Nauczyciel, organista, Powstaniec Styczniowy.

Urodzony 20 stycznia 1842 roku w Machowie (lub w Ocicach). Syn Wawrzyńca (1799–1876), gorzelnika w Machowie, i Kunegundy z d. Chmielowska (1815–1876). 16 marca 1863 roku przekroczył granicę Królestwa w batalionie majora Jana Żalplachty „Zapałowicza” w oddziale pułkownika Leona Czechowskiego. 20 marca 1863 roku wziął udział w bitwach pod Po- tokiem Górnym i Suszką na Lubelszczyźnie. 21 marca 1863 roku, po rozbiciu oddziału pułkownika Czechowskiego w Lesie Ciosmańskim, wraz z resztką oddziału wycofał się za kordon do Galicji. 28 kwietnia 1863 roku wkroczył na Lubelszczyznę w Korpusie generała Jeziorań- skiego, składającym się z oddziałów generała Antoniego Jeziorańskiego, generała Aleksandra Waligórskiego i generała Józefa Śmiechowskiego. Uczestniczył w zwycięskich bitwach pod Kobylanką 1 i 6 maja 1863 roku, gdzie został ranny. 11 maja 1863 roku, po przegranej bitwie pod Hutą Krzeszowską i rozbiciu oddziału, udało mu się dotrzeć do Galicji. Następnie walczył w oddziale pułkownika Dionizego Czachowskiego. Po powstaniu zamieszkał w Krakowie. Przez blisko 30 lat był or- ganistą w Kościele Bożego Ciała na Kazimierzu. Był również nauczycielem śpiewu i muzyki. W latach 1873–1881 uczył śpiewu w Wyższej Szkole Realnej w Krakowie. Od 1875 roku był nauczycielem śpiewu

240 241 i muzyki w 5-klasowej szkole PP. Augustianek przy kościele Św. Ka- tarzyny na Kazimierzu. W szkole tej uczył do 1893 roku. W latach 1885–1889 był nauczycielem w 1-klasowej szkole mieszanej Towa- rzystwa Dobroczynności w Krakowie. W kwietniu 1888 roku uczestniczył w Polskiej Pielgrzymce do Rzymu z okazji 50-lecia kapłaństwa Jego Świątobliwości Leona XIII. Był członkiem Związku Handlowego Kółek Rolniczych w Krakowie i Zjednoczonego Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie. Z Wikto- rem Barabaszem prowadził spółkę Skład Fortepianów, Pianin i Harmo- nium. Później działali pod firmą Skład Fortepianów Barabasz i Waw- rzycki. W 1877 roku z Janem Zublewskim wykonał organy w kościele w Miechocinie. Od 1878 roku był członkiem Towarzystwa Tatrzań- skiego w Krakowie. Zmarł 1 grudnia 1894 roku w Krakowie. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, kwatera Rb, rząd zachodni. Rodziny nie założył. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Domini- kanów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci mieszkańców Tarno- brzega, Dzikowa, Miechocina i okolic uczestniczących w Powstaniu Styczniowym.

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Kartoteka Po- wstańców Styczniowych profesora Eligiusza Kozłowskiego; Maciej Babnis, Budowa organów w Miechocinie w 1877 roku w świetle dokumentów z Ar- chiwum Parafialnego, Studia Organologica, T. III, Lublin 2009, s. 83–112; Józef Białynia Chołodecki, Dąb-Dąbczański i Jan Żalplachta-Zapałowicz. Przyczynki do dziejów Powstania Styczniowego, Lwów 1911, s. 31; Józef Białynia Chołodecki, Księga pamiątkowa opracowana staraniem Komite- tu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lwów 1904, s. 393; Józef Białynia Chołodecki, Pamiętnik Powstania Styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków. Wznowienie „Księgi pamiątkowej” tegoż samego autora, wydanej staraniem Komitetu Obywatelskiego we Lwowie r. 1904, Lwów 1913, s. 393; Książkowy przewodnik po cmentarzach Krako- wa, Podgórza i Zwierzyńca rzeczowo spisany przez Stanisława Cyrankie-

242 243 wicza, Kraków 1910, s. 375; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1877, Kraków 1877, s. 75–76; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1878, Kraków 1878, s. 74, 76; Józefa Czecha Kalendarz Kra- kowski na Rok Pański 1879, Kraków 1879, s. 43–44; Józefa Czecha Kalen- darz Krakowski na Rok Pański 1880, Kraków 1880, s. 82, 84; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1881, Kraków 1881, s. 68, 70; Józe- fa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1882, Kraków 1882, s. 67; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1885, Kraków 1885, s. 102; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1886, Kraków 1886, s. 81; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1887, Kra- ków 1887, s. 76; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1888, Kraków 1888, s. 205; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1889, Kraków 1889, s. 161; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pań- ski 1890, Kraków 1890, s. 193; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1891, Kraków 1891, s. 135; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1892, Kraków 1892, s. 142; Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1893, Kraków 1893, s. 147; Nekrologia, Czas, nr 276, Kraków 4 grudnia 1894, s. 3; Nekrologia, Dziennik Polski, nr 337, Lwów 5 grudnia 1894, s. 2; Nieporozumienie testamentowe, Słowo Polskie, nr 99, 1 marca 1900, s. 4; Nowiny, Krakus, nr 51, 17 grudnia 1892, s. 11; Poczet członków zwyczajnych, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1878, t. III, Kraków 1878, s. 18; Poczet członków zwyczajnych, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzań- skiego rok 1879, t. IV, Kraków 1879, s. XIV; Poczet członków zwyczajnych, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1880, t. V, Kraków 1880, s. XLII; Poczet członków zwyczajnych, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1881, t. VI, Kraków 1881, s. XXIX; Poczet członków zwyczajnych, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1882, t. VII, Kraków 1882, s. XXIII; Józef Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939, wg indeksu; ks. Wincenty Smoczyński, Wspomnienia o Polskiej Pielgrzymce do Rzymu w roku 1888 na jubileusz J. Ś. Leona XIII Papieża, Kraków 1889, s. 796; Spis członków Towarzystwa w roku 1890, (w:) Sprawozdanie Dyrekcyi Zjed- noczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z czynności za rok 1890, Kraków 1891, s. 79; Pierwsze sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyż- szej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1876, Kraków 1876, s. 19;

242 243 Drugie sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1877, Kraków 1877, s. 37; Trzecie sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1878, Kraków 1878, s. 86; Czwarte sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1879, Kraków 1879, s. 18; Sprawozdanie z czynności Wydziału Towarzystwa Tatrzańskiego za czas od 19 lutego 1894 r. do 10 marca 1895 r., Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1895, t. XVI, Kraków 1895, s. X; Sławomir Stępak, Wawrzycki Wincenty (1842–1894), Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 38, 2013, s. 88–91; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1874, Lwów 1874, s. 405; Szema- tyzm 1875, s. 399; Szematyzm 1876, s. 408, 438; Szematyzm 1877, s. 390, 419; Szematyzm 1878, s. 370, 408; Szematyzm 1879, s. 363, 401; Szematyzm 1880, s. 366, 405; Szematyzm 1881, s. 373, 413; Szematyzm 1882, s. 413; Szema- tyzm 1883, s. 415; Szematyzm 1884, s. 393; Szematyzm 1885, s. 393–394; Sze- matyzm 1886, s. 393–394; Szematyzm 1887, s. 394; Szematyzm 1888, s. 394; Szematyzm 1889, s. 448; Wincenty Wawrzycki, (w:) Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na Rok Pański 1895, Kraków 1895, s. 72; Zmarli, Gazeta Lwow- ska, nr 278, 5 grudnia 1894, s. 3.

Grób Wincentego Wawrzyckiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Fot. Kamil Robuta

244 245 Władysław WIŚNIEWSKI (1893–1915)

Mechanik, Legionista, ps. „Fajka”

Urodzony 5 stycznia 1893 roku w Prusach w powiecie opatowskim. Syn Wincentego, wójta gminy Czyżów Szlachecki, działacza PPS, i Teodozji z d. Bilska. Jako uczeń szkoły ludowej w Jakubowicach brał udział w strajku szkolnym w 1905 roku. W 1905 roku w czasie napadu Kozaków na dom jego ojca, został silnie pobity nahajkami za zamiar schowania karabinu pozostawionego bez dozoru przez Kozaka. W 1909 roku, jego ojciec zagrożony aresztowaniem za działalność niepodległościo- wą w Polskiej Partii Socjalistycznej, wraz z rodziną uciekł do Galicji i zamieszkał w Tarnobrzegu, podejmując pracę w browarze Zdzisława Tarnowskiego. Praktykował jako elektrotechnik w Tarnobrzegu, Lwowie i Witko- wicach, gdzie ukończył szkołę przemysłową. Następnie uczęszczał do Szkoły Realnej w Tarnobrzegu. Był członkiem Związku Strzeleckiego w Tarnobrzegu. W sierpniu 1914 roku wstąpił do oddziału Józefa Piłsudskiego. Wymaszerował z krakowskich Oleandrów w jednym z oddziałów strzeleckich. W Kielcach otrzymał przydział do 2 kompanii I batalionu w 1 pułku piechoty Legionów Polskich. Brał udział we wszystkich walkach I Brygady Legionów. Uczestniczył w walkach obronnych pod

244 245 Nowym Korczynem (19-23 września 1914 r.) w bitwach pod Laskami (22-26 października 1914 r.) i Krzywopłotami (16-19 listopada 1914 r.). W grudniu 1914 roku został ranny w nogę pod Łowczówkiem. Przebywał w szpitalu w Kętach. Po wyleczeniu, w marcu 1915 roku wrócił na front. W maju 1915 roku został ranny w bitwie pod Kli- montowem. Po kilku tygodniach pobytu w szpitalu wrócił do pułku. W 1915 roku zaginął – poległ w czasie jednej z walk lub dostał się do niewoli rosyjskiej.

Centralne Archiwum Wojskowe MN 17.III.1932, księga komputowa 1 pułku piechoty Legionów Polskich, sygn. 120.63.1028; Archiwum Naro- dowe w Krakowie, Akta Naczelnego Komitetu Narodowego, Raport doktora Karola Adwentowskiego z 29 listopada 1916 roku, sygn. NKN 299, Sprawoz- danie delegata DW NKN w Tarnobrzegu ze stycznia 1917 r. z pracy za czas 1912–17 roku, sygn. NKN 529; Lista strat I. Brygady Legionów Polskich, Nowa Reforma, nr 292, 12 czerwca 1915; s. 3; Lista strat Legionu Polskiego od 1 maja do 1 lipca 1915, Piotrków 1915, s. 33; Lista strat 1. Pułku Legio- nów, Czas, nr 14, 7 stycznia 1915, s. 1; Lista strat 1. Pułku Legionów, Wia- domości Polskie, nr 10, 15 stycznia 1915, s. 5; Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1915/16, Tarnobrzeg 1916, s. 7; Alojzy Zielecki, W dobie autonomii (1867–1918), (w:) Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, Tarnobrzeg 2005, wg indeksu.

246 247 Michał Wójcikowski (1901–1940)

Starszy posterunkowy Policji Państwowej.

Urodzony 7 października 1901 roku w Dzikowie koło Tarnobrzega. Syn Jana, policjanta, i Ewy z d. Majka. W 1913 roku ukończył 5-klasową Szkołę Ludową w Tarno- brzegu. W 1920 roku ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu wojny wstąpił do Policji Państwowej. Pełnił służbę w wojewódz- twie tarnopolskim. We wrześniu 1939 roku pełnił służbę w Tarnopolu. Po wkroczeniu do Tarnopola armii sowieckiej został aresztowany przez NKWD. Osadzono go w obozie specjalnym NKWD w Ostaszkowie. W kwietniu 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku więzienia w Twerze. Jego nazwisko znajduje się na liście wywozowej z 1 kwietnia 1940 roku, pozycja 95. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje. Decyzją prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 5 października 2007 roku został pośmiertnie mianowany na stopień aspiranta. Awans ogłoszono 9 listopada 2007 roku w trakcie uroczystości „Katyń Pamię- tamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Tabliczka pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

246 247 Był żonaty ze Stanisławą, której nazwiska panieńskiego nie udało się ustalić. Miał dwie córki: Ewę i Teresę.

Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu, Katalog klasowy Szkoły Ludo- wej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1907/08, s. 79; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1909/10, s. 42; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1910/11, s. 52; Katalog klasowy Szkoły Ludowej 5-klasowej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1911/12, s. 64; Miednoje. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, T. 2, M-Ż, Warszawa 2006, s. 1026; Lista ostaszkowska. Spis polskich policjantów i funkcjonariuszy służb granicznych zamordowanych i zaginionych po 1 września 1939 roku, red. Andrzej Misiuk, Szczytno 1993, s. 191; Rozstrzelani w Twerze, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1997, s. 328; Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 370, 724; Foto- grafia ze zbiorów Muzeum Katyńskiego w Warszawie, sygn. MK 421-1M.

Tabliczka pamiątkowa w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

248 249 O. Antoni (imię zakonne Wincenty) WRZEŚNIAK (1837–1897)

Powstaniec Styczniowy, przeor klasztoru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu.

Urodzony 31 maja 1837 roku w Kłobucku. 10 kwietnia 1856 roku wstąpił do Zakonu OO. Dominikanów przyj- mując imię zakonne Wincenty. 10 kwietnia 1857 roku złożył profesję zakonną. 2 czerwca 1860 roku przyjął święcenia kapłańskie, prawdopodobnie w Warszawie. Był ostatnim Dominikaninem który odprawił prymicje w Warszawie w XIX wieku. Po uzyskaniu święceń był kazno- dzieją w konwencie w Gidlach, a następnie w Piotrkowie. Po wybuchu Powstania Styczniowego dotarł do sił powstańczych koncentrujących się w Górach Świętokrzyskich. Został mianowany kapelanem w oddziale pułkownika Mariana Langiewicza. Uczestniczył w walkach stoczonych przez ten oddział. Po ucieczce dyktatora Mariana Langiewicza, w marcu 1863 roku, przez Opatów dotarł do Wiślicy, gdzie przeprawił się do Galicji. W obawie przed aresztowaniem uciekł do Belgii, a na- stępnie dotarł do Paryża. Pracował tam jako duszpasterz. 20 czerwca 1867 roku podpisał dokument „Do Eminencji i Najprzewielebniejszych Biskupów Kościoła Katolickiego”, przedstawiający ciężkie położenie materialne księży rozbitków przebywających na emigracji. W 1875 roku został darczyńcą wydania dzieł Seweryna Goszczyńskiego z okazji jubileuszu 50-lecia twórczości literackiej poety. W 1881 roku podarował Muzeum Narodowemu w Rapperswil dwie ryciny i dwie książki.

248 249 W 1887 roku przybył do Galicji. W katalogach kościelnych z 1889 roku jest przypisany do klasztoru w Dzikowie, gdzie był spowied- nikiem i radnym konwentu. W 1890 roku został wybrany przeorem klasztoru w Dzikowie. Wykorzystując w większości pieniądze przy- wiezione z Francji wykonał remont zakrystii oraz postawił sygnaturkę na kościele. Podniósł do świetności gospodarstwo klasztorne. W lipcu 1892 roku został przeorem w Tyśmienicy na Podolu. Od 1897 roku przebywał w konwencie w Jarosławiu. Zmarł 2 listopada 1897 roku w Jarosławiu. Spoczywa w grobowcu Ojców Dominikanów na Starym Cmentarzu w Jarosławiu. Jego nazwisko umieszczono na tablicy w kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęconej pamięci mieszkańców Tarnobrzega, Dziko- wa, Miechocina i okolic uczestniczących w Powstaniu Styczniowym.

Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Kronika Klasz- toru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu 1857–1898, sygn. Tb 88, s. 31–33; In- stytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Kartoteka Powstańców Styczniowych profesora Eligiusza Kozłowskiego; Catalogus fratrum ac sororum sacri Ordinis Praedicatorum almae provinciae S. Hyacinthi in Regno Galiciae et Lodomeriae Magnoque Ducatu Cracoviensi pro anno domini 1892, 1894, Leopoli 1892, 1894, wg indeksu; Kalendarzyk paryski na rok 1877 zawie- rający wykazy adresów polskich w Paryżu i Francyi firm i domów handlowych i przemysłowych zakładów przemysłowych i rękodzielniczych osób oddających się rzemiosłom, zawodom publicznym, liberalnym itp. instytucyi i stowarzyszeń dobroczynnych, ekonomicznych i naukowych polskich w Paryżu, Paryż 1877, s. 50; Kalendarzyk paryski na rok 1878 zawierający wykazy adresów polskich firm domów handlowych i przemysłowych zakładów przemysłowych i rękodzielni- czych instytucyj i stowarzyszeń, Paryż 1878, s. 50; Kronika miejscowa i zamiej- scowa, Gazeta Narodowa, nr 11, 15 stycznia 1875, s. 3; Paweł Kubicki, Bojow- nicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861–1915, cz. I, Dawne Królestwo Polskie, t. III, Sandomierz 1933, s. 574; Nekrolog, Róża Duchowna, nr 1, 1 stycznia 1898, s. 22; Pamiętnik kapelana ks. Serafina Szulca, (w:) Polska w walce. Zbiór wspomnień i pamiętników z dziejów naszego wyjarzmiania, wy- dał Agaton Giller, Paryż 1868, s. 111, 120; Pamiętnik kapelana księdza Serafina

250 251 Szulca, (w:) Zapomniane wspomnienia, Warszawa 1981, wg indeksu; Józef Pie- trzak, Księża powstańcy 1863, Kraków 1916, s. 75–76; Roczne zdanie sprawy Zarządu Muzeum Narodowego w Rapperswylu, Bruxella 1881, s. 3; Henryk Rola, Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej, Katowice 1965, wg indeksu; Schematismus archidioecesis leopoliensis ritus latini 1894, 1895, 1896, 1897, Leopoli 1894, 1895, 1896, 1897, wg indeksu; Schematismus universi venerabilis cleri saecularis & regularis dioeceseos rit. lat. premisliensis pro anno Domini 1890, 1891, 1892, Premislae 1889, 1890, 1891, s. 63; Jan Słomka, Pa- miętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983, wg indeksu; Sobótka. Księga zbiorowa na uczczenie pięćdziesięcioletniego jubileuszu Seweryna Goszczyńskiego, Lwów 1875, s. 620; Sławomir Stępak, Wrze- śniak Antoni (1837–1897), (w:) Dwa symbole Tarnobrzega, Tarnobrzeg 2004, s. 187–188; Sławomir Stępak, Wrześniak Antoni (1837–1897), Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne, nr 38, 2013, s. 96–97; Szematyzm Królestwa Galicyi Lo- domeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1893, s. Lwów 1893, s. 326; Szematyzm 1894, s. 326; Szematyzm 1895, s. 326; Szematyzm 1896, s. 326; Szematyzm 1897, s. 326; Szematyzm 1898, s. 392; Zmarli, Gazeta Lwowska, nr 255, 9 listopada 1897, s. 4; Zmarli, Słowo Polskie, nr 262, 9 listopada 1897, s. 4.

Tablica w Kościele OO. Dominikanów w Tarnobrzegu poświęcona pamięci mieszkańców Tarnobrzega, Dzikowa, Miechocina i okolic uczestniczących w Powstaniu Styczniowym z nazwiskiem O. Wincentego Wrześniaka.

250 251 Ludwik ZAJEDLEWSKI (1868–1918)

Urzędnik, działacz społeczny.

Urodzony 2 lipca 1868 roku w Brzeźnicy koło Radłowa w powiecie tarnowskim. Syn Justyna i Celestyny z d. Babirecka. Ukończył Gimnazjum w Stryju. 25 kwietnia 1890 roku został praktykantem w Urzędzie Podatkowym Starostwa w Grybowie. Od 1892 roku był adiunktem podatkowym w Oddziale Podatkowym Starostwa w Tarnobrzegu. W 1898 roku mianowano go oficjałem podatkowym w Oddziale Podatkowym Starostwa w Tarnobrzegu. W listopadzie 1901 roku złożył datek na Dar Narodowy dla ofiar procesu w sprawie wrześnieńskiej. 21 lutego 1904 roku został wybrany członkiem Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Tarnobrzegu. Od 1 marca 1904 roku był członkiem Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu. 8 maja 1908 roku został wybrany dyrektorem na 3-letnią kadencję Towarzystwa Zaliczkowego w Tarno- brzegu, które pełniło zastępstwo Banku Krajowego na powiaty Tarno- brzeg i Nisko. W 1908 roku został zarządcą podatkowym w Oddziale Podatkowym Starostwa w Tarnobrzegu. We wrześniu 1914 roku, zagrożony aresztowaniem, tuż przed wkroczeniem wojsk rosyjskich do Tarnobrzega wyjechał do Krako- wa. 11 listopada 1914 roku wyjechał do Pragi, a następnie do Wied-

252 253 nia. W czerwcu 1915 roku złożył egzamin z buchalterii towarowej w lwowskiej Akademii Handlowej, która z powodu zajęcia Lwowa przez wojska rosyjskie przeniosła się do Wiednia. W lipcu 1915 roku, po opuszczeniu miasta przez Rosjan, wrócił do Tarnobrzega. 3 lutego 1918 roku został członkiem Zarządu nowoutworzonej Spółki Spożyw- czej urzędników i personelu pomocniczego administracyi skarbowej w Tarnobrzegu. Zmarł 27 października 1918 roku w Tarnobrzegu. Spoczywa na Cmentarzu Na Piaskach w Miechocinie. Odznaczony austriackimi: Krzyżem Jubileuszowym cywilnym i Medalem Jubileuszowym dla urzędników i sług cywilnych. Żonaty (29 stycznia 1910 roku) z Marią z d. Denker, primo voto Gostwicka (1875–1943). Przysposobił synów żony: Adama Gostwic- kiego (1896–1943) i Zygmunta Gostwickiego (1901–1920).

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu, Księga zgonów miasta Tarnobrze- ga (1890–1940–1949), lp. 27/1918, s. 29; Firmy, Gazeta Lwowska, nr 187, 15 sierpnia 1908, s. 10; Firmy, Gazeta Lwowska, nr 93, 24 kwietnia 1918, s. 6; Kalendarz c. k. galicyjskich urzędników podatkowych na rok 1897, Kraków 1897, s. 108; Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915, cz. 3, Prowincya i Bukowina, Wiedeń 1915, s. 564; Rozwiązanie Rady Miejskiej, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 102, 3 maja 1913, s. 6; Szóste sprawozdanie dyrekcji c. k. Wyższej Szkoły Realnej a drugie c. k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1881/82, Stryj 1882, s. 50; Siódme sprawozdanie dyrekcji c. k. Wyższej Szkoły Realnej a trzecie c. k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1882/83, Stryj 1883, s. 83; Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrze- gu za czas od założenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906, s. 15; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1910, s. 55; Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1913, s. 58; XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914, s. 40; Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Akademii Handlowej we Lwowie za rok szkolny 1914/15 i 1915/16, Lwów

252 253 1916, s. 29; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1907. Zestawiony wedle stanu z dnia 1 sierpnia 1907, Lwów 1907, s. 43; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1910. Zestawiony wedle stanu z dnia 1 marca 1910, Lwów 1910, s. 45; Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1914. Zestawiony wedle stanu z dnia 15 kwietnia 1914, Lwów 1914, s. 53, 180; Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1891, Lwów 1891, s. 30; Szema- tyzm 1892, s. 18; Szematyzm 1893, s. 35; Szematyzm 1894, s. 35; Szematyzm 1895, s. 23; Szematyzm 1896, s. 23; Szematyzm 1897, s. 35; Szematyzm 1898, s. 38; Szematyzm 1899, s. 37; Szematyzm 1900, s. 37; Szematyzm 1901, s. 46; Szematyzm 1902, s. 46; Szematyzm 1903, s. 46; Szematyzm 1904, s. 46; Sze- matyzm 1905, s. 46; Szematyzm 1906, s. 55; Szematyzm 1907, s. 55; Szema- tyzm 1908, s. 55; Szematyzm 1909, s. 54; Szematyzm 1910, s. 54; Szematyzm 1911, s. 55; Szematyzm 1912, s. 55; Szematyzm 1913, s. 55; Szematyzm 1914, s. 55; Z powodu pruskich gwałtów, Nowa Reforma, nr 278, Kraków 3 grudnia 1901, s. 2; informacje Sławomira Stępaka z Miechocina i Bogusława Uchań- skiego z Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu.

255 Lista osób, których biogramy zamieszczono w I i II tomie Słownika

ADWENTOWSKI Karol – t. 2 AFFANASOWICZ Michał – t. 1 ALS Alfons – t. 2 ALTBAUER Mojżesz – t. 1 ANTOŃCZYK Józef – t. 1 ANTOŃCZYK Stanisław – t. 2 BEKSIŃSKI Władysław – t. 1 BŁOŃSKI Zbigniew – t. 1 BOCHNIAK Jan – t. 1 BRODKIEWICZ Adam – t. 1 BRZĘCZKA Jan – t. 1 BZYMEK Mieczysław – t. 1 BZYMEK Ryszard – t. 1 CASSINA Ferdynand – t. 2 CHRUŚCIEL Zdzisław – t. 1 CIBA Stefan – t. 1 CZECH Mieczysław – t. 1 CZECHOWSKI Adam – t. 2 CZEPPE Tadeusz – t. 1 CZYNCIEL Stanisław – t. 1 DENKER Emil – t. 1 DRYJA Antoni – t. 2 DRZEWICKI Klemens – t. 1 ERMICH Karol – t. 1 FARBISZ Stanisław – t. 1 FREYER Alfred – t. 1 FREYER Bronisław – t. 1 FREYER Wilhelm – t. 1 GACKI Stanisław – t. 2 GADOMSKI Janusz – t. 2

255 GERULA Czesław – t. 1 GERULA Stanisław – t. 1 GIL Franciszek – t. 2 GOLAS Tadeusz – t. 1 GROBEL Józef – t. 1 HASIŃSKI Leon – t. 1 HAUSNER Henryk – t. 2 HAWROT Jerzy – t. 1 HORODYŃSKI Zbigniew – t. 1 HRADIL Józef – t. 1 JAWORSKI Franciszek – t. 2 JĘDRYSIK Seweryn – t. 2 KALINKA Jan – t. 1 KARAKIEWICZ Henryk – t. 2 KARAKIEWICZ Klemens – t. 2 KARAKIEWICZ Roman – t. 2 KARAKIEWICZ Stanisław – t. 2 KARAKIEWICZ Tadeusz – t. 2 KĄDZIOŁA Józef – t. 1 KOBYLNICKI Jan – t. 1 KONTACH Julian – t. 2 KOPROWSKA Anna – t. 2 KRASOŃ Kazimierz – t. 2 KRASOŃ Piotr – t. 2 KRASOŃ Tadeusz – t. 2 KRZYŻEK Władysław – t. 1 KUBICZ Czesław – t. 1 KURYŁŁO Tadeusz – t. 1 LACHCIK Jan – t. 2 LATAWIEC Bronisław – t. 1 LITYŃSKI Adam – t. 1 LITYŃSKI Marian – t. 1 LITYŃSKI Tadeusz – t. 1 MACHALSKI Franciszek – t. 2

256 257 MALSKI Adam – t. 2 MARKIEWICZ Władysław – t. 2 MAZIARZ Jan – t. 2 MAZIARZ Marcin – t. 2 MAZIARZ Tadeusz – t. 2 MICHALEC (MICHALETZ) Józef – t. 1 MINICH Marian – t. 1 MIODOŃSKI Jan – t. 2 MOMIDŁOWSKI Walery – t. 2 MROWEC Franciszek – t. 2 MROWEC Stanisław – t. 2 MROWEC Wacław – t. 2 MROWEC Zygmunt – t. 2 ORZECHOWSKI Kazimierz – t. 2 PAWLAS Eugeniusz – t. 2 PAWLAS Janina – t. 2 PAWLAS Karol – t. 2 PAWLAS Tadeusz – t. 2 PAWLAS Teodor – t. 2 PAWLAS Walerian – t. 2 PŁASZCZYCA Jan – t. 2 POKORNY Adam – t. 1 POKORNY Władysław – t. 2 POTOCKA Maria – t. 1 RACHNIOWSKI Tadeusz – t. 2 REGIEC Ludwik – t. 2 REIFER Adolf – t. 2 ROJEK Wojciech – t. 1 RYBICKI Konstanty – t. 1 RZUCIDŁO Ludwik – t. 1 SADECKI Wojciech – t. 1 SARNEK Roman – t. 2 SARNEK Stanisław – t. 2 SARYUSZ-KAMOCKI Janusz – t. 1

256 257 SIWIEC Stefan – t. 1 SKOCZEK Mieczysław – t. 1 SKOCZEK Szczepan – t. 1 SOBOWSKI (MOTYKA) Walenty – t. 1 STALA Jan – t. 2 STAŃKOWSKI Franciszek – t. 1 STAROSTKA Tadeusz – t. 1 STARY Henryk – t. 2 STRZELECKI Stanisław – t. 2 SZCZEPAŃSKI Wincenty – t. 2 SZELĘGIEWICZ Stanisława – t. 2 SZEWERA Tadeusz – t. 1 SZEWERA Zygmunt – t. 1 SZUMSKA Urszula – t. 1 ŚLEBODZIŃSKI Władysław – t. 1 TARNOWSKI Andrzej – t. 1 TARNOWSKI Artur – t. 1 TARNOWSKI Jan – t. 1 TYCHANOWICZ Czesław – t. 2 TYCHANOWICZ Władysław – t. 2 TYCHANOWICZ Zbigniew – t. 2 UCHAŃSKI Roman – t. 2 WARCHAŁOWSKI Jan – t. 1 WEISS Jerzy – t. 1 WEISS Stanisław – t. 1 WIĄCEK Mieczysław – t. 2 WIŚNIEWSKI Maksymilian – t. 1 WOJNARSKI Władysław – t. 2 WOJNAS Józef – t. 2 WÓJTOWICZ Franciszek – t. 1 WÓJTOWICZ Wincenty – t. 1 ZIPSER Stanisław – t. 1

259 Bibliografia I. Źródła archiwalne

Centralne Archiwum Wojskowe Akta odznaczeniowe Orderem Virtuti Militari. Akta odznaczeniowe Krzyżem Niepodległości. Akta odznaczeniowe Krzyżem Walecznych. Akta personalne. Akta 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Księga komputowa 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Kolekcja Akt Rosyjskich, Alfabetyczna kartoteka ewidencyjna jeńców 1939 roku. Zespół akt personalnych jeńców 1939 roku. Wykazy imienne z zespołu akt merytorycznych – wykaz jeńców odesłanych z Siewżełdorłagu NKWD ZSRR (ze stacji Czibju) do Juskiego obozu NKWD 18 lipca 1941.

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie Akta personalne.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce Obsada personalna wielkich jednostek 1935–1939.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie Zbiór Michała Marczaka. Księgi Metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z terenu archidiecezji lwowskiej.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie Rada Główna Opiekuńcza Kraków. Sprawozdanie Polskiego Komitetu Opie- kuńczego w Dębicy za lata 1941–1942.

259 Archiwum Narodowe w Krakowie Archiwum Dzikowskie Tarnowskich. Akta Naczelnego Komitetu Narodowego. Spis ludności miasta Krakowa z roku 1890. Spis ludności miasta Krakowa z roku 1900. Spis ludności miasta Krakowa z roku 1910.

Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu Księga uchwał dla gminy miasta Tarnobrzega (Protokoły posiedzeń Rady Gminnej w Tarnobrzegu) 1867–1888. Wydział Powiatowy w Tarnobrzegu. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej 21.I.1895 – 30.XII.1895. Wydział Powiatowy w Tarnobrzegu. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej 5.I.1899 – 21.XII.1899. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej za rok 1910. 10.I.1910 – 22.XII.1910. Wydział Powiatowy w Tarnobrzegu. Księga protokołów posiedzeń Wydziału i Rady Powiatowej za rok 1910 [1911]. Księga protokołów posiedzeń Wydziału Powiatowego 13.I.1913 – 19.XII.1913. Protokół z posiedzenia Rady Powiatowej oraz sprawozdanie administracyjne z czynności Wydziału Powiatowego na rok 1914–1915–1916. Księga Uchwał Rady Gminnej Tarnobrzega 1932–1939.

Archiwum Państwowe w Przemyślu Starostwo Powiatowe w Tarnobrzegu. Wykaz półroczny ruchu stowarzyszeń w powiecie według stanu z dnia 31 grudnia 1932.

Archiwum Ośrodka KARTA Indeks Represjonowanych.

Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu Kartoteka superarbitrowanych i zwolnionych legionistów z lat 1914–1918 sporządzona przez Centralny Urząd Ewidencyjny Legionów Polskich przy

260 261 Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego i Centralny Urząd Polskiego Korpusu Posiłkowego. Kartoteka legionistów internowanych w 1918 r. na Węgrzech i w Polsce. Teki Bolesława Wysłoucha.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu Judentransport aus den Niderlanden – Lager Westerbork am 24 Juli 1942. Stärkebuch 19.01.1942 – 17.06.1942. Stärkebuch 17.06.1942 – 19.08.1942. Akty zgonów i raporty skremowania zwłok.

Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie Teki Lasockiego.

Biblioteka Polska w Londynie Archiwum Osobowe Emigracji im. Bohdana Jeżewskiego.

Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka ANU we Lwowie Materiały rodziny Giebułtowskich.

Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Akta osobowe.

Archiwum Główne Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie Teczki osobowe.

Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Rodowody studentów 1907/8–1917/18. Rodowody studentów 1920–1924.

Archiwum Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie Akta osobowe.

260 261 Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu Tabele służbowe kapłanów.

Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie Kronika Klasztoru OO. Dominikanów w Tarnobrzegu 1857–1898. Kronika Konwentu Tarnobrzeg od 1909 r. – [1977].

Archiwum Parafialne OO. Dominikanów w Tarnobrzegu Metryka chrztów miasta Tarnobrzega (1834–1877), tom 3.

Archiwum Parafialne w Tarnobrzegu-Miechocinie Księga Zapowiedzi Przedślubnych Parafii Miechocin 1869–1884. Księga Zapowiedzi Przedślubnych Parafii Miechocin 1910–1923.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie Sprawa ewidencyjno-obserwacyjna dot. Jan Czechowicz, kontrola operacyjna byłego oficera Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie Charakterystyka Nr 3 WiN Okręg Rzeszów. Kwestionariusz osobowy A. Jagoszewskiego. Akta operacyjne L. Madeja. Akta sprawy przeciwko D. Głowackiemu. Akta śledcze przeciwko W. Raczyńskiemu.

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie Kartoteka Powstańców Styczniowych profesora Eligiusza Kozłowskiego.

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu Akta personalne.

Archiwum I Liceum Ogólnokształcącego w Mielcu Akta szkolne z lat 1906–1907.

262 263 Archiwum Gimnazjum nr 1 w Tarnobrzegu Katalogi klasowe Szkoły Ludowej w Tarnobrzegu z lat 1881–1913. Katalogi klasowe 7-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu z lat 1920–1936.

Muzeum Katyńskie w Warszawie Dokumenty osobiste, zdjęcia.

Muzeum Okręgowe w Sandomierzu Oddział Literatury Pamiętnik „Przez ciernie żywota” (cz. I i II), wiersze, dokumenty osobiste, listy do Ferdynanda Kurasia, zdjęcia.

Urząd Stanu Cywilnego w Tarnobrzegu Parafialna Księga Urodzeń Tarnobrzega 1877–1945. Parafialna Księga Urodzeń Dzikowa 1889–1946. Parafialna Księga Urodzeń Mokrzyszowa 1889–1945. Parafialna Księga Urodzeń Sielca 1863–1947. Parafialna Księga Urodzeń Sobowa 1898–1927. Parafialna Księga Urodzeń Wielowsi 1898–1931. Księga Zgonów miasta Tarnobrzega 1890–1940–1949. Księga Zgonów Tarnobrzeg rok 1950. Księga Zgonów Tarnobrzeg rok 1971. Księga Zgonów Dzikowa 1862–1949. Księga Zgonów Mokrzyszowa 1889–1949. Księga Zgonów Wielowsi 1876–1949.

II. Periodyki

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 1992. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 1993. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2005. Almanach Sądecki 1992–1996. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 2002.

262 263 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 2005–2011. Architektura i Budownictwo 1937. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny 1990. Biesiada Literacka 1912. Czas 1887–1929. Czasopismo Techniczne 1907–1938. Czasopismo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich 1999. Dzieje Najnowsze 1974–2008. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych 1922–1934. Dziennik Polski 1883–1904. Dziennik Polski 1974. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza 1952. Dziennik Poznański 1928. Dziennik Rozkazów Wojskowych 1919. Dziennik Rozporządzeń dla stoł. król. miasta Krakowa 1910. Dziennik Urzędowy c. k. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi 1902–1917. Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich 1934. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości 1920–1937. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicz- nego Rzeczypospolitej Polskiej 1927. Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego 1926. Dzikovia 2007–2012. Echo Przemyskie 1907–1911. Echo Tygodnia 1950. Exlibris. Czasopismo poświęcone książce 1924. Gazeta Lekarska 2000. Gazeta Lwowska 1910–1914. Gazeta Muzyczna 1919. Gazeta Narodowa 1874–1906. Gazeta Polska 1911. Gazeta Przemyska 1908. Gazeta Rzeszowska 1933. Głos Gminy Wiejskiej i Gromady 1938.

264 265 Głos Lubelski 1918. Głos Narodu 1894–1927. Głos Polek 1921. Głos Rzeszowski 1898–1912. Głos Sądownictwa 1931. Głos Ziemi Sandomierskiej 1901. Głos Ziemi Tarnobrzeskiej 1923. Goniec Częstochowski 1919. Gospodarz 1904. Gwiazdka Cieszyńska 1929. Ilustracya Polska 1904. Ilustrowany Kuryer Codzienny 1913–1927. Ilustrowany Kuryer Wojenny 1916. Krakus 1892–1894. Kronika Dyecezyi Przemyskiej 1904–1926. Krzysztofory 1983. Kurjer Średzki 1934. Kurjer Warszawski 1911–1928. Kuryer Ogrodniczo–Hodowlany 1937. Kuryer Rzeszowski 1894–1897. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 1929. Łączność 1911. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa 2001. Miesięcznik Heraldyczny 1933. Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy 1926–1927. Mieszczanin. Organ miast i miasteczek 1906. Młoda Muzykologia 2009. Monitor Polski 1932–2009. Muzeum 1916–1919. Muzyk Wojskowy 1928. Niepodległość 1938. Nowa Reforma 1895– 1917. Nowiny Rzeszowskie 1950. Nowiny Społeczno-Lekarskie 1928.

264 265 Nowiny Techniczne 1928. Nowości Ilustrowane 1916. Nowy Dziennik 1927. Nowy Dzwonek. Czasopismo Ludowe 1893. Ojczyzna 1905. Orędownik 1905. Orka 1959. Orzeł Biały 1925. Palestra 1975–2014. Pamiętnik Literacki 1902–1906. Pamiętnik Sandomierski 1930–1993. Piast 1924–1948. Pogoń 1884–1904. Polityka 2014. Polska Niepodległa 1935. Polski Przegląd Oto-Laryngologiczny 1930. Poradnik Gospodarski 1923. Posiew 1906. Postęp 1912. Powiatowy Dziennik Urzędowy c. k. Starostwa, Wydziału Powiatowego i c. k. Rady Szkolnej Okręgowej w Tarnobrzegu 1908–1909. Przegląd Artyleryjski 1936. Przegląd Bibliograficzny Księgarni Gebethnera i Wolfa w Warszawie 1907. Przegląd Bibljograficzny 1925. Przegląd Górniczy 1949-1958. Przegląd Pedagogiczny 1930. Przegląd Piechoty 1928. Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki 1904. Przegląd Powszechny 1893. Przegląd Saperski 1938. Przegląd Techniczny 1913–1914. Przegląd Telekomunikacyjny 1977. Przegląd Wojskowo-Techniczny 1936–1937. Przewodnik Gimnastyczny „Sokół” 1887–1923.

266 267 Przewodnik Kółek Rolniczych 1890–1910. Przewodnik Oświatowy 1907–1909. Przyjaciel Ludu 1905–1913. Radioamator i Krótkofalowiec 1976. Rocznik Mielecki 2002. Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1948. Postęp 1906. Rocznik Biblioteki Narodowej 1966. Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 1967. Rocznik Bocheński 2001. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 1966–1969. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 1977. Rocznik Sądecki 1968–2012. Rocznik Tarnobrzeski 1998. Roczniki Biblioteczne 1963–1967. Roczniki Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego Oddział w Krako- wie 2006. Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych 1934. Rola 1913. Rozwój 1907. Róża Duchowna 1896–1936. Rudy Żelaza 1960. Rydwan. Miesięcznik poświęcony sprawom twórczości i kultury polskiej 1913. Siarka 1983–1991. Siew Młodej Wsi 1936. Silva Rerum 1925. Slavia Occidentalis 1930. Słowo 1923–1927. Słowo Polskie 1927. Społeczeństwo i Rodzina 2014. Straż nad Bugiem 1927–1929. Strzecha Rodzinna 1926–1929. Studia Organologica 2009.

266 267 Studia Rzeszowskie 1998–1999. Studien zur Geschichte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie 2005. Średzki Kwartalnik Kulturalny 2009. Świat 1906–1929. Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne 1991– 2014. Tydzień 1905. Tygodnik Ilustrowany 1912–1926. Tygodnik Nadwiślański 2012. Tygodnik Rolniczy 1926. Unia 1887. Warszawski Dziennik Narodowy 1937–1939. Wiadomości Artystyczne 1899. Wiadomości Literackie 1927. Wiadomości Polskie 1915. Wiadomości Telekomunikacyjne 1975. Wiadomości Urzędowe Powiatu Średzkiego 1933. Wiadomości Zootechniczne 2013. Wieki Stare i Nowe 2009. Wieś i Państwo 1938. Wieś, jej Pieśń 1934. Wieści 1959. Wileńskie Rozmaitości 2003. Wojskowy Przegląd Historyczny 1993–1994. Wołyńskie Wiadomości Techniczne 1937–1939. Wschód. Życie Miast i Wsi Województw Południowo-Wschodnich 1936. Zamojski Kwartalnik Kulturalny 1991. Zaranie 1911–1912. Zeszyty Historyczne WiN-u 1995–2007. Zeszyty Kombatanckie 2002. Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza 1960–1969. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Elektryka 1980. Zeszyty Stowarzyszenia Mokrzyszów. Husarz 2014. Ziemia Lubelska 1919. Ziemia Przemyska 1918.

268 269 Ziemia Rzeszowska 1919–1929. Życie Literackie 1969. Życie Warszawy 1970.

III. Źródła opublikowane

• Almanach lekarski na rok 1932, red. Maksymilian Ungar, Lwów 1932. • Amtliches Fernsprechbuch für das Generalgouvernement. Urzędowa książ- ka telefoniczna dla Generalnego Gubernatorstwa, 1942. • Amtliches Material zum Massemord von Katyn, Berlin 1943. • Bank Krajowy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Kra- kowskiem 1888, 1889, 1890, 1891, 1893, 1896, 1900, 1901, Lwów 1888, 1889, 1890, 1891, 1893, 1896, 1900, 1901. • Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Śląskiej 1974–1975, oprac. Krystyna Kruczała, Gertruda Duda, Gliwice 1979. • Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Śląskiej 1978–1981, oprac. Krystyna Kruczała, Gertruda Duda, Maria Rychlewska, Halina Skrzypiec, Urszula Skubacz, Mariola Wilczek, Gliwice 1993. • Bielewicz Antoni, Sprawozdanie z działalności Tarnobrzeskiej Rady Po- wiatowej w okresie od roku 1884–1908, Tarnobrzeg 1908. • Catalogus fratrum ac sororum sacri Ordinis Praedicatorum almae provinciae S. Hyacinthi in Regno Galiciae et Lodomeriae Magnoque Ducatu Cracoviensi pro anno domini 1892, 1894, 1908, 1913, 1917, 1918, Leopoli 1892, 1894, 1908, 1913, 1917, 1918. • Catalogus fratrum ac sororum sacri Ordinis Praedicatorum provinciae S. Hyacinthi in Polonia anno domini 1920, 1925, 1927, 1928, 1937, Leopoli 1920, 1925, 1927, 1928, 1937. • Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. A-D, red. Jerzy Michalewicz, Kraków 1999. • Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. E-J, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2011. • Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18. R, red. Krzysztof Stopka, Kraków 2013.

268 269 • Józefa Czecha kalendarz krakowski na rok pański 1877–1917, Kraków 1877–1917. • Czernicki Zygmunt Adam, Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafii i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północ- nej. Stan z 1 stycznia 1925 r., Kraków 1925. • Elenchus venerabilis cleri tam saecularis quam regularis dioeceseos cracoviensis s. sedi apostolicae immediate subjectae pro anno domini 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1900, 1901, 13, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, Cracoviae 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1900, 1901, 1913, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918. • Elenchus cleri dioecesis rit. lat. premisliensis pro anno domini 1919, 1921, 1923, 1924, Premisliae 1919, 1921, 1923, 1924. • Hof und Staats-handbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für 1897–1919, Wien 1897–1919. • Indeks artystów plastyków absolwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP działających w latach 1939–1996, Gdańsk 1997. • Informator Kościoła Katolickiego w Polsce 1935–1937, Warszawa 1936. • Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944–1956, Lublin 1993. • Kalendarz c. k. galicyjskich urzędników podatkowych na rok 1897, Kraków 1897. • Kalendarz skarbowy na 1927 rok, Warszawa 1926. • Kalendarz skarbowy na 1928 rok, Warszawa 1927. • Kalendarz ziem wschodnich na rok 1935, Warszawa 1934. • Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1913, ułożyli Marian Janelli, Jan Piątek, Lwów 1913. • Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1914, ułożyli Marian Janelli, Jan Piątek, Lwów 1914. • Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1916, ułożył Henryk Kopia, Lwów 1916. • Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na rok 1918, ułożył Henryk Kopia, Lwów 1918.

270 271 • Katalog beletrystyki polskiej wydany przez Księgarnię Gebethnera i Wolfa w Warszawie. II. Teatr, Warszawa 1913. • Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czer- wonego Krzyża 1943–1944, oprac. Jolanta Adamska, Tadeusz Krawczak, Mariusz Olczak, Warszawa 2012. • Krakowianka. Kalendarz ilustrowany dla rodzin polskich na rok 1892, Kra- ków 1892. • Kryska-Karski Tadeusz, Straty Korpusu Oficerskiego 1939–1945, Londyn 1996. • Książkowy przewodnik po cmentarzach Krakowa, Podgórza i Zwierzyńca rzeczowo spisany przez Stanisława Cyrankiewicza, Kraków 1910. • Księga adresowa król. stoł. miasta Krakowa i król. woln. miasta Podgórza. Rok 1905, Rocznik I, Kraków 1904. • Krakowska księga adresowa na rok 1906, red. Józef Knapik, Kraków 1905. • Krakowska księga adresowa na rok 1907, red. Józef Knapik, Kraków 1906. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa i król. woln. miasta Podgórza. Rok 1908, Rocznik IV. Kraków 1908. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa i król woln. miasta Podgórza. Rok 1909, Rocznik V. Kraków 1909. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa zawierająca adresy m. Krako- wa m. Podgórza. Rocznik VI. Na rok 1910, Kraków 1910. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołeczne- go miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1912, Rocznik VII. Kraków 1912. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołeczne- go miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1913, Rocznik VIII. Kraków 1913. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa dla królewskiego stołeczne- go miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza. Rok 1914, Rocznik IX. Kraków 1914. • Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa stoł. król. miasta Krakowa. Rok 1925, Rocznik X. Kraków 1925. • Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1932, Kra- ków 1932.

270 271 • Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1933/34, Kraków 1933. • Księga adresowa miasta stołecznego Poznania, Poznań 1933. • Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1928, Warszawa 1928. • Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1929, Warszawa 1929. • Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1930, Warszawa 1930. • Księga jubileuszowa 100 rocznicy powstania Gimnazjum i Liceum w Miel- cu 1905–2005, red. Jerzy Skrzypczak, Mielec 2005. • Księga jubileuszowa z okazji 100-lecia Szkoły Realnej, Gimnazjum i Li- ceum w Tarnobrzegu 1909–2009, red. Tadeusz Zych, Tarnobrzeg 2009. • Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915 oraz album pamiątkowe, cz. 1, Lwów, Wiedeń 1915. • Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicji i Bukowiny 1914–1915, cz. 3, Prowincya i Bukowina, Wiedeń 1915. • Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kraków 1958. • Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego 1883–1983, Kraków 1984. • Księga pamiątkowa III Gimnazjum a obecnie II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego. 120 lat, Kraków 2003. • Księga pamiątkowa Kas Oszczędności w Małopolsce wydana z powodu 25-lecia istnienia Związku Polskich Kas Oszczędności we Lwowie, Lwów 1927. • Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, zestawił Józef Białynia Chołodecki, Lwów 1909. • Księga pamiątkowa Towarzystwa „Bratniej Pomocy” słuchaczów Politech- niki we Lwowie, Lwów 1897. • Księga pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski południowej 1940–1944, red. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 3, Warszawa – Oświęcim 2002.

272 273 • Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej. Polscy jeńcy wojenni i internowani, Pruszków 1996. • Księga zmarłych członków Polskiej Prowincji Dominikanów (od roku 1900), Warszawa 1987. • Legionista Polski. Kalendarz Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916, red. Marian Stępowski, Kraków 1916. • Lista chorych, rannych, zabitych i zaginionych Legionistów do kwietnia 1915 roku, Piotrków 1915. • Lista strat Legionu Polskiego od 1 maja do 1 lipca 1915, Piotrków 1915. • Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, opr. Adam Moszyński, Londyn 1982. • Lista oficerów dyplomowanych (stan z dn. 15.IV.1931 r.), Warszawa 1931. • Lista ostaszkowska. Spis polskich policjantów i funkcjonariuszy służb granicznych zamordowanych i zaginionych po 1 września 1939 roku, red. An- drzej Misiuk, Szczytno 1993. • Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917. • Lista starszeństwa oficerów zawodowych, Warszawa 1922. • Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 1 lipiec 1933 r., Warsza- wa 1933. • Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwiec 1935 r., War- szawa 1935. • Listy Władysława Sikorskiego do Władysława L. Jaworskiego i Prezydium Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1919), opr. Zbigniew Koziński, Zdzisław Pietrzyk, Kraków 1987. • Łukomski Grzegorz, Polak Bogusław, Suchcitz Andrzej, Kawalerowie Vir- tuti Militari 1792–1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863–1864, 1914–1945, Koszalin 1997. • Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1895–1939, oprac. Józef Dutkiewicz, Jadwiga Jeleniewska-Ślesińska, Władysław Śle- siński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969. • Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, oprac. Krzysztof Dunin-Wąsowicz, t. 1, Warszawa 1966. • Nowolecki Aleksander, Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziestodniowego pobytu Jego w tym kraju, Kraków 1881.

272 273 • Obrona Państwa w 1920 roku. Księga Sprawozdawczo-Pamiątkowa Gene- ralnego Inspektoratu Armji Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obro- ny Państwa, red. Władysław Ścibor-Rylski, Warszawa 1923. • Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej Kapituły 1921–1924, War- szawa 1926. • Pamiętnik Trzeciego Zjazdu Bibljofilów Polskich we Lwowie w Zielone Światki 26/V – 29/V 1928 roku, red. Kazimierz Hartleb, Lwów 1929. • Pamiętnik V. Zjazdu Techników Polskich we Lwowie w roku 1910, red. Sta- nisław Anczyc, Lwów 1911. • Pamiętnik VI-go Zjazdu Techników Polskich od 11-go do 15-go września 1912 w Krakowie, Kraków 1914. • Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego rok 1878, 1879, 1880, 1881, 1882, 1895, Kraków 1878, 1879, 1880, 1881, 1882, 1895. • Pisz i maluj... Korespondencja Andrzeja Piwowarczyka z Marianem Ru- zamskim (1936–1943), oprac. Tadeusz Zych, Tarnobrzeg 2015. • Poczet członków Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1857–2007, red. Alicja Pihan-Kijas, Poznań 2008. • Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach 1970–1971, 1971–1972, 1972/73–1973/74, 1974–1975, 1975–1976, 1976–1977, 1977– 1978, 1978/1979–1979/1980, Gliwice 1971, 1972, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1980. • Politechnika Śląska im. Wincentego Pstrowskiego w Gliwicach. Informator naukowy, Gliwice 1985. • Polska w walce. Zbiór wspomnień i pamiętników z dziejów naszego wyjarzmiania, wydał Agaton Giller, Paryż 1868. • Polskie Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1927. Księga Pa- miątkowa, red. Maksymilian Matakiewicz, Lwów 1927. • Preliminarz funduszu krajowego na rok 1910, Lwów 1910. • Proces 11 więźniów brzeskich przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Cie- szyn 1932. • Program Politechniki Lwowskiej na rok akademicki 1930/31, 1931/32, Lwów 1930, 1931.

274 275 • Program Politechniki Śląskiej im. Wincentego Pstrowskiego na rok akademicki 1950/51, 1951/52, 1952/53, 1958/59, 1959/60, Gliwice 1952, 1953, 1954, 1959, 1960. • Program promocyi sub auspiciis Imperatoris Jmci ks. Pawła Rawskiego na dra św. teologii dnia 30 marca 1895 r. o godzinie 12 w południe, Kraków 1895. • Protokóły z 3 sesyi VII peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lo- domeryi z W. Księstwem Krakowskiem w roku 1897/8, Lwów 1898. • Protokół 26 posiedzenia, 3 sesyi VII peryodu Sejmu Galicyjskiego z dnia 16 lutego 1898 r., Lwów 1898. • Protokół 46 posiedzenia I sesyi peryodu Sejmu Galicyjskiego z dnia 30 paź- dziernika 1903, Lwów 1903. • Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Woj- skowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915–1916. Ziemia Kielecka, oprac. Jerzy Z. Pająk, Kielce 2007. • Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojsko- wego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915–1916. Ziemia Lubelska, oprac. Marek Przeniosło, Kielce 2013. • Roczne zdanie sprawy Zarządu Muzeum Narodowego w Rapperswylu, Bruxella 1881. • Rocznik diecezji przemyskiej ob. łac. na rok 1938, Przemyśl, 1938. • Rocznik lekarski Rzeczpospolitej Polskiej na 1933/1934, 1936, 1938 rok, opr. Stanisław Konopka, Warszawa 1933, 1936, 1938. • Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932. • Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934. • Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, Warszawa 1938. • Rok 1918. We wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, oprac. Jan Borkowski, Warszawa 1987. • Rozstrzelani w Charkowie, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1996. • Rozstrzelani w Katyniu, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1995. • Rozstrzelani w Twerze, red. Maria Skrzyńska-Pławińska, Warszawa 1997. • Rybka Ryszard, Stepan Kamil, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935– 1939, Kraków 2003.

274 275 • Rybka Ryszard, Stepan Kamil, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006. • Schematismus archidioecesis leopoliensis ritus latini 1894, 1895, 1896, 1897, 1909, 1928, 1929, 1930, 1931, 1938, 1939, Leopoli 1894, 1895, 1896, 1897, 1909, 1928, 1929, 1930, 1931, 1938, 1939. • Schematismus universi venerabilis cleri saecularis & regularis dioeceseos ritus latini premisliensis pro anno domini 1866, 1867, 1868, 1869, 1874, 1875, 1877, 1878, 1879, 1880, 1881, 1882, Jasło 1865, 1866, 1867, 1868, 1873, 1874, 1876, 1877, 1878, 1879, 1880, 1881. • Schematismus universi venerobilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. premisliensis pro anno domini 1883, 1884, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1917, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1937, Premisliae 1882, 1883, 1884, 1885, 1886, 1888, 1888, 1889, 1890, 1891, 1892, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1912, 1913, 1916, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1937. • Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi , Lwów 1906. • Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi 1913, Lwów 1913. • Skorowidz Rzeczypospolitej Polskiej i Księga Adresowa Miasta Krakowa 1926, Kraków 1926. • Sobótka. Księga zbiorowa na uczczenie pięćdziesięcioletniego jubileuszu Seweryna Goszczyńskiego, Lwów 1875. • Spis abonentów państwowych i koncesjonowanych sieci telefonicznych w Polsce 1931/32 r., Warszawa 1931. • Spis abonentów państwowych i koncesjonowanych sieci telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1932/33, Warszawa 1932. • Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów we Lwowie na 1939 rok, Lwów 1939. • Spis abonentów sieci telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu 1924, Poznań 1924. • Spis abonentów sieci telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu 1926–27, Poznań 1926.

276 277 • Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Tele- fonicznej 1937–1938, Warszawa 1937. • Spis lekarzy, członków Związku Lekarzy Państwa Polskiego. Okrąg Wielko- polski. Stowarzyszenie w Poznaniu, Poznań [przed 1936]. • Spis nauczycieli publicznych szkół powszechnych i państwowych seminar- jów nauczycielskich oraz spis szkół w Okręgu Szkolnym Lwowskim obejmu- jącym województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, opr. Sewe- ryn Lehnert, Lwów 1924. • Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Warsza- wa – Lwów 1924. • Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Lwów 1926. • Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.21 r., Warszawa 1921. • Spis urzędników i funkcjonariuszów niższych władz administracji ogólnej województwa lwowskiego według stanu z dnia 31 grudnia 1930 r., Lwów 1931. • Spis właścieli kont czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności PKO 1935, Warszawa 1935. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1890, 1891, 1892, Bochnia 1890, 1891, 1892. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Buczaczu za rok szkolny 1908, 1909, 1910, Buczacz 1908, 1909, 1910. • Jahresbericht des k. k. I Staatsgymnasiums in Czernowitz veröffentlicht am schlusse des schuljahres 1907/1908, 1908/19091909/1910, 1910/1911, 1912/1913, Czernowitz 1908, 1909, 1910, 1911, 1913. • Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Dębicy za rok szkolny 1907/1908, 1908/1909, Dębica 1908, 1909. • Sprawozdanie C. K. Wyższego Gimnazyum w Drohobyczu za rok szkolny 1905, 1906, 19071908, Drohobycz 1905, 1906 1907, 1908. • Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Jarosławiu za rok 1880, 1882, 1883, Jarosław 1880, 1882, 1883. • Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum Św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1879, Kraków 1879.

276 277 • Sprawozdanie dyrektora C. K. Gimnazyum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1883, 1884, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, Kraków 1883, 1884, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum III. w Krakowie za rok szkolny 1910, 1911, Kraków 1910, 1911. • Sprawozdanie C.K. Dyrekcyi Gimnazyum IV (Realnego) w Krakowie za rok szkolny 1910/11, 1911/12, 1912/13, Kraków 1911, 1912, 1913. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1876, 1877, 1878, 1879, Kraków 1876, 1877, 1878, 1879. • Pierwsze sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Krośnie za rok szkolny 1907, Krosno 1907. • Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Akademii Handlowej we Lwowie za rok szkolny 1914/15 i 1915/16, Lwów 1916. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Lwowskiego Gimnazyum im. Franciszka Jó- zefa za rok szkolny 1901, 1902, 1903, Lwów 1901, 1902, 1903. • Sprawozdanie Dyrektora C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1899, 1900, 1908, 1909, Lwów 1899, 1900, 1908, 1909. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Szkoły Realnej we Lwowie za rok szkolny 1910, 1911, 1912–1913, Lwów 1910, 1911, 1913. • Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Mielcu za rok szkolny 1912, 1912/13, 1913–14, 1915/16, 1917/18, Mielec 1912, 1913, 1914, 1916, 1918. • Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego w Mielcu za rok szkolny 1918/19, 1920/21, Mielec 1919, 1921. • Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. St. Konarskiego (typu humanistycznego) w Mielcu za rok szkolny1924–25, 1925/26, 1926/27, Mielec 1926, 1925, 1927. • Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum II im. Kr. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu za rok szkolny 1920–21, 1926/27, 1927/28, Nowy Sącz 1927, 1921, 1928. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1878, 1879, 1880, 1881, Rzeszów 1878, 1879, 1880, 1881. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. I Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1911, 1912, 1913, 1914, Rzeszów 1911, 1912, 1913, 1914.

278 279 • Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1922/23, Rzeszów 1923. • Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Mę- skiego im. Stanisława Staszica w Rzeszowie za rok szkolny 1935/36, Rze- szów 1936. • Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Sam- borze za rok szkolny 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, Sam- bor 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904. • Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1904/5, 1905/6, 1906/7, 1907/8, 1908/9, 1909/10, 1910/11, 1912/13, Stanisławów 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1913. • Szóste sprawozdanie dyrekcji c. k. Wyższej Szkoły Realnej a drugie c. k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1881/82, Stryj 1882. • Siódme sprawozdanie dyrekcji c. k. Wyższej Szkoły Realnej a trzecie c. k. Gimnazjum w Stryju za rok szkolny 1882/83, Stryj 1883. • Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za czas od za- łożenia do końca czerwca 1912 roku, Tarnobrzeg 1912. • Sprawozdanie dyrekcyi C. K. Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1915/16, Tarnobrzeg 1916. • Sprawozdanie Dyrekcyi Państwowej Szkoły Realnej w Tarnobrzegu za rok szkolny 1918/19, 1920/21, Tarnobrzeg 1919, 1921. • Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu za rok szkolny 1921/22, 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1926/27, 1927/28, 1928/29, 1937/38, Tarnobrzeg 1922, 1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1938. • Sprawozdanie Kierownictwa Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Tarno- brzegu za rok szkolny 1904/5, Tarnobrzeg 1905. • Sprawozdanie Kierownictwa Publicznej Dokształcającej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu wydane za rok szkolny 1929–1930. Jako w 30-letnią roczni- cę istnienia zakładu, Tarnobrzeg 1930. • Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Wyższego Gimnazyum w Tarnopolu za rok szkolny 1885, Tarnopol 1885. • Sprawozdanie Dyrekcyi Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięk- nych w Krakowie z czynności za rok 1890, Kraków 1891.

278 279 • Sprawozdanie z działalności Ligi Pomocy Przemysłowej za czas od 15 sierpnia 1908, do 31 grudnia 1909, Lwów 1910. • Sprawozdanie C. K. Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego oraz towarzystw pokrewnych za rok 1908, 1909, 1911, Kraków 1909, 1910, 1912. • Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1910, 1911, Kraków 1911, 1912. • Sprawozdanie Zarządu Głównego T.S.L. z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1925, 1929, Kraków 1926, 1930. • Sprawozdanie Zarządu Koła Rzeszowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok administracyjny 1909, 1910, 1911, 1912, Rzeszów 1910, 1911, 1912, 1913. • Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa im. Stanisława Jachowicza dla opieki nad dziećmi w Tarnobrzegu za czas od założenia Towarzystwa po koniec roku 1905, Tarnobrzeg 1906. • Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa „Bursa” im. Juliusza Słowackiego w Tarnobrzegu za czas od założenia do 31 sierpnia 1911, Tarnobrzeg 1911. • IX. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1910 przedłożone Walnemu Zgromadze- niu dnia 25 marca 1911 roku, Tarnobrzeg 1911. • XII. Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnast. „Sokół” w Tarnobrzegu z czynności za rok 1913 przedłożone Walnemu Zgromadze- niu dnia 7 marca 1914 roku, Tarnobrzeg 1914. • Sprawozdanie z działalności Ubezpieczalni Społecznej w Tarnobrzegu za rok 1937, Tarnobrzeg 1938. • Sprawozdanie Komisyi gospodarstwa krajowego ze sprawozdania Wydzia- łu Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozorców melioracyjnych, Lwów 1892. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o Banku Krajowym, Lwów 1890, 1893, 1896,1902, 1910, 1913. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o budowlach wodnych i melioracjach, Lwów 1901, 1902. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o budżecie krajowym na rok 1903, 1904, Lwów 1902, 1903. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozor- ców melioracyjnych, Lwów 1893, 1894.

280 281 • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o popieraniu kultury krajowej na polu budowli wodnych, Lwów 1890, 1894, 1897, 1898, 1899, 1901. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o krajowym kursie praktycznym dozor- ców drenarskich, Lwów 1900. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o melioracjach, Lwów 1904, 1905, 1909. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego o zamknięciu rachunkowem funduszów krajowych za rok 1884, 1885, 1886, 1887, 1893, Lwów 1885, 1886,1887, 1888, 1894. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego z czynności w zakresie budowli wodnych i melioracji, Lwów 1893. • Sprawozdanie z czynności Biura Prezydyalnego Wydziału Krajowego za czas od 1 grudnia 1902 do końca kwietnia 1904 r., Lwów 1904. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego z czynności odnoszących się do podniesienia hodowli bydła w r. 1899, 1900, 1903, Lwów 1899, 1900, 1904. • Sprawozdanie Wydziału Krajowego w przedmiocie zezwolenia powiatowi tarnobrzeskiemu na zaciągniecie pożyczki 30.000 zł, Lwów 1897. • Sprawozdanie z czynności Komisji Krajowej dla spraw przemysłowych za czas od 15 grudnia 1898 do 18 grudnia 1899, Lwów 1899. • Sprawozdanie Wydziału Samorządowego we Lwowie za czas od 20 czerwca 1920 r. do 31 grudnia 1922 r., Lwów 1924. • Sprawozdanie Tymczasowego Wydziału Samorządowego we Lwowie za czas od 1 stycznia 1923 r. do 31 grudnia 1924 r., Lwów 1926. • Sprawozdanie Wileńskiego Towarzystwa „Lutnia” za rok 1910–11; Wilno 1911. • Sprawozdanie Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych za rok 1929, 1930, Poznań 1930, 1931. • Sprawozdanie Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych za okres od 1.I.1931 r. do 31.III.1932 r., Poznań 1932. • Sprawozdanie Wielkopolskiej Izby Rolniczej za rok 1925, 1927, 1928/29, 1929/1930, 1930/31, 1931/32, 1932/33, 1934/35, 1935/36, 1936/37, Poznań 1926, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1935, 1936, 1937. • Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rok 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1934, 1935, 1936, 1937, Poznań 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1935, 1936, 1937, 1938.

280 281 • Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księ- stwem Krakowskim za rok 1894 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Za- robkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1895. • Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księ- stwem Krakowskim za rok 1896 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Za- robkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1897. • Statystyka stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi z W. Księ- stwem Krakowskim za rok 1897 i sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Za- robkowych i Gospodarczych, opr. Narcyz Ulmer, Lwów 1898. • Szczęść Boże. Kalendarz górniczy na rok 1914, bmw. • Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1907. Zesta- wiony wedle stanu z dnia 1 sierpnia 1907, Lwów 1907. • Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1910. Zesta- wiony wedle stanu z dnia 1 marca 1910, Lwów 1910. • Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1914. Zesta- wiony wedle stanu z dnia 15 kwietnia 1914, Lwów 1914. • Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1851–1854, Lemberg 1851–1854. • Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855–1860, Lemberg 1855–1860. • Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1861–1866, Lemberg 1861–1866. • Galizisches provinzial-handbuch für das Jahr 1868–1869, Lemberg 1868– 1869. • Szematyzm Królestwa Galicyi Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakow- skiem na rok 1870–1914, Lwów 1870–1914. • Szematyzm Szkół Ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem konsystorza przemyskiego obrz. łać. na rok 1862, 1868, Jasło 1861, 1867. • Totenbuch Neuengamme, Dokumentation Franz Glienke, Wiesbaden [1868]. • Trzeci rocznik pamiątkowy szóstego kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerji we Włodzimierzu. Rok 1931–1932, Włodzimierz Wołyński 1932. • Trzy lata działalności K. B. K. Sprawozdanie Książęcego Biskupiego Komi- tetu Pomocy dla dotkniętych klęską wojny za lata 1915-1917, Kraków 1918.

282 283 • Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1924/25, 1926/27. • Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej, lekarzy-dentystów, dyplomowanych farmaceutów oraz aptek w Rzeczypo- spolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, War- szawa 1931. • Urzędowy spis lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielę- gniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych, Warszawa 1939. • Varia Sobiesciana. Księga pamiątkowa II Liceum (dawniej III Gimnazjum) im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie 1883–2008, red. Barbara Ma- zan, Tomasz Podgórski, Kraków 2008. • Wiącek Wojciech, Kalendarzyk tarnobrzeski na rok 1927, Machów 1927. • Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna Wydawnictwa „Gutenber- ga”, t. VIII, Kraków 1930. • Wojewódzki Komitet Pomocy Dzieciom i Młodzieży we Lwowie. Sprawoz- danie z działalności za czas od 1 września 1937 do 31 sierpnia 1938 r., Lwów 1939. • Wykaz adwokatów do Krakowskiej Izby Adwokackiej należących, Kraków 1910, 1912, 1913, 1914. • Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Perso- nalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922. • Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Obczyźnie w latach 1939–1945, Londyn 1952. • Wystawa Legjonów Polskich. W Dziesięciolecie Czynu Zbrojnego Leg. Pol., Kraków 1924. • Zapomniane wspomnienia, oprac. Eligiusz Kozłowski, Warszawa 1981. • I Wystawa Malarstwa Klubu Akwarelistów, oprac. Eugeniusz Waniek, Kra- ków 1968. • 55 wystawa Ogólnopolskiej Grupy Zachęta, red. Jan Gauze, Radom 1967.

282 283 IV. Opracowania

• Abgarowicz Franciszek, Połowicz Marian Stanisław, Ziołecka Aleksandra, Jak uzyskać dobre kiszonki, Warszawa 1961. • Adamczewski Jan, Krakowskie rody, Kraków 1994. • Adamski Jerzy, Kurierskim szlakiem po Beskidzie Niskim, Brzozów 1989. • Albin Janusz, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1946–1953, Wrocław 1990. • Almanach Bibljoteki Narodowej. W dziesięciolecie wydawnictwa 1919– 1929, Kraków 1929. • Almanach Biblioteki Narodowej. W pięćdziesięciolecie wydawnictwa 1919–1969, Wrocław 1969. • Bagiński Henryk, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, Warszawa 1935. • Bandura Władysław, Giebułtowski Kazimierz, Kozačuk Taisiia Iukhymi- vna, 1848 rik w Halyčyni. Anotovanyj pokažčyk rukopysnych materialiv biblioteky, Lviv 1953. • Bandura Władysław, Giebułtowski Kazimierz, Kozačuk Taisiia Iukhymi- vna, Vyzvol’na vijna ukrain’skoho narodu v 1648–1654 rr. Vozžednanja Ukrainy z Rosieju. Anatov. pokažčyk rukop. mater. biblioteky, Lviv 1954. • Baran Adam F., Bibliotekarz z Dzikowa Dr Michał Marczak (1886–1945), Sandomierz 1996. • Baran Adam F., Skauting na ziemi sandomierskiej (1912–1920), Sando- mierz 1998. • Baran Adam F., Tarnobrzeg. Szkice z dziejów miasta i jego obywateli, Tar- nobrzeg 2012. • Baran Adam F., Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego 1912–1949, Tarno- brzeg 1995. • Bartel Ryszard, Chojnacki Jan, Królikiewicz Tadeusz, Kurowski Adam, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939, Warszawa 1978. • Bauman Benedykta Karolina OP, Na końcu schodów. Opowieść o Matce Kolumbie Białeckiej założycielce Dominikanek, Kraków 2015.

284 285 • Bieniek Józef, A wasze imię – wierni Sądeczanie. Przewodnik po miejscach związanych z ruchem oporu antyfaszystowskiego w Nowym Sączu i okolicy, Nowy Sącz 1986. • Bieniek Józef, Droga wiodła przez Spisz, Nowy Sącz 1986. • Bieniek Józef, Harcerstwo sądeckie w latach II wojny światowej, Nowy Sącz 1994. • Bieniek Józef, Między Warszawa a Budapesztem, Nowy Sącz, 1999. • Bieniek Józef, Sądeccy kurierzy, Nowy Sącz 1999. • Bieniek Józef, Sto osiem rajdów Rysia, Nowy Sącz, 1985. • Biliński Leon, Wspomnienia i dokumenty, t. 1–2, Warszawa 1924–1925 • Błasiak Krystyna, Mazur Stanisława, Pomniki i tablice Tarnobrzega, Tar- nobrzeg 2005. • Bobrzyński Michał, Z moich pamiętników, Wrocław 1957. • Bogacz Kazimierz „Bławat”, W służbie dla Ojczyzny, cz. II, Relacje i wspomnienia z wydarzeń w latach 1939–1946, Tarnobrzeg 1993. • Boje Polskie 1939–1945, red. Krzysztof Komorowski, Warszawa 2009. • Boniecki Adam, Herbarz Polski, t. 14, Warszawa 1911. • Bóg, Honor, Ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepod- ległej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Leśniak, Henryk Szewczyk, Warszawa 2009. • Bujwid Piotr, Wargalla Mieczysław, Wilkowicz Wiktor, Urządzenia rozgła- szania przewodowego. Radiowęzłowe urządzenia stacyjne, Warszawa 1968. • Buszko Józef, Polacy w parlamencie wiedeńskim, Warszawa 1996. • Charków. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2003. • Chołodecki Józef Białynia, Dąb-Dąbczański i Jan Żalplachta-Zapałowicz. Przyczynki do dziejów Powstania Styczniowego, Lwów 1911. • Chołodecki Józef Białynia, Księga pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lwów 1904. • Chołodecki Józef Białynia, Pamiętnik Powstania Styczniowego w pięćdzie- siątą rocznicę wypadków. Wznowienie „Księgi pamiątkowej” tegoż samego autora, wydanej staraniem Komitetu Obywatelskiego we Lwowie r. 1904, Lwów 1913.

284 285 • Chwiałkowski Marian, Żołnierze garnizonu brodnickiego w wojnie obronnej 1939., Brodnica 2009. • Ciechanowski Konrad, Armia „Pomorze”, Warszawa 1983. • Cimek Henryk, Tomasz Dąbal 1890–1937, Rzeszów 1993. • Cumft Olgierd, Kujawa Hubert Kazimierz, Księga lotników polskich pole- głych, zmarłych i zaginionych 1939–1946, Warszawa 1989. • Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słow- nik biograficzny, tom III, L-O, Warszawa 2006. • Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, Warszawa 1964. • Cyra Adam, Mieszkańcy ziemi olkuskiej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych, Oświęcim – Olkusz 2005. • Czernik Stanisław, Chłopskie pisarstwo samorodne, Warszawa 1954. • Czop Edyta, Obwód lwowski pod okupacją ZSRR w latach 1939–1941, Rzeszów 2004. • Datner Szymon, Ucieczki z niewoli niemieckiej 1939–1945, Warszawa 1966. • Dąbrowski Eugeniusz, Bez broni, Warszawa 1990. • Dąbrowski Eugeniusz, Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków, 1992. • Dąbrowski Marian, Kampania na Wołyniu (2/IX 1915 r. – 8/X 1916 r.), War- szawa 1919, s. 68, 145. • Dippel Stefan, O księgarzach którzy przeminęli, Wrocław 1976. • Drzewo życia. Antologia prozy ludowej Zamojszczyzny, zebrał Donat Nie- wiadomski, Lublin 1997. • Dunin-Borkowski Jerzy, Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lwów 1909. • Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wro- cław 1952. • Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, War- szawa 1956. • Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Jan Stapiński. Trybun ludu wiejskiego, War- szawa 1969. • Dwa symbole Tarnobrzega, red. Tadeusz Zych, Tarnobrzeg 2004. • Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga Pamiątkowa 1918-1928, red. Marian Dąbrowski, Kraków-Warszawa 1928.

286 287 • Encyklopedia Krakowa, red. Antoni Stachowski, Warszawa – Kraków, 2000. • Estreicher Karol, Bibliografia Polska XIX. stulecia. Lata 1881–1900, t. IV, R-Z, Kraków 1916. • Estreicher Karol, Teatra w Polsce, t. 4, cz. 2, Kraków 1992. • Estreicher Karol, Flach Józef, Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krako- wie 1893–1911, Warszawa 1992. • Eustachiewicz Lesław, Dramaturgia Młodej Polski. Próba monografii dramatu z lat 1890–1918, Warszawa 1986. • Feldman Wilhelm, Piśmiennictwo polskie 1880–1904, t. 3, Lwów 1905. • Feldman Wilhelm, Współczesna literatura polska, cz. 2, Wrocław 1985. • Filar Alfons, Bohaterowie zielonych granic, Warszawa 1979. • Filar Alfons, Opowieści tatrzańskich kurierów, Warszawa 1977. • von Fritz Freund, Die österreichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch, 1907-1913, XI. Legislaturperiode (XVIII. session), Wiener 1907. • Front wschodni I wojny światowej. Studia z dziejów militarnych i polityczno-społecznych, red. Michał Baczkowski, Kamil Ruszała, Kraków 2013. • Galicyjskie wspomnienia szkolne, red. Antoni Knot, Kraków 1955. • Gawełek Franciszek, Bibliografia ludoznawstwa polskiego 1800–1910, Kraków 1914. • Gąsiewski Włodzimierz, Mielecka gimnazjalna lista katyńska, Mielec 2010. • Gdziekolwiek są Wasze prochy..., red. Aleksandra Matuszczyk, Katowice 2003. • Gliński Jan, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, t. 1–2, Wrocław 1997. • Głąbiński Stanisław, Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939. • Górski Artur, Podolacy. Obóz polityczny i jego liderzy, Warszawa 2013 • Gretzyngier Robert, Matusiak Wojciech, Wójcik Waldemar, Zieliński Józef, Ku czci poległych lotników 1939–1945, Warszawa 2006. • Grodziska Katarzyna, Polskie groby na Cmentarzach Londynu, t. 2, Kra- ków 2001. • Grono pedagogiczne Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyń- skiego w Jaśle (1868–2008), opr. Zdzisław Świstak, Jasło 2008. • Gruszczyński Włodzimierz, Historia Odwetu i „Jędrusiów”, Zagnańsk 2014.

286 287 • Gunia Tomasz ks., Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych, cz. 1, Stary Zakon, Lwów – Warszawa 1925. • Gunia Tomasz ks., Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych. Pod- ręcznik dla 2 klasy gimnazjalnej, cz. 2, Nowy Zakon, Lwów – Warszawa 1926. • Gunia Tomasz ks., Zasady wiary katolickiej na tle dziejów biblijnych. Pod- ręcznik dla 3 klasy gimnazjalnej, cz. 3, Nowy Zakon, Lwów – Warszawa 1928. • Hupka Jan, Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta, Niwiska 1936. • Jacek Henryk, Wojciech Wiącek. Chłop – działacz, Machów – Tarnobrzeg 1936. • Jajko Teresa, Armatys Małgorzata, Moja szkoła dawniej i dziś. 130 rocznica powstania Szkoły Podstawowej w Mokrzyszowie, Mokrzyszów 2002. • Janas Aleksandra, Ferdynand Kuraś, Tarnobrzeg 2007. • Jantek z Bugaja [Antoni Kucharczyk], Wybór utworów, Warszawa 1954. • Jarowiecki Jerzy, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Kraków 1980. • Jurga Tadeusz, Obrona Polski 1939, Warszawa 1990. • Kacnelson Dora, Skazani za lekturę Mickiewicza. Z archiwów Lwowa i Wil- na, Lublin 2001. • Kaczmarski Krzysztof, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939 – 1944, Rzeszów 2003. • Kamieńska Anna, Pragnąca literatura. Problemy pisarstwa ludowego i nurtu ludowego poezji współczesnej, Warszawa 1964. • Kapuściński Józef, Cierniste ścieżki literatury ludowej, Kraków – Warsza- wa 1946. • Karski Jan, Tajne Państwo. Opowieść o polskim podziemiu, Kraków 2014. • Katyń. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2000. • Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, t. V (Konspiracja 1939–1945), część 1, Koszalin 1999. • Kochanowski Jan, Wybór poezyj, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938. • Koniński Karol, Pisarze ludowi, Lwów 1938. • Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. III, Kraków – Warszawa – Wrocław 2004. • Korczak Mieczysław, Życie na włosku, Staszów 1997.

288 289 • Krajewski Michał, Miejsce stałego zamieszkania, Warszawa 1972. • Kraków – Lwów. Książki – czasopisma – biblioteki XIX i XX wieku, t. VI, cz. 1, Kraków 2003. • Kraków pod rządami wroga, red. Jan Dąbrowski, Kraków 1946. • Kraków muzyczny 1918–1939, red. Mieczysław Drobner, Tadeusz Przybyl- ski, Kraków 1980. • Krasicki Ignacy, Wybór pism, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938. • Kroll Bohdan, Rada Główna Opiekuńcza, Warszawa 1985. • Królikowski Bohdan, Generał Mikołaj Bołtuć, Warszawa 2009. • Krzeczkowski Konstanty, Polityka społeczna. Wybór pism z życiorysem i charakterystyką twórczości, Łódź 1947. • Księga chwały piechoty, Warszawa 1939. • Księga pamiątkowa Liceum w Olkuszu 1916–1956, Olkusz 1957. • Kubicki Paweł, Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861–1915, cz. I, Dawne Królestwo Polskie, t. III, Sandomierz 1933. • Kuraś Ferdynand, Z pod chłopskiej strzechy. Zbiorek poezyi chłopa z nad Wisły, Kraków 1905. • Kuraś Ferdynand, Tatarzy w Sandomierzu. Dwie legendy wierszem opowiedziane, przedmowa Zygmunt Kolasiński, Tarnobrzeg 1910. • Kuraś Ferdynand, Wiązanka z chłopskiej niwy. Poezye chłopa z nad Wisły, Lwów 1910. • Kuraś Ferdynand, Dzwoń chłopska pieśni. Zbiorek wierszy, Kraków 1913. • Kuraś Ferdynand, Z ojczystych łanów. Zbiorek poezyi, przedmowa Jan Ka- sprowicz, Warszawa 1914. • Kuraś Ferdynand, Na nowe tory. Zbiór wierszy i poematów przeciwalkoholowych, Łódź 1923. • Kuraś Ferdynand, Przez ciernie żywota. Przeżycia osobiste i wspomnienia lat najmłodszych aż po wybuch wielkiej wojny 1914 r., przedmowa Stefan Żeromski, Częstochowa 1925. • Kuraś Ferdynand, Wiersze i pamiętniki, oprac. Stanisław Piętak, Warszawa 1954. • Kuraś Ferdynand, Przez ciernie żywota. Wspomnienia i wiersze, Tarnobrzeg 1998. • Kuropieska Józef, Obozowe refleksje. Oflag II, C Kraków 1985.

288 289 • Kurpierz Tomasz, Zygmunt Lasocki (1867–1948). Polityk i działacz spo- łeczny, Łysomice 2008. • Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. Jacek Majchrowski, Warszawa 1994. • Kydryński Juliusz, Tapima, Kraków 1969. • Laboratorium elektrotechniki ogólnej, red. Stanisław Szpilka, Gliwice 1979. • Lasocki Sigismond, Un diplomate polonais au Congrés d’Arras en 1435, Paris 1928. • Lasocki Zygmunt, Polacy w austrjackich obozach barakowych dla uchodź- ców i internowanych. Wspomnienia z czasów wojny światowej byłego posła do parlamentu austrjackiego, Kraków 1929. • Lasocki Zygmunt, Wspomnienia szefa administracji P.K.L. i K.Rz., Kraków 1931. • Lasocki Zygmunt, Dołęga czy do łęga. O powstaniu nazwy rodu i herbu Dołęga i rozsiedleniu Dołęgów w okolicach Łęga, oraz legenda o rycerzu Dołędze, Cieszyn 1932. • Lasocki Zygmunt, O chłopskim bohaterze spod Racławic, Kraków 1934. • Lasocki Zygmunt, Nieznany bohater z pod Zbaraża, Kraków 1934. • Lasocki Zygmunt, Rodzina generała Bema, Warszawa 1934. • Lasocki Zygmunt, Czy Skrzetuski był Kozakiem?, Kraków 1935. • Lasocki Zygmunt, O Tatarach dra Górki, Kraków 1935. • Lasocki Zygmunt, „Ogniem i mieczem” w świetle rewelacyj dra Górki, Kraków 1935. • Lasocki Zygmunt, Z „Dziejów Polski nowożytnej” profesora Konopczyń- skiego, Kraków 1937. • Lasocki Zygmunt, Sienkiewicz, Encyklopedia Powszechna a profesor Gór- ka, Kraków 1937. • Lasocki Zygmunt, Skrzetuscy, Warszawa 1937. • Lasocki Zygmunt, Polskie Stronnictwo Ludowe w czasie wojny światowej, Katowice 1937. • Lasocki Zygmunt, Wawel czy Wołczyn?, Kraków 1938. • Lasocki Zygmunt, Z lat niedoli Wincentego Witosa, Kraków 1947. • Latkowska-Rudzińska Helena, Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odcinek „Południe”, Lublin 1985.

290 • Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. Alina Baranowska-Riese, Kraków 2008. • Leśniak Jerzy, Szkoła Chrobrego 1908–2008, Nowy Sącz 2008. • Leśniak Jerzy, Leśniak Augustyn, Encyklopedia sądecka, Nowy Sącz 2000. • Liceum Ogólnokształcące w Tarnobrzegu. Szkoła w rysie historycznym i wspomnieniach, Tarnobrzeg 1987. • Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny, t. I, A-M, Warszawa 1988. • Litwin-Lewandowska Dorota, O polską rację stanu w Austrii. Polacy w ży- ciu politycznym Austrii w okresie monarchii dualistycznej 1867-1918, Lu- blin 2008, wg indeksu. • Legiony Polskie 16 sierpnia 1914 – 16 sierpnia 1915, Piotrków 1915. • Łany ojczyste. Wyjątki z pism autorów polskich, zebrał Stefan Demby, War- szawa 1923. • Łazuga Waldemar, Kalkulować… Polacy na szczytach C. K. Monarchii, Po- znań 2013, wg indeksu. • Łoza Stanisław, Czy wiesz kto to jest ?, Warszawa 1938. • Łożański Jan, „Orzeł z Budapesztu. Wspomnienia kuriera KG AK, Kraków 2012. • Łożański Jan, W więzieniach PRL. Powojenne wspomnienia kuriera z Sa- noka, Brzozów – Rzeszów 1991. • Łukasiak Jan, Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty, Pruszków 2003. • Łysiak-Kosowska Lucyna, Życie religijne w dekanacie Miechocin w latach 1918–1939, Gorzyce 2012. • Madejczyk Jan, Wspomnienia, Warszawa 1965. • Marczak Michał, Drukarnie i druki tarnobrzeskie 1900–1924, Lwów 1925. • Marczak Michał, Tarnobrzeg z dziejów miasta i powiatu, Tarnobrzeg 2000. • Markowski Stanisław, Wykaz oficerów służby stałej wojsk łączności II Rze- czypospolitej, Zegrze 2003. • Marmon Wacław, Krakowskie środowisko historyczne w latach 1918-1939, Kraków 1995. • Mattausch Karol, Madej zbój. Baśń dramatyczna w 4 aktach z epilogiem, Tarnobrzeg 1906. • Matwijów Maciej, Mieczysław Gębarowicz (1893–1984). Uczony i opiekun narodowych dóbr kultury, Warszawa 2013.

290 291 • Matwijów Maciej, Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945–1948, Wrocław 1996. • Matwijów Maciej, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939– 1946, Wrocław 2003. • Mayer Anna, Filia paryska Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, Kraków 2003. • Mazgaj Marian S., In the polish secret wor. Memoir of a world war ii freedom fighter, Jefferson 2008. • Mazur Grzegorz, Rojek Wojciech, Zgórniak Marian, Wojna i okupacja na Podkarpaciu i na Podhalu. Na obszarze Inspektoratu ZWZ-AK Nowy Sącz 1939–1945, Kraków 1998. • Mazurek Jerzy, Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłop- skiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku), Warszawa 2006. • Michalski Stanisław, Szkolnictwo i oświata rolnicza w Wielkopolsce w okresie międzywojennym, Poznań 1963. • Mickiewicz Adam, Wybór pism, oprac. Kazimierz Giebułtowski, Lwów 1938. • Miednoje. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, T. 1, A-Ł, Warszawa 2006. • Miednoje. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, T. 2, M-Ż, Warszawa 2006. • Mierzwa Janusz, Starostowie Polski międzywojennej. Portret zbiorowy, Kraków 2012. • Miłosz Czesław, Wyprawa w dwudziestolecie, Kraków 1999. • Mirecki Kazimierz, Narodowa Organizacja Wojskowa w Centralnym Okrę- gu Przemysłowym, bd i mw. • Mondral Camilla, Bieg przez stulecie, Warszawa 1998. • Mondral Camilla, Węgry – moja miłość, Kraków 1994. • Mroczka Ludwik, Galicji rozstanie z Austrią, Kraków 1990. • Myśliwiec Bogdan, Tarnobrzeg dawniej i dziś, Tarnobrzeg 2014. • Nawrocki Zbigniew, Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944– 1949, Rzeszów 1998. • Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria 5, Literatura okresu Młodej Polski, t. III, red. Kazimierz Wyka, Kraków 1968.

292 293 • Ochęduszko Tadeusz, Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem, Rzeszów 2010. • Oflag IIC Woldenberg. Wspomnienia jeńców, Warszawa 1984. • Ojczyzna w pieśniach poetów polskich. Głosy poetów o Polsce, zebrał Wła- dysław Bełza, Lwów 1906. • Okupacja w Sądecczyźnie, Warszawa 1979. • Olkusz – zagłada i pamięć. Dyskusja o ofiarach wojny i świadectwa ocala- łych Żydów, red. Ireneusz Cieślik, Olgierd Dziechciarz, Krzysztof Kocjan, Olkusz 2007. • Organizacja pracy w kopalni, red. Roman Bromowicz, Katowice 1959. • Ostasz Grzegorz, Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941– 1945, Rzeszów 1996. • Ostasz Grzegorz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracja, struktura, dzieje, Rzeszów 2006. • Ostrowski Jerzy, Widły Wisły i Sanu, Warszawa 1938. • Pajączkowski Franciszek, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza Pawlikow- skiego 1900–1906, Kraków 1961. • Pawlas Eugeniusz, Pamiętnik, Stalowa Wola 2007. • Pazyra Stanisław, Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny świato- wej, Warszawa 1970. • Piech Stanisław, Dzieje Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagielloń- skiego w latach 1880–1939, Kraków 1995. • Piechal Marian, Garść popiołu, Warszawa 1932. • I wojna światowa nad Sanem, red. Aneta Garanty, Stalowa Wola 2014. • Pietrzak Józef, Księża powstańcy 1863, Kraków 1916. • Pigoń Stanisław, Na drogach i manowcach kultury ludowej, Lwów 1939. • Pigoń Stanisław, Na drogach kultury ludowej, Warszawa 1974. • Polacy w austriackim parlamencie, red. Władysław Kucharski, Lublin 1997. • Politechnika Śląska 1945–1955, Gliwice 1957. • Politechnika Śląska 1945–1984. 40 lat w służbie społeczeństwa, Gliwice 1985. • Polska krytyka literacka 1919–1939. Materiały, Warszawa 1966.

292 293 • Polska w XIX i XX wieku. Społeczeństwo i gospodarka, red. Wiesław Ca- ban, Mieczysław B. Markowski, Jadwiga Muszyńska, Marek Przeniosło, Kielce 2013. • Polski słownik biograficzny , Wrocław-Warszawa-Kraków 1971–1987. • Polskie życie artystyczne, t. 2, W latach 1915–1939, red. Aleksander Woj- ciechowski, Wrocław 1974. • Połowicz Marian Stanisław, Gnój i gnojówka podstawą nawożenia, Poznań 1929. • Połowicz Marian Stanisław, Silosy (wieże kiszeń), Warszawa 1930. • Połowicz Marian Stanisław, Świnia boczkowa, Poznań 1930. • Połowicz Marian Stanisław, Wielkopolanie na front poleski! Projekt kolonizacji Polesia wieśniakami z Wielkopolski, Poznań 1931. • Połowicz Marian Stanisław, Zagadnienia przechowywania gnoju w obecnej dobie, Poznań 1931. • Połowicz Marian Stanisław, Betonowe i gliniane zbiorniki do kiszenia pasz, Poznań 1936. • Połowicz Marian Stanisław, Kiszenie ziemniaków i łętów ziemniaczanych, Poznań 1935. • Połowicz Marian Stanisław, Nawóz główny, Poznań 1936. • Połowicz Marian Stanisław, Jak kwasić pasze soczyste jesienią, Warszawa 1938. • Połowicz Marian Stanisław, Kwaszenie paszy w zbiornikach, Warszawa 1939. • Połowicz Marian Stanisław, Samowystarczalność pastewna, t. 1, Produkcja paszy, Poznań 1939. • Połowicz Marian Stanisław, Budujemy zbiorniki do kwaszenia pasz soczystych, Warszawa 1948. • Połowicz Marian Stanisław, Cykoria roślina przemysłowa, pastewna i warzywna, Warszawa 1957. • Połowicz Marian Stanisław, Silosy w gospodarstwach chłopskich, Poznań 1965. • Porwit Marian, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, Warszawa 1978. • Praca wychowawcza w szkołach rolniczych. Próba analizy dotychczasowych doświadczeń w pracy wychowawczej szkół rolniczych w wojewódz- twie poznańskim, red. Stanisław Michalski, Poznań 1964.

294 295 • Prarat Waldemar, Z dziejów regionu nad dolnym Sanem i Łęgiem, t. 1, Wrzawy 2012. • Przeniosło Marek, Polska Komisja Likwidacyjna 1918–1919, Kielce 2010. • Przybylski Tadeusz, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie. Od średnio- wiecza do czasów współczesnych, Kraków 1994. • Przybysz Kazimierz, Wojtas Andrzej, Bataliony Chłopskie, t. 1, Geneza i rozwój struktury organizacyjnej, Warszawa 1985. • Przybyszewska Alicja, Teatr Polski w Poznaniu za dyrekcji Edmunda Ry- giera (1896–1908), Poznań 2012, (rozprawa doktorska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza). • Radlińska Helena, Dziesięciolecie Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mic- kiewicza w Krakowie 1889–1909, Kraków 1909. • Rataj Maciej, Pamiętniki 1918–1927, Warszawa 1965. • Rawski Józef, Republika Tarnobrzeska w świetle źródeł i wspomnień adiutanta Powiatowej Komendy Wojsk Polskich w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 1993. • Rawski Józef, Rawski Wojciech, Miechocin kolebka Tarnobrzega, Tarno- brzeg 1994. • Rawski Paulus, De natura dogmatum catholicorum, Cracoviae 1899. • Rączkowski Józef, Wśród polityków i artystów. Ze wspomnień redaktora, Warszawa 1969. • Rehorowska Maria, Rozwadów nad Sanem i Charzewice w konspiracji an- tyniemieckiej i antysowieckiej NOW – ZWZ – AK – WiN – „Orlęta” – MRO – „Solidarność”, Stalowa Wola – Rozwadów 2005. • Reiss Józef, Skrzypce. Ich budowa, technika i literatura, Warszawa 1924. • Reiss Józef, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939. • Reiss Józef, Skrzypce i skrzypkowie, Kraków 1955. • Rey Mikołaj, Założenie „Piasta”, Kraków 1924. • Rola Henryk, Powstanie styczniowe na ziemi częstochowskiej, Katowice 1965. • Romeyko Marian, Przed i po maju, Warszawa 1985. • Rostworowski Stanisław, Nie tylko Pierwsza Brygada (1914-1918), War- szawa 1993. • Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN w dokumentach UB (1945–1949), oprac. Tomasz Balbus, Zbigniew Nawrocki, Warszawa 2001.

294 295 • Rutowska Maria, Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do General- nego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań 2003. • Rutyna Tadeusz, Wielowieś. Zarys dziejów, Tarnobrzeg 1994. • Rutyna Tadeusz, Z dziejów Wielowsi, Tarnobrzeg 2005. • Ryś Zbigniew, Wspomnienia kuriera, Nowy Sącz 2013. • Sękowski Paweł, Polskie Stronnictwo Ludowe w Krakowie i powiecie krakowskim w latach 1945-1949, Warszawa 2011. • Simon Ludwik, Bibliografia dramatu polskiego 1765–1964, t. 1, Bibliogra- fia dramatu polskiego 1765–1939. A-M, Warszawa 1972. • Skrzypczak Jerzy, Idea i czyn. Drogi mielczan do niepodległości 1907– 1918, Mielec 2003. • Skrzypczak Jerzy, Na drodze do wolności. Mielczanie w walce o niepodle- głość Polski 1907–1918, Mielec 2008. • Skrzypczak Jerzy, Nierozstrzelana pamięć. Mielecki Słownik Katyński, Mielec 2015. • Skrzypczak Jerzy, Rok 1920. Mielczanie w wojnie polsko-bolszewickiej, Mielec 2010. • Słomka Jan, Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983. • Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 1, 1765–1965, red. Zbigniew Ra- szewski, Warszawa 1973. • Słownik biograficzny techników polskich, t. 13–14, Warszawa 2002–2003. • Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu, oprac. Zdzisław Świ- stak, Jasło 1998. • Słownik pracowników książki polskiej, red. Irena Treicher, Warszawa 1972. • Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich oraz Polski dotyczą- cych, oprac. Adam Bar, t. III, Kraków 1938. • Smoczyński Wincenty ks., Wspomnienia o Polskiej Pielgrzymce do Rzymu w roku 1888 na jubileusz J. Ś. Leona XIII Papieża, Kraków 1889. • Socha Skarbimir „Jaskółka”, Czerwona śmierć czyli narodziny PRL, Stalo- wa Wola 2000. • Spiss Tadeusz, Ze wspomnień c.k. urzędnika politycznego, Rzeszów 1936. • Społeczeństwo i Wojsko Polskie wobec zagrożenia wojennego 1939. Polska i jej armia 1935–1939, oprac. Andrzej Wojciechowski, Warszawa 2009.

296 297 • Srokowski Konstanty, N.K.N. Zarys historji Naczelnego Komitetu Narodo- wego, Kraków 1923. • Stanisław Kot – uczony i polityk. Pokłosie sesji naukowej, red. Alina Fito- wa, Kraków 2001. • Stankiewicz Witold, Konflikty społeczne na wsi polskiej 1918–1920, War- szawa 1963. • Stapiński Jan, Pamiętnik, Warszawa 1958. • Stawecki Piotr, Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1997. • Stinia Maria, Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2004. • Streit Leon, Wspomnienia o służbie zdrowia w Legionach Polskich, War- szawa 1936. • Strzecha rodzinna, cz. III, Książka do czytania i ćwiczeń, ułożył B. T. Wo- calewski, Łódź 1917. • Strzelecki Władysław, Bezpieczeństwo na ziemiach Polski. Od kmiecia grodowego do granatowej armii, Warszawa 1934. • Sudoł Tomasz, Działania militarne nad dolnym Sanem i Tanwią 1914 roku – region niżański, Rzeszów 2015. • Szal Adam bp, Duchowieństwo diecezji przemyskiej o. ł. w latach 1918– 1939, Przemyśl 2005. • Szatsznajder Jan, Drogi do Polski, Wrocław 1991. • Szczepaniec Bronisława, Służba Ojczyźnie nowosądeckich harcerek i harcerzy, Nowy Sącz 1992. • Szczepański Stanisław, Z dziejów ruchu ludowego w Polsce. Wspomnienia, przeżycia i fakty, Kraków 1924. • Szetelnicki Wacław, Zapomniany lwowski bohater ks. Stanisław Frankl, Sandomierz 2001. • Szklarska-Lohmanowa Alina, Polsko-Czechosłowackie stosunki dyplomatyczne w latach 1918-1925, Wrocław 1967. • Szkoła przy zasłoniętych oknach. Z dziejów szkolnictwa w czasach okupacji hitlerowskiej na terenie dzisiejszego województwa tarnobrzeskiego, red. Andrzej Meissner, Rzeszów 1992.

296 297 • Szocki Józef, Księgozbiory domowe inteligencji i ziemian w Galicji w XIX i na początku XX w., Kraków 1992. • Szocki Józef, Księgozbiory domowe w Galicji wschodniej (1772–1918), Kraków 2001. • Szpilka Stanisław, Analiza warunków wyłączania zwarć w sieciach gór- niczych w zależności od rodzaju zabezpieczeń i ich wpływ na zasięg oraz przekrój linii kablowych, Katowice 1969. • Szpilka Stanisław, Komparatory statyczne w technice zabezpieczeń elektroenergetycznych, Katowice 1973. • Śmiałowski Eustachy, Wojciech Bartos Głowacki. Rolnik-bohater, Kraków 1904. • Tarnobrzeg. Dzieje miasta 1593–1939, red. Feliks Kiryk, Tarnobrzeg 2005. • Tarnobrzeskie ulice, opr. Anna Świderek, Tarnobrzeg 2012. • Tarnobrzeskie wspomnienia gimnazjalne, red. Jerzy Kozioł, Tarnobrzeg 2009. • Tomiczek Henryk, Zarudzki Miron, Jeniecka konspiracja wojskowa w oflagu IIC Woldenberg, Poznań 1989. • Totoń Anna, Sądeczanie znani i nieznani. Katalog wystawy, Nowy Sącz 2012. • Trzy lata działalności K. B. K. Sprawozdanie Książęcego Biskupiego Komi- tetu Pomocy dla dotkniętych klęską wojny za lata 1915–1917, Kraków 1918. • Tucholski Jędrzej, Mord w Katyniu, Warszawa 1991. • Tutorski Oleg, Amatorskie nadajniki i odbiorniki krótkofalowe, tłumaczył Mieczysław Wargalla, Warszawa 1965. • Unici w poezji polskiej. Antologia, wyb. Szczepan Kaliński, Biała Podlaska 2011. • W obronie „Ogniem i mieczem”. Polemiki z Olgierdem Górką, oprac. Hali- na Kosętka, Kraków 2006. • W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, red. Wacław Chocianowicz, Londyn 1969. • Wargalla Mieczysław, Bezpieczeństwo i higiena pracy w praktyce amatorskiej, Warszawa 1955. • Wargalla Mieczysław, Młody radioamator, Warszawa 1965.

298 299 • Wczoraj, dziś i jutro tarnobrzeskiej oświaty, red. Maria Pałkus, Żermentyna Bartosiewicz, Tarnobrzeg 2014. • Wesołowski Zdzisław, Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992. • Wiącek Wojciech, Rok 1831–1931. Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w powiecie Tarnobrzeskim, Machów 1931. • Wiącek Wojciech, Sodoma i Gomora czyli dzieje karczmy w jednej wsi, przedmowa Ferdynand Kuraś, Tarnobrzeg 1923. • Witkowski Stefan, Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. 23 pułk piechoty, Warszawa 1928. • Witos Wincenty, Moja tułaczka 1933-1939, Warszawa 1967. • Witos Wincenty, Moja tułaczka w Czechosłowacji, Warszawa 1995. • Witos Wincenty, Moje wspomnienia, Warszawa 1998. • Wosiek Maria, Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, Wrocław 1975. • Wschodzącym zorzom. Poezya polska w latach wojny, zebrał Roman Her- micz, Mikołów [ok. 1920]. • Wspomnienia polskich uchodźców na Węgrzech w latach 1939–1945, red. Jan Stolarski, Warszawa 1999. • Wybór pisarzy ludowych, cz. 1, Pamiętnikarze i publicyści, oprac. Stanisław Pigoń, Wrocław 1947. • Wybór pisarzy ludowych, cz. 2, Poeci i gawędziarze, oprac. Stanisław Pi- goń, Wrocław 1948. • Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego – ofiary II wojny światowej (1939–1945), red. Józef Pietruszy, Anna Wyszyńska, Kraków 1996. • Wzięli diabli pana. Antologia poezji walczącej o postęp i wyzwolenie społecz- ne 1543–1953, oprac. Stanisław Czernik, Julian Przyboś, Warszawa 1955. • Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919–1967, oprac. Julian Sulima-Samujłło, Kraków 1970. • Z zagadnień teorii i praktyki bibliotekarskiej. Studia poświęcone pamięci Józefa Grycza, Wrocław 1961. • Zajączkowski Marek, Wielkopolskie oddziały wojsk łączności 1919–1939, Poznań 2015.

298 299 • Zarys dziejów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tarnobrzegu, oprac. Stani- sława Mazur, Tarnobrzeg 2006. • Zasłużeni dla oświaty rolniczej, Poznań 1985. • Zawilski Apoloniusz, Bitwy polskiego września, t. 1, Łódź 1989. • Ziemianie wobec okupacji 1939-1945, red. Michał Wenklar, Kraków 2006. • Zimieński Wiktor, Wrzesień... Oflag... Wyzwolenie..., Warszawa 1962. • Ziobro Kazimierz, Wargalla Mieczysław, Służba ruchu telekomunikacyjnego. Kurs kierowniczo-kontrolerski, Warszawa 1959. • Ziobro Kazimierz, Wargalla Mieczysław, Służba ruchu telekomunikacyjnego. Kurs podstawowy 2 stopnia, Warszawa 1959. • Zubek Julian, Wspomnienia, Warszawa 2009. • Zych Tadeusz, Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 1, Tarnobrzeg 1998. • Zych Tadeusz, Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 2, Tarnobrzeg 2001. • Zych Tadeusz, Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, t. 3, Tarnobrzeg 2008. • Zych Tadeusz, Tarnobrzeskie rody, Tarnobrzeg 2012. • Zych Tadeusz, Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa w obwodzie tarnobrzeskim 1939–1945, Tarnobrzeg 2004. • Zych Tadeusz, Tarnobrzeg pod okupacją niemiecką 1939–1944, Tarnobrzeg 2008. • Żbikowski Andrzej, Jan Karski. Bohater polskiego podziemia, Warszawa 2013. • Żbikowski Andrzej, Karski, Warszawa 2014. • Żeromski Stefan, Pisma literackie i krytyczne, t. 2, Pisma różne, Warszawa 1966. • Żychowska Maria, Harcerstwo ziemi tarnowskiej, Tarnów 1992. • 1863. Jednodniówka, Drohobycz 1913. • 1940 „Krwawa środa”, oprac. Gabriela Zubowa, Lesław Mentlewicz, Ol- kusz 1984. • 50 lat Szkoły Rolniczej w Środzie Wielkopolskiej 1920–1970, Poznań 1971. • 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie, red. Mieczysław Drobner, Aleksander Frączkiewicz, Adam Rieger, Kraków 1963.

300 301 Indeks osób

Abgarowicz Franciszek 180–181, Bernacki Ludwik 52, 56 284 Bialic Dominik 189 Adamczewski Jan 145, 284 Białkiewicz Zbigniew 222 Adamczyk Mieczysław 92, 136 Bielak Franciszek 54 Adamska Jolanta 12, 271 Bielat Andrzej O. 9, 116 Adamski Jerzy 211, 271, 284 Bielenin E. 145 Albin Janusz 54, 284 Bieniek Józef 205, 285 Anczyc Stanisław 42 Biernat Andrzej 9, 20, 78, 86, Anczyc Władysław 119, 274 95, 115, 175, 215, 231, 234–235, 239–240 Antończyk Krzysztof 9, 195, 217– 218 Bijak Dorota 46 Araszkiewicz Maria Bilczewski Józef abp 119 z d. Schreiber 214 Biliński Leon 145, 285 Armatys Małgorzata 234, 288 Binder Harald 145 Babnis Maciej 242 Bladowski Stanisław 220 Baczkowski Michał 287 Błasiak Franciszka z d. Sabat 11 Baczyński Emilian 154 Błasiak Jan 11 Bagiński Henryk 170, 284 Błasiak Jan, syn Jana 11–13 Balbus Tomasz 109, 295 Błasiak Krystyna 66, 68, 78, 98, Bandura Władysław 54–55, 284 101, 122, 137, 217, 226, 285 Bandurski Władysław 111 Błażejowski Bolesław 91 Bobrowski Emil 54 Bar Adam 125, 296 Bobrzyński Michał 145, 285 Barabasz Wiktor 242 Bochniak Adam 20 Baran Adam F. 20, 66–67, 72, 78, 91–92, 98, 101, 108, 132, 137, 185, Bochniak Cecylia z d. Szarlińska 14 222, 226–227, 284 Bochniak Jan 14–25 Baranowska-Riese Alina 59, 291 Bochniak Jan 14 Baranowski Jan 239 Bochniak Jan 20 Bartel Ryszard 170, 284 Bochniak Maria z d. Ulrych 20 Bartosiewicz Żermentyna 299 Bochniak Zofia 20 Baster Wojciech 20 Bochniewicz Helena z d. Ras 26 Bauman Benedykta Karolina S. Bochniewicz Kazimierz 26–28 134, 284 Bochniewicz Roman 26 Bełza Władysław 119, 123, 293 Bogacz Kazimierz 97, 106, 108, 285 Beneš Edward 149 Boniecki Adam 145, 285

300 301 Borcz Henryk ks. 9 Chrzanowski Ignacy 54 Borejsza Jerzy 53 Chudoba Krystyna 181 Borkowski Jan 148, 275 Chwiałkowski Marian 170, 286 Bormann Jerzy 181, 302 Ciechanowski Konrad 170, 286 Borowski Aleksander 107 Cieślik Ireneusz 206, 293 Borowy Jerzy 181, 302 Cimek Henryk 20, 145, 286 Bożek Dariusz 193 Ciosińska Irena 78 Breowicz Wojciech Byczek 122 Cumft Olgierd 161, 286 Brückner Aleksander 52, 54 Cwynar Franciszek 156 Bromowicz Roman 293 Cygan Wiktor Krzysztof 170, 286 Brudzyński Ignacy 70, 184 Cyra Adam 205, 286 Brusiłow Aleksiej 31, 87, 167 Cyrankiewicz Stanisław 242, 271 Budionny Siemion 113 Czachowski Dionizy 241 Bujak Franciszek 19, 143 Czarny Kazimierz 19 Bujwid Piotr 239, 285 Czech Józef 55, 59–60, 63, 145, Burghart Sebastian 108 197–198, 243–244, 270 Busz Adam 32 Czechowicz Hanna 43 Busz Antoni 32 Czechowicz Jan 34–35, 41, 262 Busz Antonina z d. Salczyńska Czechowicz Juliusz 36–39, 41 29, 31 Czechowicz Karol 34, 36, Busz Genowefa z d. Drozdowska 32 40–42, 43 Busz Jan 32 Czechowicz Henryka Busz Michał 29–30 z d. Kunachowicz 35 Busz Mirosława Czechowicz Kazimiera z d. Piwnikiewicz 30 z d. Szanecka 34, 36, 41, 43 Busz Władysław 31 Czechowicz Leon 40 Busz Władysław Jan 32 Czechowicz Ludwika 41 Busz Władysław, syn Władysława Czechowicz Maria 41 32 Czechowicz Maria z d. Suski 45 Busz Wojciech 29, 31 Czechowicz Maria z d. Zamorska 38 Caban Wiesław 294 Czechowicz Mieczysław 41 Cenckiewicz Sławomir 9 Czechowicz Tadeusz 41, 43–46 Cepnik Henryk 156 Czechowicz Zofia 43 Chalcarz Józef 18 Czechowski Leon 241 Chocianowicz Wacław 172, 298 Czepiel Piotr 88 Chojnacki Jan 170, 284 Czernicki Zygmunt Adam 79, 115, Chołodecki Józef Białynia 35, 41, 202, 70 242, 272, 285 Czernik Stanisław 121–122, 286, Chołoniewski Antoni 122 299

302 303 Czop Edyta 55, 286 Gałdyńska Maria z d. Somer 47 Czop-Umlauf Klara 58 Gałdyńska Róża Czyżewski Ludwik 11 z d. Polichnowska 48 Daszyński Ignacy 141 Gałdyński Ignacy 47 Datner Szymon 132, 286 Gałdyński Kazimierz 47–49 Dąbal Tomasz 17, 142 Gałęzowski Józef 36 Dąbrowski Eugeniusz 86, 92, 95, 98, Garanty Aneta 293 101, 107, 135, 137, 217, 226, 286 Gauze Jan 283 Dąbrowski Jan 146, 289 Gawełek Franciszek 122, 287 Dąbrowski Marian 170, 286 Gąsiewski Włodzimierz 152, 287 Dąbrowski Tadeusz 99, 225 Gessing Ryszard 205, 211 Dekutowski Hieronim 107 Gębarowicz Mieczysław 53, 55 Demby Stefan 124, 291 Giebułtowska Honorata Dippel Stefan 218, 286 z d. Ujejska 62 Dmowski Roman 77 Giebułtowska Olga 59 Drobner Mieczysław 60–61, Giebułtowska Stefania 289, 300 z d. Boratyńska 50, 58, 63 Duda Gertruda 222, 269 Giebułtowski Kazimierz 50–57, 63, 284, 288–289, 292 Dudek Janina z d. Busz 32 Giebułtowski Stanisław 58–61, 63 Dunin-Borkowski Jerzy 145, 286 Giebułtowski Stefan 63 Dunin-Wąsowicz Krzysztof 122, 145, 273, 286 Giebułtowski Teofil 50, 58, 62–64 Dutkiewicz Józef 273 Giebułtowski Wincenty 62 Dziechciarz Olgierd 206, 293 Gil Antoni 67 Dziemska Zofia 122 Gil Franciszek 67 Eckstein Leib 70, 184 Gil Grzegorz 65–66, 67 Estreicher Karol 51–52, 156, Gil Jadwiga z d. Sokół 65 189, 287 Gil Jan 67 Eustachiewicz Lesław 156, 287 Gil Józef 65, 67–68 Fedorowicz Kazimierz 17 Gil Julian 67 Feldman Wilhelm 122, 156, 287 Gil Kazimierz 67 Filar Alfons 211, 287 Gil Petronela z d. Mróz 65, 67 Fitowa Alina 297 Giller Agaton 250, 274 Flach Józef 156, 287 Glienke Franz 227, 282 Flisiak Mieczysław 239 Gliński Jan 48, 152, 287 Frączkiewicz Aleksander 61, 300 Głąbiński Stanisław 145, 287 Freyer Alfred 164 Głowacki Bartosz 123, 144 von Fritz Freund 145, 287 Głowacki Dominik 107–108 Gałdyńska Lucyna 48

302 303 Golas Władysława Hnat Franciszek 84–86 z d. Niezabitowska 175 Hnat Jan 84 Gołuchowski Adam 119 Hnat Maria 86 Gołuchowski Agenor 133 Hnat Rozalia z d. Tyniec 84 Gońska Stefania 79 Hnat Stanisław 86 Gostwicki Adam 253 Hnat Stanisława z d. Słomka 86 Gostwicki Zygmunt 163, 2253 Hock Jan Nepomucen 58 Goszczyński Seweryn 54, 249, Horodyński Zbigniew 233 251, 276 Hryniewicz Janusz 205 Górski Artur 145, 287 Hupka Jan 55, 288 Górski J. 58 Hyjek Andrzej 100 Grabowski Tadeusz 120 Hyjek Halina z d. Bielecka 91 Graedener Hermann 58 Hyjek Janina z d. Oko 100 Gretzyngier Robert 161, 287 Hyjek Julian 87–88 Grodziska Katarzyna 170, 287 Hyjek Katarzyna Gruszczyński Włodzimierz 92, 98, z d. Wilczyńska 87, 93 101, 137, 287 Hyjek Roman 89–92, 95 Gryglewska Aniela z d. Miski 71 Hyjek Stanisław 89, 93–95, 96, 99 Gryglewska Felicja z Wodzińska 69 Hyjek Waleria z d. Wiącek 89, 94, Gryglewska Kazimiera 71 96, 99 Gryglewska Zofia 71 Hyjek Władysław 94, 96–98 Gryglewska Zofia Hyjek Wojciech 87, 93 z d. Marynowska 71 Hyjek Wojciech, syn Zygmunta 100 Gryglewski Józef 69 Hyjek Zygmunt 95, 99–101 Gryglewski Mieczysław 71 Ignatowska Zofia z d. Kuraś 121 Gryglewski Władysław 69–74, Iwaszkiewicz Józef 21 184–185, 196 Iżewska Antonina z d. Rawska 102 Gunia Jan 75 Iżewska Maria z d. Włodarska 103 Gunia Paulina z d. Frydlewicz 75 Iżewski Bolesław 102–104 Gunia Tomasz ks. 20, 75–83, Iżewski Stanisław 103 115, 288 Iżewski Wincenty 102 Gwiżdż Feliks 122 Jacek Henryk 122, 288 Hampel Józef 21, 79, 108 Jagoszewska Jadwiga Hartleb Kazimierz 148, 274 z d. Strońska 108 Hartmann Edmund 139 Jagoszewski Jerzy 108 Hellmann Tobiasz 70, 184 Jagoszewska Maria z d. From 105 Hellmesberger Józef 58 Jagoszewski Adam 105–110, 262 Hermicz Roman 124, 299 Jagoszewski Marian 105 Hnat Andrzej 86 Jajko Teresa 234, 288

304 305 Jakubowski Józef 26 Knot Antoni 287 Jała Piotr 234 Kochanowski Jan 53, 55, 121, 288 Jałowy Józef ks. 79 Kocjan Krzysztof 206, 293 Janas Aleksandra 122, 288 Kolasiński Jan 196 Janelli Marian 79, 270 Kolasiński Zygmunt 119–120, Janicki Klemens 54-55 122–123, 289 Janiewski Bruno O. 111–116 Komorowski Krzysztof 170, 285 Jantek z Bugaja zob. Antoni Konczyński Tadeusz 156 Kucharczyk Koniński Karol 123, 288 Jaroszowa A. 153 Konopka Stanisław 49, 152, 275 Jarowiecki Jerzy 146, 288 Konopnicka Maria 54 Jasieński Stanisław 155 Kopia Henryk 79–80, 270 Jasiński Władysław 85, 94, Korczak Mieczysław 92, 95, 98, 96–97, 217 101, 137, 288 Jeleniewska-Ślesińska Jadwiga 273 Korpak Janusz 211 Jeziorański Antoni 241 Korpała Józef 55 Juraniec-Jurewicz Adam 229, 231 Kosętka Halina 149, 298 Juraniec-Jurewicz Marta 229 Kosior Marian 9, 107, 110 Jurga Tadeusz 171, 288 Kosmowska Irena 177 Kacnelson Dora 55, 288 Kossowski Stanisław 55 Kaczmarski Krzysztof 79, 288 Kot Stanisław 51, 56–57, 297 Kaczyński Lech 103, 214, 247 Kotliński Tomasz J. 198 Kaliński Szczepan 124, 298 Kowalski Paweł 107 Kamieńska Anna 122, 288 Kowalski Ryszard 181 Kamocki Stanisław 36 Kozačuk Taisiia Iukhymivna Kandzior-Zug Anna 60 54–55, 284 Kapuściński Józef 122, 288 Kozielewski Jan zob. Karski Jan Karski Jan 208, 210–212, 288, 300 Koziński Zbigniew 55, 273 Kasiarz Anna 122 Kozioł Jerzy 298 Kasprowicz Jan 119–120, 124, 154, Kozłowski Eligiusz 242, 250, 156, 289 262, 283 Kasprzyk-Machta Joanna 55 Kraczkiewicz Marian 28, 86 Kattner Antoni 153 Krajewski Michał 80, 289 Kędzior Andrzej 19–22 Krasicki Ignacy 53, 55, 289 Kętrzyński Wojciech 119 Krawczak Tadeusz 12, 271 Kirkiczenko Jerzy 28, 86 Krechowiecki Adam 155–156 Kiryk Feliks 298 Krężel Janusz 137, 171 Klimek Józef 133 Kroll Bohdan 146, 289 Knapik Józef 63, 271 Królikiewicz Tadeusz 170, 284

304 305 Królikowski Bohdan 171, 289 Kuraś Maria 134 Kruczała Krystyna 222, 269 Kuraś Maria z d. Bajcer 130 Kryska-Karski Tadeusz 13, 152, 271 Kuraś Maria z d. Motyka 117, 128 Krzeczkowski Konstanty 51, 55, 289 Kuraś Maria z d. Szczepkowska 131 Krzehlik Helena Kuraś Marianna 134 z d. Niezabitowska 175 Kuraś Michał 128 Krzemiński Jerzy 123, 129, 134, 202 Kuraś Michał 134 Krzycki Andrzej 54 Kuraś Roman 131 Krzysztofiński Mariusz 109 Kuraś Stanisław 135–137 Kubicki Paweł bp 250, 289 Kuraś Stanisław 121 Kubik Tadeusz 211 Kuraś Stanisław 134 Kucharczyk Antoni 121–122, 288 Kuraś Stanisław 134 Kucharski Władysław 293 Kuraś Tekla z d. Kondeusz 133 Kucianka Jadwiga 124 Kuraś Walenty 128 Kujawa Hubert Kazimierz 161, 286 Kuraś Walenty 133 Kuraś Agnieszka z d. Goleń 134 Kuraś Wincenty 128 Kuraś Agnieszka z d. Zioło 117, 127, 134 Kuraś Władysław 128 Kuraś Bronisława 121 Kuraś Zofia z d. Klimek 135 Kuraś Ferdynand 117–126, Kuropieska Józef 132, 289 128, 263, 288–289, 299 Kurowski Adam 170, 284 Kuraś Franciszek 128 Kurpierz Tomasz 21, 146, 290 Kuraś Franciszek 130 Kuryłło Ludwik 119 Kuraś Franciszek 134 Kwieciński Lucjan 153 Kuraś Gertruda z d. Wryk 121 Kydryński Juliusz 218, 290 Kuraś Jacenty 128 Langer Antoni 58 Kuraś Jacenty 134 Langiewicz Marian 249 Kuraś Jan 117, 127–129, 134 Lasocka Felicja z d. Wołowska 138 Kuraś Jan 130–132 Lasocka Zofia z d. Szemelowska 145 Kuraś Jan Kanty 128 Lasocki Bronisław 138 Kuraś Józefa 134 Lasocki Zygmunt 16–17, 138–149, Kuraś Józefa Gertruda 134 261, 290 Kuraś Katarzyna 134 Latkowska-Rudzińska Helena Kuraś Katarzyna 124 211, 290 Kuraś Ludwik 135 Legadi 153–154 Kuraś Łukasz 117, 121, 133–134 Lehnert Seweryn 234, 277 Kuraś Maciej 131 Leo Juliusz 119 Kuraś Maria 121 Leon XIII 242 Kuraś Maria 121 Leśniak Augustyn 206, 212, 291

306 307 Leśniak Jerzy 205–206, 211–212, Mattausch Maria 285, 291 z d. Helter 156 Lilien Olga 179 Matusiak Szymon 119 Linde Mieczysław 113 Matusiak Wojciech 161, 287 Linkowski Adolf 154 Matuszczyk Aleksandra 152, 287 Lis-Kula Leopold 167, 169 Matwijów Maciej 55–56, 291–292 Litwin-Lewandowska Dorota Mayer Anna 38, 292 147, 291 Mazan Barbara 39, 191, 283 Łaszczewski Tadeusz 109 Mazgaj Marian S. 137, 292 Łazuga Waldemar 147, 291 Mazur Grzegorz 212, 292 Łącki Benedykt 21 Mazur Stanisława 66, 68, 78, Łempicki Stanisław 55 98, 101, 122, 137, 176, 217, Łoza Stanisław 171, 291 226, 285, 300 Łożański Jan 212, 291 Mazurek Jerzy 147, 292 Łuczak Wacław 181 Medoń-Wosz Anita 56 Meissner Andrzej 92, 98, 110, 297 Łukasiak Jan 13, 291 Mentlewicz Lesław 206, 300 Łukomski Grzegorz 171, 273 Michalewicz Jerzy 35, 38, 269 Łysiak-Kosowska Lucyna 21, 80, 115, 124, 202, 291 Michalik Elżbieta 147 Maciąg Kasper 232 Michalik Jan 175 Madej Leonard 106, 108, 262 Michalski Stanisław 181, 292, 294 Madejczyk Jan 147, 291 Mickiewicz Adam 53, 56, 154 Majchrowski Jacek 290 Mierzwa Janusz 147, 292 Malinowska Elżbieta Mikoś Anna z d. Pilch 151 z d. Sosnowska 158–161 Malinowska Wiktoria Mikoś Karol 158 z d. Drzewińska 150 Mikoś Włodzimierz 158–161 Malinowski Edmund 150–152 Mikulski Stefan 55, 60, 63–64, 271 Malinowski Michał 150 Milarska Zofia 172 Marczak Michał 21, 66, 68, 80, Milarski Tadeusz 9, 165, 172, 176 145, 156, 259, 291 Miłosz Czesław 147, 292 Markiewicz Stanisław 99, 225 Mirecki Kazimierz 80, 292 Markowski Mieczysław B. 294 Mirek Stanisław 125 Markowski Stanisław 239, 291 Misiuk Andrzej 104, 215, 248, 273 Marmon Wacław 147, 291 Młyńska Janina Matakiewicz Maksymilian 22, 42, z d. Czechowicz 45 274 Monastyrski Antoni bp 200 Matejko Jan 54 Mondral Camilla 212, 292 Mattausch Karol 153–157, 291 Moraczewski Jędrzej 142

306 307 Morawski Marian ks. 188 Odyniec Antoni 153 Moszyński Adam 13, 104, 152, 273 Okoń Eugeniusz ks. 17, 142 Mościcki Ignacy 18 Olczak Mariusz 12, 271 Mroczka Ludwik 21, 147, 292 Olszewicz Wacław 56 Muszyńska Jadwiga 294 Onisk Alicja 28 Muszyński Adam 51 Onisk Zbigniew 28 Myczkowska Ewa Orzeszkowa Eliza 54 z d. Schreiber 214 Ostasz Grzegorz 92, 109, 293 Myrek Karol 229 Ostrowski Jerzy 125, 293 Myśliński Jerzy 125 Paderewski Ignacy 142 Myśliwiec Bogdan 21, 28, 80, 292 Pajączkowski Franciszek 56, Nałęcz-Kalitowski Teodor 154 157, 293 Nawrocki Zbigniew 109, 292, 295 Pająk Jerzy Z. 165, 275 Nedbal-Wilkowa Romana 80 Pałac 18, 174 Niedźwiedź Jakub 56 Pałkus Maria 299 Niemczyk Maksymilian 160 Pankiewicz Józef 36–37 Niewiadomski Donat 122 Pankowski Adam 148 Niezabitowska Adamina Pawlas Eugeniusz 171, 293 z d. Dobrodzicka 175 Pawlas Janina 26 Niezabitowska Albina Pawlikowski Tadeusz 154 z d. Książek 173 Pawłowski Piotr 9 Niezabitowska Ernestyna z d. Freyer 164 Pazyra Stanisław 218, 293 Niezabitowska Jadwiga Paź Michał 179, 182 z d. Przybylska 162, 166, 175 Pelczar Józef Sebastian bp 75 Niezabitowska Phyllis 170 Pelczar Roman 125 Niezabitowska Zofia Perzyński Jan 120 z d. Kopecka 170 Piasecka Józefa 153 Niezabitowski Czesław 93, Piątek Jan 79, 270 162–165 Piech Stanisław 189, 293 Niezabitowski Feliks 173 Piechal Marian 66, 68, 293 Niezabitowski Tadeusz 166–172, 175 Pieczonka Marek 56 Niezabitowski Walerian 162, 166, Pietruszy Józef 206, 299 173–175 Pietrzak Józef 250, 273, 293 Niżankowska Krystyna Pietrzyk Zdzisław 55 z d. Niezabitowska 164 Piętak Stanisław 124–125, 289 Nowak Janusz Tadeusz 21, 80, 308 Pigoń Stanisław 52, 56, 121, Nowolecki Aleksander 72, 273 125–126, 143, 293, 299 Ochęduszko Tadeusz 38, 293 Pihan-Kijas Alicja 49, 274

308 309 Piłsudski Józef 18, 112, 142, 174 Rataj Maciej 147, 295 Piper Franciszek 218, 226, 272 Rawska Katarzyna Płaszczyca Stefan O. 72, 147 z d. Komada 187 Podgórski Tomasz 39, 191, 283 Rawski Grzegorz 187 Polak Bogusław 132, 171, 273 Rawski Józef 22, 72, 80, 125, 129, 147, 165, 171, 295 Połowicz Emilia z d. Hruza 177 Rawski Paweł ks. 187–191, Połowicz Jerzy 9, 181, 183 275, 295 Połowicz Maria 181 Rawski Wojciech 22, 72, 80, Połowicz Marian Stanisław 125, 129, 147, 295 177–183, 284, Rączkowski Józef 148, 295 Połowicz Michał 177 Reben Anna 197 Połowicz Władysław 181 Reben Anna z d. Alter 195 Połowicz Władysława Reben Arnold 192–193, 197 z d. Musielewicz 181 Reben Cecylia Popiel Leszek 109 z d. Probstein 192, 194, 197 Porwit Marian 171, 294 Reben Chaim 196 Potocki Andrzej 139 Reben Emil 194–195, 197 Prarat Waldemar 22, 295 Reben Felicja 197 Preissner Alojzy 147 Reben Henryk 197 Prottung Adolf 70, 184–186 Reben Henryka 197 Prottung Fryderyk 184 Reben Wilhelm 192, 194, 196–199 Prottung Karolina Reczek Kazimierz 109 z d. Kanne 184 Rehorowska Maria 80, 295 Prottung Leopoldyna z d. Frippel 185 Reifer Adolf 70, 184 Przeniosło Marek 22, 147, Reiss Józef 61, 243, 295 165, 275, 294–295 Rey Mikołaj 148, 295 Przyboś Julian 299 Rieger Adam 61, 300 Przybylski Tadeusz 60, 289, 295 Robuta Kamil 35, 244 Przybysz Kazimierz 147, 295 Roja Bolesław 141 Przybyszewska Alicja 157, 295 Rojek Wojciech 212, 292 Puzyna Jan abp 188 Rola Henryk 250, 295 Raczyński 231 Romeyko Marian 171, 295 Raczyński Wacław 107–108, 262 Rosiak Wojciech 165 Radlińska Helena 51, 56, 295 Rostworowski Stanisław 148, 295 Radomski Michał 18, 76, 174 Roś Stefan 107 Rakowski Bolesław 227 Rozwadowski Jan 50 Raszewski Kazimierz 113 Rozwadowski Tadeusz 141 Raszewski Zbigniew 157, 296 Rożdżyński Aleksander 160

308 309 Rożdżyński Włodzimierz 9, 161 Schreiber Stanisław 214 Rómmel Juliusz 171 Schreiber Wilhelm 213–215 Różański Adam 22 Sempołowska Stefania 177 Rudnicka Rozalia Serafiński Alojzy O. 17, 76 z d. Łazowska 200 Sęk Karol 165, 171 Rudnicki Antoni 200 Sękowski Paweł 148, 296 Rudnicki Feliks ks. 200–203 Siatrak Dominik 126 Rudzisz Kazimierz 28 Sierant Piotr 98, 101, 218 Ruszała Kamil 148, 287 Sikorski Władysław 168 Rutowska Maria 49, 296 Simon Ludwik 157, 296 Rutyna Tadeusz 129, 134, Sinko Tadeusz 51 190, 202, 296 Sioma Marek 148 Rybotycka Zofia Skarbek Aleksander 141 z d. Wargala 234 Skrzetuski Jan 144 Rychlewska Maria 222, 269 Skrzyńska-Pławińska Maria 275 Rychling Wincenty 58 Skrzyński Aleksander 149 Rychter Józef 153 Skrzypczak Jerzy 28, 152, 171, Rydel Lucjan 119, 125 272, 296 Rydz Robert 119 Skrzypiec Halina 222, 269 Rymar Stanisław 120 Skubacz Urszula 222, 269 Rysiówna Zofia 210, 212 Słomka Jan 19, 22, 66, 68, Ryś Bartosz 212 71–72, 80, 116, 119, 129, 140, Ryś Bronisław 204–206 202, 218, 251, 296 Ryś Helena z d. Malinowska Słomka Jan młodszy 118, 125 204, 207 Słomka Stanisław 80 Ryś Jacek 211 Słomkowski Franciszek 154 Ryś Jadwiga z d. Polita 211 Smoczyński Wincenty ks. 243, 296 Ryś Józef 204, 207 Smolarz Teodor Ryś Lesław 211 zob. Nałęcz-Kalitowski Teodor Ryś Zbigniew 207–212, 296 Sobiński Stanisław 19, 114 Ryżewski Wacław 13 Socha Skarbimir 109, 296 Saloni Aleksander 58 Sokulski Justyn 56 Sarna Józef 99, 224 Solarska Agnieszka 88 Sarnek Stanisław 163 Solecki Kazimierz 189 Schreiber Bronisława Solecki Łukasz bp 187 z d. Urbanek 213 Solski Ludwik 154 Schreiber Helena Sosnkowski Kazimierz 179 z d. Rawicz-Szydłowska 214 Spiss Tadeusz 22, 165, 296 Schreiber Jan 213 Sroczyński 97

310 311 Stachoń Anetta 125 Szeptycki Stanisław 113 Stachula Bogusław 9 Szetelnicki Wacław 116, 297 Stadnik Janina 198 Szewczyk Henryk 205, 211, 285 Staff Leopold 119 Szewera Tadeusz 92, 98, 137 Stankiewicz Michał 125 Szewerniak Barbara 28 Stankiewicz Witold 24, 148, Szklarska-Lohmanowa Alina 165, 297 149, 297 Stapiński Jan 148 Szocki Józef 57, 298 Starnawski Jerzy 57 Szołtysik Wiesława Stawecki Piotr 172, 297 z d. Malinowska 151 Stępak Sławomir 24, 28, 30, 33, 39, Szpilka Alicja z d. Jurkiewicz 222 57, 61, 64, 66, 68, 73, 82, 95, 104, Szpilka Ewa 222 109, 116, 129, 134, 157, 176, 193, Szpilka Jakobina 199, 218, 234, 244, 251, 254 z d. Kaczkowska 216 Stępowski Marian 56, 273 Szpilka Jerzy 222 Stinia Maria 190, 297 Szpilka Kazimierz 216–218, 219 Stojałowski Stanisław ks. 201 Szpilka Kazimierz, syn Kazimierza Stolarski Jan 299 217 Stopka Krzysztof 54, 72, 152, Szpilka Maciej 216 189, 193, 195, 197, 269 Szpilka Stanisław 217, 219–223, Streit Leon 165, 297 298 Struś Tadeusz 90, 136 Szpilka Wanda z d. Pokorny 217, 219 Strzelecka Irena 218, 226, 272 Szpilka Zofia z d. Kula 222 Strzelecki Władysław 104, 215, 297 Szpilka Zygmunt 217, 224–227 Strzemiński Janusz 223 Szylar Anna 74 Suchcitz Andrzej 9, 171, 273 Szymański Wacław 125 Sudoł Tomasz 9 Ścibor-Rylski Władysław 24, 82, Sudoł Tomasz 148, 297 175, 274 Sulima Roch 125 Ścięgosz Urszula 212 Sulima-Samujłło Julian 46, 299 Ślesiński Władysław 273 Surdej Mirosław 109 Śmiałowski Eustachy 123, 298 Surowiecki Antoni 18, 139 Śmiechowski Józef 241 Szal Adam bp 82, 203, 297 Świderek Anna 126, 298 Szatkowski Jan 130 Świętochowski Aleksander 177 Szatsznajder Jan 212, 297 Świstak Zdzisław 189, 191, 287, 296 Szawłowska Maria 57 Tabiński Jan 201 Szczepaniec Bronisława 212, 297 Tadeusiewicz Hanna 218, 320 Szczepanowski Stanisław 14 Tarnawska Janina Szczepański Stanisław 125, 297 z d. Niezabitowska 164

310 311 Tarnowski Jan 133 Watracz Tomasz 30, 33 Tarnowski Stanisław 50, 118, 127 Wawrzycka Kunegunda Tarnowski Zdzisław 118, 192, 245 z d. Chmielowska 241 Tetmajer Włodzimierz 141 Wawrzycki Wawrzyniec 241 Tęczner Ferdynand 70, 184 Wawrzycki Wincenty 241–244 Thugutt Stanisław 142 Weiss Wojciech 36 Tłuczek Ewa B. 57 Wenklar Michał 149, 300 Tomiczek Henryk 132, 298 Wesołowski Zdzisław 172, 212, 299 Totoń Anna 206, 212, 298 Węgrzyn Józef 154 Treicher Irena 218, 296 Wiącek Józef 89, 136 Trojnar Józef 107 Wiącek Wojciech 25, 83, 116, 126–127, 129, 149, 176, 283, 299 Tucholski Jędrzej 13, 104, 152, 215, 248, 298 Wieczorek Zygmunt 160 Tutorski Oleg 238–239, 298 Wierzyński Kazimierz 118–119 Uchański Bogusław 9, 28, 30, 33, Wilczek Mariola 222, 269 35, 39, 46, 66, 68, 74, 101, 132, Wilkowicz Wiktor 239, 285 223, 235, 240, 254 Winiarski 155 Ulmer Narcyz 73–74, 186, 1 Wirstlein Hieronim 118, 126 98–199, 282 Wiśniewska Teodozja Ungar Maksymilian 48, 269 z d. Bilska 245 Waligórski Aleksander 241 Wiśniewski Wincenty 245 Waniek Eugeniusz 39, 283 Wiśniewski Władysław 245–246 Wargala Andrzej 230 Witkowski Stefan 172, 299 Wargala Anna z d. Kowalczyk 230 Witos Wincenty 143–144, 147, Wargala Józef 228–231, 234 149, 299 Wargala Józef 232 Wocalewski Bolesław 124, 297 Wargala Maria z d. Matejka 228, Wojciechowski Aleksander 38, 294, 234, 236 296 Wargala Melania 234 Wojciechowski Andrzej 172 Wargala Michał 228, 232–235, 236 Wojciechowski Stanisław 142 Wargala Otylia 234 Wojnar Kasper 126 Wargala Stefania 234 Wojtas Andrzej 147, 295 Wargala Tekla z d. Fedorowicz 232 Wolski Stanisław 160 Wargalla Halina z d. Fried 239 Wosiek Maria 157, 299 Wargalla Marian 239 Woźniakowski Piotr 153 Wargalla Mieczysław 234, Wójcik Waldemar 9, 161, 287 236–240, 285, 298, 300 Wójcikowska Ewa 248 Wasylewski Stanisław 157 Wójcikowska Ewa z d. Majka 247 Watracz Krzysztof 4, 9 Wójcikowska Stanisława 248

312 313 Wójcikowska Teresa 248 Zgórniak Marian 212, 292 Wójcikowski Jan 247 Zielecki Alojzy 30, 33, 83, 88, Wójcikowski Michał 247–248 95, 116, 165, 172, 203, 246 Wróblewski Andrzej 39 Zieliński Józef 161, 287 Wróblewski Witold Stefan 132 Zimieński Wiktor 132, 300 Wrześniak Antoni O. 249–251 Ziobro Kazimierz 240, 300 Wyka Kazimierz 122, 292 Ziołecka Aleksandra 181, 284 Wyszyńska Anna 206, 299 Zubek Julian 212, 300 Zagórski Andrzej 110 Zubowa Gabriela 206, 300 Zając Renata M. 57 Zych Tadeusz 25, 28, 83, 86, 92, Zajączkowski Marek 240, 299 95, 98, 101, 110, 218, 227, 272, Zajedlewska Celestyna 274, 286, 300 z d. Babirecka 252 Zyndram-Kościałkowski Marian Zajedlewska Maria 143 z d. Denker 253 Żak Czesław 9 Zajedlewski Justyn 252 Żalplachta Jan 241 Zajedlewski Ludwik 252–254 Żbikowski Andrzej 212, 300 Zarudzki Miron 132, 298 Żeromski Stefan 121, 124, 126, Zatorska Julia z d. Kuraś 121 128, 134, 289, 300 Zawilski Apoloniusz 172, 300 Żychowska Maria 206, 300 Zelwerowicz Aleksander 154 Żywociński Karol 130

Kursywą oznaczono autorów opracowań.

312 313 315 Indeks miejscowości

Amsterdam 194 Buczacz 102 Andijk 160–161 Budapeszt 209 Archangielsk 159 Bustyhaza 87 Auschwitz 194–195, 197, 216–218, Bydgoszcz 32, 48, 230 224–225, 261 Bylice 200 Baranowicze 31, 167 Bytom 120 Baranów Sandomierski 27, 88, 142, 163, 166, 232 Charków 151 Barcice 208 Chebzie 44 Basownica 84 Chełm 12, 85, 118, 128, 151, 168 Batowice 222 Chmielów 90–91, 162, 224 Beniowa 208 Chorzów 37, 44, 151 Bereza Kartuska 112 Chromówka 118, 128 Bergen 160–161 Cieszyn 207 Berlin 47 Ciężkowice 36 Białystok 130 Ciszyca 11 Bielszowice 151 Czeremoszno 228 Biłgoraj 163, 177 Czerniowce 84 Birkenhead 204 Czerwony Bór 130 Blackpool 159 Częstochowa 100, 112 Bochnia 50, 58, 62, 119, 196 Czortków 184 Bohorodczany 114 Derkacze 151 Borne Sulimowo 230 Dębica 85, 93 Borszczów 184 Dęblin 87 Bramcote 159 Dobczyce 36 Bratysława 209 Dobiegniew 130 Brema 159–160 Brno 138 Dobromil 200 Brodnica 169 Dołżyca 208 Brody 32, 113 Domacyny 87, 93 Brody 178 Dorpat 47 Brześć n. Bugiem 32, 103 Drohobycz 119, 188, 200 Brzeżany 84 Dublany 177 Brzostowica Murowana 168 Dubno 159 Brzostowice 168 Dukszty 168 Brzozów 200–201 Dyneburg 167

315 Dzików 19, 36, 65, 67, 69, 86, Joda 167 89, 96, 99, 119–120, 127, 150, Kamionka Strumiłowa 85 192, 201, 207, 247, 250 Karakub 159 Feldbach 213 Karwina 120 Fordon 230 Katowice 151, 220–221, 230 Furmany 201 Katyń 12 Gawłuszowice 15 Kazimierz n. Wisłą 27 Gdańsk 230 Kazimierz 241–242 Gdeszyn 120–121 Kępa 117, 133 Gdów 69, 71 Kęty 162, 246 Gerlitz 230 Kielce 93, 163, 245 Gidle 114, 249 Kijów 159 Glasgow 159 Kirkham 159 Golcowa 200 Kirlibaba 29 Gorzyce 17 Kleczanów 97 Greifswald 47 Klimontów 100, 135, 225, 246 Grębów 15 Kłobuck 249 Grodzisk Dolny 14 Kobylanka 241 Grodzisko 200 Kołomyja 102, 119, 184 Gross Born zob. Borne Sulimowo Komańcza 208 Gródek Jagielloński 179 Komorowo 130 Grudziądz 169 Konary 166 Grybów 252 Konin 178 Grzybów 136 Koprzywnica 12, 90, 97, 136 Gusen 205 Korosteń 113 Gwoździec 184 Kosina 200 Hadamar 169 Kostiuchnówka 31, 87, 167 Hamburg 225 Kotłas 159 Hrubieszów 120, 177 Kowel 94 Huta Krzeszowska 241 Kozielsk 12 Ingolstadt 169 Kozienice 163 Inowłódz 230 Koźma 159 Jägendorf 84 Kraków 16–17, 26–27, 34–37, Jakubowice 245 41, 43–45, 50, 52, 58–59, 62–63, Jamnica 15 70, 88, 93, 100, 107–108, 100–113, Jamno 168 118–119, 121, 127, 140–144, 150, 154, 162, 166, 173, 187–188, Jarosław 14, 78, 158, 173, 250 192, 194, 196–197, 201, 205, Jasło 187–188 209, 213, 217, 219, 220–222, 230, Jastków 31, 167 241–242, 252

316 317 Krawce 15 Machów 127, 241 Krosno 188 Majdan Kolbuszowski Krościenko 36 zob. Majdan Królewski Krotoszyn 178 Majdan Królewski 163 Królewska Huta zob. Chorzów Majdanek 131 Krynica 62 Marcinkowice 162 Krynki 168 Mauthausen 204–205 Kryspinów 44 Medenica 200 Krzywopłoty 162, 246 Miechocin 29–30, 32, 65, 67, 71, 156, 185, 201, 233, 242, 253 Kukle 31, 167 Miednoje 103, 214, 247 Lackie Małe 111 Mielec 11, 19, 26, 94, 97, 136, Laski 162, 166, 246 150, 166 Leśnica 208 Mikołajów 105 Leżajsk 14, 162, 166, 173, 200 Mikulice 102 Libawa 47 Mogilno 178 Ligota 151 Mokrzyszów 18–19, 77, 85, 94, 114, Limanowa 204, 207 174, 179, 214, 216, 228, 232–234 Liszki 37 Mołotków 29 Londyn 9, 34, 107, 169 Murnau 131, 169 Lubeka 225 Myślenice 100, 158 Lubin 210 Nadbrzezie 118, 201 Lublin 112, 131, 158, 169 Nadwórna 29 Lwów 14–18, 32, 34, 40–41, Nagnajów 232 52–54, 58, 70, 75, 84–85, 102, Nałęczów 87 105, 111, 113–114, 119, 133, 138, Neubrandenburg 230 141–143, 145, 150–151, 153–155, 158–159, 162–163, 167, 169, 174, Neuengamme 225 177–179, 189, 196, 213–214, Neustadt in Holstein 226 228–229, 236, 245 Nisko 216–217, 225 Łańcut 200 Nowa Dęba 90 Ławica 48 Nowa Wieś 44 Łętownia 130 Nowogródek 214 Łobzów 213 Nowy Grad 159 Łomża 31, 167 Nowy Korczyn 246 Łowczówek 162, 246 Nowy Sącz 62, 204, 207–208, 210 Łowicz 230 Obrzycko 131 Łódź 103, 155 Ocice 96, 241 Łuck 113, 229 Odolanów 178 Łyngmiany 168 Ojców 112

316 317 Olejowa Korolówka 102 Radymno 208 Olkusz 204–205 Radziechów 85 Opatów 245, 249 Rafajłowa 29 Orzegów 44 Rapperswil 249 Osiek 136 Rarańcza 43, 87 Ostaszków 103, 214, 247 Rawa Ruska 85, 208 Ostrołęka 130 Rogoźno 47 Oszmiana 168 Ropczyce 173 Ożarów 31, 166 Rozwadów 163, 204, 207 Padew Narodowa 15 Równe 113, 228–229 Paryż 37, 249 Ruda 118 Pasieczna 29 Ruda Kuźnica 151 Pawłów 85 Ryczywół 230 Peszt 209 Ryga 47 Pińczów 163 Rzeczyca 139 Piotrków Trybunalski 249 Rzeszów 36, 75, 94, 106–107, 139, 142, 169, 187, 208, 216, 232 Płaszów 43 Rzym 242 Płoskirów 113 Salzburg 16 Pniów 139 Sambor 75, 200 Poborowice 120 Sandomierz 11–12, 27, 90, 97, 136, Podgórze 43 162, 166 Podhajce 85 Sarny 169 Połtawa 47 Sheffield 220 Potok Górny 241 Sianki 208 Potok Złoty 114 Sielec 121, 133, 135–136, 202 Poznań 48, 131, 155, 158, Sieraków 178 178–181, 214 Skniłów 163 Praga 143, 149 Skowierzyn 177 Prehyba 208 Sobów 117–118, 127–128, 201, Prenslau 230 232, 236 Prusy 245 Sochaczew 169 Przeginia 112 Sokolniki 201 Przemyśl 18, 32, 75, 78, 151, 174, Sowlina 204, 207 179, 187–189, 200–201 Spała 230 Przeworsk 58, 62 Stalowa Wola 32, 158, 232 Puławy 119 Stanisławów 32, 36, 40, 43, 102, Pustków 94 105, 138, 153, 184 Radomyśl n. Sanem 107 Stara Sól 75

318 319 Stary Sambor 105 Westerbork 194 Starobielsk 151 Wiedeń 29, 34, 58, 84, 119, 140, Staszów 136 142, 166, 192, 194, 197, 252–253 Stryj 252 Wieliczka 69 Sułkowice 158 Wielowieś 117–119, 121, 126–128, 130, 133–134, 136, 187, 200–202 Suszka 241 Wilno 32, 155, 163 Szaldobos 87 Winniki 214 Szamotuły 131, 178 Wiślica 249 Szczawnica 88, 208 Witkowice 245 Szczecin 131 Włodzimierz Wołyński 169, 228 Szepetówka 159 Wola Baranowska 26 Środa Wielkopolska 178, 180–181 Wola Gołego zob. Wola Baranowska Świerczyn 117, 127 Wola Radziszowska 36 Święciany 168 Woldenberg 130–131 Talica n. Klaźmą 159 Wrocław 209–211 Tarłów 31, 166 Wronki 108 Tarnopol 40, 103, 138, 208, 247 Wrzawy 201 Tarnów 62, 127, 150, 153–154, 204, 225 Wydrza 15 Tłuste 84 Wymysłów 180 Tomaszów Mazowiecki 230 Wysokie Litewskie 31, 167 Toruń 103, 158 Zaborów 62 Triest 84 Zakopane 36 Trześń 136, 201 Zakrzów 18, 174, 202 Tuligłowy 158, 160 Zakrzówek 117, 128 Zaleszany 17, 179 Turmont 168 Zaleszczyki 84, 154 Twer 103, 214, 247 Zambrów 11, 31, 167 Tyczyn 75 Zamość 99, 225 Tyśmienica 250 Zarzecze 97 Urzędów 31, 167 Zegrze 236 Velka Poloma 209 Zielona 29 Waksmund 209 Złoczów 85, 111, 113, 153 Warszawa 12, 88, 90, 93, 100, 103, 108, 131, 151, 155, 160, 164, 209, Żydaczów 105 214, 221, 236, 238, 247, 249 Żywiec 37, 40

318 319 Wydawnictwo ARMORYKA specjalizuje się w wydawaniu książek obejmujących szeroko pojętą tematykę historyczną i religioznawczą publikując sagi, mity, eposy, legendy, teksty źródłowe, opracowania naukowe i popularnonaukowe z zakresu historii i religii a także – choć dość rzadko – literaturę piękną. Wydaliśmy polskie przekłady takich dzieł jak: „Awesta”, „Kebra nagast”, „Liturgia św. Germana, biskupa Paryża”, „Syryjska Liturgia św. Jakuba Apostoła brata Pańskiego”, „Mabinogion”, „Beowulf”, „Tajemna księga i inne teksty sakralne ka- tarów”, „Manichejskie teksty sakralne”, „Teksty Piramid z piramidy Unisa”, „Księga Oera Linda – Oera Linda bok”, „Saga o Volsungach”, „Czarna Księga oraz inne teksty sakralne jazydów”, „Historia garnizonu Sandomierz w latach 1918-1939”, pamiętniki dra Kazimierza Sobolewskiego „Moja droga do Polski”, czy „Sandomierz mityczny” Grzegorza Niedzielskiego. Wznowiliśmy zaś m.in.: „Eddę starszą” i „Eddę młodszą”, „O runach słowiańskich”, „Rękopis królodworski”, „Mahabharatę”, „Ramajanę”, „Epos o Gilgameszu” i wiele, wiele innych. Kolejne niezwykle interesujące tytuły w przygotowaniu.

Większość książek wydajemy w seriach tematycznych: • Biblioteka Celtycka • Biblioteka Tradycji Chrześcijańskiej • Biblioteka Tradycji Europejskiej • Biblioteka Tradycji Sandomierskiej • Sagi Islandzkie • Święte Księgi, Święte Teksty i inne. 

Zapraszamy do naszej księgarni internetowej: http://armoryka.pl/ e-mail: [email protected] telefon: 15 833 21 41 kom.: 601 967 177