Unesco Wereld Erfgoed

UNESCO WERELD ERFGOED

WANDELING

LUXEMBURG VESTING EN OUDE STADSDELEN © Vic Fischbach © Vic Fischbach

Sinds 1994 maken de voormalige vestingwer- ken van de Stad Luxemburg en haar oude stadswijken deel uit van het werelderfgoed van UNESCO.

De UNESCO wandel- en fietstochten maken het mogelijk de site en haar mooiste bezienswaardigheden te ontdekken in anderhalf uur tijd.

2 Panoramisch uitzicht op de oude stad, Grund O

In de stad Luxemburg versmelten middeleeuwse, klassieke en hedendaagse bouwstijlen moei- teloos tot een fraai geheel. Met haar groene valleien, waterlopen, haar vele bruggen en majestueuze architectuur weerspiegelt de oude stad de culturele mozaïek die zo kenmerkend is voor het Luxemburgse landschap.

3 J K

I H

 DE ETAPPES VAN HET PARCOURS 1 Place de la Constitution 8 Vismarkt – 2 Parc de la Pétrusse Sint Michielskerk 3 Plateau du Saint-Esprit 9 Groothertogelijk paleis 4 Stadspoort naar de Grund 10 Place Clairefontaine 5 Corniche 11 Notre Dame kathedraal- 6 Bock-Kazematten Nationaal Bibliotheek L 7 Stadswallen Remparts Marché aux Poissons - Eglise t. Michel

M 7 Bock-Casemates / 3 Glands 8 6 G P

5 Corniche / Stadtgrund Palais Grand-Ducal 9

F E O

10 4 N C A Cathédrale Notre-Dame 11 Porte du Stadtgrund 1 K Place Clairefontaine SITES EN MUSEA IN DE OMGEVING VAN HET PARCOURS 2 Place de la Constitution

A Casino-Forum voor I Geboorteplaats van Hedendaagse Kunst Robert Schuman  B Saint Quirin kapel Parcmuseum de la Pétrusse

C Nationaal Museum voor J MUDAM-Museum voor Moderne  Kunst Groothertog Jan  Natuurgeschiedenis D Cultureel K Fort Thungen – 3 Eechelen 3 Ontmoetingscentrum L Muerbelsmillen Abdij van Neumünster M Nationaal Museum voor E Sint Janskerk, Zwarte Kunst en Geschiedenis  Madonna N Lëtzebuerg City Museum  F Standbeeld van Melusine O Luxembourg City Tourist G Bock-Kazematten  Office H Mansfeld park P Cercle Cité  gratis toegang met de Luxembourg Card Plateau du SaintB Esprit 4

J K

I H

J K

I H

L Remparts Marché aux Poissons - Eglise t. Michel

L M 7 Bock-Casemates / 3 Glands 8 6 G P 5 9 Corniche / Stadtgrund Palais Grand-Ducal

F E O Clausen- Plateau de Kirchberg

Remparts10 N 4 C A Cathédrale Notre-Dame 11 Porte du Stadtgrund 1 K Place Clairefontaine Marché aux Poissons - Eglise t. Michel 2 Place de la Constitution

Parc de la Pétrusse Bock-Casemates / 3 Glands 7 M 3 G 8 Plateau6 du SaintB Esprit P

5 Corniche / Stadtgrund Palais Grand-Ducal 9

F E O

10 4 N C A Cathédrale Notre-Dame 11 Porte du Stadtgrund 1 K Place Clairefontaine 2 Place de la Constitution

Parc de la Pétrusse

 gratis toegang met de Luxembourg Card Plateau du SaintB Esprit 5

Place de la Constitution © LCTO 1

De Place de la Constitution vernoemde Pont Adolphe O O bevindt zich op het bo- of „Nei Bréck“ (nieuwe brug). ven-platform van het Beck Deze brug, gebouwd tussen bastion, gebouwd in 1644 1900 en 1903 naar de plannen en heraangelegd in 1685 van ingenieur Paul Séjourné door Sébastien Le Prestre de gold eertijds als één van de Vauban, architect en militair meest moderne kunstwerken ingenieur onder Lodewijk XIV. van Europa. Met zijn over- spanning van 84,55m was Het platform biedt een uit- het ook de grootste stenen zonderlijk uitzicht op de groe- boogbrug ter wereld. Fiet- ne vallei van de Pétrusse en sers en voetgangers kregen de naar Groothertog Adolphe in 2017 een eigen hangbrug

O GËLLE FRA ▼

Het standbeeld „Gëlle Fra“ (gouden vrouw) is het werk van de Luxem- burgse beeldhouwer Claus Cito. Het werd in 1923 opgericht ter nagedachtenis van de Luxemburgers die tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de Franse vlag dienden. De nazibezetter vernielde het beeld in 1940 maar in 1984 werd het in zijn originele glorie hersteld. © Vic Fischbach

6 © Vic Fischbach

Adolphe-Brug ▲ O en nationale Spaarbank onderaan het bouwwerk en het land. De ijzer- en staal- genieten sindsdien van het industrie was lange tijd de uitzicht op dit meesterwerk drijvende kracht achter de van bouwkunde. Luxemburgse economie.

Het Plateau Bourbon (sta- Op 18 april 1951 werd het tionsbuurt) wordt gedomi- verdrag van Parijs onder- neerd door de in Neo-Re- handeld: het betekende de naissance stijl gebouwde oprichting van de Europese zetel van de Banque et Caisse Gemeenschap voor Kolen en d’Epargne de l’Etat. Aan de Staal, de EGKS. In 1952 start- Avenue de la Liberté herkent te deze hoge autoriteit haar u links de vroegere zetel van werking aan de Place de Metz ARBED O (Acéries réunies (aan uw rechterkant) in het de Burbach, Eich et Dudelan- voormalige hoofdkwartier ge), in 1921 gebouwd door van de Luxemburgse spoor- de Luxemburgse architect wegen Compagnie Guillaume Sosthène Weis naar de plan- Luxembourg (1911, archi- nen van de Franse architect tecten Karl Jüsgen & Nicolas René Théry. Het gebouw, Petit). opgetrokken naar het beeld van de toenmalige aristo- cratische residenties werd in 2014 door Arcelor-Mittal O verkocht aan de Staatsbank Vroegere zetel van EGKS ▼ en – spaarkas. Hetzelfde jaar werd het geklasseerd als nationaal monument. Het herinnert aan het glorieuze verleden van de Luxemburg- se industrie na de ontdekking ©Roph van ijzererts in het zuiden van

7 Parc de la Pétrusse © Vic Fischbach 2 In het eind 19de eeuw in ro- Naadloos gaat de groene mantische stijl ontworpen oase ter hoogte van het via- Parc de la Pétrusse O, duct over in het Skatepark van de hand van de Franse O dat de Stad Luxemburg er landschapsarchitect Edouard aan toevoegde. André, versmelten rotsforma- ties, oude overblijfselen van Het viaduct, „La Passerel- de bastions en versterkingen le“ of ook „Al Bréck“ (oude en steile topografie tot een brug) genoemd, werd ge- harmonisch geheel. De gevel bouwd tussen 1859 en 1861 van de in de rotsen uitge- naar de plannen van ingeni- houwen Saint-Quirin kapel eurs Edouard Grenier en Au- gaat terug tot de 14de eeuw guste Letellier en diende als en wordt tot de oudste be- verbinding tussen het spoor- devaartsoorden van het land wegstation en de toen nog gerekend. versterkte stad.

O Skatepark ▼

8 Plateau Saint-Esprit © Vic Fischbach 3

Het Plateau du Saint Esprit Het oude militaire hospitaal dat O herbergde oorspronkelijk de Pruisen in de 19de eeuw op- een religieus klooster, gesticht richtten, biedt vandaag onder- in 1234. De site verwelkom- dak aan het Nationaal Archief. de vanaf 1340 ook de groot- Op een terras van de citadel ste kermis van het land, de bloeit en rozentuin als herinne- „Schuebermess“, vooraleer die ring aan Luxemburgs befaam- in 1610 buiten de stad verhuis- de rozenindustrie. Het is een de. In de 17de eeuw hervormde van meerdere rozentuinen in Vauban het geheel van gebou- het land. Sinds 2008 vormt het wen tot een indrukwekkende plateau de basis voor de zes ge- citadel met verschillende ka- bouwen van het Gerechtshof, zernes en een netwerk van ka- ontworpen door de Luxem- zematten. burgse architect Rob Krier.

 VERDRAG VAN LONDEN

Het Verdrag van Londen van 11 mei 1867, on- dertekend door de toenmalige grootmachten van Europa, verkondigde de neutraliteit van het Groothertogdom Luxemburg. Om die neutraliteit te garanderen moesten de versterkingen die van de stad Luxemburg het „Gibraltar van het Noorden“ hadden gemaakt, ontmanteld om nooit meer heropgebouwd te worden. Het garni- zoen van zo’n 4.000 soldaten behorend tot de oude Duitse Confederatie dat op dat moment in de stad gelegerd was, moest vertrekken. De kazematten begrijpen 23km onderaardse gangen. De Wenzel-cultuurwandeling voert langs de middeleeuwse torens van de 3de verdedigingsgordel. Een „Vauban“ parcours brengt hulde aan de versterkingen en kazernes van deze grote ingenieur. 9 Stadspoort naar de Grund © Vic Fischbach © Vic Fischbach 4

De stadspoort naar de Grund Belangrijkste doel van de „Klou- O, ook wel Spaanse poort ge- schtergaart“ O, groententuin noemd, werd gebouwd in de en wijngaard aan de zonnige 17de eeuw en vormt de ingang voet van de Bock rots, is het naar de bovenstad. Aan de conserveren en verduurzamen voet van de bovenstad ligt het van zeldzame en bedreigde pittoreske stadsdeel Grund, nuttige plantensoorten. De bij- een harmonie van architec- enkorven in de tuin leveren een tuur, erfgoed, middeleeuwse vermaarde honing. Opvallend geschiedenis en natuur aan de zijn de aangelegde terrassen oevers van de Alzette. De wijk die de site haar kenmerkende gaat terug tot voor de 10de eeuw uitzicht geven. toen het één van de eerste ne- derzettingen vormde van de De Grund herbergt ook het Na- stad Luxemburg, voornamelijk tionaal Museum voor Natuur- bewoond door ambachtslui en geschiedenis. De permanente handelaars. Het oude benedic- en tijdelijke tentoonstellingen tijnenklooster van Neumünster van het museum nemen u mee uit het jaar 1606, dat na de Fran- op een ware ontdekkingstocht se revolutie geseculariseerd doorheen evolutie en biodiver- werd, diende eerst als kazerne siteit. Het is gehuisvest in het daarna als staatsgevangenis oude hospitium Sint-Jan dat voor mannen. Sinds 2004 huist dateert uit 1308. er het Cultureel Ontmoetings- centrum Neimënster.

Neimënster O Klouschtergaart ▶ @Catherine Decker 10 Corniche © Vic Fischbach 5

De Corniche, O „het mooi- historische typologie van de ste balkon van Europa“- stad zo herkenbaar: afhan- volgens de Luxemburgse kelijk van de breedte van de schrijver Batty Weber, strekt kavels zien we gevels met 2, 3 zich schilderachtig uit over tot zelfs 5 raamkolommen en de wallen die de Spanjaar- vrij steile daken met 4 zijden. den en de Fransen bouwden in de 17de eeuw boven de Grund. Nergens anders is de

MELUSINE 

© Jaques Nicolay De legende van de schone Melusine, onderdeel van de mythe rond het ontstaan van de stad Luxemburg, heeft eeuwenlang tot de verbeelding gesproken van kunstenaars, dichters en historici. Siegfried, stichter van de stad Luxemburg, huwde Melusine, een zeemeermin. Melusine, verraden door de nieuwsgierigheid van haar echtgenoot, gooit zich uit het raam van het Bock kasteel in de stroming van de Alzette en verdwijnt voor immer. Siegfried ligt aan de basis van het huis van Luxemburg dat in de middeleeuwen vier Duitse keizers en vier Boheemse koningen voortbracht In 2013 creëerde de Luxemburgse kunstenaar Serge Ecker een werk dat Melusine voorstelt, zittend aan de voet van de Bock rots. Geschiedenis en hedendaagse technologie vinden elkaar in het kunstwerk dat een digitale bewerking vormt van een 3D scan van een vrouwenlichaam. De uitvoering in keramiek is een verwijzing naar het oude pottenbakkersambacht van de wijk.

11 De Bock rots - Kazematten Stadswallen © Vic Fischbach 6 De panoramaweg overschouwt trokken in 1732. Alleen de drie de vallei van de Alzette en het ronde torens, bekroond met in Rahm plateau en voert naar de steen gehouwen eikels, de Trois Bock O rots waarop in de 10de Glands, bleven behouden. Sinds eeuw het kasteel van de graven 2012 is hier het Dräi Eeche- van Luxemburg prijkte. In de 16de len Museum – M3E gehuisvest. eeuw werd het Bock kasteel ver- Het fortmuseum bevindt zich woest. Ongeschikt om nog aan vlak voor het Museum voor Mo- de eisen van de artillerie te vol- derne Kunst Groothertog Jan, doen, werd het vervolgens verla- het MUDAM. Dit opmerkelijke ten. Pas in de 17de eeuw zou de bouwwerk is ontworpen door de Bock site volledig herbouwd wor- Chinees-Amerikaanse architect den volgens de nieuwste vesting- leoh Ming Pei en ingehuldigd in technieken. De oude bakermat 2006. van de stad herbergt een archeologische crypte en de kazemat- Aan de voet van de Bock, rich- ten O, het in de zandstenen rot- ting Kirchberg, staat het geboor- sen uitgehouwen ondergrondse tehuis van Robert Schuman, versterkte gangenstelsel uit de geboren in Luxemburg-Clausen 17de en 18de eeuw. in 1886. Deze Franse staatsman fungeerde als één van de be- Tegenover de Bock rots, op de langrijkste grondleggers van de helling van de Kirchberg, pronkt oprichting van de EGKS. het Fort Thüngen O, opge- O

Fort Thungen Dräi Eechelen Museum en MUDAM © Vic Fischbach 12 Stadswallen © Vic Fischbach 7

▼ Drie toren O oude vestingen. Ze telt vier doorgangen op verschillende niveaus.

De promenade die het gebouw van de Conseil d’Etat verbindt met de helling van het Pfaffenthal, volgt de oude weg over de stadswallen aangelegd vanaf midden 16de eeuw. De poort „Trois Tours O“, verwijzend naar de ar-

© Vic Fischbach chitectonische vorm van het gebouw, fungeerde ooit als Aan de ingang van de Kas- één van de hoofdingangen teelbrug O staat een zuil van de stad en is het enige uit 1936 waarop een citaat militaire overblijfsel van de van J.W. Goethe. De dichter, middeleeuwse vesting.

op doorreis in Luxemburg in ▼ Kasteelbrug 1792 naar aanleiding van de „Kampagne in Frankreich“, bezingt hier de schoonheid van de stad. De twee ver- diepingen tellende brug, gebouwd in 1735, verbindt de Bock met de bovenstad en maakte indertijd een be- langrijk onderdeel uit van de © Vic Fischbach

13 Vismarkt - Sint-Michiels kerk © Vic Fischbach 8

In de straatjes van de oude mir sin !“ (Wij willen blijven binnenstad O – de rue de wie we zijn!) la Loge, de „Breedewee“ (rue Large), de rue de la Bouche- De Vismarkt is elk jaar op rie, de rue de la Monnaie, de Paasmaandag het toneel place du Marché-aux-Pois- voor het traditionele folklore- sons – lijkt het of de tijd stil- feest van Éimaischen (feest staat. Met huizen als „Ennert van Emmäus). de Stäiler“ (Stäiler = zuil) met zijn typische bogen, heeft de De Sint-Michiels kerk gaat te- binnenstad zijn middeleeuw- rug tot de 7ste eeuw. In 987 se karakter deels kunnen be- is de kerk op vraag van graaf waren. Het erkervormige to- Siegfried door aartsbisschop renhuis citeert het nationale Egbert de Trèves ingezegend credo „Mir wëlle bleiwe wat ter ere van Jezus de Verlos- ser. In de loop van de vol- O Sint-Michiels kerk ▼ gende eeuwen werd de kerk meermaals verwoest, heropgebouwd, veranderd en uit- gebreid. Haar huidige vorm is vergelijkbaar met die uit 1688. Ze herbergt een prach- tig hoofdaltaar van de hand van meubelmaker Barthélé- my Namur uit 1770. Het orgel dateert uit de 17de eeuw.

Het Nationaal Museum voor Geschiedenis en © Vic Fischbach Kunst – MNHA O beschikt

14 © Vic Fischbach

O Nationaal Museum voor Geschiedenis en Kunst ▲ over een rijke verzameling Raadsman van de koning Ni- kunsten beeldhouwwer- colas Greisch liet het bouw- ken en collecties met am- werk in 1545 optrekken als bachtelijke en decoratieve zijn private verblijfplaats. In kunsten. Het herbergt een 1564 verbouwde graaf en kostbaar muntenkabinet en gouverneur Pierre Ernest de een archeologische collectie Mansfield (1517-1604) het met één van de meest spec- tot residentie van de Luxem- taculaire Romeinse moza- burgse gouverneurs, wat het ïeken ooit gevonden – het ook bleef tot aan het einde authentieke Muzenmozaïek van het Ancien Regime. In van Vichten. Sinds 2017 huist 1795 beslisten de nieuwe au- in het prachtige en volledig toriteiten om er het gerechts- gerestaureerde gebouw het hof te installeren en die func- Ministerie voor Europese tie behield het tot 2008. en Buitenlandse Zaken.

ÉIMAISCHEN 

Al sinds 1827 verwelkomt de Vismarkt elk jaar op Paasmaandag een folkoristisch feest. In 1937 engageerden enkele inwo- ners van de wijk zich om de draad van deze traditie weer op te pakken en verenigden zich in het Comité Alstad. Bijzonder aan de folkloremarkt waar aardewerk voor-

© SIP werpen en vaatwerk verhandeld worden, is de jaarlijkse uitwisseling van de „Péck- villercher“. Verliefde mensen schenken elkaar deze vogelfluitjes als teken van vruchtbaarheid. Deze markt en haar tradities maken deel uit van het immaterieel erfgoed van Luxemburg.

Het Groothertogelijk paleis eeuw een aantal uitbreidingen O, een gebouw in Vlaamse waarbij intussen ook een deel Renaissancestijl, dateert uit de van de binnenplaats van het tweede helft van de 16de eeuw. paleis werd ingenomen. Gebouwd door Adam Roberti Het Lëtzebuerg City Mu- fungeerde het van 1572 tot seum (LCM), geschiedkun- 1795 als stadhuis, vervolgens dig museum van de stad, is als zetel van het Franse Depar- gevestigd in vier historische tement van Bossen (Départe- patriciërshuizen in de rue du ment des Forêts) en vanaf 1817 Saint-Esprit die voorheen als als hoofdzetel voor de Luxem- kloosterrefuge dienden. De burgse regering. Sinds 1890 is gerestaureerde gebouwen het de officiële residentie van gaan terug tot de 19de, 18de de Groothertog. In de zomer en 17de eeuw, enkele zelfs tot kunnen de majestueuze zalen de middeleeuwen. De per- en ontvangstruimten onder manente collectie van het leiding van een gids bezocht LCM toont de Luxemburgse worden. geschiedenis ondermeer aan Na de onafhankelijkheid in de hand van historische ma- 1839 zetelden de Luxem- quettes in hout die de ver- burgse kamerleden in het hui- schillende ontwikkelingsfases dige Groothertogelijk paleis van de stad verbeelden. Ook tot aan de inhuldiging van de socio-culturele onderwerpen nieuwe zetel voor de Kamer met historisch perspectief ko- van Volksvertegenwoordi- men aan bod in tijdelijke ten- gers in 1860. Dit gebouw on- toonstellingen. derging in de loop van de 20ste

Sinds 1975 is het Hôtel de sinds 1990 het standbeeld Bourgogne O de officiële van Groothertogin Charlot- zetel van de Luxemburgse te die het Groothertogdom regering en ook van de kan- regeerde van 1919 tot 1964. selarij van de eerste minister. Het is een werk van de Pa- Volgens geschriften uit 1447 rijse beeldhouwer Jean Car- fungeerde het huis in die tijd dot. Het beeld symboliseert als residentie voor de verte- ’s lands verzet tijdens de na- genwoordiger van Karel de zibezetting. Stoute van Bourgondië. Het barokke gebouw St O Hôtel de Bourgogne ▼ Maximin werd in 1751 opgericht als een toevluchtsoord voor de monniken van de gelijknamige abdij uit Trier. Na de secularisatie werd het gebouw gebruikt als zetel van de vestinggouverneur. Vanaf 1867 diende het als © SIP hoofdzetel voor de regering, en tenslotte tot 2017 als ze- De Place Clairefontaine O, tel van het ministerie van dichtbij de kathedraal en het Buitenlandse en Europese regeringskwartier, werd aan- Zaken. gelegd in 1935 maar kreeg pas een halve eeuw later zijn De Place Guillaume II, huidige vorm na werken in gemeenzaam bekend als het kader van de herwaarde- „Knuedler O“, is genoemd ring van de oude stadskern. naar de Koning der Neder- Midden op het plein pronkt landen en Groothertog van

17  KNUEDLER

© Vic Fischbach De oude kerk van de broeders franciscanen hoorde tot de belangrijkste godshuizen van de stad. De gouverneurs P.E. Mansfeld en Jean Beck lagen er begraven en ook graaf Jan de Blinde, koning van Bohemen en Ka- rel de Stoute zijn er een tijdlang bijgezet. In 1795 werd de kerk door de republikeinse troepen inbeslaggenomen en ingelijfd Monument Guillaume II ▲ als nationaal goed. Een jaar later, in 1796, werd ook de orde geschrapt en in 1827 maakte het klooster plaats voor ©Roph het grootste centrale plein van de stad. Het vooropgestelde paleis voor de commandant van de vesting zou het plein gedomineerd hebben, als de plannen daarvoor niet in de kast waren gebleven. Vandaag is het Stadhuis de blikvanger. Twee keer per week, op woensdag- en zaterdagvoormiddag, vindt hier aan de voet van het monument Guillaume II een markt plaats.

O Place Guillaume en Stadhuis ▼

Luxemburg. Vanaf de tweede helft van de 13 de eeuw was hier een franciscanen- klooster gevestigd. De monniken van de orde bonden hun pijen rond zich met een touwknoop, een “Knuet” © Christophe Weiber stdm in het Luxemburgs, een ge- De ere trap van het Stad- bruik waaraan het plein zijn huis, gebouwd tussen 1830 volksnaam te danken heeft. en 1838 naar de plannen van Het ruiterstandbeeld van Ko- de Luikse architect J.E.Ré- ning-Groothertog Guillaume mont wordt sinds 1931 II van Oranje-Nassau herin- geflankeerd door de twee nert aan de totstandkoming bronzen leeuwen van de in 1848 van de eerste parle- Luxemburgse beeldhouwer mentaire grondwet van het Auguste Trémont. Hier werd land. Een grondwet die be- op 10 augustus 1952 de schouwd werd als één van stichtingsakte van de EGKS de meest liberale van zijn tijd (Europese Gemeenschap in Europa. Het monument voor Kolen en Staal) onder- uit 1884 is het werk van de tekend, voorloper van de Eu- Franse kunstenaar Antonin ropese instellingen. Mercié.

De kathedraal Onze lieve trouw zowel aan de keizer van Vrouw werd oorspronkelijk het Heilige Roomse Rijk als aan gebouwd als een jezuïeten- de Franse koning. Als een soort kerk, gewijd in 1621. Het ge- van proto-Europeaan nam hij bouw is een opmerkelijk voor- deel aan alle grote veldtochten beeld van de late gotiek, met en veldslagen van zijn tijd. Het ornamenten uit de Renaissan- grote gebouw met meerdere ce. Aan het einde van de acht- vleugels, ter hoogte van de tiende eeuw ontving de kerk Place de la Constitution, dien- het wonderbaarlijke beeld van de ooit (1603-1773) als school de troosteres van de bedroef- van het Jezuïetenklooster. In den, de patroonheilige van de 19e eeuw werd het Gym- de stad en het land. In 1879, nasium opnieuw gesticht tot Paus Pius IX verhief de kerk tot „Groothertogelijk Atheneum“. kathedraal van het in 1870 ge- Van 1973 tot 2018 fungeerde schapen bisdom Luxemburg. het gebouw als de zetel van de Tussen 1935 en 1938 werd de Nationale Bibliotheek. kathedraal naar zuiden uitge- breid. Bezienswaardig zijn de crypten met de bisschoppe- lijke graven en de graven van leden van de groothertogelijke familie. Graaf Jan de Blinde (1296-1346) heeft hier ook zijn laatste rustplaats. Deze zoon van de Duitse Keizer en Ko- O ning van Bohemen Hendrik VII stierf als held in de Slag bij Cré- cy. Emblematisch figuur voor © Roger Nilles de middeleeuwen, zwoer hij OLV van Luxemburg ▲

19 Enkele belangrijke data © LCM X  Tijdens de Romeinse tijd liepen er twee consulaire wegen over het huidige ter- ritorium van de stad Luxemburg. De wegen kruisten elkaar ter hoogte van de Vismarkt, waar een versterkte toren het kruispunt domineerde. 963 Graaf Siegfried, algemeen beschouwd als stichter van de stad, verwerft de kasteel- site. 963- 1354 Luxemburg, soeverein graafschap. 1083 stichting van de abdij van Altmunster aan de voet van het kasteel – het onderwijs in het Latijn, Frans en Duits legt hier de basis voor de Luxemburgse meertaligheid. 1244 markt- en justitierechten voor de stad Luxemburg door gravin Ermesinde – ontwikkeling tot een economische macht. 1340 graaf Jan de Blinde richt de “Schueber- fouer” of “Schobermess” in waardoor met Luxemburg aan de nieuwe handelsweg Italië-Gothard-Vlaanderen een belangrijke handelsbeurs ontstaat. 1354 het graafschap Luxemburg wordt een hertogdom. 1443 inname van de stad door de Bourgondiërs. Bourgondische tijd. (1443-1506) 1506 Spaanse tijd. (1506-1684)

20 1554 Grote kruitexplosie : grote delen van de bovenstad worden vernield, mede als ge- volg van de ontstane brand. 1684 Inname van Luxemburg door de legers van Lodewijk XIV – Luxemburg wordt Frans. Franse tijd – uitbreiding van de vestingen door Vauban. (1684-1697) 1698 Spaanse tijd. (1698-1700) 1701 Spaanse Successieoorlog. (1701-1714) 1715 Oostenrijkse tijd. (1715-1795) 1795 inname van Luxemburg door Franse republikeinse troepen – het land wordt “Depar- tement der Bossen”. Frans republikeinse tijd. (1795-1814) 1815 Luxemburg wordt Groothertogdom, unie met de Koning der Nederlanden – inte- gratie in de Duitse Bond. 1839 Luxemburg word onafhankelijk. 1867 Verdrag van Londen: politieke en militaire neutraliteit ; ontmanteling van de vestingen, Luxemburg wordt open stad 1890 Vandaag bewind van het Huis Oran- je-Nassau.(1890 - vandaag) 1952 voorlopige thuisbasis voor de EGKS – Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. 1992 De Europese vergadering van Edinburgh bevestigt de stad Luxemburg als de zetel van gemeenschapsinstellingen naast Brussel en Strasburg. 1994 bijschrijving van de vesting van Luxem- burg en de oude stadswijken op de werel- derfgoedlijst van UNESCO. 1995 Luxemburg stad van alle culturen 2007 Luxemburg en Grote Regio, Europese hoofdstad voor cultuur.

21 Bezienswaardigheden Op wandelafstand langs het parcours 

 G Bock Kazematten A Casino Luxembourg Y 10. feb. - 29. maart, 1. okt-4. nov Forum voor 2018, elke dag : 10-17u30, 30. hedendaagse kunst maart-30. sept, elke dag: 10-18u30 Y maan-zon: 11-17u00, dond: 11-  [email protected] 23u00. sluiten: din, 1. jan, 1. nov,  www.luxembourg-city.lu 25. dec ^ 41, rue Notre-Dame M Nationaal Museum voor L-2240 Luxembourg Geschiedenis en Kunst   +352 22 50 45 Y dins-zon: 10-18u00, dond: 10-  [email protected] 20u00, open feestdagen.  www.casino-luxembourg.lu ^ Marché-aux-Poissons

L-2345 Luxembourg C Nationaal Museum voor  +352 47 93 30 1 Natuurgeschiedenis   [email protected] Y din: 10-20u00,  www.mnha.lu woens-zon: 10-18u00 ^ Groothertogelijk Paleis 24, rue Münster L-2160 Luxembourg Y Geleide bezoeken van de  +352 46 22 33 1 ontvangstruimten : half juli-eind  [email protected] augustus  www.mnhn.lu ^ 17, rue du Marché-aux-Herbes L-1728 Luxembourg D Cultureel  [email protected] Ontmoetingscentrum  www.luxembourg-city.lu Abdij van Neumünster (neimënster) N Lëtzebuerg City Museum  Y maan-vrij: 8-19u00, WE: 10-20u00 ^ 28, rue Münster Y dins-zon: 10-18u00, dond: 10- 20u00, open feestdagen. L-2160 Luxembourg  +352 26 20 52 1 ^ 14, rue du St-Esprit L-2090 Luxembourg  [email protected]  +352 47 96 45 00  www.neimenster.lu  [email protected] H Parc Mansfeld  www.citymuseum.lu Y Open: nov-feb: 7h30-18u00 Kathedraal OLV van mars: 7u30-20u00 Luxemburg april-sept: 7-22u00 okt: 7u30-20u00 Y maan-zon: 8-20u00 ^ Rue Notre Dame L-2240 Luxembourg Bezienswaardigheden langs het parcours en de etappes zijn  +352 46 20 23 op de plattegrond met een X  [email protected] ingetekend.  www.cathol.lu

22 Op wandelafstand

J MUDAM – Museum De “Luxembourg” Card is de ideale formule voor Moderne Kunst voor cultuurfanaten. Gedurende 1, 2 of 3  dagen geniet u individueel of in groep (tot Groothertog Jan 5 personen) gratis toegang tot méér dan 60 Y maan-vrij & feestdagen: musea en toeristische bezienswaardighe- 10-18u00, woens: 10-23u00 den in heel Luxemburg en reist u gratis met trein, tram en bus doorheen het Groother- (de collecties sluiten om 22u00), togdom. www.visitluxembourg.com Ook te gesloten op maandag. downloaden in de App store en via Google ^ 3, Park Dräi Eechelen play. Prijs: 13-68 €, infobrochure inbegrepen. L-1499 Luxembourg Ontdek het werelderfgoed “Luxemburg, oude wijken en versterkingen” in al zijn  +352 45 37 85 960 glorie, in boekvorm in het Luxembourg City  [email protected] Tourist Office of in het “Luxembourg House”,  www.mudam.lu 2, rue de l’Eau. Of beleef het historisch erfgoed in levende lijve via een geleid bezoek : de Bock Kazematten, Wenzel Circuit, Mans- K Fort Thungen – Museum 3 Eechelen  feld Circuit, Vauban Circuit, City Promenade. Y dims, donder - zon: 10-18u00, woens: 10-20u00 ^ 5, Park Dräi Eechelen L-1499 Luxembourg  +352 26 43 35  [email protected]  GRATIS TOEGANG MET DE  www.m3e.lu “LUXEMBOURG CARD”

L Oude de mosterdfabriek "Muerbelsmillen" Documentatiecentrum Y zater-zon: 14u00-18u00 ^ 69, rue de Mohrfels L-2158 Luxembourg  +352 47 96 45 01 O Luxembourg City  [email protected] Tourist Office  www.citymuseum.lu Y okt-mars: 9-18u00

P Cercle Cité apr-sept: 9-19u00 Y Open : volgens het programma zon, vakantie: 10-18u00 ^ Place d’Armes ^ 30, place Guillaume II L-1136 Luxembourg L-1648 Luxemburg  +352 47 96 51-33  +352 22 28 09  [email protected]  [email protected]  www.cerclecite.lu  www.luxembourg-city.lu

23 © SDM

Organisation des Nations Unies Commission luxembourgeoise pour l’éducation, pour la coopération la science et la culture avec l’UNESCO

Frënn vun der Festungsgeschicht Lëtzebuerg-a.s.b.l.

LE CŒUR BATTANT DE VOTRE JARDIN

Uitgever : Luxemburgse commissie voor samenwerking met UNESCO in samenwerking met : Ministère de la Culture, Ministère du Développement durable et des Infrastuctures, Stad Luxemburg, Luxembourg City Tourist Office, Comité Alstad, Syndicat des Intérêts Locaux Pfaffenthal-Siechen- hof, Syndicat des Intérêts Locaux du Stadtgrund, Les Amis du château de Clausen, Frënn vun der Festungs- geschicht, Geschichtsfrënn St Quirinus, Patrimoine Roses pour le Luxembourg Layout : Kiwi media Photos : Copyright op elke foto Print : Imprimerie Schlimé Hoeveelheid : 1000 © 2018 www.unesco.lu