Universitas Gedanensis T. 51
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERSITAS GE DA NEN SIS t. 51 UNIVERSITAS GEDANENSIS PÓŁROCZNIK R. 28 2016 t. 51 Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne Universitas Gedanensis, t. 51 Redaktor naczelny Ks. Zdzisław Kropidłowski Sekretarz redakcji Joanna Gomoliszek, Jan Grzanka Kolegium redakcyjne: Janusz Jasiński (Olsztyn), Feliks Krauze (Gdańsk), Ks. Janusz Mariański (Lublin), Anna Peck (Warszawa), Aurelia Polańska (Gdańsk), Andrzej Wałkówski (Łódź), Władysław Zajewski (Gdańsk) Redaktor językowy Teresa Ossowska Korektor Katarzyna Kornicka Projekt okładki Sylwia Mikołajewska Wersja elektroniczna od tomu 46 „Universitas Gedanensis” jest wersją pierwotną czasopisma http://universitasgedanensis.com.pl https://universitasgedanensis.wordpress.com Wydawca Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne Ul. Lendziona 8/1a 80-264 Gdańsk Telefon redakcji: +48 608 358 244 Druk Poligrafia Redemptorystów ul. Wysoka 1 33-170 Tuchów Nakład 120 egzemplarzy ISSN 1230-0152 Spis treści Zdzisław Kropidłowski, Piekarze gdańscy klientami introligatorów .............................7 Elżbieta Pokorzyńska, Introligatorzy gdańscy XIX-wieku w świetle dokumentacji cechowej ...........................................................................................................31 Piotr Rumanowski, „Ukrzyżowanie” w barokowym malarstwie sakralnym dawnego archidiakonatu pomorskiego - repliki warsztatowe, wybrane przykłady ................49 Jerzy Konieczny, Nienapisana monografia. Fredriana Adama Grzymały-Siedleckiego ...73 Mirosław Kuczkowski, Pozaduszpasterska działalność Sługi Bożego, ks. Bernarda Łosińskiego. Troska o bliźniego i region ........................................103 Dariusz Spychała, Lucyfer, biskup Caralis i jego stosunek do konfliktów doktrynalnych w Kościele IV wieku .......................................................................................127 Bernardeta Iwańska-Cieślik, Dzieje książki i prasy w badaniach bibliotekarzy akademickich w latach 2013-2015 ..................................................................149 Anna Peck, Political aspects of development of Tibetan Buddhism in the Transbaikal ..177 Anna Peck, Buddhism or Lamaism: Overview of Western encounters with Tibetan Buddhism in the Transbaikal from the 18th to 21st century .................................203 Contents Zdzisław Kropidłowski, Gdansk bakers as bookbinders’ clients ...................................7 Elżbieta Pokorzyńska, Gdansk bookbinders from XIX century in the light of the guilds recordkeepings ................................................................................31 Piotr Rumanowski, “Crucifixion” in the Baroque sacral painting of the former Pomeranian archdeaconry – selected examples of workshop replicas .......................49 Jerzy Konieczny, Unwritten Monography of Fredraian by Adam Grzymała- Siedlecki ..73 Mirosław Kuczkowski, Beyond pastoral activities of the servant of God – the priest Bernard Łosiński. The concern for the inhabitants and the region .......................103 Dariusz Spychała, Lucifer the Bishop of Calaris and his Attitude towards Doctrinal Conflicts in the 4th Century Church ................................................................127 Bernardeta Iwańska-Cieślik, The history of the book and the press in the study of academic librarians in the period 2013-2015 ................................................149 Anna Peck, Polityczne aspekty rozwoju buddyzmu tybetańskiego na Zabajkalu .........177 Anna Peck, Buddyzm czy Lamaizm: przegląd zachodnich spotkań z buddyzmem tybe- tańskim na Zabajkalu od XVIII do XXI wieku ...............................................203 Recenzje Rec. Aleksandra Błaszczak: Henryk Kocój, Od Konstytucji 3 maja i insurekcji kościuszkowskiej do powstania listopadowego, t. 1, wyd. Napoleon V, Oświęcim 2016, ss. 322. ................................................................................................225 Rec. Mateusz Ihnatowicz: Zbigniew Ignacy Kowalski, Kerygma. Podręcznik ewan- gelizatora, Wyd. Michalineum, Marki 2015, ss. 367. .................................228 Informacje dla autorów nadsyłających materiały .....................................232 „Universitas Gedanensis”, R. 28, 2016, t. 51, ss. 7-30 Zdzisław Kropidłowski (Bydgoszcz-Gdańsk) Piekarze gdańscy klientami introligatorów Abstrakt: Piekarze Gdańscy dzielili się na piekarzy pieczywa żytniego i pszennego, wśród których o pewną niezależność walczyli cukiernicy i piekarze specja- lizujący się w wypiekaniu bułeczek i pasztecików. W XVIII w. w mieście działało od ok. 120 zakładów (na początku wieku) do ok. 60 po zaborze pruskim miasta. Cechy i mistrzowie korzystali z usług introligatorów za- mawiając oprawy druków, ksiąg rękopiśmiennych, dokumentów prawnych oraz oprawę archiwaliów cechowych lub związanych z działalnością poszcze- gólnych mistrzów. Oprawiano je najczęściej w pergamin, nieco ozdabiając, w płótno lub półpłótno. Na ważniejsze dokumenty zamawiano też pudła kartonowe dla większej ochrony oprawionych dokumentów. Zachowało się kilkanaście takich prac. Oprócz nich mistrzowie nabywali również notatniki i księgi zawierające ich własne notatki biznesowe. Z tych zachowały się tylko nieliczne, związane z działalnością Urzędu Zapasów (Vorrathskammer). Prace te mówią o szacunku do własnej pracy i zawodu, który wyrażał się m. in. bibliofilskim stosunkiem do ksiąg i archiwaliów. Słowa kluczowe: Gdańsk, piekarze, archiwalia cechowe, oprawy intro- ligatorskie. Organizacja cechów kształtowała się w średniowieczu i nawiązywała do organizacji klasztornej. Warto tutaj podać kilka przykładów. Starszy cechu ubierał się w uroczysty strój przechodni, przekazywany na następców, posiadał berło i sygnet, do zwoływania zebrań używano laski. Cechy pro- wadziły własną gospodarkę finansową, szkoliły się w obronie powierzonych mu odcinków murów miasta, kultywowały własną specyfikę wytwórczą otaczaną często tajemnicą, posiadały własną kasę i prowadziły opiekę społeczną, w końcu prowadziły własne kancelarie, archiwa i biblioteki. Dlatego cechy były klientami introligatorów, u których zamawiano usługi oprawy różnego rodzaju ksiąg rękopiśmiennych i drukowanych oraz czyste sztambuchy do prowadzenia księgowości, zapisków, ewidencji członków i relacji o charakterze kronikarskim. Zamówienia składały cechy, jako insty- tucje mające osobowość prawną w mieście oraz poszczególni rzemieślnicy, którzy na własny użytek lub na rzecz cechu, czy nawet miasta, sporządzali 8 Piekarze gdańscy klientami introligatorów jakieś notatki, relacje, zestawienia, rozliczenia, a nawet podejmując próby literackie, hagiograficzne lub pedagogiczne. Cech piekarzy należał w Gdańsku do cechów głównych, jego przed- stawiciele zasiadali w Trzecim Ordynku od 1525 r., razem z rzeźnikami, kowalami i krawcami, przez co uczestniczył we władzy w mieście i re- prezentował interesy pospólstwa. Do niego, jako cechu głównego, byli inkorporowani: bednarze, introligatorzy, malarze, fryzjerzy, powroźnicy, konwisarze, muzykanci, tokarze kłód i krzeseł, cajgownicy1. Piekarze dzielili się na piekarzy pieczyw żytniego (czarnego) i pszennego (białego). Pewną niezależność mieli zapewne również cukiernicy, piekarze bułeczek i pasztecików. Z nich najważniejsze znaczenie mieli piekarze pieczywa ciemnego, ale największe dochody czerpali zapewne piekarze pieczywa białego i cukiernicy. Cech piekarzy miał wielkie znaczenie dla normalnego funkcjonowa- nia miasta. Zaopatrzenie kilkudziesięciotysięcznego ośrodka miejskiego i ważnego portu morskiego, spoczywało m. in. na barkach piekarzy. Stąd wynikała jego ranga w społeczności miejskiej i znaczny status materialny mistrzów. Piekarze z powodu dużego i różnorodnego asortymentu swoich wyrobów szukali sposobów rozgraniczenia swojej produkcji, co pociągało za sobą spory i procesy. W momencie powołania Trzeciego Ordynku w 1525 r. (od 1522 r.) istniał jeden cech piekarzy gdańskich2, ale od II połowy XVII w. i przez cały XVIII w. nastąpił ponowny rozpad piekarnictwa na cech pie- czywa żytniego (ciemnego) i pszennego (białego). Status cechu głównego w tym czasie piastował cech pieczywa żytniego, jako silniejszy i bardziej liczny3. Oba cechy mistrzowsko-czeladniczo-uczniowskie były klientami introligatorów. Badaniem działalności cechu zajmował się w XIX w. Theodor Hirschz, a w latach trzydziestych XX w. Siegfried Rühle, który w okresie międzywo- jennym wydał dwie prace popularnonaukowe o piekarnictwie gdańskim. Z polskich autorów wymienić należy Marię Bogucką i Jerzego Trzoskę, którzy opracowali historię piekarnictwa gdańskiego. Natomiast Zdzisław 1 Spisy cechów inkorporowanych znajdujemy w kilku miejscach, np. APG 300 R/p 11, s. 1; 300 C/1496, s. 12-13. 2 J. Troska, Gdańskie młynarstwo i piekarnictwo w II połowie XVII i w XVIII wieku, Gdańsk 1973, s. 248-249. 3 Tamże, s. 249. Zdzisław Kropidłowski 9 Kropidłowski zajął się księgami rękopiśmiennymi piekarzy4 i wydał Księgę gdańskich czeladników bułkarzy i ciastkarzy z lat 1724-1768 w formie fototypii, reskrypcji i opracowania naukowego5. Zachowane archiwalia pozwalają stwierdzić, że cech ten posiadał bi- bliotekę podręczną lub możemy ją też nazwać zakładową, na którą składały się nieliczne druki, najczęściej księgi rękopiśmienne, druki ulotne i do- kumenty życia zbiorowego. Znaczna ich część była oprawiona w formie kodeksów zawierając jedno lub kilka dzieł lub innych dokumentów. Były one przechowywane we własnej gospodzie cechowej. S. Rühle podaje, że własny dom cechowy posiadał tylko cech piekarzy pieczywa żytniego przy ul. Szerokiej6. Powinno być tam również miejsce dla cechu pieczywa pszen- nego i bractw czeladniczych,