Fietstocht 'Gysbert Japicx'
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
FIETSTOCHT ‘GYSBERT JAPICX’ Start bij het geboortehuis van Gysbert Japicx aan de Wipstraat nummer 6 in Bolsward. Geopend: maandag van 13.30-17.00 uur. Dinsdag t/m vrijdag van 09.00-12.30 uur en van 13.00-17.00 uur. In juli en augustus zaterdags van 11-15 uur. In juni en september zaterdags van 11-13 uur. In het museum kom je meer te weten over het leven van Gysbert Japicx en het werk dat hij nagelaten heeft. Gysbert Japicx, die in 1603 werd geboren, wordt gezien als de grondlegger van de geschreven Friese taal. In zijn tijd werd deze taal niet (meer) geschreven, maar nog wel gesproken. Gysbert had een grote interesse in taal, ging naar de Latijnse school en werd later schoolmeester in Witmarsum. Daar hoorde hij een taal die hij niet kende, waar hij liefde voor kreeg en waarin hij vele gedichten heeft geschreven. Ook voelde hij zich verbonden met de kerk, hij was voorzanger in de grote Martinikerk in Bolsward en vertaalde veel psalmen vanuit het Nederlands naar de Friese taal. Gysbert zijn vader was eveneens bekend, hij was burgemeester van de stad Bolsward en was een kistemaker (iemand die mooi houtsnijwerk kan vervaardigen). Het houtsnijwerk in de raadzaal van het stadhuis is van zijn hand. Tevens hield hij zich bezig met het ontwerp en de bouw van het stadhuis zoals dat vandaag de dag nog te zien is. Het stadhuis werd tussen 1614 en 1617 gebouwd. Gysbert Japicx (Holckema) trouwde met Sijcke Salves Nicolai Rolwagen uit Leeuwarden. Samen kregen ze 6 kinderen, die allen overleden aan de gevreesde ziekte; de pest. Ondanks het vele verdriet dat dat gegeven moet hebben, is Gysbert altijd doorgegaan met dichten. Zijn werk is pas na zijn dood uitgegeven door eveneens een goede dichter, vriend Gabbema. Het eerste werk Friesch Rymlerije werd uitgegeven in 1668. Dit boek ligt in de vitrine in het museum over het leven van Gysbert Japicx. Later zijn er veel boeken over Gysbert Japicx en zijn werk geschreven en is er onderzoek gedaan naar datgene wat hij achterliet. Gysbert heeft zijn eigen spelling van de taal moeten bedenken en tot op de dag van vandaag is dat de basis onder de Friese schrijftaal. De fietstocht brengt je langs Witmarsum, het dorp waar hij lesgaf, maar neemt je ook mee in het leven van de nazaat van Gysbert, dat zich deels afspeelt in Burgwerd. Het gaat om een ‘vergeten verhaal’, maar zeker interessant. Geniet vooral van het weidse Friese platteland, zoals Gysbert dat ook deed. De natuur en de liefde waren voor hem grote inspiratiebronnen. Hij is een groot dichter geweest en moet een enorm creatief en intellectueel brein gehad hebben om literatuur op een zo’n bijzonder hoog niveau nagelaten te hebben. Geniet! Deze route is samengesteld door de Gysbert Japicx Holckema Stichting voor de Open Monumentendag 2019 en de activiteiten rondom de Gysbert Japicxpriis útrikking 2019. De route staat uitgeschreven op route.nl onder nummer 1200739 Knooppunt 6: op de Appelmarkt in Bolsward. Je staat nu dichtbij het stadhuis dat tussen 1614 en 1617 gebouwd is. Het stadhuis wordt beschouwd als het hoogtepunt van het ‘Friese maniërisme’, een bouwstijl uit de 17de eeuw. In 1614 werd op de kenmerkende plek aan de Jongemastraat een nieuw stadhuis gebouwd, als vervanging van het pand dat hier sinds 1474 had gestaan. De ontwerper van het gebouw was Jacob Gysbert, burgemeester van de stad en van beroep kistenmaker. Hij liet het gebouw optrekken in de stijl van het Fries- maniërisme (Late Renaissance). Enkele kenmerken van deze stijl zijn trappen aan de voorzijde van een pand en doorlopende zuilen. De uitvoering van het project was in handen van Abraham Jacobs, de stadstimmerman. Hij werd bijgestaan door Marten Dominici, stadsmetselaar en een aantal steenhouwers, waaronder Jan Pyters, Hans Lourens en Hans en Hendrik Minneman. Het bouwwerk werd voltooid in 1617. Het souterrain van het pand diende oorspronkelijk als waag. Wanneer een stad stadsrechten bezat, dan mocht de stad een eigen waag gebruiken en hier belasting op heffen. Een waag stond symbool voor eerlijke handel; in het stadhuis is nog één weegschaal aanwezig. De bel-etage (iets verhoogde begane grond) heeft horizontale zandstenen banden en ionische zuilen, uitgevoerd in baksteen. De balustrade, op de eerste verdieping, gaat over in een topgevel met rolwerk. Vanaf de voorzijde is de achtzijdige klokkentoren goed te zien. In deze klokkentoren hangen klokken van klokkengieters Hans Falck (1578-1653) en Petrus Overney (1636-1711). Op de rand van de grote klok staat geschreven: ‘tel zorgvuldig de uren welke mijn stem verkondigt: een van die vele zal uw laatste zijn.’ Ook is een carillon te zien, deze werd in 1955 in het stadhuis geplaatst. Bij de ingang van het stadhuis pronken enkele beelden. In de nis boven de deur zien bezoekers Justitia, een Romeinse godin en personificatie van het recht. Naast haar staan Spes, godin van hoop en Fides godin van de loyaliteit. Het is geen toeval dat deze goden over het stadhuis waken. Direct achter de ingang ligt namelijk de vierschaar, een ruimte waarin vroeger recht werd gesproken. Dit gebeurde door een ‘Wethouderschap’ en vond plaats in de vierschaar. In het stadhuis van Bolsward hangt om deze reden ook een schilderij van het Salomonsoordeel, een verhaal uit de Hebreeuwse Bijbel. Salomon was koning van Israël, toen hij op een dag werd benaderd door twee vrouwen. Beide vrouwen waren zwanger geweest en hadden een kind gekregen, maar één van de baby’s was overleden. Beide vrouwen claimden de moeder te zijn van het nog levende kind. Salomon besloot daarop de baby in tweeën te delen, omdat beide vrouwen immers recht hadden op de helft. De ene vrouw ging akkoord met dit voorstel, de andere barstte in tranen uit en gaf het kind uit handen. Toen wist Salomon wie de echte moeder was: de vrouw die haar kind liever levend zag, dan in haar eigen armen. Salomon staat nog altijd symbool voor wijsheid en het maken van de juiste beslissingen. Boven in de vierschaar zit sinds 1955 een gemeentelijk museum. Deze ‘Oudheidkamer’ bevat diverse voorwerpen uit de geschiedenis van de Bolsward, waaronder zilveren lepels en bekers, 18de -eeuws aardewerk en bijzondere munten die in de stad zelf geslagen zijn. Per 1 januari 2011 is de gemeente Bolsward opgegaan in de gemeente Súdwest-Fryslân. Hiermee ging ook de oude functie van het stadhuis verloren. Momenteel wordt er gewerkt om van het pand een historisch centrum te maken. In de toekomst moeten hier lezingen worden gegeven en (kunst) exposities worden georganiseerd. De drie Bolswarder Musea (oudheidkamer, Titus Brandsma Museum en it Gysbert Japicxmuseum) krijgen een plek in het centrum. Ook het Gemeentelijk archief, de bibliotheek en het Gemeenteloket worden binnen het gebouw gerealiseerd. Het nieuwe historisch centrum zal in 2021 haar deuren gaan openen. Bron: isgeschiedenis.nl Volg Knooppunt 5 – 1 – 4 – 75 Deze route neemt je mee door de binnenstad langs de prachtige landerijen richting Witmarsum. Het is ook een deel van de Elfstedenroute. Gysbert zal deze route vast te voet eens afgelegd hebben om van het dorp Witmarsum terug te keren naar de stad Bolsward of andersom. Het is een andere tijd geweest. Een tijd zonder verharde wegen, maar ook zonder windmolens en zoveel bedrijvigheid. De stad Bolsward was nog niet zo groot als nu. Het was nog de tijd van stadspoorten en bij knooppunt nummer 5 bevind je je ter hoogte van de Blauwpoort (waar nu de Blauwpoortsbrug is). Voordat je in Witmarsum komt, fiets je door Schettens, een klein dorp in de Greidhoeke van Friesland. De kerk ligt op een terp aan de Witmarsumervaart. Schettens is dan ook een terpdorp. Pas in de 19e eeuw kwam er aan het dorp een lintbebouwing. Aan het einde van Schettens fiets je over een verhoogde brug. Deze is aangelegd om wat groter vaarverkeer doorgang te bieden. De brug heet -de draai-, omdat hier vroegen een draaibrug zat. Vervolg je route naar Witmarsum. *Voor Witmarsum aan de rechterkant passeer je een Groencentrum. Neem vooral een kijkje, het is de moeite waard! De vreugde en het plezier van bloemen kwamen ook voor in het leven van Gysbert Japicx. Hij werd vaak verrast met anjelieren, die zijn zoon Salves meebracht. Maar ook Sijcke, de vrouw van Gysbert, had een stoffenwinkel in Bolsward. De vrolijke bloemmotieven hebben vast vreugde gebracht aan het werk dat zij deed. De stoffenwinkel had Sijcke aan de Snorckstrjitte in Bolsward (nu de Broerestraat). Gysbert en Sijcke hebben ook op it Heech gewoond (Hoogstraat), daar hadden zij bij hun huis een grote bloementuin. Richting Knooppunt 75: Witmarsum. Gysbert was gedurende zijn werkzame leven schoolmeester in Witmarsum van 1625 tot 1635. Waarschijnlijk is hij ook schoolmeester in Beetgum geweest en daarna is hij teruggegaan als schoolmeester naar Bolsward. Van Gysbert als schoolmeester bestaat een gravure die in het bezit is van het Rijksmuseum. Vervaardiging ca 1650 door Hendrik D. Jzn Sluyter, 1865 – 1870. Over Gysbert werd gezegd (uit overlevering) dat hij vaak afdwaalde in gedachten en dat de leerlingen dan zeiden; ‘Master docht wer sa gek’. Hij is vast in gedachten geweest, werd meegenomen in de meest prachtige gedichten en woorden die zijn geest binnenvielen. In Witmarsum staat een standbeeld van Gysbert Japicx; een stenen borstbeeld op een betonnen zuil. Vervaardigd door Jentsje Popma, beeldhouwster en schilder. Het beeld is in 1966 geplaatst, 300 jaar na de sterfdatum van Gysbert Japicx in 1666. Het borst- beeld staat aan de andere toegangsweg van Witmarsum. Vanaf het kerkplein (middenin het dorp) fiets je over de van Aylvaweg. Aan het einde van deze weg staat het beeld van Gysbert Japicx. Na het bezichtigen fiets je terug naar het kerkplein en vervolg je de route.