Obce Gatunki Inwazyjne – Identyfikacja Zagrożeń W Celu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Obce gatunki inwazyjne – identyfi kacja zagrożeń w celu ochrony bioróżnorodności Invasive Alien Species – identifi cation of threats to protect biodiversity Jakub Skorupski, Magdalena Szenejko, Przemysław Śmietana, Remigiusz Panicz, Sławomir Keszka, Przemysław Czerniejewski, Marianna Soroka, Lidia Orłowska, Marzena Albrycht, Magdalena Zatoń-Dobrowolska, Magdalena Moska, Lucyna Kirczuk, Anna Rymaszewska Federacja Zielonych „GAJA” Green Federation „GAIA” Polskie Towarzystwo Genetyki Konserwatorskiej LUTREOLA Polish Society for Conservation Genetics LUTREOLA Obce gatunki inwazyjne – identyfi kacja zagrożeń w celu ochrony bioróżnorodności Invasive Alien Species – identifi cation of threats to protect biodiversity Jakub Skorupski, Magdalena Szenejko, Przemysław Śmietana, Remigiusz Panicz, Sławomir Keszka, Przemysław Czerniejewski, Marianna Soroka, Lidia Orłowska, Marzena Albrycht, Magdalena Zatoń-Dobrowolska, Magdalena Moska, Lucyna Kirczuk, Anna Rymaszewska Szczecin 2017 Autorzy / Authors dr inż. Jakub Skorupski, Federacja Zielonych Zespół recenzentów / Reviewers „GAJA”, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Biologii, dr hab. inż. Jacek Sadowski, prof. ZUT Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska dr hab. Helena Więcław, prof. US dr Magdalena Szenejko, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Biologii, Katedra Ekologii i Ochrony dr hab. Dariusz Wysocki, prof. US Środowiska dr hab. Andrzej Zawal, prof. US dr hab. inż. Przemysław Śmietana, prof. US, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Biologii, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Redakcja naukowa / Scientific editors dr inż. Remigiusz Panicz, Zachodniopomorski dr inż. Jakub Skorupski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział dr inż. Remigiusz Panicz Nauk o Żywności i Rybactwa, Katedra Technologii Mięsa dr Magdalena Szenejko dr inż. Sławomir Keszka, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział Skład, projekt okładki i druk / Nauk o Żywności i Rybactwa, Zakład Akwakultury Typesetting, cover design and printing dr hab. inż. Przemysław Czerniejewski, mgr inż. Radosław Nagay Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, drukarnia Kadruk, Szczecin Zakład Gospodarki Rybackiej dr hab. Marianna Soroka, prof. US, Uniwersytet Zdjęcie na okładce / Cover photo Szczeciński, Wydział Biologii, Katedra Genetyki Rak sygnałowy, fot. Przemysław Śmietana dr Lidia Orłowska, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Wydział Geograficzno- Biologiczny, Instytut Biologii Wydawca / Publisher dr Marzena Albrycht, Uniwersytet Pedagogiczny Federacja Zielonych „GAJA” & Polskie im. KEN w Krakowie, Wydział Geograficzno- Towarzystwo Genetyki Konserwatorskiej Biologiczny, Instytut Biologii LUTREOLA dr inż. Magdalena Zatoń-Dobrowolska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział ISBN: 978-83-944300-2-3 Biologii i Hodowli Zwierząt, Katedra Genetyki dr Magdalena Moska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli © Federacja Zielonych „GAJA” Zwierząt, Katedra Genetyki dr Lucyna Kirczuk, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Biologii, Katedra Zoologii Ogólnej dr hab. Anna Rymaszewska, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Biologii, Katedra Genetyki 4 Spis treści Table of Contents Wstęp 7 Introduction 9 Obecność obcych gatunków inwazyjnych w krajowych łowiskach na przykładzie jenota azjatyckiego Nyctereutes procyonides Gray, 1834 10 Presence of invasive alien species in the national hunting ground, on the example of raccoon dog Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 23 Problem inwazji norki amerykańskiej Neovison vison Schreb. 1777 w Polsce 31 Problem of invasion of the American mink Neovison vison Schreb. 1777 in Poland 38 Inwazyjne, obce i nierodzime gatunki ryb na Pomorzu Zachodnim – mechanizmy rozprzestrzeniania i monitoring genetyczny 43 Non-native and invasive fish species in West Pomeranian Voivodeship 60 Wpływ gatunków obcych na stan populacji raków słodkowodnych w Polsce – historia i stan obecny 70 The impact of alien species on the state of the population of freshwater crayfish in Poland – history and present state 90 Nierodzime kraby w wodach przybrzeżnych Bałtyku – stan obecny i wpływ na siedliska rodzimych gatunków fauny wodnej 102 Non-native crabs in the Baltic coastal waters: current situation and effect on the habitats of native aquatic fauna species 118 Szczeżuje chińska Sinanodonta woodiana (Lea, 1834) w Europie 128 Chinese pond mussel Sinanodonta woodiana (Lea, 1834) in Europe 137 Inwazyjne rośliny obcego pochodzenia w Polsce 143 Invasive alien plant species in Poland 161 Streszczenia rozdziałów w języku islandzkim 172 Summaries of chapters in Icelandic Samantekt á köflum á íslensku 172 5 6 Wstęp Problem obcych gatunków inwazyjnych jest obecnie jednym z największych zagrożeń dla rodzimych biotopów. Gatunki te generują znaczne straty ekonomiczne, a często również zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Pomimo próby wprowadzania rozwiązań systemowych, zarówno na poziomie krajo- wym, jak i międzynarodowym, wciąż brak jest skutecznych metod wielkoskalowej eradykacji i kon- troli wielu obcych gatunków inwazyjnych (Park 2004, Skorupski 2016). Problem ten dotyczy nie tylko gatunków reprezentujących różne grupy systematyczne, ale również ich części lub wytwory zdolne do przetrwania i rozmnażania. Nadrzędnym dokumentem prawnym prawodawstwa Unii Europejskiej, a tym samym polskiego systemu prawnego, w zakresie obcych gatunków inwazyjnych jest Rozporzą- dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyj- nych gatunków obcych. Rozporządzenie to definiuje gatunek obcy, jako każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowa- dzonego poza jego naturalny zasięg, włączając wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania. Obcymi gatun- kami inwazyjnymi są z kolei te gatunki obce, których introdukcja lub rozprzestrzenianie się zagraża bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany spo- sób (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1143/2014). Spośród około 12 000 gatunków obcych stwierdzonych w Europie, jedynie 10-15% to obce gatun- ki inwazyjne (Sundseth 2014). Ten pozornie niewielki odsetek odpowiedzialny jest jednak za straty gospodarcze na poziomie około 12 miliardów euro (Kettunen i in. 2009). Szkody wyrządzane przez obce gatunki inwazyjne w sensie przyrodniczym są dużo trudniejsze do oszacowania w sensie mone- tarnym. Dla przykładu wiadomo jednak, że obce gatunki inwazyjne związane są z 54%-ami wymarć zwierząt, dla których przyczyny wymarcia zostały zidentyfikowane. W 20%-ach przypadków obce gatunki inwazyjne były jedyną przyczyną ekstynkcji (Clavero i García-Berthou 2005). Bezpośrednimi przyczynami zagrożenia ze strony obcych gatunków inwazyjnych dla bioróżnorodności i powiąza- nych usług ekosystemowych jest ich wpływ na zmianę siedlisk, drapieżnictwo (żerowanie) na gatun- kach autochtonicznych, konkurencję międzygatunkową, przenoszenie chorób, zastępowanie gatun- ków rodzimych w znacznej części ich zasięgu, a także hybrydyzację (Sundseth 2014). Przytoczone fakty obrazują skalę problemów związanych z inwazjami biologicznymi gatunków obcych. W monografii „Obce gatunki inwazyjne – identyfikacja zagrożeń w celu ochrony bioróżnorodno- ści” opisano przykłady obcych gatunków inwazyjnych w Polsce, reprezentujących różne grupy sys- tematyczne, o różnych przyczynach i ścieżkach introdukcji, a także różnej historii inwazji, stopniu rozprzestrzenienia na terenie kraju, statusie i odmiennej skali negatywnego oddziaływania na faunę i florę autochtoniczną. Celem opracowania jest nie tylko opis samego zjawiska inwazji biologicznych, 7 ale również podanie przykładów przeciwdziałania im, opartych na najlepszych praktykach wspartych rezultatami badań naukowych. Publikacja niniejszej monografii stanowi wypełnienie jednego z zadań międzynarodowego projek- tu „Wymiana wiedzy, doświadczeń i najlepszych praktyk w badaniach i kontroli populacji obcych gatunków inwazyjnych w Polsce i na Islandii” (ang. “Exchange of knowledge, experiences and best practices in study and control of the invasive alien species populations in Iceland and Poland”), fi- nansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009- 2014 oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Liderem projektu jest szczecińska organizacja pozarządowa – Federacja Zielonych „GAJA”, a partnerem reprezentującym kraje darczyńców – islandzki w partnerstwie z Centrum Badań Przyrodniczych Islandii Zachodniej (isl. Náttúrustofa Vesturlands). Partnerem wspierającym projektu jest Polskie Towarzystwo Genetyki Konserwatorskiej LUTREOLA, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie oraz Fundacja AQUARIUS. Bibliografia Clavero M., García-Berthou E. 2005. Invasive species are a leading cause of animal extinctions. Trends in Ecology and Evolution 20(3): 110 Kettunen M., Genovesi P., Gollasch S., Pagad S., Starfinger U., Brink P., Shine C. 2009. Technical support to EU strategy on invasive species (IAS) – Assessment of the impacts of IAS in Europe and the EU. Final report for the European Commission, Institute for European Environmental Policy (IEEP). Brussels Park K. 2004. Assessment and management of invasive alien predators. Ecology and Society 9(2): 12 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)