YU ISSN 0352-5716/UDK 93/99(05) ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 69–70 ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 69–70 NOVI SAD 2004 MATICA SRPSKA ODEQEWE ZA DRU[TVENE NAUKE ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 69–70 MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES PROCEEDINGS IN HISTORY Pokrenut 1970. godine Do 28. sveske (1983) nosio naziv Zbornik za istoriju Glavni urednik od prvog broja akademik Slavko Gavrilovi} Uredni{tvo Dr Milo{ Blagojevi} Akademik Slavko Gavrilovi} Dr Nikola Ga}e{a Dr Ranko Kon~ar Akademik Vasilije Kresti} Akademik ^edomir Popov Glavni i odgovorni urednik Akademik Slavko Gavrilovi} YU ISSN 0352-5716/UDK 93/99(05) ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 69–70 NOVI SAD 2004 Povodom 200-godi{wice Prvog srpskog ustanka SADR@AJ CONTENTS ^LANCI I RASPRAVE ARTICLES AND TREATISES Akademik ^edomir Popov, Neke kontroverze o istoriji Prvog srp- skog ustanka – Some Controwersies about the History of the First Serbian Uprising . 11 Akademik Slavko Gavrilovi}, Austrija i ustani~ka Srbija 1804–1815. – Austria and Rebellious Serbia in 1804–1815. 25 Akademik Vladimir Stojan~evi}, U~e{}e ustanika i dobrovo- qaca iz neoslobo|enih krajeva Srbije u odbrani tekovina Prvog srpskog ustanka – Participation of the Rebels and Volunteers from the Non-Liberated Parts of Serbia in the Defence of the Achievements of the First Serbian Uprising . 37 Mr Neboj{a ]oki}, Borbe na Savi i Dunavu tokom Prvog srpskog ustanka – Battles at the Sava and the Danube during the First Serbian Uprising . 49 Dr Borislava Lili}, Migracije iz neoslobo|enih krajeva Turske u Kara|or|evu Srbiju 1804–1813. godine – Migrations from the Non-Libe- rated Regions of Turkey to Karadjordje’s Serbia in 1804–1813 . 61 Mr Momir Samarxi}, Srpsko-ruski spor o grani~noj liniji izme|u crnore~kog okruga i kulskog sreza 1878–1879. godine – Serbian-Russian Dispute about the Border-line between the Crnore~ki District and the Kula County in 1878–1879. 77 Dr Qubomirka Krkqu{, Pravna priroda dokumenata od 1. decem- bra 1918. godine o Stvarawu Kraqevine Srba, Hrvata i Slovenaca – Legal Nature of the Documents from December 1, 1918 about the Creation of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes . 97 Dr Aleksandar Rastovi}, [tampa Velike Britanije o Srbiji za vreme aneksije Bosne i Hercegovine – The Press in Great Britain about Serbia during the Annexation of Bosnia and Herzegovina. 119 Aleksej Arsewev, Kozaci u Kraqevini Jugoslaviji – The Cossacks in The Kingdom of Yugoslavia . 137 PRILOZI I GRA\A CONTRIBUTION AND MATERIALS Akademik S l a v k o G a v r ilovi}, Dva pisma Teodora Filipovi}a (Bo`e Grujevi}a) i Atanasija Stojkovi}a iz 1804–1805. – Two Letters of Teo- dor Filipovi} (Bo`o Grujevi}) and Atanasije Stojkovi} from 1804–1805.159 Akademik Slavko Gavrilovi}, Vesti o Srbiji i srpskoj emigraci- ji iz 1815. i 1817. godine – News about Serbia and Serbian Emigration from 1815 and 1817 . 173 Akademik Slavko Gavrilovi}, Deset izve{taja o Drugom srp- skom ustanku i knezu Milo{u Obrenovi}u (1815) – Ten Reports about the Second Serbian Uprising and Prince Milo{ Obrenovi} (1815) . 197 Akademik Slavko Gavrilovi}, Prepiska oko vra}awa iz Srema pre- dmeta crkve u Ora{cu (1815–1819) – Correspondence about the Return from Srem of the Objects of the Church in Ora{ac (1815–1819) . 205 Akademik Slavko Gavrilovi}, Informacija iz 1688. o putevima za osvajawe Beograda i Bosne od strane austrijske vojske – Informa- tion from 1688 about the Roads to Conquer Belgrade and Bosnia by the Austrian Army . 215 Dr Vladan Gavrilovi}, Grani~arski posedi u Ba~koj `upaniji 1728. godine – Border-Guard estates in Ba~ka District in 1728 . 223 Akademik Slavko Gavrilovi}, Dokumenta o manastiru Sveta Ana u Slavoniji iz prve polovine XVIII veka – Documents about the St Anne Monastery in Slavonia from the first Half of the 18th Century. 227 Akademik Slavko Gavrilovi}, Promemorija iz 1736. o Srbima u Austrijskoj carevini – Aide-Mémoire from 1736 about the Serbs in the Austrian empire . 235 Akademik Slavko Gavrilovi}, ^etiri dokumenta iz 1741. o mi- grantima iz Srbije u Austrijsku monarhiju – Four Documents from 1741 about the Migrants from Serbia to the Austrian Monarchy . 249 Dr Vladan Gavrilovi}, Naredba cara Josifa II iz 1787. o promeni jevrejskih imena i prezimena u nema~ka – Order of the emperor Joseph II from 1787 about the Change of Jewish Names and Family Names into German Ones. 259 Akademik Slavko Gavrilovi}, Mitropolit Josif Raja~i} 1846. godine o politi~kim i verskim pitawima Srba u Ugarskoj – Metro- politan Josif Raja~i} about the Political and Religious Issues of the Serbs in Hungary in 1846 . 265 Dr Nedeqko Radosavqevi}, Tri pisma sarajevskog mitropolita Igwatija iz 1851. godine – Three Letters of the Sarajevo Metropolitan Ignatius from 1851 . 275 Leposava Kqai}, Arhimandrit Stefan Ilki} 1875–1963 – Archi- mandrite Stefan Ilki}, 1875–1963 . 285 Mr Momir Samarxi}, Izve{taj majora Jevrema Velimirovi}a o putovawu po Turskoj 1882. godine – Major Jevrem Velimirovi}’s Report about his Travel through Turkey in 1882 . 291 ISTORIOGRAFIJA HISTORIOGRAPHY Akademik Slavko Gavrilovi}, Akademik Vladimir Stojan~evi} kao istori~ar Prvog srpskog ustanka 1804–1813. – Academician Vladimir Stojan~evi} as a Historian of the First Serbian Uprising in 1804–1813 . 315 Akademik ^edomir Popov, Vi{e od studije – mawe od sinteze (Vla- dimir Stojan~evi}, Srbija i srpski narod u vreme Prvog ustanka) – More than a Study - Less than a Synthesis (Vladimir Stojan~evi}, Serbia and Serbian People at the Time of the First Serbian Uprising) . 321 Akademik ^ e d o m i r P opov, Delo akademika Slavka Gavrilovi}a (Povodom 80-godi{wice `ivota i 50-godi{wice nau~nog rada) – The Works of Academician Slavko Gavrilovi} (On the Occasion of his 80th Birthday and 50th Anniversary of Scientific Work) . 327 Akademik Slavko Gavrilovi}, Profesor dr Nikola Ga}e{a istra- `iva~ privredne i dru{tvene istorije XIX i XX veka. – Professor Dr Nikola Ga}e{a, the Researcher of the Economic and Social History of the 19th and 20th Century . 331 PRIKAZI I BELE[KE REVIEWS AND NOTES Akademik Slavko Gavrilovi}: Dejan Medakovi}, Srbi u Zagrebu. 335 Dr Nikola Ga}e{a: Stojan Berber, Istorija somborskog zdravstva . 337 Mr S r e d o j e L a l i } : Sergij I. [ev~enko, Ukrajinska sudbina Nove Srbije . 338 Dr D r a g o W e g o v a n , Evropski kontekst Srpske revolucije (Zbornik Evropa i Srpska revolucija 1804–1815). 340 Akademik Slavko Gavrilovi}: Roman Muli}, Istorija Srpske re- volucije. Svedo~anstva velikih savremenika, 1804–1813. 343 Akademik V l a d i m i r S t o j a n ~ e v i } , Iz prepiske dva srpska nau~- nika – Stojana Novakovi}a i Vladimira Kari}a . 344 Dr Milan Vanku: Adrian Nastase: NICOLAE TITULESCU Contemporanul nostru Editura Regia autonoma „Monitorul oficial“ . 345 Akademik Slavko Gavrilovi}: Drago Wegovan, Prisajediwewe Voj- vodine Srbiji. Prilog politi~koj istoriji Srba u Vojvodini do 1921. godine . 347 ^LANCI I RASPRAVE UDK 94(497.11) „1804/1813“ ^edomir Popov NEKE KONTROVERZE O ISTORIJI PRVOG SRPSKOG USTANKA SA@ETAK: Rad se bavi raspravqawem starih i trajnih istoriografskih kontroverzi koje su se javqale u vezi sa Srpskom revolucijom 1804–1815: o wenom karakteru, socijalnim i nacionalnim komponentama, trajawu i zavr{e- nosti ili „proma{enosti“, te o ulozi i istorijskom mestu wenih najistaknu- tijih predvodnika – vo`da Kara|or|a i kwaza Milo{a Obrenovi}a. KQU^NE RE^I: Revolucija, osmanski feudalizam, nacionalno oslobo- |ewe, politi~ka integracija, dr`ava Prvi i Drugi srpski ustanak, posmatrani kao dve etape jedne iste istorijske pojave, su zna~ajan sled doga|aja u istoriji Evrope, prvorazre- dni su pokreta~ vekovnog toka zbivawa na Balkanu i najve}a su epopeja srpske istorije u novom veku. U godini u kojoj obele`avamo dvestotu go- di{wicu Prvog ustanka ne smemo izgubiti iz vida ni jednu od ovih ~i- wenica: jedinstvo razdobqa 1804–1815, revolucionarni karakter srpskog pokreta i wegovu uklopqenost u prelomne procese epohe evropske gra|an- ske revolucije 1789–1815, uvo|ewe novog, balkanskog nacionalnog fakto- ra u tokove ve} ina~e slo`enog Isto~nog pitawa, kao tako|e trajnog i eminentnog problema evropske istorije od 1683. do 1923, te temeqit so- cijalni, nacionalni i politi~ki preokret u istoriji srpskog naroda po- sle vi{evekovnog razornog ropstva pod osvaja~em druge religije, civili- zacije i socijalno-politi~ke organizacije dr`ave i dru{tva. Prirodno je da je ovako dubok, {irok i beskrajno slo`en pokret fundamentalnih preobra`aja s dalekose`nim istorijskim posledicama morao, od samih po~etaka, kod svojih savremenika, ali isto tako i kod budu}ih istra`iva~a i tuma~a sve do na{eg vremena, izazivati razli~ite poglede, mi{qewa i sudove, ~esto i veoma opre~ne interpretacije i kon- troverzne ocene, kako o pojedina~nim doga|ajima, situacijama i odnosima, tako i o kqu~nim pitawima karaktera, istorijskog mesta, zna~aja i dome- ta Prvog i Drugog srpskog ustanka. 12 Mnoge od tih kontroverzi mogu se smatrati nau~no razre{enima, druge jo{ uvek `ivima i izazovnima za rasprave i suprotstavqawe mi- {qewa, tre}e tek otvorenima. Razume se da u ovom sa`etom izlagawu mno{tvo pojedina~nih pitawa iz istorije Prvog i Drugog ustanka, o ko- jima su se vodile ili se vode polemike i rasprave, o kojima su postojale ili i daqe postoje dileme i nedoumice, ne mo`e biti ni dotaknuto. Pa- `wu }emo usmeriti na one krucijalne kontroverze i opre~na shvatawa ko- ja su u svoje vreme – u doba samih ustanaka, ili potowih vremena – imala ili ~ak i danas imaju direktan uticaj kako na tokove zbivawa, tako i na istorijsku i politi~ku svest niza generacija pre svega srpskog naroda, a u mawoj ili ve}oj meri i evropskog intelektualnog i nau~nog sveta.