Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

STRATEGIA ROZWOJU GMINY WOLBROM NA LATA 2016-2025

Wolbrom 2015

1

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Strategia wdrożenia wykonana przez :

Art of Finance Doradztwo Biznesowe Szczepan Brzeski ul. Pomorska 10/4, 30-039 Kraków tel. (12) 410 00 67, fax. (12) 410 00 68 [email protected]

2

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Spis treści

1. Wprowadzenie ...... 4 1.1. Założenia...... 4 1.2. Organizacja procesu ...... 5 1.3. Identyfikacja głównych kierunków rozwoju ...... 5 1.4. Konsultacje społeczne ...... 6 2.Diagnoza stanu istniejącego - charakterystyka społeczno-gospodarcza ...... 7 2.1. Położenie ...... 7 2.2. Klimat ...... 10 2.3. Środowisko przyrodnicze...... 10 2.4. Analiza demograficzna ...... 11 2.5. Gospodarka ...... 14 2.6. Rynek pracy ...... 16 2.7. Rolnictwo ...... 18 2.8. Oświata ...... 18 2.9. Ochrona zdrowia ...... 20 2.10. Kultura ...... 21 2.11. Sport ...... 22 2.12. Turystyka ...... 23 2.13. Sieć drogowa ...... 25 2.14. Sieć kolejowa ...... 25 2.15. Komunikacja ...... 25 2.16. Infrastruktura komunalna ...... 26 2.17. Bezpieczeństwo i porządek publiczny ...... 30 3. Konsultacje społeczne ...... 31 4. Analiza SWOT ...... 33 5. Strategiczny Program Działań ...... 39 6. Misja i wizja Rozwoju Gminy Wolbrom ...... 41 7. Obszar strategiczny I - Infrastruktura i ochrona środowiska...... 43 8. Obszar strategiczny II - Przedsiębiorczość i rynek pracy...... 46 9. Obszar strategiczny III - Polityka społeczna, zdrowie i edukacja...... 48 10. Obszar strategiczny IV - Gmina atrakcyjna dla mieszkańców i odwiedzających – turystyka, kultura i sport...... 51 11. Zgodność z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi...... 54 11.1. Ramy instytucjonalne lokalnej polityki rozwoju ...... 54 11.2. Nadrzędne dokumenty strategiczne ...... 55 11.3. Strategie Zintegrowane ...... 56 11.4. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego ...... 57 11.5. Subregionalny Program Rozwoju 2014-2020 ...... 59 11.6. Strategia Rozwoju Powiatu Olkuskiego ...... 60 12. Procedury monitorowania, wdrażania i aktualizacji strategii...... 62 12.1. Poziom organizacyjny ...... 62 12.2. Poziom merytoryczny ...... 66 12.3. Poziom społeczny ...... 67

3

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

1. Wprowadzenie

1.1. Założenia

Przedstawiana Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 powstała w odpowiedzi na potrzebę aktualizacji i weryfikacji zapisów Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2007-2015. Obecna sytuacja społeczno – gospodarcza regionu oraz kraju, zmieniające się uwarunkowania rynkowe, pojawiające się nowe możliwości współfinansowania inwestycji w ramach kolejnej perspektywy finansowej dla funduszów z Unii Europejskiej na lata 2014-2020, sprawiły, iż niezbędne było opracowanie nowego dokumentu wyznaczającego strategiczne cele i kierunki rozwoju dla regionu Wolbromia.

Należy również zaznaczyć, iż planowanie strategiczne stanowi jeden z podstawowych i najistotniejszych warunków sprawnego i efektywnego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego. Planowanie pomaga racjonalnie gospodarować posiadanymi zasobami, a także przewidywać problemy, jakie mogą się pojawić w przyszłości, by odpowiednio wcześnie zacząć im przeciwdziałać. Strategia rozwoju pozwala uporządkować i rozłożyć w czasie planowane działania. Strategiczne podejście do planowania rozwoju jednostki samorządu terytorialnego jest niezwykle istotne w aspekcie ubiegania się o środki zewnętrzne, w tym o środki strukturalne Unii Europejskiej.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom jest podstawowym dokumentem planistycznym określającym najważniejsze kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Strategia wyznacza cele oraz identyfikuje obszary uznane za kluczowe z punktu widzenia poprawy poziomu życia mieszkańców, konkurencyjności podmiotów oraz wzrostu potencjału stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy.

Opracowanie Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 jest wynikiem aktywnego udziału szerokiej reprezentacji środowisk publicznych i społeczno gospodarczych Gminy Wolbrom pod kierunkiem moderatorów. W wyniku takiej pracy powstał dokument, który będzie mieć niezwykle użyteczny charakter i odpowiadać na rzeczywiste potrzeby społeczności lokalnej, wprowadzając zmodyfikowane mechanizmy, przyczyniające sie do wzrostu jakości życia mieszkańców i rozwoju gospodarki lokalnej. Partnerstwo lokalne zbudowane w ramach takiego projektu, będzie zrealizowaniem jednej z kluczowych zasad polityki zrównoważonego rozwoju.

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom, definiująca kierunki rozwoju w perspektywie czasowej 2016- 2025, i zawiera m.in. następujące elementy: • diagnozę istniejącego potencjału gminy • wyniki konsultacji społecznych • analizę mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń Gminy Wolbrom • misję, wizję i cele strategiczne Wolbromia, określające perspektywy rozwojowe gminy • propozycję kluczowych przedsięwzięć strategicznych planowanych do realizacji w

4

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

perspektywie długookresowej • zasady wdrażania, monitoringu i aktualizacji dokumentu.

Ponadto w dokumencie zostały przedstawione punkty zbieżne z dokumentami o charakterze strategicznym szczebla powiatowego, wojewódzkiego i krajowego. Autorzy opracowania wykazali zgodność Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom m.in. z następującymi dokumentami: - na szczeblu krajowym - średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020: Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne Państwo - na szczeblu regionalnym - ze Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 - na szczeblu lokalnym – ze Strategią Rozwoju Powiatu Olkuskiego

Założeniem zastosowanym na potrzeby niniejszego dokumentu strategicznego była spójność celów strategicznych i operacyjnych Strategii z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020, na podstawie którego można aplikować o fundusze strukturalne Unii Europejskiej.

Przyjęta metodyka procesu tworzenia „Strategii Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025” oparta została na powszechnie stosowanej partnersko-eksperckiej zasadzie budowy planów strategicznych, oddającej oczekiwania społeczności lokalnej oraz zewnętrznych instytucji wspomagających rozwój.

1.2. Organizacja procesu

Wszystkie etapy planowania strategicznego są ważne. Jednakże dwa z nich mają zasadnicze znaczenie: organizacja procesu oraz tworzenie planów działań. Idea planowania strategicznego promowana przez instytucje europejskie oparta jest na szerokim partnerstwie lokalnym, wspieranym przez konsultantów zewnętrznych. Zatem tak istotne stało sie zaangażowanie do tego procesu lokalnych liderów społeczno-gospodarczych. W skład grupy pracującej przy Strategii weszli przedstawiciele władz samorządowych, urzędnicy i radni, przedstawiciele szkół, instytucji polityki społecznej, ochrony zdrowia, reprezentanci sfery biznesu, lokalnych organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele instytucji użyteczności publicznej. Dzięki dużej liczebności osób zaangażowanych w planowanie i tworzenie Strategii zapewniono pełną reprezentację społeczności lokalnej, a praca warsztatowa przebiegała efektywnie.

1.3. Identyfikacja głównych kierunków rozwoju

Zakończenie prac diagnostycznych stało się zarazem punktem wyjścia do rozpoczęcia realizacji Etapu związanego z budową Strategicznego Programu Działań. Na podstawie diagnozy stanu obecnego, analizy SWOT oraz wyników konsultacji społecznych została sformułowana misja oraz wizja rozwoju gminy w długookresowej perspektywie czasowej. Misja (cel generalny) wskazuje generalny kierunek, w którym zamierza podążać gmina. Misja określa w sposób ogólny co gmina ma zamiar osiągnąć w założonym horyzoncie czasowym. Natomiast wizja rozwoju przedstawia pożądany stan przyszłości gminy na koniec założonego horyzontu czasowego.

5

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Z misji wynikają cele strategiczne (obszary priorytetowe), których realizacja jest niezbędna do osiągnięcia założonej misji. Cele strategiczne będą realizowane poprzez konkretne działania.

1.4. Konsultacje społeczne

Przy tak ważnym planowaniu kierunków rozwoju gminy Wolbrom, niezbędne były konsultacje społeczne i ścisła współpraca ze społecznością lokalną, znającą doskonale potrzeby rozwojowe gminy. Konsultacje społeczne przeprowadzone były za pomocą badania ankietowego oraz obejmowały także organizację warsztatów strategicznych z udziałem liderów lokalnej społeczności, na których wypracowane zostały generalne kierunki działań gminy, przy uwzględnieniu opinii mieszkańców wyrażonych w ankietach. Warsztaty strategiczne były prowadzone w okresie październik-listopad 2015 r.

6

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

2.Diagnoza stanu istniejącego - charakterystyka społeczno- gospodarcza

2.1. Położenie

Gmina i miasto Wolbrom leży w północnej części województwa małopolskiego w odległości 41 km od Krakowa, 70 km od Katowic i 100 km od Kielc. Obejmuje swym zasięgiem 26 sołectw i miasto Wolbrom. Powierzchnia gminy wynosi – 15 082 ha, w tym powierzchnia miasta Wolbrom 974 ha. Gmina Wolbrom jest częścią powiatu olkuskiego (pod kątem powierzchni stanowi 24% wielkości powiatu i plasuje gminę Wolbrom na drugim miejscu w powiecie).

Rysunek 1 Województwo Małopolskie

Źródło: www.gminy.pl

7

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Miasto i Gmina Wolbrom jest lokalnym ośrodkiem rolniczym, przemysłowym i handlowym obejmującym swoimi wpływami sąsiednie gminy: • Żarnowiec • Pilicę • Trzyciąż • Gołczę • Charsznicę • Klucze

Rysunek 2 Gmina Wolbrom

Źródło: Google Maps

Gmina Wolbrom leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (zwanej potocznie Jurą), a ściślej na terenie Bramy Wolbromskiej. Jest to szerokie obniżenie o przebiegu wschód – zachód rozgraniczające Wyżynę Olkuską i Wyżynę Częstochowską. Wolbrom jest położony na cyplu wapiennym na wysokości 375 –380 m n.p.m.

W skład gminy wchodzą następujące sołectwa: • Boża Wola • Brzozówka • Budzyń • Chełm • Chrząstowice • Dłużec • Domaniewice • Gołaczewy

8

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

• Jeżówka • Kaliś • Kąpiołki • Kąpiele Wielkie • Lgota Wielka • Lgota Wolbromska • Łobzów • Miechówka • Podlesice II • Poręba Dzierżna • Poręba Górna • Strzegowa • Sulisławice • Wierzchowisko • Zabagnie • Załęże • Zarzecze • Zasępiec

W sierpniu 2015 r. utworzono jednostkę pomocniczą Gminy Wolbrom pod nazwą „Miasto Wolbrom”.

Miasto i Gmina są lokalnym ośrodkiem rolniczym, handlowym i przemysłowym. Swoimi wpływami obejmują także sąsiednie gminy. Przez miasto biegnie zelektryfikowana linia kolejowa z trzema przystankami na terenie gminy a także Linia Hutniczo - Szerokotorowa, łącząca aglomerację śląską z Hrubieszowem. Biegnąca ze wschodu na zachód linia kolejowa dzieli miasto na dwie części: północną i południową. Po stronie północnej znajduje się rdzenna część miasta z rynkiem, kościołem i strażnicą OSP. W części tej powstały nowe osiedla mieszkaniowe i osiedle domków jednorodzinnych Wąwóz- Kapkazy. Po drugiej stronie linii kolejowej, zbudowanej jeszcze za czasów carskich, rozciąga się południowa część miasta, w której znajdują się zakłady branży gumowej, zespół basenów kąpielowych, Dom Kultury, kościół, stadion sportowy, Miejsko - Gminne Centrum Medyczne WOL- MED, osiedla mieszkaniowe i domy prywatne.

Na terenie gminy działa prężnie wiele stowarzyszeń i związków, m.in. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Polskie Stowarzyszenie na rzecz osób z Upośledzeniem Umysłowym, Wolbromskie Stowarzyszenie Kulturalno - Oświatowe, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, koła gospodyń wiejskich, zespoły charytatywne przy parafiach, hodowcy gołębi, koło PCK, łowieckie, pszczelarskie i inne.

Gmina posiada szereg atutów, które sprzyjają rozwojowi wypoczynku i turystyki. Do najistotniejszych z nich należą: wysokiej rangi zasoby i walory środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu, co sprawia, iż część gminy włączona jest w Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Przez gminę przechodzą najatrakcyjniejsze szlaki turystyczne Jury - Szlak Orlich Gniazd i Szlak Warowni Jurajskich. Turystów zachwyca także urok pejzażu i autentyczny, bogaty folklor. Organizowane od XV wieku

9

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom] czwartkowe targi wciąż przyciągają tłumy. O ich popularności może świadczyć fakt, że od kilku lat trwają one już od środowego popołudnia.

2.2. Klimat

Obszar gminy należy do klimatu Wyżyn Środkowych, krainy klimatycznej śląsko - krakowskiej. Na klimat istotny wpływ ma znaczne wyniesienie nad poziom morza (zwłaszcza północno-zachodniej części) oraz ukierunkowanie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej poprzecznie do przeważającego kierunku wiatrów. Klimat rejonu Wolbromia ma charakter przejściowy, pomiędzy klimatem kontynentalnym, a oceanicznym. Powoduje to ograniczenie dni mroźnych, a okres wegetacyjny oceniany jest na 200–210 dni w roku. Podane poniżej wybrane charakterystyki obrazują ogólne cechy klimatu na obszarze gminy: • temperatura stycznia: - 3,0 oC • temperatura lipca: 17,5 oC • roczny opad atmosferyczny: 650 - 750 mm • liczba dni z szatą śnieżną: 60 - 80 dni • na terenie gminy przeważają wiatry z kierunku: zachodniego. W okolicach źródliskowych Białej Przemszy – na torfowiskach w rejonie miasta Wolbrom oraz w lokalnych zagłębieniach terenu, występują często mgły i zastoiska zimnego powietrza.

2.3. Środowisko przyrodnicze

Wody powierzchniowe Gmina Wolbrom stanowi źródliskowy obszar rzeki Biała Przemsza, która łączy się z Czarną Przemszą i uchodzi do Wisły w okolicach Oświęcimia. Z tych samych torfowisk bierze swój początek płynąca na wschód rzeka Szreniawa, która wpada do Wisły w pobliżu Koszyc. Przez teren Gminy Wolbrom przepływają także dwie mniejsze rzeki Centara i Pokrzywianka, stanowiąca lewobrzeżny dopływ Centary. Rzeka Sucha jest rzeką okresową, która wpada do Przemszy w Chrząstowicach. Rzeka Dzdzenica (inna nazwa Tarnówka) wypływa ze źródła w lesie przy Dolinie Wodącej w miejscowości Domaniewice i zasila stawy w tej miejscowości, w dolnym biegu przepływa przez Załęże aż do granic Gminy Wolbrom. Potok Porębianka zaczyna swój bieg od źródeł w Porębie Dzierżnej i płynie dalej w kierunku lasu przed Udorzem. Zasoby wodne gminy obejmują również Zalew Wolbromski o powierzchni 20 ha.

Gleby Większość gleb na terenie gminy jest pochodzenia bielicowego, i w zależności od podłoża z jakiego powstały są to występujące w zachodniej części gminy gleby piaskowe lub gleby bielicowe gliniaste i występujące w przeważającej części gminy brunatne średnie i ciężkie, na obszarze gminy występują również rędziny. Większa część gleb w gminie to gleby klasy IIIa, IIIb, IVa, IVb.

10

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

2.4. Analiza demograficzna

Gmina Wolbrom zajmuje drugie miejsce w powiecie olkuskim zarówno pod względem powierzchni jak i liczby mieszkańców, wyprzedza ją jedynie Miasto i Gmina Olkusz. W samym mieście Wolbrom mieszka 8 823 mieszkańców (dane na koniec 2014 roku), co stanowi ponad 37% wszystkich mieszkańców gminy.

Liczba ludności gminy na koniec poszczególnych lat w rozbiciu na miasto Wolbrom oraz pozostałe miejscowości została przedstawiona w poniższej tabeli.

Tabela 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom

2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 23 566 23 504 23 477 23 419 23 362 miasto Wolbrom, w tym: 9 040 8 971 8 926 8 874 8 823 Mężczyźni 4 347 4 316 4 293 4 268 4 262 Kobiety 4 693 4 655 4 633 4 606 4 561 pozostałe miejscowości, w tym: 14 526 14 533 14 551 14 545 14 539 Mężczyźni 7 1 73 7 178 7 191 7 181 7 174 Kobiety 7 353 7 355 7 360 7 364 7 365 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Analizując okres ostatnich 5 lat zauważa się spadek ilości mieszkańców ogółem w gminie Wolbrom.

Wykres 1 Liczba mieszkańców Gminy Wolbrom w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Co ciekawe spadek znaczący zauważalny przy analizie mieszkańców miasta Wolbrom (spadek o 3,5% - 217 osób). Analizując pozostałe miejscowości wchodzące w skład gminy zauważa się niewielki wzrost (0,08% - 13 osób).

11

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Wykres 2 Liczba mieszkańców miasta Wolbrom w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Wykres 3 Liczba mieszkańców na terenach wiejskich w gminie Wolbrom w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Wg prognozy w kolejnych latach należy spodziewać się dalszego spadku liczby ludności w gminie Wolbrom. W roku 2025 prognozowana liczba mieszkańców miasta i gminy powinna kształtować się na poziomie 23 000 osób.

Jednym z powodów spadku ilości mieszkańców jest wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Wolbrom. Na przestrzeni ostatnich kilku lat, zauważa się iż w każdym roku ilość urodzeń jest mniejsza niż ilość zgonów.

12

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Tabela 2 Przyrost naturalny w gminie Wolbrom.

2010 2011 2012 2013 2014 Urodzenia 231 228 242 200 224 Zgony 249 235 243 241 280 wskaźnik przyrostu naturalnego -0,76 -0,30 -0,04 -1,75 -2,40 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

W ostatnich 2 latach zanotowano największy spadek wartości wskaźnika przyrostu naturalnego.

Wykres 4 Wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie Wolbrom

Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Zdecydowanie wpływ na to mają takie czynniki jak: - starzejące się społeczeństwo - migracje młodych ludzi do większych miast (w szczególności Krakowa, Katowic) - brak odpowiedniej infrastruktury pozwalające na osiedlenia się na tym terenie - budownictwo mieszkaniowe, itp. - brak odpowiedniej infrastruktury społecznej - żłobki, przedszkola,

Coraz poważniejszym problemem w gminie staje wyjazd młodych ludzi za granicę. Saldo rejestrowanej migracji zagranicznej w ostatnich latach ma wartości ujemne. Należy podkreślić, iż wartości tych wskaźników są zapewne mocno zaniżone w stosunku do wartości rzeczywistych z uwagi na nie zmienianie przez osoby emigrujące adresu zamieszkania.

13

Strategia Rozwoju Gminy Wolbrom na lata 2016-2025 [Gmina Wolbrom]

Tabela 3 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem

Ludność w wieku Ludność w wieku Ludność w wieku

przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Gmina Wolbrom 17,7% 62,4% 19,9% Powiat Olkuski 16,8% 63,0% 20 ,2% Województwo 17,8 63,0% 19,2% Małopolskie Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny.

Prawie 18% mieszkańców Miasta i Gminy Wolbrom to ludność w wieku przedprodukcyjnym, w porównaniu ze średnią dla powiatu olkuskiego to lepszy wynik, ale odrobinę gorszy