Terahu dhe Abrahami shkoi në Kanaan ku Perëndia i premtoi se do t’i jepte atë vend për pasardhësit e tij. Gjithashtu Perëndia bëri besëlidhje me Abrahamin që ai dhe çdo mashkull i fisit të tij të rrethpriteshin (Gjeneza 17, 9- A 27). Kur Abrahami ishte në moshë të thyer beronja Sara lindi Aaroni ishte vëllai i madh i Isakun. Abrahami jetoi 175 vjet. Moisiut (Eksodi 6, 20). Ai ka qenë prifti i parë dhe paraardhësi i priftërinjve të Izraelit (Levetiku 8, 1). Aaroni ka lindur në Egjipt më 1574 para Krishtit. Ai është kryeprifti i parë i zgjedhur nga Perëndia (Hebrenjve 5, 1-4). Në këtë detyrë qëndroi për dyzetë vjet. Emri Aaron do të thotë i shndritshëm. Abraham do të thotë ati i të shumtëve, ndërsa Sara do të thotë Abati është i pari i një manastiri, princeshë. ka ofiqin e arkimandritit dhe gjithashtu ka disa murgj në Absida quhet ndryshe kungë dhe urdhërat e tij. Murgjit i binden përfaqëson sipërfaqen abatit, i cili i udhëheq në jetën gjysëmkëndore prapa hierores së shpirtërore. kishës. Abrahami ka lindur në Ur të Adami është njeriu i parë i Kaldeasve në vitin 2161 para krijuar nga Perëndia. Në gjuhën Krishtit. Në moshën 70-vjeçare hebraike Adam do të thotë Abrahami së bashku me të atin kuqalash ose i lyer me të kuq. Terah, gruan e tij Sarën dhe nipin Adami u krijua sipas Lot, u vendosën në Haran të shembëlltyrës së Perëndisë. Mesopotamisë (Gjeneza 11, 31). Pas pesë vjetësh i vdiq i ati 5 Adio përdoret për të thënë Korçës më 1877. Në vitin 1913 lamtumirën e fundit. Zakonisht emigroi në Shtetet e Bashkuara përdoret për ata që shkojnë në të Amerikës, ku u shqua si luftë dhe nuk dihet nëse do të aktivist i lëvizjes kombëtare. Në kthehen gjallë. Gjithashtu vitin 1919 u dorëzua në gradën përdoret në momentin kur dikujt priftërore në Nju Jork, ku i jepet lamtumira e fundit. shërbeu dy vjet duke celebruar shërbesa fetare në gjuhën shqipe. Adhurimi është veprimi i njeriut, Në vitin 1921 Atë Agathangjel i cili njeh dhe dallon madhështinë Çamçe erdhi në Shqipëri dhe një e Perëndisë. Adhurimi ka edhe vit më vonë më 1922 mori ofiqin kuptimin e nderimit të veçantë e Arkimandritit. Në muajin për dikë, i cili konsiderohet si shkurt të vitit 1929 u dorëzua Perëndi. Përulje dhe falje përpara Episkop i Beratit, Vlorës dhe dikujt duke e njohur si Hyjni. Kaninës në Kishën Katedrale të Kemi dy lloj adhurimesh, i pari Ungjillëzimit prej Imzot është publik dhe kryhet në kishë Visarionit dhe Imzot Viktorit. nga i gjithë komuniteti i krishterë dhe i dyti është personal dhe kryhet prej çdo besimtari.

Agabi bënte pjesë në rrethin e profetëve. Gjatë një mbledhjeje të të krishterëve Agabi u ngrit dhe profetizoi se do të ndodhte një zi e madhe e buke në të gjithë botën. Zia e bukës ra gjatë viteve të mbretërimit të Klaudit (41-54) në vitin 47 pas Krishtit.

Agape është gosti kolektive e të krishterëve të parë me rastin e ndonjë të kremteje të madhe. Në vitin 1941 Imzot Agathangjeli u dorëzua Mitropolit i Korçës. Agathangjel Çamçe (1877- Imzot Agathangjel Çamçe fjeti 1946) ka lindur në qytetin e përgjithmonë në vitin 1946. 6 Bibliografia: i retorikës. Përshtypje të madhe i 1-Dhimitër Beduli, Kisha bënë predikimet e Ambrozit, prej Orthodhokse Autoqefale e të cilit u pagëzua në vitin 387. Shqipërisë gjer në vitin 1944, botim Në vitin 391 vajti në Iponë ku u i K.O.A.Sh-it, Tiranë 1992, faqe dorëzua në gradën priftërore prej 44. episkopit të qytetit, Valerit, dhe Agjërim. Hebrejtë e praktikonin më 396 me vdekjen e këtij të argjërimin për të shoqëruar një fundit u dorëzua episkop. lutje ose për të treguar Agustini konsiderohet si më i përkushtimin ndaj Perëndisë madhi nga etërit e Perëndimit (Danieli 9, 3) dhe (Luka 2, 37). prandaj është shpallur Mësues Agjërimi ka të bëjë me Ekumenik (Doctor Ecclesiae). mosngrënien e vullnetshme të disa produkteve ushqimore për një kohë të caktuar.

Agripnia është shërbesa, e cila kryhet gjatë natës. Zakonisht bëjmë Agripni gjatë të kremteve të mëdha ose rasteve të veçanta si për shembull sëmundje, luftra etj. Agripnia fillon në orët e mbrëmjes dhe gjatë së cilës kryhen shërbesa të ndryshme, si ajo e Orëve, Mbrëmësore, Mëngjesore dhe Liturgji Hyjnore. Nëpër agripni besimtarët kungohen me trupin dhe gjakun Ai ndërroi jetë më 28 gusht të vitit e Krishtit. 430, kur ishte në moshën 76 vjeçare. Kujtimi i tij kremtohet Agustini (354-430) ka lindur më më 15 qershor. Shkrimet: 1) 13 nëntor të vitit 354, në Tagasi Rrëfimet (Confessiones) në 13 të Numibisë. Studimet i kreu më libra, ku gjëja më e rëndësishme 371 në Karqidonë. Më pas në e kësaj vepre është autobiografia, vitin 383 vajti në Romë dhe e cila u shkrua rreth viteve 397- Milano, ku punoi si mësimdhënës 401. 2) Rishqyrtimi 7 (Retractationes) në 2 libra. Kjo Afreske quhen pikturat murale, vepër u shkrua rreth viteve 286- të cilat pikturohen direkt mbi 472 dhe përmban predikimet dhe suva të njomë. Në këtë rast letrat e Agustinit. 2) Rreth ikonografi duhet të zotëronte Trinisë (Di Trinitate), në 15 libra, edhe zanatin e muratorit. Ai të cilat i shkroi ndërmjet viteve suvatonte një pjesë të murit dhe 399-419. Për të shkruar këtë menjëherë fillonte pikturën vepër Augustinit iu deshën 20 murale sipas skenave biblike. Kjo vjet. Vetë Augustini ka deklaruar teknikë kërkon përvojë të madhe se të paktë janë lexuesit që mund dhe shumë siguri nga ana e ta kuptojnë këtë vepër. 3) Mbi ikonografit, sepse nëse thahej herezitë (De Haeresibus), të cilën suvaja nuk mund të bëheshin e shkroi në vitin 482. Në këtë korrigjime. Nga afresket më të vepër trajtohet lufta kundër 88 vjetra mund të përmendim ato të herezive duke filluar nga Simon shekullit XII në Kishën e Shën Magjistari e deri te Pelagji. 4) Stefanit në Dhërmi ku paraqiten Qyteti i Zotit (De civitate Dei) , Shën Dhimitri dhe Shën Stefani. në 22 libra, të cilët i shkroi Gjithashtu në Kishën e Rubikut ndërmjet viteve 313-426, për të paraqiten apostujt duke u treguar se plaçkitja që iu bë kunguar. Afreske të shekullit XIV Romës në vitin 410 nga Alariku kanë shpëtuar në Kishën e Shën ishte hakmarrja e Perëndisë ndaj Marisë në Maligrad, në Kishën shtetit që përndiqte të krishterët. Shën Mëria Vllaherna në Berat, Kjo vepër ka vlera të mëdha në atë të Shën Thanasit po në teologjike dhe filozofike se Berat etj. Augustini paraqet lakuriqësinë e Bibliografia: qytetit të atëhershëm (civitas 1-Çfarë di ti për ikonat, Kareas terrena). Kjo është vepra më e 2000, faqe 123-125. përkryer e Augustinit, prej së cilës është frymëzuar Dante kur Afrikë. Në Afrikë të parët që shkroi Komedinë Hyjnore. kaluan në të krishterë ishin Bibliografia: abisinianët. Kristianizimi i tyre 1-Moikom Zeqo, Rrëfimet e u bë në këto rrethana: Në vitin Augustinit në shqip, sfida e një 316 një filozof, nga qyteti Tir i kryevepre mbijetuese, Ballkan, 4 Palestinës i quajtur Meropiu, u mars 2007, faqe 16-17. nis për një udhëtim shkencor në

8 Abisini, por sapo arriti në port e Shërbesa e Ajazmës gjendet tek masakruan së bashku me njerëzit Uratorja e Vogël. e ekspeditës, me përjashtim të dy nipërve të tij të quajtur Frumens Ajodhimë quhet pjesa lindore e dhe Edes, të cilët i çuan të kishës ku është Tryeza e Shenjtë, shoqëruar në oborrin mbretëror. mbi të cilën priftërinjtë celebrojnë Mbreti iu besoi për edukim Liturgjinë Hyjnore. Ajodhima princin trashëgimtar Aizana. konsiderohet vend i shenjtë dhe Duke shfrytëzuar ofiqet e tyre të nuk lejohet futja e grave në të. larta, ata përhapën krishterimin Në Ajodhimë mund të hyjnë në Abisini me ndihmën e disa vetëm priftërinjtë, kishtari, psalti, tregtarëve romakë. Më vonë predikuesi dhe anagnosti, pra ata Frumensi u hirotonis Episkop i që kryejnë liturgjinë në kishë. Abisilorit nga Athanasi i Madh, Ajodhima ndahet me pjesën tjetër episkopi i Aleksandrisë dhe iu të kishës me anën e ikonastasit. kushtua pagëzimit të gjithë popullatës së Abisinisë. I pari që Akademia e Voskopojës (1750). u pagëzua ishte vetë Aizana, pas Ndërtesa e Akademisë së Re në ngjitjes së tij në fronin mbretëror. Voskopojë u ngrit në vitin 1750 Bibliografia: kryesisht me ndihmën financiare 1-Ãåþñãéå Óôïãéüãëïõ, të rufeteve të mëdha, por edhe ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, atyre të vogla, ku së bashku ÐïõñíÜñá, Èåóóáëïíßêç 1984, dhanë 312 000 aspra. Nga të óåë. 218. ardhurat e rufeteve janë paguar mësuesit e shkollave. Akademia Ajazma është shërbesë liturgjike pati emër të madh si brenda dhe e kishës, gjatë së cilës bëhet jashtë vendit. Nismëtarë për shenjtërimi i ujit, me anën e ngritjen e saj qenë Patriku i Ohrit uratave përkatëse për thirrjen e Joasafi dhe Theodhor Kavalioti. Shpirtit të Shenjtë dhe të zhytjes Sipas disa të dhënave nga së kryqit tre herë në ujë. Janë dy Lambridhini thuhet se guri i lloj ajazmash: 1-Ajazma e vogël, themelit u vu më 1741 dhe se e cila kryhet çdo fillim muaji dhe punimet përfunduan më 1750. Në në raste të tjera. 2- Ajazma e përurimin e saj erdhi vetë madhe e cila kryhet vetëm në të Mitropoliti i Korçës Niqifori, i kremten e Theofanisë më 6 janar. shoqëruar nga gjashtë arkondë. 9 Drejtori i parë ka qenë Sevet Vllahernë, ku në shenjë Leontiadhi nga Kosturi, i mirënjohjeje e shprestarie psalën laureuar në filozofi e në filologji pa u ulur (Akathist) himnin në universitetin e Padovës (Itali). falenderues të Hyjlindëses që u Në drejtimin e saj ka qenë edhe bë atë natë. “Përlufteshës dijetari i shquar Theodhor Gjenerale, këngët mundëse..”. Ky Kavalioti, që shërbeu si arsimtar himn, së bashku me disa tropare në vitin 1753. Në këtë Akademi të tjera, si dhe gjithë përshëndetjet mësuan shumë nxënës edhe nga e Hyjlindëses që ishin bërë deri vise të tjera të Shqipërisë si më atë kohë u quajtën “Himni Korça, Elbasani, Përmeti, Akathist” (sepse u psal më Gjirokastra, por edhe nga Greqia këmbë). Ky himn këndohet në të dhe Maqedonia. Gjuha që është pesë të Premtet e Kreshmëve të përdorur ka qenë greqishtja si një Mëdha. gjuhë ndërballkanike për gjithë Bibliografia: ortodoksinë. Disa nga lëndët që 1-Andrea Llukani, Përmes jepeshin në këtë Akademi ishin shkrimeve, (Publiçistikë), Tekno greqishtja e vjetër dhe ajo e re, Paper, Tiranë 2004, faqe 69. gramatika, letërsia, logjika, filozofia, theologjia, fizika, Albigezët. Quheshin kështu sipas matematika etj. Didaktika që emrit të themeluesit të tyre Pjetër ndiqej në këtë shkollë luhatej Valdus. Ky ishte një tregtar i ndërmjet shkencës dhe fesë, pasur nga qyteti Lion i Francës. arsyes dhe besimit. I prekur thellë nga vdekja e Bibliografia: papritur e një miku të tij, nga 1-Max demeter Peyfuss, leximi i jetës së Shën Aleksit si Shtypshkronja e Voskopojës 1731- dhe nga fjalët e Jisuit drejtuar të 1769, Shtëpia e librit dhe e riut pasanik (Matheu 19, 21) ua komunikimit, Tiranë 1996. ndau pasurinë të varfërve dhe vendosi të predikonte jetën e Akathist quhet shërbesa e kishës amëshuar të Ungjillit. Për këtë kushtuar Hyjlindëses. Në vitin qëllim vuri dy priftërinj t’i 626 Hyjlindësja kishte shpëtuar përkthenin Biblën në gjuhën e qytetin prej sulmeve të persëve popullit dhe t’i bënin një dhe avarëve, prandaj banorët e koleksion citatesh nga shkrimet Kostandinopojës, u grumbulluan e Etërve të Kishës. Ai themeloi në kishën e Shën Marisë në 10 një shoqatë burrash e grash, të kundër arianizmit. Aleksandri cilët të mbathur me sandale dhe kryesoi Sinodin e Parë Ekumenik të veshur thjesht, si në kohën e të Nikesë në vitin 325. Kisha e apostujve, shkonin nëpër fshatra shpalli shenjt dhe kremtohet më dy e nga dy duke predikuar 29 maj. varfërinë. Bashkëkohësit i quanin “Të Varfërit e Lionit” ose “Sabotët” (nga emri sandale), ndërsa pasardhësit i quajtën valdensë. Alegoria. Me alegori kuptojmë; 1-Shprehje të ideve tërthorazi, nëpërmjet figurave të gjalla e konkrete. 2-Fjalë ose shprehje pas të cilave fshihet një domethënie tjetër. Ezekili përdor një numër të madh alegorish për shembull: shqiponjat 17,1-21; luaneshat 19,1-9; shpata 21,1-7 Shkrimet: Aleksandri shkroi 70 etj. letra, prej të cilave kanë shpëtuar vetëm dy. Gjithashtu kanë Aleluja. Shprehje adhurimi dhe shpëtuar shumë fjalime të tij. falenderimi e përdorur së pari Bibliografia: prej hebrejve që do të thotë 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì . Öïýóêá, “Lavdi Zotit”. Aleluja përdorej ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò shpesh nga hebrejtë (Psalmi 104, Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 40- 35). 41. Aleks Pjetri ka lindur më 17 Aleksandri i Aleksandrisë mars të vitit 1898 në qytetin e (313). Nuk dimë kohën dhe Durrësit. Në vitin 1911 kur vendin ku ka lindur Aleksandri i Aleksi ishte vetëm 13 vjeç u Aleksandrisë. Njohim vetëm se dorëzua Anagnost në Kishën e ka hipur në fronin e Aleksandrisë Durrësit. Aleksi filloi të mësonte në vitin 313. Gjatë pesëmbëdhjetë artin e muzikës bizantine prej vjetëve që qëndroi si episkop i kryepsaltit të Durrësit Nako Aleksandrisë, u shqua në luftën Miho, i cili kishte studiuar ne 11 Konservatorin e 2-Mihal Kostoli, Aleks Pjetri – një Kostandinopojës. Aleks Pjetri ka punëtor i palodhur i Kishës, krijuar korin e parë kishtar, ka Ngjallja, shkurt 2002, faqe 9. dhënë mësime fetare, etj. Në Krishtlindjet e vitit 1928 Aleksandria vjen e treta sipas kompozoi këngën “Mirmëngjes radhës, pas Romës dhe zonja, zotërinj”, e cila këndohet Kostandinopojës. Aleksandria ka sipas melodisë bizantine qenë qendër e madhe kulturore e (Gjineqes akotisthite). Kjo këngë fetare. Atje kanë jetuar e ushtruar pati jehonë të madhe dhe u aktivitetin e tyre shumë përhap me shpejtësi në qerthullin personalitete të shquara, ndër të ortodoks. Në vitin 1929 Aleks cilët mund të veçonim Klementin, Pjetri themeloi korin e Kishës së Origjenin, Athanasin e Madh etj. Tiranës, drejtimin e së cilit më Gjatë shekullit V mjaft të vonë e mori profesori rus Evgjeni krishterë përqafuan herezinë Kiriev. Aleksi ka botuar këto monofizite dhe u quajtën koptë. libra: Patriarkana e Aleksandrisë 1-”Psalme dhe hymne” për korin drejtohet nga sinodi i përbërë nga kishtar dhe çdo të krishter 13 mitropolitë me në krye Orthodhoks, Tiranë 1929. patrikun. Ka gjithashtu edhe 10 2-”Psalme” për koristët e Kishës ndihmësepiskopë tre prej të cilëve Orthodhokse. janë afrikanë. Disa nga 3-”Dashuria Ungjillore” mitropolitë kryesore janë: e Duke punuar me zell deri në Geron, Leontopolit, Afrikës, momentin e fundit për Perëndinë, Pilusit, Aksonit, Kartagjenës, Aleks Pjetri vdiq në Durrës më Kamerunit, Rodezisë, Irinopolit, 25 janar të vitit 1962. Për 28 vjet Kenias etj. Patriku mban titullin: ai i ka sjellë Kishës Ortodokse I Fortlumturi Papë dhe Patrik i shumë shërbime duke psalur në Qytetit të madh të Aleksandrisë, manastirin e Shën Vlashit, në Libisë, Pentapolit, Etiopisë, të manastirin e Shën Gjon gjithë Egjiptit dhe të gjithë Vladimirit etj. Afrikës. Bibliografia: Bibliografia: 1-Thoma Qendro, Aleks Pjetri, një 1-Ôá Äßðôõ÷á ôçò ÅêêëçóéÜò ôçò jetë për Kishën, Ngjallja, dhjetor ÅëëÜäïò 2000, åêäüóåéò 1992, faqe 6. ÁðïóôïëéêÞò ÄéáêïíéÜò, ÁèÞíá 2000 óåë. 1162-1175. 12 Aleksandër Lipe është Ambrozi i Milanos (340-397) ka ekzekutuar me vdekje më 4 korrik lindur në vitin 340 në Trevira të të vitit 1946 pas një gjyqi Italisë. Pas vdekjes së të atit ushtarak. Ai u akuzua për një familja e tij u vendos në Romë, numër të madh fajesh, të cilat ku studioi retorikë, filozofi dhe qenë vetëm inskenime të drejtësi. Në vitin 370 vajti në komunistëve. Kleriku Aleksandër Milano, ku ushtroi profesionin e Lipe ishte njeri me autoritet në gjykatësit. Ai vendosi të Përmet, prandaj shihej me sy të pagëzohet i krishterë, të bëhet keq nga rregjimi komunist. Atë e anagnost dhe më pas, brenda një akuzuan si “agjent i italianëve, kohe të shkurtër, të marrë të gjermanëve dhe grekëve”. Në gjitha gradat kishtare. Më vonë predikimet e tij atë Aleksandri u hirotonis episkop i Milanos. kritikonte ideologjinë komuniste, prandaj u quajt armik dhe duhej ekzekutuar. Kështu dha jetën për besimin atë Aleksandër Lipe nga Përmeti. Bibliografia: 1-Atë Aleksandër Lipe, Ngjallja, gusht 1994, faqe 8.

Altari ishte vendi ku kryheshin flijimet. Altarin e parë e ndërtoi Noe kur doli prej arkës (Zanafilla 8,20). Vite në vijim kemi altarët e ndërtuar nga: Abrahami (Zanafilla 12,7), Isaku (Zanafilla 26,25), Jakobi (Zanafilla 33,20), Ambrozi udhëhoqi grigjën e Moisiu (Eksodi 17,15). Në Milanos nga dhjetori i vitit 374 Jeruzalem përdoreshin dy lloj deri më 4 pril 397. Gjatë 23 altarësh: altari i vajrave erëmirë, vjetëve si episkop nuk mbajti i cili gjendej në sallën qendrore asgjë për vete, pasi thoshte se të të tempullit (Danieli 30, 1-10) gjithë duhet të ndjekin rrugën që dhe altari i flijimeve. ndoqi Krishti. Ambrozi vdiq në paqe në vitin 397 në moshën 57 13 vjeçare. Kujtimi i tij kremtohet të vërtetë, sigurisht”. Pohojmë me më 7 dhjetor. Shkrimet: a) të vërtetë dhe pranojmë se Komentarë. Rreth gjashtë ditëve mbretëria, fuqia dhe lavdia i (Exameron), që përbëhet nga përkasin vetëm Perëndisë nëntë fjalime, të cilat janë shkruar Triadike, Atit, Birit dhe Shpirtit në vitin 388, ku përshkruhet në të Shenjtë në jetë të jetëve. mënyrë fantastike natyra. 2) Ekspoze e Ungjillit sipas Lukës Amos profetizoi në kohën e (Expositio Evangelii secundum Uziahut (767-739) para Krishtit. Lucam), vepër në dhjetë libra. Amos do të thotë mbajtës barre. Për të shkruar këtë vepër është Ai ka qenë bari dhe banonte në frymëzuar nga Origjeni. 3) E Teoka të Judesë. Perëndia e vërteta komentuese rreth dërgoi Amosin që t’u profetizonte parajsës, Kainit dhe Abelit, hebrejve. Noes, Abrahamit, Isakut, Jakovit, Jozefit, Patriarkëve (De Anabaptistët janë një sekt fetar paradise, de Cain et Abel, de i shekullit XVI. Ky sekt nisi Noe, de Abraham, de Isaac, de veprimtarinë në të njejtën kohë: Iacob, de Ioseph, de Patriarchis) në Turinxhi dhe Saksoni, ku u etj. b) Asketike. 1) Mbi detyrat e shfaq në këtë mënyrë: Qysh në meshtarëve (De officiis kohën, kur Luteri rrinte i izoluar Ministrorum), me anën e kësaj në kështjellën e Vartburgut, prifti vepre Ambrozi u drejtohet Thoma Mynzer nga Shtolberg i klerikëve të Milanos. Kjo vepër krahinës Harz, i vuri vetes si u shkrua në vitin 386. 2) Për detyrë të krijonte kishën e pendimin (De paenitentia), e cila njerëzve të zgjedhur, mbretërinë përbëhet nga dy libra dhe u e lumturisë. Ai përçmonte veprat shkrua ndërmjet viteve 387-390. e mira dhe nuk eleminoi Bibliografia: pagëzimin e fëmijëve dhe Kishën 1-ÁèáíÜóéïò Ìáñôßíïò, Romano-Katolike që nxiste ÈñçóêåõôéêÞ êáé çèéêÞ monakizmin, beqarinë e klerit, Åãêõêëïðáßäåéá, ÁèÞíá 1963, óåë. praktikën e indulgjencave etj. 272-273. Mynzeri kishte ngritur krye vetëm me fjalë kundër pagëzimit Amin është ndajfolje dhe në të fëmijëve, por nuk ndalonte gjuhën hebraike do të thotë “me asnjeri që të pagëzonte fëmijët e 14 tij. Këtë e bënë sektarët Ditën e dyzetë pas Pashkës Jezusi Zviceranë, të cilët qenë të u ngjit në qiell për të qëndruar në pakënaqur nga predikimet e të djathtë të Perëndisë. Periudha Mynzerit. Kur Këshilli i qytetit prej dyzetë ditësh përdoret shumë Zyrih vendosi dëbimin e tyre më herë në Shkrimin e Shenjtë. 1525, ata u ripagëzuan dhe Ngjitja e Krishtit në qiell është morën emrin “anababtistë”. Më plotësimi i misionit të Tij. pas ata u larguan nga qyteti. Këta Analipsi është kthimi tek Ati, që anababtistë të dëbuar u përhapën e dërgoi në botë për të kryer në gjithë Gjermaninë e Jugut dhe veprën që i kishte caktuar. duke u përzierë me ithtarët e tjerë Dishepujt morën premtimin se do të Mynzerit, nëpërmjet t’u dërgonte Shpirtin e Shenjtë, zanatçinjve endacakë, u shtrinë duke i aftësuar që të bëheshin deri në Austri dhe Moravi. dëshmuesit e Tij deri në skajet e Bibliografia: fundit të dheut. 1-ÉùÜííïõ Å. Áíáóôáóßïõ, Bibliografia: ÅêêëçóéáóôÞ Éóôïñßá, Ôüìïò 1-Protoprezviter Thomas Hopko, Ðñþôïò, åêäïôéêüò ïßêïò Besimi Orthodhoks, Vol. II, ÐáñáôçñçôÞò, Èåóóáëïíßêç 1995, Adhurimi, botim i K.O.A.Sh-it, óåë. 325-258. faqe 163-164.

Analipsi. Krishti u shfaq në kohë Anania ishte i krishterë i ardhur dhe në vende të ndryshme te nga radhët e judejve. Ai ishte dishepujt e tij, duke i siguruar ata shpresëtar ndaj ligjit (Veprat 22, që ishte me të vërtetë i gjallë. 12) dhe i respektuar prej të krishterëve të Damaskut. Anania bënte pjesë në rrethin e shtatëdhjetë dishepujve dhe ishte dorëzuar dhjakon.

Anargjendët kanë qenë mjekë popullorë të cilët i kuronin pacientët falas. Le të sjellim si shembull anargjendët Kiri, Joani, Kozmai dhe Damjani, të cilët ushtronin profesionin e mjekut.

15 Anastasi (491-518) hipi në 1929. Dëftesën e pjekurisë e mori fronin perandorak në vitin 491. me notën shkëlqyeshëm. Ai ka lindur në Durrës. Anastasi Diplomën e Fakultetit Teologjik e rrethoi Durrësin me mure, duke të Universitetit të Athinës në vitin ndërtuar kështjellën e famshme 1952 e mori përsëri me tre mure rrethuese dhe katër shkëlqyeshëm. Ka kryer studime kulla. Gjithashtu ndërtoi edhe pasuniversitare në fetarologji, hipodromin. Ai sundoi gati 20 entologji, misionarizëm, vjet dhe përmendet për disa afrikanologji në Universitetet e reforma. Anastasi bëri Marburgut të Gjermanisë si dhe reformimin e taksave, të cilat nuk punë kërkimore në Makarere do të mblidheshin si më parë nga University College, Kampala nga këshillat, por nga nëpunësit e viti 1965 deri më 1969 me bursë financës të emëruar nga prefekti nga Instituti Alexander von pretorian. Gjithashtu ai bëri edhe Humboldt. U bë Doktor i reformën monetare, duke vënë në Fakultetit Teologjik të Athinës në qarkullim monedhat prej bronxi fetarologji në vitin 1970. në vend të atyre prej bakri. Në kohën e sundimit të Perandorit Anastas u ndaluan ndeshjet midis gladiatorëve nëpër amfiteatre. Anastasi vdiq më 1 korrik të vitit 518. Ai përmendet në histori për ndërtimin e murit të gjatë përreth Kostandinopojës. Bibliografia: 1-Tajar Zavalani, Histori e Shqipnis, Phoenix, Tiranë 1998, faqe 63-64.

Anastasi. Fortlumturia e Tij, Kryeepiskopi Anastas, i biri i Jerasimit me origjinë nga Ka bërë udhëtime mësimore në Qefalonia dhe i Roksanës prej vende të ndryshme të Afrikës fisit të Maltezëve nga Preveza, (Kenia, Ugandë, Tanzani, Nigeri, ka lindur në Pire më 4 nëntor Ganë, Kamerun etj), të Amerikës 16 (Argjentinë, SHBA, Meksikë, Shërbime kishtare dhe sociale: Karaibe, Kanada), të Azisë (Indi, Predikues; artikullshkrues në Sri Lanka, Persi, Tajlandë, Kore, revista; punë spirituale- Japoni, Kinë, Indonezi, Australi). intelektuale ndër të rinjtë, Fortlumturia e Tij zotëron gjuhët kryesisht me studentët; përgjegjës frëngjisht, anglisht, gjermanisht, studimesh biblike dhe kursesh të shqip dhe për efekte të punës kuadrove kishtarë; përgjegjës i të shkencore latinisht, spanjisht, rinjve dhe i studentëve si dhe të italisht dhe suhaili. Ka kryer veprimtarive misionare në zonat veprimtari të gjerë shkencore, kufitare (1954-1960). U dorëzua shërbime kishtare sociale, si dhe dhjak më 1960. Me porosi të veprimtari kishtare Sinodit të Shenjtë të Kishës së ndërkombëtare. Greqisë ka shkruar manualet e Veprimtaria shkencore: I caktuar katekizmit të shkollave të mesme. me mandat për mësimdhënien e Ka dhënë mësime në Kursin e greqishtes së re dhe të filozofisë Katekizmës dhe të Dhjakonisë në Universitetin e Marburgut në Apostolike (1960-1963). U Gjermani nga viti 1966-1969. hirotonis prift dhe fitoi ofiqin Për organizimin e Qendrës së arkimandrit në vitin 1964. Studimeve Ierapostolike në Zhvilloi veprimtari ierapostolike Universitetin e Athinës (1971- në Afrikën Lindore në vitin 1964. 1976). Për organizimin dhe Gjatë kohës së studimeve të tij drejtimin e Qendrës në Gjermani u ka shërbyer Ndërortodokse të kishës greke në punëtorëve dhe studentëve të Athinë që nga viti 1972 deri më atjeshëm grekë si meshtar. U 1975. Profesor i jashtëm i zgjodh episkop i Andrusës dhe Historisë së Feve në Universitetin drejtor i përgjithshëm i e Athinës (1972-1976). Profesor Dhjakonisë Apostolike të Kishës i rregullt prej vitit 1976 e në së Greqisë më 1972. Në vazhdim. Drejtor i Sektorit të dhjetëvjeçarin 1981-1991 u Fetarologjisë-Sociologjisë të zgjodh Vikar dhe në vazhdim Degës së Pimantikës në Kryeepiskop i Mitropolisë së Universitetin e Athinës. Dekan i Shenjtë të Irinopulit në Afrikën fakultetit teologjik të Lindore. Më pas Eksark Universitetit të Athinës (1983- Patriarkal në Shqipëri për 1986). rimëkëmbjen e Kishës sonë 17 Ortodokse. Më 2 gusht 1992 u K.O.A.SH-it. Më datat një dhe fronëzua si Kryeepiskop i dy gusht 1991 në Kishën e Tiranës dhe i gjithë Shqipërisë. Ungjillëzimit në Tiranë u thirr një Bibliografia: Asamble e përgjithshme, në të 1-Anastasi, Kryepiskop i Tiranës cilën morën pjesë 15 klerikë dhe dhe i gjithë Shqipërisë (shënim 30 laikë, përfaqësues të katër biografik), Ngjallja, nëntor 1992, dioqezave të Shqipërisë. Në këtë faqe 5. mbledhje u diskutua gjendja e 2-Atë Luka Veronis, Misionarë, K.O.A.SH-it, si dhe prespektivat murgj dhe martirë, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 1994. për të ardhmen. Në fund u zgjodh Eksark Patriarkal në Shqipëri. një Këshill i Përgjithshëm Në janar të vitit 1991 Patriku kleriko-laik me nëntë Ekumenik Dhimitri dhe Sinodi i përfaqësues. Asambleja zgjodhi Shenjtë zgjodhën si Eksark (të si Epitrop të Përgjithshëm të dërguar) të Patriarkanës K.O.A.SH-it, të Dërguarin e Ekumenike në Shqipëri, Patriarkanës (Eksarkun), dhe Episkopin e Andrusës Anastasin, katër epitropë klerikë e pesë i cili në atë kohë shërbente si laikë. (Atë Mihal Dako, Atë Vikar në Mitropolinë e Shenjtë Kristo Raci, Atë Kozma Qirjo, të Irinopolit me qendër në Kenia. Atë Gaqo Pjetri, Dhimitër Misioni i tij ishte që të bisedonte Beduli, Aleko Dhima, Alqi Jani, me krerët e qeverisë shqiptare e Sotir Bambuli, Vangjel Capo). më pas me klerin dhe popullin Sekretar i Përgjithshëm u zgjodh ortodoks për ngritjen, Aleko Dhima. Gjithashtu filluan rimëkëmbjen dhe riorganizimin e të krijohen edhe këshillat kishtarë K.O.A.SH-it. Leja e hyrjes në nëpër qytetet kryesore me Shqipëri iu dha Eksarkut nga popullsi ortodokse të vendit. mesi i qershorit 1991. Sapo Këshilli i Përgjithshëm i mbërriti në Shqipëri, më 17 K.O.A.Sh-it i dërgoi një letër korrik 1991, Eksarku u prit me Patrikut Ekumenik Bartholomeut respekt dhe dashuri nga të për zgjedhjen e Imzot Anastasit krishterët ortodoksë. Me në krye të Kishës sonë. ndihmën e bashkëpunëtorëve të Fronëzimi. Ceremonia e Tij dhe mbështetjen e fronëzimit të Fortlumturisë së Tij, besimtarëve iu përvesh punës me Kryeepiskopit të Tiranës, përkushtim për ringjalljen e Durrësit dhe të gjithë Shqipërisë 18 Prof. Dr. Anastasi, u celebrua më 2000), Kumtesë e mbajtur në 2 gusht 1992 në bazë të Simpoziumin 2000 vjet art dhe marrëveshjes së arritur midis kulturë kishtare në Shqipëri, Tiranë përfaqësisë së Patriarkanës 2000. Ekumenike dhe Presidentit të 3-Kërkesë e KP të K.O.A.Sh për zgjedhjen e Imzot Anastasit në krye Republikës. Fronëzimi i të Kishës sonë, Ngjallja, tetor 1992, Eksarkut në Kryeepiskop u krye faqe 2. nga Mitropoliti i Pergjit 4-Patriarkana Ekumenike zgjedh Evangjelos dhe Mitropoliti i me vota unanime Imzot Anastasin Filadelfias Melitoni në Kryepiskop të Tiranë dhe gjithë Katedralen e Ungjillëzimit në Shqipërisë, Ngjallja, tetor 1992, Tiranë, në prani të qindra faqe 3. besimtarëve që kishin mbushur 5-Teodor Papapavli, E vërteta rreth kishën, të mjaft klerikëve dhe fronizimit të Kryepiskopit Anastas, episkopëve të ftuar nga vende të Rilindja Demokratike, 16 shtator 1992. tjera. Ceremonia e fronëzimit u 6-Thoma Dhima, U zhvillua zhvillua në mes të një entuziazmi ceremonia e fronëzimit të të papërshkrueshëm të të Kryepiskopit të Tiranës dhe gjithë pranishmëve. Në emër të Shqipërisë Imzot Anastasit, bashkësisë ortodokse përshëndeti Ngjallja, tetor 1992, faqe 5. teologu Dhimitër Beduli. Më pas Autoqefalia e K.O.A.sh-it. përshëndeti Fortlumturia e Tij Merita më e madhe e Anastasi, i cili u përkthye nga Fortlumturisë së Tij, Vangjel Dule. Në vijim u lexua Kryeepiskopit Anastas është dekreti patriarkal, me anën e të Autoqefalia e K.O.A.sh-it, e cila cilit Mitropoliti i Andrusës u arrit pas bisedimeve të gjata Anastasi u shpall Kryeepiskop i ndërmjet përfaqësuesve të Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Patriarkanës Ekumenike, të Shqipërisë. Kishës së Shqipërisë dhe Bibliografia: autoriteteve shqiptare. Më 18 1-Anastas Janullatos, Kisha korrik 1998 u formua Sinodi i Orthodhokse në territorin e Shenjtë i Kishës Ortodokse Shqipërisë së sotme, Selanik, Autoqefale të Shqipërisë i 1996. përbërë nga: Fortlumturia e Tij 2-Anastas Janullatos, Ringritja Kryeepiskopi i Tiranës, Durrësit kanonike e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë (1991- dhe i gjithë Shqipërisë, Imzot 19 Anastasi, Kryetar; Hirësia e Tij 4-Plotësohet Sinodi i Shenjtë, Mitropoliti i Beratit, Vlorës dhe Ngjallja, dhjetor 2006, faqe 8. Kaninës, Ignati, Hirësia e Tij Mitropoliti i Korçës, Joani, dhe Anastasimatari përmban tekstet Hirësia e Tij Episkop i poetike të (oktaikut), tek të cilët Apollonisë, Kozmai, anëtar. përfshihet shërbesa e së dielës në Kryesekretar i Sinodit të Shenjtë tetë tinguj. Anastasimatari është është Protopresviteri Jani kompozuar nga himnografi Joan Trebicka. Gjithashtu në Damaskini (+974) dhe më vonë mbledhjen e Sinodit të Shenjtë të u plotësua nga Teodor Studiti Kishës Ortodokse Autoqefale të (795-826), mbreti Leoni VI i Urti Shqipërisë, të datës 11 nëntor (865-912) dhe nga i biri i tij 2006, u vendos që Sinodi i Kostandini (905-950). Shenjtë të plotësohet duke dorëzuar në gradën episkopale tre Anatema ka kuptimin: mallkim arkimandritë të Kishës sonë. Pas i rëndë kishtar, madje edhe dorëzimit Sinodi i Shenjtë i përjashtim nga kisha. Shkaqet Kishës Ortodokse Autoqefale të kur një i krishterë anatemohet Shqipërisë përbëhet nga: janë: 1-Mohimi i besimit †Kryepiskopi Anastas, Kryetar, ortodoks. 2- Herezia, e cila Mitropoliti i Beratit Ignati, dënohet nga sinodi i hierarkëve. Mitropoliti i Korçës Joani, Kisha anatemon heretikët. Mitropoliti i Gjirokastrës Dhimitri, Episkopi i Apolonisë Andoni i Madh (251-356) ka Nikolla, Episkopi i Krujës lindur rreth vitit 251 pas Krishtit. Andoni, Kryesekretar i Në moshën 18-vjeçare Andoni i Përgjithshëm është humbi të dy prindërit e tij. Nga Protopresviter Jani Trebicka. kjo u hidhërua, por gjeti Bibliografia: ngushëllim te mësimet e Kishës. 1-Duhet vazhdimi i dialogut, Ai e mblodhi shpejt veten duke Ngjallja, gusht 1996, faqe 1,2. iu përkushtuar Perëndisë dhe 2-Do të vazhdojë dialogu, Ngjallja, kujdesit për motrën e vogël. Një tetor 1997, faqe 1. të dielë dëgjoi në Kishë Ungjillin, 3-U formua Sinodi i Shenjtë i në të cilin Krishti, duke iu Kishës Orthodhokse Autoqefale të drejtuar një të riu pasanik, i tha Shqipërisë, Ngjallja, gusht 1998, se po të dëshironte të bëhej i faqe 1,12. 20 përsosur, duhej të shiste pasurinë i Madh vdiq në vitin 356, kur dhe të hollat t’ua ndante të ishte në moshën 105 vjeçare. varfërve e t’i shkonte pas. Ai Shën Andoni përkujtohet më 17 menjëherë e vuri në zbatim janar. thirrjen hyjnore. Shën Andoni Bibliografia: zgjodhi një vend në shkretëtirë 1-Áñ÷éì. ×áñáëÜìðïõò Ä. midis Menfit dhe Arsionit. Âáóéëüðïõëïõ, Ï ÌÝãáò Áíôþíéïò, åêäüóåéò Ïñèïäüîïõ Ôýðïõ, ÁèÞíá 1989, óåë. 7-56.

Andoni i Durrësit (+844) e kishte origjinën nga ishulli i Egjinës dhe ka jetuar gjatë viteve të mbretërimit të perandorit Leoni V Armeni (813-820). Që herët iu përgjigj thirrjes murgërore. Në vitin 815 fronëzohet Mitropolit i Durrësit. Emrin e tij e mban një vulë kryepiskopale e Durrësit. Kryepeshkopi i Durrësit Andon iu përgjigj me trimëri perandorit ikonoklast Leon: “O perandor, Andonit i pëlqente veçanërisht të unë nuk dua të përdor fjalë lexonte Shkrimin e Shenjtë duke blasfemuese kundër Perëndisë mësuar përmendësh kapituj të sonë të vërtetë Jesu Krisht dhe tërë. Pjesën më të madhe të natës as nuk dua ta ofendoj atë me ia kushtonte lutjes. Në moshën vepra…”. Për këtë akt burrëror 35-vjeçare, Andoni gëzonte emër Andonin e internuan. Në vitin të madh për shprestarinë dhe 820 me ngjitjen në fron të virtytin e tij, prandaj shkoi të Mihailit II (820-829), Andoni u banonte në shkretëtirë. Rreth vitit lirua nga internimi dhe u zgjodh 305 pas Krishtit nisi të ngrinte Mitropolit i Selanikut, post të qendra banimi të quajtura cilin e mbajti për pak kohë, sepse hisihastire (vende pushimi) për fjeti më 2 nëntor të vitit 844. ata që i vinin pas dhe dëshironin Bibliografia: të bënin një jetë si të tijën. Andoni 21 1-Kristaq Bakallbashi, Shën Andon jetën murgjërore. Për të përjetuar Omologjiti, Ngjallja, tetor 2001, më thellë njohuritë e marra rreth faqe 5,8. monakizmit, në verën e vitit 1996 vizitoi manastiret e Malit Athos Andon Merdani (1969- ) ka dhe në vijim qëndroi ca kohë në lindur në Tiranë në vitin 1969. manastirin e Ardenicës, i cili në Ai e ka origjinën nga një familje atë kohë ishte fidanishtja e bektashiane. Në vitet 1988-1990 përgatitjes së jetës monakale në studioi në Akademinë Ushtarake, Shqipëri. Gjithashtu Andoni të cilën nuk arriti ta përfundonte. aktivizohej me grupet e Pas takimit me disa misionarë katekizmit, të cilët predikonin ungjillorë në verën e vitit 1991 u nëpër fshatra dhe qytete të konvertua në krishterim. Në vitin ndryshme anembanë Shqipërisë. 1992, pasi përfundoi një kurs biblik, u bë lider i grupit të Vëllazërisë së Dishepujve të Krishtit. Interesi për fenë ortodokse iu shtua në vjeshtën e vitit 1994 në një mbjedhje të misionarëve ungjillorë në Shqipëri, ku ishin ftuar një grup të rinjsh ortodoksë të kryesuar nga Atë Luka Veronis. Në prill të vitit 1995 Andoni u pagëzua në Katedralen e Ungjillëzimit në Tiranë. Menjëherë pas pagëzimit filloi të aktivizohet si përkthyes i Vite më vonë Andoni duke iu anglishtes në seminarin teologjik përgjigjur thirrjes së Imzot Joanit të Durrësit, ndërsa me fillimin e vajti disa muaj në Mitropolinë e vitit shkollor 1996 filloi studimet Korçës. Gjatë kësaj kohe vendosi në Akademinë Teologjike, ku ra që të ndjekë rrugën murgjërore në kontakt me dekanin, dhe në vijim studioi në Mitropolitin e Korçës Joanin dhe Universitetin Kombëtar etër të tjerë të Kishës Ortodokse. “Kapodistria” të Athinës, në Gjatë viteve të studimeve e degën e teologjisë sociale. Në 21 tërhiqnin leksionet që flisnin për nëntor të vitit 2006 në Kishën 22 Katedrale “Ungjillëzimi i takoi Peshkatarin e madh, i cili u Hyjlindëses”, në Tiranë, bëri ftesën përfundimtare: “Ejani Arkimandrit Andoni u dorëzua në pas meje dhe do t’ju bëj gradën episkopale nga peshkatarë njerëzish”. Andrea u Kryeepiskopi Anastas, Hirësi tregua menjëherë i gatshëm. Për Ignati, Hirësi Joani, Hirësi hirin e Tij braktisi gjithçka. Dhimitri dhe Hirësi Nikolla. Apostull Andrea predikoi në Bibliografia: Azinë e Vogël, në Pont, 1-Plotësohet Sinodi i Shenjtë, Maqedoni, Akai etj. Nëpër këto Ngjallja, dhjetor 2006, faqe 8. vende themeloi edhe kishat e para dhe nëpërmjet tyre edhe Andrea është i pari prej Episkopatën e Bizantit, nën peshkatarëve të Galilesë të cilët Mitropolinë e Iraklisë e Thrakës Krishti i ftoi për t‘u bërë apostuj. dhe vendosi atje si Episkop Andrea është vëllai i Pjetrit, i biri Apostull Staqin. i Joanit prej Betsaidës së Galilesë. Ushtroi profesionin e peshkatarit në ujërat e qeta të Tiberiadës. Në ujërat e Jordanit, dëgjoi predikimin e Joanit, i cili ishte një personalitet i madh profetik. Andrea u bë njëri prej dëgjuesve dhe nxënësve të Pararendësit, ndoqi predikimin e tij dhe ditë e natë priste Mesinë e predikuar dhe të shumëpritur. Zemra e ndjeshme e Andreas që kërkonte Perëndinë, jo vetëm që dëgjoi zërin e Prarendësit dhe ishte i pranishëm ndër të parët, Ai udhëtoi dhe predikoi nga deti por në të njejtën kohë u tregua i i Tiberiadës në brigjet e Detit të gatshëm, i pari, për të njohur dhe Zi e të Marmarasë, nga gjiri i për t’i shkuar pas predikimit kur Bririt të Artë në Greqi e duke të vinte çasti. Një mëngjes kur po përfunduar në gjirin e Patras. Të peshkonte më vëllanë e vet në gjitha udhëtimet e tij ishin të liqenin e Gjenisaretit, shkoi dhe mbushura me përndjekje, vuajtje, 23 mundime dhe tortura. Në Patra i tij më e madhe është Kanoni i dha fund jetës së tij të lavdishme Madh (Ï ÌÝãáò Êáíþí) me 261 me vdekje në kryq. Andrea u tropare. Kanoni i Madh pasalltet kryqëzua me kokë poshtë. Kisha të enjten në mëngjes gjatë javës e Kostandinopojës ka përcaktuar së pestë të Kreshmëve të Mëdha. datën 30 nëntor si festën e Quhet Kanoni i Madh sepse themeluesit dhe të mbrojtësit të përbëhet nga 261 tropare. Por ka saj. Gjithashtu lipsanet e shenjta edhe një arsye tjetër përse quhet të Shën Andreas në vitin 356 u Kanoni i Madh sepse është një sollën në Patra dhe gjenden sot vepër unikale me frymë të lartë në Kishën e Apostujve të Shenjtë. poetike, në të cilën përmenden Bibliografia: ngjarje që nga fillimi i Shkrimit 1-Áñ÷éì. ×áñáëÜìðïõò Ä. të Shenjtë dhe deri në fund me Âáóéëüðïõëïõ, Ï ¢ãéïò ÁíäñÝáò, qëllim që të na ftojë drejt åêäüóåéò Ïñèïäüîïõ Ôýðïõ, ÁèÞíá pendimit. 1993. Bibliografia: 1-Kanoni i Madh, Ngjallja, mars Andrea i Kretës (660-740) ka 1996, faqe 4. lindur në vitin 660 në Damask prej prindësh shprestarë. Në Andrea Llukani (1966 - ) ka moshën 15-vjeçare vajti në lindur në Tiranë më 18.12.1966. manastirin e Shën Savës në afërsi Studimet e larta i ka përfunduar të Jerusalemit. Aty u arsimua në në Universitetin Kombëtar teologji, muzikë, retorikë dhe “Kapodistria” të Athinës. filozofi. Më pas u qeth murg dhe Gjithashtu ka studiuar në kryente detyrën e sekretarit Institutin “Gëte” dhe është patriarkal. Në vitin 685 ishte në specializuar në “Pravoslavna Kostandinopojë, ku u dorëzua Akademia” të Çekisë. Gjatë dhjak në Kishën e Shën Sofisë, viteve 1998-2002 ka qenë ndërsa në vitin 712 u dorëzua pedagog në lëndën e Historisë së Episkop i Kretës dhe kishte nën Krishterimit, më 2001-2002 ka juridiksion 12 episkopata. qenë drejtor i Radios “Ngjallja”. Andrea i Kretës luftoi për Sot është Asistent i Drejtorit të mbrojtjen e ikonave. Ndërroi jetë Përgjithshëm të Kompanisë në vitin 740 gjatë një udhëtimi “Global Petroleum Albania”. për në ishullin Mitilini. Vepra e Nga marsi i vitit 2001 është

24 anëtar në Shoqatën e Gazetarëve Vepra III, Patrologjia, Antologjia Profesionistë të Shqipërisë. Prej e letërsisë së krishterë, botimet vitit 2002 është anëtar në Trifon Xhagjika, Tiranë, 2009. International Federation of Vepra IV, Jetë Shenjtorësh, Jurnalists dhe më 2006 anëtar i Himnologjia, botimet Trifon Lidhjes së Shkrimtarëve të Xhagjika, Tiranë, 2009. Shqipërisë. Vepra V, Kisha Ortodokse Andrea Llukani ka botuar artikuj Autoqefale e Shqipërisë nga vitet në gazetat “Ngjallja”, “Fjala”, apostolike deri në ditët tona, “Drita”, “Rrënjët” etj. Ai ka botimet Trifon Xhagjika, Tiranë, marrë pjesë në konferenca të 2009. ndryshme brenda dhe jashtë Vepra VI, Folklori Kristian, vendit. Gjithashtu ka publikuar botimet Trifon Xhagjika, Tiranë, faqen e internetit 2009. www.andreallukani.com. Vepra VII, Komenti i Ungjillit sipas Matheut, Vitet Apostolike, Predikime. Vepra VIII, Përndjekjet, Sinodet Ekumenike. Vepra IX, Dostojevski nuk ndihej i vetmuar, Urtësia e shekujve. Vepra X, Enciklopedia e Krishterë. Vepra XI, Skizma, botimet Trifon Xhagjika, Tiranë, 2010. Vepra XII, Predikime, Ikonografia, botimet Trifon Andrea Llukani ka botuar 37 Xhagjika, Tiranë, 2010. libra të cilët i ka përmbledhur në Bibliofrafia: dymbdhjetë vepra. 1-Arben Muka, Informacioni në Vepra I, Toleranca ndërfetare në radion lokale, Instituti shqiptar i Shqipëri, botimet Trifon medias, Tiranë 2002, faqe 36, 78, Xhagjika, Tiranë, 2008. 106. 2-Klaus Vilkens, Gemeinsam auf Vepra II, Biri i Peshtanit, Përmes dem veg, Verlag Otto Lembec, shkrimeve, botimet Trifon Frankfurt 1999. Xhagjika, Tiranë, 2009. 25 Angjelina ishte e bija e princit Anija ishte simbol i vjetër i shqiptar Gjergj Arianitit dhe egjiptianëve dhe grekëve. Ajo motra e Donikës, gruas së Gjergj përfaqësonte udhëtimin e jetës së Kastriotit. Angjelina u martua me krishterë ose udhëtimin e shpirtit despotin e Serbisë, Stefan pas vdekjes. Gjatë viteve Brankoviçin dhe lindën dy fëmijë, kristiane mori një simbolikë edhe Maksimin dhe Joanin. Mbas më të gjerë. Ajo simbolizon jetën vdekjes së Stefanit, Angjelina u kristiane që ka udhëheqës vesh murgeshë në Manastirin e Krishtin dhe drejtohet me siguri Krushedolit, duke ia përkushtuar në portin e Parajsës. Simbolizon jetën lutjeve dhe veprave edhe shpëtimin e besimtarëve nga bamirëse saqë populli e thërriste furtunat e ndryshme të jetës. “Nënë Angjelina”. Anija quhet simbol i kishës, ku Krishti është timonieri dhe marinarët janë priftërinjtë.

Anonimi i Elbasanit është një dëshmi tjetër, e cila mendohet të jetë e shekullit XVII dhe u gjend në vitin 1949 në Manastirin e Shën Gjon Vladimirit në Elbasan. Ajo përbëhet nga pjesë të katër ungjijve, shkruar me një alfabet të veçantë dhe është përdorur për nevoja liturgjike. Teksti nuk e përmend emrin e autorit dhe vitin e shkrimit, prandaj u emërtua si Ajo fjeti në fillim të shekullit XVI anonim. Përkthimi është i lirë, në në Manastirin e Krushedolit, ku të folmen e Elbasanit dhe ka pak ruhen edhe sot lipsanet e saj fjalë të huaja. Gjuha është më mrekullibërës. Kisha e kanonizoi arkaike se ajo e Dhaskal Todrit. shenjtore dhe kujtimin e saj e Dokumenti i përket gjysmës së nderon më 30 korrik. dytë të shekullit XVIII dhe në të Bibliografia: ndjehen ndikimet e toskërishtes. 1-At. Joan Pelushi, Shën Angjelina, Alfabeti i përdorur është i Ngjallja, nëntor 1994, faqe 3. panjohur më parë, me 40 26 shkronja me bazë glagolitike dhe në kuptimin se besimi kërkohet është alfabeti orgjinal më i vjetër të studiohet shkencërisht. Ai u që njihet në shkrimin e shqipes. orvat të trajtonte në veprën Në tekst gjendet i shkruar emri i “Monologium” çështjen e qënies një kleriku, Papa Totasi, i cili së Perëndisë, ndërsa në veprën ishte prifti i Shpatit dhe ka jetuar “Proslogium” problemin e në shekullin XVIII, por Prof. M. egzistencës së Perëndisë. Domi mendon se autori është Grigori i Durrësit, vdekur më 1772, i cili është marrë me përkthimin e ungjijve dhe ka përdorur një alfabet origjinal. Nga gjuha e dorëshkrimit kuptohet që ka qenë njeri i ditur. Kjo vepër prej gjashtëdhjetë faqesh u shpëtua nga studiuesi elbasanas Lef Nosi, atëherë kur manastiri i Shën Gjon Vladimirit u dogj më 14 mars 1944. Bibliografia: 1-Tomor Osmani, Udha e Në një vepër tjetër me titull “Cur shkronjave shqipe, Idromeno, Deus Homo” zhvilloi në mënyrë Shkodër 1999, faqe 93. spekulative doktrinën mbi 2-Dhimitër Shuteriqi, Shkrimet shpëtimin e njeriut. shqipe, Akademia e Shkencave, Tiranë 1976, faqe 92. Antifonët janë troparë, të cilat Anselmi i Kanterburit (+1190) psallen në dy kohë nga psalltët. ka lindur në Aosta të Piemontit Nga antifonët më të njohur janë në Itali. Ai u rrit në manastirin ata të Liturgjisë Hyjnore: “Me Bek, ku ka qenë mësues dhe ndërmjetimet e Hyjlindëses”, dhe igumen. Karriera e tij arriti “Shpëtona, o i Biri i Perëndisë”. kulmin kur u fronëzua Kryeepiskop i Kanterburit. Ai Antiokia është nga qendrat më është themeluesi i skolastikës. të hershme në historinë e Anselmi formuloi për herë të parë krishterimit. Kisha e Antiokisë fjalën “Fides quaerit intelectum” është themeluar nga Apostull 27 Pjetri. Kjo kishë lulëzoi deri në në vendet jashtë kishe si për shekullin V. Pas kësaj periudhe shembull, nëpër kampingje, filluan ndarjet e brendshme, duke spitale, ose në ato kisha të cilat filluar me monofizitizmin. nuk janë shenjtëruar. Në këto Patriarkana e Antiokisë në raste Antimisi zëvendëson shekullin IV kishte mbi 150 Tryezën e Shenjtë. Mbi Antimisin episkopata. Shumica e ikonizohen katër ungjillorët, besimtarëve ortodoksë janë arabë skena e kryqëzimit të Krishtit etj. ose grekë. Në mesjetë kanë Zakonisht në katër cepat e vuajtur nga kryqëzatat edhe më Antimisit vendosen copëza vonë nga pushtuesit osmanë. Sot lipsane shenjtorësh. Patriarkana e Antiokisë ka afërsisht 500 000 besimtarë. Disa Anzgari (801-865) është u quajt nga mitropolitë më kryesore janë: “Apostull i Veriut”. Përhapja e e Laodicesë, e Tripolit, e Bejrutit, krishterimit në Suedi është e e Arkaisë etj. Patriku e ka lidhur me inisiativën misionare të rezidencën në Damask. Kjo Kryeepiskopit të Hamburgut, patriarkanë përfshin 22 periferi, Anzgar. Në vitin 829 një prej të cilave 6 janë në Siri, 6 në përfaqësi e suedeze mbërriti në Liban, 3 në Turqi, në Arabi, 5 në Normandi dhe kërkoi nga mbreti, Amerikën e Veriut dhe të Jugut, që të interesohej për si dhe një zonë në Australi. kristianizimin e tyre. Kjo detyrë Patriku mban titullin: I iu ngarkua murgut Anzgar, i cili Fortlumturi Patrik i Theupolit të në shoqërinë e disa tregtarëve Madh, Antiokisë, Sirisë, Arabisë, skandinavë pas shumë Kilikisë, Ivirisë, Mesopotamisë peripecive mbërriti në Birka, ku dhe i gjithë Lindjes. mori garanci nga mbreti Biorn që Bibliografia: të predikonte krisherimin. 1-Ôá Äßðôõ÷á ôçò ÅêêëçóéÜò ôçò Aktiviteti misionar u kurorëzua ÅëëÜäïò 2000, åêäüóåéò me krijimin e komuniteteve të ÁðïóôïëéêÞò ÄéáêïíéÜò, ÁèÞíá krishtera, por Anzgari në vitin 2000 óåë. 1177-1185. 832 u detyrua të largohej nga Suedia sepse u fronëzzua Antimisi përbëhet prej basme Kryeepiskop i Hamburgut nga katërkëndëshe dhe pëdoret për papa Grigori IV. Ky i fundit e celebrimin e Liturgjisë Hyjnore, caktoi Anzgarin që të përkujdesej 28 për danezët dhe suedezët. Apologjetika është ajo pjesë e Megjithë përpjekjet dhe zellin teologjisë, e cila paraqet misionar, Anzgari shënoi vetën mbrojtjen që i bëhet krishterimit fillimin e kristianizimit të nga sulmet e ndryshme. Apologji popujve skandinavë. do të thotë mbrojte. Bibliografia: 1-Andrea Llukani, Kristjanizimi i Apologjitët qenë një grup skandinavëve, Ngjallja, mars 2001, shkrimtarësh kishtarë të shekullit faqe 4. të II, të cilët me apologjitë e tyre kundërshtuan judaizmin, Apokalipsi ka kuptimin e fundit paganizmin etj. Me shfaqjen e tij, dhe të mbarimit të botës. krishterimi tronditi institucionet Apokalipsi është libri i fundit i fetare të asaj epoke, prandaj ra Shkrimit të Shenjtë, i shkruar nga menjëherë në sy të keq dhe të Joan Ungjillori. gjitha përndjekjet u drejtuan tek ai. Të krishterët pranuan Apokrif do të thotë “i fshehtë” përndjekjet me durim dhe shpresë ose “i panjohur”, ndërsa me tek Perëndia. U gjetën disa burra, literaturë apokrife kuptojmë të të cilët me fakte mbështetën të gjitha ato shkrime që trajtojnë vërtetën e mësimdhënies së tema kishtare, të cilat u krishterimit. Ata që mbështetën shkruajtën gjatë tre shekujve të teorikisht krishterimin para parë të krishtërimit dhe ku perandorëve dhe në përgjithësi shkrimtarët e tyre mbetën të para pushtetit politik romak dhe panjohur. Literatura apokrife dhe atij judaik fetar, u quajtën anonime na jep shumë apologjistë. Apologjistët më të informacione rreth aktivitetit të rëndësishëm të shekujve të parë kishës së parë dhe më konkretisht qenë: Aristidhi dhe Athinagora, me disa ngjarje të jetës së Shën filozofë nga Athina, Tatiani, Marisë e Jisuit, të cilat nuk Theofili, Melitoni, Justin përmenden nëpër Ungjinjtë Filozofi. Disa nga apologjistët ia kanonikë. drejtuan apologjitë e tyre Bibliografia: perandorit dhe senatit të Romës, 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, të tjerët ia drejtuan paganëve me ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 67- influencë, ndërsa të tjerët iu 71. 29 përgjigjën drejtpërsëdrejti Doktrina, botim i K.O.A.Sh-it, polemistëve paganë. Tiranë 1997, faqe 109. Bibliografia: 1-Protoprezviter Thomas Hopko, Apostuj quajmë ata që u Besimi Orthodhoks, Vol. III, zgjodhën prej Krishtit dhe u Shkrimi i Shenjtë dhe historia e dërguan për të predikuar kishës, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë Ungjillin në gjithë botën. 2000, faqe 175. Emërtimin “Apostuj” ua dha nxënësve të tij, vetë Krishti, siç Apoloniarizmi kryhesohej nga na tregon Ungjillori Luka: “Kur Apolinari, i cili ishte peshkop i zbardhi dita i thirri nxënësit e Laodicesë. Ai ishte njeri me vet dhe prej tyre zgjodhi kulturë dhe armik i papajtueshëm dymbëdhjetë, të cilët dhe i quajti i arianizmit, por ra vetë në një Apostuj …” (Luka 6, 13). herezi tjetër. Duke u nisur nga teoria e filozofit Platon, që thoshte se njeriu është i përbërë nga tre elementë: Trupi, shpirti shtazor dhe shpiri racional - ai thoshte se: - ndonëse Jisui është me të vërtetë Biri dhe Fjala e mishëruar e Perëndisë, mishërimi qëndron vetëm në marrjen e një trupi njerëzor dhe jo në plotësinë e natyrës njerëzore. Sipas kësaj doktrine, Jisui nuk kishte një trup njerëzor real, as mendje njerëzore, por Biri Hyjnor i Krishti para se të fillonte veprën Perëndisë që ekziston përjetësisht e tij shpëtimtare, filloi të me Atin dhe Shpirtin, thjesht formonte grupin e nxënësve të tij. banoi në trupin dhe në mishin Në jetën e tyre personale, ata njerëzor, si në një tempull. Me ishin të thjeshtë, analfabetë, të një fjalë Apolionari mohonte parëndësishëm, peshkatarë në natyrën njerzore të Birit. profesion, por edhe doganierë, Bibliografia: por më e rëndësishme është 1-Protoprezviter Thomas Hopko, Besimi Orthodhoks, Vol. I, mënyra e përzgjedhjes së tyre. 30 Dëgjuan vetëm një “më ndiq” dhe Trebicka), Shën Fotini e ndoqën. Apostujt qenë izraelitë, Samaritania, Selanik 1983. të cilët prisnin Mesinë e vërtetë. Ishin ata të cilët nga brezi në brez Apostulli përmban pjesë nga kishin ruajtur të gjallë shpresën Veprat e Apostujve dhe letrat e e realizimit të premtimit të Dhiatës së Re. Kemi pjesë për të Perëndisë (Zanafilla 3, 15). Ishin dielat, të kremtet, ditët e ata, të cilët kërkonin të shihnin zakonshme dhe për shërbesa të fakte për t’u bindur, se Perëndia ndryshme. Apostulli lëçitet prej mban premtimin e dhënë. Te dhjakut nga amvoni i kishës. personi i Krishtit ata gjetën atë që kërkonte dhe priste zemra e Ara e gjakut. Ligji i Moisiut nuk tyre. Ata përbënin bërthamën e e lejonte që paratë e tradhëtisë të parë, rreth së cilës ditën e përdoreshin si dhuratë për Pendikostisë u krijua Kisha. Të tempullin, prandaj me ato lekë drejtuar, të forcuar nga Shpirti i blenë arën e shtëmbarit, me Shenjtë, kishin pranë tyre një qëllim që të varrosnin të huajt. rreth më të gjerë nxënësish, Me fjalën të huajt kuptojmë rrethin e të shtatëdhjetëve. judejtë nga krahinat e tjera, të “Pastaj Zoti zgjodhi edhe cilët vinin për pelegrinazh në shtatëdhjetë nxënës …” thekson Jeruzalem dhe vdisnin aty. Këtu Luka në 10, 1. Këtu duhet të nuk bëhet fjalë për kombet e tjera, shtojmë edhe gratë miraprurëse, sepse judejtë i quanin të padenjë besnike. (Luka 8, 3). Të gjithë dhe nuk kujdeseshin për ta. Ajo bashkë ishin 120 veta (Veprat 1, arë u quajt Alkedama që do të 15). Këta nuk u pagëzuan me ujë, thotë Ara e gjakut, sepse u ble sepse i pranoi Zoti të me para gjaku. pagëzoheshin me Shpirtin e Shenjtë (Veprat 1, 5) ditën e Aramaishtja ishte një gjuhë e Pendikostisë. Pas kësaj ata u përafërt me hebraishten. Ajo u bë shpërndanë në gjithë vendet e gjuha zyrtare e izraelitëve që nga botës për të kryer misionin e tyre koha e mërgimit deri në kohën e të shenjtë. Krishtit. Bibliografia: 1-Dhimitris Rizos, Agjiologjia, Arbëreshët. Mbas vdekjes së (përkthyer në shqip nga Anxhela Skënderbeut në vitin 1468,

31 shumë familje shqiptare u Kolegjin Grek në Romë. Qendra shpërngulën përtej detit. Shumë të tjera të kulturës shqiptare dhe nga këta mërgimtarë kërkuan të mësimit shqip qenë edhe strehë në Italinë e Jugut në kolegji Ilir në Loreto (1580), Mbretërinë e Napolit, ku manastiri Bazilian i Grotaferatës Ferdinanti u tregua bujar e 4 km në afërsi të Romës, mirënjohës duke i vendosur ata, Seminari Greko-Arbëresh i në tokat që ia kishte falur Palermos, etj. Skënderbeut. Meqenëse këta të Bibliografia: shpërngulur nga trojet e tyre 1-Engjëll Sejdaj, Papa shqiptar kishin besimin ortodoks, Klementi XI Albani dhe Kuvendi i gabimisht ata i merrnin për grekë, Arbërit, Gjon Buzuku, Prishtinë prandaj edhe krahina pranë 1998. Palermos u quajt “Piana dei Arianizëmi e ka marrë emrin nga Greci” (krahina e grekëve) deri ideologu i tij Ariosi. Ky i fundit në kohën kur Musolini e korrigjoi lindi në vitet 260 dhe pati atë në “Piana degli Albanesi”. studiuar në shkollën e Madje edhe sot e kësaj dite këta Aleksandrisë. Më vonë u njerëz e quajnë veten me krenari hirotonis prift i enorisë së Bokalit arbëreshë. Ky mërgim përfundoi në Aleksandri. Në vitin 318 ai aty nga viti 1774. Këta refugjatë filloi të përhapi herezinë e tij, në vazhdonin të kishin ritin ortodoks lidhje me Jisu Krishtin. Ariosi dhe kishin dy episkopë, njërin në ishte i arsimuar dhe simpatizonte Ungra të Kalabrisë dhe tjetrin në filozofinë aristoteliane. Ai e Piana degli Albanesi, ose siç e huazoi mësimdhënien e tij nga quanin ndryshe edhe Hora e Lukiani nga Antiokia dhe në vitin Arbëreshëve. Për dorëzimin e 320 filloi të shfaqte publikisht priftërinjëve të tyre ata u herezinë e tij: “Jisu Krishti nuk drejtoheshin peshkopëve të është Perëndi në kuptimin e plotë kolonive Italo-Greke. Nga të fjalës, sepse nuk është një me shkaku se flisnin gjuhën shqipe Atin. Jisu Krishti nuk është Biri dhe kishin ritin ortodoks u Hyjnor i Perëndisë, por ai është ndeshën me vështirësi në mjedisin thjesht një krijesë si çdo gjë tjetër latin. Për të lehtësuar kalimin e e krijuar nga Perëndia prej tyre në ritin latin në vitin 1576, asgjëje”. Papa Gregori XIII, themeloi 32 Bibliografia: Artur Liolin (1943 - ) ka lindur 1-Protoprezviter Thomas Hopko, në Nju Jork në vitin 1943 nga Besimi Orthodhoks, Vol. III, prindër shqiptarë me prejardhje Shkrimi i Shenjtë dhe historia e nga Boboshtica e Korçës. Ai kishës, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë cilësohet si njeriu që mishëron 2000, faqe 191. atributet e një personi me mjaft reputacion në diasporën Arka e besëlidhjes, ishte prej shqiptare të SHBA. Aktualisht druri dhe e veshur me ar. Në të u është kancelar i Kryepeshkopatës gjetën dy rasat e Ligjit (Eksodi Ortodokse Shqiptare me qendër 25, 16). në Boston dhe vlerësohet si një pasardhës i denjë i Fan Nolit, Arkimandrit është ofiq i lartë, themeluesit të kësaj kishe. të cilin e mbajnë igumenët e manastireve.

Armagedon është emri i një mali në qytetin kananeas Megido. Mali Armagedon ka qenë shesh betejash të përgjakshme (Gjykata 5, 19).

Artofori shërben për të ruajtur Kungatën Hyjnore, e cila përdoret për nevoja urgjente të besimtarëve, si për shembull në rast sëmundje, vdekje etj. Kemi dy lloj artoforësh: 1-I Atë Arturi është martuar me palëvizshëm, i cili gjendet mbi priftëreshën Margarita dhe kanë Tryezën e Shenjtë. 2-I lëvizshëm, tre fëmijë: Evans, Elena dhe i cili përdoret për dhënien e Emilia. Studimet e larta i kreu në kungatës në spitale, shtëpi etj. vitin 1967 për Histori Arti Përgatitja e kungatës për në (Mesjeta dhe Bizanti) në artofor bëhet një herë në vit gjatë Universitetin Princeton, ku u Liturgjisë Hyjnore të së Enjtes së diplomua me (Summa cum Madhe. laude). Gjithashtu, ka bërë 33 studime në Institutin “Albert pikërisht duke u lutur, ai Schveitzer” në Zvicër në shpreson t’u shërbejë të tjerëve. programin: “Kriza në Shpellat e asketëve gjenden në Qytetërimin Perëndimor,” ku shpate malesh ose nëpër përfshihen një sërë hulumtimesh shkëmbinj të thepisur, gjë që e ekonomike, kulturore, historike bën të vështirë ngjitjen në to. dhe filozofike. Atë Arturi ka shkruar mjaft artikuj rreth Asti (+98) ka qënë episkop i çështjes shqiptare në gazetën komunitetit të krishterë të “Dielli,” dhe më tej nëpër revista Durrësit dhe është martirizuar në te ndryshme si “Liria”, Illyria”, kohën e përndjekjes së tretë nga “Koha Jonë” etj. Në vitin 1970 u Perandori Trajan (98-117). Sipas dorëzua në gradën priftërore në Farlatit, komuniteti i krishterë i Boston ku i ka shërbyer popullit Durrësit, në vitin 58 pas Krishtit, shqiptaro-amerikan. Ai ka ka patur rreth 70 familje të organizuar Bibliotekën e Fan krishtera. Perandori Trajan sapo Nolit, pranë Kryekishës së Shën hipi në fron, përtëriti dekretin për Gjergjit në Boston. Në vitin 1975 përndjekjen e të krishterëve në të u emërua Kancelar i Peshkopatës gjithë perandorinë romake. Ortodokse Shqiptare të Amerikës. Në vitin 1991 At Arturi bëri udhëtimin më të famshëm të jetës së tij, ku meshoi në 22 qytete të Shqipërisë. Ka udhëtuar në Shqipëri edhe dy herë të tjera për të qartësuar pozicionin e kolonisë amerikane në çështjen e Kishës Ortodokse Autoqefale dhe marrëdhëniet delikate me popujt fqinjë.

Asketët bënin një jetë shumë të thjeshtë. Pjesën më të madhe të kohës ia kushtonin shërbesave dhe lutjeve. Detyra e parë e një Shën Asti, arrestohet dhe asketi është të luturit dhe burgoset nga qeveritari i Durrësit 34 Agrikola, i cili u përpoq që të mbrojtës i qytetit të Durrësit. mohonte Krishtin, por Shën Asti Kisha jonë e përkujton dhe e nuk pranoi. Qeveritari, i tërbuar nderon këtë martir më 6 korrik. nga qëndrimi i Shën Astit përdori Himnografi Josif dhe më vonë ish torturat, duke e rrahur sidomos mitropoliti i Durrësit Jakov, me kamzhikë prej nervash kau të hartuan për shenjtin një shërbesë pajisura me sfera plumbi, e vari kishtare. lakuriq mbi një pemë dhe i leu Bibliografia: trupin me mjaltë, duke menduar 1-Éáêþâïõ Ìïó÷ïíçóßïõ, që ishte kohë vere dhe dielli Áóìáôßêç Áêïëïõèßá ôïõ Áãßïõ përvëlonte. Një mizeri bletash e åíäüîïõ ÉåñïìÜñôõñïò Áóôßïõ, grerëzash, të tërhequra nga era e Åðéóêüðïõ Äõññá÷ßïõ, Åí Êùíóôáíôéíïýðïëç 1918. mjaltit, u grumbulluan rreth 2-Jeta e shenjtorëve në Kishën trupit të shenjtit duke e shpuar Orthodhokse, Kryqi i nderuar, me thumbat e tyre e duke i Selanik 1996. faqe 112. shkaktuar dhimbje të 3-Moikom Zeqo, Kulti i Shën Astit, padurueshme, sa që shenjti dha Gazeta Shqiptare, 26 prill 2001, shpirtin dhe mori prej Zotit faqe 12. kurorën e martirit. Nuk dihet me saktësi se ku është bërë Atë është titull fetar me anën e martirizimi, i cili padyshim ka të cilit u drejtohemi priftërinjve. qenë në publik. Bashkë me Shën “Atë” është titulli më i nderuar Astin dhanë jetën e tyre, si dhe më i respektuar që mund t’i martirë të Krishtit, dhe shtatë akordojë kisha një njeriu. Këtë besimtarë të tjerë: Peregrini, titull ua jep vetëm atyre që kanë Luqiani, Pompei, Iziqi, Papia, shkëlqyer në kulturë, shenjtërim Saturnini dhe Gjermanoi, të dhe mendim ortodoks. gjithë nga Italia. Meqë atje ata përndiqeshin, me një anie erdhën Atenagora I (1886–1972) ka në Durrës ditën kur po torturohej lindur në Tsaraplana të Pogonit Shën Asti dhe duke deklaruar se në Epir, më 25 mars 1886. Pas edhe ata qenë të krishterë, përfundimit të studimeve në vitin qeveritari dha urdhër që të 1910 vendosi që t’i përkushtohej mbyteshin në det. Lipsanin e tij Perëndisë, duke përqafuar jetën e morën të krishterët dhe e monakale. Në moshën 22- varrosën. Shën Asti është Shenjti vjeçare, ai u dorëzua jerodhjakon 35 dhe u quajt Atenagora. Në vitet me komunitetin shqiptar që (1910–1919) Atenagora punoi në drejtohej nga Imzot Fan S. Noli. Manastir (Bitola) me detyrën e Më 1 Nëntor 1948, Atenagora u sekretarit, pranë episkopit zgjodh Patrik i Kostandinopojës. Stefan. Vite më vonë kreu detyrën Gjatë viteve që qëndroi në Fronin e sekretarit të Sinodit të Shenjtë Ekumenik (1949–1972) të Kishës së Greqisë dhe kur ishte Atenagora mundi të organizojë në moshën 37-vjeçare, u fronëzua pesë konferenca ndërortodokse Mitropolit i Korfuzit. Pas një duke krijuar bashkëpunimin me pune të suksesshme në Korfuz më të gjitha kishat, duke përfshirë 30 gusht të vitit 1930 Mitropoliti edhe kishën ruse. Në vitin 1957 Atenagora, u emërua Kryepiskop filloi takimet e para në kishën i Amerikës (1931–1948). katolike, të cilat u kurorëzuan më 7 dhjetor 1965 me heqien e anatemave (mallkimit– përjashtimit) të ndërsjelltë midis dy kishave. Bibliografia: 1-Lush Gjergji, Atenagora profet i bashkimit, Drita, Ferizaj 1995, faqe 77-113.

Athanasi i Madh (373) ka lindur në vitin 295 prej prindërish të pasur nga Aleksandria. Ai u dorëzua dhjak në vitin 318. Në Sinodin e Parë Ekumenik të Nikesë të vitit 325, Athanasi Në vitin 1939 ai themeloi shoqëronte Patrikun e seminarin e “Kryqit të Nderuar” Aleksandrisë Aleksandrin, ku u për formimin e klerit në Boston, shqua për mendime të pjekura në ndërsa në vitin 1944 themeloi luftën kundër arianizmit. Akademinë e Shën Vasilit. Gjatë Ndonëse i ri në moshë Athanasi viteve të qëndrimit në Amerikë, në diskutimet e tij tregoi kulturë Kryepiskopi Atenagora pati të lartë teologjike dhe mundësinë që të njihej më mirë qëndrueshmëri në besimin 36 ortodoks. Më 28 prill të vitit 328 gjallë, pasi qe fshehur në një fjeti Aleksandri i Aleksandrisë manastir. Nga 46 vjetët që ka dhe vendin e tij e zuri Athanasi. qenë episkop, Athanasi 16 vjet i Skizmatikët meletianë vazhduan kaloi në internim. Athanasi fjeti një luftë të ashpër shpifjesh në vitin 373. Kisha e ka shpallur kundër Athanasit, duke e akuzuar shenjt dhe kujtimin e tij e se kishte thyer potirin e shenjtë, kremtojmë më 18 janar dhe 2 me të cilin prifti Iskiras kryente maj. Shkrimet: a) Apologjetike. Liturgjinë Hyjnore, se kishte 1) Fjala ndaj grekëve (Ëüãïò paguar tradhëtarin Filumeno etj. êáôÜ ÅëëÞíùí), e cila u shkrua Atëherë Kostandini në vigjilje të në vitin 318. 2) Tri fjalime Pashkës të vitit 332, e thirri kundër arianistëve (Ê áôÜ Athanasin në Kostandinopojë për Áñåéáíþí ëüãïé ôñåßò), të cilat i të dëshmuar. Perandori i shprehu shkroi më 358, gjatë internimit simpati dhe besim Athanasit. të tretë të tij në shkretëtirë (356- 362). b) Asketike. Jeta e Oshënarit Andon (Âßïò êáé ð ï ëéôåßá ô ï õ ïóßïõ Áíôùíßïõ), që u shkrua në vitin 357. Bibliografia: 1-Ï ÌÝãáò ÁèáíÜóéïò, âéïãñáößá, åêäüóåéò Ï êáëüò Óáìáñåßôçò, Èåóóáëïíßêç, óåë. 7-22.

Athina Angjellopulu ka lindur në Korfuz në vitin 1908. Pasi përfundoi shkollën e mesme për mësuesi, familja Angjellopulu në vitin 1930 u vendos në Dhërmi. Athinaja filloi punë si mësuese. Kështu Athanasi u kthye i Brenda pak vitesh i vdesin pafajshëm në Aleksandri. Në pjesëtarët e familjes dhe Athinaja fillimet e vitit 334 filluan sërish u vendos në Vlorë ku gjeti strehë shpifjet e meletianëve kundër pranë Kishës së Shën Todrit. Athanasit, duke e akuzuar sikur Mbylljen e kishave ajo e priti me kishte vrarë episkopin skizmatik hidhërim shumë të madh. Arsenin, por ky i fundit u gjet i 37 Athinaja mundi të shpëtonte dy “Kundër të Krishterëve”. ikona dhe një kryq, të cilat i ruajti Aureliani besonte në kultin e të fshehura. Ajo bënte pjesë në Mitrës dhe të hyjnisë së Diellit. grupin e të krishterëve të fshehtë, Të gjithë shtetasit e Perandorisë të cilët gjatë viteve të diktaturës Romake kanë qenë të detyruar t`i ushtronin ritet fetare. nënshtrohen këtij kulti. Meqënëse Bibliografia: të krishterët nuk pranuan, u 1-Eniana Beduli, Një jetë shpallën armiq të shtetit. Gjatë përkushtuar krishtërimit, Ngjallja, kësaj përndjekje u martirizua janar 1999, faqe 9-10. Papa Feliksi (269-274) kurse në Gali u martirizua Peshkopi Athinagora është një filozof, jeta Reverian e presbiteri Pal. e të cilit ka mbetur e panjohur, Aureliani mbretëroi rreth pesë por që dihet se i ka drejtuar vjet dhe u vra gjatë marshimit të perandorit Mark Aurelit më 177 ushtrisë së tij nga Bizanti drejt një apologji shumë të bukur dhe Persisë. të argumentuar. Gjithashtu ka Bibliografia: shkruar veprën tjetër me titull: 1-Tajar Zavalani, Histori e “Mbi Ngjalljen e të vdekurve”, Shqipnis, Phoenix, Londër 1966, që ka karakter apologjetik. faqe 44.

Aureliani (+175) ka lindur në Aureolë. Kurora prej ari, e cila Sirmium, që ishte kryeqendra e pikturohet mbi kokat e Panonisë. Gjatë betejave të shenjtorëve. përgjakshme me armiqtë kishte dalë gjithmonë fitimtar dhe për Autoqefal e ka kuptimin “kokë këtë i kishin dhënë shumë tituj, më vete”, pra me termin kishë por titulli më i lartë për të do të autoqefale kuptojmë një kishë, e ishte “Shpëtimtari i Ilirisë”. cila nuk ka vartësi prej të tjerëve. Aureliani në vitet e fundit të mbretërisë së tij nxori një dekret Azoti ishte qyteti i vjetër i në 274 kundër të krishterëve. filistenjve. Ai ishte qytet Shkaku i ediktit u bë një nga bregdetar në veriperëndim të këshilltarët e tij Porfiri, i cili ishte Gazës gjatë udhës për në Tiro. themelues i neoplatonizmit. Ai shkruan një vepër me 15 volume

38 rridhte në qendër e ndante qytetin në dy pjesë. Shkatërrimi i qytetit filloi atëherë kur ra nën sundimin e mbretit persian Kirit, duke u plotësuar kështu të gjitha profecitë (Isaia 14, 1-23; 21, 1- 10; 46,1-2; 47, 1-3). Jeremia B profetizonte se Babilonia do të shndërrohej në një grumbull Baal ishte emri i perëndisë që gërmadhash dhe kështu ndodhi adhurohej prej banorëve të (Jeremia 51, 37). Emri Babilon Kannanit. Baali ishte perëndia i do të thotë: ai që i kundërvihet natyrës dhe njerëzit mendonin e Perëndisë (Apokalipsi 14, 8). ai kishte fuqi t’u shtonte pjellorinë. Bamirës quhen ata njerëz që kontribuojnë me të holla për Babilonia ka qenë qytet i vjetër vepra njeridashëse. Mbaj mend që gjendej midis lumenjve Tigër se në ditët e para të lirisë fetare, dhe Eufrat. Prej Babilonisë u nis përveç përkushtimit vullnetar të Abrahami për të shkuar në tokën besimtarëve që punonin pa e premtuar në Palestinë. shpërblim, na duheshin edhe Babilonia njihej edhe nga kulla e fonde financiare për materialet që famshme e Babelit, ku u nevojiteshin, prandaj epitripia e pështjelluan gjuhët e botës sapozgjedhur u bëri thirrje të (Gjeneza 11, 1-9). Ky qytet e krishterëve që të ndihmonin me arriti kulmin e lulëzimit në sa mundësi kishin. Menjëherë si shekullin VI para Krishtit në në “Paravolinë e vejushës së kohën e mbretit Nabukodonosor, varfër” shprestarët ortodoksë i cili e zmadhoi dhe e zbukuroi. ofruan atë që kishin për Babilonia ishte e rrethuar prej një rikonstruksionin e kishës së muri me trashësi rreth 25 Ungjillëzimit në Tiranë. Kështu metrash. Kishte njëqind porta ndihma në të holla dhanë: Miti bronxi, nga 25 për çdo krah. Prej Theodhosi, Krisanthi Zoto, Gaqo tyre dilnin rrugë të cilat Bushaka, Petraq Roko, Ollga kryqëzoheshin, duke e ndarë Karafili, Vasil Loli, Fiodor Prifti, qytetin në katrorë të barabartë. Gjithashtu edhe Eufrati, që 39 Luiza Stasoli, Dhimitër Gjika, term është përdorur edhe për etj. drejtuesit e popullit hebre.

Bariu i Mirë ishte paraqitja më Baritor ka kuptimin e kujdesit e bukur e artit kristian, që baritor të priftit për grigjën e tij. buronte nga fjalët e Zotit në Kuptim tjetër ka edhe me vizitat Ungjill: “Unë jam Bariu, ju jeni baritore, të cilat kryheshin për tu delet…”. Kjo paraqitet me një ardhur në ndihmë njerëzve në bari që mban në qafë një qengj të nevojë, si për shembull, në vogël, duke e shpëtuar nga spitale, jetimore etj. rreziku. Të krishterët e parë e quanin Krishtin “Bari” ashtu siç Barlaami ishte nga Kalabria dhe përmendet edhe në librin e një jetoi në shekullin XIV. Ai qe shkrimtari të shekullit të dytë kundërshtar i papërkulur i “Bariu i Ermas”. bashkimit të kishave, gjë për të cilën shkroi shumë vepra, por më në fund u përzie në grindjen isihaste dhe pikëpamja e tij, u dënua në sinode që u mbajtën në Kostandinopojë. Më pas kaloi me anën e atyre, që mbështesnin bashkimin e kishave dhe shkroi kundër ortodoksëve.

Barnaba është atë apostolik. Sipas dëshmisë së Klementit të Aleksandrisë, Origjenit dhe shkrimtarëve të tjerë kishtarë, Në disa paraqitje Krishti nuk shkruesi i letrës anonime nuk mban qengjin ndër supe, por një është apostull Barnaba, kryq. Paraqitja e Bariut të Mirë bashkpunëtori i Apostull Pavlit. mbizotëronte nëpër dhomat e të Këtu bëhet fjalë për një tjetër vdekurve me simbolikën e Barnaba me origjinë idhujtare Shpëtimtarit Krisht, i cili gjatë dhe mësues kishtar. Në emrin e epokës së përndjekjeve u jepte Barnabës ka shpëtuar një letër e guxim të krishterëve. Në Bibël ky cila është shkruar në Aleksandri 40 pas vitit 115 dhe përpara 130. lulëzuan në qytetet Coimbra dhe Letra përbëhet nga 21 kapituj dhe Porto. 1- Sao Lourenco dos ndahet në dy pjesë. E para Grilos, 2- Sao Bento da Vitoria, (kapitujt 2-17) flet për rëndësinë 3- Santa Clara Nova, 4- Sao e Dhiatës së Vjetër, ndërsa pjesa Pedro dos Clerigos, etj. Në e dytë (kapitujt 18-20) flitet për Francë stili barok nuk gjeti terren dy këngë. të përshtatshëm për tu zhvilluar, Bibliografia: por në shekullin e 18-të gjeti 1-Êùíóôáíôßíïõ Ã. Ìðüíç, përhapje një lloj tjetër stili i ×ñéóôéáíéêÞ Ãñáììáôåßá, (Ïé quajtur rokoko, që është faza e ëåãüìåíïé Áðïóôïëéêïß ÐáôÝñåò), fundit e stilit barok. Në Gjermani ÁèÞíá 1977, óåë. 329-330. kishat e stilit barok ndjekin arkitekturën e Kishës Gesu të Barok. Stili barok u shfaq Romës. Si shembuj mund të kryesisht aty nga shekulli i 17-të sjellim: 1- Kishën e Shën Mihailit deri në mesin e shekullit të 18-të. në Mynih, 2- Manastirin e Vies Emërtimin e ka marë nga fjala në Bavari, etj. Në Austri stili portugeze baroco. Në Itali barok arriti kulmin me ndërtimin përmendim: 1-Kishën e Gesu të e kishës së Shën Karolit të Jezuitëve në Romë, e cila u Vienës. Në Poloni ku jezuitët ndërtua në vitin 1568 nga Viviola patën ndikim të madh kemi dhe është përdorur si prototip i ndërtimin e shumë kishave në stilit barok në Evropë. 2-Madona stilin barok, prej tyre mund të della Salute në Venecia, e përmendim: 1- Shën Petron e shekullit të 17-të. 3- Santa Maria Krakovias, 2-Kishën e Apostujve della Pace në Romë etj. Në Petro dhe Pavël në Vilva etj. Stili Spanjë stili barok arriti kulmin barok arriti deri në Rusi. duke imituar kishën prototip të Ndikime të stilit barok kemi në Gesu në Romë, por në fillimet e Kishën e Hyjlindëses në shekullit të 18-të lulëzoi baroku Dubrouitsi, kishën e manastirit spanjoll, prej arkitektit Smolny në Leningrad etj. Churriguera. Shembujt kryesorë Bibliografia: të këtij arti janë: 1- San Isidoro 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, el Real në Madrid, 2- Shën Joan ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé Pagëzori në Toledo etj. Në ÅðéãñáöéêÞ, ÄÝóðïéíá Portugali kishat e stilit barok ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. 396-400. 41 Barsaba. Mbiemri i Jozefit ishte rreth vitit 1000 lipsanin e tij e Barsaba që sipas etimologjisë do transferuan në Romë. të thotë biri i së shtunës (õßïò ôïõ Bibliografia: óáââÜôïõ). Sipas zakonit të 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari judejve, ai kishte edhe një emër i shenjtorëve, botim i K.O.A.Sh-it, latin Just. Ai rridhte prej një Tiranë 2004, faqe 188-189. familjeje fisnike dhe ishte vëllai i Judë Barsabës (Veprat 15, 22). Bartolomeu I (1940- ). Bashkësia e parë e krishterë Tërëshenjtëria e Tij, Patriku parapëlqente që në postin e Ekumenik Bartolomeu I ka lindur apostullit të dymbëdhjetë të më 29 shkurt 1940 në ishullin zgjidhte Jozef Barsabën për Imbros. Më 1961 përfundoi shkak të origjinës së tij. shkollën teologjike të Halkit dhe po atë vit u dorëzua dhjak. Në Bashkësi. Me termin bashkësi vitet 1963-1968 kreu studimet (êïéíùíßá) kuptojmë mbledhjen pasuniversitare në Institutin e e të krishterëve dhe grumbullimin Studimeve Lindore në Romë e të mirave materiale. Bashkësia duke u specializuar për të Drejtën nuk ka vetëm vlera filantropike, Kanonike. por edhe të shpëtimit shpirtëror.

Bartolomeu ose Nathanaili renditet tek dymbëdhjetë dishepujt e Krishtit. Ai rridhte nga Kana e Galilesë dhe u thirr prej Filipit për të njohur Mesinë. Tradita e shenjtë thotë se predikoi krishtërimin tek indianët, të cilëve u dorëzoi Ungjillin sipas Matheut. Bartolomeu u kryqëzua nga idhujtarët në Armeni. Lipsanin e tij e vendosën në një arkë prej guri, por të pabesët e Në vijim mbrojti doktoraturën në hodhën në det. Arka lundroi drejt Universitetin Gregorian të Ishullit Lipara të Siçilisë ku e Romës. Në vitin 1968 u kthye në morën të krishterët. Më vonë Kostandinopojë dhe filloi punë si 42 nëndrejtor i shkollës teologjike të Patrikut Ekumenik Bartolomeu I, Halkit. Në vitin 1974 u fronëzua në mbështetjen e Autoqefalisë së Mitropolit i Halkidonës. Kishës Ortodokse të Shqipërisë, Bartolomeu I zotëron turqishten, ndërsa Tërëshenjtëria e Tij, e latinishten, italishten, anglishten, quajti prezencën në Shqipëri si frëngjishten dhe gjermanishten. dhuratë të Perëndisë dhe vlerësoi Ai ka botuar shumë artikuj dhe bashkjetesën fetare në vendin studime shkencore. Në vitin 1992 tonë. Më 5 nëntor 1999, i u zgjodh Patrik Ekumenik. shoqëruar nga Fortlumturia e Tij, Bartolomeu I ka përfaqësuar Kryepiskopi Anastas, Patriku Patriarkanën Ekumenike në Ekumenik, Bartolomeu vizitoi shumë kongrese ndërortodokse qytetin e Beratit, ku u prit nga dhe ndërkristiane. Mitropoliti i Beratit, Vlorës dhe Nga datat 2 deri më 9 nëntor Kaninës, Imzot Ignati. Në kishën 1999 Patriku Ekumenik e Shën Spiridhonit të lagjes Bartolomeu I erdhi për një vizitë Goricë u zhvillua ceremonia zyrtare në Shqipëri. Kjo ishte zyrtare për nder të patrikut vizita e parë e Primatit të Ekumenik. Ato ditë qenë të Patriakanës Ekumenike në mbushura me emocione nga më vendin tonë. Ndalesa e parë ishte të ndryshmet, vizita, takime, në kishën katedrale të dreka, darka etj. E paharuar për Ungjillëzimit në Tiranë ku u krye mua do të ishte dita e fundit kur dhoksologjia e mirseardhjes. delegacioni do të largohej. Patriku Ekumenik u prit me Patriku Ekumenik Bartolomeu I oshëtimat e kambanave dhe lulet më dhuroi një ikonë të Shën e besimtarëve të shumtë që kishin Andreas. mbushur rrugicën e kishës. E Bibliografia: veçanta e kësaj pritje ishte, se që 1-Mirë se vini, Ngjallja, tetor 1999, nga dera kryesore dhe deri tek faqe 1,6. shkallët hyrëse të kishës ishte 2-Dionis Papa, Berati dhe shtruar një sixhade e bukur. Në Krishtërimi, Jonalda, Berat 2001, faqe 90-91. fund të shërbesës, të dy Hierarkët e lartë përshëndetën të Bazilikë ose basilica lidhet me pranishmit. Kryepiskopi Anastas Mbretërinë e Krishtit. Vendi që theksoi arritjet e Kishës sonë ndër adhurohet Krishti u quajt nga e vite, ku veçoi kontributin e gjithë bota kristiane bazilikë. Në 43 vitin 326 Perandoresha Helena perandorit Kostandin. 3-Kisha ndërmori një udhëtim në Santa Maria Magiore me Palestinë, gjatë të cilit zbuloi në mozaikët e saj të famshëm etj. sajë të një zbulese hyjnore Kryqin Bibliografia: e nderuar të Zotit. Kostandini 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, urdhëroi që në atë vend të ngrihej ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé një bazilikë madhështore ÅðéãñáöéêÞ, ÄÝóðïéíá kushtuar Ngjalljes, e cila u ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. 197-220. përurua në vitin 335 me rastin e 30-vjetorit të mbretërimit të tij. Bazilika e Butrintit është një Perandoresha Helena vizitoi edhe monument i krishterimit të vende të tjera të shenjta dhe hershëm. Ajo është ndërtuar në ndërtoi bazilika në Betlehem, në shekullin VI pas Krishtit. Malin e Ullinjve etj. Bazilika madhështore u ngritën në Kostandinopojë: 1-Kisha e Shën Sofisë, e cila u ndërtua me dy faza në kohën e Kostandinit dhe të Theodhosit II rreth viteve 415 dhe më vonë në shekullin VI nga Perandori Justinian. 2-Kisha e Shën Irinit, e cila u dogj në vitin 532 dhe u rindërtua nga Ruhen gati të plota muret Justiniani. 3-Kisha e Apostujve rrethore dhe dyshemeja e shtruar të Shenjtë, u ndërtua nga me pllaka guri. Në gjendjen Kostandini për t’u përdorur për fillestare pjesa e altarit ka qenë e varret e perandorëve bizantinë. shtruar me mozaikë. Në Romë kanë shpëtuar mbi 100 bazilika paleokristiane nga të Bekimi. Në Dhiatën e Vjetër cilat mund të veçonim: 1-Bazilika bekimi fillon nga Perëndia, që së e Shën Pjetrit në Vatikan, e cila pari bekon njerëzit dhe më pas u ndërtua nga Kostandini i Madh. krijesat e tjera (Gjeneza 1, 28). Në hieroren e kësaj kishe gjendet Ndërsa në Dhiatën e Re bekimi varri i Apostull Pjetrit. 2-Kisha fillon nga Krishti (Joani 24, 50) e Shën Joanit në Laterano, u dhe është shpirtëror. Në ndërtua në vitet e mbretërimit të Adhurimin Hyjnor bekimi i 44 Perëndisë ose i Krishtit qinovia me nga dymbëdhjetë transmetohet nëpërmjet klerikut vëllezër. Në vitin 529 shkoi në që meshon me anën e lëvizjes të Monte Cassino ku themeloi gishtërinjve së dorës së djathtë manastirin e famshëm të urdhrit duke formuar kryqin. Me termin benediktin. Benedikti fjeti më bekim kuptojmë një veprim të 547. Kisha e shpalli shenjt dhe priftit për të bekuar njerëzit, kujtimi i tij kremtohet më 14 shtëpinë, meshën etj. Bekimi mars. Sot ka shumë murgj shoqërohet me fjalët përkatëse romanokatolikë që quhen dhe me bërjen e kryqit. Kemi benediktë. Jeta e Benediktit u bë Bekimin e Ujit, Bekimin e Vajit e njohur nga Grigori i Madh në etj, që përkojnë edhe me vëllimin e dytë të librit shërbesat që ka hartuar kisha. Dialogues, që u shkrua në vitin 547, pra 50 vjet pas vdekjes së Bekimtoret janë tropare përpara tij. Shkrimet: 1) Regula së cilave psallet vargu: “I bekuar Benedicti e përbërë nga 73 je o Zot mësomë me…” kapituj dhe flet për rregullat dhe Bekimtoret ndahen në çështjet e ushtrimit të ngjallësore, që psallen gjatë monakizmit. Benedikti theksonte mëngjesores së të dielës pas vlerën e uratës dhe të punës së ndenjësore dhe vdekësore, të cilat dorës (ora et labora). Lidhur me psallen të shtunën ose gjatë uratën përfshihet studimi i shërbesave të vdekjes. Shkrimit të Shenjtë, ndërsa me anën e punës fizike i jep murgut Benedikti (480-547) ka lindur në dimension kozmik, human dhe vitin 480 në Nursi prej prindërve kreativ. të pasur dhe shprestarë. Studimet Bibliografia: e larta i kreu në Romë, por në 1-Jacques Le Goff, Qytetërimi i moshën njëzetvjeçare braktisi Perëndimit Mesjetar, Toena, Tiranë gjithçka dhe filloi të ushtrohet në 1998, faqe 471. një zonë malore. Më pas qëndroi 2-Zef Mirdita, Krishtenizmi ndër shqiptarë, Drita, Zagreb 1998, faqe për tre vjet në skarpatet e 144. Subiaco, ku bëri një jetë të rreptë asketike. Aty qethet murg dhe Beratit. Mitropolia e Beratit në ndihmohet prej ava Romanit. vitin 1767 hyri në listën e Benedikti themeloi dymbëdhjetë mitropolive të Kostandinopojës. 45 Mitropoliti mbante titullin: “I Vasili (1900), Kaliniku (1909), Përndershmi Mitropolit i Ioaqimi (1911), 1911-1923 pa Veligradit dhe i Kaninës”. Emrin Mitropolit, Kristofor Kisi Berat e mori në vitin 1431, në (1923), Agathangjel Çamçe kohën e pushtimit osman. (1929), Visarion Xhuvani Mitropolia e Shenjtë e Beratit (1941), Kirilli (1949), Ignat para vitit 1967 kishte 80 enori Trianti 24 qershor 1992 u bë dhe katër manastire. zgjedhja dhe më 18 korrik 1998 u bë fronëzimi. Manastiret e Mitropolisë së Beratit janë: 1.Manastiri i Ardenicës ngrihet mbi një kodrinë që dominon fshatin Kolonjë të Myzeqesë. 2. Manastiri i Pojanit pranë qytetit antik të Apolonisë është manastir i vjetër i kohës bizantine i ngritur mbi Katedralen e Episkopatës së Mitropolia ka në juridiksion këto vjetër të Apolonisë. Manastiri i zëvendësi episkopale vendore: është kushtuar Fjetjes së Shën Berati, Vlora, Fieri, Lushnja. Marisë. 3.Manastiri i Sipas radhës kronologjike disa Kolkondasit është ngritur në nga Mitropolitët e Beratit kanë shekullin XVIII dhe i është qenë: Nektari (1668), Partheni kushtuar Shën Kozmait. 4. (1683), Ignati (1685), Nektari Manastiri i Zvërnecit gjendet në (1699), Dionisi (1710), veriperëndim të qytetit të Vlorës, Theodhosi (1715-1716), Niqifori midis Kepit të Treportit dhe (1718-1725), Kozmai (1727- fshatit Zvërnec. 5. Manastiri i 1734), Metodi (1736- 1751), Shën Kollit në afërsi të qytezës Joasafi (1725-1759), Efthimi i Divjakë. 6. Manastiri i Shën dytë (1761-1763), Partheni Trifonit në fshatin Sheqishtë të (1763-1765), Joasafi përsëri Myzeqesë. 7. Manastiri i Shën (1765-1767), Ioaniqi (1768- Theodhorit në Kadi Pashaj është 1769), Gjerasimi (1769-1772), ndërtuar në shekullin XII. Kishat Joasafi (1772), Meleti (1800), dhe institucionet fetare e kësaj Joasafi (1802), Anthimi (1855), mitropolie sipas komunave janë: 46 Në Berat: Mitropolia e Beratit, Agim, Kisha në Pishporo, Kisha Katedralja e Beratit, Kisha e e Shën Kozmait. Shën Timoteut, Kisha e Shën Në Lushnjë: Manastiri “Fjetja e Elias, Kisha e Kryeëngjëllit Hyjlindëses” në Ardenicë, Kisha Mihal, Kisha e Shën Marisë, e Shën Marisë, Kisha e Shën Kisha në Gorisht, Kisha e Shën Thanasit, Kisha e Shën Gjergjit, Dhimitrit, Kisha në Vokopolë. Kisha e Shën Mihalit, Kisha e Në Kuçovë: Kisha e Shën Kollit, Kisha “Fjetja e “Ungjillëzimit të Hyjlindëses” në Hyjlindëses” në Rrupaj, Kisha e Kozarë. Shën Gjergjit, Kisha e Shën Në Mallakastër: Kisha e Marisë, Kisha e Shën Bazilikës së Ballshit, Kisha e Parashqevisë. “Shpërfytyrimit të Krishtit” në Klerikët e Dioqezës së Beratit Greshicë. janë: atë Lili Bita, atë Bartolome Në Vlorë: Manastiri i Shën Bullari, atë Petraq Simsia, atë Marisë në Zvërnec, Kisha e Arqile Doko, atë Konstandin “Shën Joan Teologut” në Doko, atë Rafail Redhi, atë Lili Zvërnec, Kisha e Shën Todrit, Zaka, atë Aristidh Ziu, atë Kisha e Shën Dhimitrit në fshatin Thoma Bane, atë Aristidh Dukat, Kisha e Shën Thanasit në Gjyrgji, atë Llazar Nushi, atë Selenicë, Kisha e Shën Athanas Papa, atë Ilia Prifti, atë Parashqevisë në Skrofotinë, Arqile Sako, atë Mihal Shuli, atë Kisha e Shën Spiridonit, Kisha e Angjel Basha, atë Dhimitraq Pesë Martirëve, Kisha në fshatin Kushi, atë Sotiraq Prifti, atë Mëkat, Kisha e “Gjithë Spiro Bulika, atë Ilia Qirjo, atë Shenjtorëve” Jani Konomi, atë Sotir Prifti, atë Në Fier: Katedralja e “Shën Niko Bregu, atë Gori Ndreko, atë Gjergjit”, Kisha e Shën Marisë, Nikolla Mandro, dhjakon Niko Kisha e “Shën Nikollës” në Lushi, dhjakon Spiro Pipa, Vanaj, Kisha e Shën Kollit, Kisha dhjakon Anastas Vrapi etj. e Trinisë së Shenjtë, Kisha e Bibliografia: Kryqit të Shenjtë, Kisha e 1-Maksim Çuko, Qytetërimi dhe Gradishtës, Kisha e Shën krishterimi në Myzeqe, Tekno Spiridonit, Kisha e Shën Mihalit, Peper, Tiranë 2004, faqe 42. Kisha e Shpërfytyrimit në fshatin

47 Bernard de Klairvaux (+1159) për të shpërndarë copërat. Këto e kishte origjinën prej një copa stofi, u bënë simboli i familjeje fisnike nga Fontaines. shenjtë i kryqëzatës së dytë. Në fillim u qeth murg dhe në Dëshira e Shën Bernardit ishte që vijim u zgjodh igumen në t’i jepte kryqëzatës, një bazë të Manastirin Klairvaux. Bernardi fortë nisjeje duke bashkuar në është një nga mistikët më të këtë ekspeditë Francën dhe mëdhenj të Perëndimit. Ai kishte Gjermaninë. Ai pati një ndikim një kulturë të gjerë dhe të madh edhe ndaj papëve dhe karakterizohej nga një talent i mbretërve, por këtë nuk e veçantë oratorie. Fjala e tij vuri shfrytëzoi asnjëherë për t’i në lëvizje botën e atëhershme që siguruar vetes funksione të larta të merrte pjesë në kryqëzatën e në gjirin e kishës, por u kënaq të dytë. Ishte Shën Bernardi, i cili kalonte jetën në vetminë e në sheshin e Vezeleit elektrizoi manastirit. Vepra e tij më e turmën, duke iu ndezur vullnetin rëndësishme titullohet : “De për të dhënë jetën për idealin e diligendo Deo” dhe ka karakter shenjtë të krishterimit. mistik.

Besëlidhje. Në Bibël Perëndia shpesh dëshiron që t’i shpëtojë njerëzit me anën e besëlidhjes. Perëndia gjithmonë e mban premtimin. Në Shkrimin e Shenjtë flitet për besëlidhje të ndryshme, por të gjitha kanë elemente të përbashkëta: 1- Gjithmonë Perëndia mer iniciativën. 2-Jepet një premtim, i cili vuloset me anën e një flijimi. Perëndia bëri besëlidhjen me Abrahamin, i cili ishte kryetari i popullit të zgjedhur. Në këtë rast Shën Bernardi, duke u shkrirë me vula ishte rrethprerja. Perëndia i turmën dhe duke u bashkuar me premtoi Abrahamit tri gjëra: 1- dëshirën kolektive, shqeu rrobat Që të formonte një komb të 48 fuqishëm. 2-Do t’i jepte kombit shërime. Betesda ishte një tokën e Izraelit. 3-Prej pishinë, e cila furnizohej me ujë pasardhësve të tij do të vinte prej një burimi. Anash saj kishte Krishti. Kemi dy lloj pesë portikë, tek të cilët gjenin besëlidhjesh: 1-Besëlidhja e strehë të sëmurët. Pikërisht në Vjetër, e cila i përket periudhës momentin që një engjëll zbriste përpara se të vinte Krishti në dhe trazonte ujin, ai i sëmurë që botë. Konkretisht te Zanafilla 9, hidhej i pari në pishinë shërohej 11, Eksodi 19, 5 etj. 2-Kemi edhe (Joani 5, 2-4). Besëlidhjen e Re, e cila përbëhet prej katër Ungjijve, Veprat e Bethlehemi ishte rreth dy orë Apostujve, 23 Letrat dhe larg nga Jeruzalemi dhe kishte Apokalipsin. toka të begata, prandaj quhej “shtëpia e bukës”. Në Bethlehem Besim. Me termin besim kishte lindur mbreti David. kuptojmë pranimin e dogmave Ekzistonte edhe një Bethlehem dhe të ritit të një feje të caktuar. tjetër rreth shtatë milje larg nga Besimi shoqërohet me bindjen te Galilea. Judea ishte në Jug të kulti i adhurimit të Perëndisë. Palestinës. Ungjillori Mathe e Besimi Ortodoks mbështetet në thekson në Bethlehem të Judesë mësimdhënien e drejtë kristiane, jo për ta dalluar nga Bethlehemi ashtu siç e predikoi Krishti e më i Galilesë, por për të vërtetuar se pas apostujt si e pranuan etërit e Krishti lindi në truallin e fisit të Sinodet Ekumenike. Judës, djalit të katërt të Jakovit. Bethlehemi në kohët e lashta Besimtari është njeriu fetar, i cili quhej Efratah. Këtë e thotë zbaton me përpikmëri ritin profeti Mikea: “Por ti o liturgjik. Bethlehem Efratah, megjithëse je i vogël midis mijërave të Betimi ishte një deklaratë Judës, nga ti do të dalë për mua solemne me anën e së cilës ai që do të jetë sundues në Izrael, kërkohej ndëshkimi i Zotit nëse origjinat e të cilit janë nga kohët nuk mbahej. e lashta, nga ditët e përjetësisë” (Mikea 5, 2). Maria e kishte Betesda ka kuptimin e “shtëpisë origjinën nga Nazareti, por u së mëshirës”, sepse aty kryheshin gjend me Josifin në Bethlehem 49 për regjistrimin sipas urdhëresës pati sukses sepse fiset fride në atë së Qesar Augustit (Lluka 2,1-5). kohë qenë në luftë me frankët. Në Bethlehem lindi Jezusin ashtu Atëherë Shën Bonifaci u detyrua sikundër e kishin parathënë të kthehej në vendlindjen e tij në profetët. Angli ku u zgjodh igumen i një manastiri, por ideja e Biri. Përdoret në Shkrimin e kristianizimit të gjermanëve nuk Shenjtë: Biri i Perëndisë, Biri i e linte të qetë. Në vitin 719 shkoi Davidit, Biri i Njeriut etj. Biri i në Romë, ku u prit mirë nga ana Perëndisë është një titull, të cilin e papës, i cili i dha fuqi të plota në Dhiatën e Vjetër e mbante misionare. mbreti, si përfaqësues i Perëndisë, ndërsa në Dhiatën e Re këtë titull e mban Jisu Krishti.

Blasfemia në kuptimin e mirëfilltë të fjalës është sharrje ndaj njerëzve dhe sendeve të shenjta. Nuk ka asgjë më të keqe se blasfemia. Asnjë mëkat nuk krahasohet me të. Njeriu që blasfemon Perëndinë ngjan me një të çmendur. Ai sillet më keq se ata që e kanë humbur logjikën. Me t’u kthyer u nis përsëri tek Blasfemia nuk njollos vetëm fiset fride, për të ndihmuar shpritin, por edhe gjuhën që i murgun anglosakson Vilibrand, nxjerr ato fjalë. Mungesa e por pas një mosmarrëveshje me shprestarisë na shpie në blasfemi. këtë të fundit, ai shkoi në krahinën e Hesit, ku punoi me Bonifaci (680-755) ka lindur në shumë zell dhe pati sukses. Duke një familje aristokrate në menduar se me cilësinë e krahinën e Devonshit në vitin episkopit, do të kishte më shumë 680. Në moshën 30-vjeçare u autoritet në misionin e tij, hirotonis prift dhe filloi punën Bonifaci i kërkoi papës që ta misionare tek fiset fride për t’i bënte episkop të gjermanëve. Kjo bërë të krishterë. Misioni i tij nuk u bë realitet në vitin 722, atëhere 50 kur papa e dorëzoi atë në gradën martir, apostulli i gjermanëve episkopale, por pa rezidencë të Shën Bonifaci. përhershme. Duke parë suksesin Bibliografia: e autoritetin e tij, papa e bëri 1-Teodor Papapavli, Historia e Bonifacin episkop të gjermanëve Krishterimit, (Dispensë), Tiranë në vitin 737. Bonifaci krijoi tre 1994, faqe 20. qendra episkopale me në krye misionarët më të mirë Borxhi. Të gjithë i detyrohemi anglosaksonë, të cilët e kishin Perëndisë jo vetëm për dhuratat shoqëruar gjatë kristianizimit të materiale e shpirtërore që na ka fiseve gjermane. Për të përsosur dhënë, por edhe për faljen e jetën monakale, Bonifaci mëkatave tona të shumta. Këto themeloi manastirin e famshëm janë borxhet tona që Zoti i të Fludës. Duke e vendosur gjithmirë na i fal, nëse edhe neve rezidencën e kryepiskopatës në ua falim fajtorëve tanë. Perëndia Mainz, ai bëri që të gjitha fiset nuk dëshiron lutjet dhe sakrificat gjermane të kenë një qendër të tona, nëse nuk i kemi falur të vetme. Pasi kishte udhëhequr me gjithë njerëzit tanë. Jeta jonë sukses të plotë për dhjetë vjet është e mbushur me zemërim, kishën gjermane, Bonifaci kujtoi padrejtësi dhe mosmirënjohje. Në ëndrrën e rinisë së tij, për të shoqërinë e sotme mirëbërja dhe vazhduar punën misionare për mirënjohja takohen shumë rrallë. kristianizimin e fiseve fride. Suksesi këtë radhë ishte shumë i Bredhi i Krishtlindjeve e ka madh. Mjaft fridë u konvertuan origjinën që nga viti 722, atëhere në kristianizëm, por kjo gjë kur Shën Bonifaci u dorëzua shkaktoi zemërimin e pjesës së episkop dhe filloi punën fridëve të mbetur paganë. Një misionare në rajonin e Hesëve. ditë kur Bonifaci priste që të vinte Sapo mbërriti atje, Bonifaci një numër i madh fridësh për t’i urdhëroi që të pritej një lis i madh pagëzuar, në vend të tyre u ndesh që konsiderohej i shenjtë, me një turmë fridësh paganë, të kushtuar perëndisë pagane Donar cilët e masakruan së bashku me (perëndia i rrufesë). Me lëndën e shoqëruesit e tij në vitin 755. Në atij lisi ai ndërtoi një kishë. Ky këtë mënyrë e dha jetën e tij si ishte një hap vendimtar në kristianizimin e hesëve. Tradita

51 thotë se pikërisht mbi trungun e predikoi krishterimin murgu lisit mbiu një bredh (bredhi është Agustin. Ky i fundit në vitin 596 simboli i përjetësisë). Meqenëse u dërgua prej papës Grigori I së ishte periudhë Krishtlindjesh bashku me 40 murgj. Pasi kaluan njerëzit e zbukuruan bredhin dhe Galatinë arritën në brigjet Kent, vendosën pranë tij të gjitha ku u mirëpritën nga mbreti dhuratat. Që nga ajo kohë bredhi Ethelmbert, i cili ishte idhujtar. i zbukuruar hyri në traditën e Ky i fundit, i ndikuar nga gruaja popujve si simbol i e tij Vertha, që ishte e krishterë Krishtlindjeve. Ky bredh mbahet nga mbretëria e frankëve, jo i ngritur deri në të kremten e Ujit vetëm që i mirëpriti, por i la të të Bekuar. lirë të predikonin krishterimin. Mbreti Ethelmbert u pagëzua dhe Britanikët. Në Britaninë e shembullin e tij e ndoqi i gjithë Madhe krishterimi, u përhap në populli. Në vitin 597 Agustini u shekullin II pas Krishtit gjatë bë kryepiskop i Kanterburnit, pushtimit romak. Në Irlandë, duke u fronëzuar nga krishterimi ishte predikuar edhe kryeepiskopi i Francës Elefteri. më parë se në Britani, por nuk Ai që organizoi kishën anglo- kishte bazë të qëndrueshme. Në saksone ishte murgu Teodor nga gjysmën e dytë të shekullit V Tarso i Azisë së Vogël. Ai u bë merita i takon Shën Patrikut Kryepiskopi i Kanterburnit në (432-461), i cili mundi të përhapë vitin 669 kur ishte në moshën 67- krishterimin në Irlandë. Në Skoci vjeçare. krishterimi u përhap nga puna Bibliografia: misionare e murgut irlandez 1-Andrea Llukani, Përhapja e Kolumban (512-597). Aktiviteti krishterimit në ishujt britanikë, misionar i tij, për kristianizimin Ngjallja, tetor 2000, faqe 5. e skocezëve zgjati rreth 34 vjet. Britanikët, skocezët dhe Bukët e pabrumta (áæýìùí) irlandezët janë fise keltësh, gatueshin pa maja dhe nuk prandaj nuk donin të hynin në përdoreshin gjatë javës pas lidhje me kishën anglo-saksone. Pashkëve (Eksodi 12, 14-20). Vetëm në shekullin VII ata ranë Festa e bukëve të pabrumta në marrëveshje me anglo- (áæýìùí) zgjaste shtatë ditë. Me saksonët. Tek Anglo-saksonët anën e kësaj feste hebrejtë 52 kremtonin lirinë e daljes nga Perëndisë në vitin 6374.” Kjo skllavëria e Egjiptit. datë është dhënë sipas kalendarit bizantin ku sipas kalendarit të ri Bula është letër e shkruar nga Grigorian i përket vitit 866 pas Papa në pergamen dhe e dyllosur Krishtit. Shembullin e Borisit e me plumb, ku trajtohen çështje ndoqi i gjithë populli. Vite më dogmatike. vonë princi Boris i kërkoi Patrikut të Kostandinopojës, Bullgarët. Kristjanizmi i Fotit, që ta shpallte patriarkanë bullgarëve u bë në këto rrethana: të pavarur Kishën e Bullgarisë. Një motër e mbretit bullgar Boris Foti refuzoi nëpërmjet heshtjes, u zu robinë nga bizantinët në luftë atëherë Borisi e adreson të njëjtën dhe e çuan në Kostandinopojë, ku kërkesë te papa Nikolla. Ky i u trajtua me shumë dashamirësi fundit i ktheu përgjigje duke nga perandoresha Teodora. Ajo pranuar të hirotonisë në Bullgari pranoi të kalonte në fenë e jo një patrik por kryeepiskop. krishterë duke u pagëzuar me Misioni papal që mbërriti në emrin Maria. Kur u kthye në Bullgari, i kërkoi Borisit dëbimin Bullgari u përpoq të bindte të e misionarëve bizantinë. Këta të vëllanë, mbretin Boris, për t’u fundit e informuan Fotin në lidhje pagëzuar. Pagëzimi i tij, u bë në me çështjen e Kishës Bullgare se një ceremoni madhështore në atje qenë përhapur inovacionet kishën e Ballshit dhe nuni i tij, u perëndimore. Atëherë patriku bë perandori bizantin Mihali III Foti mblodhi një sinod lokal në (842-867) me anën e një Kostandinopojë ku dënoi përfaqësuesi të tij. Borisi (852- veprimet antikanonike të papës. 889) mori emrin e nunit, Mihal. Me qarkoren e tij, Foti i informoi Gjatë luftës së parë botërore një edhe patrikët e tjerë duke i ftuar oficer austriak i quajtur Kamila të miratonin vendimin e Prashniker zbuloi në Ballsh të përbashkët. Në vitin 867 Foti në Mallakastrës një pllakë guri me enciklikën e tij e akuzonte papën një mbishkrim në greqishten Nikolla I për herezi dhe preu me bizantine. “U pagëzua të çdo lloj komunikimi. Vite më sundimtari i Bullgarisë Borisi vonë një sinod, që u mbajt në Car, i quajtur Mihal, së bashku kryesinë e përfaqësuesve të me popullin e tij, të dhënë prej papës, e dënoi Fotin. Gjatë 53 seancave të fundit të sinodit kohën e Jul Çezarit, Butrinti u patriku Ignat, u njoftua për një kthye në koloni romake. Në rikthim të bullgarëve. Princi shekullin V para Krishtit Butrinti Boris kërkoi nga kisha bizantine shtrihej në të gjithë faqen veriore që t’i emëronte një kryeepiskop. të kodrës. Nga ajo kohë janë Ignati nuk i përfilli kërkesat e ruajtur muret rrethuese, të cilat përfaqësuesve të papës dhe i zbresin me portat e tyre deri në pranoi bullgarët me entuziazëm. bregun e liqenit. Në gjysmën e Bibliografia: dytë të shek. III para Krishtit 1-Theofan Popa, Mbishkrime të qyteti u zgjerua duke u shtrirë në Kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, fushën që gjendej nga ana jugore faqe 79. e kodrës. Aty u ndërtua agora 2-ÄçìÞôñéïò Ãüíçò, ÅêêëçóéáóôÞ (pazari) e qytetit, një portik, një Éóôïñßá ô ù í Åêêëçóéþí ôçò tempull i vogël dhe teatri i Âïõëãáñßáò êáé Óåñâßáò, ÁèÞíá 1996, óåë. 31-35. famshëm me 1500 vende.

Burimi i Filipit gjendej tetë kilometra në veri të Hevronit. Tek ky burim u pagëzua eunuku nga Etiopia, i cili ishte pagani i parë që pranoi Krishtin.

Butrinti është një nga qytetet më të lashta të Shqipërisë. Me pozitë gjeografike të favorshme ai është më një kodër të gadishullit të Në kohën romake, Butrinti u Ksamilit, buzë liqenit me të rindërtua plotësisht. Ndër veprat njëjtin emër, rreth 15 kilometra e artit të zbulura në Butrint, vend në jug të Sarandës. Në kohët të veçantë zënë ato të skulpturës, antike Butrinti i përkiste midis të cilave shprehet një reliev bashkësisë së fiseve kaone dhe i Nikes që i përket shek. V para më vonë kaloi në shtetin e Epirit. Krishtit, si dhe një kokë femre e Mbas pushtimit romak në vitin njohur me emrin “Hyjnesha e 167 para Krishtit, Butrinti është Butrintit”. Me këtë trashëgimi kryeqendra e bashkësisë së njërit antike lidhen edhe disa prej fiseve kaone, ndërsa në monumente të kohës së Bizantit, 54 të cilat dëshmojnë për zhvillimin e krishterimit në vend. Në shekujt që vijojnë, Butrinti ndoqi fatet e Perandorisë Romake. Me ndarjen C e saj hyri nën sundimin e Perandorisë Bizantine. Në Celebrim. Ka kuptimin e mesjetë gjatë shekujve XVII- kryerjes së një shërbese fetare, XVIII Butrinti i përkiste për shembull: Celebrimi i sundimeve të Venedikut. Me Liturgjisë hyjnore. Celebrimi i dobësimin e rënien e Pashallëkut Pagëzimit etj. të Janinës, Butrinti kaloi nën sundimin e gjatë osman deri në Centurioni ishte ushtarak vitin 1913. Gjatë viteve 1927– romak, që kishte në varësi njëqin 1940 në Butrint u kryen kërkime ushtarë. arkeologjike nga një mision arkeologjik italian. Pas çlirimit Cistercianëve është urdhëri të vendit në këtë qendër u kryen monakal më i vjetër në Perëndim, mjaft kërkime arkeologjike, prej i krijuar në shekullin XI. Ky të cilave del se në shek VII dhe urdhër ushtronte asketizëm të VI para Krishtit Butrinti ishte një rreptë dhe thjeshtësi përsa i qendër urbane, gjurmët e së cilës përket veshjes së monakëve dhe janë ruajtur në Akropolin e zbukurimit të kishave, ndërtesave qytetit. të manastireve etj. Për të siguruar Bibliografia: jetën e tyre murgjërit cistercianë 1-Pirro Thomo, Kishat punonin tokat që mbeteshin djerë. pasbizantine në Shqipërinë e Jugut, Në ndryshim nga murgjit e tjerë, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë, 1998, ata dalloheshin nga rasoja e faqe 19. bardhë. Të gjitha manastiret cisterciane, formonin një kongregacion të organizuar mbi baza demokratike, në sensin që ishin të gjithë të barabartë. Ata kishin në krye një këshill që përbëhej nga pesë igumenë (abatë) të pesë manstireve të kongregacioneve cisterciane. 55 Çernakull quhet vendi ku Zoti Ç dhe Shpëtimtari ynë Jisu Krishti hëngri darkën e fundit. Çelsi ishte filozof pagan, i cili Çernakulli i Jerusalemit është nga mesi i shekullit të parë, shkatërruar në vitin 640 dhe më shkroi një vepër me titullin pas është rindërtuar në vitin “Doktrina e vërtetë”, që binte 1044. ndesh me krishterimin. Dijetari famshëm Çelsi, akuzat e tij Çetirët e kishin origjinën nga kundër krishterimit nuk i paraqet Grabova dhe mbiemri i tyre drejtpërsëdrejti, por i vë në gojën fillestar ka qenë Katro. Çetirët e një judeu, i cili e prezanton Jesu kanë qenë vllehë dhe kanë Krishtin si një magjistar dhe zhvilluar aktivitetin e tyre nëpër mashtrues, ndërsa mrekullitë që kishat e Beratit dhe të Myzeqesë. kishte bërë dhe Ngjalljen e tij si Ata kanë pikturuar afresket e të ishin përralla; Virgjëreshën kishës “Fjetja e Shën Mërisë” në Mari si një grua me moral të kalanë e Beratit, si dhe nëpër diskutueshëm etj. Por Çelsi tallet fshatrat e Myzeqesë: Karavasta, edhe me judaizmin, të cilin e Toshkëz, Krutje e Sipërme, Fier, konsideron absurd dhe të bazuar Vanaj, Strumë, Bishtqethëm, në gënjeshtër. Ai i krahason Kadipashaj etj. Joani dhe i vëllai kristianët dhe judejtë si një tufë Gjergji kanë qenë bashkëkohës të lakuriqësh nate ose si një Kostandin dhe Athanas Zografit. grumbull mizash dheu ose si Ata kanë pikturuar afresket e krimba. Çelsi e njihte mjaft mirë kishës së Shën Kollit në Vanaj, doktrinën kristiane, pasi kishte ndërsa vëllezërit Zografi ikonat lexuar shumë vepra të shenjta dhe e ikonastasit të kishës. kishte asistuar në disa mbledhje Ikonografët grabovarë të familjes të kristianëve. Duke u tallur me Çetiri kanë pikturuar edhe kristianët dhe duke kritikuar shenjtorët që kanë vepruar në kristianizmin, ai shpresonte t’i Shqipëri, Nikodhimin e Beratit, nxiste të krishterët që të Gjon Vladimirin etj. ktheheshin në paganizëm, që Bibliografia: sipas tij ishte feja e shtetit romak 1-Gazmend Muka, Art’thënia dhe i vetmi besim fetar i vërtetë. bizantine tek Çetirët, Afërdita, Tiranë 1999.

56 Krishti u ofroi nxënësve Misterin D e Falenderimit Hyjnor, duke i këshilluar, që ata dhe pasuesit e Damasku ishte qyteti më i vjetër tyre ta kryenin atë në kujtim të i Dekapolit dhe kryeqyteti i Tij. mbretërisë së Judës. Ai bënte pjesë në Siri dhe qeverisej nga Dasma është festa e gëzuar me mbreti Navateo Aretha (II gosti dhe muzikë për nder të çiftit Korintasve 11, 32). Damasku që martohet. Në Dhiatën e Vjetër gjendej jashtë juridiksionit të Labani, vjehërri i Jakobit, i fton Sinedrit të Jeruzalemit. Në njerëzit në dasmë, ku sipas librit Damask ishte një bashkësi të Gjyqtarëve ajo zgjati shtatë judaike. ditë. Në Dhiatën e Re kemi dasmën në Kana, etj. Danaksi ka qenë anagnost i kishës së Vlorës dhe Ilirisë. Nuk Dashuria. Në Dhiatën e Re dihet me saktësi koha e përmendet dashuria që ka martirizimit të tij, por sipas Perëndia për njeriun, por edhe Sinaksarit të Nikodhim Agjioritit, dashuria e njerëzve midis tyre Danaksi ishte ngarkuar me dhe ndaj Perëndisë. Dashuria e ruajtjen e objekteve të shenjta të krishterë dallon prej çdo lloj kishës së Vlorës. Më vonë u dashurie tjetër, sepse ajo është diktua dhe e detyruan që t’u bënte frut i Shpirtit të Shenjtë fli idhujve. Pasi nuk pranoi i (Galatasve 5, 22). Dashuria e prenë kokën me shpatë duke njeriut ndaj Perëndisë është si marrë nga Perëndia kurorën e përgjigje e njeriut në dashurinë e martirit. Kisha jonë e ka shpallur Perëndisë (I Joanit 4, 10) dhe shenjt dhe e kremton më 6 Maj. shfaqet në komunikimin e Bibliografia: vazhdueshëm me Perëndinë. Kjo 1-Dhimitër Beduli, Dispensë, është edhe porosia e parë dhe më Leksione (Apologjitika, e madhe e Krishtit (Mateu 22, Patrollogjia, Pimantika, Liturgjika, 36-39). Historia e Kishës), botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 1998, faqe 92. Davidi ishte djali i vogël i Jeseut nga fisi i Judës dhe kishte lindur Darka Mistike quhet e tillë, në Bethlehem në vitin 1085 p. K. sepse Shpëtimtari ynë Jisu 57 dhe vdiq në moshën shtatëdhjetë 24), i cili lindi nga Vithsava, vjeçare. Ai u shqua që në vogëli gruaja e Urias (Libri II Samuelit për trimërinë e tij, si një bari i 11, 2). Më pas Davidi u pendua vogël që fitoi mbi Goliatin. për padrejtësinë që i bëri Urias Davidi ishte muzikant dhe poet. dhe shkroi psalmin 50, i cili quhet Aftësitë e tij poetike i tregoi në ndryshe edhe psalmi i pendimit shkruarjen e psalmeve. U quajt i (Libri II Samuelit 12, 13). Në zgjedhuri i Perëndisë në vendin e hebraisht David do të thotë “i Saulit dhe mbretëroi në fisin e dashur”. Judës afërsisht shtatë vjet dhe në gjithë Izraelin 33 vjet. Gjatë David Selenicasi e kishte mbretërimit të tij Jeruzalemi u bë preardhjen nga Selenica e kryeqytet dhe i shtriu zotërimet Kolonjës. Krijmtaria e David tutje kufinjve të Palestinës. Selenicasit u shfaq në Voskopojë, kur në vitin 1726 ai pikturoi Kishën e Shën Kollit. Këtë e vërteton edhe mbishkrimi që gjendet mbi faqen e murit perëndimor në Kishën e Shën Kollit në Voskopojë. Të dhënat e këtij mbishkrimi vërtetojnë se ikonografin David Selenicasi në pikturimin e kishës e kanë ndihmuar Kostandini dhe Kristo dhe të tre së bashku i përfunduan pikturat murale më 18 tetor 1726. Tematika e afreskeve të pikturuara nga David Selenicasi është marrë kryesisht nga Dhiata e Re, por përveç skenave Davidi është mbreti i parë që kryesore, si p.sh. “Lindja e përmendet në gjenealogjinë e Krishtit”, “Pagëzimi”, “Ngjallja” Jisuit duke i dhënë këtij të fundit ose “Lindja e Shën Mërisë”, origjinë mbretërore (Lluka 1, “Ungjillëzimi”, “Fjetja e Shën 32). Trashëgimtari i Davidit ishte Mërisë” etj, ikonografi ka Sollomoni (Libri II Samuelit 12, pikturuar edhe skena të rralla të 58 marra nga tradita e kishës, ndër e Vjetër profeti Jeremia ankohet: të cilat mund të veçojmë: “Populli im është vatha e deleve “Këshilltar i mrekullueshëm” në të humbura” (Jeremia 50, 6). Në të cilën paraqitet Krishti me fletë Dhiatën e Re, Zoti dhe si engjëll, piktura murale “Therja Shpëtimtari ynë Jisu Krishti i e foshnjave në Betlehem”, skena dërgon apostujt në botë duke u e Ungjillorit Lluka duke thënë: “Shkoni te delet e pikturuar ikonën e parë të Shën humbura të shtëpisë së Izraelit” Mërisë etj. Pasi ushtroi (Mateu 10, 6). Krishti është aktivitetin e tij ikonografik në Bariu i Mirë, i cili kërkon delen Shqipëri, vite më vonë David e humbur dhe e sjell në vathë Selenicasi ka pikturuar në Malin “Unë jam bariu i mirë, i cili i Athos afresket e kishës kushtuar njeh delet dhe jep jetën për delet Virgjëreshës Kukuzelica në e tij” (Joani 10, 11-16). Manastirin e Lavrës. Afresket e kësaj kishe janë të vitit 1715. Më Dekalogu. Bëhet fjalë për 1727 ai ka pikturuar kishën e Dekalogun që Perëndia i dha Shën Prodhromit në Kostur. Moisiut në malin Sina gjatë David Selenicasi, duke iu muajit të tretë të eksodit të përmbajtur kanoneve të kishës izraelitëve prej Egjiptit. dhe traditës, në pikturën e tij futi Dekalogu i Moisiut përmban edhe elemente etnografike dhe dhjetë porosi, të cilat mund t’i jetësore. ndajmë në dy kategori: Katër Bibliogafia: porositë e para i referohen 1-Dhorka Dhamo, Piktura murale Perëndisë dhe porositë e tjera i mesjetare shqiptare, Tiranë 1974, referohen dashurisë për të faqe 57. afërmin. Dekalogu ishte ligji i 2-Theofan Popa, Ikonografët parë i shkruar i Perëndisë që shqiptarë të shekullit XVIII, rregullonte jetën fetare, shoqërore Ngjallja, tetor 1995, faqe 11. 3-Theofan Popa, Mbishkrime të dhe morale të hebrenjve. kishave në Shqipëri, Akademia e Shkencave, Tiranë 1998, faqe 16, Demonët janë frymë të këqija që N.331. kundërshtojnë veprën e Perëndisë. Sipas mësimdhënies Delet simbolizojnë grigjën, pra kristiane demonët janë engjëjt e popullin e Perëndisë. Në Dhiatën 59 rënë. Jisu Krishti ka pushtet t’i Dëgjimi ose ipakoi është një mposhtë demonët. himn me anën e së cilit jepet lajmi i ngjalljes së Krishtit, prandaj Denari ishte një lloj monedhe duhet dëgjuar me vëmendje. argjendi romake, që kishte vlerën e një dite pune për një argat. Dërgimësoret ose eksapostillari psallen në mëngjesore pas këngës Dera e bukur (ùñáßá ðýëç) të së nëntë dhe para lavdërimeve. shpinte nga oborri në pjesën e Dërgimësoret e se dielës brendshme të tempullit. Nga përmendin dërgimin nga Krishti Dera e bukur kalonin pelegrinët që dishepujt të predikojnë. dhe vizitorët. Në të dy anët e Dërgimësoret ngjallësore janë portës qëndronin lypsat për të njëmbëdhjetë dhe çdo njera prej kërkuar lëmoshë. tyre ka të bëjë me ngjarjet ungjillore. Deti i Kuq përbëhej nga një varg liqenesh dhe moçalesh midis Dëshmitarët e Jehovait e Detit Mesdhe dhe Gjirit të Suezit. mbështesin doktrinën e tyre në mësimdhënien e Karol Roselit Diaspora judaike. Kur themi (1852-1916). Ky i fundit në vitin diasporë, kemi parasysh judenjtë 1870 Rosel themeloi një cikël të që u larguan nga atdheu i tyre dhe studimeve biblike në kishën u vendosën në vende të ndryshme Sekond Adventist, ndërsa më të botës. Këto shpërngulje 1879 Roseli botoi revistën “Roja judenjtë i patën filluar që nga e Sionit dhe predikimi i ardhjes koha e skllavërisë babilonike. së Krishtit”. Revista ndryshoi Shkaqet e formimit të diasporës disa herë emërtimet derisa më ishin faktorët ekonomikë e 1908 mori emrin “Kulla e shoqërorë, duke formuar kështu Rojës”. Pas vdekjes së Roselit bashkësitë judaike jashtë kufijve veprën e tij e vazhdoi Josif të Palestinës. Këto bashkësi Roderfordh (1869-1942). Ky i shtriheshin nga Spanja e deri në fundit është edhe themeluesi i Krime. Mjaft judej kishte edhe në organizatës që mban emrin Siri, Azi të Vogël, Greqi, Itali etj. “Dëshmitarrët e Jehovait”. Ai kishte lindur në Misuri në një familje baptiste. Studioi drejtësi 60 dhe më vonë u bë prokuror. prefekti i Apollonisë Triponti. Ky Roderfordh u bë avokati i firmës i fundit i arrestoi dhe u përpoq dhe pas vdekjes të Roselit më 6 që t’i sillte përsëri në idhujtari, janar 1917, ai mundi të zotëronte por djemtë iu përgjigjën se qenë gjithë trashëgiminë duke u bërë të krishterë dhe do të vdisnin të kryetari i vetëm i firmës. Emrin tillë. Atëherë Prefekti urdhëroi që “Dëshmitarrët e Jehovait” e t’i dënonin me vdekje duke iu morën në vitin 1931. Ata e prerë kokat. Ndërsa Izauri, Vasili spjegojnë në mënyrë të veçantë dhe Inocenti ranë në duart e të Biblën, të cilën e mbajnë si të birit të prefektit Apolloni, i cili pagabueshme dhe theksojnë pasi i torturoi urdhëroi që t’u ardhjen e shpejtë të Krishtit. Sot priteshin kokat edhe atyre. Kisha janë rreth 3.000.000 në afro 200 jonë i kujton gjashtë martirët e vende të botës. Apollonisë më 17 qershor. Bibliografia: Dëshmorët e Apollonisë Feliksi, 1-Mitropoliti i Korçës Joani, Hermesi dhe Pelegrini kanë jetuar Martirët e shenjtë të Apolonisë, në vitet e mbretërimit të Ngjallja, qershor 1995, faqe 7. perandorit Numerian. Ata flisnin për besimin e krishterë dhe për Didakia e 12 Apostujve (Ç kotësitë e perëndive pagane. Tre Äéäá÷Þ ô ù í äþäåêá Áðïóôüëùí) djem të tjerë me origjinë nga u zbulua në vitin 1875 në Athina qenë larguar nga vendi i Kostandinopojë nga Mitropoliti tyre dhe qenë vendosur në një Filothe Vrioni. Teksti përbëhet shpellë pranë Apollonisë, ku prej 16 kapitujsh, të ndarë në tri bënin jetë asketike. Emrat e tyre pjesë. Pjesa e parë është një qenë: dhjakoni Izaur dhe miqtë e katikezë morale (kreu I-IV), tij Vasili e Inocenti. Djemtë pjesa e dytë është përshkrim shqiptarë dhe ata nga Athina liturgjik (kreu VII-X) dhe e treta kishin në shpirt një dëshirë. ka udhëzime për kishën (kreu XI- Kështu ata zunë miqësi me njëri- XV). Epilogu flet për ardhjen e tjetrin. Një ditë djemtë nga dytë të Krishtit. Didakia e 12 Apollonia braktisën shtëpitë dhe Apostujve na jep shumë u bashkuan me asketët, por kjo informacione për komunitetin e gjë nuk u pëlqeu prindërve të parë të krishterë. tyre, të cilët i denoncuan te Bibliografia: 61 1-Dhimitër Beduli, Leksione, Diokleciani (284-305) e kishte Patrollogjia, botim i K.O.A.Sh-it, origjinën nga fisi ilir i Diokles Tiranë 1998, faqe 38. (Mali i Zi). Në vitin 285 Diokliciani u ngjit në fronin e Diel (e). E diela është dita e Zotit, perandorisë romake. Ai kishte d.m.th. e përkushtuar për Zotin. qenë komandant i rojeve Besimtarët e dinë rëndësinë e personale të perandorit të kësaj dite, ndaj, duke iu mëparshëm. Merita e shmangur punëve, bëjnë pushim, Dioklicianit ishte ndarja e shkojnë në Kishë dhe pjesën tjetër pushtetit perandorak në dy të ditës e kalojnë në atmosferën e Augustë dhe dy Qesarë, ku gëzuar familjare ose merren me çdonjeri prej tyre ishte sundimtar vepra njeridashëse. Në këtë ditë fuqiplotë në pjesën e perandorisë njerëzit të veshur me rrobat e tyre që i takonte. më të mira bëjnë vizita tek të afërmit ose dalin shëtitje me fëmijët e tyre. E gjithë familja duhet të hajë drekë së bashku. Edhe ushqimi është më i miri i gjithë javës, duke i dhënë çdo gjëje atmosferën e festës. Kështu pra dallohet e Diela nga ditët e tjera të javës, si nga karakteri fetar e adhurues, ashtu edhe qëllimi shoqëror i saj. Epiqendra e saj është shprestaria dhe përkushtimi te Perëndia, adhurimi i përbashkët gjatë Diokleciani u shpall Augusti Liturgjisë Hyjnore, si dhe vepra Suprem dhe si August të dytë bamirëse ndaj të afërmve. emëroi Maksimianin, i cili Bibliografia: gjithashtu ishte prej gjakut ilir, 1-Andrea Llukani, Përmes ndërsa dy Qesarët kishin një shkrimeve, (Publiçistikë), Tiranë gradë më poshtë se Augustët. I 2004, faqe 40-41. pari ishte Kostandi me origjinë nga Dardania (e ëma e tij ishte mbesa e perandorit Klaud). 62 Diokleciani sundoi rreth 21 vjet rreth vitit 500 dhe përmban derisa në moshën 59-vjeçare dha kanonet sinodike të lindjes dhe dorëheqjen. Në dimrin e vitit 304- perëndimit deri në vitin 451. Janë 305, Diokleciani u sëmur dhe të përkthyera dhe 50 kanonet duke e parë që fuqitë po e linin apostolike. 3) Përkthime. Dionisi dha dorëheqjen duke u tërhequr përktheu nga greqishtja në në pallatin e tij në Split të latinisht jetën e Pahomit, Dalmacisë. Më 1 maj të vitit 305 historinë e prerjes së kokës së bëri emërimin e Çezarëve të rinj, Joan Pagëzorit etj. duke caktuar si August Galerin, të cilit i dorëzoi edhe skeptrin Diptikët janë libra tek të cilët perandorak. Në vitin 313 shënohen emrat e episkopëve dhe Diokleciani vdiq në moshën 70- priftërinjve, të një kishe. vjeçare. Bibliografia: Disku i Shenjtë simbolizon 1-Diokleciani perandor i famshëm grazhdin, në të cilin lindi Krishti. nga Iliria, Bacchus, Tiranë 2002, Mbi të vendoset Qengji. faqe 47-49. Dogma janë themelet kryesore të Dionis Eksigu (+545) e kishte mësimdhënies fetare. Dogmat e origjinën nga Skithia, e cila krishtera janë të vërtetat e atëherë ishte provincë romake. besimit, të cilat bazohen në Nuk dihet koha e lindjes së tij. Shkrimin e Shenjtë dhe janë Njohim vetëm se gjatë viteve dekretuar nëpër Sinodet 500-545 ishte murg në Romë. Ekumenike. Ishte njohës i kulturës greke, të cilën e reflektonte në perëndim. Domenikanëve ose urdhëri i Fjeti në vitin 545. Shkrimet: 1) predikatorëve u krijua në të Vepra të karakterit kohor janë njëjtën kohë me urdhërin e Rreth Pashkës, ku përshkruhet Françeskanëve. Papa e miratoi në mënyra aleksandrine e vitin 1216, me emrin “Urdhëri i përllogaritjes së Pashkës. Dionisi Vëllezeve Predikues” duke iu llogariti që Krishti kishte lindur njohur të drejtën e kryerjes së në vitin 754 nga themelimi i mistereve të shenjta dhe të Romës. 2) Koleksioni i pranonin rrëfimin e mëkatarëve. kanoneve, u shkrua në Romë Më vonë papa u besoi 63 inkuizicionin. Mënyra e vërsul shenjtit. Donati e goditi me organizimit të këtij urdhëri është litar dhe dragoi ngordhi. Në vijim identik me atë françeskan, Donati bekoi burimin dhe piu ujë prandaj hyri në konflikt me ta dhe vetë i pari. Fama e tij shkoi deri kanë qënë vazhdimisht në në Kostandinopojë. Donati fjeti rivalitet. Domenikanët iu më 387 në moshë të madhe. Në drejtoheshin shtresave kujtim të tij në qytetin e Evrisë u intelektuale dhe të pasurve, ndërtua manastiri i Shën Donatit. ndërsa françeskanët turmës së popullit.

Uniforma e tyre ishte xhaketa e bardhë prej leshi dhe rasoja e zezë.

Donati ka qenë peshkop i qytetit të Evrisë dhe ka ushtruar aktivitetin në kohën e Teodosit të Në kohën e pushtimit turk vendi Madh (379-395). Ai ka lindur në përreth manastirit u quajt Evria, afër Paramithisë së Epirit. Ajdonat Kalas, që do të thotë Donati ka marrë pjesë në Sinodin Kalaja e Donatit ose Ajdonati i II Ekumenik që u mbajt në sotëm. Shën Donati është shenjti Kostandinopojë (381). Në fshatin mbrojtës i Epirit të Vjetër. Në e tij të lindjes në Sul, kishte një vitin 1125 trupi i tij u mor prej burim me ujë vdekjeprurës. venecianëve dhe ka shumë Donati shkoi së bashku me mundësi të ndodhet në Murano klerikët e tij dhe menjëherë u të Venecias, ndërsa sipas dëgjua një gjëmim. Atëherë doli Nikodhim Agjioritit lipsanet e prej burimit një dragua, i cili iu Donatit janë të fshehura në 64 malësinë e Sulit në shenjë Drinopojës. Episkopata e ka respekti për shenjtorin suliot. pasur rezidencën në qytetin e Bibliografia: vjetër të Drinopojës, i cili gjendej 1-Mitropoliti i Korçës Joani, ndërmjet fshatrave Goricë dhe Shenjtorët Iliro-shqiptarë Terihat të Dropullit të sotëm. (Dispensë), faqe 57-58. Episkopi i Drinopojës, Ypati në vitin 516, ka marrë pjesë aktive Dora është pjesë e trupit të në Sinodin lokal të Epirit. Rreth njeriut dhe ka përdorim të gjerë vitit 516 qyteti i madh i në Bibël. Përmendet si dora e Drinopojës u shkatërrua prej Perëndisë. Krishti shtrin dorën sulmeve të gotëve dhe qendra dhe shëron të sëmurët. Me anën episkopale kaloi në Kladianë dhe e vendosjes së duarve mbi kokë më vonë në Kardhiq. Më 1395 trasmentohet hiri i Perëndisë tek Gjon Yenevisi e trasferoi qendrën Apostujt. Me anën e dorës së episkopale në Gjirokastër ku djathtë bëjmë shenjën e kryqit. gjendet edhe sot. Në korrik të vitit Me anën e dorës së djathtë prifti 1835 episkopata e Drinopojës me bekon besimtarët etj. anën e një vendimi patriarkal u kthye në mitropoli. Në Drejtët (të). Të Drejtët qenë të juridiksionin e kësaj mitropolie gjithë ata që jetuan para Krishtit, vihen edhe episkopata e Delvinës me shpresën e ardhjes së Mesisë, dhe ajo e Himarës. Mitropoliti i hyjprindër, profetë, patrikë, parë ka qenë Imzot Paisi, i cili gjykatës, mbretër e të tjerë quhen mbante titullin Mitropolit i të drejtë. Me ardhjen e Krishtit Drinopojës, Delvinës dhe pushuan së ekzistuari të drejtët, Himarës. Në rendin e mitropolive domethënë njerëzit të cilët prisnin të Patriarkanës Ekumenike, të vinte Mesia. Mitropolia e Drinopojës, Delvinës dhe Himarës radhitej e Dreri që pi ujë simbolizon 64-ta. Më 1922 kur u shpall njerëzit që kanë etje shpirtërore. autoqefalia e K.O.A.Sh-it, kjo Ata venë për të pirë ujë tek mitropoli zbriti në rang Perëndia që është burimi i episkopate me titullin episkopata pashtershëm. e Drinopojës, Delvinës dhe Himarës.

65 në Durrës dhe në vijim shef plani në Uzinën Mekanike në Tiranë. Mund të themi se që nga viti 1945 deri në vitin 1967 kur u prishën DH kishat, janë plot 22 vjet, gjatë të cilave Beduli i talentuar ka qenë Dhimitër Beduli (1914-1996) ka i mënjanuar. Pas triumfit të lindur më 1914 në Skore të demokracisë, Beduli, tashmë Pogonit në rrethin e Gjirokastrës. pensionist u vu në krye të grupit Në vitin 1930 pasi përfundoi për ringjalljen e kishës. Me gjimnazin në Athinë, u nis për ardhjen në Shqipëri të studime teologjike në Rumani, të Kryepiskopit Anastas, Dhimitër cilat i përfundoi në vitin 1934. Beduli u bë krahu i djathtë i tij. Beduli iu kthye punës pedagogjike në seminarin e Durrësit dhe veprimtarisë publicistike, duke qenë artikullshkruesi kryesor i gazetës “Ngjallja”. Për kontributin e tij shumëvjeçar, për lartësimin e Ortodoksisë në Shqipëri Patriku Ekumenik Bartolomeu I e nderoi Bedulin me titullin “Arhond- Mësues i Ungjillit”. Shumica e veprave të Bedulit u botuan pas vdekjes së tij dhe për këtë meritë Përveç studimeve teologjike ka i biri Kristofor Beduli, i cili i Beduli u specializua në Muzikën përgatiti për botim. Ja disa prej Bizantine. Sapo u kthye nga tyre: Rumania në vitin 1934 punoi si 1-Kisha Ortodokse Autoqefale të pedagog dhe gjatë viteve 1935- Shqipërisë deri në vitin 1944, 1944 u emërua drejtor i seminarit botuar në vitin 1992. “Apostull Pavli” në Tiranë. Me 2-Një vështrim mbi kishat dhe mbylljen e Seminarit në vitin manastiret e Pogonit, botuar në 1945 Beduli filloi punë në vitin 1996 Drejtorinë Qendrore të Ofiçinave 66 3-Kodiku i Kishës së Shën Gjirokastrës. Ai ka qenë pjesëtar Prokopit (Bashkësia ortodokse e i vëllazërisë së njohur murgërore Tiranës), botuar në 1997 të Sinait, në Egjipt dhe është një 4-Skorea e Pogonit, botuar në nga studiuesit dhe kataloguesit e vitin 2000 dorëshkrimeve të famshme që u 5-Sopiku i Pogonit, botuar në zbuluan aty, mes të cilëve edhe vitin 2002 dorëshkrimi më i vjetër i Dhiatës 6-Çatista e Pogonit, botuar në së Re. Hirësi Dhimitrin e kam vitin 2002 pasur profesorin e Dhiatës së Përkthime të Dhimitër Bedulit: Vjetër në Seminarin Teologjik të 1-Besimi, botuar më 1939 dhe Durrësit dhe ruaj kujtimet më të ribotuar më 1994 mira për të. Kopetent në 2-Historia e një princi indian, mësimdhënie dhe korrekt me botuar më 1945 dhe ribotuar më studentët. Me këto fjalë mund të 1994 përmbledh respektin dhe 3-Ungjilli bazë e jetës, botuar më konsideratën që kam për këtë 1944 dhe ribotuar më 1994 njeri të përkushtuar tek Perëndia. 4-Orthodhoksia, botuar më 1945 dhe ribotuar më 1994 5-Kozmai nga Etolia, botuar më 1979 Dhimitër Bedulin e kam pasur profesorin e Historisë së Krishterimit në Shqipëri gjatë kohës që studioja në Seminar. Ka qenë lënda që e kisha pasion jo vetëm se më pëlqente, por edhe nga mënyra e mësimdhënies së profesorit. Figura të tilla si Beduli janë të papërsëritshme, prandaj duhen vlerësuar ashtu siç Dorëzimi i tij në gradën e meritojnë. episkopale u krye më 16 nëntor 2006, në Katedralen e Dhimitër Sinaiti në 15 vitet e Ungjillëzimit të Hyjlindëses, në fundit ka shërbyer si Tiranë, nga Kryepiskopi zëvendësmitropolit i Anastas, Hirësi Ignati dhe Hirësi 67 Joani, ndërsa fronëzimi si me urdhërin “Ylli i kuq”, Mitropolitit i Gjirokastrës u bënë “Medaljen e kujtimit”, “Medaljen më 26.11.2006, në kishën e e trimërisë” etj. Gjithashtu nga Kryeengjëjve në Gjirokastër. Këshilli i Qarkut të Korçës i është Shërbesa u krye në shqip dhe dhënë titulli i lartë “Qytetar greqisht, sipas specifikës së kësaj Nderi” me këtë motivacion: “Për mitropolie, gjë që dëshmon kontributin e tij të shquar në harmoninë dhe respektin e kultivimin e tolerancës dhe ndërsjellë mes besimtarëve. mirëkuptimit ndërmjet Bibliografia. komuniteteve të Qarkut të 1-Plotësohet Sinodi i Shenjtë, Korçës si dhe rritjen e Ngjallja, dhjetor 2006, faqe 7. Autoqefalisë së Kishës Shqiptare. Pjesëmarrës në Dhimitër Kokoneshi ka lindur Luftën Nacional-çlirimtare dhe më 26 tetor të vitit 1886 në i zgjedhur në organet e pushtetit fshatin Llëngë të Pogradecit në për disa vite rrjesht”. Dhimitër një familje atdhetare. Shkollën Kokoneshi u shqua në tri fronte; fillore e kreu në vendlindje dhe 1) Ka marrë pjesë aktive në në vijim studioi në shkollën Luftën Nacional-Çlirimtare dhe Normale të Manastirit, të cilën e është shquar për trimëri. 2) Ka përfundoi më 1906. Pasi u kthye treguar aftësi organizative në në atdhe filloi veprimtarinë drejtimin e pushtetit vendor. 3) patriotike duke u lidhur me Si primat i Kishës Ortodokse lëvizjen e Fan Nolit. Në vitin Autoqefale të Shqipërisë. 1925 Dhimitër Kokoneshi Dhimitër Kokoneshit, ndonëse përfundoi Seminarin në Janinë të ishte klerik më 30 gusht të vitit Greqisë dhe pas dy vjetësh më 1944 iu besua detyra e Kryetarit 1927 u dorëzua prift nga të Komitetit Ekzekutiv të rrethit Kryeepiskop Visarion Xhuvani. të Pogradecit, në një situatë Atë Dhimitër Kokoneshin e shumë të vështirë për vendin. Atë emëruan në kishën e Shën Dhimitër Kokoneshi gjatë viteve Marenës në manastirin e Llëngës. që drejtoi Komitetin Ekzekutiv të Veprimtaria e tij patriotike është rrethit të Pogradecit u shqua për vlerësuar nga instancat më të aftësi drejtuese. Me interesimin larta të vendit. Presidiumi i e tij të drejtpërdrejtë u zgjidhën Kuvendit Popullor e ka dekoruar shumë probleme të kohës. Duke 68 pasur të veshur veladonin e priftit Mitropolit i Gjirokastrës, ndërsa autoritetet e kohës i kërkuan të më 1966 Hirësia e tij, Damjani u kryente vetëm një detyrë. Kështu fronëzua mitropolit i Korçës. Me Dhimitër Kokoneshi la kolltukun vdekjen e Kryeepiskopit Pais e butë të Kryetarit të Komitetit Vodica më 4 mars të vitit 1966 Ekzekutiv dhe përqafoi udhën Episkopi i Korcës Damiani u plot kryqe të klerikut ortodoks. fronëzua Kryeepiskop i Kishës Këtë zgjedhje e bëri për t’i Ortodokse Autoqefale të shërbyer më mirë popullit të Shqipërisë. Emri i tij si Pogradecit, të cilët e donin dhe e Kryeepiskop i Kishës Ortodokse respektonin pa masë. Autoqefale të Shqipërisë u përmend për herë të parë gjatë hyrjes së madhe në meshën e datës 13 qershor 1966. Fortlumturia e Tij, Kryeepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë, Damjan Kokoneshi përballoi me urtësi mbyllen e kishave. Sekuestrimi i librave fetarë dhe sendeve të shenjta shkaktoi një brengë të madhe në shpirtin e Damjan Kokoneshit. Para se të ndërronte jetë më 18 tetor të vitit 1973 u la amanet fëmijëve që kryqin dhe veshjet klerikale t’ia vinin në varr, sepse Me fjetjen e bashkëshortes në pranë tyre do ta ndjente veten vitin 1939 Atë Dhimitër gjithnjë në shërbim të Perëndisë. Kokoneshi mori ofiqin e Me fjetjen e tij populli i arkimandritit. Ndërkohë mori Pogradecit humbi një nga emrin Damiano. Në tetor të vitit patriotët e orëve të para të luftës, 1947 Arkimandrit Dhimitër ndërsa Kisha Ortodokse Kokoneshi u dorëzua në gradën Autoqefale e Shqipërisë humbi episkopale prej Hirësisë së Tij, primatin e saj. Ai u largua nga Paisit dhe Hirësisë së Tij, kjo botë dhe tani prehet në paqe Kristoforit dhe u emërua pranë Atit qiellor, duke na lënë 69 imazhin e njeriut të drejtë dhe të plaku i urtë Dhimitër fjeti përkushtuar tek Perëndia. përgjithmonë më Zotin. Ceremonia mortore u zhvillua në Dhimitër Sinjari ka lindur më 30 Kishën Katedrale të Ungjillëzimit janar të vitit 1910 në qytetin e në Tiranë, në prani të klerikëve, Beratit, në një familje me tradita epitropëve, personelit të kishës, në fenë ortodokse. Dhimitri ka familjarëve dhe besimtarëve të pasur miqësi të ngushtë me shumtë. Për aktivitetin e tij Kryeepiskopin Kristofor Kisi. kishtar foli Protosingjeli i KOASh-it Arkimandrit Justini. Veprën e Dhimitër Sinjarit sot e vazhdon i biri, Themistokliu, i cili është anëtar i Këshillit Kishtar Kleriko-laik të K.O.A.Sh-it.

Dhimitër Kondakçi në vitin 1991 ka krijuar korin kishtar të Korçës, në përbërje të së cilit janë: Mihallaq Zallëmi, Thanas Konini, Koço Grameno, Thanas Bicolli, Nesti Ceci, Guri Kotnani, Ilo Furxhi, Vaskë Pula, Mihallaq Sovjani, Piro Ceta, Tomi Tomço, Gjithashtu ai bënte pjesë në Gjergj Terezi, Koço Tërova, grupet e të krishterëve të fshehtë, Vangjo Fara, Nesti Furxhi, Niko të cilët edhe gjatë viteve të Ropi. diktaturës komuniste vazhdonin Bibliografia. t’i mbanin lidhjet fetare. Dhimitër 1-Fori Tërpini, Si e gjeta rrugën e Sinjari shoqërohej me Dhimitër dritës, Kotti, Korçë 2001, faqe 246- Bedulin, Petraq Ramën, Stavri 250. Bojaxhiun, Koço Fështin e të tjerë besimtarë të devotshëm të Dhjak ishte një titull, i cili u jepej Kishës Ortodokse. Ai ka qenë atyre që kujdeseshin për të zgjedhur shumë herë në Kryesinë varfërit dhe të sëmurët. e Kishës. Më 25 shkurt 2001, Gjithashtu dhjakon është grada 70 e parë e dorëzimit. Që dikush të hirotoniset dhjakon duhet të jetë në moshën 24-vjeçare. Dhjakonët kanë për detyrë të ndihmojnë E episkopët dhe priftërinjtë, kur kryhen Misteret dhe shërbesat e Ecja e së shtunës është distanca tjera të shenjta. e lejuar sipas ligjeve judaike për të ecur ditën e shtunë. Ecja e së Dhoksologjia është pjesë e shtunës ishte 2000 kute, që janë liturgjisë me përmbajtje afërsisht 880 metra (Numrat 35, lavdëruese. Janë dy lloj: 5). Judejtë ditën e shtunë mund Dhoksologjia e Vogël, “Lavdi të ecnin vetëm 880 metra larg Atit dhe Birit edhe Shpirtit të mureve të Jeruzalemit. Shenjtë, tani e përherë e në jetët e jetëve. Amin”. Si dhe Edikti i Milanos. Perandori Dhoksologjia e Madhe, e cila Kostandin u takua me Liçinin në psalltet në përfundim të Milano dhe në vitin 313 nxorrën Mëngjesores dhe në fillimin e një dekret, me të cilin u jepej liria Liturgjisë Hyjnore. Me anën e të krishterëve që të praktikonin Dhoksologjisë himnojmë lirisht besimin e tyre. Eusebio i Perëndinë Atë, i cili nga dashuria Qesarisë tek “Historia e Kishës”, na dërgoi Birin e Tij, të (libri X, kapitulli V), na flet për vetëmlindur për të na shpëtuar ediktin e Milanos. “Duke patur nga mëkatet. Pasi e kreu këtë parasysh që liria e ushtrimit të vepër dashurie rri më të djathtën fesë nuk duhet ndaluar dhe se i e Atit dhe ka të njenjtën lavdi me duhet njohur seicilit e drejta për Shpirtin e Shenjtë. të nderuar Perëndinë, siç e gjen të udhës, kam dhënë urdhër edhe Dhrahmia ishte një lloj monedhe më përpara që të krishterëve t’u greke prej argjendi e barabartë lejohet të rruajnë kultin dhe me vlerën e një denari. besimin e tyre. Pra unë perandori Konstandin, bashkë me perandorin Liçin, kemi ardhur në Milano dhe kemi menduar për gjithçka që është e dobishme dhe e mirë për shtetin. Vendosëm ndër 71 shumë të tjera, të cilat i ishte i bindur se dekreti i tij, do ti konsideruam të dobishme për sillte popullit paqe e lumturi. shoqërinë, të rregullojmë së pari Bibliografia: ato që kanë lidhje me adhurimin 1-Dhimitër Beduli, Edikti i e Perëndisë, d.m.th t’u akordojmë Milanos, Ngjallja, maj 1993, faqe si të krishterëve ashtu dhe të 3. gjithë të tjerëve lirinë, për të zgjedhur nderimin e Perëndisë që Efqelia është misteri i lyerjes me ata vetë do të pëlqejnë, që vajin e bekuar për shëndetin e Perëndia të tregohet dashamirës shpirtit dhe të trupit. Efqelia për ne, dhe për të gjithë sa jetojnë mbështetet në fjalët e Apostullit në perandorinë tonë. Veç kësaj, Jakob, i cili thotë: “A është i vendosëm në lidhje me të sëmurë ndonjë nga ju? Le të krishterët, që lokalet ku ata thërrasë pleqtë e kishës dhe ata zakonisht mblidheshin, t’u të luten përmbi të, e ta lyejnë me kthehen përsëri gradis dhe pa vaj në emër të Zotit, dhe lutja e vonesë, qoftë të konfiskuara nga besimit do ta shpëtojë të sëmurin shteti e qoftë të blera nga të tjerët. dhe Zoti do ta mëkëmbë; dhe Edhe n.q.s dikujt i janë dhuruar nëse ka bërë mëkate, ato do t’i këto lokale, t’jua kthejë falen” (Letra e Jakobit 5, 14-15). detyrimisht të krishterëve. Dhe Apostujt e shenjtë, si na informon n.q.s. të krishterët kanë patur ungjillor Marku, “Dëbonin përveç lokaleve të kultit edhe të shumë demonë dhe vajosnin me tjera, jo si pronë individuale, por vaj shumë të lëngatë dhe i që i përkisnin komunitetit të tyre, shëronin” (Marku 6, 13). Kisha ju urdhërojmë që ti ktheni….. jonë e shenjtë, e kryen misterin e Zbatoni sa më parë këtë urdhër, Efqelisë gjatë gjithë vitit. që të ndihmoni në rruajtjen e qetësisë publike. Dhe që rregullat Efremi Siriani (306-373) ka e kësaj urdhërese të mund t’u lindur në vitin 306 në Siri. bëhen të njohura të gjithëve, ti Prindërit e tij ishin të krishterë afishoni kudo.” Çdo paragraf i besimtarë. Kur Siria u pushtua Ediktit të Milanos ishte i prej persëve, Efremi u largua për frymëzuar nga parimet e barazisë në Edesa. Pasi u largua nga dhe tolerancës fetare. Kostandini Edesa jetoi e asketoi për disa vite. Më vitin 338 shkoi në Çezare për

72 të takuar Vasilin e Madh. Ky i marinarët e ndëshkuan fajtorin fundit e hirotonisi dhjak. Efremi duke e hedhur në det. Jonain e dorëzoi shpirtin e tij te Perëndia gëlltiti një peshk i madh. Brenda në vitin 373. Kisha e shpalli në barkun e peshkut, profeti i shenjt dhe kujtimin e tij e lutet Perëndisë për tri ditë e tri kremtojmë më 28 janar. netë dhe ky i fundit urdhëron që dallgët ta nxjerrin peshkun në bregun e detit. Pas kësaj ngjarjeje, Jonai shkon në qytetin e Nievit për të predikuar shkatërrimin e tij. Rreth kësaj ndodhie bën fjalë fjalimi i Efremit Jonai dhe nevitët. Bibliografia: 1-Ïóßïõ Åöñáßì ôïõ Óýñïõ, ÉùíÜò êáé íéåõßôåò, ÉåñÜ ìïíÞ ÐáñáêëÞôïõ Ùñùðþò ÁôôéêÞò, 1998, óåë. 5-8. Shkrimet: 1) Nga komentarët ka Eftimi i Madh (377-473) ka shpëtuar Për Gjenezën ( Åßò lindur në vitin 377 në Melitini të ÃÝíåóéí) dhe Për Eksodin ( Åßò Armenisë. Prindërit e tij Pali dhe Åîïäïí). 2) Ka shpëtuar një Vjonisia qenë besimtarë. Kur Testament i Efremit (ÄéáèÞêç) Eftimi ishte në moshën 3-vjeçare ku flitet për këshillat e mësuesit i vdiq i ati. E ëma e rriti me të madh ndaj dishepujve të tij. 3) mundime. Episkop Eftroi, duke Jonai dhe nevitët (ÉùíÜò êáé vlerësuar dhuntinë e Eftimit, e íéåõßôåò) ku tregohet se Jonai u përkrahte. Pasi mbaroi me sukses porosit nga Perëndia që të studimet u hirotonis dhjak. Pak shkonte në kryeqytetin e shtetit kohë më vonë u hirotonis prift asirian, ku do të predikonte dhe u mendua si më i pendimin e banorëve të Nievit. përshtatshmi për të drejtuar Jonai nuk iu bind porosisë, por manastirin e Melitinisë. Në vitin dëshironte të shkonte me anije në 406 shkoi në Jerusalem, ku u qytetin spanjoll Tartiso. Në shqua për virtytet morale e udhëtim e sipër deti u egërsua në shpirtërore. Pranë qelisë së tij u saj të vullnetit hyjnor dhe 73 përqëndruan shumë murgjër të Materej në afërsi të Kajros. zellshëm, të cilët e zgjodhën Udhëtimi prej Bethlehemit në Eftimin igumen të tyre. Këtë Egjipt zgjaste dy ditë. Familja e detyrë, Eftimi e kreu me shenjtë qëndroi në Egjipt derisa përkushtimin më të madh. vdiq Herodi. Egjipti ishte që në Nëpërmjet punës së tij misionare kohët e vjetra si vend mbrojtjeje për ndriçimin e arabëve, mjaft për hebrenjtë. Atje kishte mjaft prej tyre përqafuan besimin e judenj, të cilët përbënin diasporën krishterë. Gjithashtu kontribuoi judaike, por qëndrimi i foshnjës në kthimin e mjaft heretikëve në hyjnore në Egjipt u bë edhe për gjirin e otodoksisë. Fjalët e tij një arsye tjetër, sepse duhej të qenë aq bindëse, sa edhe përmbushej profecia: “Nga mbretëresha Evdhoksia, e cila Egjipti e thirra tim bir” (Osea kishte rënë në rrjetën e herezisë 11,1). së monofizitëve, duke parë diturinë dhe vitytin e e Eftimit u Elefteri (+120) ka qenë episkop rikthye në dogmën ortodokse. Në i Vlorës dhe i Ilirisë nga fillimi i vitin 473 ai dorëzoi shpirtin te shek. II pas Krishtit. Ai ka lindur Perëndia. Aktivitetin dhe në Romë dhe rridhte nga një kontributin e tij kisha e vlerësoi familje fisnike e pasur. duke i dhënë titullin “I Madh”. Bibliografia: 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari i shenjtorëve, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2004, faqe 39-40. 2-Efthimi i Madh, Ngjallja, janar 2003, faqe 11.

Egjipti ishte në zotërimin e romakëve dhe gjendej afërsisht rreth 60 milje larg prej Bethlehemit. Palestinezët zakonisht udhëtonin natën, sepse I ati qe bashkëpuntor i ngushtë i udha ishte më e lehtë. Kështu senatorit, ndërsa e ëma, Anthia, Josifi mori foshnjën dhe nënën e ishte grua shpresëtare. Me tij dhe u nisën për tu vendosur në detyrën e formimit dhe të Egjipt në një vend që quhej 74 edukimit të Elefeterit u mor e me shpatë në stadiumin e Romës. ëma, sepse i ati i vdiq shpejt duke Po atë ditë i prenë kokën me e lënë jetim. Elefteri që në vogëli shpatë edhe nënës së tij, Anthisë. shquhej për thjeshtësinë, Besimtarët nga Iliria që u pastërtinë e karakterit dhe ndodhën në Romë gjatë sidomos për dëshirën e zjarrtë për ekzekutimit, morën me shprestari t’i shërbyer Perëndisë. Kur djali trupin e Elefterit dhe atë të nënës u rrit, e ëma ia dha episkopit të së tij dhe i sollën në Vlorë ku i atëhershëm që ta kishte në varrosën me nderime. Shën kujdesin atëror. Episkopi i Elefteri është mbrojtësi i grave Romës, duke vënë re cilësitë e shtatzëna, zbut dhimbjet dhe Elefterit të ri, e renditi në rreshtat lehtëson lindjen, gjithashtu ai e klerit duke e hirotonisur së pari është mbrojtës i të burgosurve dhjak, pastaj prift e më vonë dhe çliruesi i njerëzve nga kurthet episkop. Pasi e hirotonisi e djallit. Kisha ortodokse episkop, e dërgoi për të lëçitur kujtimin e Elefterit e nderon më ungjillin në krahinën e Vlorës. 15 dhjetor. Episkop Elefteri, sapo arriti në Bibliografia: dioqezën e tij, nisi menjëherë 1-Jetë shenjtorësh 1, botim i misionin e tij për përhapjen e K.O.A.Sh-it, Tiranë 1996, faqe 3- ungjillit në fiset pagane të këtyre 8. anëve. Cilësitë e tij të shumta, 2-Jeta e shenjtorëve në Kishën Orthodhokse, Kryqi i Nderuar, çuditë që bënte dhe kthimet me Selanik 1996, faqe 252-258. shumicë në krishterim të paganëve shkaktuan urrejtjen dhe Emanuel është fjalë hebraike që zëmërimin e perandorit romak do të thotë: Perëndia me ne. Adrian, i cili shpalli një Ungjillori Mathe rrëfen se u përndjekje të rreptë kundër të plotësua thënia e profetit Isaia: krishterëve dhe urdhëroi “Ja e virgjëra do të mbetet me arrestimin dhe sjelljen në Romë barrë dhe do të lindë një fëmijë, të episkopit të Vlorës dhe Ilirisë të cilin do ta quajë Emanuel Elefterit. Adriani u përpoq ta (Matheu 1, 23). bindte me premtime të ndryshme që të mohonte Krishtin, por Enea. Në Lidia, Pjetri takoi një Elefteri qëndroi i patundur në njeri që quhej Enea. Ky i fundit besim. Më në fund i prenë kryet kishte tetë vjet që dergjej në 75 shtrat. Luka përmend sa vjet mij”. Janë të ndarë në nëntë kishte Enea që dergjej në shtrat, legjione engjëllore me: 1- Engjëj për të theksuar madhështinë e - Kryeengjëj – Fuqi 2- Fillimet - mrekullisë që do të vijonte më Pushtetet - Fronet. 3- Kryesimet pas. Gjithashtu Luka nuk e - Keruvimet - Serafimet. Prania përmend nëse Enea ishte i e tyre është mjaft e shpeshtë. Nuk krishterë. mungojnë nëpër ngjarjet e mëdha të mishërimit dhe në përgjithësi Engjëjt janë shpirtra që i të planeve të Perëndisë për shërbejnë Perëndisë. Ata janë shpëtimin e njeriut. Çdo njeriu i lajmëtarët e Perëndisë (Gjeneza korrespondon një engjëll. Në 28, 12). Perëndia i dërgon engjëjt Dhiatën e Re engjëjt janë për t’u ardhur në ndihmë atyre lajmëtarë të Perëndisë (Luka 1, që janë trashëgimtarë të shpëtimit 26-38; Mateu 18, 10) të fundit (Hebrejve 1, 14). Nuk dimë sa janë me saktësi. Enoria përmbledh gjithë kristianët e një zone me kufinj të përcaktuar. Qendra e enorisë është Kisha, në të cilën grumbullohen besimtarët gjatë Liturgjive Hyjnore, Pagëzimeve, Kurorëzimeve, Shërbesave të Varrimit etj.

Eksodi është një prej librave të Biblës dhe flet për daljen e hebrenjve nga skllavëria e Egjiptit. Ky libër u shkruajt prej Shkrimi i Shenjtë bën fjalë për Moisiut. mijëra e miliona. Janë të panumërt dhe janë krijuar para Ekumenik. Për shembull Sinod materies dhe botës së dukshme. Ekumenik, ku mblidhen gjithë Këtë përfundim nxjerrim duke peshkopët për të diskutuar një lexuar pasazhin e Jobit 38, 7: “… çështje dogmatike. Kur lindën yjet më lavdëruan me zë të madh të gjithë engjëjt e 76 Eksarku është klerik i dërguar të Rusisë dhe trashëgimtar të për të parë mbarëvajtjen e një Perandorisë Bizantine. Ai kishe tjetër. Gjithashtu me përvehtësoi Emblemën Bizantine Eksark kuptojmë mëkëmbësin e të shqiponjës dy-krenare dhe Patrikut. mbajti ndaj kishës qëndrimin, si të ishte perandor bizantin. Knjazi Eleni Papajani në moshën 8 Ivan III aplikoi në Moskë zakonet vjeçare humbi pjestarët e familjes bizantine dhe shumë shpejt Rusia duke mbetur jetime. Të afërmit e u vu të luajë në Lindjen e shpunë në Manastirin e Pepelit, krishterë, atë rol udhëheqës që ku ishte nën kujdestarinë e dikur e kishte luajtur Perandoria murgjve. Vite më vonë u martua Bizantine. Kisha ruse jo vetëm që me kishtarin e Kishës së u shpall e pavarur, por me Ungjillëzimit Vladimir kalimin e kohës në vitin 1589, Papajanin. Ata banuan në Motropoliti i Rusisë mori titullin mjediset e Kishës së Shën Patrik i gjithë Rusisë. Prokopit. Eleni grumbullonte ndihma ushqimore dhe ua shpinte të burgosurve fetarë. Kështu ajo ka shkuar në burgun e Burrelit ku vuanin dënimin Imzot Visarioni dhe Imzot Irineu. Gjithashtu Eleni ka mbajtur lidhje me të krishterët e fshehtë, të cilët vazhdonin të kryenin shërbesat fetare. Bibliografia: Gjatë mbretërimit të birit të Ivanit 1-Kristofor Beduli, Eleni Papajani Teodorit, Patriku i një besimtare e përkushtuar, Konstandinopojës Jeremia II Ngjallja, prill 1999, faqe 9-10. vajti në Moskë për të kërkuar ndihmë, sepse Kisha e Emblema e Bizantit. Në vitin Konstandinopojës në atë kohë 1472 Knjazi Ivan III u martua me ishte nën pushtetin e turqve. Nga Sofie Paleologun, e cila ishte presioni i ushtruar Patriku mbesa e perandorit të fundit Jeremia e njohu Kryepiskopin e bizantin. Ivani e shpalli veten Car Moskës Job, si Patrik të gjithë 77 Rusisë. Sinodi që u mbajt në vitin fjalën e Perëndisë, si edhe të 1593, e njohu në mënyrë qeverisin shpirtrat e grigjës së kanonike Patriarkanën Ruse. tyre. Ndërkohë Kisha e Rusisë mori aprovimin e statusit si Epitaf, në greqishten bizantine Patriarkanë edhe nga do të thotë “Përmbi varr” ose siç Patriarkanat e Aleksandrisë, mund të thuhet ndryshe Antiokisë dhe Jeruzalemit, duke “Mbulesë varri”. Në të paraqitet u njohur zyrtarisht si patriarkana Krishti i shtrirë në varr. Epitafi e pestë sipas ndereve, ndër përdoret në shërbesën e së patriarkanat e lindjes. Premtes së Madhe, ku sipas Bibliografia: traditës nxirret përreth kishës në 1-Teodor Papapavli, Historia e përkujtim të varrimit të Krishtit. Krishterimit, (Dispensë), Tiranë Gjatë kësaj shërbese psallten 1994, faqe 39. vajtimet “Ti o Krisht o jetë, Ti u vure në varr…”. Eminencë ka kuptimin “madhëri” dhe përdoret në shenjë Epitafi i Gllavenicës daton në nderimi për Kardinalët. vitin 1373 dhe përbën një objekt me rëndësi të veçantë si dëshmi Enciklika është letër e Papës e krishterimit të hershëm në trojet drejtuar kardinalëve, priftërinjve shqiptare. Ky epitaf është dhe besimtarëve që ka në zbuluar në qilarin e një shtëpie juridiksion. Enciklika përmban të rrënuar në afërsi të Ballshit. një urdhër për një çështje fetare Gjatësia e epitafit është 211 cm, të caktuar. aq sa gjatësia e një varri të zakonshëm, ndërsa gjerësia 114 Episkop. Apostujt në fillim cm. Epitafi i Gllavenicës është i hirotonisën episkopët, të cilët qëndisur me fije ari në mëndafsh morën dhe trashëguan të gjitha të butë nga dora e murgut Savia të drejtat dhe pushtetet që kishin me porosi të Gjergj Arianitit. apostujt. Gjëja më e veçantë që Sipas teologut Theofan Popa, i kanë episkopët është hirotonisja cili ka qenë i pari që ka përkthyer e klerikëve. Ata gjithashtu kanë tekstin e epitafit kemi: “U të drejtë t’i kryejnë të gjitha plotësua (qëndis) ky aeras misteret e Shenjta, të përhapin (epitaf) i gjithnderuar dhe i 78 hyjshëm i së mbishenjtës i saktë. Ky emërtim ka lidhje me Hyjlindëses së patundur, me juridiksionin e Episkopit Kalist, shpenzimin dhe mundimin e pra Kalisti i Gllavenicës dhe i peshkopit të gjithhirshëm Kalistit Beratit. Por si mbërriti ky epitaf të Gllavenicës dhe Beratit, në deri në ditët tona? Historia e muajin mars 22, viti udhëtimit të tij zë fill që nga koha 6881(=1373). kur u qëndis nga dora e murgut Ky mbishkrim gjendet i qëndisur Savia më 1373 për kishën e me ar dhe argjend në dy shtylla, Gllavenicës, vite më vonë pranë kokës dhe këmbëve të përfundoi në qilarin e një shtëpie Krishtit, i cili paraqitet i pajetë. në Ballsh, më pas në katedralen “Fjetja e Shën Mërisë” në kalanë e Beratit dhe në vitin 1980 përfundoi në stendat e Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë. Në vitin 1994 u vodh dhe u kthye përsëri në Muzeun Historik ku gjendet edhe sot e kësaj dite. Duke filluar që nga viti 1974 me studimin e Epitafit të Gllavenicës është marrë studiuesi Frederik Stamati. Në fillim epitafi ishte i mbuluar nga njolla dylli prej qirinjve që kishin pikuar mbi të. Në traditën ortodokse shërbesa e epitafit shoqërohet me lambadha të ndezura. Epitafi ruhet në gjendje të mirë, vetëm se nga ana e përparme ka një arnë. Me të drejtë nga studiuesi Moikom Epitafi i përkiste kishës së Zeqo është shtruar problemi se Gllavenicës (Ballshit të sotëm) ende mungon studimi historik i dhe në të përshkruheshin kufijtë mbishkrimit të Epitafit. e Principatës së Gjergj Arianitit. Gjithashtu mungon edhe studimi Moikom Zeqo thotë se emërtimi kaligrafik krahasues dhe “Epitafi i Gllavenicës” nuk është simbolik i mbishkrimit. 79 Bibliografia: Pozicioni i tyre gjeografik ka bërë 1-Theofan Popa, Mbishkrime të që të mbeten të padëmtuara. kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, Eremitët që kanë jetuar nëpër faqe 85, N.90 shpella, i kanë zbukuruar me 2–Dr. Moikom Zeqo, Epitafi i afresqe dhe ikona, që përbëjnë Gllavenicës, emërtimi nuk është i kryevepra të artit kristian. Këto saktë, Shekulli, 5 mars 2005, faqe 18. shpella përbëhen nga paraklisi ku 3–Dr. Moikom Zeqo, Historia e një eremiti lutej vazhdimisht dhe nga Epitafi të rrallë, Metropol, 25 vendi i banimit, zakonisht një shkurt 2005, faqe 22. kthinë me përmasa të vogla. 4-Sekretet e Epitafit të Gllavenicës, Bibliografia: Shekulli, 6 qershor 2000, faqe 20. 1-Andrea Llukani, Historia e artit kristian, Tekno Paper, Tiranë 2004, Epitropi është administrator që faqe 91. merret me mbarëvajtjen e një kishe ortodokse. Epitropi kryeson Esenjtë qenë të organizuar në një epitropinë. klasë të veçantë. Ata ruanin me saktësi ligjin e shkruar dhe gojor, Epitropia përbëhet prej disa bënin jetë të përbashkët duke besimtarësh të zgjedhur për kultivuar tokën në anën administrimin e të ardhurave të perëndimore të Detit të Vdekur. kishës. Prodhimet dhe fitimet e tyre i ndanin bashkarisht. Jetonin në Eremitët bënin një jetë shumë të bashkësi dhe të izoluar nga jeta thjeshtë. Pjesën më të madhe të publike. Për jetën e tyre kemi të kohës ia kushtonin shërbesave dhëna nga Shkrimet e Kumranit. dhe lutjeve. Detyra e parë e një Në shpellën Kumran qenë eremiti është të luturit dhe vendosur qypat e mëdhenj, në të pikërisht duke u lutur, ai cilët ishin roletë prej papirusi në shpreson t’u shërbejë të tjerëve. brendësi të të cilave gjendeshin Shpellat e eremitëve gjenden në librat e Dhiatës së Vjetër. shpate malesh ose nëpër Materialet e gjetura në Kumran shkëmbinj të thepisur, gjë që e (Quumran) dëshmojnë se esenjtë bën të vështirë ngjitjen në to. Në janë marrë me çështje Shqipëri janë rreth 13 të tilla, të apokaliptike: si ringjallja e të cilat i kanë rezistuar kohës.

80 vdekurve, dita e gjykimit të fundit 1672 nga dijetari francez etj. Cotelier, në botimin “Etërit Bibliografia: Apostolikë”. Koleksioni i 1-Ãåùñãßïõ Ãáëßôç, Éóôïñßá åðï÷Þò veprave të Etërve Apostolikë nuk ôçò ÊáéíÞò ÄéáèÞêçò, åêäüóåéò ka unitet doktrinor, por e vetmja ÐïõñíÜñá, Èåóóáëïíßêç 1992, gjë që i bashkon këto vepra është óåë. 107-115. koha kur u shkruan, midis shekujve të parë e të dytë pas Eskatologjia është mësimdhënia Krishtit. Etërit Apostolikë janë: e kishës rreth fundit të botës, pra Klimi i Romës, Ignati i Antiokisë, për ardhjen e dytë të Krishtit, Polikarpi i Smirnit, Didakia e 12 ngjalljen e të vdekurve dhe Apostujve, Ermas, Barnaba, gjykimin e fundit. Papia i Jerapolit. Shkrimet e tyre përbëjnë dëshmitë më të vjetra të Etër të Kishës janë shkrimtarët epokës pas-apostolike. e vjetër kishtarë, tek të cilët Bibliografia: kombinohen këto të dhëna të 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, domosdoshme: 1-Mësimdhënia ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò Ortodokse. 2-Jeta e Shenjtëruar. Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 29. 3-Njohja nga Kisha. “Atë” është titulli më i nderuar dhe më i Etja. Zoti dhe Shpëtimtari ynë respektuar që mund t’i akordojë Jisu Krishti na thotë: “Nëse Kisha një njeriu. Këtë titull ua dikush ka etje, le të vijë tek unë e jep vetëm atyre që kanë shkëlqyer të pijë”. Fjalë të thjeshta plot në kulturë, shenjtërim dhe kuptim me të cilat Krishti na flet mendim ortodoks. Etër në kohët në mënyrë simbolike për ujin e e vjetra quheshin mësimdhënësit. përjetshëm, që Ai do t’i dërgonte Në Dhiatën e Vjetër dëgjuesit dhe njerëzimit. Përse vallë Jisu nxënësit e profetëve quheshin Krishti na pyet? -Nëse dikush ka “Etër të nxënësve të tyre”. etje? Të gjithë kemi etje dhe nuk mjafton vetëm kaq, por e gjithë Etërit Apostolikë qenë jeta jonë mund të përmblidhet në shkrimtarë kishtarë, të cilët ishin një fjalë të vetme: Kemi etje për nxënës ose dëgjues të apostujve. çdo gjë. Kemi etje për dije, sepse Emërtimi “Etër Apostolikë” është të gjitha njohuritë e shkencës janë përdorur për herë të parë në vitin të pakta përpara misterit të të

81 madh të krijimit. Kemi etje për ndryshe nëna e gjinisë njerëzore. drejtësi, sepse të gjithë flamurët Perëndia shkëputi një brinjë prej që valviten në emër të drejtësisë Adamit dhe me të krijoi Evën. nuk mund të përfaqësojnë Ishte pikërisht Adami, i cili e drejtësinë tënde Hyjnore o Zot. quajti Eva gruan e tij (Gjeneza Kemi etje për dashuri, sepse 3,20). dashurinë e vërtetë mund ta çfaqë vetëm Perëndia, që dërgoi birin Evllogjio Kurilla (1889-1961) e vëtëmlindur për shpëtimin tonë. ka lindur në fshatin Ziçisht të Kemi etje për paqe, për të Devollit në vitin 1889. Studimet bukurën dhe të përkryerën. Kemi e larta teologjike dhe filozofike i etje për Krishtin Shpëtimtar. Ka ka kryer në Universitetin e etje Perëndia për shpëtimin e Athinës. Pasi mbrojti doktoratën njeriut nga njëra anë dhe nga ana në letërsi, u emërua profesor në tjetër, është i etur njeriu për Universitetin e Athinës. Perëndinë.

Eustaci, Kryepiskopi i Selanikut është një nga shkrimtarët dhe klerikët më të lartë të Kishës Ortodokse në gjysmën e dytë të shekullit XII. Më parë ishte dhjakon në kishën e Shën Sofisë dhe profesor retorike në Konstandinopojë ku u dallua për erudicion dhe shprestari. Ishte modeli i bariut shpirtëror. Eustaci kontribuoi me anën e punës dhe të veprave për ngritjen e nivelit moral dhe kulturor të jetës Emrin e Evllogjio Kurillës monakale. Mendimet e tij për mbajnë shumë libra, artikuj, këtë çështje i shkruajti në veprën transkriptime, fjalime dhe “Konsiderata mbi Monakizmin”. predikime. Ai ishte një njeri i shquar në fushën e letrave dhe të Eva është gruaja e parë e krijuar teologjisë. Evllogjio Kurilla ka nga Perëndia, ose siç quhet marrë pjesë në përfaqësinë që u 82 nis për në Kostandinopojë më 28 mars 1937 dhe në prani të përfaqësuesve të Patriarkanës F Ekumenike ka nënshkruar marrëveshjen për dhënien e Tomit Falja është dhurata më e mirë për të Autoqefalisë të Kishës Perëndinë, sepse edhe vetë Ortodose të Shqipërisë. Më 11 Krishti, përpara se të sakrifikohej prill të vitit 1937 u dorëzua në Kryq, i fali të gjithë armiqtë e Mitropolit i Korçës në Kishën tij. Nëse do të mendojmë edhe Patriarkale të “Shën Gjergjit” në pak më thellë do të kuptojmë se Fanar. Imzot Evllogjio Kurilla ia vlen që t’ua falim të gjitha vdiq më 21 prill të vitit 1961 në fajtorëve tanë, sepse edhe Athinë. Shërbesa e përmortshme Perëndia do të na përdëllejë neve u zhvillua në Mitropolinë e duke na i falur fajet tona ndaj të Athinës me pjesëmarjen e tjerëve. Njeriu që fal është i Kryeepiskopit të Greqisë paqtuar me të gjithë dhe mund ti Theoklitit dhe hierarkëve të tjerë. shohi të gjithë në sy. “Nëse doni Për jetën dhe veprimtarinë e të udhëtoni drejt Mbretërisë së Mitropolitit të Korçës Evllogjio, Qiejve duhet që t’i falni të gjithë, foli episkopi i Gjirokastrës sepse falja është çmimi më i Pandelejmoni. madh.” Bibliografia: 1-Andrea Llukani, Kisha Fan Noli (1882-1960) ka lindur Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, më 6 janar 1882 në Adrianopojë Tekno Paper, Tiranë 2005, faqe 85. të Turqisë. I biri i Stilianit dhe i Maries. Arsimin fillor e kreu në Eunuk quhej ai burrë, i cili gjimnazin grek në Adrianopojë. gjymtohej në mënyrë të Më pas vajti në Athinë ku punoi vullnetshme dhe nuk ishte i aftë si karrocier në një tramvaj të bënte fëmijë (Mateu 19, 12). rrugësh me kuaj. Gjithashtu ai Eunukët qenë njerëz të besuar të punoi si figurant dhe zëvendësues mbretërve dhe perandorëve. aktori në një trupë teatri. Më vonë Sipas (Ligjit të Përtërirë 23, 2) në vitin 1906 emigroi në Amerikë eunuku nuk mund të pranohej në dhe punoi si punëtor i thjeshtë komunitetin judaik. nëpër fabrika të ndryshme. Në vitin 1912 u diplomua në 83 Universitetin e Harvardit. Në doktor i shkencave filologjike në vitin 1920 Noli kryesoi Universitetin e Bostonit. delegacionin e Shqipërisë në Karriera kishtare. Duke lexuar Lidhjen e Kombeve në Gjenevë me ëndje përkthimin e Dhiatës së dhe punoi për t’u pranuar edhe Re nga Kristoforidhi, Nolit i lindi Shqipëria në Lidhje. Ky ishte dëshira për t’u bërë misionar i edhe suksesi i tij në fushën krishterimit. Kështu në vitin 1908 diplomatike. Në vitin 1924 Noli u dorëzua prift nga Theofani u bë Kryeministër i mitropoliti rus i Nju Jorkut Shqipërisë, megjithëse ishte Platoni në katedralen e Shën klerik dhe pjesa dërrmuese e Nikollës, sipas rekomandimit të popullsisë ishte e besimit Atë Aleksandër Hotovickit dhe At mysliman. Gjatë qeverisjes ai Jakob Grigorievit. Theofan Noli zbatoi reformën agrare. u dorëzua në gradën priftërore në moshën 26 vjeçare në këto rrethana historike. Kisha nuk kishte varrosur një shqiptar me emrin Kristo Dishnica në varrezat e Kishës së Shën Gjergjit. Ky incident ka ndodhur vërtet dhe daton më vitin 1907, por në atë kohë prift në atë kishë nuk ishte një grek, por një sirian. Ky i fundit duke parë çertifikatën e lindjes së Kristo Dishnicës, e cila thoshte “lindur në Turqi, fshati Korçë”, nuk kishte pranuar që ta varroste, sepse sipas tij ai ishte mysliman. Në atë kohë të gjitha dokumentet e shqiptarëve Më pas u detyrua të largohej nga mbanin vulën e Perandorisë Shqipëria dhe u vendos në Shtetet Osmane. Kristo Thimo Dishnica e Bashkuara të Amerikës. Më u varros pa asnjë ceremoni 1938 u diplomua për muzikë në kishtare. Kjo ngjarje shkaktoi Universitetin e Nju Inglendit, zemërimin e shqiptarëve të ndërsa në vitin 1935 mori gradën Masaçusetsit, të cilët vendosën 84 që të kishin një prift shqiptar. Më dhe gjithë Shqipërisë”. Ky titull datën 22 mars 1908 u celebrua i takonte Fortlumturisë së Tij, liturgjia e parë në gjuhën shqipe Kryeepiskopit të Shqipërisë prej Atë Theofanit në sallën e Theofanit. Fan Noli ka përkthyer “Kalorësve të Nderit” në Boston. këto tekste liturgjike: Liturgjia Hyjnore e përkthyer nga 1-Në vitin 1908 Imzot Theofani Atë Theofani tingëllonte shumë përktheu librin liturgjik bukur në gjuhën shqipe dhe “Shërbesat e Javës së Madhe”, kuptohej nga besimtarët e 103 faqe, botuar nga Kisha pranishëm. Po atë ditë shqiptarët Ortodokse shqiptare në Amerikë. u mblodhën në sallën “Feniks” Ky libër përmban himne dhe dhe themeluan Kishën Ortodokse lexime të Javës së Madhe dhe të Shqiptare të Shën Gjergjit në Pashkëve. Boston. Më 17 nëntor të vitit 2-Në vitin 1909 Imzot Theofani 1918 Atë Theofani mori ofiqin e përktheu “Shërbesa të Shenjta të Arkimandritit prej Episkopit Rus Kishës Orthodhokse”, 246 faqe, Aleksandrër në Katedralen e botuar nga Kisha Ortodokse Shën Nikollës, ndërsa më 25-27 shqiptare në Amerikë. shkurt të vitit 1919 në mbledhjen 3-Në vitin 1911 Imzot Theofani e përgjithshme kleriko-laike të përktheu librin liturgjik “Të kolonive shqiptare të SHBA-së, kremtet e mëdha të Kishës Arkimandrit Theofani u Orthodhokse”, 318 faqe, botuar propozua si kandidat për nga Kisha Ortodokse shqiptare episkop. Me inisiativën e tij, më në Amerikë. Ky libër përmban 20 korrik 1919 Kisha Ortodokse himne dhe lexime të të kremteve e diasporës shqiptare të Amerikës kryesore. u shpall e pavarur. Më 21 nëntor 4-Në vitin 1913 Imzot Theofani 1923 në Kishën e Shën Gjergjit përktheu librin liturgjik “Triodi i në Korçë u bë fronëzimi i vogël”, 270 faqe, botuar nga Theofanit si Mitropolit i qeveria rumune në Bukuresht dhe Durrësit, prej episkopëve përmban himne dhe lexime të Kristofori dhe Jerotheu. Kreshmëve të dhe Pashkëve. Mitropoliti i Durrësit mbante 5-Në vitin 1914 Imzot Theofani titullin: “Mitropolit i Durrësit, përktheu librin liturgjik Gorës dhe Shpatit, primat i “Lutësorja”, 96 faqe, botuar nga gjithë Ilirisë, Detit të Perëndimit Kisha Ortodokse shqiptare në 85 Amerikë. Ky libër përmban Ortodokse shqiptare në Amerikë. himnet e së Dielës në tetë zëra, Në përkushtimin e librit lexojmë: Kanunin e Vogël dhe Kanunin e “Të Përnderçmit At Kristo Madh të Shën Mërisë. Negovanit, dëshmorit të Kishës 6-Në vitin 1914 Imzot Theofani Kombëtare, për kujtim të përktheu librin liturgjik përjetmë”. Në parathënie Noli “Pesëdhjetore e vogël”, 94 faqe, thekson: Ky libër përmban botuar nga Kisha Ortodokse shërbesat kryesore të Kishës shqiptare në Amerikë. Ky libër Ortodokse. Disa prej tyre përmban himnet dhe leximet e të botohen për herë të parë në Dielave nga Pashkët deri te gjuhën tonë, si mesha e Shën Rushajet dhe të Dielën e gjithë Basilit, Mesha e Shën Grigorit, Shenjtorëve. rregulla e Meshës Peshkopale, Gjatë viteve 1914-1952 Theofani Shërbesa e Miros, Martesa e pasi u bëri një redaktim gjuhësor dytë, Dorëzimet, Gradimet, dhe pasi i plotësoi me disa urata dedikata e Kishës, Varrimi i që mungonin gjatë botimit të parë Priftërinjve, Varrimi në Javën e përgatiti botimin e dytë të cilin e Pashkës, Varrimi i Fëmijëve, përmblodhi në tre vëllime; Shërbesa e Lajnëtores dhe urata të ndryshme. Nga kjo pikëpamje ky libër plotëson një nevojë urgjente të Kishës sonë Kombëtare. 2-”Kremtorja e Kishës Orthodhokse”, 818 faqe, Boston 1947, botuar nga Kisha Ortodokse shqiptare në Amerikë. Ky libër, sipas titullit përmban këndimet e të kremteve kryesore të palëvizura të dymbëdhjetë muajve. Në këto shtuam të dy Kanunet e Shën Mërisë, Lutësoren dhe Dielloren, 1-”Uratore e Kishës domethënë Troparet e të Tetë Orthodhokse”, 602 faqe, Boston Tingujve me Apostujt dhe 1941, botuar nga Kisha Ungjijtë, që këndohen në të Dielat 86 e zakonta të motit. Pothuajse të bie në tokë pjellore dhe sjell gjitha troparet janë hartuar sipas shumë frute. ritmeve dhe melodive bizantine. 3-”Triodi i vogël dhe Faraon ishte titulli që merrnin Pesëdhjetorja”, 396 faqe, Boston mbretërit e Egjiptit. Në Dhiatën 1952, botuar nga Kisha e Re përmendet një faraon si Ortodokse shqiptare në Amerikë. bashkohës i Jozefit (Veprat 7, 10) Ky libër përmban himne dhe dhe një tjetër në kohën e Moisiut lexime të kreshmëve, Pashkëve (Veprat 7, 21). dhe rushajave. Bibliografia: Farisejtë ishin mbrojtësit e ligjit 1-Fan Noli, Vepra II, Dudaj, Tiranë dhe të traditës gojore. Kjo gjë i 2003, faqe 304-306. bënte të dalloheshin nga të tjerët, 2-Fan S. Noli, Autobiografia, prandaj jetonin të veçuar. Emri Tiranë 1994, faqe 72-80. “farise” do të thotë “i ndarë”. 3-Imzot Theofan Noli, Uratore e Kanë pasur një autoritet të madh Kishës Orthodhokse, E botoj Peshkopata e Amerikës, Boston në popull sepse komentonin dhe Mass 1941. zbatonin me përpikmëri Ligjin. 4-Imzot Theofan Noli, Kremtore e Megjithatë çdo gjë e bënin nga Kishës Orthodhokse, E botoj ana e jashtme. Kanë qenë Peshkopata e Amerikës, Boston mendjemëdhenj dhe dëshironin që Mass 1947. të përshëndeteshin me titullin 5-Imzot Theofan Noli, Triodi dhe “Rabin” që do të thotë “Mësues”. Pesëdhjetorja, E botoj Peshkopata Nëpër Sinagoga dhe vende të e Amerikës, Boston Mass 1952. tjera publike kërkonin të uleshin 6-Imzot Theofan Noli, Lutjesorja, gjithnjë nëpër vendet e para. Kosherja Orthodhokse, Selanik 1997. Megjithatë nga radhët e farisenjve ka dalë Apostull Pavli. Fara përdoret për të dhënë Në Veprat e Apostujve ai thekson: kuptimin e breznisë. Në Dhiatën “Unë jam farise dhe bir e Vjetër populli i zgjedhur i fariseu…”(Veprat e Apostujve Perëndisë quhej ndryshe fara e 23:6). Abrahamit. Në Dhiatën e Re fara simbolizon predikimin e Krishtit. Feja është rregulli dhe përpjekja Një pjesë e farës bie në rrugë, një e njeriut për t’u afruar me pjesë në ferra dhe ajo që mbetet Perëndinë. Në Dhiatën e Vjetër 87 dashuria e Abrahamit për fenë e Ferra e zjarrtë që nuk digjej, në tij është më e madhe se ajo që ka të cilën iu shfaq Perëndia Moisiut për të birin Isakun, të cilin do ta simbolizon Hyjlindësen, e cila ka sakrifikonte për Perëndinë. mbajtur brenda vetes Zotin dhe Abrahami është prototipi për ata nuk u dogj nga zjarri i fuqisë së që besojnë. Në Dhiatën e Re Tij. Krishti me pagëzimin e tij hodhi themelet e fesë së krishterë. Ferri është vendi ku vuajnë Apostujt qenë të parët që besuan shpirtrat e mëkatarëve. Ferri te feja që predikonte Krishti. shënon destinacionin Gjatë viteve të aktivitetit publik përfundimtar të njerëzve të të Krishtit, apostujt e ndoqën mallkuar. Në epokën e Dhiatës kudo, ndonëse u lëkundën në së Vjetër sheoli qe i ndarë në dy momentet kritike të vuajtjeve dhe pjesë: 1- Në atë vend ku prisnin të vdekjes së Mesias, por feja e të mallkuarit, duke pritur hedhjen tyre u ringjall me ringjalljen e përfundimtare në ferrin e Krishtit dhe u përforcua me përjetshëm. 2- Në atë vend ku ardhjen e Shpirtit të Shenjtë. prisnin të bekuarit, që quhej “Gjiri i Abrahamit”. Feniksi, zogu që vjen nga mitologjia, i cili digjet dhe Festë. 1-Festat e judenjve qenë: ringjallet përsëri, duke Pashka, e cila kremtohej në muajt simbolizuar “Ngjalljen e mars-prill, Rrëshajët kremtohej Krishtit”. në maj-qershor dhe Tëmbanat që kremtohej në shtator-tetor. Këto Feniki shtrihej gjatë bregdetit dhe qenë tri festat më të mëdha të vitit ishte vend me gjerësi liturgjik të judenjve. Këto festa dymbëdhjetë kilometra dhe kushtëzonin të gjithë hebrenjtë që gjatësi njëqind e njëzetë të shkonin për pelegrinazh në kilometra. Në Feniki kishte qytete qytetin e Jeruzalemit. Gjithashtu të mëdha si Tiro (Veprat 21, 3), kemi edhe festën e kasolleve, e Sidoni (Veprat 27, 3) dhe cila kremtohej në vjeshtë dhe Ptolemea (Veprat 21, 7). Në vitet përkonte me të korrat. e sundimit romak Feniki ishte në juridiksionin e Sirisë. Fileti ishte nga Dalmacia dhe ushtronte profesionin e senatorit. 88 Familja e tij ishte e krishterë dhe Bibliografia: jetonte me shpresëtari. Në kohën 1-Mitropoliti i Korçës Joani, Shën e përndjekjeve të perandorit Fileti i Ilirisë, Ngjallja, shkurt romak Adrianit (117-138) ata i 1995, faqe 4. kapën dhe i shpunë përpara perandorit. Ky i fundit i dërgoi Filipi qe me origjinë nga Betsaida te Guvernatori i Ilirisë Amfiloku, e Galilesë dhe ishte një nga 12 por ata nuk e mohuan se qenë të apostujt. Menjëherë pas thirrjes krishterë. Atëherë Amfiloku filloi së tij në misionin apostolik nxitoi nga torturat duke menduar se do dhe bindi mikun e tij Nathanailin, ta mposhtë familjen e Filetit. Pas ose Bartolomeun, se kishin gjetur një mrekullie edhe torturuesi Mesinë e shumpritur. Amfiloku u kthye në fenë e krishterë. Kjo ngjarje e tërboi perandorin Adrian. Ai u tërbua nga zemërimi sepse shumë të tjerë po përqafonin krishterimin. Adriani menjëherë u nis për në Iliri duke shpresuar se senatori Filet do të nënshtrohej dhe do të kthehej në paganizëm. Ai i kërcënoi ata që të ndëronin fenë, por kur e pa se çdo gjë ishte e kotë atëherë urdhëroi që t’i hidhnin në një kazan të madh që kishte shtatë ditë që ziente. Por Para shumfishimit të pesë lëngu, sapo ra në kontakt me bukëve, mësuesi e vuri Filipin në trupat e shenjtorëve, menjëherë provë dhe e pyeti se ku do të u ftoh. Perandori i turpëruar u blinin aq bukë për gjindjen dhe largua për në Romë, ndërsa Filipi nga ana e tij u habit se ku shenjtorët pasi u lutën dhe do të gjendeshin aq para për të falenderuan Perëndinë dorëzuan blerë bukët. Gjatë darkës mistike, shpirtrat duke marrë kështu Krishti, duke marrë shkas nga kurorën e martirit. Kisha lujta e Filipit që t’i tregonte Atin, Ortodokse i radhiti te shenjtorët shpalli njëqënshmërinë e tyre: dhe i kujton më 27 mars. “Kush më ka parë mua ka parë 89 Atin”. Apostulli, predikoi në shpjegonin në mënyrë praktike Azinë e vogël, në Parthi, në Biblën, duke përdorur gjuhën juglindje të detit Kaspik, në gjermane në vend të asaj latine. Snothia, në veri të detit të Zi dhe Kjo gjë iu duk si diçka veçanërisht në Armeni. Filipi u revolucionare profesorëve të martirizua në kohën e perandorit tjerë, të cilët nisën një polemikë Trajan në Hierapol të Frigjisë dhe arritën ta ndalojnë kolegjin. duke u kryqëzuar me kokën Debatet që vazhduan midis tyre poshtë. çuan në krijimin e universitetit në Bibliografia: Halle të Gjermanisë, me bazë 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari gjuhën gjermane dhe me katedra i shenjtorëve, botim i K.O.A.Sh-it, teologjike të zëna vetëm nga Tiranë 2004, faqe 341-342. miqtë e shokët e Spenserit.

Filip Jakob Spencer (1635- Filioque. Kisha e Perëndimit 1705) ishte nga Alsacia dhe ka mbronte tezën se Shpirti i Shenjtë lindur në vitin 1635. Studimet i buronte jo vetëm nga Ati, por bëri në Strazburg dhe në Gjenevë edhe nga Biri. Kjo tezë u shfaq dhe pas tyre ka qënë predikator për herë të parë në Spanjë në në Frankfurt, në Drezda dhe në Sinodin e Toledos në vitin 589 Berlin, ku edhe vdiq në vitin për të luftuar arianizmin e 1705. Duke qenë i ritur dhe i vizigotëve. Nga Spanja kjo tezë edukuar nga prindërit e tij, me një filloi të përhapej nëpër gjithë shprestari të vërtetë, ai u përpoq Perëndimin. Në vitin 767 u si predikator të zgjojë dhe mbajë pranua nga Kisha Frënge dhe gjallë besimin me anë të zyrtarisht në Sinodin e mbledhjeve intime të quajtura Akisgranit. Për këtë shtesë “Collegia Pietatis”, ku murgjit e Palestinës reaguan lexoheshin dhe shpjegoheshin energjikisht duke e karakterizuar pasazhe nga Bibla dhe si herezi. Por edhe Papa Leoni diskutoheshin probleme fetare. III (795 - 861) reagoi ashpër Ky orientim i ri që inaguronte kundër Filioque, madje vendosi Spencer zuri rrënjë. Tre miqtë e dy pllaka prej argjendi në Kishën tij, profesorë të teologjisë në e Shën Pjetrit, të cilat përmbanin Laipcing, sipas shembullit të tij, Simbolin e Nikeas së krijuan një kolegj biblik ku

90 Kostandinopojës pa shtesën Firences. Sinodi i Firences u “Filioque”. mbajt më më 26 shkurt në sallën Bibliografia: e madhe të Manastirit Santa 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, Maria Nobela. Në seancën e parë ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Â, nga ana e grekëve foli perandori, ÁèÞíá 1995, óåë. 93-97. ndërsa nga latinët përshëndeti Julian Çezarini. Më pas u Flijim. Me termin flijim vazhdua me diskutimet e Marko kuptojmë sakrifikimin e kafshës Evgjenikut dhe Joanit të Raguzës ose të njeriut te Perëndia. Në mbi burimin e Shpirtit të Shenjtë. Dhiatën e Vjetër Kaini i kushtoi Më në fund perandori, pasi Perëndisë prodhime bujqësore, siguroi një vërtetim me shkrim ndërsa Abeli kafshë. Abrahami nga papa për ndihmë filloi të ishte i gatshëm që të flijonte birin ushtronte presion mbi hierarkët e tij për Perëndinë etj. Kemi disa që të pranonin bashkimin. Në atë lloj flijimesh: 1-Flijimi i kohë Patriku Josif qe i sëmurë përkushtimit bëhej për nder të rëndë dhe në agoni e sipër e Perëndisë. Gjatë këtij flijimi firmosi dekretin e bashkimit. bagëtinë e çonin në Tempull dhe Disa ditë më vonë Patriku Josif e digjnin të tërë. 2-Flijimi i vdiq dhe e varrosën në Kishën miqësisë, gjatë të cilit bagëtia Santa Maria Nobela. Testamenti çohej përpara Perëndisë dhe që la nuk dihet nëse është therej, ku një pjesë e saj digjej origjinal. Punimet e Sinodit u dhe pjesën tjetër e hanin. Me anën mbyllën, më 6 korrik të vitit 1439 e këtij flijimi krijohej miqësia me një ceremoni solemne në ndërmjet njerëzve dhe Perëndisë. katedralen Santa Maria. Edhe sot Sistemi i flijimeve duhej të e kësaj dite në këtë Kishë ekziston vepronte deri në ardhjen e një pllakë përkujtimore prej Mesisë. Krishterimi pranon mermeri, e cila përmend se aty u vetëm flijimin e Krishtit në kryq bë bashkimi i kishave. (Efesianëve 5,2). Kjo ngjarje Kisha e Lindjes, nuk e njohu është përjetësuar me anën e bashkimin e arritur në Sinodin e Liturgjisë Hyjnore, në të cilën Firences. Kur u kthyen delegatët thuhet: “Ky është trupi im që në Kostandinopojë, u quajtën si flijohet për ju”. tradhtarë të besimit ortodoks. Lajmi i bashkimit, u prit me 91 protesta dhe indinjatë nga ana e Patrik i Kostandinopojës. Foti u popullit bizantin. Papa dërgoi në dënua dhe u internua nga Kostandinopojë Kardinalin perandori Vasil I. Pas vdekjes së Isidor, i cili bëri një liturgji në Ignatit Foti rizgjidhet Patrik i Kishën e Shën Sofisë, duke Kostandinopojës. Pas disa vitesh shpallur dekretin e bashkimit, internohet përsëri nga pallati mirëpo populli ishte kaq i mbretëror në një manastir ku fjeti indinjuar saqë thërriste: “Më përgjithmonë. Foti ndikoi në mirë të shohim çallmën turke kristianizimin e sllavëve dhe të nëpër rrugët e Kostandinopojës, bullgarëve. Foti ka lënë shumë sesa kapuçin e kardinalit”. shkrime teologjike. Menjëherë mbas largimit të Kardinalit Isidor, më 29 maj 1453, Kostandinopoja ra në duart e turqve. Bibliografia: 1-ÉùÜííïõ Å. Áíáóôáóßïõ, ÅêêëçóéáóôÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Â, åêäïôéêüò ïßêïò ÐáñáôçñçôÞò, Èåóóáëïíßêç 1995, óåë. 47-61. 2-Teodor Papapavli, Historia e Krishterimit, (Dispensë), Tiranë 1994, faqe 37-38.

Foti i Madh ka lindur rreth vitit Veprat më të njohura të tij janë: 820 në Kostandinopojë. E ëma Sinagogë fjalësh (ËÝîåùí quhej Irini, ndërsa i ati, Sergi, ÓõíáãùãÞ) dhe Miriobibël ishte vëllai i Parikut të (Ìõñéüâéâëïò). Komentarë: 1- Kostandinopojës, Tarasit (+806). Rreth shkrimeve të Shën Në saje të aftësive Foti u bë Athanasit (ÐÝñé ôùí filozof, poet, orator, mjek, óõããñáììÜôùí ôïõ áãßïõ matematicien etj. Pas shkarkimit Áèáíáóßïõ), 2-Komente rreth antikanonik të Patrikut të letrave të Palit (ÕðïìíÞìáôá åßò Kostandinopojës Ignatit, Foti për ôÜò åðéóôïëÜò ôïõ Ðáýëïõ), 3- pesë ditë kaloi gjithë shkallët e Komenti i ungjillit sipas Mateut hierarkisë kishtare dhe në (Ó÷üëéá åßò ôï êáôÜ Ìáèáßïí Krishtlindjet e vitit 858 u dorëzua ÅõáãÝëéïí) etj. 92 Bibliografia: franke ishte pagane, por 1-ÁèáíÜóéïò Ìáñôßíïò, megjithatë krishterimi kishte ÈñçóêåõôéêÞ êáé ÇèéêÞ mundur të depërtonte në disa Åãêõêëïðáßäåéá, Ôïì. 12, åêäüóåéò treva të lumit Rin. Krishterimi në Ìáñôßíïò, ÁèÞíá 1962, óåë. 21- masë i frankëve u bë prej mbretit 30. të tyre Klovis (481-511). Ky i 2-Atë Justini, Foti i Madh, Ngjallja, shkurt 1999, faqe 6. fundit ishte pagan, por u njoh me krishterimin nga martesa me Françeskanët janë marrë me Klotildën, e cila ishte ortodokse shkencën e teologjisë dhe nga fisi gjerman i burgundëve. misionarizëm. Urdhri i Grigori i Turunit në veprën e tij françeskanëve u krijua më 1209 “Historiae francorum”, tregon se nga Francisk D’Assisi, në mbreti Klovis përpara një beteje Umbria të Italisë. Ky lindi në kundër alemanëve në vitin 496 vitin 1192 dhe ishte djali i një premtoi se po të fitonte do të tregtari të pasur. Në moshën e bëhej i krishterë. Përpara betejës rinisë i pëlqenin mjaft poezia dhe Klovis kërkoi ndihmën e Krishtit dëfrimet. Pas një sëmundjeje ai dhe doli fitimtar. Menjëherë u ndryshoi rrënjësisht mënyrën e pagëzua tek episkopi i Reimsit në jetesës. Urdhri u ngarkua me ditën e Krishtlindjeve të vitit 496 detyrën që të predikonte kudo, duke marrë emrin Kostandin. madje dhe në provincat ose Shembullin e tij e pasuan 3000 qytetet që qenë dënuar me ushtarë dhe fisnikë, të cilët u interdikt, dhe të pranonin pagëzuan gjatë një ceremonie rrëfimin e njerëzve mëkatarë. Më madhështore. Me mbështetjen e vonë atyre iu besua shpërndarja popullsisë së krishterë Klovis i e indulgjencave. shtriu zotërimet e tij pothuajse në Bibliografia: të gjithë Francën. Në vitin 507 1-Zef Mirdita, Krishtënizimi ndër Klovis, pasi bëri një marrëveshje shqiptarë, Drita, Zagreb 1998, faqe me burgundët, filloi luftën kundër 260-267. vizigotëve, duke i mundur ata në betejën e Vonillës, ku mbeti i Frankët kanë qenë popuj vrarë mbreti i tyre Alariku II. barbarë, të cilët e njohën Zotërimet e frankëve shtriheshin krishterimin që prej fillimit në nga Tuluzi e deri në Akitania dhe doktrinën ortodokse. Popullsia Klovis u njoh zyrtarisht si mbret 93 i frankëve nga Perandori i Bizantit, Anastasi (491-518). Ai e vendosi rezidencën në Paris. Klovis ndërroi jetë në moshën 45- G vjeçare. Bibliografia: Galilea ishte një prej provincave 1-Andrea Llukani, Si e përqafuan të Palestinës, në të cilën Jisu krishterimin frankët, Ngjallja, Krishti ka nisur aktivitetin e tij korrik 2000, faqe 4. publik. Në Kana të Galilesë Krishti bëri mrekullinë e parë Frat quhet kleriku i urdhrit duke shndërruar ujin në verë. françeskan. Uniforma që vesh Provinca e Galilesë frati është: raso e zezë ose ngjyrë administrohej nga Herod Antipa. gështenjë me kapuç, shkak për të cilin ai quhet edhe murg Gamaliel do të thotë Perëndia kapuçinë. Përveç kësaj kanë edhe është shpërblimi im. Gamalieli një kordon të trashë në brez dhe ka qenë mësuesi i apostull Pavlit në këmbë mbathin sandale. (Veprat 22, 3). Ai ishte farise dhe e pranonte predikimin për Fruti. Me këtë fjalë kuptojmë ngjalljen (Veprat 23, 6). produktivitetin biologjik të Gamalieli ishte rabini më i shquar bimëve. Në kohët e lashta njerëzit i shkollës së Hilelit, ishte njeri i kushtonin Perëndisë një pjesë prej shtatë rabinëve që mori nga prdhimet e tyre bujqësore, titullin Ravan. derisa vite më vonë u legalizua që një e dhjeta e fruteve të jepej Gaza gjendej rreth 100 km në për kishën. Në Dhiatën e Re jugperëndim të Jeruzalemit. Krishti mallkoi fikun që nuk jepte Shtrihej përgjatë bregdetit dhe frute (Matheu 21,18-19). Në një ishte qyteti i fundit përpara se të varg tjetër thuhet: “Sëpata është arrije në shkretëtirë. në rrënjë të drurëve, atë që nuk jep frute do ta presë e do ta hedhë Gnosticizëm ka prejardhje greke në zjarr” (Matheu 3,10). dhe do të thotë “Njohje”. Fjala gnosticizëm haset edhe në Testamentin e Ri me kuptimin e njohjes së thellë dhe të 94 qëndrueshme të doktrinës Pjetri, i cili e qortoi rëndë për kristiane dhe quhet gnosticizmi marrëzinë e tij. Duke u ndarë nga kristian ose i vërtetë, në dallim kisha, Simon Magu i ra mbarë e nga gnosticizmi pagan ose i prapë tërë Lindjes, duke përhapur rremë, që është një mpleksje herezinë e tij. misticizmi, me ide të gabuara të huazuara nga paganizmi dhe Golgota ishte një kodër në afërsi judaizmi. Gnosticizmi pagan u të Jerusalemit, në të cilën luftua nga Apotull Pavli në letrën persekutoheshin fajtorët. drejtuar Kolosianëve. Me termin Pikërisht mbi Gologotën u gnosticizëm nuk duhet të kryqëzua Jisu Krishti. Gjithashtu kuptojmë sistemin e njohjes së në Golgotë gjendej kafka e vërtetë, por të njohjes së rreme. Adamit. Në ungjill shkruhet: Gnostikët pretendonin se njihnin Jisuin e shpunë në një vend që thelbin e të gjitha gjërave hyjnore quhet Golgota që në përkthim do dhe njerëzore dhe se shkenca e të thotë: “vendi i kafkës”. (Marku tyre është më e vyer se feja 15,22) Sot në Golgotë gjendet kristiane. Varri i Tërëshenjtë. Bibliografia: 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, Gomari. Krishti hyri në ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Á, Jeruzalem i hypur në një kriç ÁèÞíá 1994, óåë. 151-153. gomari. Në lindje gomari konsiderohej si një kafshë e Gnostiku më i vjetër dhe i pari dobishme që përdorej për punë që u shfaq në kishën kristiane të ndryshme në kohë qetësie. Në ishte Simon Magu. Veprat e Dhiatën e Vjetër përmendet se e Apostujve na tegojnë se ai u përdorin princërit e mbretërit. konvertua në kristianizëm në Kur një princ shkonte për luftë, Samari nga Dhjakoni Filip. hipte mbi një kalë të fuqishëm, Konvertimi i tij u provua se ishte ndërsa kur shkonte për diçka nxitur nga motive të huaja për paqësore ulej në shpinën e kristianizmin, duke menduar se gomarit. Krishti jo pa qëllim e me përqafimin e fesë kristiane do zgjodhi këtë kafshë, për të treguar të fitonte dhuntinë për të bërë se nuk përfaqësonte luftëtarin ose çudira. Këtë fuqi u përpoq ta pushtuesin, siç e imagjinonin blinte më parë nga Apostull judenjtë Mesian, por ai ishte një 95 mbret paqësor. Këtë e kishte Në nëntor të vitit 1928 kur ishte profetizuar profeti Zaharia : në moshën 18-vjeçare, Gonxhja “Mos kini frikë o bijtë e Sionit! hyri në kongregacionin “Motrat Sepse mbreti juaj po vjen mbi një e Loretos” në Irlandë ku morri kërriç gomari” (Joani 12,15). emrin Mari Tereza për nder të Shën Terezës. Më 6 janar të vitit Gonxhe Bojaxhi (1910-1997) ka 1929 Mari Tereza shkon si lindur më 27 gusht të vitit 1910 misionare në Kalkuta të Indisë. në Shkup. Ajo ishte vajza më e Atje filloi të jepte mësim në vogël e Nikollë Bojaxhiut, i cili kolegjin e vajzave St. Mary ishte tregtar i kamun i lëndëve të derisa në vitin 1944 u emërua ndërtimit. Nikollë Bojaxhiu drejtoreshë. Më 17 gusht të vitit shquhej për ndjenja patriotike, 1948 ajo veshi për herë të parë prandaj jugosllavët e helmuan. sarin e bardhë me anët blu dhe pasi përfundoi një kurs mjekësie pranë Motrave Misionare në Patna, u kthye përsëri në Kalkuta. Aty vizitoi lagjet e varfëra duke ushqyer të uriturit dhe mjekuar të sëmurët. Menjëherë rreth saj filluan të bashkoheshin edhe shumë nga ish nxënëset e kolegjit. Në vitin 1960 motrat e Nënë Terezës qenë të përhapura në të gjithë Indinë. Ndërsa në harkun kohor ndërmjet viteve 1980-1990 Nënë Tereza Kjo ngjarje e hidhur për jetën e hapi shtëpi misioni nëpër vendet Nënë Terezës ka ndodhur në vitin e kampit socialist duke përfshirë 1919. Në atë kohë Gonxhja ishte Republikat e ish Bashkimit në moshën 9-vjeçare. Sovjetik, Kubë, Shqipëri etj. Për Sipërmarrja e të atit falimentoi punën bamirëse asaj i janë dhe nënë Dranja mbeti e shkretë akorduar shumë çmime, duke me tre fëmijët. Për të përballuar filluar që nga Çmimi Indian jetesën Dranja filloi të merrej me Padmashri në vitin 1962 dhe deri tregëti qilimash, qëndismash etj. tek Çmimi Nobel për Paqen në 96 vitin 1979. Në vitin 1997, Nënë për Çështje të Shenjtërimit i Tereza kishte rreth 4000 motra, përbërë nga Kardinalë me emër të cilat kryenin misionin në 610 ka aprovuar mrekullinë e Nënë shtëpi bamirësie në 123 vende të Terezës. botës. Tërë jetën e saj ia kushtoi Në vitin 1990 Nënë Tereza erdhi të varfërvve dhe njerëzve në përsëri në Shqipëri, për të nevojë derisa fjeti më 5 shtator inaguruar kishën katolike. Në të vitit 1997. këtë eveniment të rëndësishëm Pa kaluar as dy vjet nga vdekja e nga kisha ortodokse ishte i ftuar shenjtores, Papa Gjon Pavli II epitropi Nasi Hobdari, i cili me lejoi të fillonte procedura e ndërmjetësinë e kishtarit katolik kanonizimit. Kështu më 20 Lazër Shahinit arriti që ta takonte dhjetor të vitit 2002 u miratua dhe e ftoi për një vizitë në kishën dekreti për mrekullitë e ortodokse. Nënë Tereza e pranoi shenjtores. Data e zhvillimit të ftesën me kënaqësi, por ishte e ceremonisë së beatifikimit të pamundur të kaloje në Rrugën e Nënë Terezës u vendos që të ishte Kavajës, sepse nga kisha katolike 19 tetori i vitit 2003. Ky vendim deri tek kisha orthodhokse, rruga i Papës Gjon Pali II erdhi qe e mbushur plot me njerëz të menjëherë pas aprovimit nga cilët prisnin të merrnin bekimin Kongregacioni i Selisë së Shenjtë nga bamirësja e madhe me për Çështje të Shenjtërimit. Nënë origjinë shqiptare. Nënë Tereza Tereza ka shëruar një grua u fut në Katedralen e indiane, e cila quhej Monika Ungjillëzimit dhe filloi të lutej, Bersa që vuante nga një tumor. më pas u drejtua në hierore ku Dita e lumturimit të Nënë Terezës vendosi disa ikona dhe një statujë përkonte me 25-vjetorin e ngjitjes të Shën Marisë. Kam patur fatin në fronin e Vatikanit të Papës që t’i puth dorën shentores Gjon Pali II. Në ditën e shqiptare, ndofta hiri i saj lumturimit të Nënë Terezës në ndërmjetësoi tek Perëndia që unë sheshin e Shën Pjetrit gjendeshin të vazhdoja rrugën e vështirë dhe rreth 500 mijë njerëz midis tyre plot kryqe të fesë. edhe shumë shqiptarë të ardhur Bibliografia: nga Shqipëria, Kosova, 1-Pandeli Pasko Kuteli,Dëshmi e Maqedonia, Amerika etj. krezmimit të Nënë Terezës, Kongregacioni i Selisë së Shenjtë Shekulli, 5 janar 2004, faqe 11. 97 2-Me gjak jam shqiptare, por i sulmonin perandorinë, duke përkas botës, 55, 26 gusht 2005, vrarë dhe plaçkitur. Ata zunë faqe 7. shumë robër të krishterë nga 3-Nënë Tereza Shenjtorja shqiptare vendet e pushtuara. Nga këta me fuqi të jashtëzakonshme, Zëri i robër ata u njohën me Popullit, 25 qershor 2003. krishterimin. Gotët kishin Gostia bëhet kur thirren të ftuarit mbështetur me ushtëritë e tyre rreth sofrës me rastin e një gëzimi Kostandinin e Madh në luftë familjar. Në Dhiatën e Vjetër kundër Liçinit, kështu një pjesë kemi shumë raste gostish: Davidi e mirë e kësaj ushtrie u njoh me shtroi gosti për përfaqësuesit e fenë e re. Iniciativën për fiseve të popullit të Izraelit, kur kristianizimin e tyre e mori e lajmëruan se e pranonin si Ulfila. Ky i fundit për Mbret (Libri II Samuelit 3,20). veprimtarinë misionare te fiset Në Dhiatën e Re në paravolinë e gote vuri në dijeni Kostandinin e djalit plangprishës, ati i mirë Madh. Perandori ngarkoi shtroi gosti me rastin e kthimit të këshilltarin e tij Eusebin e birit (Lluka 15,22). Nikomedisë që të diskutonte me Ulfilën. Suksesi më i madh i tij Gotët. Në shekullin III në kufijtë ishte shpikja e alfabetit gotik dhe e Perandorisë Romake filluan përkthimi i Biblës në gjuhën gote. dyndjet e barbarëve, të cilët qenë Gjithashtu ka përkthyer në popujt gjermanikë dhe quheshin gotishte shumë tekste liturgjike. gotë. Origjina e tyre ishte nga Ulfila e vazhdoi misionin e tij, për brigjet e detit Balltik. Gotët në ungjillëzimin e gotëve për 40 vjet, vitin 250 u zhvendosën drejt derisa vdiq në vitin 383. Jugut, duke kaluar Danubin. Ata Bibliografia: 1-Ãåùñãßïõ Á. Óôïãéüãëïõ, pushtuan dhe plaçkitën disa ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò provinca të perandorisë. Disa Ðñþôïò, åêäüóåéò ÐïõñíÜñá, prej tyre u vendosën në anën Èåóóáëïíßêç 1984, óåë. 219. perëndimore të Danubit dhe u quajtën vizigotë (gotët Gotik. Emërtimi i stilit gotik i perëndimorë), ndërsa të tjerët u kushtohet historianit italian të vendosën në anën lindore dhe u artit kristian Vazari, i cili me quajtën ostrogotë (gotët lindorë). përbuzje e quajti artin mesjetar Këto fise barbare shpesh të perëndimit maniera tedesco- 98 gotica. Pra italianët e quanin Grigjë. Me fjalën grigjë stilin gotik barbar, por në realitet kuptojmë tërësinë e besimtarëve, nuk ka asnjë lidhje me gotët. Stili të cilët udhëhiqen brej bariut të gotik fillon në fillimet e shekullit tyre. të 12-të në Francë dhe prej aty u përhap nëpër vendet e tjera të Grigor Teologu (328-390) ka perëndimit. Bukurinë më të lindur në vitin 328 në Arianzo të madhe e mori në kishat e mëdha Kapadokisë. Prindërit e tij qenë të perëndimit të cilat u quajtën Grigori dhe Nona. Mësimet e katedrale. para i mori në Çezare, ku u njoh me Vasilin e Madh. Në vijim Grazhd. Në ikonën e lindjes së studioi në Aleksandri dhe vite më Krishtit, grazhdi paraqitet brenda vonë e gjejmë në Athinë, ku një shpelle të errët. Për lindjen e studioi për retorikë, mjekësi dhe Zotit në shpellë, mjaft dëshmi fizikë.Gjatë viteve të studimeve japin shkrimtarët e vjetër në Athinë (352-357) Grigori zuri kishtarë, Justini, Origjeni etj. miqësi të ngushtë me Vasilin e Ikonografi e paraqet shpellën të Madh. errët në ikonë, për të simbolizuar errësirën që kishte mbuluar botën e atëhershme, të nxirë nga mëkati. Brenda grazhdit paraqitet foshnja, e mbështjellë me rripa stofi dhe e ndriçuar nga drita e yllit, që bie mbi të. Këtu duket qartë natyra Hyjnore e Tij, e cila tashmë bëhet e dukshme, duke u trupëzuar për hirin e njerëzimit. Pas grazhdit ikona na paraqet një ka dhe një gomar. Ikonografi në këtë rast është i frymëzuar nga profecia e Isaisë: “Kau e njeh pronarin e tij edhe gomari Pasi u kthye në vendlindje u grazhdin e pronarit të tij. Por, pagëzua dhe jepte mësime Izraeli nuk do ta kuptojë se kujt i retorike. Në vitin 360 asketoi në takon”. Pont, ndërsa më 361 u dorëzua 99 në gradën priftërore. Në vitin Grigorit, të cilat i dhanë titullin 372 Grigori u hirotonis Episkop Teolog. b) Festive. Qenë fjalimet i Sasimos, ndërsa më 380 u e Grigorit, të cilat janë mbajtur fronëzua Kryeepiskop i gjatë ditëve të festave. Ndër to Kostandinopojës. Në vitin 381, mund të përmendim Ditëlindja e pas vdekjes së Meletit të Shpëtimtarit (ÃåíÝèëéá ôïõ Antiokisë, Grigori kryesoi ÓùôÞñïò). Kjo ligjëratë u shkrua punimet e Sinodit II Ekumenik. rreth vitit 379 ose 380. Grigori Shumë shpejt Grigori dha gjithashtu ka shkruar për dorëheqjen, përshëndeti popullin Pendikostinë, mbi Pashkët etj. 2. e Kostandinopojës dhe vitet e Poezitë (ÐïéÞìáôá), të cilat fundit të jetës i kaloi në Grigori i shkroi nga fundi i jetës. vendlindje. Grigori fjeti në vitin Kanë shpëtuar 408 epose me 390. Kisha e shpalli shenjt dhe rreth 18.000 vargje. Grigori ishte kujtimin e tij e kremtojmë më 25 një mjeshtër i stilit poetik. janar. Shkrimet: 1) Fjalimet Autobiografia e tij në vargje Mbi (Ëüãïé), përbëhen nga 45 Jetën e Tij (Ðåñß ôïí åáõôïý predikime, të cilat u shkruan në âßïí), e cila përbëhej nga 1949 vitet 379-381. Grigori ka qenë vargje na jep shumë të dhëna të orator i shquar, prandaj fjalimet rëndësishme rreth problemeve të dhe predikimet zënë pjesën kohës. Grigor Teologu ka qenë kryesore të trashëgimisë së tij më letrari ndër etërit. 3.Letrat letrare. Shumë prej Fjalimeve (Åðéóôïëáß) përbëhen nga 245 janë shkruar gjatë qëndrimit në letra, si dhe fjalimi i përmortshëm Kostandinopojë. Fjalimet e para kufomës së të atit, në prani Grigorit ndahen: a) Dogmatike. të Vasilit të Madh. Grigor Pesë Ligjërata Teologjike (Ï ß Teologu predikoi për Trininë e ðÝíôå Èåïëïãéêïß ëüãïé), të cilat Shenjtë dhe ndikoi mbi bëjnë fjalë për hyjninë e Fjalës himnshkruesit e kohës. Letrat u (Fjalimet 3 dhe 4), doktrinën e mblodhën nga vetë Grigori, me Trinitetit (Fjalimi 2) dhe Mbi kërkesën e nipit të tij, Nikobulit. Shpirtin e Shenjtë (Fjalimi 5). Bibliografia: Pesë Ligjëratat Teologjike janë 1-Áñ÷éì. ÉùÜííïõ Áëåîßïõ, shembujt më të shquar të ÁóôÝñåò Ð ï ëýöùôïé, åêäüóåéò gojtarisë së krishterë. Ato janë ÆùÞ, ÁèÞíá 1998, óåë. 115-145. fjalimet më të rëndësishme të 100 Grigori i Madh (540-604) ka cantorum. Në vitin 587 mori lindur në vitin 540 dhe e kishte titullin “Universalis Papas”. Fjeti origjinën nga Roma. Në vitet më 604 i nderuar nga të gjithë. 572-573 në saj të aftësive të tij, Kisha e shpalli shenjt dhe u ngrit në rang të lartë politik, të kremtohet më 12 mars. cilin e braktisi me vdekjen e të Shkrimet: 1) Libri i Dialogjeve atit në vitin 575. Pasi ua (Liber Dialogorum) u shkrua në shpërndau pasurinë njerëzve në vitet 593-594. Ky libër është në nevojë, iu përkushtua jetës formë dialogu ndërmjet tij dhe monakale dhe themeloi shumë kryedhjakut Petro, prandaj quhet manastire. Në vitin 590 u zgjodh ndryshe Grigor Dialogu. Libri Papë i Romës, ku aktiviteti i tij përbëhen prej katër pjesësh dhe qe shumë i madh. Grigori i Madh përmban Dialog rreth jetës dhe dërgoi murgun Augustin të çudive të etërve italianë, të cilat Kantërburit dhe një grup u përkthyen greqisht prej papa misionarësh për të ungjillëzuar Zaharias (741-752). 2) Anglinë. Doracaku pastoral (Liber Regulae Pastoralis) që u shkrua në vitin 591 dhe është vepra kryesore e tij. Libri ka ngjallur interes në qarqet kishtare të kishës romanokatolike. Kjo vepër u pëlqye në lindje. Vetë Grigori në një letër pastorale të tij, të shkruar në vitin 602, përmend se libri është përkthyer greqisht prej patrikut të Antiokisë Anastasit II (599-609). Ky përkthim fatkeqësisht ka humbur. 3) Marali i Iobit (Moralia in Job), në 35 libra, vepër që u shkrua në U shqua si organizator i mirë dhe vitin 595. Këtë libër Grigori ia luftëtar i vendosur ndaj herezive, kushtoi mikut të tij Leandro kryesisht të “Tre kapitujve”. Sevilit. 4) Fjalime. Kanë Grigori themeloi shkollën e shpëtuar 40 fjalime rreth psalltëve, e cila u quajt Schola Ungjijve. Këto u shkruan rreth 101 viteve 591-592. 5), 6) Liturgjike. cila u shkrua gjatë viteve 380- Sacramentarium Gregorianum. 383, dhe përbëhet nga katër 7) Himne, të cilat quhen Cantus fjalime nën titullin: Rreth Gregorianus. 8) Letrat. Kanë apologjisë gjatë së cilës Anomion shpëtuar 854 letra të Grigorit, të kundërshton padrejtësisht Vasilin cilat flasin për çështje të e Madh. Kjo vepër është nga më organizimit kishtar. të mirat e Grigorit dhe bën pjesë Bibliografia: në literaturën kundërarianiste. 2) 1-Jacques Le Goff, Qytetërimi i Rreth jetës së Moisiut ose mbi Perëndimit Mesjetar, Toena, Tiranë virtytin e përkryer (Ðåñß ôïõ âßïõ 1998, faqe 484. ÌùõóÝùò Þ ðåñß ôçò ê áô’ áñåôÞí ôåëåéüôçôïò), që u shkrua në vitet Grigori i Nisës (332-395) ka 390-392. Në pjesën e parë të lindur në vitin 332. Ai ishte vëllai veprës, Grigori përdor metodën i vogël i Vasilit të Madh dhe historiko-gramatike të mësimet e para i mori nga vëllai komentimit, ndërsa në pjesën e i tij, Vasili prandaj Grigori e quan dytë hedh idetë e tij alegorike. atë mësues. Pasi përfundoi Bibliografia: shkollën e mesme në Neoçezare 1-Áñ÷éì. ×áñáëÜìðïõò Ä. vajti për studime në Çezare me Âáóéëüðïõëïõ, Ï ¢ãéïò ÃñÞãïñéïò qëllim që të bëhet mësues ï Íýóóéò, åêäüóåéò Ïñèïäüîïõ retorike. Grigori u martua me Ôýðïõ, ÁèÞíá 1990. Theosevinë, por martesa e tyre nuk zgjati shumë dhe mbeti i ve. Grigori i Neoqesarisë (210- Në moshën 40-vjeçare, i shtyrë 275) ka lindur rreth vitit 210 pas nga vëllai i tij Vasili që atëherë Krishtit. Prindërit e tij ishin ishte Kryepiskop i Çezaresë, paganë dhe kishin një pozitë të vendosi të pranonte Episkopatën lartë shoqërore në Neoqesari. e Nisës. Në vitin 379 Grigori Grigori së bashku me vëllanë e mori pjesë në Sinodin e Antiokisë tij shkuan në Virito për të ku u dënua herezia e Apolinarit. studiuar drejtësi, por Perëndia Grigori fjeti në vitin 395. kishte plane të tjera për shenjtin. Kujtimin e tij e kremtojmë në 10 Duke kaluar në Qesari dëgjoi janar. Shkrimet: 1) Dogmatike. komentuesin e famshëm të Fjala drejtuar Anomion (Ðñïò shkrimeve, Origjenin. Kaq shumë Åõíüìéïí áíôéññçôéêïß ëüãïé), e u entuziazmua saqë i la studimet

102 dhe u bë nxënës i tij. Më pas Grigori i Turit (538-594) ka shkoi në Aleksandri dhe u kthye lindur më 538 në Francë. Në në Neoqesari me dije të plota moshën 35-vjeçare u hirotonis teologjike. Mitropoliti Amasia, peshkop i Turit. Grigori ishte duke vlerësuar virtytet e Grigorit, peshkopi i 18-të i Turit duke e dorëzoi episkop të Neoqesarisë. vazhduar traditën e familjes. Duhet theksuar se pesë peshkopë nga paraardhësit ishin prej fisit të tij. Pjesën më të madhe të jetës së tij e kaloi në Tur, ku pozita e favorshme gjeografike e mundësoi që Grigori të takonte njerëz me influencë. Grigori ka vdekur në vitin 594. Kisha e Perëndimit e ka shpallur shenjt dhe e kremton më 17 nëntor. Shkrimet: 1) Historia Frankorum, e cila u shkrua në vitin 591 dhe përbëhet nga dhjetë libra. 2) Jeta e Etërve përmban Grigori predikoi Ungjillin në rreth njëzet jetë shenjtorësh duke gjithë krahinën dhe shumë njerëz përfshirë peshkopë, klerikë, përqafuan besimin kristian dhe murgjër, igumenë, heremitë etj. filluan të prishnin tempujt e idhujve. Me ndihmën e Perëndisë, Grigori V i Kostandinopojës Grigori, pas një përpjekjeje të (1745-1821) ka lindur në vitin madhe arriti të kthejë në fenë 1745 në Dimitriana të kristiane të gjithë qytetin. Në Peleponezit. Që herët përqafoi fund të vitit 270 kishin mbetur jetën monakale në Strofadha. Në në atë krahinë vetëm 17 paganë. vijim ndoqi studimet teologjike në Grigori ndërroi jetë në 17 nëntor ishullin e Patmos. Më 1788 të vitit 275. Grigori u zgjodh mitropolit i Bibliografia: Zmirnit, ndërsa në vitin 1797 u 1-Áñ÷éì. Èåüäùñïõ Ê. ÌðåñÜôç, fronëzua Patrik Ekumenik. ÁèëÞôáé óôåöáíçöüñïé, åêäüóåéò Grigori themeloi një shtëpi ÓùôÞñ, ÁèçíÜ 1986, óåë. 69-74. botuese, me anën e së cilës zgjoi 103 ndjenjat kombëtare të shtypshkruesit venedikas bashkëkohësve të tij, në kohën Nikolaos Glykys. Pas katër kur ata po përgatiteshin për t’u vitesh më 1744, Grigori ka hedhur në kryengritje kundër themeluar shtypshkronjën e zgjedhës osmane. Aktiviteti i Voskopojës, të cilën e ka drejtuar Grigorit ra në sy të autoriteteve deri në shkatërrimin e saj më osmane, të cilët e internuan në 1764. Ai ishte klerik me kulturë Kalqedoni dhe më vonë në Malin të gjerë dhe autor i librave të Athos. Më 1818 u rizgjodh në ndryshëm fetarë. Studjuesi fronin patriarkal, ku nxiti Zabiras mendon se Grigori ka popullin të hidhej në kryengritje shkruar një akoluthi të Shën kundër zgjedhës osmane. Naumit, ka hartuar parathënien Kryengritja shpërtheu më 1 dhe megalinaret në akoluthinë e shkurt të vitit 1821 në Nikodhimit etj. Nga formulat që Kostandinopojë. Porta e Lartë gjenden në ballinat e veprave urdhëroi Grigorin që të Grigori përmendet për herë të shkishëronte udhëheqësit e parë në vitin 1731 si “më i dituri kryengritjes, por ky i fundit nuk dhe më i nderuari murg klerik”, pranoi. Grigori celebroi liturgjinë ndërsa prej vitit 1740 shfaqet si e Pashkës më 10 prill 1821 dhe prift dhaskal (hierodhaskalos). më pas u var në portën e Prej të dhënave të fundit Patriarkanës Ekumenike, e cila kuptojmë se ai ka dhënë mësim qëndron ende e mbyllur edhe sot në “Akademinë e Re”. Grigori ka e kësaj dite. përkthyer në shqip Dhiatën e Bibliografia: Vjetër dhe të Re, duke përdorur 1-Robert Pelushi, Hieromartiri i një alfabet të shpikur nga ai vetë shenjtë Grigori V, Patriark i para vitit 1772. Përkthimet e tij Kostandinopojës, Kambanat, tetor fatkeqësisht kanë humbur. Pas 2007, faqe 10-11. suprimimit të Patriarkanës së Ohrit më 1768, ai u caktua nga Grigori i Durrësit (1701-1769) Patriarkana Ekumenike e mendohet se ka lindur në vitin Kostandinopojës si Mitropolit i 1701 në Voskopojë. Ai studioi në Durrësit. Grigori mendohet të “Akademinë e re” dhe më vonë u ketë vdekur në Venedik më 1769. bë profesor i saj. Më 1740 qethet Bibliografia: murg në Venedik, ku mësoi zanatin e tipografit prej 104 1-Max Demeter Peyfuss, Grigor Mulla (1934- ) ka lindur Shtypshkronja e Voskopojës 1731- në Korçë më 1934. Fillimisht ka 1769, Shtëpia e librit dhe e punuar si shofer sepse nuk i jepej komunikimit, Tiranë 1996. e drejta e studimit. Nëna e tij Olimbi Mulla në kohën që shteti Grigor Gjirokastriti, episkopi i sekuestroi institucionet sociale Eubesë, i cili pas vdekjes së private nuk u pajtua me Vangjel Meksit arriti të botojë ideologjinë komuniste. Emri i Ungjillin sipas Matheut në Olimbisë ishte shënuar me të Korfuz, në vitin 1824. Duhet kuqe, sepse kishte qenë anëtare e theksuar se ishte përkthimi i parë dhimogjerondisë së Korçës. i Dhiatës së Re në Ballkan, dy vjet më përpara se ai bullgar dhe gati 20 vjet nga ai rumun. Më vonë në vitin 1827 botoi Dhiatën e Re në Korfuz, e cila pati jehonë të madhe tek arbëreshët e Greqisë saqë në vitin 1858 u ribotua në Athinë. Gjithashtu kemi dëshmi se mitropoliti i Eubesë Grigor Gjirokastriti ka përkthyer edhe disa broshura fetare, nga të cilat mund të përmendim: “Kryqi i Krishtit”, “Jeta e Shën Joan Pagëzorit”, “Ligji i artë” etj. Vite më vonë Grigori u fronëzua Në vijim Grigori ka studiuar me Mitropolit i Athinës. korrespodencë për matematikë Bibliografia: dhe fizikë në Universitetin e 1-Dhimitër Shuteriqi, Shkrimet Tiranës. Pas përfundimit të shqipe, Akademia e Shkencave, Tiranë 1976, faqe 178. studimeve ka punuar si mësues 2-Mitropoliti i Korçës Joani, Një matematike në gjimnazin e vështim i shkurtër mbi përkthimet Korçës. Grigor Mulla ka fetare në Kishën Orthodhokse, kontribuar në ngritjen e disa Ngjallja, mars 1999, faqe 7,8. laboratorëve mësimorë. Në vitet e diktaturës bënte pjesë në grupin e të krishterëve të fshehtë, të cilët 105 vazhdonin shërbesat dhe lutjet. Banesa e familjes Mulla u bë kolimvithër e Siloamit, ku të krishterët zhvillonin takimet e GJ tyre në fshehtësi. Më 17 mars të vitit 1991 në Kishën e “Shën Gjashtë psallmet lexohen në Dëllisë” u zhvillua mbledhja, ku fillim të mëngjesores dhe u themelua shoqata “Mbajtësit e përbëhen nga psallmet Kryqit”, ndër nismëtarët ka qenë (3,37,62,87,102,dhe 142). Në to edhe Grigor Mulla. Në këtë bëhet fjalë për fundin e natës dhe mbledhje historike kishte fillimin e ditës së re. pjesëmarrës nga e gjithë Shqipëria, të cilët gjetën Gjenealogjia përbën urën lidhëse mikpritjen e familjeve ortodokse midis Dhiatës së Vjetër dhe korçare. Familja Mulla ka Dhiatës së Re. Në Dhiatën e strehuar Kryeepiskopin Anastas Vjetër gjenealogjia jepet tek gjatë vizitave që bënte në qytetin Gjeneza 5, 1-32 ku pema e Korçës. gjenealogjike fillon prej Adamit deri te djemtë e Noes. Hebrenjtë Grua. Termi grua në Shkrimin e i mbanin me kujdes të madh Shenjtë përmendet rreth 400 satistikat e breznive të mbretërve herë. Në librin e Gjenezës thuhet: dhe të priftërinjve. Librat e “Njeriu ka për të lënë atin dhe gjendjes civile ruheshin në nënën e tij për t’u bashkuar me tempull. Këto katalogë u ruajtën gruan” (Gjeneza 2,24). deri në shkatërrimin e Emërtimin grua ia ka vënë burri: Jeruzalemit në vitin 70. “Kjo është kockë prej kockave të mia dhe mish prej mishit tim. Ajo Gjeorgji. Krishterimi në Gjeorgji do të quhet grua sepse ka dalë u përhap me anën e një skllave të prej burri” (Gjeneza 2,23). quajtur Nunia. Me lutjet e saj të nxehta ndaj Perëndisë, ajo shëroi mbretin nga një sëmundje e rëndë dhe bëri disa mrekulli. Mbreti duke parë mrekullitë u pagëzua dhe ftoi popullin gjeorgjian që të pagëzohej. 106 Gjergj Kastrioti (1405-1468) krishterëve të Hungarisë me ka lindur në Mat në vitin 1405. Janosh Huniadin në krye, u kthye Mbas disfatës që pësoi me turqit në Krujë. Në atë kohë në vitin 1423, Gjon Kastrioti u Skënderbeu ishte 38 vjeç. detyrua t’i dërgonte Sulltanit si Menjëherë pasi mbërriti në Krujë peng katër djemtë e tij. Gjergji Skënderbeu u kthye në fenë e të në atë kohë ishte 18 vjeç, parëve dhe shpalli luftën e shenjtë domethënë qe një djalë i rritur e kundër pushtuesve osmanë. kuptonte nga bota dhe nuk mund Skëndebeu u pagëzua më 25 të asimilohej plotësisht në oborrin dhjetor të vitit 1443, ditën e e Sulltanit. Krishtlindjeve. Të gjithë shqiptarëve që ishin kthyer në fenë muhamedane, Skënderbeu u bëri thirrje të pranonin fenë e të parëve (kristjane). Tradita popullore thotë se në atë kohë në Krujë kishte 365 kisha. Më 26 prill të vitit 1451 u bë ceremonia e kurorëzimit të Gjergj Kastriotit tridhjetë e nëntë vjeçar me Marina Andronikën njëzetetre- vjeçare. Kjo martesë u bë në manastirin e Ardenicës në kishën e Shën Triadhës dhe u celebrua Ky i fundit i detyroi djemtë e nga Igumeni Feliks. Andronika Gjon Kastriotit të kalonin në fenë ose Donika ishte e bija e Gjergj muhamedane. Madje u ndërroi Arianitit, princit të Vlorës dhe edhe emrat, Gjergjin e quajti Kaninës. Kjo martesë solli edhe Isqender-Bej që në shqip u kthye pajtimin e Skënderbeut me në Skënderbe. Ky ishte një emër Arianitasit, të cilët kishin marrë simbolik që iu dha Gjergjit në anën e Venedikut pas krizës së kujtim të Akeksandrit të Madh. vitit 1450. Martesa shkaktoi Skënderbeu kaloi gati 20 vjet si pakënaqësinë e katër djemve të peng në oborrin e sulltanit deri Arianitit si dhe të Hamza në vitin 1443 kur ai gjatë një Kastrotit. Ky i fundit ishte i biri ekspedite ushtarake kundër të i Reposhit, që ishte martuar me 107 grua turke. Më vonë Reposhi luftërave, në gusht të vitit është bërë murg me sa duket për 1452 e gjithë mbretëria iu të vuajtur gabimet ose se nuk kthye Ferdinandit. Ky i fundit ishte i aftë për t‘u bërë në shenjë mirënjohjeje i dha udhëheqës. Në vitin 1456 Skënderbeut jo vetëm tituj Skëndërbeu u bë me djalë, të cilit nderi, por edhe toka të shumta ia vuri emrin Gjon. Kjo lindje nuk në Italinë e Jugut për vete e u prit mirë nga Hamzai, që ishte për trashëgimtarët e tij. gjenerali më i mirë i ushtrisë së Gjithashtu Papa Kalisti III Skënderbeut. Ai duke qenë i (1455-1458) emëroi Gjergj bindur se nuk do të trashëgonte Kastriotin si kryekapedan të kurrë fronin shqiptar, dezertoi tek Selisë së Shenjtë. Ai e ka quantur turqit. “Trimi i Krishtit”, “Ushtari i Gjatë viteve 1457-1460 u Zotit” etj duke theksuar se shënuan njëra pas tjetrës meritat e Gjergj Kastriotit ishin gjashtë fitore të shkëlqyera të më të mëdha se të të gjithë Skëndebeut kundër ushtrive princave të krishterë. Pasardhësi pushtuese osmane. Pas kësaj i tij Papa Piu II (1464-1473) e Mehmet Pushtuesi kërkoi ka bekuar Skënderbeun, duke e armpushim trevjeçar, që u quajtur “Atlet të Krishtit”. Në një nënshkrua më 27 prill 1461. ceremoni të shkëlqyeshme u Në të Sulltani e njohu celebrua në Bazilikën e Shën Skënderbeun si Mbret të Pjetrit më 1459, Papa Piu II i Shqipërisë. Kjo paqe, e dhuroi me dorën e tij një deklaruar për herë të parë pas përkrenare dhe një shpatë. Pas 18 vjet lufte të pandërprerë, i gjithë atyre titujsh nderi e dha mundësinë shqiptarëve për lëvdatash, asgjë tjetër nuk ka të nisur jetën e përditshme. qenë më e shtrenjtë sesa Gjithashtu paqja i dha përkrenarja dhe shpata të ishin mundësinë Skënderbeut që t‘i bekuar nga vetë Papa. Gjithashtu përgjigjej thirrjes për ndihmë Papa i ka premtuar të organizonte të Ferdinandit I, mbretit të një Kryqëzatë kundër turqve, Napolit. Në vjeshtën e vitit duke vënë Skënderbeun si 1461, në krye të një ushtrie kryegjeneral të ushtrive të prej 5000 vetash, Skëndërbeu krishtera. Papa Piu II i ka lundroi drejt Brindizit. Pas premtuar se do të vinte vetë në 108 Shqipëri për ta kurorëzuar arritën dot turqit as me forcën e Skënderbeun si mbret të as me vrasës me pagesë, e bënë Shqipërisë, Maqedonisë dhe mushkonjat anofele të një kënete Rumelisë (emërtimi osman për afër Lezhës. Ndërsa bënte plane Trakën dhe Rumaninë). Të dyja për asgjësimin e katër fortesave fuqitë e krishtera, Venediku i turke të mbetura në tokën plotfuqishëm në det dhe Arbnia shqiptare, Skënderbeu 56 vjeçar (Shqipëria) e fuqishme në tokë, u sëmur nga malarja. Ai vdiq më kishin lidhur traktat paqeje me 17 janar 1468 në Lezhë. turqit osmanë. Mbas bisedimesh Skënderbeun e varrosën në të gjata, përfaqësuesi i Papës, Kishën Bizantine të Shën Kollit kryeepiskopi i Durrësit Pal në Lezhë. Engjëlli i bindi shqiptarët që të Bibliografia: merrnin pjesë në kryqëzatë. 1-Edvin E. Jacques, Shqiptarët, Kryqëzata filloi në nëntor të vitit Vëll.1, Kartë e pendë, Tiranë 1995, 1463, dhe në betejën e Ohrit më faqe 262-268. 14 gusht 1464 Skënderbeu e 2-Naum Kule, Rrëfimet e Ardenicës, botim i K.O.A.Sh-it, shpartalloi Sherenet Beun me Tiranë 1999, faqe 31. ushtritë e tij. Mbas kësaj fitoreje kryeepiskopi Pal Engjëlli u Gjergj Suli (1893-1947) ka shpërblye nga Papa duke e bërë lindur më 12 mars 1893 në kardinal. Ndërsa Skënderbeu u fshatin Lekël të Tepelenës. përgatit të shkonte në Durrës për Shkollën fillore e kreu në fshatin të pritur Papën dhe ushtarët e e lindjes, ndërsa arsimin e mesëm kryqëzatës. Mirëpo në udhëtim e e përfundoi në gjimnazin sipër Papa vdiq në Ankona më “Zosimea” të Janinës. Në vitin 15 gusht 1464 pak kohë përpara 1922 emigroi në Amerikë, ku se të hipte në anije. Bashkë me punoi për 12 vjet në Boston dhe Papën vdiq edhe kryqëzata, Filadelfia. Atë Gjergji ishte ndonëse e gjithë Evropa e veprimtar i shquar i Shoqërisë admironte Skënderbeun sepse me “Vatra” dhe kishte miqësi të emrin e tij, për 25 vjet me radhë, ngushtë me Imzot Theofanin. u frymëzua lëvizja antiosmane e Pasi kreu seminarin u dorëzua botës së krishterë. Për 25 vjet me klerik. Në vitin 1934 u kthye në radhë Skënderbeu doli fitimtar Shqipëri, për të mbajtur lidhjet mbi turqit. Por atë që nuk e midis Kishës Ortodokse 109 Autoqefale të Shqipërisë dhe asaj që u bë në 14 janar të vitit 1947 të diasporës. Gjithashtu shërbeu atë Gjergji u dënua me si klerik në fshatrat e zonës: pushkatim. Xhelatët e kuq u Lekël, Labovë, Tërbuq, habitën nga qëndrimi i atë Hundkuq, Kodër, Peshtan etj. Të Gjergjit, i cili e dorëzoi shpirtin gjithë e donin dhe e respektonin, te Perëndia duke bërë shenjën e sepse atë Gjergji ishte i pjekur kryqit. dhe i arsimuar. Bibliografia: 1-Llukan Stavro, At Gjergj Suli, Ngjallja, janar 1999, faqe 9.

Gjermanët. Duhet theksuar se tek asnjë popull barbar krishterimi nuk u fut me aq vështirësi sesa te gjermanët, sepse fiset gjermane ishin në armiqësi me njëri-tjetrin dhe kishin natyrë luftarake të pavarur. Të parët që kaluan në krishterim kanë qenë bavarezët, tek të cilët predikuan misionarët francezë Ruperti, Emiriani dhe Me kulturën që zotëronte dinte t’i Korbiniani. Në fillimet e shekullit fitonte zemrat e njerëzve. Ai fliste VII dy murgj irlandezë disa gjuhë të huaja si greqisht, Kolumbiani dhe Gali predikuan anglisht, frëngjisht e italisht. tek alemanët dhe helvetikët. Vendosja e regjimit komunist e Predikimi i tyre u çua më tej nga vuri në shënjestër edhe atë gjysma e dytë e shekullit VII prej Gjergjin, sepse kishte qenë në Shën Priminit dhe u përsos nga Amerikë dhe mbante Shën Bonifaci. korrespondencë me patriotët Bibliografia: shqiptarë të diasporës. Atë e 1-Teodor Papapavli, Historia e Krishterimit, (Dispensë), Tiranë arrestuan më 27 dhjetor të vitit 1994, faqe 20. 1946 me akuzën: “bashkëpunëtor i anglo-amerikanëve dhe Gjetsemani do të thotë mulli kundërshtar i regjimit”. Në gjyqin vaji. Gjetsemania gjendej në 110 këmbë të Malit të Ullinjve. 1909), Vasil Papakristu (1909- Gjithashtu ishte vendi i preferuar 1929), Thanas Ambrozi (1929- prej Krishtit për t’u lutur (Luka 1937), Panteileimon Kotoko 22, 39). (1937-1952), Damjan Kokoneshi (1952-1966), Aleksandër Gjirokastrës. Në vitin 1937, pas Kalpakidhi (1992-1998), dhënies së Tomusit të Kryeepiskopi Anastas, me autoqefalisë së Kishës Ortodokse cilësinë e mbikëqyrësit të të Shqipërisë, dy mitropolitë u Mitropolisë së Gjirokastrës bënë episkopata, kurse (1998-2006), Dhimitër Sinaiti 11 episkopata e tretë, ajo e nëntor 2006 e në vazhdim. Gjirokastrës u formua nga ndarja Mitropolia e Gjirokastrës para e Mitropolisë së Drinopolit. vitit 1967 kishte 120 enori dhe Mitropolitët e Drinopojës 50 manastire. (Gjirokastrës) kanë qenë: Theodhosi (432), Joaniqi (432), Jakovi (432-440), Anania (440- 445), Eftiki (449-451), Ipati (523-559), Ignati (559-568), Nikodhimi (568-590), Sosipatri (590-640), Kozmai (754-787), Vasili (822), Thomai (1229), Simeoni (1510-1526), Makari (1565), Jakovi (1587-1595), Mitropolia e Shenjtë e Neofiti (1604), Mateu (1614- Gjirokastrës përbëhet prej këtyre 1621), Kalisti (1630-1636), zëvendësive episkopale vendore: Gavrili (1637-1638), Sofjanoi Gjirokastra, Pogoni, Delvina, (1672-1700), Mitrofani (1752- Saranda, Himara dhe Përmeti. 1760), Dositheu (1760-1799), Kishat dhe institucionet fetare e Gavrili (1799-1827), Joakimi kësaj mitropolie sipas komunave (1828-1835), Pais Bizantini janë: (1835), Neofit Kekezi (1835- Në Gjirokastër: Kisha e 1841), Nikodhimos Ankris Gjirokastës, Mitropolia e (1841-1848), Pandelejmoni Gjirokastës, Kisha e “Fjetja e (1848-1867), Grigori (1867- Hyjlindëses” në Vrahogoranzi, 1899), Lukas Petridis (1899- Kisha e Taksiarkut Mihal, Kisha 111 e Shën Kozmait në Vrisera, Kisha Bibliografia: në Kakavijë, Qendra Kulturore. 1-Dhimitër Beduli, Dioqeza e Në Tepelenë: Kisha e “Profetit Gjirokastrës, Ngjallja, dhjetor Ilia” në Lekël, Kisha në 2006, faqe 9. Memaliaj, Kisha në Tepelenë. 2-Dhimitër Beduli, Dioqeza e Gjirokastrës, Ngjallja, janar 2007, Në Përmet: Kisha e Shën faqe 10. Parashqevisë, Kisha Shën Nikollës, Kisha e “Shën Marisë” Gjon Vladimiri (+1015) ka qenë në Leusë, Kisha e Ungjillëzimit i biri i Nemanit dhe nipi i mbretit në Këlcyrë. Bullgar Simeon i Ohrit (890- Në Delvinë: Kisha e 927), i cili mbretëronte në Ungjillëzimit. principatat e Zahumiljesë dhe Në Sarandë: Manastiri i Shën Presvala (të quajtura ndryshe Gjergjit në Cukë, Kisha e Shën Zeta). Pasi trashëgoi kurorën, ai Vasilit, Kisha e Ngjalljes së iu përkushtua me zell të dyfishtë Krishtit në Ksamil, Kisha e veprave përdëllyese. Shën Harallambit. Në Himarë: Kisha e “Gjithë Shenjtorëve”, Manastiri i “Shën Dhimitrit” në Qeparo, Kisha e Shën Spiridonit në Vuno. Klerikët e Mitropolisë së Gjirokastrës janë: atë Theodhori Nikolla, atë Ziso Karkashina, atë Thimio Kallama, atë Thodhori Papa, atë Jorgo Zaro, atë Athanas Qerimi, atë Romano Tralo, atë Kristo Çati, atë Kosta Dashi, atë Kristo Papa, atë Spiro Papa, atë Kozma Papasava, atë Panajot Petro, atë Vasil Qëndro, atë Grigor Qirjazati, atë Mihallaq Duke u djegur nga dëshira për të Vasili, atë Thimio Xhallo, atë bashkuar shtetasit e tij në Kishën Mihal Zingo, atë Stefan Jano, atë e Shenjtë, dërgoi nëpër të gjithë Dhionis Taçi, atë Kristofor Lani, mbretërinë predikues për të atë Nikolla Hajro etj. përhapur besimin e krishterë. Më 112 pas, ai themeloi manastire, kisha në oborrin e tij dhe pas një kurthi dhe institucione bamirëse. Me i preu kokën me shpatë. Shenjti gjithë dëshirën për të jetuar në mori kokën e vet midis dy duarve, paqe me mbretërit fqinj, gjatë i hipi kalit dhe u drejtua nga kohës së mbretërimit të tij, kisha. Kjo ka ndodhur më 22 maj Vladimirit iu desh të rezistonte të vitit 1015. para sulmeve të perandorit Arka ku ruheshin lipsanet e Joan bizantin Vasilit II dhe Carit Vladimirit është grabitur prej bullgar Samuel (976-1014). Kur çetave të mercenarëve, të cilët ky i fundit ndërmori një ofensivë luftonin kundër Qose pashës, kundër mbretërisë së Vladimirit, Serasqerit të Manastirit. Samueli i dërgoi një lajmëtar për Grabitësit, pasi hapën varrin e ta bindur të dorëzohet, por shenjtit morën stolitë prej sermi, Vladimiri refuzoi. Pasi u sepse koka e Joan Vladimirit tradhëtua nga një njeriu i tij, u ishte e derdhur në serm. Vite më kap rob dhe u arrestua. Në burg vonë besimtarët elbasanas i blenë ai kalonte kohën duke u lutur. Një lipsanet e shenjtit kundrejt ditë iu shfaq një engjëll për ta shumës prej 700 pjastrash. Arka qetësuar dhe e lajmëroi se së ku ruhen lipsanët është futur në shpejti do të ishte i lirë. Cari një varr prej guri, mbi të cilin janë Samuel kishte një vajzë të quajtur skalitur skena nga jeta e shenjtit. Kozara, e cila kishte për zakon Pas prishjes së kishave më 1967 të vizitonte burgjet. Kur u njoh arka me lipsanet e shenjtit u me Vladimirin, ky i fundit i hyri vendos në kishën e Shën Mërisë në zemër. Ajo ndërmjetësoi tek i në lagjen Kala. Sot lipsanet e ati duke i kërkuar të martohej me Shën Joan Vladimirit ruhen në Vladimirin. Cari pranoi dhe e la Kryepiskopatën e Hirëshme në të kthehet në atdheun e tij. Pak Tiranë. Në ditën e panairit kohë më vonë, car Samueli vdiq transferohen për në Manastirin e dhe djali i tij Radovan mori Shën Jonit për t’u falur pushtetin në dorë, por u vra nga besimtarët. kushëriri Joan Vladislavi. Ai Bibliografia: mori fronin e Bullgarisë dhe u 1-Shërbesa e Shejtë e Sh’Jon përpoq të gllabëronte edhe Vlladimirit, e përkthyeme dhe e mbretërinë e Vladimirit. Ai e ftoi botueme me bekim të Kryepiskopit Vladimirin për t’i bërë një vizitë të gjith Shqipnis, Krye-Hirsis Tij Emzot Dr. Vissarion-it, 113 Shtypshkronja Gutenberg, Tiranë 1934. 2-Johan Georg von Hahn, Studime H Shqiptare, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, Tiranë 2007, faqe Herodi ishte sundimtari i 122. Palestinës në vitin 47 para Krishtit dhe ishte aleat besnik i Gjunjëzimi është qëndrimi në romakëve. Në Dhiatën e Re shenjë shprestarie në gjunjë gjatë përmenden katër vetë me emrin kohës së lutjes, veprim që tregon Herod. 1-Herodi i Madh shquhej përulësi ndaj Perëndisë. Vetë për mizoritë e tij. Ai kishte katër Krishti lutej i gjunjëzuar. djem, dy prej të cilëve i vrau së Kryesisht gjunjëzimi bëhet gjatë bashku me të shoqen. 2-Herod Mbrëmësores së Pendikostisë, Agripa ka qenë nipi i Herodit të kur lexohen uratat në pritje të Madh. Ai ka lindur në vitin 10 Shpirtit të Shenjtë. Sipas pas Krishtit. Pas vrasjes së të atit kanoneve të kishës gjunjëzimi Aristovulit, e ëma Veronika, e çoi nuk lejohet që nga e Diela e në Romë ku zuri miqësi me Gaio Pashkës deri në të Dielën e Kaligulën, pasardhësin e Klaudit. Pendikostisë, gjithashtu edhe të Kaligula, kur hipi në fronin dielave. E diela është ditë perandorak në vitin 37 pas Ngjalljeje prandaj duhet të jemi Krishtit e emëroi tetrakis të në këmbë dhe jo të gjunjëzuar. Filipit dhe të Lisanit në Sirinë verilindore. Dy vjet më vonë e Gjykimi. Çasti i gjykimit do të caktuan në Galile dhe në Pere. jetë i tmerrshëm, sidomos për mëkatarët, sepse do t’u shfaqen Heroida ishte gruaja e Filipit. Ky të gjitha ligësitë përpara engjëjve i fundit qe vëllai i Herod Antipës. dhe njerëzve. Ky çast do të jetë i Vajza e Heroidës ishte Saloma. hareshëm për njerëzit e drejtë, të cilët do të zënë vend në të djathtë Hirotonia është misteri gjatë të të Atit. Askush nuk e di momentin cilit, si rezultat i vendosjes së e gjykimit të fundit, prandaj duarve të episkopit në kokën e duhet të jemi kurdoherë të personit që do të hirotoniset, gatshëm. transmetohet te ky i fundit hiri i Shpirtit të Shenjtë, duke i dhënë 114 kështu të drejtën për të kryer psallim “Gëzohu o Nuse e misteret e Shenjta, si edhe të panusëruar” dhe “Aliluja”. Në kujdeset për kishën dhe të vitin 626 Hyjlindësja kishte krishterët. Zoti kishte pas vetes shpëtuar qytetin prej sulmeve të shumë nxënës e pasues, si burra persëve dhe avarëve, prandaj ashtu edhe gra, por të drejtën e banorët e Kostandinopojës, u një pushteti të veçantë ua dha grumbulluan në kishën e Shën vetëm dymbëdhjetë apostujve. Të Marisë në Vllahernë, ku në shenjë zgjedhurit e Perëndisë u përhapën mirënjohjeje e shpresëtarie psalën në të gjitha kombet me qëllim që pa u ulur (Akathist) himnin të predikonin Ungjillin, të kryenin falenderues të Hyjlindëses që u misteret e Shenjta, të emëronin bë atë natë. “Përlufteshës drejtues kishtar në kishat që ata Gjenerale, këngët mundëse..”. Ky kishin themeluar. Hirotonisje himn, së bashku me disa tropare quhet ofiqi më i lartë dhe më i të tjera, si dhe gjithë përshëndetjet veçantë që Zoti u dha apostujve e Hyjlindëses që ishin bërë deri dhe më pas ata ia trasmetuan të më atë kohë u quajtën “Himni krishterëve të zgjedhur. Të Akathist” (sepse u psal në hirotonisurit quhen klerikë, sepse këmbë). Ky himn këndohet në të u zgjodhën për t’i shërbyer pesë të premtet e Kreshmëve të kishës. Gradat e priftërisë janë Mëdha. tre: e episkopit, b) e priftit, c) e dhjakonit. Hirotonisjen e priftit Himni Kerubik psalltet gjatë dhe të dhjakonit, e kryen vetëm Hyrjes së Madhe. Ky himn e ka një episkop, ndërsa në origjinën prej vegimit apokaliptik hirotonisjen e episkopit duhet të të Profetit Isaia (6, 3). marrin pjesë të paktën dy episkopë. Sipas traditës episkopi Hipoliti (170-235) ka lindur nuk martohet, ndërsa prifti dhe rreth vitit 170. Në vitin 212 u dhjakoni mund të martohen dorëzua klerik dhe shërbente në vetëm përpara misterit të Romë. Në vitin 235 gjatë hirotonisjes. përndjekjes së Maksim Thrakasit, Hipolitin e internojnë Himni Akathist quhet shërbesa në Sardenjë ku gjeti vdekjen. kushtuar Hyjlindëses. Përbëhet Kisha e perëndimit e kremton më nga 24 tropare ku në përfundim 13 gusht. Në vitin 236 lipsanet e 115 Hipolitit u sollën në Romë. njerëzimit, por ajo mund të ketë Shkrimet: Hipoliti ka qenë vetëm një subjekt të caktuar, siç poligraf. Shkrimet i shkroi është krishterimi në rastin tonë. greqisht dhe pjesa më e madhe e Misioni i kësaj historie është të tyre kanë humbur. Hipoliti na na tregojë për jetën, aktivitetin si informon rreth problemeve që dhe kontradiktat që ka hasur përballonte Kisha e Romës. krishterimi gjatë shekujve. Kjo histori, ka si qëllim të përshkruajë ecurinë e kishës së krishterë, që nga vitet apostolike, përndjekjet dhe persekutimet që hasi krishtërimi dhe mënyrën si u përballuan herezitë, të cilat çfaqeshin herë mbas here, duke shtrembëruar të vërtetën.

Hosana është fjalë hebraike që do të thotë: Shpëtona! Populli Gjithashtu në shkrimet e tij izraelit këtë shprehje, e cila ishte gjendet teksti më i vjetër i lutjes pjesë e Psallmit 118 e përdorte eukaristike, si dhe për misterin e gjatë festës së kasolleve. pagëzimit dhe atë të mirosjes. Ceremoninë e udhëhiqte gjithnjë prifti dhe turma e njerëzve herë Hisop ka kuptimin e një bime, pas here thërriste Hosana duke me anën e së cilës çifutët tundur degët e dafinave. Ndërsa spërkateshin në shenjë pastrimi, në rastin e hyrjes triumfale të Jisu për shembull: “Spërkatmë me Krishtit në Jerusalem turma e hisop dhe do të pastrohem”. popullit brohoriste: “Hosana birit të Davidit! I bekuar është ai që Historia është shkenca, e cila vjen në emrin e Zotit! Hosana në studion në mënyrë kritike dhe më të lartat!” (Mateu 21, 9). paraqet në mënyrë sistematike, zhvillimin e shoqërisë njerëzore Hyjlindëse. Në Sinodin III gjatë shekujve. Historia është Ekumenik të vitit 431 Shën tërësia e fakteve dhe ngjarjeve që Marisë iu dha titulli karakterizojnë jetën e gjithë “Hyjlindëse”, ndërsa në Sinodin 116 V Ekumenik të vitit 553 u quajt së Vogël. Gjatë të dielave themi: “Virgjëreshë e Shenjtë”. Në “Shpëtona o i biri i Perëndisë, që Liturgjinë Hyjnore psalim: - Ti u ngjalle së vdekurësh, ne që të meriton me të vërtetë, të të këndojmë aliluja”. Hyrtorja lumërojmë ty Hyjlindëse, ndryshon gjatë të kremteve. gjithmonë të lumurën dhe të përmbikulluarën dhe Mëmën e Hunët. Popullsia hune kishte Perëndisë tonë. mundur të njihej me krishterimin, prej misionarëve bizantinë gjatë lëvizjes së tyre drejt Danubit. Kryeepiskopi i Moravisë, Metodi, gjatë udhëtimit misionar u takua me shumë hunë. Sipas jetëshkrimit të Metodit, mbreti i hunëve kishte shprehur dëshirën ta takonte. Pati zëra që të mos shkonte sepse mbreti do ta torturone, por ndodhi e kundërta. Ai e priti me nderime Metodin, duke i thënë: “Atë i nderuar, kujtomë edhe mua në lutjet e tua”. Këto fakte tregojnë për një Më të nderuarën se keruvimet dhe konvertim shkallë-shkallë të më të lavdëruarën pa krahasim hunëve në krishterim gjatë dhjetë- se serafimet, që pa u cënuar linde vjeçarit të fundit të shekullit IX. fjalën Perëndi, me të vërtetë Êur hunët u mundën nga ushtritë Hyjlindësen, ty të madhërojmë. bizantine të Kostandinit VII Profirogjenitit (912-959), dy nga Hyjinspirimi është energjia e udhëheqësit e tyre, Bulish dhe Shpirtit të Shenjtë që drejtonte Gjula, në vitin 950 u pagëzuan shkruesit e Shkrimit të Shenjtë në Kostandinopojë. Kur u kthyen me qëllim që të shkruanin pa në atdhe morën me vete edhe gabime Apokalipsin Hyjnor. Episkopin Jerothe, i cili u dorëzua nga patriku i Hyrtorja është një himn i Kostandinopojës Theofilakti në shkurtër që psallet gjatë Hyrjes vitin 933-956 si Episkop i 117 Hungarisë. Vajza e Gjulës, Sarolta, u martua me princin Gjeza dhe në suitën e saj mori me vete shumë priftërinj. I Megjithëse Gjeza mbeti pagan ai nuk e pengoi gruan e tij të Ignati (70-107) ishte i dyti sipas përhapte krishterimin. radhës Episkop i Antiokisë rreth Pas vdekjes së Gjezës në vitin viteve 70. Ai quhej Hyjmbajtësi 997 në fron hipi Stefani (997- (Èåïöüñïò), sepse kur ishte 1038), i cili ndërmori hapin fëmijë Krishti e solli si shembull: vendimtar për konvertimin e “Jesui, pasi thirri një fëmijë të popullsisë hune në krishterim. Ai vogël pranë vetes, e vuri në mes vendosi ritin në gjuhën latine tyre dhe tha:- Nëse nuk ktheheni duke organizuar kishën e dhe të bëheni si fëmijët e vegjël, Hungarisë sipas modelit ju nuk do të hyni në Mbretërinë perëndimor. Të dërguarit e e Qiejve. Êushdo që pranon një Stefanit vajtën në Romë te papa fëmijë të vogël si ky në emërin Silvestri II (999-1003) dhe i tim, më pranon mua” (Matheu shpunë stemën mbretërore për ta 18, 2-5). bekuar. Papa në Krishtlindjet e vitit 1000 e shpërbleu Stefanin me titullin Mbret apostolik. Stefani krijoi dhjetë episkopata dhe shumë manastire, duke bashkuar në sundimin e tij të gjitha fiset hune, të cilat vite më vonë formuan popullin hungarez. Bibliografia: 1-Andrea Llukani, Kristjanizimi i hunëve, Ngjallja, maj 2001, faqe 4.

Ignati ishte nxënës ungjillor Joanit së bashku me Polikarpin, i cili u bë episkop i Smirnës. Ai 118 u dorëzua episkop i Antiokisë dhe përpara se të kalonin me det në udhëhoqi grigjën gjatë viteve 68- Neapoli. Nga Troasi, Ignati 70. Gjatë përndjekjeve të shkroi tre letrat e tij të fundit. Trajanit, atë e kapin dhe e Ndërsa temat e tyre janë ato të dërgojnë në Antioki. Prej andej njohurat, njëshmëria e Kishës dhe nëpërmjet liqenit të Selevkisë herezitë, e veçanta e rëndësisë së duke udhëtuar me anije arriti në tyre është se ato u drejtohen brigjet e Kilikisë, në vijim ndoqi kishave të cilat Ignati tashmë i rrugën tokësore nëpërmjet Azisë ka vizituar. (Filadelfia ndodhet në së Vogël dhe shkoi në qytetin e rrugën që çon nga Laodicea në Filadelfias ku pushoi pak. Më Smirnë). Sidoqoftë, letrat pas në Smirni dhe Troadha ku e pasqyrojnë çështjet e mësimeve shoqëronte dhjaku Vuros, e prej të rreme në detaje. Letra për aty në Neapoli që i përket filadelfianët tregon natyrën e Kavallës së sotme. Nga Neapoli gabimeve judaike të cilat janë nëpërmjet Maqedonisë kalon prekur më parë në letrën për udhën Egnatia ku mbërriti në magnezianët; ndërsa ajo për Iliri. Nga porti i Durrësit me linjë smirneasit shtrihet mbi detare vajti në Brindizi dhe që docetizmin. Dy miq të Ignatit, andej duke marshuar më këmbë dhiakonët Filo dhe Reus e shpunë në Romë ku u Agathopus, duket se janë martirizua rreth vitit 107. Kisha bashkuar me të në Troas pas një e shpalli shenjt dhe kujtimin e tij qëndrimi në Filadelfi. Ata sollën e festojmë më 20 dhjetor. të reja nga Kisha e atjeshme si Shkrimet: Ignati i Antiokisë dhe mbi faktin se elementët shkroi shtatë letra, katër prej të kundërshtues të atjeshëm i kishin cilave drejtuar Efesianëve, fyer dhe kishin sulmuar Magnezëve, Tralianëve dhe dëshmorin (kryet 6:3, 11). Për Romakëve. Këto letra Ignati i t’iu përgjigjur këtyre akuzave dhe shkroi në Smirni ndërsa e shpinin për të çjerrë maskën e gabimeve për në Romë. Tri letrat e tjera të kundërshtarëve të tij, Iganti drejtuar Filadelfias, Smirneut shkroi këtë letër. dhe Polikarpit të Smirnit i shkroi Bibliografia: në Troadhë. Pasi lanë Smirnën, 1-Edvin E. Jacques, Shqiptarët, Ignati dhe rojet e tij shkelën në vëllimi I, Kartë e Pendë, Tiranë Troas, ku bënë një ndalesë 1995, faqe 212. 119 2-Êùíóôáíôßíïõ Ã. Ìðüíç, 1967 është dorëzuar murg në ×ñéóôéáíéêÞ Ãñáììáôåßá, (Ïé manastirin e Shën Lukës në ëåãüìåíïé Áðïóôïëéêïß ÐáôÝñåò), Livadhja, ndërsa më 24 shtator ÁèÞíá 1977, óåë. 218-221. 1967 u dorëzua dhjak. Më 15 tetor 1967 në prift nga Ignat Trianti (1934- ) ka lindur Mitropoliti i Thivës dhe në 8 nëntor të vitit 1934 në Livadhjasë, Nikodhimi. Më pas fshatin Prodhromas të Thivës në shërbeu si meshtar në kishën një familje arvanitase. Siç pohon katedrale dhe si Epitrop edhe vetë ai, gjuhën e bukur Arkihierark i Thivës (1967- shqipe e ka mësuar nga nëna. 1972). Igumen i Manastirit të Studioi në shkollën kishtare shenjtë “Oshënar Lluka” të Patmiadha si dhe në fakultetin Livadhjasë (1968-1976) dhe teologjik të Universitetit të “Oshënar Serafimi” të Dhomvus Athinës. (1975-1996), predikues (1972- 1992) dhe at shpirtëror i Mitropolisë së Shenjtë (1992- 1996). Mitropoliti i Beratit Ignati ka shkruar: 1-Koleksionin me tre vëllime “Poezitë e kallogjerit” 2-”Përulësia sipas shkrimit të Shenjtë dhe Etërve të Kishës” 3-”Jerondi i Patmos, Jeromonaku Amfiloqios Makri”, me të cilin u nderua nga Akademia e Athinës. Më 24 qershor 1992 u zgjodh nga Sinodi i Shenjtë i Patriarkanës Ekumenike Mitropolit i Beratit, Vlorës dhe i Kaninës dhe më 27 Gjithashtu është diplomuar në korrik të vitit 1996 u dorëzua në Konservatorin e Pireut. Ka gradën episkopale në Katedralen shërbyer si predikues laik në e Shën Gjergjit në Fanar. Kryeepiskopatën e Shenjtë të Ceremonia e fronëzimit u Athinës. Ka punuar edhe si zhvillua në Berat në gusht 1998. mësues. Më 21 shtator të vitit

120 Bibliografia: muret e shtëpive dhe të kishave. 1-Xhovani Shyti, Abedin Kaja, Jam Kisha kurdoherë ka mësuar se arvanitas, nga nëna kam mësuar ikonat duhet vetëm të nderohen, gjuhën e bukur shqipe, Tema, 12- d.m.th. ndaj tyre të krishterët 13 mars 2006, faqe 12-13. duhet të tregojnë nderim të thellë, por jo të adhurohen, sepse Igumeni është një figurë tipike e adhurimi i takon vetëm monakizmit ortodoks. Ky është Perëndisë. Ky nderim i kushtohet një murg, cilësitë e veçanta personit që përfaqëson ikona dhe spirituale të tij, forca e logjikës jo imazhit dhe materialit nga i cili dhe e gjykimit si edhe mënçuria është bërë ikona. që e karakterizon, bëjnë që atë ta pranojnë të gjithë murgjit e tjerë Ikonograf është ai që pikturon si udhëheqësin e tyre. Igumeni i ikonat. Ikonografit nuk i lejohej parë dhe më i famshëm, ka qenë të ndryshonte përmbajtjen dhe Andoni i Egjiptit. rregullat që përcaktonin kanonet e shenjta dhe tradita e kishës. Ikonë vjen nga fjala greke Fytyrat e shenjtorëve që åéêïíßæù që do të thotë figuroj. paraqiten nëpër ikona shprehin Ikonat pikturohen mbi dërrasë asketizëm dhe përulësi. dhe më pas vendosen në Shenjtorët kanë qenë njerëz që ikonostas sipas një renditjeje të kreshmonin, luteshin dhe bënin caktuar. Arti bizantin i pikturimit jetë të pastër duke iu përkushtuar të ikonave i nënshtrohej Perëndisë. rreptësisht kanoneve të kishës. Ikona të lëvizshme quhen ato që Ikonografia është arti i paraqesin skena nga Bibla ose pikturimit të afreskeve dhe të portrete shenjtorësh dhe ikonave të lëvizshme. Origjina e pikturohen në dru qiparisi ose artit të ikonografisë është ndikuar pishe. Në vitet e persekutimeve nga portretet funerale, të cilat të kishës, ikonat ishin të pakta janë zbuluar në Fajum të Egjiptit. dhe mbaheshin në fshehtësi nëpër Këto portrete i përkasin epokës shtëpitë dhe katakombet e të romake (shek.I-III p.K.) dhe janë krishterëve, por në kohën e piktura mbi dërrasë, të cilat i Kostandinit të Madh, kur vendosnin në arkivolet e të krishterimi u shpall si fe e lirë, vdekurve. Tradita e vjetër na ikonat u shtuan dhe zbukuruan 121 thotë, se gjatë kohës që Jesu shpalli si idhujtari kultin e Krishti ngjitej drejt Golgotës, ikonave, duke ndaluar me dënime shprestarja Veronika i jep një të rënda faljen ndaj ikonave. shami për të fshirë djersët. Në Bibliografia: këtë “Shami të Shenjtë” ngeli 1-Georg Ostrogorski, Historia e imazhi i Jesuit dhe kjo u cilësua Perandorisë Bizantine, Dituria, si ikona e parë kristiane. Tiranë 1997, faqe 116. Gjithashtu sipas traditës 2-×ñßóôïõ Ã. Ãüôæç , Ï ìõóôéêüò êüóìïò ôùí âõæáíôéíþí åéêüíùí, Ungjillori Lluka ka bërë ikonën ÁðïóôïëéêÞ ÄéáêïíéÜ, ÁèçíÜ e Virgjëreshës Mari. 1995. Bibliografia: Óåë. 20. 1-Ark.Rest. At. Theologos, Ikona. 3-Ogyst Baji, Perandoria e Bizantit, Njohuri dhe shpjegim teologjik, Arbëri, Tiranë 1996, faqe 103. (Dispensë), faqe 1. Ikonastaset i kemi dy llojesh prej Ikonoklazëm. Në shekullin VII druri ose prej muri. Në ikonastas mungesa e kulturës të masave vendosen ikonat e shenjta sipas popullore, çoi deri në adhurimin një rregulli të caktuar. Ikonat e e ikonave dhe lipsaneve të ikonastasit i ndajmë në të mëdha shenjtorëve, duke hapur kështu dhe të vogla. Në vendosjen e shtegun e rilindjes të idhujtarisë. ikonave të mëdha ndiqet ky Adhurimi i ikonave dhe i rregull: gjithmonë në qendër të lipsaneve të shenjtorëve, u ikonastasit vihen ikona e Krishtit shfrytëzua nga judejtë dhe dhe e Shën Mërisë me Krishtin myslimanët për të akuzuar të ndër duar. Në krah tyre vendosen krishterët se u faleshin idhujve. Joan Pagëzori nga njera anë dhe Kjo ishte arsyeja, që disa Ikona e Shenjtit të Kishës nga ana perandorë të fillojnë një luftë të tjetër. Mbi dyert e veriut dhe të egër kundër ikonave dhe jugut vendosen Kryeëngjëjt lipsaneve e cila zgjati 100 vjet pa Mihail dhe Gabriel. Ikonat e ndërprerje. Kjo luftë që u zhvillua vogla që vendosen në pjesën e sidomos në Lindje morri emrin sipërme të ikonastasit janë me ikonoklazëm (thyerja e ikonave). tematikë nga të kremtet kryesore Perandori i parë ikonoklast ishte të Krishtit dhe Shën Mërisë. Në Leoni I Zauri (717-741). Në vitin qendër të ikonostasit vendoset 726, ai nxori një edikt, me të cilin kryqi mbi të cilin është pikturuar 122 Krishti i kryqëzuar. Zakonisht ku punoi me zell në çeljen e ikonostaset i lyenin me bojë ari. Seminarit për përgatitjen e kuadrove të K.O.A.Sh-it. Gjatë Ilia Ketri (1937- ) ka lindur më kohës së qëndrimit në Seminarin 14 korrik të vitit 1937 në Sault Teologjik ka qenë drejtor dhe St. Maria të Miçingamit. Më jepte lëndën e Dogmatikës. Imzot 1961 përfundoi studimet në Ilia ka qenë prift i martuar dhe kolegjin teologjik “Kryqi i pas fjetjes së bashkëshortes nderuar” në Boston dhe një vit Helena Sotiri, ai u dorëzua në më vonë u dorëzua prift nga gradën episkopale. Më shtatë maj Episkopi Marko Lipe, ku shërbeu 2002 Sinodi i Shenjtë i në Kishën Ortodokse Shqiptare Patriarkanës Ekumenike të të “Shën Trinisë” në South Kostandinopojës zgjodhi Boston Massacusets. Ndërsa në Protoprezviterin Ilia Ketri, vitet 1983-1989 Imzot Ilia Episkop të dioqezës së shërbeu si drejtor i aktivitetit Philiomilionit. Dorëzimi i tij në studentor në Shkollën Teologjike gradën episkopale u krye nga “Kryqi i Nderuar” të Bostonit. Mitropoliti i Filadelfias Melitoni, Mitropoliti i Dardaneleve Anthony dhe Mitropoliti i Sebastisë Demetrios. Ceremonia e fronëzimit u bë më 12 maj 2002 në Kishën Partiarkale të Shën Gjergjit. Episkopi i ri Ilia është caktuar në krye të dioqezës ortodokse të shqiptarëve të Kishës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, e cila është në varësinë e Patriarkanës Ekumenike të Konstandinopojës, me përgjegjësinë e drejtimit shpirtëror e pastoral të Në muajin dhjetor 1989 u emërua besimtarëve ortodoksë shqiptarë. meshtar në kishën e Shën Joanit Më datën 4 shtator 2003 vjen në Las Vegas. Imzot Ilia Ketri përsëri në Shqipëri me detyrën e në vitin 1992 erdhi në Shqipëri, Dekanit të Akademisë Teologjike. 123 Bibliografia: Domenikanëve. Kushdo që 1-Andrea Llukani, Përmes akuzohej për herezi ose vetëm shkrimeve, Tekno Paper, Tiranë sepse dyshohej të ishte heretik ose 2004, faqe 3-4. kishte lidhje me heretikët, burgosej, i nënshtrohej torturave Ilo Mosko në vitin 1932 ka më çnjerëzore dhe pavarësisht se drejtuar korin e kishës së Shën pranonte apo jo akuzat, digjej së Gjergjit në Korçë. Pjesëmarrës në gjalli, pasuria i konfiskohej këtë kor kishtar kanë qenë: ndërsa fëmijët dhe nipërit Vangjush Kondi, Loni Sofroni, përjashtoheshin nga trashëgimia Dhimitraq Trajçe, Foni Thano, dhe mbaheshin në survejim. Lisimak Kondi, Angjeli Mite, Kuptohet se bëheshin shumë Vangjo Grabocka, Leksi Thano, abuzime dhe shumë njerëz të Vasil Ballço, Andrea Thano, pafajshëm torturoheshin dhe Pandi Tates, Androkli Kostallari, digjeshin në turrën e druve vetëm Llambi Treska, Gaqo Grabocka, pse kishin pasuri të cilat i Pandi Theodhosi, Maqo Pani, lakmonin “Domini Canes” Ilkë Simo. Në vitet 1937-1938 Ilo (Zotërinjtë qenër) siç i quante Mosko ka drejtuar korin kishtar populli murgjit domenikanë. e Katedrales Burimi Jetëdhënës. Nga pjesëmarrësit mund të Indulgjencat qenë: Indulgjenca veçojmë: Maqo Frashëri, Anesti të përgjithshme kur shtrihen mbi Kristo, Mishel Cico, Kostaq të gjithë botën romano-katolike; Osmanlli etj. dhe indulgjenca të veçanta kur përfshijnë vetëm një dioqezë, një Inkuizicioni është krijuar në fund provincë, një qytet ose një enori të shekullit XII për të gjykuar etj. Një indulgjencë e heretikët duke marrë emrin përgjithshme ishte edhe “Gjykata kishtare për besimin”. indulgjenca jubilare, e shpikur Inkuizicioni arrititi të bëhet arma nga papa Bonifaci VIII, në vitin më e tmerrshme në duart e papëve 1300 me rastin e fillimit të për të mbajtur pushtetin. shekullit të ri dhe do t’u shitej të Inkuizicioni ushtrohej nga çdo gjithë atyre që do të vizitonin episkop në enorinë e vet, por duke kishat e Apostujve Pjetër dhe filluar nga viti 1233 papët ia Pavël në Romë. Mbi 200.000 besuan urdhërit të pelegrinë ne atë kohë vizituan 124 Romën dhe zbrazën xhepat në perëndimorët jo vetëm se kishin favor të Vatikanit. Indulgjencat vërshuar në Bullgari duke çuar jubilare do të jepeshin tani e tutje atje priftërinj dhe episkopë latinë në çdo 100 vjet, por papët por kishin devijuar edhe nga lakmitarë nisën t’i lëshojnë në çdo tradita dhe praktikat shekullore 50 vjet, mandej në çdo 30 vjet të kishës: se mbanin kreshmë të dhe në fund në çdo 25 vjet. shtunave, se hanin djathë, Njerëzit më mirë blinin qumësht, dhe vezë në javën e parë indulgjenca që të mos i të kreshmëve të mëdha; se i nënshtroheshin pendesës dhe detyronin priftërinjtë të jetojnë formave të tjera më të rënda për beqar; se u njohin vetëm larjen e mëkateve. Në fillim episkopëve të drejtën për të lyer indulgjencat u jepeshin vetëm të të pagëzuarit me miron e shenjtë; gjallëve, por papa Siksti IV, se kanë fallsifikuar doktrinën mbi shpiku më 1477 indulgjenca edhe Trininë e Shenjtë duke shtuar në për shpirtrat që vuajnë në Simbolin e Besimit tezën Purgator. Shitësit e tyre Filioque, në kundërshtim flagrant deklaronin se “kur tingëllojnë me simbolin Niqeo- paret e hedhura në kuti, shpëtojnë Kostandinopolitan, që kishin nga zjarri purifikues shpirtërat aprovuar vetë papët, me anë të për të cilat qenë taksur përfaqësuesve të tyre dhe i kishin indulgjencat”. konfirmuar. Pas skizmës dhe pas Bibliografia: dështimit të përpjekjeve, për 1-Kolo Xoxi, Martin Luteri dhe bashkimin e kishave ortodokse rilindasit tanë, Atla, Tiranë 1996, dhe katolike, inovacionet e faqe 4-14. papëve nuk njohën kufi. 2-Vjollca Dervishi, Martin Luther Bibliografia: reformatori, Kontribut për 1-Joan Mihalcesku, Historia edukimin, Tiranë 1997, faqe 37. Universale e kristianizmit, (përkthim nga rumanishtja prej Inovacion. Tendenca për të bërë Teodor Papapavlit), Dispensë, inovacione ka ekzistuar në Tiranë 1993, faqe 42. Perëndim qysh para Skizmës. Në vitin 886 Patriarku i Investitura është e drejta e Kostandinopojës Foti, në mbretit ose e perandorit në qarkoren drejtuar gjithë Perëndim, për t’i dhënë klerikëve Patrikëve të Lindjes, i akuzonte të lartë unazën dhe shkopin 125 episkopal (skeptrin), si simbole cënonte të drejtat që gëzonin prej të pushtetit shpirtëror. Në vitin kohësh. 1073 në fronin papal hipi murgu Bibliografia: Hildenbrant që mori emrin Papa 1-Zef Mirdita, Krishtënizimi ndër Grigori VII. Me nxitjen e shqiptarë, Drita, Zagreb 1998, faqe Hildenbrantit, Papa Nikolla II, 58. thirri një sinod në vitin 1095, në të cilin u vendos që në të ardhmen Ipapandia ose takimi. Ligji i zgjedhja e papëve të bëhej vetëm Moisiut parashikonte nëse nga konçili i kardinalëve, ndërsa fëmija i parëlindur ishte djalë, i sovranët të mos përziheshin në duhej kushtuar Perëndisë dhe këto punë. Ideja që e mundonte dyzetë ditë pas lindjes duhej që Hildenbrantin ishte krijimi i një të shkonte në tempull, ku e ëma perandorie universale mbi tokë, merrte uratën e pastrimit, duke kreu i së cilës do të ishte papa, si blatuar dy pëllumba ose turtuj përfaqësues i Perëndisë, ndërsa dhe fëmija i kushtohej Zotit. mbreti ose perandori të viheshin në urdhërat e papës. Ai ndaloi çdo kler të lartë, episkop, igumen etj, që të pranonte investiturën, nga mbretërit (d.m.th unazën dhe skeptrin, që ishin simbole të pushtetit shpirtëror). Kleriku që do të shkelte këtë rregull do të shkarkohej dhe mbreti do të ç’kishërohej. Me këtë masë shpresonte t’i jepte fund, përzjerjes së autoriteteve laike në punët e kishës dhe simonisë që praktikohej nga autoritetet laike, në dhënien e këtyre ofiqeve kishtare. Dekreti papal në lidhje Kështu vepruan Josifi dhe me investiturën, ngjalli Hyjlindësja. Në Jerusalem në atë pakënaqësi tek të gjithë sovranët kohë jetonte një njeri që quhej e Evropës Perëndimore, sepse u Simeon. Plaku i drejtë Simeon ishte nga Jerusalemi. Shpirti i

126 Shenjtë i kishte zbuluar atij, se latinët dhe keltët dhe njëkohësisht nuk do të vdiste pa e parë luftoi herezitë. Irineu ishte atë i Krishtin. Ky lajm i gëzuar e shquar e teolog i shkëlqyer, mbajti me shpresë dhe kurajo deri zotërues i retorikës, letërsisë e në moshë të thyer. Kështu 40-ditë filozofisë. Në saje të autoritetit pas lindjes së Krishtit, Shpirti i të tij ndërhynte paqësisht në Shenjtë informoi se ëndrra e tij problemet themelore u realizua. Simeoni i drejtë u nis mbarëkristiane. Kështu vërtetoi për të shkuar në tempull, i se ishte shumë më e keqe skizma mbushur me ngazëllim duke se sa kremtimi. U martirizua në pritur bekimin për të cilin e kishte vitin 202. Irineu ishte tepër denjësuar Perëndia. Pasi mori produktiv dhe i talentuar, ai foshnjën në krahë tha: “Tani, o kompozoi shumë, por sot ruhen Zot, lëre shërbëtorin tënd të vdesë vetëm pak vepra apologjetike, në paqe sipas fjalës sate, sepse ekleziologjike, didaktike e sytë i mi e panë shpëtimin tënd dogmatike. që e përgatite përpara gjithë popujve, dritën për të ndriçuar Irine Banushi (1906-1976) ka kombet”. lindur në Shkodër në vitin 1906. Mësimet e para i mori në qytetin Irineu i Lugdunës (140-202). e lindjes dhe më pas vajti në Mendohet se Irineu lindi aty rreth Seminarin “Bogosllava” të vitit 140 dhe shërbeu si prift në Cetinjës në Malin e Zi. vitin 177 në Lion të Francës. Gjatë persekutimit të atëhershëm, montanizmi, një herezi e re, bëri për vete mjaft të burgosur të painformuar, ndër këta edhe Irineun. Por shpejt Irineu u pendua dhe u kthye drejt krishterimit. Besimtarët e bënë kryebari pas ikjes së episkopit të tyre, Pothinit. Martirizimin e tij e përshkroi sipas të gjitha gjasave Irineu. Ai u mundua për përhapjen e krishterimit te grekët, 127 Studimet e larta teologjike i besimin te njerëzit. Lidhjet e vazhdoi në Beograd dhe i shumta me njerëzit dhe ndikimi i përfundoi në vitin 1938. madh që kishte në popull do të Menjëherë u kthye në atdhe ku bëheshin shkak që organet e filloi punë në Seminarin diktaturës ta transferonin Imzot “Apostull Pavli” dhe në Irineun në manastirin e gjimnazin e Tiranës duke dhënë Ardenicës. Tashmë i zhveshur lëndën e latinishtes. Në prillin e nga çdo detyrë kishtare punoi si vitit 1939 Ilia Banushi u bashkua llogaritar (1967). Episkop Irineu me qëndresën antifashiste. Më ishte engjëlli mbrojtës i pas e internuan në provincën e manastirit të Ardenicës, duke e Kolfioritos në Itali nga ku u kthye shpëtuar disa herë nga në vitin 1940. Në atë kohë shkatërrimi. Ai ua bënte të qartë Kryehirësia e Tij Kristofor Kisi, njerëzve rëndësinë që kishte i cili drejtonte Kishën Ortodokse manastiri në historinë dhe Autoqefale të Shqipërisë, duke kulturën e popullit shqiptar, sepse shmangur një përpjekje të pikërisht në atë vend kishte vënë italianëve për të emëruar një kurorën heroi ynë kombëtar episkop unit, i propozoi Ilia Gjergj Kastrioti. Vërtet furtuna Banushit, i cili shquhej për ateiste ia kishte zhveshur petkun përgatitje të lartë teologjike dhe episkopal Imzot Irineut, por nuk përkushtim ndaj atdheut. Kështu mundi t`i hiqte shpirtin e në shkurt të vitit 1942 Ilia u atdhetarizmit. dorëzua në gradën episkopale në Bibliografia: Manastirin e Shën Naumit që në 1-Kristofor Beduli, Episkop atë kohë ishte në administrimin e IrineBanushi, botim i K.O.A.Sh-it, Kishës Ortodokse Autoqefale të Tiranë 2000. Shqipërisë. Pas dorëzimit ai mori 2-Danish Bebeziqi, Si e njoha Peshkopin Irine, Vegim Drite, Nr.4 emrin Irine. Imzot Irineu do të qershor 1997, faqe 25. provonte egërsinë e diktaturës kumuniste duke u burgosur dy Isak Siriani (375-460) ka lindur herë në vitet 1945-1948 dhe rreth vitit 375 në Nievi të Sirisë. 1956-1960. Pasi kreu dënimin Studimet i kreu në Edhesa të atë e gjejmë në manastirin e Shën Sirisë. Në vitin 404 vajti në Vlashit ku me fjalët e ëmbla Romë. Me t’u kthyer u dorëzua shpërndante shpresën dhe ngjallte prift dhe filloi jetën asketike në 128 shkretëtirë. Vite më vonë e kryesoi Sinodin e Seviljes dhe më braktisi qelinë e tij, sepse u 633 atë të Toledos. Isidori i dorëzua episkop i Nievit. Në këtë Seviljes u mor seriozisht me post nuk qëndroi për shumë kohë, çështjet liturgjike. Ai fjeti në vitin sepse preferonte jetën asketike. 636 dhe kujtimi i tij kremtohet Isak Siriani vdiq rreth vitit 460. në Perëndim më 4 prill. Me Shkrimet: Isak Siriani ka shkruar Isidorin e Seviljes përfundon Fjalë Ásketike (Áóêçôéêïýò Literatura e Etërve Perëndimorë. Ëüãïõò), të cilat janë thesare të vërteta të ortodoksisë.

Isapostujt quhen të tillë sepse kisha i nderon në të njëjtën mënyrë siç nderon edhe apostujt. Isapostujt janë: Shën Fotini Samaritania, e cila kremtohet më 26 shkurt; Shën Magdalena Mirafore, që festohet më 22 Shkrimet: 1) Libri i Etimologjive korrik; Shën Konstandini dhe (Etymologiae) ose (Origines) në Elena, të cilët kremtohen më 21 20 libra. Bëhet fjalë për maj; Shën Thekla, e cila Enciklopedinë e famshme, e cila kremtohet më 24 shtator; përfshin tema teologjike, fetare Shenjtorët Kiril dhe Metod, të në përgjithësi, të natyrës cilët festohen më 11 maj dhe Shën shoqërore, si dhe çështje të jetës Kozmai i Etolisë, që kremtohet së përditshme. 2) Për burrat e më 24 gusht. shquar (De Viris Illustribus) ku flet për burrat e shquar spanjollë. Isidori i Sevilies (560-636) ka Bibliografia: qenë shkrimtari i fundit i 1-Jacques Le Goff, Qytetërimi i Perëndimit për periudhën e tretë Perëndimit Mesjetar, Toena, Tiranë të Literaturës së Etërve. Isidori 1998, faqe 490. ka lindur në vitin 560 në Karqidonë. Gjatë mesjetës librat Izrael ishte emri që Perëndia i e tij qenë të detyrueshme nëpër dha Jakobit, birit të Isakut shkolla. Rreth viteve 600 u bë (Gjeneza 32, 28-29). Pasardhësit episkop i Seviljes. Në vitin 619 e Jakobit u quajtën izraelitë. 129 derdhte kryqe dhe ua shpërndante të afërmve ose i linte nëpër kishat J e shkatërruara që t’i merrnin besimtarët ortodoksë, që i Jani Trebicka (1952- ) ka lindur frekuentonin fshehurazi. Në në Korçë më 30 shtator 1952 dhe kremtimin për herë të parë të Ujit rrjedh nga një familje thellësisht të Bekuar më 6 janar 1991 në besimtare, prej së cilës u edukua vendin ku më parë ndodhej Kisha që në vogëli me frikë Perëndie. e Shën Triadhës, Jani Trebicka Mbyllja e kishave e gjeti në ishte ndër organizatorët. Më pas moshën 15-vjeçare, por në rrethin u zgjodh llogaritar i kishës, por e tij festat fetare vazhdonin të dëshira e tij ishte të bëhej prift. kremtoheshin rregullisht. Kështu me ardhjen në Shqipëri të Fortlumturisë së Tij Kryeepiskopit Anastas si Eksark i Patriarkanës Ekumenike ishte dhjaku i parë që u hirotonis nga dora e tij më 28 korrik 1991 përjashta te shkallët e Mitropolisë. Ndërsa më 24 nëntor 1991 u dorëzua prift. Përkushtimi ndaj detyrës së shenjtë, aftësia e shpresëtaria e tij bënë që në shkurt të vitit 1993 ai të zgjidhet nga Këshilli i Përgjithshëm i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Epitrop i Përgjithshëm Arkiheratik i Kishës Ortodokse Autoqefale të I formuar me këtë traditë së Shqipërisë. Gjithashtu me bashku me shokë dhe miq ai formimin e Sinodit të Shenjtë të shkonte për pelegrinazh në vende Kishës Ortodokse Autoqefale të të shenjta si në Shën Konstandin Shqipërisë, Protopresviter Jani e Bradvicë, Shën Marenë e Trebicka u zgjodh Kryesekretar Dishnicë, ku i luteshin Zotit. i Përgjithshëm. Duke punuar si fonditor ai 130 Bibliografia: kundër mbretit të Napolit, por 1-Të ardhmen e Kishës sonë Huss u ngrit kundër këtyre Orthodhokse Autoqefale e shoh me masave antikristiane duke nxitur optimizëm, ngjallja, qershor 1994, popullin të djegë Bulat e Papës. faqe 9. Huss, i siguruar nga mbreti gjerman Sigismund (1310-1437), Jan Huss (1398-1415) ka lindur që ishte vëllai i mbretit më 1369 në fshatin Hussinec. Pas Vencesllav të Bohemisë, se nuk mbarimit të studimeve do të pësonte asgjë, u nis për në universitare në vitin 1398, e Sinodin e Konstancës më 1414. emëruan profesor në Fakultetin Papa Leonin XIII e priti mirë e Filozofisë dhe një vit më vonë, duke tërhequr anatemën, por e Rektor në Universitetin e Pragës. ndaloi të celebronte liturgjinë dhe të predikonte. Hussi nuk pranoi dhe episkopi i Konstancës urdhëroi arrestimin e tij. Kështu që Hussi përfundoi në burg. Hussi vazhdonte të thoshte, se ai nuk e ndjente vehten të ishte fajtor për asnjë devijim. Në seancën e datës 6 qershor 1415 Hussi u dënua si heretik, e zhveshën nga funksioni i priftit dhe nga të gjitha të drejtat qytetare dhe iu dorëzua autoriteteve civile, të cilat e dogjën në turrën e druve. Jan Huss ishte i pajisur, me një talent të veçantë oratorik. Për Java e madhe. Në secilën nga shkak të predikimeve të tij ditët e Javës së Madhe kisha jonë progresiste, mjaft episkopë iu kremton ngjarje të shënuara për ankuan arqiepiskopit, i cili e të gjithë krishterimin, të cilave u ndaloi të predikonte. Në maj të kushtohen edhe himnet e shenjta. vitit 1412 papa Joani XXIII Gjatë kësaj jave, përveç shpërndau një sërë indulgjencash kreshmimit dhe lutjeve, të dhe bëri thirrje për një kryqëzatë krishterët duhet të ndjekin edhe 131 shërbesat e shenjta, gjatë të cilave Në vitin 377 u dorëzua pa lexohen ungjijtë, si dhe mjaft dëshirën e tij presviter dhe profeci nga Dhiata e Vjetër. shërbeu në Antioki. Ai preferoi Himnet dhe psallmet e këtyre të bënte jetë asketike. Në vitin shërbesave janë nga më të 380 shkoi në Kostandinopojë për bukurat e himnografisë të mësuar pranë Grigor Teologut. ortodokse. Për shkak të problemeve kishtare më 382 shkoi në Romë. Jeronimi Java e Ndritshme. Që nga e udhëhoqi shpirtërisht një shoqëri Diela e Pashkës e deri në të dielën virgjëreshat fisnike, të cilat e Thomait lejohet të hamë dëgjonin me zell këshillat e tij. gjithçka, sepse çdo ditë e kësaj Prej tyre mund të përmendim jave konsiderohet të jetë ditë Aselën, Markelën, Pavlën, pashke prandaj quhet edhe “Java Eustikian etj. Në këtë kohë duke e Ndritshme”. Kjo duket qartë parë aftësitë e tij, Papa Damasi edhe në sinaksarin e çdo dite ku e caktoi të përkthente Shkrimin përveç shenjtorit thuhet edhe e Shenjtë në gjuhën latine. vargu: “Sot, në të Dielën e Pashkës”.

Jeronimi (331-420) ka lindur në vitin 331, në Stridon të Dalmacisë nga prindër të krishterë. Studimet për retorikë, filologji dhe filozofi greke dhe latine i kreu në Romë. Në vitin 356 u pagëzua nga papa Liberi (352-361). Vite më vonë filloi të merrej me studime teologjike. Në vitin 373 udhëtoi duke kaluar nga Greqia dhe Azia e Vogël për në Antioki të Sirisë ku mësoi interpretimin e shkrimit. Pasi u Në vitin 384, priftërinjtë e Romës shërua nga një sëmundje e rëndë e akuzojnë duke shpifur për të. mësoi hebraishten, ndërsa Kështu Jeronimi la Romën dhe u paralelisht punonte për të jetuar. vendos në Betlehem të Palestinës 132 ku krijoi dy manastire. Kostandina. Janaqi vitet e Manastirin e burrave e drejtonte fëmijërisë i kaloi në vendlindje. vetë, ndërsa atë të grave ia besoi Në moshën e rinisë vajti tek i ati patricias romake Paolës. në Stamboll për të ndjekur Jeronimi fjeti më 30 shtator të studimet e larta në Shkollën vitit 420, në moshën 90-vjeçare. Teologjike të Halkit, të cilat i Shkrimet: a) Përkthimet. 1) Itala, përfundoi në vitin 1907. Tema me i cili është përkthimi i Shkrimit të cilën mbrojti diplomën ishte: të Shenjtë në gjuhën latine. “Hirotonia dhe zgjedhja kanonike Përkthimi i tij do të bëhej më vonë e Fotit”. Pas përfundimit të versioni zyrtar i Kishës Latine. studimeve përqafon jetën 2) Nga hebraishtja ka përkthyer monakale dhe ushtrohet në Skitin Vulgatën, të cilën e shkroi në e Shën Anës duke marrë emrin Betlehem, ndërmjet viteve 391- Jerothe. 404. 3) Nga Origjeni ka përkthyer 14 biseda mbi Jeremian dhe 14 biseda mbi Ezekelin. Këto i ka shkruar në Betlehem në vitin 381. Ka përkthyer 39 biseda mbi Llukën, 2 për Kantikun e Kantikëve dhe 8 biseda për Isaian. Këto i shkroi në Romë ndërmjet viteve 385- 387. Bibliografia: 1-Moikom Zeqo, Mes laokontit dhe Krishtit, Onufri II, Medaur, Tiranë 2000, faqe 189. 2-Áãßïõ Ãåñþíéìïõ, Ðåñß ÐáñèåíéÜò, (åðéóôïëÞ 22 ðñïò Åõóôï÷ßáí), ìåôÜöñáóçò ï Í é êïðüëåùò ÌåëÝôéïò, ÐñÝâåæá Vite më vonë e gjejmë 1994. Kryefamulltar në Kalqedoni të Stambollit. Duke ngjitur njëra Jerotheu (+1956) ka lindur në pas tjetrës shkallët e hierarkisë fshatin Çarshovë të Përmetit. I ati kishtare arriti që më 12 janar të quhej Andon Jaho dhe e ëma vitit 1914 të hirotoniset Episkop 133 i Melitopojës. Dorëzimi i tij u bë 1956. Ceremonia e përmortshme nga vetë Patriku Ekumenik. Pas u zhvillua më 2 shkurt në Kongresit të Beratit, Patriarkana katedralen e Shën Dhimitrit në Ekumenike vendosi të dërgonte Selanik. Fjalën e rastit e mbajti Mitropolitin e Melitopojës, teologu me origjinë nga Përmeti Jerotheun si eksark patriarkal, i Vasil Joanidhi. Ky i fundit ishte cili mbërriti në Korçë më 27 diplomuar në Shkollën nëntor 1922. Hirësia e Tij Patriarkale të Halkit në vitin Jerotheu i dërgoi Patriarkanës 1917. Në vijim ka qenë profesor Ekumenike raportin përkatës më në fakutetin teologjik të 8 dhjetor 1922 duke i kërkuar që Selanikut. Lipsanet e Imzot të dërgonte në Shqipëri Jerotheut janë në Skitin e Shën Mitropolitin e Sinadonit Anës në Malin Athos. Kristofor Kisin. Me ardhjen e Bibliografia: këtij të fundit, më 4 dhjetor 1923 1-Dhimitër Beduli, Teologë me Jerotheu dhe Kristofori dorëzuan origjinë shqiptare që janë në gradën episkopale Theofan diplomuar në Institutin Teologjik Nolin në Kishën e Shën Gjergjit të Halkit, Ngjallja, tetor 1996, faqe 10. në Korçë. Imzot Jerotheu u 2-Ilia Spiro Vasili, Si e gjeta zgjodh Mitropolit i Beratit. Me Episkopin Jerotheos, Ngjallja, interesimin e Imzot Jerotheut u gusht 1996, faqe 9. botua Revista “Zëri i 3-Ilia Spiro Vasili, Jeta dhe Orthodhoksisë”. Kjo revistë u veprimtaria e dhespotit Jerotheos, botua në qytetin e Korçës Ngjallja, maj 2003, faqe 9,10. ndërmjet viteve 1924-1925. Kjo 4- Kristofor Beduli, Revista Zëri i ishte edhe revista e parë e Kishës Orthodhoksisë, Ngjallja, qershor Orthodhokse. Vite më vonë pas 2002, faqe 4. problemeve të krijuara në vitin 1929 Imzot Jerotheu vendosi që Jeruzalemi ka qenë kryeqyteti i të largohej nga Shqipëria. Ai u Palestinës. Në gjuhën aramaishte vendos në Skitin e Shën Anës në përbëhet nga dy fjalë Jerush dhe Shën Elefteri Vuleftira në Malin Shalem që e ka kuptimin vendi i Athos. Për 27 vjet rresht ka qenë paqes. Asirianët e quanin i vetmi episkop në Malin e Urusalimu, ndërsa grekët dhe Shenjtë. Imzot Jerotheu fjeti romakët Hierusolyma. Mbreti përgjithmonë më 1 shkurt të vitit 134 David pasi pushtoi jebusenjtë e e Varrit të Shenjtë dhe Kishën e bëri kryeqytet. Lindjes së Krishtit në Betlehem. Patriku mban titullin: I Jeruzalemit. Patriarkana e Fortlumturi Patrik i Qytetit të Jeruzalemit ka rreth 50,000 Shenjtë Jeruzalem dhe i gjithë besimtarë. Me kanonin 7 të Palestinës, Sirisë, Arabisë, Sinodit I Ekumenik episkopi i Perës së Jordanit, Kanës së Jeruzalemit u ngjit në rang Galilesë. Patrikët e Jeruzalemit Mitropoliti: “Peshkopi i deri në shekullin e shtatë kanë Jeruzalemit vazhdon të ketë qenë: Jakovi, vëllai i Zotit (62), autoritet mbi këtë juridiksion”. Simeoni i Kleopës (106-107), Sinodi përbëhet nga 12 episkopë Justi (111), Filipi (111-134), dhe 3 arkimandritë. Mitropolitë Marku (134), Gaji (185), Narçizi kryesore janë ato të Ptolemaidas, (185-213), Aleksandri (213- Nazaretit, Çezaresë, Petras, 251), Mazavani (251-260), Skithopolit, Tavorit, Ierapolit, Imeneos (260-298), Zambdas Gazës, Jopit, etj. Jeta e kësaj (298-300), Ermi (300-314), patriarkane ka qenë e vështirë. Makari I (314-333), Maksimi Baza e ortodoksisë ka qenë (333-348), Kirili I (350-386), fondacioni Vëllazëria e Varrit të Joani II (386-471), Pravlio (417- Shenjtë, i cili përbëhet nga 80 422), Juvenali (422-258), murgj. Ky fondacion ka lindur Anastasi I (458-478), Martiri nga nevoja e mbrojtjes së vendeve (478-494), Ilia I (494-516), Joani të shenjta dhe për sigurimin e III (516-524), Pjetri I (524-552), peligrinazheve kristiane. Eftiki (552-564), Makari II (564- Fondacioni udhëheq 575), Joani IV (575-594), Amos veprimtarinë e Patriarkanës së (594-601), Isaku (601-609), Jeruzalemit. Patriarku zgjidhet Zaharia (609-632), Modesti nga gjiri i murgjve të fondacionit. (632-634), Sofroni I (634-638), Fondacioni administron 12 Anastasi II (706). manastire në Jeruzalem dhe 18 Bibliografia: në provinca, midis të cilëve 1-Ôá Äßðôõ÷á ôçò ÅêêëçóéÜò ôçò Manastiri i Shën Kostandinit ÅëëÜäïò 2000, åêäüóåéò dhe Elenës që ndodhet pranë ÁðïóôïëéêÞò ÄéáêïíéÜò, ÁèÞíá Varrit të Shenjtë. Kur themi 2000 óåë. 1187-1198. vende të shenjta kuptojmë Kishën 135 Jezuitët. Themeluesi i këtij përkthimin e të 70-ve e gjejmë me urdhëri ka qenë Ignaci i Lojolës, emrin Jeshua që do të thotë: një fisnik spanjoll që kishte “Perëndia është Shpëtimtar”. përqafuar karrierën ushtarake. Rrethprerja e Krishtit u bë tetë Në moshën 32-vjeçare atij iu dha ditë pas lindjes. Në kohët e mundësia të studionte filozofinë hershme familjet kishin shumë në Spanjë, në Universitetin e fëmijë dhe jo të gjithë prej tyre Salamankës, ndërsa teologjinë në jetonin, sepse kushtet e lindjes Paris, ku u lidh me gjashtë shokë ishin të këqija dhe sëmundjet të tjerë, me angazhimin që të bënin kërdinë. Megjithatë nëse respektojë kërkesat e jetës fëmija rezistonte deri në ditën e monakale dhe veç kësaj, të tetë, atëhere sipas marrëveshjes luftonin kundër heretikëve dhe t’i që kishte bërë Abrahami me nënshtroheshin pa kushte Perëndinë, duhej që të rrethpritej. urdhërave të papës. Kjo ishte Pikërisht gjatë ritualit të bërthama e urdhërit të cilët më rrethprerjes fëmijës i vihej emri. pas Ignaci e pagëzoi me emrin Jisui e mori emrin prej qiellit kur “Societas Jisu” (Shoqata e engjëlli njoftoi Josifin (Mateu Jisuit), e cila u njoh zyrtarisht nga 1,21). “Ajo do të lindë djalë dhe Papa në vitin 1540. Organizimi i ti do t’i vësh emrin Jezu, sepse urdhërit të jezuitëve bazohet në ai do të shpëtojë popullin e tij parimin e autonomisë. Gjenerali nga mëkatet”. Emri Jisu në kohët i urdhërit jezuit, zgjidhet për tërë e mëparshme ishte përdorur te jetën dhe e ka rezidencën në fëmijët, por më vonë për nderim Romë. Ai quhet Papa i Zi dhe të Zotit Krisht nuk u përdor më. është udhëheqës absolut, ku të gjithë i nënshtrohen atij në Joan Pagëzori ishte gjashtë muaj mënyrë të verbër. më i madh se Jisui. Joani u shfaq, Bibliografia: kur Judea ishte nën udhëheqjen e 1-Zef Mirdita, Krishtënizimi ndër Pilatit dhe sundimtar (Tetraqis) i shqiptarë, Drita, Zagreb 1998, faqe Galilesë ishte Herod Antipa. Në 293-295. kohën e Çezarit Tiver, siç na e thotë edhe Ungjilli: - “Tani në Jisu është emri që iu vu Mesias vitin e 15-të të mbretërimit të në ditën e tetë pas lindjes, kur iu Tiberit Çezar” (Luka 3, 1). Por, bë rrethprerja, prandaj në siç e dimë Tiberi erdhi në fron 136 rreth viteve 767 nga themelimi i bashku me vëllanë e tij Jakovin, Romës. Duke hequr nga kjo po ndihmonte të atin e tij kur u shifër datën e themelimit të thirr nga Zoti për ta ndjekur pas Romës, vitin 753 kemi (767- dhe për t‘u bërë peshkatarë 753=14). njerëzish. Ai ishte në Kana të Galilesë, kur Krishti e bëri ujin verë. Joani ishte një nga tre nxënësit që Zoti mori me vete në malin Tabor, kur u shpërfytyrua. Gjatë Darkës Mistike ishte ai që pushoi në gjirin e Jesuit.

Kësaj shifre i shtojmë edhe 15 vjetët e qeverisjes së Tiberit dhe na del viti 29 pas Krishtit si viti i fillimit të aktivitetit publik të Joanit. Bibliografia: 1-Ð. Â. ÐÜó÷ïõ, ¢ãéïé ïé ößëïé ôïõ Joani ishte nga natyra i qetë dhe Èåïý, åêäüóåéò Áñìüò, ÁèÞíá, i rreptë, prandaj Krishti e quante óåë. 86-88. Voangjelos (ÂïÜããåëïò), që do të thotë biri i bubullimës. Kur u Joan Teologu ishte nga Betsaida kryqëzua Zoti, Joani dhe e Galilesë. I biri i Zebedeut dhe i Hyjlindësja qenë të vetmit që Salomës, e cila ishte bijë e Josifit, qëndruan pranë Kryqit. Ai ishte burrit të Hyjlindëses. Josifi nga ndër të parët që vrapoi drej varrit martesa e parë ka pasur katër të Jesuit. Joani e mori lajmin e djem dhe tri vajza. Joani, së Ngjalljes dhe e pa atë në Galile 137 së bashku me apostujt e tjerë. Pas jetës duke pasur një vdekje zbritjes së Shpirtit të Shenjtë, në natyrale. ditën e Pendikostisë, Joani ka Bibliografia: predikuar ungjillin në Jerusalem, 1-Âßïé Áãßùí, Ï ¢ãéïò ÉùÜííçò ï Samari dhe në qytetin e Efesit. Èåïëüãïò, åêäüóåéò Ï Áðüóôïëïò Efesianët kishin një devocion të ÂáñíÜâáò, ÁèçíÜ. madh për perëndeshën Artemisa 2-Jovan Joco, Të dhëna mbi mbretin e Shenjtorëve dhe disa dhe në mënyrë periodike shenjtorë, Korçë, faqe 28-29 kremtonin festa për nder të saj. Gjatë njërës prej këtyre festave Joan Gojarti (344-407) ka Joani u ngjit në kodrën ku ishte lindur në vitin 344 në Antioki. statuja e madhe e Artemisës. Kur Babai i tij quhej Sekundo, ndërsa e panë paganët, të tërbuar nga e ëma Anthusa. Sekundo ishte zemërimi filluan t‘i gjuanin me gjeneral dhe vdiq herët. Për gurë për ta vrarë, por asnjë nga edukimin e Joanit u kujdes e ëma. gurët nuk e preku shenjtin. Të gjithë ranë mbi statujë duke u bërë copë e thërrime. Fama e Joanit erdhi deri në vesh të perandorit Domician, i cili dërgoi njerëz që t‘ia sillnin. Perandori vendosi ta internojë në ishullin e Patmos, duke menduar se kështu do ta ulte influencën e shenjtit te njerëzit. Gjatë udhëtimit për në ishull, Joani së bashku me nxënësin e tij Prohorin predikuan ungjillin duke kthyer në besën e Krishtit shumë paganë. Në Patmos rreth viteve 80 ka shkruar ungjillin që mban emrin Në vitin 365 Joani u regjistrua e tij, ndërsa në vitin 95 ka shkruar në shkollën idhujtare të Livanit. Zbulesën. Kur në pushtet erdhi Ky i fundit mendonte ta linte si Trajani, Joani u lirua nga trashëgimtarin e tij, por Joani e internimi dhe shkoi përsëri në braktisi atë dhe studioi teologji. Efes, ku kaloi vitet e fundit të Në vitin 370 Joani u pagëzua nga 138 Meleti i Antiokisë. Joani asketoi Ñùìáßïõò), 32 fjalime të për tre vjet dhe në vitin 380 u shkruara në Antioki në vitin 391. kthye në Antioki. Më 381 u Shenjti ka shkruar shumë vepra dorëzua dhjak nga Meleti i dhe ka kompozuar shumë vargje Antiokisë dhe më 386 u bë prift. të Liturgjisë që mban emrin e tij. Pas vdekjes së Nektarit, më 15 Bibliografia: dhjetor të vitit 397, Joani u 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, fronëzua Kryeepiskop i ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò Kostandinopojës. Joan Gojarti Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 123- udhëhoqi grigjën gjatë viteve 130. 2-Jovan Joco, Të dhëna mbi 398-404. Pas një konflikti që pati mbretin e Shenjtorëve dhe disa me perandoreshën Evdhoksi, shenjtorë, Korçë, faqe 54-55. Joanin e internojnë. Joani vdiq në internim në vitin 407. Kujtimin Joan Kukuzeli (+1200) ishte nga e tij e kremtojmë më 13 nëntor. Durrësi dhe ka jetuar në shek. Shkrimet: 1) Për Gjenezën ( Åßò XII. Biografët nuk na japin ôçí ÃÝíåóéí), e përbërë nga nëntë hollësira rreth jetës së tij në fjalime të shkruara në vitin 386. Durrës. 2) Përshkrime të psallmeve (ÅîçãÞóåéò åßò ôïõò Øáëìïýò), të shkruara rreth viteve 395. 3) Për Isaian (Åßò ô ï í Çóáßáí), përbëhet nga gjashtë biseda. 4) Rreth Davidit dhe Saulit (Ðåñß Äáâßä êáé Óáïýë), që përbëhet nga tri fjalime. 5) Rreth Matheut (Åßò ôïí Ìáôèáßïí), 90 fjalime të cilat u shkruan në Antioki në vitin 390. 6) Rreth Joanit ( Åßò ôïí ÉùÜííçí), 88 fjalime të cilat u shkruan në vitin 391.7) Rreth Veprave të Apostujve ( Åßò ôÜò ÐñÜîåéò ô ù í Áðïóôüëùí), 55 fjalime të shkruara në Theksojnë vetëm se kishte mbetur Kostandinopojë në vitin 400. 8) jetim nga i ati dhe me edukimin Rreth Romakëve (Åßò ðñüò e tij u mor e ëma. Joani ishte i 139 zgjuar e i urtë, por mbi të gjitha lajmëroi të parin e manastirit. kishte zë të jashtëzakonshëm dhe Kukuzeli kur u thirr prej igumenit vesh muzike të mprehtë. Ky nuk e fshehu se kush ishte. Me talent i tij mendohet se u bë shkak ndërmjetësimin e igumenit ai u të dërgohet në Kostandinopojë lejua të qëndronte në “Lavrën e për t’u pajisur me kulturë Madhe” ku ju dha një qeli. Në muzikore. atë qeli të thjeshtë ai kreu gjithë Shkollat e Kostandinopojës qenë atë punë të madhe për sa i përket të dëgjuara dhe profesorët ishin artit të muzikës bizantine gjersa njerëz të famshëm. Jan Kukuzeli, vdiq në moshë të kaluar. pas mbarimit të studimeve, u bë Joan Kukuzeli shpiku një sistem figurë e shquar artistike dhe të ri të muzikës bizantine, i cili tërhoqi vëmendjen e perandorit. quhet “Kukuzelian”. Përparësia Kështu shumë shpejt ai mori e këtij sistemi ishte se Kukuzeli titullin e domestikut dhe u emërua e pasuroi me shumë shenja të drejtues i ceremonive festive të reja, të cilat shprehnin më mirë pallatit. Nuk dihet se sa kohë karakterin melodik të himneve qëndroi Kukuzeli në këtë detyrë, dhe tropareve bizantine. sepse më vonë atë e gjejmë në Gjithashtu Kukuzeli ka krijuar Athos. Një mëngjes të bukur ai “sistemin e rrathëve muzikorë”, zbriti nga një anije dhe u paraqit me anën e së cilit u stabilizua në manastirin e “Lavrës së raporti që ekziston ndërmjet katër Madhe”. Takoi igumenin dhe tingujve kryesorë të muzikës kërkoi që të pranohej murg bizantine. Joani ka kompozuar rishtar. Kërkesa iu pranua dhe si shumë himne bizantine, poliele, detyrë prove iu caktua të kulloste qeruvikë etj, duke vënë në cjeptë e manastirit. Një ditë, përdorim ison e këngës paqadike. ndërsa kulloste cjeptë e Nga librat që u shkruan prej manastirit, ai ja nisi këngës. Kukuzelit mund të veçojmë: Këndoi me aq pasion e dashuri 1-”Libër që me dëshirën e sikur dëshironte që muzika e tij Perëndisë së shenjtë përmban tërë ta shpërblente për të gjithë kohën shërbesat e Kishës, i ndërtuar e heshtjes. Mirëpo ky akt u bë prej mjeshtrit Jan Kukuzeli”. shkak për zbulimin e tij. Një asket 2-”Arti i të kënduarit dhe shenjat që e kishte dëgjuar, shtangu nga e këngës bashkë me himrominë bukuria e të kënduarit dhe 140 dhe kompozimin, bërë prej vend bregdetar ose nga një ishull. Mjeshtrit Jan Kukuzeli”. Nga ana kronologjike jeta e tij 3-”Tropare për Hyjlindësen”, që caktohet nga viti 525-600. përmban poezi të shkruara nga Familja e tij me siguri duhet të Manuil Rambatia dhe ishte e pasur, sepse i lejoi të kompozuar prej Jan Kukuzelit. vazhdonte shkollimin në një 4-”Kondaqe për gjithë vitin”, shkollë të lartë. Në moshën 16- këtë libër e ka shkruar Mihal vjeçare Joani asketoi në Ananeoti dhe e ka ndrequr Jan shkretëtirën e Sinait. Ai kishte Kukuzeli. shumë dituri dhe për këtë mori Dorëshkrimet voluminoze me emrin skolastik. Joani u drejtua muzikë bizantine të Kukuzelit për ngritjen e tij shpirtërore tek gjenden nëpër bibliotekat e Malit Ava Martini. Pas vdekjes së të Shenjtë duke e renditur atë ndër jerondit u tërhoq në një shpellë radhët e njerëzve të shquar. asketike për 40-vjet. Jeta e Bibliografia: shkretëtirës ia ngriti në një 1-Mihal Ekonomi, Jan Kukuzeli, shkallë shumë të lartë Vegim Drite, Nr 4, qershor 1997, ineligjencën dhe mençurinë. Për faqe 18-20. të gjithë murgjit u bë mësuesi i 2-Dhimitër Beduli, Jan Kukuzeli shkretëtirës që shuante çdo etje nga Durrësi, Ngjallja, nëntor 1992, shpirtërore. Joani fjeti më 30 faqe 15. 3-Marisa & Petrika Trako, Joan mars të vitit 600 në moshën 75- Kukuzeli – Mjeshtër i madh i vjeçare. Kisha jonë e vendosi në artit muzikor, Tema, 2 gusht grupin e oshënarëve dhe e 2007, faqe 12. përkujton më 30 mars dhe të dielën e katërt të Kreshmëve të Joani i Shkallës (525-600). Të Mëdha. Shkrimet: Shkalla e dhënat biografike që na kanë Parajsës (Êëßìáî ôïõ mbërritur për oshënar Joanin, Ðáñáäåßóïõ), e cila përbëhet prej shkrimtarin e Shkallës, për fat të 30 kapitujsh. Ky është një libër keq janë të pakta. Biografia e me përmbajtje të thellë shkurtër që na la Daniel Refina shpirtërore dhe asketike. Në kap. është më tepër një fjalë solemne 1-23 bën fjalë për ato gjëra, të se sa një tekst biografik. Atdheu cilave murgjit duhet t’u i tij është i panjohur. Disa thonë shmangen, ndërsa në kap. 24-30 se prejardhja e tij është nga një

141 flet për virtytet që duhet të kenë sepse mbrojti kultin e ikonave. murgjit. Në Sinodin VII Ekumenik të Bibliografia: Kalqedonisë mësimdhënia e tij 1-ÉùÜííïõ Óéíáúôïõ, Êëßìáî, rreth ikonave mori përmasa åêäüóåéò Âáò. Ñçãüðïõëïõ, ekumenike. Fjeti në vitet 750 në Èåóóáëïíßêç 1977. manastirin e Shën Savës. Shkrimet: 1) Burimi i Njohjes Joan Damaskini (680-750) ka (ÐçãÞ Ãíþóåùò), vepër që u lindur në Damask rreth viteve shkrua në vitin 742 dhe cilësohet 680. Babai i tij quhej Serxhio dhe si më e rëndësishmja e Joan ishte në shkallë ministri në Damaskinit. Kjo vepër ndahet në oborrin e Ambel Malekut. tri pjesë: a) Kapitujt Filozofikë (ÊåöÜëáéá öéëïóïöéêÜ), b) Historia e 103 herezive (Éóôïñßá 103 áéñÝóåùí) dhe c) Botimi i besimit të drejtë orthodhoks (Åêäïóéò áêñéâÞò ïñèïäüîïõ ðßóôåùò). 2) Mbi ikonat e shenjta (ÕðÝñ ô ù í áãßùí åéêüíùí) që përbëhet nga tri fjalime, të cilat u shkruan ndërmjet viteve 726- 730. Joan Damaskini është krijuesi i muzikës bizantine në shekullin VIII. Joani është nga himnografët më të shquar të kishës sonë duke shkruar 1200 Pas vdekjes së të atit më 715, himne. Damaskini ka shkruar Joani u bë kryekëshilltar i Tipikonë, Kanonin e Sarakinëve. Pasi e braktisi këtë Mëngjesores, Kanonin e së post të rëndësishëm u dorëzua Dielës së Pashkës dhe disa himne murg në manastirin e Shën Savës të shërbesës së varrimit. në Jerusalem në vitin 718, ndërsa Gjithashtu Joan Damaskini ka më 730 u dorëzua në gradën kompozouar librin e Oktaikut. priftërore prej Episkopit të Bibliografia: Jerusalemit Joan IV. Në vitin 754 1-Protoprezviter Thomas Hopko, u dënua në sinodin ikonomak Besimi Orthodhoks, Vëllimi III,

142 Shkrimi i Shenjtë dhe Historia e 1979 u pagëzua në fshehtësi nga Kishës, (përkthyer nga Imzot Joan prifti i patrembur Atë Kozmai, Pelushi), Tiranë 2000, faqe 216- në shtëpinë e këtij të fundit. Joani 217. filloi të merte pjesë në takimet që organizonin të krishterët e Joan Pelushi (1956- ) ka lindur fshehtë. Pas përfundimit të në Tiranë më 1 Janar të vitit 1956 gjimnazit punon në Spitalin në një familje bektashiane, e cila Psiqiatrik të Tiranës. Në vitin nuk shihej me sy të mirë nga 1990, ai shkoi në SHBA dhe kreu rregjimi komunist. Babai i tij studime teologjike në Fakultetin konsiderohej “armik” dhe ka e “Kryqit të Nderuar” në Boston qenë i burgosur politik. Shkollën falë një të drejte studimi të fillore dhe të mesme e kreu në caktuar nga shqiptarët e Tiranë. Amerikës në përkujtim të Imzot Fan Nolit. Kur ishte student ai hyri në kontakt me Kryeepiskopin Anastas, i cili u bë ati i tij shpirtëror. Më 1993 u gradua nga kjo shkollë Master në studimet teologjike dhe më pas u kthye në Shqipëri, ku filloi të kontribuojë në Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, duke dhënë mësim në Seminarin Teologjik “Ngjallja”. Imzot Joani ka dhënë lëndën e Dogmatikës dhe të Dhiatës së Vjetër. Më 27 shkurt 1994 u hirotonis dhjak nga Kryeepiskopi Anastas dhe më 4 Në vitin 1975, kur Joani ishte në dhjetor 1996 u dorëzua në gradën vitin e fundit të gjimnazit një shok priftërore. Më 1995 u kthye në i dha një Bilël në frëngjisht. SHBA për të ndjekur studimet Leximi i Shkrimit të Shenjtë dhe pasuniversitare në Fakultetin e librave të tjerë fetarë bëri që Joani “Kryqit të Nderuar”, me bursë të pranonte krishterimin. Në vitin nga Kisha Ortodokse Autoqefale 143 e Shqipërisë dhe në vitin 1996 përfaqsuar me dinjitet Kishën mori Masterin e dytë në teologji. Ortodokse Autoqefale të Më 19 nëntor 1996 ai u bë Shqipërisë. Me kujdesin e tij Arkimandrit dhe përveçse jepte del revista “Tempulli”, me nivel mësim në Akademinë Teologjike, të pëlqyeshëm. ku ishte dhe nëndrejtor i saj, Bibliografia: punoi në shumë detyra kishtare. 1-Andrea Llukani, Kisha Më 18 korrik 1998 u hirotonis Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, dhe më 20 korrik 1998 u (Nga vitet apostolike deri në ditët fronëzua si Mitropolit i Korçës. tona), Tekno Paper, Tiranë 2005, faqe 247-248. Imzot Joani ka përkthyer shqip këta libra teologjikë. Joanitët. Ky urdhër e ka marrë 1-Mbi Shpirtin e Shenjtë, botuar emrin në vitin 1050, nga një më 1996. spital i krijuar pranë kishës së 2-Besimi Ortodoks. Vëll. I Joan Pagëzorit, nga disa tregtarë Doktrina, botuar më 1997. nga qyteti i Amalfit në Itali. 3-Besimi Ortodoks. Vëll. II Spitali u shërbente pelegrinëve që Adhurimi, botuar më 1997. shkelnin Vendet e Shenjta. Deri 4-Besimi Ortodoks. Vëll. III në vitin 1120 anëtarët e urdhërit, Shkrimi i Shenjtë dhe Historia e merreshin vetëm me përkujdesjen Kishës, botuar më 2000. e të sëmurëve, por më vonë ata u 5-Besimi Ortodoks. Vëll. IV angazhuan edhe në luftën ndaj Spiritualiteti, botuar më 2002 myslimanëve. Anëtarët e këtij 6-Shën Siluani, botuar më 2003 urdhëri, ndaheshin në tre 7-Dogmatika, (Dispensë) tekst kategori: kavalierët, priftërinjtë mësimor në Akademinë dhe infermierët. Me kalimin e Teologjike. kohës infermierët formuan një 8-Shenjtorët iliro-shqiptarë, kongregacion me vete, atë të (Dispensë) Llazaristëve, i cili pati shtrirje në 9-Predikime. gjithë Evropën. Uniforma e tyre Gjithashtu Mitropoliti i Korçës ishte manteli i zi me një kryq të Joani ka botuar artikuj të bardhë me tetë cepa, ndërsa në shumtë në gazetën “Ngjallja”, fushën e luftës mbanin një mantel ka referuar kumtesa nëpër të kuq me një kryq të bardhë. simpoziume shkencore brenda dhe jashtë vendit duke 144 Johan Viclif (1320-1382) ka madhe Lolardeve. Në një sinod, lindur në fshatin Viclif, në që u mbajt në Londër, më 1382, krahinën e Yorkut, në vitin 1320. që njihet në histori me emrin Studjoi filozofi, teologji, si dhe “Sinodi i Tërmetit”, u dënuan shkencat juridike në Universitetin idetë reformatore të Viclifit. Atij e Oksfordit. Në vitin 1372 u iu desh të linte katedrën e emërua profesor në Oksford dhe teologjisë në Oksford dhe të dy vjet më vonë famulltar në tërhiqej në famullinë e tij, në Lutervorf. Viclif mori pjesë Lutervorf, ku shkroi veprën aktive në luftën midis “Trialigus”. Më 28 dhjetor 1382, Universitetit të Oksfordit dhe Viclifi pësoi një atak dhe pas tre urdhërave domenikane e ditësh vdiq. françiskane, të cilët kishin Bibliografia: monopolizuar pothuajse të gjitha 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, funksionet e larta kishtare. ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Â, ÁèÞíá 1995, óåë. 453-455.

Jordani është lumi i shenjtë i Palestinës. Buron nga liqeni i Galilesë e derdhet në Detin e Vdekur. Mjaft të krishterë nga vende të ndryshme të botës kur vizitojnë Vendet e Shenjta, zhyten në lumin Jordan, për të marrë hirin e bekimit dhe të shenjtërimit.

Jopa gjendej pesëmbëdhjetë Viclif përktheu Biblën në gjuhën kilometra larg Lidias. Ishte qytet angleze dhe dërgoi predikime që shtrihej në bregdetin e ambulante në gjithë vendin të Mesdheut. Jopa ishte qyteti i quajtura Lolarde, me qëllim që filistenjve. Në ato vite Jopa ishte të përhapte mësimet e tij, në në juridiksionin e Sirisë. masën e popullit. Në atë kohë Popullsia e Jopës ishte e shumta ndodhi një kryengritje fshatare, judaike. e cila iu atribua në një masë të 145 Jorgo Papadhopulli ka lindur në 1998 Z. Papadhopulli u zgjodh Tiranë më 28 nëntor të vitit 1965. Drejtor Ekzekutiv. Ndonëse gjatë Pasi përfundoi Liceun Artistik viteve të studimeve nuk është “Jordan Misja” në Tiranë, ndoqi shquar për zgjuarsi “kërmilli” J. studimet e larta në Universitetin P. duke u lëpirë dhe jargavitur pas e Shkodrës, në ciklin e ulët, ku u rasove të klerikëve të huaj u ngjit diplomua në vitin 1989. Ka në poste dhe detyra të punuar disa vjet si mësues në rëndësishme nga të cilat mund të fillore në periferi të Tiranës. përmendim: Drejtor i Fondacionit Frymë Dashurie, Përgjegjës i Zyrës Rinore, Përgjegjës i Programeve Ekologjike etj. Kaq lart u ngjit në poste, saqë tani që ra nuk ka për ta marrë veten kurrë. Në mënyrë të çditshme hyri në kishë dhe po me atë mënyrë e larguan prej saj, ashtu si drita që ia le vendin errësirës. Bibliografia: -Kalendari Orthodhoks, 2010, faqe 42, 47, 49.

Jorgji Kroi (+1945) ka drejtuar Jorgo Papadhopulli ishte i pari korin e Mitropolisë nga vitet teolog shqiptar që u diplomua në 1922-1923. Me origjinë nga Universitetin e Athinës në vitin Vithkuqi i Korçës Jorgji u rrit 1997 dhe menjëherë filloi të jepte duke luajtur në violinë, të cilën mësim në lëndën e Dhiatës së nuk e ndau për asnjë moment. Vjetër në Akademinë Teologjike. Studioi në Universitetin e Athinës Gjithashtu ditëve që nuk kishte në vitin 1896. Pas studimeve ka shkollë shërbente në zyrën e punuar për 18 vjet në Shkollën Kryeepiskopit. Në Akademinë Teologjike të Mitropolisë së Teologjike ishte Drejtori i tretë. Korçës. Kori kishtar i Me krijimin e Fondacionit Mitropolisë përbëhej prej “Frymë dashurie” më 2 shtator nxënësve të qytetit. Jorgji Kroi 146 ka kompozuar edhe shumë këngë Josif Arimatheasi ishte nga karakteristike korçare, prej të qyteti i Arimathesë. Ai kishte cilave mund të veçonim “Burimi pasuri të madhe si dhe pozitë të i Çardhakut”. Jorgji fjeti më 25 lartë shoqërore. Shquhej për janar të vitit 1945. fisnikërinë e karakterin e tij. Ishte i njohur tek paria dhe pushteti, Josif Himnografi (+842) e kishte madje deri tek Pilati. Josifi mori origjinën nga Sicilia dhe që në vendimin që të shkonte tek Pilati, moshë të re u shqua në studimin për t’i kërkuar trupin e Jisu e Shkrimeve të Shenjta. Vajti në Krishtit për ta varrosur. Lypsej Selanik ku u dorëzua murg e më guxim dhe heroizëm sepse mund pas u bë prift. Pas një farë kohe të rrezikohej të dënohej edhe me shkon në Kostandinopojë ku u vdekje. Pilati, pasi u sigurua prej njoh me Grigor Dekapolitin. Ky kryeqindëshit që Krishti kishte i fundit duke parë cilësitë e Josifit vdekur, ia dorëzoi atë Josifit, e pranoi në qelinë e tij që ndodhej duke e lejuar që ta merrte. Josifi pranë Kishës së Ieromartirit i mallëngjyer u largoua prej Antipa. Në vitet e mbretërimit të Pilatit dhe bleu të gjitha gjërat që perandorit Leoni V, Josifi u radhit nevojiteshin për një varrim. përkrah atyre që kundërshtuan ikonoklazmën duke kundërshtuar Judaizëm ka kuptimin feja e dekretin perandorak të luftës ndaj judenjve. E vetmja qendër ikonave. Perandori filloi adhuruese e judejve ishte përndjekjet dhe Josifi u detyrua Tempulli i Solomonit, ku çdo të largohej drejt Romës. Pasi u jude ishte i detyruar të ofronte qetësua ikonoklazma, Josifi u flijime të ndryshme. Me kalimin kthye në Kostandinopojë. Kësaj e kohës, besimi se ata ishin radhe iu përkushtua shkrimit të populli i shenjtë që jetonte sipas himneve kishtare. Josif Ligjit, i veçonte nga popujt e Himnografi fjeti në vitin 842. tjerë. Ata i kushtonin një Shkrimet: Josif Himnografi krijoi vëmendje të madhe studimit të kanone kushtuar Hyjlindëses, Ligjit, të cilin e komentonin. Joan Teologut, Shën Gjergjit, Kështu me kalimin e kohës Shën Pandejlimonit etj. Judaizmi ishte bërë feja e komentimit të Shkrimit të Shenjtë. Në Palestinë, mbas 147 kthimit nga skllavëria babilonike, judejtë iu nënshtruan sulmeve të qendra e lutjes dhe mësimdhënies pushtuesve, Babilonasve, u bë Sinagoga. Në këtë të fundit Persëve, Maqedonëve të të parët ishin priftërinjtë me në Aleksandrit të Madh e të krye kryetarin e Sinagogës. pasardhësve të tij. Mbas gjithë Adhurimi zhvillohej simbas një këtyre pushtimeve e peripecive, tipikoje të caktuar: d.m.th. bëhej feja e tyre monoteiste mbeti si leximi i Ligjit dhe i profetëve, lidhja e vetme e popullit. Pas komentimi i tyre, predikimi, lutjet daljes së tyre nga skllavëria e dhe bekimi. Pranë Sinagogave Egjiptit, ata nuk kishin më mbret. kishte zakonisht edhe shkolla, ku Vendin e tij e zinte Kryeprifti i fëmijët mësonin Shkrimet dhe cili drejtonte popullin duke pasur Traditën. Mbledhjet e adhurimit rreth vetes 71 anëtarë me nëpër sinagoga bëheshin çdo të kompetenca ligjvënëse, Shtunë. qeverisëse si dhe të komentimit të ligjit. Sinedri nuk mund të Judejtë ishin populli i vetëm vendoste vetëm për dënimin me monoteist i botës së vjetër. vdekje. Monoteizmin e kishin në saje të Bibliografia: Zbulesës Hyjnore dhe besonin se 1-Ãåùñãßïõ Á. Óôïãéüãëïõ, popullin e tyre do ta udhëhiqte ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Perëndia drejt një qëllimi të Ðñþôïò, åêäüóåéò ÐïõñíÜñá, caktuar. Profetët i patën dhënë Èåóóáëïíßêç 1984, óåë. 14. përmbajtje shpirtërore fesë dhe Judë Iskarioti ishte një nga 12 përpiqeshin ta përmbanin dishepujt e Krishtit. Tradhëtia e popullin nga idhujtaria. Palestina Judës paraqitet te Luka 22, 48. përfshinte Galilenë dhe Perenë, Jezusi tha: “O Judë, me të puthur në anën e majtë të lumit Jordan, po e tradhëton Birin e Njeriut”. Samarinë dhe Judenë në jug me Fjala Judë ka kuptimin e kryeqytet Jeruzalemin. Në vitin tradhtarit. 63 p.K. Pompeu i Madh e pushtoi Jeruzalemin dhe kështu Palestina Justiniani (482-565) ka lindur në bëhet pjesë e Perandorisë Dardani të Ilirisë në vitin 482 dhe Romake. Judejtë jetuan për një ishte nipi i perandorit Justin. Në periudhë të gjatë kohe të lirë në moshën 13-vjeçare shkoi në shtetin e tyre. Në vitet 586 p.K. 148 Kostandinopojë që të arsimohej. diskutime teologjike, dënoi dhe Perandori Justin, kur e pa se po ekzekutoi shkrimet e heretikëve plakej dhe duhej të linte një si dhe botoi urdhëresa dogmatike trashëgimtar, në vitin 520 birëson që përcaktonin besimin ortodoks. nipin e tij Justinianin. Që nga ky Justiniani e çrrënjosi moment Justiniani përfundimisht paganizmin dhe i bashkëqeveriste me dajën e vet. luftoi pandërprerë herezitë. Ai Në vitin 527 kur Justini u sëmur, ishte iniciatori i thirrjes së Sinodit shpalli nipin e tij Justinianin si V Ekumenik. Kontribut të madh bashkëperandor. Në atë kohë ai dha edhe në ndërtimin e Justiniani u njoh me Teodorën, e kishave, më madhështorja e të cila ishte aktore cirku. Por ligji cilave ishte Shën Sofia në në atë kohë e ndalonte që një Konstandinopojë. Tradita thotë funksionar i lartë të martohej me se kur përfunduan punimet, një grua që i përkiste rangjeve të Justiniani hyri vetë i pari duke ulta. Perandori Justin duke parë thënë: “Të munda o Solomon”. dashurinë që kishte nipi i tij për Vepër e përkujdesjes së Teodorën i dha kësaj të fundit një Justinianit është edhe Manastiri çmim të lartë. Më pas ai nxori i Shën Ekaterinës në Malin e një dekret, në të cilin theksohej Sinait. Gjithashtu ai ndërtoi se një funksionar i lartë mund të Kishën e Shën Marisë në martohej me një aktore, nëse kjo Labovën e Kryqit, ku sipas e fundit zotëronte ndonjë çmim traditës thuhet se Justiniani i të lartë. Justini disa muaj më vonë dhuroi kësaj kishe një pjesë nga vdiq dhe Justiniani u bë perandor. Kryqi i Krishtit. Në gjithë Ai tregoi një aktivitet të aktivitetin e tij ai u inkurajua nga jashtëzakonshëm në të gjitha bashkëshortja Teodora, e cila fjeti fushat: në administrimin e më 28 qershor të vitit 548, ndërsa perandorisë, diplomaci, ushtri, Justiniani fjeti më 14 nëntor 565. art, drejtësi dhe në çështjet fetare. Kisha i ka renditur ndër radhët e Justiniani kishte njohuri të thella shenjtorëve dhe i kremton më 14 teologjike dhe ka hartuar vetë nëntor. shumë traktate dogmatike dhe Bibliografia: himne të kishës. Iniciativat fetare 1-Mitropoliti i Korçës Joani. të tij ishin nga më të ndryshmet: “Shenjtorët iliro-shqiptarë”, shkarkoi papë, mori pjesë nëpër (Dispensë), Tiranë 1996. 149 2-Qazim Lleshi, Perandorët dhe përpiqet ta bindë që të ndalojë dinjitarët ilirë (518-578), Dituria, përndjekjet kundër tyre. Kjo Tiranë 1999, faqe 26-27. apologji u shkrua në Romë rreth viteve 150 dhe përbëhet nga 68 Justin Filozofi (100-167) ka kapituj. 2) Në Apologjinë e dytë lindur në vitin 100 në qytetin ( Áðïëïãßá õðÝñ ×ñéóôéáíþí), Siqem të Samarisë. Ai kishte shkruar në vitin 160, të cilën ia studiuar filozofinë pagane të drejton senatit të Romës, vërteton filozofëve të mëdhenj duke marrë se të krishterët ndiqen sepse leksione nga profesorë të besojnë të vërtetën. 3) Në një famshëm. Megjithatë shpirti i tij Dialog me judeun Trifon nuk gjeti qetësi dhe kënaqësi prej (ÄéÜëïãïò ðñïò Ôñýöùíá), që këtyre filozofëve. Njëherë, kur përbëhet nga 142 kapituj, tregon shëtiste anës së detit dhe duke se Testamenti i Ri është plotësimi menduar se ç’gjë tjetër mund të i Testamentit të Vjetër etj. Dialog lexonte, i doli përpara një burrë me Trifonin është apologjia më e plak, i cili e pyeti përse ishte i vjetër e krishterë kundër shqetësuar. Justini i rrëfeu judenjve. pikëllimin e shpirtit të tij, atëherë Bibliografia: plaku i rekomandoi të lexonte 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari shkrimet e shenjta, të cilat pasi i i shenjtorëve, botim i K.O.A.Sh-it, lexoi, u konvertua në fenë Tiranë 2004, faqe 179-180. kristiane duke u bërë nga mbrojtësit më të flaktë të Justini (1949- ). Arkimandrit kristianizmit. Justini mbrojti me Justini ka lindur në Pire më 31 zell doktrinën kristiane, dhjetor 1949. Pasi përfundoi gjithashtu udhëtoi nëpër Azinë e studimet teologjike në Vogël, Greqi dhe Itali. Justini u Universitetin e Athinës, përqafoi martirizua në Romë në kohën e jetën monakale. Ai është asket persekutimeve të perandorit nga Skiti i Shën Anës në Malin e Mark Aurelit (163-167). Shenjtë dhe erdhi në Shqipëri me Shkrimet: 1) Në Apologjinë e ftesë të Kryepiskopit Anastas në parë (Á Áðïëïãßá õðÝñ dhjetor 1992. Arkimandrit Justini ×ñéóôéáíþí), të cilën ia drejton ka pasur një detyrë mjaft të perandorit Antonio, bën të njohur rëndësishme në drejtimin e se çfarë besojnë të krishterët dhe K.O.A.Sh-it, atë të

150 Protosingjelit, e cila kërkonte një Gjithashtu Kori Bizantin “Joan përkushtim të jashtëzakonshëm Kokuzeli” nën drejtimin dinjitoz dhe përgatitje të lartë teologjike. të atë Justinit ka dhënë një Në Akademinë Teologjike ka koncert në katedralen e dhënë lëndën e Muzikës Ungjillëzimit në Tiranë dhe një Bizantine, të cilën e kishte me koncert tjetër në sallën e Muzeut shumë pasion. Me inisiativën e Historik Kombëtar me rastin e atë Justinit në vitin 1994 u hap promovimit të librit “Kishat në Tiranë kursi i mësimit të pasbizantine në Shqipërinë e Muzikës bizantine. Jugut”. Arkimandrit Justini ka botuar këta libra liturgjikë: 1-”Anastasimatar”, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2003. 2-”Nga thesari i Shenjtorëve”, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2004. 3-”Lutja e Jisuit”, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2003. 4-”Vajtimi për atdheun e humbur”, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2004. 5-”Kisha dhe shërbesat”, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2005. Patër Justini është shembulli tipik Në këtë kurs përveç të rinjve i murgut asket. U largua nga merrnin pjesë edhe muzikantë Shqipëria në maj 2001, pasi profesionistë. Ndërsa në dhjetor shërbeu afro nëntë vjet me të vitit 1997 u ngrit korri i përkushtim dhe devocion. Në muzikës bizantine “Joan muajin nëntor 2002, Kryepiskopi Kukuzeli”, i cili ka realizuar disa Anastas e thirri përsëri Patër kaseta me Liturgji Hyjnore dhe Justinin. Ndonëse nuk ka post psalme bizantine. Më 6 qershor drejtues, vazhdon të meret me të vitit 1999 kori i Muzikës muzikën bizantine, të cilën e ka Bizantine i drejtuar nga pasion. Arkimandrit Justini dha koncertin e parë në TVSH. 151 Ortodokse kambanat janë përdorur për herë të parë në vitin 842 atëherë kur doxhi i Venedikut K Ursus Patricanus i dërgoi si dhuratë perandorit bizantin Kalendari është një sistem i Mihalit III disa kambana. Ato ndarjes dhe i llogaritjes së kohës bien me tinguj të ndryshëm, për duke marrë për bazë ndryshimin shembull të gëzueshëm, për periodik të natyrës. Me fjalën hidhërim etj. kalendar kuptojmë sisteme të Bibliografia: ndryshme të matjes së kohës. 1-Dhimitër Beduli, Kambanat dhe Kemi disa lloje kalendarësh; kambanoret në Kishën Ortodokse, Kalendarin Diellor, Kalendarin Ngjallja, prill 1994, faqe 12. Hënor etj. Pra kalendari Kamillafi është kapelja që mbajnë klerikët ortodoksë. Kalendari Julian. Kalendari Kamillafi u shfaq gjatë epokës Diellor përbëhet nga 365 ditë e bizantine. quhet ndryshe edhe kalendari Julian, sepse e ka origjinën që nga Kandili e ka origjinën prej fjalës koha e Jul Çezarit. Ky kalendar latine candela që do të thotë qiri ka filluar të përdoret që nga viti dhe përdoret për të ndriçuar 44 p.K. Në Kalendarin Julian tre vendet e shenjta. Në adhurimin vitet e para kanë nga 365 ditë, kristian kandili vendoset përpara ndërsa viti i katërt ka 366 ditë, ikonave. Gjithashtu brenda në sepse i bie të jetë vit i brishtë Ajodhimë përpara të Kryqëzuarit (shkurti me 29 ditë). vendoset një kandil, i cili qëndron gjithë kohën i ndezur. Sipas Kambanat përbëhen nga metal traditës ortodokse shprestarët tingëllues dhe shërbejnë për të ndezin kandilin e shtëpisë çdo thirrur besimtarët në kishë. natë. Vaji i kandilit simbolizon Shpikësi i kambanës është Paulin mëshirën e Perëndisë, kurse drita de la Nola, i cili ka jetuar rreth që lëshon, hirin e Shpirtit të viteve 400. Nola ishte nga Shenjtë që kishin shenjtorët duke krahina e Kampanjës, prandaj na kujtuar që edhe ne duhet të shpikjes së tij i vuri emrin e jemi të ndriçuar. vendlindjes. Në Kishën 152 Kanoni është një lloj poeme, e Evropë ku u përfshinë në cila përbëhet nga shumë tropare. urdhërin e murgjve lypsarë me Kanoni përbëhet nëntë ode, por emrin Urdhëri i Shën Marisë të ka kanone me katër ose tre ode. Malit Karmel. Ngjyra e veshjeve Çdo ode e kanonit ka një irmos të murgjve karmelitë është e dhe disa tropare. Irmosi bashkon gështenjë. troparet e tjerë të odes. Në krye të çdo kanoni vihet një arkostih Kartusianët quhen kështu nga ose emri i shkruesit të kanonit. emri i një shkretëtire e quajtur Në krye të çdo ode vihet një irmos Cartusium, pranë qytetit i veçantë që quhet zbritësore Grenobel në Francë. Urdhëri u (katavasi). Ky himn këndohet në themela në vitin 1086, nga murgu mes të kishës, pra psalti zbret nga Bruno i Kolonies. Ky i fundit, i froni prandaj quhet zbritësore. skandalisur nga imoraliteti i klerit katolik dhe veçanërisht i Kapuçinët quheshin të tillë nga episkopit të tij, u tërhoq bashkë kapuçi që mbanin në kokë. Në me disa miq në atë vend të shkretë fakt ky urdhër është një ringjallje dhe krijoi këtë urdhër monakal, i dhe riorganizim i urdhërit të cili karakterizohej nga një françeskanëve, i bërë nga asketizëm i skajshëm. Aktivitetet françeskani Mateo, nga qyteti kryesore të urdhërit qenë: falja, Bassi në vitin 1528, dhe u shqua kopshtaria, kopjimi dhe sidomos në predikimet popullore. transkriptimi i librave. Visheshin me rroba të ashpra, ushqeheshim Karmelitët e kishin prejardhien me pak bukë, hanin fruta dhe nga asketët që kishin banuar në pinin vetëm ujë. Murgjit e këtij malin Karmel, të ngritur nga urdhëri nuk kanë qënë kurrë të profeti Ilia. Vite më vonë u shumtë, por duhet theksuar se sqarua se ky urdhër, ishte shumë prej tyre, kanë qënë formuar nga kryqtari Bertoldi personalitete të shquara kishtare. nga Kalabria, i cili ndërtoi së bashku me disa shokë të tij, një Kasidori (490-580) ka lindur në numër kasollesh në malin vitin 490 në Kalabri. Ai studioi Karmel. Të detyruar nga për drejtësi dhe fillimisht e nisi saraçenët, ata u larguan nga karrierën si këshilltar i babait të Palestina dhe u vendosën në tij, guvernatorit të Sicilisë. Gjatë 153 viteve 507-536 shërbeu në poste Saecularium Litterarum (543- të larta të shtetit romak. Rreth 555). 7) De Artibus ac viteve 537-538 ai largohet nga Disciplinis Liberalium Italia dhe shkon në Litterarum etj. Kostandinopojë, ku qëndroi për afro dy dekada, duke u marrë me Katakomb “ad Catacombas” u çështjet fetare. Qëndrimi në përdor për herë të parë në vitin Kostandinopojë e ndihmoi për 354 në varrezat e Shën përmirësimin e njohjes rreth Sebastianit, të cilat ndodhen besimit. Kasidori u përpoq të jashtë mureve të Romës, pranë lidhte ndarjet kulturore që Via Apias, ku sipas traditës janë ekzistonin ndërmjet Lindjes dhe varrosur lipsanet e Apostull Perëndimit, duke gërshetuar Pjetrit dhe Pavlit. Pikërisht që kulturën greke me atë latine. Në nga kjo kohë të gjitha varrezat e vitin 540 tërhiqet nga jeta politike nëndheshme u quajtën dhe themeloi manastirin katakombe. Ato shërbenin për Vivarium, në pronën e familjes grumbullimin e të krishterëve në së tij që ndodhej në brigjet e detit ditë të veçanta për të përkujtuar Jon. Kasidori ngriti një bibliotekë martirët dhe jo për të celebruar me synim që të sillte kulturën Liturgji Hyjnore. Forma greke te lexuesit latinë. Shkrimet arkitektonike dhe atmosfera e tij bënë që shumë njerëz të brenda katakombeve nuk kanë ktheheshin në besimin e drejtë. Ai qenë të përshtatshme për vdiq në vitin 580. Shkrimet: 1) qarkullimin e lirë dhe Himnet (pjesë të zgjedhura nga grumbullimin e besimtarëve në festat panagjirike). 2) Kronikat, një kohë relativisht të gjatë siç e të cilat e kanë zanafillën nga kërkonin shërbesat e shenjta Adami dhe përfundojnë në vitin (leximi i teksteve, lutjet dhe 519. Kjo vepër ka shpëtuar e celebrimi i Liturgjisë Hyjnore). pjesshme. 3) Historia e gotëve, Katakombet më të famshme janë e cila bën fjalë për historinë e ato të Romës. Deri më sot janë fiseve gote deri në vitin 526. 4) zbuluar rreth 50 varreza të Interpretimi i Psallmeve. 5) Mbi nëndheshme në një thellësi prej Shpirtin (De Anima), vepër që u 10-20 metrash. Në katakombet e shkrua rreth viteve 540. 6) Romës gjenden rreth një milion Institutiones Dirinarum et varre të krishterësh. 154 Bibliografia: Kirili i Jerusalemit (313-386) 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, ka lindur në vitin 313 në ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé Jerusalem. Në vitin 343 u ÅðéãñáöéêÞ, ÄÝóðïéíá dorëzua presviter dhe më 348 ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. Kryeepiskop i Jerusalemit. Kirili 171-174. iu kundërvu me forcë arianëve. Mitropoliti arian i Çezaresë së Katarët u dukën në shekullin XI, Palestinës, Akaci, i ndihmuar dhe në Veri të Italisë dhe në Jugun e nga perandori Konstand më 357, Francës dhe u përhapën me arriti ta shkarkonte dhe ta shpejtësi në mbarë Evropën internonte Kirilin në Sinodin e Jugore, që nga Deti i Zi dhe deri Jerusalemit. Akuza ndaj tij ishte në Oqeanin Atllantik. Historia e sikur gjatë një periudhe urie kristianizmit i njeh me emra të kishte shitur disa enë të shenjta ndryshëm: bullgarë ose bugret për të ushqyer të varfërit. Kirili publikanë, paterenë, sepse shkoi në Kiliki të Azisë së Vogël. recitonin shumë “Ati ynë që je në Sinodi i vitit 359 mbajtur në Qiell” etj. Doktrina e katarëve Selfekia, e rehabilitoi, por një ishte dualiste dhe shëmbëllente sinod tjetër i Akacit në me sektin e bogomilëve dhe të Kostandinopojë e dënoi përsëri. pavlicianëve. Shumë prej tyre e Me ardhjen në fron të Julian linin veten të vdisnin urie. Përveç Paravatit, Kirili u kthye në selinë pagëzimit katarët nuk pranonin e tij, ku e prisnin përpjekje dhe asnjë mister. Ata kishin hierarki ankthe të reja. Në kohën e kishtare në episkopë dhe mbretërimit të Ualit (364-378) u dhjakonë. internua përsëri. U kthye pas vdekjes së këtij të fundit, në vitin Katekist e ka preardhjen nga 378, dhe udhëhoqi grigjën për 8 folja “êáôïéêþ ” që do të thotë vjet. Kirili ndërroi jetë në vitin mësoj të tjerët me zë të lartë. 386. Shkrimet: 1) 24 Katekizmat (Êáôç÷Þóåéò), të cilat i mbajti në Katekizmi është pjesë e mënyrë të improvizuar në vitin mësimdhënies liturgjike të kishës 350 në Kishën e Ngjalljes para dhe ka si qëllim të paraqesë të të katekizmuarve, që u ndriçuan vërtetat kryesore të besimit të pas pagëzimit të tyre ditën e krishterë te njerëzit e çfarëdo Pashkës. Katekizmat u realizuan gjinie dhe moshe. 155 në saje të dëgjuesit stenograf. 2) shqua si teolog i madh dhe Për Kostandinin (Ðñüò mbrojtës i ortodoksisë kundër ÊùíóôÜíôéíïí) bën fjalë për nestorianizmit. Kirili vdiq në shenjën e ndritshme të Kryqit. vitin 444. Kisha e shpalli shenjt Kjo letër u shkrua në Jerusalem, dhe kujtimin e tij e kremton më 9 më 351, gjatë festës së qershor. Shkrimet: a) Dogmatike. Pesëdhjetores. 1) Libri i thesareve rreth Trinisë Bibliografia: së Shenjtë dhe të njëqenëshme 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari (Âßâëïò ôùí èçóáõñþí ôçò áãßáò i Shenjtorëve, Tiranë 2004, faqe êáé ïìïïõóßïõ ÔñéÜäïò), e cila 106-107. përbëhet prej 35 kapitujsh dhe është shkruar rreth viteve 420- Kirili i Aleksandrisë (375-444) 425. 2) 12 anatemat kundër ka lindur në vitin 370 në Nestorit (Áíáèåìáôéóìïß 12 Aleksandri. Nikodhim Agjirioti êáôÜ Íåóôïñßïõ) që u shkruan në sinaksarin e tij thotë se Kirili në vitin 430. b) Fjalime. Kanë ka jetuar në vitet e mbretërisë së shpëtuar 22 fjalime të Kirilit të Teodosit. Prindërit e tij ishin Aleksandrisë, të cilat i ka mbajtur shumë shprestarë. Në kujdesin e në Efes dhe Aleksandri. c) Letrat. xhaxhait të tij, Teofilit të Kanë shpëtuar 29 letra paskale, Aleksandrisë, Kirili studioi të cilat janë shkruar ndërmjet teologji dhe filozofi. Gjatë viteve 414-442. Letrat flasin për periudhës së ushtrimit të tij në tema praktike dhe morale. shkretëtirë u lidh me asketin e Bibliografia: famshëm Isidor Pilusiotin, të cilin 1-Atë Justini, Kirili i Aleksandrisë, e nderonte shumë. Rreth vitit 400 Ngjallja, janar 2005, faqe 10. u hirotonis dhjak e më pas prift nga Teofili i Aleksandrisë. Në Kishë. Me termin Kishë vitin 412 u fronëzua Patriark i kuptojmë popullin e shenjtë të Aleksandrisë. Sapo hipi në fron Perëndisë dhe veçanërisht çdo përzuri nga perandoria heretikët mbledhje të të krishterëve në emër dhe skizmatikët novatianë. Kur të Krishtit në një vend të caktuar. u bë Sinodi III Ekumenik në Efes, Kisha u themelua nga Krishti me në vitin 431, Kirili ishte kryetar rrethin e dymbëdhjetë apostujve dhe kontribuoi në kundërshtimin dhe në ditën e Pendikostisë u e herezive të Nestorit. Kirili u vunë themelet e Kishës së

156 Krishterë. Tashmë me termin kishte urdhëruar që judejtë të Kishë kuptohej i gjithë populli i largoheshin nga Roma”. (Veprat Perëndisë, që beson te Mesia. Në e Apostujve 18: 2). Klaudi II-të, Dhiatën e Re termi Kishë i cili hipi në fron në vitin 286 në përdoret rreth 115 herë. Fjala fillim e kishte nisur karrierën si kishë (åêêëçóßá) përdoret për ushtar i thjeshtë e më pas u bë herë të parë tek Veprat e komandanti i një ushtrie të Apostujve dhe nënkupton vendosur në Pavia. Pasi u bë bashkësinë e parë kristiane të perandor, Klaudi u shqua në Jeruzalemit. Anëtarët e kishës luftimet me gotët, të cilët i quhen ata që besojnë (Veprat 2, shpartalloi në Nish. Nga trimëria 44), besimtarët ïé ðéóôåýïíôåò që tregoi në këtë luftë ai u quajt (Veprat 4, 32), vëllezërit ïß Klaud Gotiku. Mbretërimi i tij áäåëöïß (Veprat 1, 15), të vetët zgjati dy vjet derisa vdiq në tokën ïß ßäéïé (Veprat 4, 23) dhe së Ilire. fundmi të krishterët ïß ÷ñéóôéáíïß Bibliografia: (Veprat 11, 26). 1-Tajar Zavalani, Historia e Shqipnis, Phoenix, Londër 1966, Klaudi (45-54) ka qenë i pari faqe 43-44. ndër perandorët ilirë. Ai ka lindur në Dardani (Kosova e sotme). Klimi i Romës (92-101). Sipas Perandori Klaud filloi t’i dëshmisë së Eusebit, Klimi u përndiqte të krishterët për shkak dorëzua nga Apostull Petro, se ata të nxitur nga një Kristos Episkop i Romës dhe udhëhoqi shkaktonin trazira. Historiani kishën në vitet 92-101. Nga Skenton na thotë se nuk kemi të informacionet që na jep Irineu, bëjmë me persekutim të të Klimi qe njohur personalisht nga krishterëve, por vetëm me Apostujt Petro dhe Pal. Klimi dëbimin e judejve nga Roma. ishte i krishterë i ardhur nga Gjithashtu edhe Ungjillori Lluka rrethet judaike. Kjo dëshmohet tek veprat e Apostujve (18:2) nga njohuritë e thella të tij për përmend se Apostull Pavli në Dhiatën e Vjetër. Dëshmi të Korinth “Gjeti një jude që quhej ndryshme flasin për vdekjen Akila, i lindur në Pont, i martire të Klimit. Kujtimin e tij sapoardhur nga Italia me gruan e kremtojmë më 24 nëntor. e tij Prishilën, sepse Klaudi Shkrimet: 1) Letra e parë 157 drejtuar Korinthasve (Á njohur të krishterimit. Më vonë ÅðéóôïëÞ ðñüò Êïñéíèßïõò), e u dorëzua prift. Udhëtimet e tij e cila përbëhet nga 65 kapituj dhe sollën në Aleksandri, ku ndoqi është shkruar rreth viteve 92-96 leksionet e Pantenit, të cilat e pas Krishtit. Letra ka vlera të tërhoqën aq shumë, sa vendosi të veçanta historike. Shkaku i rrinte në Aleksandri dhe të bëhej shkruarjes së letrës qenë disa nxënës dhe pasardhës i Pantenit trazira që kishin ndodhur në në drejtimin e shkollës së komunitetin e krishterë të katekizmit. Koha kur ai u bë Korinthit, të shkaktuara nga disa trashëgimtar i profesorit të tij, anëtarë të rinj të atij komuniteti, mendohet të jetë aty rreth vitit të cilët kishin larguar priftërinjtë 200 pas Krishtit. Disa vjet më nga detyrat e tyre. Kisha e Romës vonë nga përndjekja e Septim me Klimin në krye ndërhyri për Severit u detyrua të largohej nga t’i dhënë fund trazirave. Letra e Egjipti. Klimi gjeti strehë në parë drejtuar Korinthasve Kapadoki bashkë me nxënësin e trajton problemin e hierarkisë tij, Aleksandrin, i cili më vonë do kishtare, duke theksuar nevojën të bëhej peshkop i Jeruzalemit. e bindjes ndaj tyre. 2) Letra e Klimi vdiq në vitin 216 pas dytë drejtuar Korinthasve (B Krishtit. Shkrimet: Klimi u ÅðéóôïëÞ ðñüò Êïñéíèßïõò) përpoq me të gjitha fuqitë e tij, përbëhet nga 20 kapituj. që të shpjegonte dhe të Bibliografia: demonstronte nga pozita 1-Dhimitër Beduli, Leksione, filozofike doktrinën kristiane, ose Patrollogjia, botim i K.O.A.Sh-it, të krijonte një të tillë siç thoshte Tiranë 1998, faqe 39. ai vetë, por në shpjegimet e tij shpesh herë gaboi dhe prandaj Klimi Aleksandrisë (150-216) bën pjesë vetëm në grupin e ka lindur rreth vitit 150 në Athinë shkrimtarëve të krishterë. Nga nga prindër paganë. Ku dhe si u veprat e tij, të cilat kanë arritur kthye në krishterim nuk dihet. deri në ditët tona janë këto: 1) Pas konvertimit në kristianizëm, Thirrja nxitëse drejtuar grekëve Klimi ndërmori shumë udhëtime (Προτρεπτικüς προς në jug të Italisë, në Siri dhe ½Ελληνας), e cila konsiderohet Palestinë me synimin të merrte si një thirrje, që synon kthimin mësime feje nga mësuesit më të në krishterim. 2) Pedagogu ose 158 Kujdestari (Ðaýäaãùãóò), vepër Profirogjenitit, për të cilin e cila përmban tri libra dhe është mendohej se kishte humbur. Në vazhdimësia e Thirrjes. Me anën Grotaferrata edhe sot e kësaj dite e Kujdestarit Klimi u drejtohet janë murgjit arbëreshë bazilianë atyre që ndoqën këshillën e tij të ritit bizantin. Albani punonte duke pranuar besimin e krishterë. dhe hulumtonte në biblotekën e 3) Stromata (Óôñüìáôá), vepër e këtij manastiri për t’u edukuar cila përbëhet nga tetë libra. Në me traditën arbëreshe. Ky këtë libër trajtohet lidhja mes manastir i dedikohet Shën Nilit, besimit të krishterë dhe filozofisë i cili ishte shqiptar me origjinë greke. dhe kishte emigruar në Itali përpara se të ndodhte skizma Klemendi XI Albani (1649- midis kishave (1054). Në vitin 1720) ka lindur në qytetin e 1668 Gjon Françesku u diplomua Urbinos në Itali më 23 korrik të për drejtësi në Urbino dhe vitit 1649 në një familje menjëherë filloi të studionte arbëreshe. Mbas kryerjes së filozofi dhe teologji. shkollës fillore në qytetin e Në vitin 1670 ai fillon karrierën lindjes, më 1660 shkoi në Romë e tij kishtare duke pranuar për të ndjekur Kolegjin Romak. emërimin për kanonik. Në vitin 1683 Gjon Françesku emërohet vikar për juridiksionin e Shën Pjetrit, ndërsa më 3 tetor 1687 do të pranonte sekretarinë e shkresave (Segretaria ai Brevi) në Vatikan. Tre vjet më vonë, më 13 shkurt 1690 Gjon Françesk Albani u emërua kardinal, me detyrë organizimin e klerit francez. Mbas vdekjes së Papës Inoçenti XII më 27 shtator 1700, filluan preçedurat për zgjedhjen e njeriut të ri që do të drejtonte Në kohën që ishte student ai Vatikanin. Më 18 dhjetor 1700, diktoi në Abacinë e Grotaferratës Albani u kurorëzua papë në një monoskrit të Vasil Lateran të Romës. Krenaria e 159 origjinës shqiptare u rishfaq edhe Arbërit, Gjon Buzuku, Prishtinë në momentin që ai u zgjodh papë, 1998, faqe 20-56. sepse emrit të tij të papërisë, që përkonte me emrin e lavdishëm Kodikët janë libra që përmbajnë të fisit shqiptar të Kelmendit do shkrime të shenjta agjiografike e t’i shtonte edhe mbiemrin e tij jetë shenjtorësh. Ata Albani, për tu dalluar përpara konsiderohen si dëshmitë më të gjithë botës se ishte shqiptar. Në hershme të historisë së shkrimit. këtë mënyrë ai praktikon të dy emrat Klement dhe Albani duke i motivuar ato me botën shqiptare, sepse njeri emër ishte i një fisi të famshëm shqiptar, dhe emri tjetër i vetë popullit shqiptar, të cilin e kishte në shpirt. Me ardhjen e papës Klementi XI Albani (1700-1720) në selinë e Shën Pjetrit, filloi interesimi i jezuitëve për shqiptarët, duke grumbulluar lerat dhe qarkoret Përsa i përket përmbajtjes, ipeshkënore, por edhe dokumente kodikët janë një kompleks i të tjera nga trevat shqiptare me vlerave shpirtërore. Kodikët u qëllim që të kompletohet shkruan kryesisht prej shekujve përmbledhja me titull “Illyricum VI-XVIII. Pothuajse të gjithë Sakrum”. Kjo vepër u përgatit përfaqësojnë dorëshkrime me nga jezuitët Daniele Farlati dhe përmbajtje biblike e liturgjike, Giakomo Coleti. Kjo vepër e jetë shenjtorësh dhe histori kishe. rëndësishme për historigrafinë Në Kodikët e shekullit XII e shqiptare është botuar me tetë këndej ka edhe të dhëna vëllime me titullin “Illyricum etnografike. Sakrum”. Në vitin 1703 papa Klementi XI Albani mblodhi Kodrati është apologjisti më i kuvendin e Arbërit. vjetër i krishterimit. Ai ishte një Bibliografia: nxënës i apostujve, të cilët e 1-Engjëll Sejdaj, Papa shqiptar hirotonisën Kryeepiskop të Klementi XI Albani dhe Kuvendi i Athinës. Nëpërmjet predikimit të 160 tij shumë paganë përqafuan Zoti Fështi ka qenë nga krishterimin. Ndër ta kishte nismëtarët e hapjes së Kishës shumë grekë të ditur, të cilët Katedrale të Ungjillëzimit në Kodrati me fjalët tij arriti t’i Tiranë. Ai u zgjodh në këshillin tërheqë te besimi i Krishtit. e parë kishës, ku me përvojën e Apostull Kodrati u tregoi tij modeste dha një ndihmesë njerëzve rrugën e vërtetë, por shumë të çmuar. Kujtimi i Koço shumë filozofë të asaj kohe duke Fështit do të mbetet përjetë në mos e duruar këtë gjë, e dëbuan zemrat e besimtarëve të Kishës me forcë nga Athina. Për të Katedrale të Ungjillëzimit, si shpëtuar nga përndjekja shkoi në imazhi i njeriut të urtë dhe të Magnisia të Azisë së Vogël, ku ditur, që ulej gjithnjë në karrigen predikoi me zell Ungjillin. Ai i e parë nga krahu i djathtë dhe shkroi perandorit një apologji për psalte me shpirt troparet e të mbrojtur kristianizmin. Liturgjisë Hyjnore. Besimtari Perandori Adrian urdhëroi që Koço Fështi që në rininë e tij, e Kodrati të vritej. Kështu pohuesi kishte mësuar përmendësh i madh i besimit mori kurorën e Liturgjinë Hyjnore. Koço Fështi martirit. Lipsani i Kodratit jo vetëm që predikonte fjalën e ndodhet në Magnisia. Perëndisë kudo ku shkonte, por Bibliografia: afroi në kishë mjaft 1-Êùíóôáíôßíïõ Ã. Ìðüíç, bashkëfshatarë të tij, si për ×ñéóôéáíéêÞ Ãñáììáôåßá, (Ïé shembull Erion Priftin, Andrea ëåãüìåíïé Áðïóôïëéêïß ÐáôÝñåò), Llukanin dhe Kristo Kumen. Në ÁèÞíá 1977, óåë. 439-442. qerthullin ortodoks Koço Fështi gëzonte respekt të veçantë, jo Koço Fështi (1916-2005) ka ka vetëm përsa i përket ngritjes së lindur në Peshtan më 1916. Ai ka tij teologjike, por sepse ishte qenë nga besimtarët më të shumë i njerëzishëm dhe korrekt. devotshëm të Kishës Ortodokse. Më 30 tetor 2005 besimtari i Në vitet e persekutimit të kishës, devotshëm Koço Fështi me Koço mbante lidhje me të origjinë nga Peshtani i Tepelenës, krishterët e fshehtë si atë fjeti përgjithmonë më Zotin në Kozmain, Petro Xhuvelin, moshën 90-vjeçare. Dhimitër Bedulin, Joan Pelushin, Theofan Popën, motrat Cico etj. 161 Bibliografia: vdesë. Nëse vdes jep më shumë 1-Andrea Llukani, Nismëtarët, frute” (Joani 12, 24). Tiranë 2005, faqe 61-62. Kolimvithra simbolizon lumin Kohorta ishte një regjiment Jordan, ku u pagëzua Krishti. romak i përbërë prej njëmijë Përdoret për të kryer pagëzimin ushtarësh. e shenjtë.

Kohët. Vetëm Perëndia e di Komentimi. Me fjalën komentim kohën e saktë sigurisht edhe kuptojmë përpjekjen shkencore Krishti (Marku 13, 32). Zoti u për dhënien e kuptimit të teksteve ka shpjeguar dishepujve shumë të ndryshme. Komentimi i gjëra, por refuzon t’u përgjigjet Shkrimit të Shenjtë bëhet me për gjënë më kryesore, që ka të mjetet bashkëkohore, si për bëjë me shpëtimin e tyre. shembull: fjalorë komentues, Dishepujt mësuan prej tij që është komente, shënime etj. Biri i Perëndisë, mësuan se ai u ngjall, mësuan se do të vijë Komiteti Shtetëror i Kulteve përsëri të gjykojë botën, etj. Pasi është krijuar me anën e Vendimit Krishti ua kishte parathënë të Këshillit të Ministrave, nr. 459, dishepujve gjithë këto zbulesa të të datës 23.09.1999. Misioni i mëdha, përse refuzon t’u thotë Komitetit Shtetëror të Kulteve edhe kohët e motet? Ai nuk ua është të realizojë marrëdhëniet thotë, sepse do që t’u kalisi ndërmjet shtetit dhe komuniteteve durimin, dëshiron që dishepujt të fetare. Komiteti Shtetëror i presin dhe të mos kërkojnë të dinë Kulteve a) bashkërendon ato gjëra që vetëm Perëndia i di. marrëdhëniet me komunitetet fetare, shoqatat, fondacionet Koliva përdoret zakonisht në fetare ose humanitare-fetare, b) shërbesat përkujtimore. negocion për përgatitjen e Përgatitet prej gruri të zjerë, që marrëveshjeve ndërmjet simbolizon “Ngjalljen e të përfaqësuesve të bashkësive Vdekurve”. Kjo simbolikë vjen fetare dhe Këshillit të Ministrave, nga fjalët e Krishtit: “Kokrra e c) bashkëpunon me bashkësitë grurit kur bie në tokë duhet që të fetare për përgatitjen e projektligjeve dhe akteve 162 nënligjore, që kanë të bëjnë me (1790-1798), Joasafi (1798- kultet fetare, d) në bashkëpunim 1816), Meleti (1816-1827), me Institutin e Monumenteve të Visarioni (1827-1835), Kirili Kulturës dhe me komunitetet (1835-1845), Neofiti (1845- fetare interesohet për ruajtjen e 1874), Dorotheu (1874-1885), vlerave të objekteve të kultit, e) Filotheu (1885-1893), Grigori vendos dhe zhvillon lidhje me (1893), Anthimi (1893-1894), institucionet homologe të Krisanthi (1894-1895), Gjervasi vendeve të tjera e të diasporës, (1895-1902), Foti (1902-1906), dh) i paraqet Ministrisë së Gjermanosi (1910-1918), Financave mendimin e tij lidhur Visarion Xhuvani (1929), me hyrjen në territorin e Evlogjio (1937-1939), Paisi Republikës së Shqipërisë të (1948), Filotheu (1952), mallrave me karakter fetar për Kristodhuli (1992), Joani (1998 komunitetet fetare dhe e në vazhdim). përjashtimin e tyre nga taksat doganore, sipas ligjeve në fuqi. Përbërja e Komitetit Shtetëror të Kulteve, struktura organizative dhe rregullorja e funksionimit të tij miratohen nga Kryeministri.

Korça. Që nga viti 1922 deri në vitin 1929 Qendra e Mitropolia e Korçës para vitit Kryeepiskopatës ka qenë në 1967 kishte 110 enori dhe shtatë Korçë. Mitropolitët e Korçës manastire: 1. Manastiri i Shën kanë qenë: Josifi (1500), Timoteu Prodhromit është në veri të (1566), Gavrili (1572), Neofiti Voskopojës. 2. Manastiri i (1624-1628), Ignati (1668), Vithkuqit është pranë fshatit Partheni (1670-1676), Makari Vithkuq. 3. Dy manastire pranë (1691-1693), Danieli (1694- fshatit Boboshticë: ai i Shën 1709), Joasafi (1709-1719), Kollit dhe i Shën Marisë. Që të Nikifori (1746-1752), Makari dy janë ndërtime të kohës (1752-1756), Dionisi (1757- paraosmane. 4. Manastiri i 1766), Genadi (1766-1779), Kamenicës afër fshatit Kamenicë Joakimi (1779-1790), Kostandini i është kushtuar Shën Kollit. 5. 163 Manastiri i Shën Elias është mbi Në Pogradec: Katedralja, Kisha një kodër dominuese të fshatit e Shën Thanasit, Kisha në Lin. Hoçisht. 6. Manastiri i Llëngës Klerikët e Dioqezës së Korçës në rrethin e Pogradecit i është janë: atë Jani Trebicka, atë Spiro kushtuar dëshmores së madhe Katundi, atë Pandeli Kosta, atë Shën Marenës. 7. Manastiri i Viktor Konomi, atë Dhimitër Kodrës në rrethin e Përmetit i Veriga, atë Ilia Kotnani, atë është kushtuar Fjetjes së Shën Sotiraq Dinka, atë Andrea Marisë. Ai është ngritur në shek. Mihali, atë Pandeli Plaku, atë XVI. Thoma Samara, atë Kristaq Viso, Mitropolia e Shenjtë e Korçës atë Sotiraq Bili, atë Todi Jovani, përbëhet nga këto zëvendësi atë Vasil Vasili, atë Klimo Paço, episkopale vendore: Korça, atë Vasil Skordileva, atë Mihal Kolonja, Leskoviku, Pogradeci. Lara, atë Aleks Themelko, etj. Kishat dhe institucionet fetare e Bibliografia: kësaj mitropolie sipas komunave 1-Arben Gjata, Mitropolia e Korçës janë: dhe ndërtesa e saj, Ngjallja, Tetor Në Korçë: Katedralja, Mitropolia 2002, faqe 4. e Korçës, Kisha e Shën Sotirit, Ndërtesa polifunksionale, Kisha Kori i Kishës së Ungjillëzimit e Fjetjes të Hyjlindëses në në Tiranë është krijuar nga Drenovë, Kisha e Shpërfytyrimit Dhimitër Beduli. Anëtarët e korit në fshatin Polenë, Kisha e Trinisë deri në mars 1967 kur u ndalua së Shenjtë, Kishë në fshatin besimi qenë: Irini Gjoka, Pendavinjë, Kishë në fshatin Anthulla Markidhi, Mariana Çiflik, Kisha e Shën Mihalit në Trebicka, Keti Cico, Gallata fshatin Liqenas, Kisha e Shën Kota, Tefta Kuqi, Enrieta Mihalit në fshatin Gostivisht. Afezolli, Vasilika Murani, Zana Në Devoll: Kisha e Shën Mata, Marika Simaku, Violanda Parashqevisë në fshatin Bilisht. Xhumetiku, Pandora Karakosta, Në Kolonjë: Kisha e Ngjalljes së Leni Dhama, Thanas Shkurti, Krishtit, Kisha e Fjetjes të Kristaq Tasho, Niko Zaharija, Hyjlindëses në Ersekë, Kisha e Themistokli Bimbli, Themistokli Profetit Ilia, Kisha në fshatin Jorgoni, Andrea Botka, Stavri Bezhan. Kondi, Nonda Rusi, Thoma Frashëri. Në qershor 1991

164 Kancelari i Kishës së Shën Kristaq Tasho, Keti Cico, nga të Gjergjt në Boston, Atë Artur rinj si Sofika Kola, Lira Milla, Liolini, i shoqëruar nga Ekaterina Bushaka, Romeo etj. Dhjakonët Denis Schutte e Repertori përbëhet nga pjesë Viliam Poist vizitoi kishën, ku u kishtare të kompozitorëve pritën nga klerikët dhe besimtarët orthodhoksë si Çajkovski, Imzot e pranishëm. Atë Arturit i bëri Noli, K. Lara, Th. Gaqi. Këta dy përshtypje kori i kishës, i cili sapo të fundit kanë kompozuar pjesë ishte ngritur me kontributin e që këndohen për Pashkë. Disa Xhorxhi Doçit. Ky i fundit kishte nga pjesët që këndohen në grumbulluar disa këngëtarë nga Liturgjinë Hyjnore janë “Himni Teatri i Operas dhe Baletit dhe Keruvik”, “Mëshirë paqeje” etj. nën drejtimin e dirigjentit Eno Bibliografia: Koço kishin filluar të mësonin 1-Dhimitër Beduli, Vlash Dhora, himnet e Liturgjisë Hyjnore. Kostandin Mara, Shënime për bashkësinë ortodokse të Tiranës, Nereida, Tiranë 2007, faqe 24. 2-Kristina Hanxhari, Për mua përsosja do të ishte krijimi i korit me zë engjëllor, Ngjallja, dhjetor 1994, faqe 4.

Korneli ishte centurion, që do të thotë se kishte nën urdhër njëqind ushtarë harkëtarë dhe bënte pjesë Me largimin e Eno Koços për në në formacionin Garda Italike Londër, dirigjimin e korit e mori (Chohors Italica). Petrika Trako. Ky i fundit më 2 gusht të vitit 1992 u tërhoq nga drejtimi i korit për t’i lënë vendin Milto Vakos. Kori i Katedrales së Ungjillëzimit përbëhet nga këngëtarë profesionistë si për shembull: Pandi Zguro, Gjergj Sulioti, Shpresa Terezi, Niko Vasili nga artistë veteranë si Drita Papajani, Tefta Kuqi, 165 statuja e vet, e stolisur me Ai ishte njeri i perëndishëm, lutej emblemat e Apolonit. Pastaj vazhdimisht dhe jepte lëmoshë. vinin kishat, ajo e Apostujve të Në fenë judaike lutja dhe dhënia Shenjtë, e caktuar për varret e lëmoshës qenë dy veprat më të perandorake, e Shën Irenës dhe pëlqyera. më e famshmja e Shën Sofisë. Më pas vinte hipodromi që ishte Kostandinopoja u themelua më qendra e jetës publike. Vetëm tre 18 nëntor 324 dhe mori emrin monumente i qëndrojnë ende Êùíóôáíôéíïýðïëçò që do të kohës dhe flasin për madhështinë thotë qyteti i Kostandinit. I e Bizantit. Këto janë: Ujësjellësi frymëzuar nga një shenjë i Valensës, Muri i Madh dhe Shën hyjnore, perandori Kostandin Sofia. Kostandini nuk nguroi të zgjodhi qytetin e vogël të ripte Romën, Aleksandrinë, Bizantit, i cili qe në një pozicion Efesin e Athinës për ta pajisur që lidhte Lindjen me Perëndimin. kryeqytetin e vet me sende nga Duke u udhëhequr nga një engjëll më antiket. ai caktoi vetë kufinjtë e qytetit të Bibliografia: ri dhe urdhëroi Eufratin, 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, ÂõæÜíôéï, kryetarin e punimeve që të mos ÁèÞíá 1991, óåë. 33-34. kursente asgjë për ta pajisur me monumente dhe rrugë publike, që Kostandini i Madh ka lindur më t’ia kalonte për nga madhështia 27 shkurt të vitit 272, nga një e lavdia të gjitha qyteteve të familje fisnike iliriane në Naissus botës. Punimet u kryen shumë të Dardanisë (Nishi i sotëm). I shpejt dhe më 11 gusht 330 me ati i tij Kostanti, në kohën e rastin e 25 vjetorit të mbretërimit Dioklecianit ishte njëri prej dy të Kostandinit u bë inagurimi. Çezarëve, që mbretëronte Galinë, Një mur që shtrihej nga bregu i Britaninë e Madhe dhe Spanjën. Marmarasë e deri në Bririn e Prindërit e tij, Kostant Klori dhe Artë, e mbronte prej sulmeve Helena qenë paganë. E ëma ishte tokësore. Për të zbukuruar provinciale nga qyteti Drepanum. forumin që mbante emrin e tij, Në vitin 293 Diokleciani e emëroi perandori kishte ndërtuar dy Kostant Klorin në postin e harqe triumfi dhe një kolonë Çezarit, prandaj e detyroi që të guri, në majë të së cilës ngrihej divorcohej me Helenën, me 166 pretekstin se martesa e oficerëve kryeqytet Romën. Severi u të lartë me gra provinciale nuk përmbys nga një kryengritje e ishte e lejuar. Kostanti martohet gardës pretoriane dhe u me Teodorën, të bijën e zëvendësua nga Maksenti, i biri Maksimilianit dhe Kostandini u i Maksimilianit. Maksenti hyri dërgua të edukohej në oborrin e shpejt në konflikt me babanë e Dioklecianit. Në fakt atje mbahej tij dhe Maksimiliani gjeti strehë si peng. Mbas vdekjes së te Kostandini, duke i dhënë për Dioklecianit dhe Maksimilianit, grua të bijën Faustën. Martesa e dy Çezarët, Galeri dhe Konstant tyre u bë në Arles të Galisë. Klori, u ngritën në shkallën e Maksimiliani duke bashkëpunuar Augustëve. me të bijën, thuri një komplot ndaj Kostandinit. Komploti u zbulua dhe Maksimiliani u dënua në vitin 310. Galeri, i informuar për ngjarjet që turbullonin perandorinë e Perëndimit, caktoi perandor Liçinin. Kostandini në vitin 311 bashkohet me Liçinin dhe niset drejt Romës, në luftë me Maksentin. Pasi kapërceu alpet në shtator të vitit 312, ai pushtoi me lehtësi qytetet e Italisë së Veriut dhe mbërriti në rrethinat e Romës, ku Maksenti kishte Në vitin 305 Kostandini kthehet përqendruar forca të mëdha te babai i tij. Pas një viti më 25 ushtarake. Përpara betejës, teksa korrik 306 i vdes babai, dhe po vështronte hordhitë armike, Kostandini shpallet August tek ura e Milviut, ndonëse ishte (perandor) nga ushtria, e cila mesditë, Kostandini pa një përbëhej kryesisht nga ilirë (306). vegim. Në qiell u shfaq një kryq, Ndërkohë Galeri, i cili e rreth të cilit ishte shkruar Åí konsideronte veten si perandori i ôïýôï íéêÜ (me këtë do të fitosh). parë, kishte caktuar dy Çezarë: Eusebio i Qezaresë na thotë se Maksimilian Daian për Lindjen po atë natë iu shfaq Krishti në dhe Severin për Perëndimin, me ëndërr dhe e urdhëroi të bënte një 167 kryq të ngjashëm me atë që kishte Bibliografia: parë në vegim dhe ta vendoste në 1-Costantino il Grande, Le Radici, flamurët që paraprinin ushtrinë, Anno 5, numero 5, Novembre në vend të shqiponjave 2007, pagina 1. perandorake. Shenja e fitores shkëlqeu përsëri në qiell dhe Kostandin Beratit i përket një Kostandini besoi me gjithë shpirt dorëshkrim që gjendet në tek Jesu Krishti. Me betejën Bibliotekën Kombëtare. Ai vendimtare të Milviut, më 28 përbëhet nga 152 faqe, ku në 46 tetor të vitit 312, ishte Kryqi që i faqet e para janë të përkthyera dha fitoren. Kostandini bëri një shqip me alfabetin grek lutje të hyrje triumfale në Romë duke ndryshme fetare dhe pjesë falenderuar Perëndinë. Ai ungjillore që përdoren në urdhëroi që në monumentet shërbesat liturgjike, ndërsa në kryesore të qytetit të vihej Shenja faqen 106 ndodhet një alfabet e Kryqit. Gjithashtu u ngrit edhe origjinal me bazë glagolitike prej një statujë e perandorit, e cila e 37 shkronjash. Gjithashtu në të paraqiste atë duke mbajtur gjendet edhe një vjershë me Kryqin në dorë, si shenjë e fitores dyzetekatër vargje e titulluar dhe emblemë e autoritetit të tij që “Zonja Shën Mëri Përpara e kishte marrë nga Krishti. Në Kryqësë”, dy glosarë greqisht- vitet e mbretërimit të Kostandinit shqip me rreth 1710 fjalë si dhe të Madh të krishterët filluan të shënime të ndryshme me karakter ushtronin lirshëm besimin e tyre. fetar, ngjarje të ndodhura midis Konstandini u takua me Liçinin viteve 1764-1789. Përkthimet e në Milano dhe në vitin 313 të dy tij nuk patën përhapje të madhe perandorët nxorën një dekret, me sepse nuk mundën të botoheshin. të cilin u jepej liria të krishterëve Studiuesi Ilo Mitkë Qafëzezi që të praktikonin lirisht besimin është marrë me transkriptimin e e tyre nëpër gjithë perandorinë. dokumentit dhe e pagëzoi me Çdo paragraf i Ediktit të Milanos emrin “Kodiku i Kostandin ishte i frymëzuar nga parimet e Beratit” që i përket vitit 1764. Ky barazisë dhe të tolerancës fetare. dorëshkrim pasqyron përpjekjet për përdorimin e gjuhës shqipe në shkolla dhe në shërbesat fetare.

168 Bibliografia: Dhiatën e Re në dialektin gegë 1-Tomor Osmani, Udha e dhe më 1897 e botoi atë në shkronjave shqipe, Shkodër 1999, Stamboll sipas dialektit toskë. faqe 104. Kristoforidhi përktheu edhe disa nga librat e Dhiatës së Vjetër. Në Kostandin Kristoforidhi (1827- vitin 1872 botoi Psalltirin dhe në 1895) ka lindur në Elbasan në vitet 1880-1884 botoi “Të bërët”, vitin 1827. Shkollën e mesme e “Të dalët”, “Nomi i dytë”, “Fjalë kreu në Gjimnazin “Zosimea” të të Urta” dhe “Isaia” në toskërisht. Janinës. Gjatë viteve 1847-1850 Përkthimet e Kristoforidhit Kristoforidhi i mësoi gjuhën dallohen nga pastërtia dhe shqipe albanologut Hahn, i cili saktësia e përdorimit të gjuhës ishte konsull i Austrisë në Janinë. shqipe. Teksti i Dhiatës së Re, i botuar për herë të parë në vitin 1879 në dialektin toskë, dhe i ribotuar në vitet 1911 dhe 1930, përdoret ende edhe sot në Kishën Ortodokse. Për edukimin fetar të fëmijëve ortodoksë K. Kristoforidhi përktheu përveç Biblës edhe tekste fetare shkollore si “Historia e Shkronjës së Shenjtëruar” dhe “Katër katekizmat”. Veprat shkencore shumë të rëndësishme për gjuhën shqipë janë “Gramatika” (1882) Vite më vonë Hahni me ndihmën dhe “Fjalori i Gjuhës shqipe”, i e Kristoforidhit zbuloi shkrimet cili mundi ta shohë dritën e e Dhaskal Todrit. Bashkëpunoi botimit në vitin 1904 në Athinë. me Hahnin, i cili botoi më 1854 Të gjitha përkthimet e tij shquhen në Vjenë veprën “Studime nga pastërtia dhe përdorimi i shqiptare” (Albanische Studien). shkëlqyeshëm i gjuhës shqipe. Më pas Kostandini studioi në Gjithë jetën e tij ia kushtoi kolegjin protestant të Maltës. Në predikimeve të fjalës së shenjtë, vitin 1869 përktheu, me porosi të Ungjillit, i frymëzuar prej të Shoqatës Biblike Britanike, idealit të bekuar të shqiptarizmit. 169 Kostandin Kristoforidhi vdiq më se përpara se të bëhej murg, ai e 24 shkurt 1895 në qytetin e ka pasur emrin Nikodhim. Pas lindjes në Elbasan. Për të nderuar qethjes murg dhe dorëzimit dhjak veprën e madhe të këtij dijetari ai e mori emrin Kostandin. dhe atdhetari të shquar, Kisha Zakonisht në traditën ortodokse Ortodokse në vitin 1934 i ngriti ata që përqafojnë jetën monakale një bust, i cili është sot në Kishën e ndryshojnë emrin e tyre. Ikona e Shën Marisë në Elbasan. e parë e pikturuar prej tij është e Bibliografia: vitit 1736 dhe gjendet në 1-Mitropoliti i Korçës Joani, Një manastirin e Shën Gjon vështim i shkurtër mbi përkthimet Vladimirit. Në Arkivin Qendror fetare në kishën orthodhokse, të Shtetit ka dokumente, të cilat Ngjallja, mars 1999, faqe 7,8 vërtetojnë se Kostandin Shpataraku ka pikturuar ikonat Kostandin Shpataraku e ka e manastirit të Shën Gjon origjinën nga Shpati i Elbasanit. Vladimirit në Elbasan, por me Kjo vërtetohet nga mbishkrimi që djegien e kishës më 14 mars 1944 gjendet në ikonën e Krishtit në ato u shkrumuan. Po në Elbasan, kishën e Anargjendëve të Shenjtë në Kodikun e Kishës së Shën Kozma e Damjano në Manastirin Kollit është edhe emri i e Shën Pjetrit në Vithkuq të ikonografit Kostandin Korçës. Në të thuhet: “Dora e Shpataraku. Aktiviteti i tij në Jerodhjakon Kostandinit nga pikturimin e ikonave është mjaft Shpati, viti prej Krishtit 1748”. i dendur. Kështu në vitin 1767 ka Rreth vendlindjes së ikonografit pikturuar ikonat e ikonastasit të Kostandin Shpataraku kemi kishës së Shën e Premtes në njoftime të ndryshme. Disa Kavajë. Gjithashtu tri ikona të mendojnë se e ka preardhjen nga ikonastasit të manastirit të fshati Vlash, ndërsa disa të tjerë Ardenicës kanë mbishkrimin se thonë se është nga Pashtreshi i janë punuar nga dora e Kostandin Shpatit. Datat e lindjes dhe të Shpatarakut. Vepra e këtij fjetjes së këtij murgu të ikonografi të talentuar të kishës devotshëm të kishës ortodokse ortodokse filloi të studiohej për nuk dihen. Kostandin Shpataraku herë të parë nga teologu i ka qenë ikonograf i talentuar në pasionuar Theofan Popa në vitin pikturimin e ikonave. Mendohet 1954. Gjatë kërkimeve nëpër 170 kishat e Shqipërisë është mori gjyshja, e cila u kujdes për vërtetuar se Jerodhjakon rritjen dhe edukimin me Kostandin Shpataraku ka qenë i dashurinë për njerëzit dhe specializuar vetëm për punimin Perëndinë. Shkollën e mesme e e ikonave të lëvizshme. Deri më kreu në gjimzazin “Kostandin sot nuk është zbuluar ndonjë Kristoforidhi” në qytetin e afresk i pikturuar prej tij. Elbasanit. Gjithashtu ka marë Bibliografia: mësime për kanto në Liceun 1-Theofan Popa, Mbishkrime të Artistik. Pas shumë peripecive të kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, jetës, Kostandini arriti që në vitin N.349, faqe 199. 1998 të diplomohej në 2-Theofan Popa, Ikonografët Akademinë Teologjike të shqiptarë të shekullit XVIII, Durrësit. Më 9 maj të vitit 1999 Ngjallja, dhjetor 1995, faqe 8. Kostandin Tuda u dorëzua në Kostandin Tuda (1971- ) ka dhjak në Katedralen e lindur më 21 shkurt të vitit 1971 Ungjillëzimit në Tiranë nga në qytetin e Elbasanit. Në vitin Fortlumturia e Tij, Kryeepiskopi 1972 me vdekjen e nënës Beatriçe Anastas. Në vitin 2003 filloi dhe largimin e babait Llazarit, studimet në “Nju Jork Kostandini mbeti jetim. University” në degën e “Administrim Biznesit”. Ndërsa në vitin 2005 ndoqi leksionet për Master në Akademinë Shqiptare të Diplomacisë, ku mbrojti disertacionin me temë: “Librat e Shenjtë Bibla dhe Kurani dhe ndikimi i tyre në botën e sotme të civilizuar”. Kostandin Tuda zotëron anglishten dhe italishten, të cilat i ka mësuar në mënyrë autodidakte. Më 6 shkurt 2011 u Që kur ishte foshnjë, fati i dorëzua prift dhe do të shërbejë rezervoi të kalonte sprova të si misionar në Sh.B.A. vështira në jetë, të cilat e shoqëruan kudo jetimin nga Elbasani. Kujdestarinë e tij e 171 Kostandin Trako (1919-1986) e tyre ka ndjekur edhe Kostandini ka lindur në Boboshticë të Korçës duke qenë nga besimtarët më të më 10 shkurt të vitit 1919. Gjatë devotshëm të Katedrales së viteve 1931-1936 ndoqi Ungjillëzimit në Tiranë. Seminarin Kombëtar “Apostull Kostandini ka qenë epitrop i Pavli”. Në vijim ka studiuar në kishës dhe që nga data 1 janar Akademinë Mbretërore të 1995 ka shërbyer në banakun e Muzikës në Bukuresht, ku u shitjes së qirinjve deri më 31 specializua për dirizhim koresh. dhjetor të vitit 2002 kur u largua Pas përfundimit të studimeve në me dëshirën e tij. vitin 1942 riorganizoi korin kishtar në Tiranë. Në shtypin Kozma Melodiozi ka lindur në kishtar ka shkruar shumë artikuj Damask. Që në moshë të re mbeti disa prej të cilëve janë: “Muzika jetim dhe u birësua prej Serxhit, në Kishat Orthodhokse”, të atit të Joan Damaskinit. Në Këngëtorët kishtarë”, Folklori fillim të shekullit X vajti në muzikal i Pashkës”, “Imzot Fan Vendet e Shenjta dhe u qeth murg S Noli muzikant-kompozitor” etj. në manastirin e Shën Savës. Prof Kostandin Trako ka Rreth vitit 743 Kozmai u dorëzua përpunuar “Përlëshoret e tetë Episkop i Gazës. Fjetja e tij tingujve”, ka harmonizuar për mendohet të jetë në vitin 750. kor mikst me nota moderne Kisha e shpalli shenjt dhe e Liturgjinë e Joan Gojatrit etj. kremton më 14 tetor. Shkrimet: Kostandin Trako fjeti më 12 mars Kozma Melodiozi ka shkruar të vitit 1986. Kanonin e Krishtlindjeve si dhe Bibliografia: Kanonin e Javës së Madhe. 1-Kristofor Beduli, Seminaristi Famën e mori me Kanonin e Kostandin Trako, profesor i Krishtlindjeve. Gjithashtu emrin dirigjentëve korale shqiptarë, e Kozmait mbajnë edhe shtatë Ngjallja, shtator 1999, faqe 9,10. kanone të festave të ndryshme. Bibliografia: Kostandin Bozaxhiu (1933- ) ka 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, lindur më 12 dhjetor të vitit 1933 ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò në qytetin e Beratit në një familje Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 209- me tradita në fenë ortodokse. 210. Gjyshi i tij ka qenë klerik, ndërsa i ati ka qenë epitrop. Shembullin 172 Kozmai i Etolisë (1714-1779) bekimin për të predikuar në ishujt ka lindur më 1714 në Mega e Egjeut. Në vitin 1775 u kthye Dhendro, një fshat i Etolisë. Në në Malin e Shenjtë ku filloi të moshën 20-vjeçare filloi të marrë lexojë librat e etërve të kishës, mësimet e para nga Jerodhjakoni por zelli i aktivitetit misionar nuk Anania. Më vonë shkoi për e linte të qetë. Kozmai u largua studime në shkollën e Vatopedhit nga Mali Athos për të vazhduar në Malin e Shenjtë. Pasi veprën e tij. Ai predikoi ungjillin përfundoi studimet vajti në në Selanik, Veria dhe gjithë manastirin e Filotheit, ku u Maqedoninë. Në vijim shkoi në dorëzua hieromonak. fshatrat e Himarës, Akarnisë, në Artë dhe Prevezë. Kudo që shkonte ngrinte një kryq prej druri. Mbështeste në drurin e kryqit fronin që ia kishte ndërtuar Kurt Pashai dhe predikonte. Pasi përfundonte mësimdhënien, fronin e merrte ndërsa kryqin e linte aty që t‘u kujtonte njerëzve fjalët e tij. Hebrenjtë që banonin në Janinë e kallëzuan te sundimtari i Beratit, Kurt Pashai, sepse Shën Kozmai arriti të bindë Vite më vonë shkoi në të krishterët ta bëjnë pazarin jo Kostandinopojë për t‘u takuar të dielën, por të shtunën. Shenjti me dhaskalin Krisanth, prej të kudo ku shkonte për të përhapur cilit mësoi artin e gojtarisë. Pasi ungjillin merrte leje nga kryeprifti mori leje me shkrim nga Patriku dhe paria e vendit. Kur vajti në Serafim filloi aktivitetin Kolkondas, mori pëlqimin e misionar. Ai predikonte mësimet kryepriftit dhe donte të merrte leje e Ungjillit të Shenjtë në kishat e edhe nga Kurt Pashai që e kishte Kostandinopojës, më pas shkoi selinë në Berat. Rrugës Shenjtin në Vrahori, në Mesolongji dhe në e kapën dhe e varën në një pemë. zona të tjera. U kthye përsëri në Më pas kufomën e tij e hodhën Kostandinopojë, ku u takua me në lumë duke i varur një gur në Patrikun Sofron duke i marrë qafë. Shën Kozmai u martirizua 173 më 24 gusht të vitit 1779. Shën Pas kësaj punoi si punëtor, në Kozmai përmendet nëpër ullishtë për 14 vjet, por në sinaksarët e kishës si shenjt, fshehtësi nuk i ndërpreu për asnjë ndonëse akt zyrtar për shpalljen çast Shërbesat e Shenjta, jo e tij shenjt nuk ka. Në mineot e vetëm në Vlorë, por edhe në rishqyrtuara nga komisioni i qytete të tjera, si në Korçë, Tiranë posaçëm i Patriarkanës etj, ku ishte në lidhje të ngushta Ekumenike përmendet edhe Shën me të gjithë ata besimtarë që Kozmai, i cili u nderua si shenjt guxuan të sfidonin ateizmin e në shpirtin e popullit. imponuar të shtetit komunist. Bibliografia: 1-Fani Mihallopullu, Kozmai nga Etolia, Përkthim nga Dhimitër Beduli, Tiranë 1999, faqe 46. 2-Anthim Aleksudhi, Një vështrim i shkurtër historik i Mitropolisë së Shenjtë të Beratit, Korfuz 1868, faqe 82.

Kozma Qirjo (1922-2000) ka lindur në Bestrovë të Vlorës më 10 dhjetor 1922. Babai i tij quhej Jorgji ndërsa e ëma Zoica. Pasi përfundoi shkollën në Nartë u Gjatë viteve të persekutimit ateist mor me punë të ndryshme. Më (1967-1991) ka pagëzuar në 25 prill të vitit 1945 u hirotonis fshehtësi rreth 3000 besimtarë dhjak nga Imzot Visarioni, në nga e gjithë Shqipëria. Hapjen Kishën e “Shën Vlashit” në sërish të kishave në vitin 1991 ai qytetin e Vlorës. Po atë vit më e priti me gëzim të madh, duke 29 prill u dorëzua në gradën falenderuar nxehtësisht priftërore në Kishën e “Shën e Perëndinë, që i dha mundësinë të Dielës” në Nartë. Atë Kozmai rivishte rrobën e nderuar të ishte famulltar në Kishën e “Pesë klerikut ortodoks. Ardhja e Martirëve” në Bestrovë, ku ka Fortlumturisë së Tij, Imzot shërbyer deri në mbylljen e Anastasit, ishte një moment i kishave, në shkurt të vitit 1967. shënuar jo vetëm për 174 rimëkëmbjen e shpejtë të domethënë Troparet e të Tetë ortodoksisë shqiptare, por edhe Tingujve me Apostujt dhe sepse i dha mundësinë të jepte Ungjijtë, që këndohen në të Dielat përvojën e tij, sa në seminar aq e zakonta të motit. Pothuajse të edhe në Këshillin e Përgjithshëm gjitha troparet janë hartuar sipas Kishtar etj. Më pas u bë Ikonom ritmeve dhe melodive bizantine. Stavrofor dhe gjatë gjithë këtyre viteve ka qenë zëvendës Kremtim. Dita e kremtimit të episkopal për Dioqezën e Beratit. çdo shenjtori është përcaktuar në Më 23 korrik ai u hirotonis kanonet e Sinodit të 7-të Episkop i Apollonisë. Episkop Ekumenik. Për të nderuar dhe Kozmai fjeti më datën 12 gusht himnizuar shenjtorët, Kisha të vitit 2000. Shërbesa e hartoi për nder të tyre tropare të përmortshme u zhvillua në kënduara. Në këtë ceremoni Kishën e “Shën Todrit” në qytetin përfshihen përleshoret, e Vlorës, me pjesëmarrjen e shkurtoret, madhështimet, Kryeepiskopit Anastas, zbritësoret, kanonet, vargjet, Mitropolitit të Beratit, Ignati, lavdërimet etj. Në këto tropare ka Imzot Joanit, klerikëve të zonës të dhëna për jetën, virtytet, dhe besimtarëve të shumtë. përpjekjet, martirizimin e Episkop Kozmai u varros në shenjtorit që kremtohet. fshatin e lindjes, Bestrovë, pranë Himnografi i Kishës, duke pasur hierores së kishës së “Pesë parasysh bëmat e shenjtorit, Martirëve”. hartoi shërbesën përkujtimore të Bibliografia: tij, duke e përjetësuar në shekuj. 1-At Spiro Bulika, Bariu i mirë (Episkop Kozmai), botim i Kreshma u afirmua nga vetë K.O.A.Sh-it, Tiranë 2005, faqe 60- Perëndia. Në Dhiatën e Re, i pari 62. ishte vetë Krishti, që kreshmoi për 40 ditë dhe në vazhdim filloi Kremtore përmban këndimet e predikimin e Tij shpëtimtar në të kremteve kryesore të tokë. Por edhe nga Dhiata e palëvizura të dymbëdhjetë Vjetër dimë se Profeti Moisi muajve. Në këto u shtuan dy përpara se të merte 10 Porositë Kanonet e Shën Mërisë, nga vetë Perëndia në Malin Sina, Lutësoren dhe Dielloren, kreshmoi për 40 ditë. Sipas 175 etërve të kishës, kreshma frenon Ekumenike të Kostandinopojës, pasionet, forcon njeriun ne e marrim atje të përgatitur. shpirtërisht, nënshtron dhe dëbon demonët, jep pendim, ndriçim Kriptokristianizmi shprehet me dhe pastërti në shpirt. fenomenin kur individë, familje apo edhe krahina të tëra shpallin Krezmimi është misteri gjatë të publikisht se e kishin braktisur cilit prifti menjëherë pas krishterimin, ndërsa brenda pagëzimit lyen të gjitha pjesët e familjeve vazhdonin në fshehtësi trupit të njeriut me Miro të të praktikonin zakonet fetare shenjtë, duke thënë: “Shenjë sipas traditës. Kriptokristianët dhurate e Shpirtit të Shenjtë”. Në ose siç quhen ndryshe të misterin e Krezmimit i pagëzuari krishterët e fshehtë në jetën merr në mënyrë të padukshme shoqërore paraqiteshin me emrat dhuratat e Shpirtit të Shenjtë. myslimanë, ndërsa në jetën Apostujt e shenjtë në fillim e familjare ruanin traditat kryen misterin e Krezmimit me ortodokse. Rasti më tipik i vendosjen e duarve sipër kokës ushtrimit të kriptokristianizmit së të pagëzuarit. Më pas, kur është ai i të krishterëve të Shpatit numri i të Krishterëve u shtua në rrethin e Elbasanit. shumë dhe ishte e pamundur që Kriptokristianizmi në këtë trevë të shkonin te çdo i pagëzuar, u filloi nga fundi i shekullit XVII dhanë porosi episkopëve dhe dhe vazhdoi deri nga fundi i priftërinjve që t’i lyenin me vaj. shekullit XIX. Kriptokristianët Kështu u vendos që në vend të kishin dy emra, një të krishterë vendosjes së duarve në kokën e dhe tjetrin mysliman. Nga të pagëzuarit, misteri i Krezmimit paraqitja e jashme silleshin si të bëhet me anë të lyerjes me myslimanë, por brenda tyre ata Miro të Shenjtë. Në fillim Miroja e ndjenin veten të krishterë. e Shenjtë shenjtërohej nga Bibliografia: episkopët dhe më pas përdorej 1-Dhori Qiriazi, Krishterimi në nga priftërinjtë. Çdo Kishë Shqipëri, Argeta LMG, Tiranë autoqefale ka të drejtën që të 2000, faqe 148. përgatisë Miron e Shenjtë, por 2-Mitropoliti i Korçës Joani, Kriptokrishterimi në Shqipëri, për të respektuar Patriarkanën Kumtesa e mbajtur në

176 Simpoziumin 2000 vjet art dhe administronte në aspektin fetar kulturë kristiane, Tiranë, 2000. Kishën e e parë të Shën Gjergjit 3-Edith Durhamm, Brenga e të cilën e kishte themeluar vetë Ballkanasve, Algerta LMG, Tiranë vite më parë. Kisha e shqiptarëve 1998, faqe 309-31. të Amerikës kishte nevojë për priftërinj që meshonin në gjuhën Krist Elli (1895-1985) ka lindur shqipe, por që edhe të lexonin më 1895 në Hoçisht të Devollit, Veprat e Shenjta drejtpërdrejtë në (Qarku i Korçës) në një familje greqisht, ose të praktikonte edhe me tradita patriotike. Zyrtarisht gjuhën angleze në liturgjitë e quhej Kristo Ilia Tërpini, ose Kishës. Gjë që mund kryhej nga shkurt Kristo Ilia. Me fillimin e atë Krist Elli. Ai ishte ndër të luftrave Ballkanike, ne vitet parët që iu përgjigj thirrjes 1912-1913 u detyrua të emigroi hyjnore për të ngritur kryqin e në SH.B.A, në Boston, ku me rëndë të klerikut orthodhoks. Atë kalimin e kohës ja përshtatën Krist Ellin e emëruan famullitar emrin në Christ Elli duke ia i Katedrales së Shën Gjergjit në amerikanizuar atë. Pasi kreu Boston, e cila është themeluar më studimet për Stomatologji në 22 mars të vitit 1908 dhe është Boston, punoi ca kohë si dentist, kisha e parë orthodhokse në Kleveland fillimisht dhe më shqiptare në Amerikë. Krist Elli pas në Boston. Në ato vite u njoh sapo u emërua famullitar i Shën me bashkëshorten e tij Madelina Gjegjit, menjëherë filloi të Elli edhe kjo një shqiptare me sistemojë arkivat e kishës dhe të origjinë nga Juglindja e organizojë strukturat dhe librat Shqipërisë dhe u martua me të. financiarë, të mbajë bilançet dhe Pas luftës së Dytë Botërore, për regjistrojë dhuratat dhe nevoja të Kishës Shqiptare të kontributet e besimtarëve dhe Amerikës u thirr dhe u dorëzua dashamirëve të kishës, e kështu prift nga Imzot Theofan Noli, i me rradhë edhe shpenzimet e cili në atë kohë ishte Kryeepiskop shërbesave të kishës. Atë Krist i dioqezës shqiptare të Amerikës Elli ishte shumë popullor, i aftë dhe i pa mundur që të merrej dhe i devotshëm, prandaj njëkohësisht si me administrimin besimtarët e donin dhe e e Kryepiskopatës shqiptare të respektonin. Ai organizoi për Amerikës dhe njëkohësisht të herë të parë kurset e katekizmit, 177 të cilat quheshin “Shkolla e lamtumirës u organizua në diellore”. Gjithashtu ngriti dhe restorantin “Pier 4”, në Boston. organizoi korin e kishës së Shën Bibliografia: Gjergjit, meqenëse edhe vetë 1-Nasho Jorgaqi, Jeta e Fan S. shquhej për aftesi muzikale. Në Nolit, Ombra GVG, Tiranë 2005, këto nisma At Krist Elli pati dhe faqe 421. mbështetjen miqve te tij dhe 2-Klajd Kapinova, Noli një politikan i dështuar, Dita, 2 tetor kryesisht të patriotit të shquar 2004, faqe 17. Antoni Athanasit. Nisur nga divergjencat që ekzistonin mes Kristofor Kisi (1890-1958) ka disa kishave shqiptare të lindur në lagjen Kala të Beratit Amerikës, At Krist Elli i përpoq në vitin 1890. Studimet e larta i për bashkimin dhe paqtimin e të ndoqi në Shkollën Patriarkale të gjitha kishave shqiptare të Halkit ku u diplomua në vitin ngritura në Amerikë dhe njohjen 1906. Tema që mbrojti diplomën e e tyre zyrtarisht nga Patrikana ishte “Mbi prejardhjen e jetës Ekumenike e Stambollit. Me monakale”. rëndimin e gjëndjes shëndetësore dhe vdekjen e Fan Nolit, kishat shqiptare të Amerikës u përfhinë përsëri nga divergjencat dhe përkatësitë e disporës.Në atë kohë Kryekisha e Shën Gjergjit drejtohej nga Ikonom Krist Elli, i cili ishte njeriu më i besuar i Nolit. Krist Elli i përkrahur nga Antoni Athanas vazhdoi shërbesat ndaj bashkatdhetarëve të tij deri sa shendeti nuk ja mundesoi. Ikonom Krist Elli ndërroi jetë më 15 prill të vitit Me përfundimin e studimeve 1985. Ceremonia madhështore e teologjike më 1908 u kthye në varrimit të tij, e përballuar nga atdhe dhe filloi punë në gjimnazin miku i tij Antoni Athanas, u e Jovan Bangës në Korçë. Para pasqyrua në gazetën “Dielli”, si luftës ballkanike vajti në dhe në shtypin amerikan. Dreka Kostandinopojë dhe në vitin 1916 178 u dorëzua në gradën priftërore. popullsisë ortodokse të Ai ishte Kryefamulltar në Shqipërisë në uniate. Makrohor. Më vonë u hirotonis Kryeepiskopi Kristofor i episkop i Sinadës, post të cilin e detyruar nga kushtet e vështira mbajti deri në vitin 1923. që po kalonte Kisha Ortodokse Pikërisht këtë vit duke parë nën sundimin fashist në fillim përpjekjet e otodoksëve shqiptarë pranoi, por ndërkohë u mundua për autoqefali, Imzot Kristofori që ta shtynte çështjen për më u kthye vullnetarisht në Shqipëri, vonë. Ai thirri teologun Irine ku mori në drejtim Mitropolinë e Banushi dhe i propozoi që të Beratit duke pasur titullin dorëzohej në gradën episkopale “Mitropolit i Beratit, Vlorës, duke shmangur kështu një rrezik Kaninës. Më 21 nëntor 1923 të madh për kishën. Më 1948 Imzot Kristofori së bashku me Kryeepiskopin Kristofor e Imzot Jerotheun dorëzuan në internuan dhe më 17 qershor gradën episkopale Imzot 1958 ai vdiq në rrethana të Theofanin në Kishën e Shën dyshimta në kishën e Shën Gjergjit në Korçë. Ndërsa në vitin Prokopit. Ai nuk pranoi që të 1929 u tërhoq në manastir duke mohonte kryqin për lavdinë mos marrë pjesë në veprimet tokësore që i ofroi regjimi antikanonike që po kryheshin në komunist, prandaj e helmuan. Kishën Ortodokse Shqiptare. Varrimi i Kryeepiskopit Kristofor Më 1934 Imzot Kristofori zuri Kisi u bë më datën 18 qershor vendin e Mitropolitit të Korçës 1958. Arkivoli që mbante dhe në vitin 1937 u zgjodh lipsanin e tij u vendos në mesin e Kryetar i Sinodit të Shenjtë dhe Kishës katedrale të Kryeepiskop i gjithë Shqipërisë. “Ungjillëzimit” në Tiranë. Për shumë vjet qëndroi në krye Ceremonia e përmortshme u të Kishës Ortodokse në Shqipëri. kryesua nga Fortlumturia e tij, Në vitin 1942 Kryeepiskop Paisi, me pjesëmarrjen e Kristofori u thirr prej Episkopit Ndihmës Sofronit, mëkëmbësit të mbretit Viktor Arkimandrit Dhanil Çulit, Emanuelit III, Jakomonit dhe Stavrofor Thoma Popës, Ikonom bënë presion që në vendet Marko Papajanit, Saqellar Petro vakante të dorëzoheshin episkopë Doçit, Kryedhjakonit Sotir unitë dhe të bëhej konvertimi i Kanxheri etj. Në prani të të 179 afërmve dhe besimtarëve të Haroni përgatiti një vaj dhe pasi shumtë që kishin mbushur u lye me të u quajt “krisht”, kishën, foli Sekretari i Sinodit të madje edhe “krisht Zoti”, sepse Shenjtë, Niko Çane, i cili theksoi vaji ishte porositur nga Perëndia. virtytet e të ndjerit. Ndër të tjera Më pas u lyen edhe pasardhësit ai përmendi ndershmërinë, e tij. Gjithashtu me vaj lyheshin urtësinë dhe kulturën e gjerë të edhe mbretërit si Sauli, (Libri I i Kryeepiskopit Kristofor. Samuelit 10,1) Davidi etj. Në rast Bibliografia: se vaji u kullonte nga hunda, 1-Kristofor Beduli, At Marko atëhere quheshin krisht. Por edhe Papajani dhe shënimet e tij, Tiranë profetët lyheshin me miro dhe 2004, faqe 37-38. quheshin “krisht”. Pra kemi 2-Personalitet madhor i Kishës emrin krisht për Kryepriftin, sonë Orthodhokse, Ngjallja, korrik Mbretin dhe Profetin, por këta 1996, faqe 9. ishin krishti me “k” të vogël, Krisht është titull që do të thotë sepse hebrenjtë prisnin atë “lyej me miro” ose “i lyeri”. Në Krisht, i cili do t’i shpëtonte. Këtë hebraisht ai që është “i lyer” e ka profetizuar Davidi:”Unë jam quhej “Meshiah” dhe grekët e krishti, por një pasardhësi im do përkthyen në “Mesia”. të jetë Krishti që do të shpëtojë”. Hebrenjtë prisnin me padurim Krishtin, ardhjen e tij e profetizon aq bukur Davidi në psallmet kristologjike: “Unë u leva me vaj si të gjithë mbretërit, kurse ti o Krishti im do të lyhesh me vaj nga vetë Perëndia dhe ky vaj do të jetë Shpirti i Shenjtë”. Për lyerjen e Krishtit flet ungjillori Luka 4,18.Ardhjen e Krishtit e prisnin të gjithë, madje profetët kishin profetizuar se si do kryqëzohej, do të pësonte dhe do të shkonte drejt vdekjes si një Misteri i lyerjes ka qenë që në qengj i pafajshëm, do të ngjallej kohët e hershme. Kryeprifti etj. Në gjuhën hebraike nuk 180 ekziston folja jam, prandaj kur vendosi këtë të kremte në mënyrë hebrenjtë donin të thonin “ky të ndërgjegjshme, për të është Krishti” përdornin “Jezu mposhtur besimin e rremë të Krishti”. Me këtë donin të thonin paganëve. Krishtlindja është se Jezui është Krishti. Kur thonin lindja në mish e Zotit dhe Jezu nënkuptonin një person dhe Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht. kur thonin Krisht nënkuptonin Perëndinë. Kryqi. Romakët e përdornin kryqin për të ekzekutuar Krishterimi ishte feja e kriminelët. I dënuari duhej që ta predikuar prej Krishtit. mbante mbi shpatulla pjesën Krishterimi ishte bazuar në horizontale të kryqit deri në judaizmin, por kishte diçka krejt vendin që do të ekzekutohej. Kur ndryshe. Përvetësoi nga judaizmi mbërrinin atje, ushtarët e ligjin, psalmet, profetët dhe duke gozhdonin mbi traun vertikal, i u mbështetur tek ata përgatiti cili gjendej përtokë dhe me anën udhën për ardhjen e Krishtit. e litarëve ngrinin kryqin. Kur Krishterimi ishte një fe e re, e kryqi ngrihej lart i gozhdonin ngritur mbi themelet judaike, por edhe këmbët në të. Mësimdhënia rrënjësisht krishterimi ishte diçka e kryqit përbën thelbin e besimit krejt e ndryshme dhe pikërisht kristian. Shenja e kryqit si simbol këtu qëndron edhe mistikja e i shpëtimit zinte vendin e parë historisë së tij. nga të gjitha simbolet kristiane. Ishte pikërisht Kryqi, i cili nga Krishtlindjet. Në ditën e simbol i poshtërimit dhe i dënimit Krishtlindjeve besimtarët u bë simboli i fitores dhe i ortodoksë kremtojnë lindjen e ngadhënjimit të dashurisë mbi Shpëtimtarit Krisht, i cili u bë vdekjen. Flijimi i Krishtit në kryq njeri për shpëtimin e botës. Në i fali botës shpëtimin e çlirimin, katër shekujt e parë të harenë e lavdinë, ngjalljen dhe krishtërimit Krishtlindjet përjetësinë. Në këtë mënyrë kremtoheshin së bashku me Ujin Kryqi i Golgotës bëhet simboli i e Bekuar. Më vonë u përcaktua përjetshëm i përdëllimit hyjnor. data 25 dhjetor, për të kundër ballancuar festimin pagan të Kryqëzata u quajtën fushatat Diellit të Pamposhtur. Kisha e luftarake të kristianëve të 181 Evropës Perëndimore drejt II vendosi disa krerë feudalë, për Lindjes për çlirimin dhe të drejtuar operacionet luftarake. mbrojtjen e Vendeve të Shenjta Ndër ata që pranuan të merrnin dhe veçanërisht të Varrit të pjesë ishin: duka i Normandisë, Tërëshenjtë. Me bekimin e papës duka i Leronës, Bohemodi i së Romës kryqëzatat morën Tarantos etj. Ndërsa turma karakterin e një lufte të shenjtë popullore ishte e frymëzuar nga kundër armiqve të pabesë të një ndjenjë e kulluar besimi fetar, krishtërimit, por në fakt ato u disa nga prijësit e kishin “marrë kthyen në luftë kundër atyre të kryqin” me paramendim që të krishterëve, të cilët nuk i përvetësonin toka të begata në nështroheshin papës. Vendet e lindje dhe të bëheshin dukë ose Shenjta dhe Varri i Tërëshenjtë u kontër sipas modelit perëndimor. pushtuan nga Selxhukët, të cilët Bibliografia: i mundën bizantinët në betejën e 1-Jacques Le Goff, Qytetërimi i Maxhikejt në vitin 1071. perëndimit mesjetar, Toena, Tiranë Pushtimi i Jeruzalemit nga 1998. myslimanët pati jehonë të madhe Kungimi është misteri më i në Evropën Perëndimore pasi shenjtëruar, nëpërmjet të cilit pelegrinët nuk mund të vizitonin besimtarët kungohen me bukën pa rreziqe Vendet e Shenjta. që është trupi i Krishtit dhe verën që është gjaku i Tij. Kungimi na Kryqëtar. Ushtarët e kryqëzatës jepet për faljen e mëkateve dhe dalloheshin nga një kryq i kuq, trashëgimin e jetës së përjetshme. që kishin qepur në supin e petkut Këtë mister, për herë të parë e të jashtëm. Papa kërkoi jo vetëm kreu vetë Krishti gjatë Darkës dërgimin e forcave ushtarake për Mistike. Apostull Pavli, e të ndihmuar bizantinët, por edhe shpjegon kështu mënyrën me të krijimin e organizimin e ushtrisë cilën Zoti e ofroi këtë mister të papiste, simboli i së cilës do të madh: “Sepse unë mora nga Zoti ishte kryqi dhe udhëheqës atë që ju transmetova edhe juve; përfaqësuesi i papës. Me mijëra se Zoti Jisu, në atë natë që po njerëz betoheshin, se do të ngrinin tradhëtohej, mori bukën dhe si kryqin për të shpëtuar djepin e falenderoi, e theu dhe tha: krishtërimit. Në krye të këtyre “Merrni, hani, ky është trupi im turmave popullore, papa Urbani 182 që është thyer për ju; bëni këtë në përkujtimin tim”. Gjithashtu pas darkës mori edhe kupën, duke thënë: “Kjo kupë është L Besëlidhja e re në gjakun tim; bëni këtë sa herë që të pini, në Lavdërimet quhen tre psallmet përkujtimin tim”. Sepse sa herë e fundit të psalltirit, ku vargjet të hani nga kjo bukë ose të pini më të shumta të tyre fillojnë me nga kjo kupë, ju shpallni vdekjen fjalën “lavdëroni”. Lavdërimet e Zotit, derisa ai të vijë” (Letra psallen në fund të Shërbesës së I Korintasve 11, 23-26). Kisha Mëngjesit. jonë e Shenjtë e mori këtë mister të madh nga apostujt dhe e Lebra ishte një lloj sëmundje e vazhdon me anë të episkopëve lëkurës. Njerëzit që kishin këtë dhe priftërinjve. lloj sëmundje quheshin të papastër.

Legjioni ishte një njësi ushtarake në përbërje të ushtrisë romake, i cili përbëhej nga gashtë mijë ushtarë (Matheu 26,53).

Lekë Tasi rrjedh nga një familje intelektualësh të persekutuar në kohën e monizmit. Z. Tasi u Gjatë Liturgjisë Hyjnore aktivizua që në ditët e para të shenjtërohet buka dhe vera, pra rihapjes së kishës. Në vijim punoi dhuratat e çmuara, të cilat në Sekretariatin e Feve pranë nëpërmjet uratave të posaçme me zyrës së Kryeministrit, si anë të hirit të Shpirtit të Shenjtë përfaqësues i komunitetit transformohen në Trup dhe Gjak ortodoks. Ai ka shkruar artikuj të Krishtit. Ata që kungohen në gazetën Ngjallja dhe ka marrin Trupin dhe Gjakun e përfaqësuar denjësish K.O.A.Sh- Krishtit. Qëllimi i këtij misteri in në debate televizive. Në vitin është që besimtarët ta ruajnë të 2004 ka botuar romanin gjallë kujtimin e vdekjes së Zotit. Korridori me vetrat, ndërsa më 183 2009 botoi librin Grabiani rrëzë Leoni (+461). Papë Leoni kishte kodrave, ku përshkruan me mjaft lindur në Toskana dhe ka qenë ndjenjë skena, personazhe dhe papë i Romës në kohën e histori nga vitet e internimit. Lekë Perandorëve Marcian dhe Tasi ka studiuar për violinçel dhe Pulqeria. Gjatë punimeve të në vitet 1946-1967 ka punuar si Sinodit IV Ekumenik që u violinçelist në Orkestrën e Radios zhvillua në Kalqedoni ai mbrojti dhe Filarmonisë. besimin e drejtë. Papë Leoni u shqua në luftën kundër herezive të monofizitizmit dhe monotelitizmit. Papë Leoni fjeti në vitin 461. U shpall shenjt dhe kremtohet në 11 prill për perëndimin dhe më 18 shkurt për lindjen. Në vitin 1754 u quajt mësues Ekumenik (Doctor Ecclesiae). Shkrimet: 1) Fjalime (Ïìéëßáé), Leoni i Madh ka shkruar 96 fjalime, karakteristikë e të cilave është ritmi dhe fuqia e mendimit. 2) Letra (Åðéóôïëáß). Pasioni i tij është piktura. Koleksioni i tij përbëhet nga 193 Ndonëse me një kulturë letra. Me vlerë teologjike është autodidakte Z. Tasi është bërë i ajo që titullohet Sacramentarium njohur dhe i vlerësuar në rrethet Leonianum. Kjo letër dallohet artistike të artit pamor. Lekë Tasi për kthjelltësinë e mendimit. ka realizuar shumë tablo, ku ndër më të spikaturat janë Pashkë në Letra e ka origjinën nga Kina, Sheshin Skënderbej, Kinema ku sipas një tradite Cai Lun arriti Rozafat, Trafik në Rrugën e ta prodhonte atë në vitin 105 p.K. Kavajës, Kodra në mes të Ajo përgatitej nga përzjerja e Tiranës etj. lëngjeve të disa drurëve, bambu, Bibliografia: kanavi dhe morea. Për shumë vite 1-Llambi Bido, Provokimi i kinezët nuk e treguan zbulimin e surreales, Standard, 10 korrik tyre, deri në vitin 751 kur ata u 2007, faqe 16-17. pushtuan nga Arabët, të cilët ua 184 morën sekretin e përpunimit të Kishës Ortodokse. Në kryesinë e letrës. Kështu në vitin 754 në lidhjes u zgjodhën: Sotir Bagdat u ngrit fabrika e parë e Kanxheri, Dhimitër Beduli, Ilia letrës dhe më pas u pasua nga një Stavre, Vlash Semini dhe Arkile tjetër në Damask. Perandori i Kondi. Kryesia zgjodhi si kryetar parë Bizantin që përdori letrën të lidhjes teologun Theofan Popa. ishte Kostandin Monomaku në Lidhja e teologëve dhe e vitin 1052. seminaristëve të K.O.A.Sh-it hartoi statutin dhe rregulloren e Levitët qenë anëtarë të fisit të saj dhe ligjëroi stemën e vulën. Levit, të cilët ndihmonin Qendra e lidhjes ishte në Tiranë, priftërinjtë në shërbesat në por u krijuan degë nëpër rrethe tempull (Numrat 3, 1-13). si në Durrës, Korçë, Shkodër etj. Me vendimin e Gjykatës së Ligji përmendet nëpër librat e Tiranës datë 19 shtator të vitit Dhiatës së Vjetër dhe ka kuptimin 1945, Lidhja e teologëve dhe e e porosive të Perëndisë drejtuar seminaristëve të K.O.A.Sh-it u izraelitëve që janë dhënë në librat ligjërua zyrtarisht. Kryesia e e Pentateukut (Gjenezën, lidhjes më 24 shtator 1945 i Eksodin, Levetikun, Numrat dhe shkroi Sinodit të Shenjtë për Nomin e dytë). Këta libra synimet e saj. Lidhja e teologëve përmbajnë kryesisht lidhjen e dhe e seminaristëve të K.O.A.Sh- Jahve me Izraelin. it pikëpamjet e saj i shfaqi në broshurën me titull “Ç’është dhe Lidia gjendej dyzetë kilometra në çfarë kërkon Lidhja e teologëve jugperëndim të Saronit, udhës për dhe e seminaristëve ortodoksë”. në Jopë. Ky qytet që prej vitit 165 Bibliografia: para Krishtit ishte në 1-Kristofor Beduli, Shkollat juridiksionin e Judesë. teologjike-hieratike, Neraida, Tiranë 2001, faqe 46-48. Lidhja e teologëve dhe e seminaristëve të K.O.A.Sh-it u Lipsanet janë copëza nga eshtrat themelua më një korrik të vitit e shenjtorëve. Të krishterët i 1945. Qëllimi kryesor i kësaj nderojnë lipsanet e shenjtorëve. Lidhjeje ishte që të kontribuonte Copëza prej lipsaneve të shenjta në përparimin dhe lartësimin e 185 vendosen nën tryezën e Shenjtë kohës. Nga talljet e tij therëse nuk gjatë inaugurimit të kishave. mund të shpëtonin as zotat paganë, as filozofët grekë. Ai e Liti është një shërbesë, e cila luftoi kristianizmin me anën e një kryhet gjatë agripnisë. Liti romani me titull Perengrinus celebrohet në narteksin e kishës proteus, që e shkroi nga fundi i së manastirit. shekullit të dytë. Luçiani merret me kristianizmin kalimthi, aq sa Liturgjia Hyjnore ndahet në dy për ta satirizuar, mbasi në thelb pjesë kryesore: Liturgjia e të romanit të tij ishte tallja e katekumenëve dhe Liturgjia e filozofëve cinikë të kohës. Heroi besnikëve. Në Kishën Ortodokse i romanit ishte Peregrinus Proteu, celebrohen tre lloj liturgjish, të një filozof cinik. Peregrini duke cilat janë: 1-Liturgjia e Joan u bërë mëkatar, largohet nga Gojartit. 2-Liturgjia e Vasilit të vendi i vet dhe duke shkuar në Madh. 3-Liturgjia e Dhuratave të një vend tjetër ku bëhet kristian. Parashenjtëruara. Pika kulmore Ai arrin të dorëzohet prift dhe e Liturgjisë është misteri i shkruan vepra profetike. Për Falenderimit Hyjnor, gjatë të cilit shkak të zellit të tij në përhapjen besimtarët kungohen me trupin e kristianizmit përfundoi në burg, dhe gjakun e Krishtit. Liturgjia e por e shpëtuan të krishterët. Më Vasilit të Madh kryhet dhjetë herë vonë ata e zbuan nga komuniteti në vit, ndërsa Liturgjia e i tyre, sepse ai ishte qesharak dhe Dhuratave të Parashenjtëruara për faktin se kishte ngrënë nga celebrohet të mërkurave dhe të një gjellë e ndaluar. Pas kësaj premteve, kryesisht gjatë kthehet e bëhet përsëri filozof Kreshmës së Madhe. cinik. Luçiani e sulmoi kristianizmin vetëm kalimthi Luani ka shumë kuptime duke e satirizuar. ndërmjet të cilave veçojmë: a) Bibliografia: simboli i fuqisë dhe zotërimit, b) 1-Atë Joan Mihalcesku, Historia simbol dhe emblemë e Perëndisë, universale e kristianizmit, c) simboli i Ungjillor Markut etj. përkthyer nga rumanishtja prej Teodor Papapavlit, Tiranë 1993, faqe 27. Luçiani i Samosatës ka qenë shkrimtari më i madh satirik i 186 Luka. Ungjillori Luka ishte nga shpresëtar me Perëndinë. Antiokia dhe ushtronte Gjithashtu lutja është profesionin e mjekut. Ka bashkëbisedimi shpirtëror i shoqëruar Apostull Pavlin gjatë shpresëtarit me Perëndinë, gjatë udhëtimit të dytë apostolik. Vite të cilit njeriu flet me fjalë, ndërsa më vonë predikoi krishterimin në Perëndia i përgjigjet me Dalmaci, Gali, Maqedoni dhe realizimet konkrete të kërkesave Greqi e arriti deri në Egjipt ku u të tij, d.m.th me prezencën e plotë bë kryeprift. Lukai predikoi me dhe të pasur të të mirave zell krishterimin derisa u shpirtërore dhe materiale, për të martirizua rreth moshës 80- cilat njeriu ka shumë nevojë. vjeçare në Thivaidha të Egjiptit. Ungjillori Luka ka shkruar Ungjillin e tretë, që mban emrin e tij si dhe Veprat e Apostujve. Një traditë thotë se Ungjillori Luka ka pikturuar ikonën e parë të Hyjlindëses.

Luani ka shumë kuptime ndërmjet të cilave veçojmë: a) simboli i fuqisë dhe i zotërimit, Ka dy lloj lutjesh: 1-Personale, b) simbol dhe emblemë e e cila bëhet nga vetë besimtari. Perëndisë, c) simboli i Ungjillor 2-Kolektive, e cila celebrohet në Markut etj. Kishë. Lutjet (ðñïóåõ÷Ýò) qenë pjesë nga Psalmet, ndoshta lutjet Lumërimet psallen në Liturgjinë judaike (lutja e 18 kërkesave) etj. Hyjnore, përpara Hyrjes së Vetë Krishti u kishte lënë Vogël. Këto paraprihen nga dishepujve lutjen Ati ynë (ðÜôåñ lumërimet që tha Zoti gjatë çìþí). Të gjitha lutjet kishin predikimit në mal. Lumërimet karakter falenderues. Lutja është përfundojnë me: “Kujtomë o Zot mënyra më e thellë e komunikimit kur të vish në mbretërinë tënde”. të njeriut me Perëndinë. Zbulesat dhe dhuratat e Perëndisë janë Lutja është komunikimi dhënë nëpërmjet lutjes. Lutja shpirtëror dhe mistik i njeriut zbret qiellin në tokë. 187 Duke vazhduar traditën e familjes Llazari ka dhënë kontributin e tij në punët LL ndërtuese dhe mbarëvajtjen e kishës. Sot vazhdon të punojë në Llazar Pjeshkazini (1952- ) ka librarinë e kishës. lindur më 25 qershor të vitit 1952, në Tiranë. Ai qenë që në Llukan Stavro (1946- ) ka lindur momentin e parë që u hap kisha në Peshtan të Tepelenës më 22 dhe një nga mbështetësit e tetor 1946. Shkollën fillore e kreu Kryeepiskopit Anastas. në fshatin e lindjes. Më 1966 u Mbledhja e parë e grupit nismëtar diplomua për Gjuhë-Letërsi për rihapjen e kishës së Shqipe në Universitetin e Tiranës. Ungjillëzimit ishte menduar që të Ka punuar si mësues në zonën e zhvillohej në shtëpinë e familjes Tepelenës, ku është dalluar për Pjeshkazini, por numri i korrektësi në mësimdhënie. besimtarëve pjesëmarrës ishte shumë i madh, prandaj u pa e arsyeshme që të merrej me qera një sallë në Pallatin e Kulturës.

Për këtë është nderuar nga instancat më të larta të shtetit shqiptar. Më 1985 është dekoruar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor me medaljen “Për 188 shërbime të shquara shtetërore dhe shoqërore”. Ndërsa në vitin 1987 u dekorua me urdhërin e lartë “Naim Frashëri”. Llukan M Stavro ka shkruar këta libra: Ngjallja jonë (2002), Peshtani, Madhërimet janë tropare, të parajsë e bukur (2003), Plagët cilat psallen zakonisht për nder e Krishtit puth çdo ditë (2006), të Hyjlindëses dhe vijojnë me Vlera e jetës (2008), Shqiponja vargjet: “Madhëro shpirti im”. e Golikut (2009), Atdhetar që nga buronja, shqip i doje ato Magët qenë nga Persia, Egjipti shkronja (2009). Gjithashtu ka dhe Babilonia, vende që shkruar artikuj të shumtë në gjendeshin në lindje të shtypin lokal dhe atë kishtar. Jerusalemit. Magët ishin filozofë, Krijimtaria e Stavros është e priftërinj, astrologë dhe larmishme. Ai ka krijuar rreth merreshin me astrologjinë, 440 poezi të krishtera, të cilat komentimin e ëndrrave, të përbëjnë 7710 vargje. Një punë magjive etj. Ardhja e magëve në voluminoze, përsa i përket Jerusalem mendohet të ishte 40 lëvrimit të poezisë së krishtere. ditë e më tepër pas lindjes së Me krijimtarinë e tij me tematikë Jisuit. kristiane, Llukan Stavro ka bërë Bibliografia: për ortodoksit atë që ka bërë 1-Stavrofor Stefanoviç, Ftillzim i Gjergj Fishta për katolikët. Me Ungjillit pas Matheut, (përkthim të drejtë Fishta është quajtur si nga Episkop Irineu), Luarasi, një “Homer” i dytë dhe vepra e Tiranë 1944, faqe 22. tij “Lahuta e Malcis” është Maksim Konfesori (580-662) vlerësuar nga kritikët si “Iliada ka lindur në vitin 580 në një e shqiptarëve”. Po me poezitë e familje aristokrate të Stavros ç‘farë do të bëhet? Kostandonopojës. Duke qenë dijetar e filozof, hoqi shpejt dorë nga puna si kryesekretar i perandorit Irakli. U bë murg dhe më pas igumen në manastirin e Hyjlindëses në Kostandinopojë.

189 Invazionet persiane kundër më 21 janar të vitit 662, ndërsa Kostandinopojës e detyruan të gjendej i burgosur në një zhvendosej për dy vjet në Kizikë kështjellë të Kaukazit. Kisha e të Proponditës dhe më vonë në shpalli shenjt dhe e kremton më Afrikë ku shkoi nëpërmjet 21 janar. Shkrimet:1) Rreth Kretës. Veproi në sinode dhe çudive të ndryshme të Shkrimit kumtoi në një gamë shumë të Hyjnor (Ðåñß äéáöüñùí áðüñùí gjerë me një mendim mjaft të ôçò èåßáò ÃñáöÞò), të cilën e thellë. Në vitin 645 shkoi në shkroi në vitin 632. Vepra iu Romë, në sinodin që e bëri dërgua Thalasit dhe përmban 65 protagonist kryesor. Atje pyetje-përgjigje rreth vargjeve të Maksimi dënoi dy urdhra të vështira të Shkrimit të Shenjtë. perandorit Kostandini III, çka 2) Rreth çudive të Dionis bënë që të arrestohej dhe të Aeropagitit dhe Grigor Teologut dërgohej në Bizant ku u akuzua (Ðåñß áðïñéþí Äéïíõóßïõ êáé si komplotist së bashku me dy Ãñçãïñßïõ). 3) Fjalë asketike vëllezërit e tij shpirtërorë. (Ëüãïò áóêçôéêüò). 4) Letrat. Me emrin e Maksimit kanë shpëtuar 47 letra, të cilat flasin për tema dogmatike dhe filozofike. 5) 400 Thënie rreth dashurisë (400 ÊåöÜëáéá ðåñß áãÜðçò), të cilat u shkruan rreth viteve 628-630. Këtë vepër Maksimi e shkroi pas kërkesës së priftit Elpidio. Teksti dhe frazat e dashurisë kanë ndarje të barabartë me katër ungjijtë. Maksimi deklaron së thëniet nuk janë produkt i mendjes së tij, por urtësia e mendimit të Etërve të Kishës. U internua tri herë. Iu bë Bibliografia: anatema, i nxorën nëpër rrugë 1-Maksim Çuko, Përmes dhe u prenë gjuhën dhe dorën e Shkrimeve, Tekno Paper, Tiranë djathtë. Oshënar Maksimi fjeti 2005, faqe 203-219. 190 Maksim Çuko (1967-2004) ka e Krishtit” në Shën Vlash të lindur më 10 korrik 1967 në Durrësit. Gjatë viteve 1998-1999 fshatin Fier i Ri të rrethit të ka qenë iniciatori i formimit të Lushnjës. Shkollën fillore dhe të organizatës së rinisë ortodokse mesme e kreu në Krutje. Në 7 “Bijtë e Dritës” në Lushnje. Me shkurt 1992 deri më 15 maj 1992 interesimin e tij janë zhvilluar kreu Seminarin Teologjik shumë aktivitete. Më 1 shkurt Hieratik të Durrësit dhe më 13 1999 transferohet në Tiranë. Disa nëntor 1992 niset për studime në nga botimet e Maksimit: Athinë. Në vitin shkollor 1992- 1-Pimantika Sociale. (Dispensë) 1993 mbrojti greqishten në 2-Pimantika Bashkëkohore. Klubin Universitar “Leski” të (Dispensë) Athinës, ndërsa në vitet 1993- 3-Enoria si bashkësi terapeutike. 1998 ndoqi studimet teologjike në (Përkthim) Universitetin Kombëtar 4-Qytetërimi dhe Krishterimi në “Kapodistria” të Athinës në Myzeqe, botimet “Tekno Paper”. degën e Teologjisë Sociale. Tiranë 2004. Gjithashtu teologu Maksim Çuko ka redaktuar disa libra fetarë, ka botuar artikuj në gazetën “Ngjallja” dhe ka përgatitur emisione radiofonike. Ai ka ditur të përfaqësojë me dinjitet Kishën Ortodokse në shumë aktivitete. Që nga viti 1999 ka qenë drejtues i veprës misionare dhe pimantike të Akademisë Teologjike. Ka krijuar disa grupe katekizmi në Fier, Rrogozhinë, Divjakë, Kombinat, Jubë etj. Në vitin 2004 mori bekimin dhe një shkresë nga K.O.A.Sh-i për të Që nga viti 1998 e në vazhdim hulumtuar dhe grumbulluar ka qenë lektor në lëndën e materiale në Institutin e Pimantikës dhe të Greqishtes në Historisë, të cilat kishin të bënin Akademinë Teologjike “Ngjallja me kishat dhe manastiret e 191 Myzeqesë. Dëshirën për të tjera sponsorizonin shkollat e vazhduar udhën plot kryqe të krahinës. Në disa manastire ka fesë, Maksimi e kishte nga daja i pasur punishte, të cilat tij Atë Sotir Boçi, i cili ka qenë zbukuronin kodikët, qepnin famulltar në Kishën e Shën Kollit veshjet e shenjta, gdhendnin në Krutje të Lushnjës. Më 19 ikonostasët etj. Manastire të tjerë nëntor 2004 Maksim Çuko u nda kanë botuar libra të ndryshëm nga jeta duke lënë në pikëllim fetarë, kanë pasur biblioteka të bashkëshorten, fëmijët, të pasura, ose kanë organizuar afërmit, studentët dhe kolegët, të konferenca. Qendrat monakale cilët aq shumë e donin dhe e kanë zhvilluar aktivitete respektonin. Ai u largua nga kjo bamirësie, duke ndihmuar botë duke na lënë imazhin e njerëzit në nevojë etj. Në disa njeriut të drejtë dhe fjalëpakët, manastire ka pasur qendra kurdoherë besnik e shpirtëror. shëndetësore dhe jetimore. Nëpër Bibliografia: manastire është kultivuar arti i 1-Andrea Llukani, Ndërroi jetë pikturimit të ikonave dhe muzika teologu Maksim Çuko, Ngjallja, bizantine. Nëpër panairet e këtyre dhjetor 2004, faqe 9. manastireve mernin pjesë shumë pelegrinë të ardhur nga fshatrat Manastiret kanë qenë qendra të përreth. Panairet, përveç rolit mëdha shpirtërore me karakter shpirtëror të pelegrinazhit, janë social, të zhvillimit kulturor etj. frekuentuar edhe nga tregtarët, të Nëpër manastire ka pasur njerëz cilët shfrytëzonin rastin për të të ditur dhe me kulturë. Si qendra shitur mallrat e tyre. Popullsia në të adhurimit kristian, të përhapjes raste panairesh vishej me së kulturës bizantine gjatë kostume popullore duke sundimit osman, manastiret kanë ekspozuar traditat e zonës. luajtur rol të madh shoqëror për Manastiret janë ndërtuar popullsinë vendase. Nëpër kryesisht gjatë kohës së manastiret e Shën Kozmait, Justinianit në shekullin VI, të Teologos, Germanosit etj, ka Kostandin Pogonatit në mesin e pasur shkolla djemsh ose shekullit VII dhe të dinastisë së vajzash, të cilat funksiononin me Maqedonëve prej shekullit IX shpenzimet e manastirit. deri në shekullin XI. Këto Gjithashtu shumë manastire të manastire janë ndërtuar nëpër 192 vende të dukshme, në majë të Maqedinozmi. Ideologu i kodrave, në male, në ishuj etj. maqedonizmit ishte Episkopi i Shumë manastire janë rrethuar Kostandinopojës Maqedoni. nga mure të larta prej guri. Ithtarët e kësaj herezie u quajtën Brenda mureve kanë qenë qelitë pnevmatomakë sepse mohonin e murgjve. Qendra e çdo Hyjninë e Shpirtit të Shenjtë. manastiri ishte kisha katedrale, e cila në më të shumtën e rasteve Martirë quhen të krishterët të ishte me kupolë. Në brendësi të cilët u përndoqën nga idhujtarët kishave gjejmë afreske, romakë, sidomos në shekujt e ikonostase, ikona dhe sende të parë pas Krishtit. Ata që u tjera të shenjta me vlerë. torturuan për besimin e tyre dhe Zakonisht pranë katedrales preferuan të jepnin edhe jetën. gjendej trapezaria, e cila përbënte Mënyrat me të cilat gjetën vendin e grumbullimit të murgjve vdekjen martirët qenë të shumta. për vaktet e ushqimit. Nëpër Para vdekjes paraprinin tortura manastire ka pasur arhondari, në dhe një proces i veçantë gjykimi, të cilat priteshin pelegrinët. të cilin shpesh herë e ndërprisnin Arhondaritë zakonisht janë vetë kryetarët dhe udhëheqësit ndërtuar pranë portës së dhe jepnin urdhrin e dënimit me manastirit, kanë qenë dhoma me vdekje. Kjo bëhej, sepse shpesh oxhak dhe me stola rreth e qark, herë kohëzgjatja e torturave të cilat shërbenin për ata që vinin udhëhiqte shumë idhujtarë, të për pelegrinazh në manastir. cilët të mahnitur nga guximi, Bibliografia: kurajoja dhe rezistenca e të 1-Jorgos Jakumis, Kostas Jakumis, torturuarve e kthenin besimin Manastiret e Shqipërisë, ndaj martirëve dhe krishterimit. Kathimerini, 19 janar 1997, faqe 5-8. Maria. Shkrimi i Shenjtë nuk e përshkruan lindjen e Shën Manat qenë ushqimi që hebrejtë Marisë, prandaj informacionet morrën nga Perëndia gjatë për jetën e saj na i jep literatura qëndrimit në shkretëtirë (Eksodi apokrife. Prindërit e Hyjlindëses 16, 11-18). Joakimi dhe Ana kishin mbetur pa fëmijë. Në kohën e atëhershme mospasja e një fëmije (shterpësia) 193 konsiderohej si një mallkim i shkollës së fshatit, Marko Perëndisë, por ata qenë ndihmonte babanë gjatë kryerjes shpresëtarë dhe luteshin së shërbesave fetare. Pasi pandërprerë. Një ditë tek po martohet, ai transferohet në luteshin në kopshtin e shtëpisë së Tiranë ku ushtronte zanatin e tyre në Jeruzalem, një engjëll iu muratorit. Duke ndjekur traditën shfaq të dyve duke i lajmëruar se e familjes më 28 nëntor 1930 u Ana do të mbarsej dhe do të lindte dorëzua dhjakon nga fëmijë. Kryeepiskop Visarioni, ndërsa më 2 korrik 1934 u hirotonis prift në Kishën e “Ungjillëzimit” në Tiranë. Në dhjetor të vitit 1942 mori ofiqin e “Ikonomit”.

Sapo mori lajmin e mirë nga engjëlli, Ana premtoi që fëmijën do ta ofronte si dhuratë tek Me prishjen e kishave në vitin Perëndia. 1967 Atë Marko arriti që në fshehtësi të merrte miron, të Marko Papajani (1905-1990). shenjtat, veshjet, librat liturgjikë Atë Marko ka lindur në fshatin etj, dhe i vendosi në njerën dhomë Pevelan të Mokrës më 1 korrik të shtëpisë, të cilën e ktheu në 1905. I ati quhej Jovan dhe e ëma kishëz. Të krishterët e fshehtë Gliqeria. Pas përfundimit të Vlash Semini, Dhimitër Beduli, 194 Theofan Popa, Petro Zheji, Martini i Baracas (515-580) ka Dhjakon Spiro Findiku, Koço lindur në vitin 515 në Panoni. Fështi, Eleni Papajani, Elpiza Fillimisht e gjejmë murg në Xhimitiku etj, mblidheshin për të Palestinë dhe vite më vonë në zhvilluar shërbesat fetare në Spanjë. Rreth viteve 570 shtëpinë e atë Markos. Fjeti dorëzohet mitropolit i Bragas të përgjithmonë më 3 shkurt të vitit Spanjës. Martini u shqua si një 1990. drejtues i mirë i grigjës duke u Bibliografia: përballur me herezitë e kohës. 1-Kristofor Beduli, Atë Marko Fjeti në vitin 580. Kisha e Papajani dhe shënimet e tij, Perëndimit e shpalli shenjt dhe Neraida, Tiranë 2004, faqe 5-7. kremtohet më 20 mars. Shkrimet: 1) Formula Vitae Honestae, e Martesa. Në misterin e Martesës cila flet për çështjet themelore të shenjtërohet lidhja ndërmjet jetës së krishterë. 2) Fjalimi për burrit dhe gruas, ku me anë të korrigjimin e bujqve (De hirit të Shpirtit të Shenjtë krijohet Correctione Rusticorum) që bën familja e shëndoshë dhe e lumtur, fjalë për interesimin e fshatarëve në përputhje me vullnetin e të zonës në adhurimin. Martini Perëndisë. Apostull Pavli e shkroi për tema të së Drejtës cilëson Martesën si një vepër Kanonike, Liturgjikës etj. madhore të Perëndisë. Zoti e Bibliografia: shenjtëroi martesën, për faktin se 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, mrekullinë e Tij të parë e bëri te ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò dasma në Kanë. Kur Perëndia Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 238. krijoi njeriun e parë, Adamin, tha: “Nuk është mirë që njeriu të jetë Martin Luteri (1483) ka lindur vetëm, unë do t’i bëj një ndihmë në Eisleven të krahinës Saksoni që i leverdis” (Gjeneza 2, 18). në Gjermani, më 1483. Ishte biri Kështu Perëndia krijoi gruan e i një familje fshatare. I ati kishte parë, Evën dhe u tha atyre, “u qënë pagan, ndërsa e jëma shtofshi dhe u shumofshi”. Pra Monika ishte e krishterë. Më vitin misteri i Martesës kryhet si 1501 Luteri, u regjistrua në rezultat i vullnetit të Perëndisë, universitetin e Erfurtit, qendër e me qëllim që të shumonte racën rëndësishme e mendimit njerëzore. humanist dhe e rilindjes dhe katër

195 vjet më vonë, mori titullin në Vitenberg mbante leksione mbi mjeshtër i filozofisë. U dorëzua Biblën si dhe mbi Etikën e murg në urdhërin Agustin. Aristotelit. Në këtë universitet Murgjit në kuvend e bezdisnin Luteri u shpall Doktor i Luterin me fjalët: “Nuk jemi këtu Shkencave Teologjike dhe për të lexuar letërsinë e lashtë Profesor. Rektori i Universitetit romake, por për të dalë e për të Membrinshtaol u tregua profet kërkuar lëmoshë”. Kuvendet e kur tha: “Ky frat do të kapërcejë murgjërve ishin në atë kohë, në të gjithë doktorët tanë dhe do të një periudhë tepër të vështirë. formulojë një doktrinë të re, duke Luteri si murg dhe prift nuk u mbështetur vetëm në shkrimet ngopej së punuari mbi letërsinë e shenjta. Më 1512 Luteri u kishtare. Pasi mbaroi me Ungjijtë shpall Doktori i Teologjisë dhe dhe Apostujt, ai filloi të zyrtarisht profesor. Në vitin 1510 depërtonte në labirinthet e Luteri bëri një vizitë në Romë, e mistikës mesjetare. cila i la përshtypje shumë të këqia. Prej andej, u kthye shumë i dëshpëruar, sepse në vend që të shikonte mbrekulli, kishte parë një shthurje morale, abuzime të shumta, një kler të mbytur në lluks, kur popullsia jetonte krejt e varfër. Nga këto mendime kuptojmë se shkaku kryesor, i të gjithë furtunës që do të shpërthejë në Gjermani dhe në Evropë, ishte vetë politika shtypse e oborrit papal. Në vitin 1516 Martin Luteri filloi të predikojë në Kishën e Vitenbergut. Duhej vetëm një rast, që Luteri të Në 1508 Luteri, filloi kthehej nga një profesor në një mësimdhënien në Universitetin e rebel të vërtetë. Dhe ky rast u Vitenbergut, pasi i kishte fituar paraqit me dhënien e të gjitha gradat në teologji pas Indulgjencave, të cilat i vunë dhjetë vjet punë studimore. Luteri zjarrin reformës. 196 Bibliografia: Levi. Tek ungjilli sipas Markut 1-Vjollca Dervishi, Martin Luther 2, 14 përmendet babai i tij që reformatori, Kontribut për quhej Alfeo. Gjithashtu vetëm tek edukimin, Tiranë 1997, faqe 13. Matheu 10, 3 paraqitet si 2-Koli Xoxi, Martin Luteri dhe doganier. Nuk përjashtohet Rilindasit tanë, Atla, Tiranë 1996, mundësia që të kishte dy emra faqe 4-14. judaikë: Simon Kifas dhe Josif Matei Vlastari ishte kanonisti Barnava (Veprat 4, 36). Por emri më i shquar i shekullit XIV. Ai kryesor i tij ishte Levi dhe pas hartoi një manual të së drejtës thirrjes në rrethin e dymbëdhjetë kishtare “Sintagma Alfabetike”, apostujve, Jisui e quajti Matheo, ku çështjet janë renditur sipas që do të thotë “dhuratë Perëndie”. radhës alfabetike. Këto janë informacionet që na jep Dhiata e Re për ungjillorin Matheu ishte nga Kana e Matheo. Dëshmitë e mëvonshme Galilesë. Bëhet fjalë për nxënësin vërtetojnë se predikoi ungjillin e njohur të Zotit, i cili përfshihet tek hebrenjtë e Palestinës e më në të gjitha listat e dymbëdhjetë vonë shkoi në Etiopi. Kisha e apostujve. feston kujtimin e tij më 16 nëntor. Bibliografia: 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari i shenjtorëve, botim i K.A.Sh-it, Tiranë 2004, faqe 342-343.

Maurinët quhen kështu sipas emrit të themeluesit të sektit Maur, i cili ishte dishepull i Shën Benediktit. Maurinët përfaqësojnë riorganizimin e urdhërit të benediktinëve dhe grupimin në një organizatë të vetme të manastireve të tyre. Thirrjen e tij nga Krishti e Anëtarët e këtij urdhëri janë komentojnë të tre ungjijtë marrë përveç teologjisë edhe me sinoptikë. Vetëm tek ungjilli sipas shkencat e tjera. Ata kanë pasur Matheut 9, 9 quhet Matheo, në gjirin e tyre dijetarë të dëgjuar. ndërsa në ungjijtë e tjerë quhet 197 Mbajtësit e Kryqit. Më 17 mars Jisu Krishti e ka thënë qartë: të vitit 1991 në Kishën e “Shën “Mbretëria e Perëndisë ndodhet Dëllisë” u zhvillua mbledhja, në brenda jush” (Luka 17, 21). Me të cilën u themelua shoqata këtë na jep të kuptojmë se kur “Mbajtësit e Kryqit”. Nismëtarët njeriu e lejon Shpirtin e Shenjtë qenë Sotir Bambuli, Dhimitra të banojë brenda tij, pastrohet Cico, Berta Dhimitri, Grigor nga pasionet dhe gjen udhën e Mulla, Jani Trebicka etj. Në këtë vërtetë, e cila do ta shpjerë drejt mbledhje historike kishte Perëndisë. Gjithashtu në lutjen pjesëmarrës nga e gjithë drejtuar Shpirtit të Shenjtë “O Shqipëria, të cilët gjetën mbret Qiellor” themi:” Eja dhe mikpritjen e familjeve ortodokse qëndro në zemrën tonë dhe korçare. Mbledhja filloi me një pastrona nga çdo mëkat dhe lutje të shkurtër dhe në vijim e shpëto shpirtrat tanë”. Epiqendra mori fjalën Sotir Bambuli, i cili e përmbajtjes së Ungjillit të lexoi projekt-programin e Shenjtë është Mbretëria e Qiejve. shoqatës. Jani Trebicka raportoi Me predikimin e Mbretërisë e për punën e shoqatës në filloi Jezusi predikimin e Tij pas organizimin e funksionimin e pagëzimit dhe ngasjeve. Në kishave dhe në vijim raportuan ungjill thuhet: “Pendohuni sepse delegatët e Beratit, Pogradecit, u afruan ditët kur do të vijë mbi Lushnjës, Durrësit etj. U lexua tokë Mbretëria e Qiejve” (Mateu përshëndetja e teologut Dhimitër 4, 17). Për të hyrë në mbretërinë Beduli dhe në përfundim të e re duhet të pendohemi, duke mbledhjes u zgjodh kryesia e lënë pas jetën tonë mëkatare dhe shoqatës. të ndryshojmë rrugë. Bibliografia: 1-Sotir Bambuli, 17 mars-Liturgjia Mbrëmësorja celebrohet në e parë në Korçë, Ngjallja, prill mbrëmje. Ndahet në të Madhe 1996, faqe 10. dhe të Vogël. Mbrëmësorja e 2-Thimi Lapi, Një përvjetor Madhe ka më tepër tropare dhe domethënës i kishës së ringjallur, kryhet mbrëmjen e së shtunës kur Ngjallja, mars 2006, faqe 9-10. paraprin e kremte dhespotike, Mbretëria e Qiejve është ardhja hyjlindësore ose e një shenjti të e Shpirtit të Shenjtë në zemrat madh, ndërsa Mbrëmësorja e tona. Zoti dhe Shpëtimtari ynë Vogël ka karakter më të thjeshtë. 198 Mesia. Misioni i tij qe mposhtja Ata komentonin Ligjin e e djallit dhe vendosja e Perëndisë. Gjithashtu qenë Mbretërisë së Perëndisë në botë. gjyqtarë, sepse në epokën e Mesia do të kryqëzohej për atëhershme çdo gjë gjykohej mëkatet e mbarë njerëzimit. sipas Ligjit të Perëndisë.

Metodistët janë një sekt pietist Migjeni. Në moshën 13-vjeçare që lindi në gjirin e studentëve të u regjistrua në Seminarin Oksfordit të Angli, për të Teologjik “Joan Theologu” të kultivuar një jetë të pastër morale Manastirit. Pasi kishte jetuar disa dhe fetare. Xhon Vesley, vjet tek e motra Lenka, sepse i themeluesi i këtij sekti (1791) kishin vdekur rradhazi, nëna, i ishte pastor anglikan dhe ati, vëllai dhe gjatë kohës që profesor në Oksford. Në fillim ai studionte në gjimnaz Milloshi nuk mendonte të ndahej nga merr edhe një goditje tjetër. Kisha Anglikane Episkopale, por vetëm kishte për qëllim të përhapte në rrethet sa më të gjëra: kreshmën, lutjet, leximin e Biblës dhe kungimin të shpeshtë. Këto gjëra ai i quante “Methodus Vitae” domethënë metodë jete, prandaj ithtarët e tij u quajtën Metodistë.

Mëkat quhet çdo fjalë, mendim ose vepër e njeriut, e cila është në kundërshtim me dëshirën e Perëndisë. Mëkati zakonisht vjen si pasojë e ngasjeve dhe e I vdiq gjyshja e dashur, Stanka dobësisë njerëzore. Njeriu mund në vitin 1926. Milloshit jetim të largohet prej mëkatit vetëm tashmë në qytetin e lindjes, nëse pendohet. Shkodër nuk i kishte mbetur anjë i afërm, sepse motrat qenë Mësuesit e ligjit qenë kompetentë martuar. Për të u kujdës i ungji për çështjet e Dhiatës së Vjetër. Jovan Kokoshi, i cili i siguroi një 199 bursë nga kisha serbe, për në shkoi për të ndjekur seminarin seminarin teologjik. Kështu në arbëresh të Grotaferratës në vitin 1925 u regjistrua në Romë. Më pas u kthye në Tiranë, Seminar dhe sipas notave ishte ku përfundoi seminarin më 1936. nxënës mesatar, megjihëse nuk i Gjatë viteve 1937-1941 Mihal mungonte zgjuarsia. Seminari Ikomoni kreu studimet e larta Teologjik i Bitolit përgatiste teologjike në Rumani. Pasi u priftërinj, psaltë dhe mësues kthye në atdhe filloi punë si katekizmi. Aty mësonin kryesisht mësues i gjuhës shqipe. Mihal nxënës të shtresave të varfëra, Ekonomi është marrë me studime nga Maqedonia, Serbia, Kosova në fushën e teologjisë dhe dhe Shqipëria. Në Seminarin e gjuhësisë. Ndër to mund të Bitolit kanë studiuar rreth 40 përmendim: Historia e shqiptarë, Millosh Gjergj petagogjisë, Herezi të Nikolla, Vasil Shanto, Jordan nënkuptuara në prologun e Misja, Theofan Popa, Petro Doçi Ungjillit të IV, Sinodhi III etj. Prej tyre jo të gjithë ndoqën Ekumenik, pastërtia si shkallë e udhën e fesë. rojtjes mistike, Autonomi dhe Më 23 prill të vitit 1933 Milloshi Autoqefali, Fan Noli si përkthyes fillon punë si mësues në shkollën kishtar, Jan Kukuzeli nga “Skënderbeg” të fshatit Vrakë në Durrësi, Emra homerikë etj. rrethin e Shkodrës. Një muaj më Bibliografia: vonë boton në Revistën “Illyria” 1-Vasil Kaskadami, Mihal skicën satirike “Sokrat i vuajtur Ikonomi, Ngjallja, qershor 2007, apo derr i kënaqur”, të faqe 2, nënshkruar me një emër të ri, Migjeni, me të cilin do ta njihte Mihal Dako (1918-1998) ka mbarë bota shqiptare. lindur më 1918, në fshatin Bibliografia: Dervician të Dropullit. Në vitin 1-Nasho Jorgaqi, Udhëve të 1952 u hirotonis në dhjak dhe më mërgimit, Albin, Tiranë 1994, faqe 1954 u dorëzua prift. Atë Mihali 97-141. deri në vitin 1967, ka shërbyer në fshatin e tij të lindjes dhe në Mihal Ikonomi ka lindur në kishën Metamorfoza e Kavajë më 1918. Mësimet e para Shpëtimtarit në Gjirokastër. Në i mori në Elbasan. Në vitin 1929 të kremten e Shën Spiridhonit të

200 vitit 1990 Atë Mihali celebroi shpërndanë në gjithë liturgjinë e parë pas persekutimit perandorinë. Materialet ku në kishën e Burimit Jetëdhënës. shkruheshin këto miniatura qenë Ai ka qenë zgjedhur Epitrop pergameni, papirusi dhe më vonë Arkiheratik për Mitropolinë e letra. Shënjtë të Gjirokastrës. Atë Mihali fjeti përgjithmonë në të Milto Vako (1930- ) dirigjenti i dielën e ortodoksisë të vitit 1998. korit të Kishës Katedrale të Ceremonia e përmortshme u Ungjillëzimit në Tiranë ka lindur zhvillua në kishën Fjetja e Shën në Pogradec më 30 mars 1930. Mërisë. Gjatë viteve 1953-1959 ka Bibliografia: studiuar në Konservatorin 1-Ndërroi jetë At Mihal Dako, Çajkovski të Moskës. Ngjallja, prill 1998, faqe 3.

Mikrografitë janë piktura të vogla, me të cilat bizantinët zbukuronin dorëshkrimet e tyre. Ato quhen ndryshe edhe miniatura, nga fjala frënge (migniature). Këto paraqitje herë vendoseshin në pjesën e sipërme të faqes së dorëshkrimit, herë në të poshtmen dhe herë brenda në tekst. Mikrografitë përbënin një lloj komenti të zhvillimit të tekstit dhe kishin si qëllim të pasqyronin Pas studimeve u emërua dirigjent në mënyrë sa më të kuptueshme i korit të Ansamblit të Këngëve pjesën që vijonte. Paraqitja e dhe Valleve Popullore. Në vitin mikrografive i ka fillimet në 1975 Milto Vako arrestohet dhe Egjipt. Për herë të parë u shfaq dënohet nga diktatura komuniste në Aleksandri në kohën e me shtatë vjet burg. Pasi doli nga Ptolemeut, ku librat burgu u detyrua të punojë në zbukuroheshin me punë të ndryshme. Me fitoren e konfiguracione të ndryshme. Prej demokracisë filloi mësimdhënien Egjiptit e morën romakët dhe e në Akademinë e Arteve. Tashmë 201 Milto ka marrë titullin Profesor shenjtërimit të kishave. Katalogu dhe është Artist i Merituar. Milto më i vjetër i parapërgatitjes së Vako ka themeluar korin e Miros të Shenjtë i përket shekullit vajzave të Akademisë së Arteve të VIII dhe ndodhet në dhe ka shumë vite që drejton Bibliotekën e Vatikanit. Shërbesa korin e kishës së Ungjillëzimit në e përgatitjes së Miros gjendet tek Tiranë. Uratorja e Vogël. Sipas tipikosë Bibliografia: që ndiqet në Patriarkanën 1-Intervistë me dirigjentin e Ekumenike në të Dielën e mirënjohur, Artistin e Merituar Dafinës, Patriku Ekumenik mer Prof. Milto Vako, 55, 27 nëntor pjesë në Liturgjinë Hyjnore në 2007, faqe 18-19. Kishën Patriarkale të Shën Gjergjit në Kostandinopojë, i Mineot janë librat që përmbajnë shoqëruar nga Hierarkët e shërbesat e çdo muaji, prandaj Sonodit. Në fund të quhen mujore. Sistemimi i Dhoksologjisë, Patriku lëçit mineove është bërë nga Patriku i uratën për fillimin e proçesit për Jeruzalemit Sofroni dhe nga Joan pregatitjen e Miros së Shenjtë. Damaskini. Vite më vonë Siç është e njohur nga himnografë të tjerë i kanë Patriarkana Ekumenike e marim plotësuar këto shërbesa. Prej tyre Miron e Shenjtë të gjitha Kishat mund të përmendim Ortodokse, në shenjë të besimit Kryepiskopin e Selanikut Josifin, të përbashkët e unitetit të tyre. Teodor Studitin dhe Theofan Bibliografia: Omologjitin. Në gjuhën shqipe 1-Mitropoliti i Iliupolit dhe Thiron mineot janë përkthyer nga atë Athanasi, Histori e shkurtër e Justini. Patriarkanës Ekumenike, Selanik 1996. Miro e Shenjtë përgatitet me vaj, dyllë, mirë dhe elemente të tjera Mister. Shërbesë e shenjtë me aromatike. Miro përdoret për të anën e së cilës transmetohet tek kryer Misterin e Krezmimit të të njeriu Hiri Hyjnor. Misteret e sapo pagëzuarve, si dhe për Kishës sonë janë shtatë: 1- krezmimin e heterodoksëve, të Pagëzimi. 2- Falenderimi Hyjnor. cilët pranojnë besimin ortodoks. 3- Metania. 4- Efqelia. 5- Gjithashtu përdoret edhe gjatë Krezmimi. 6-Martesa. 7- Priftëria. Dy të parat përbëjnë 202 edhe misteret themelore të Në vitet 1971-1973 ka punuar Kishës. redaktor në gazetën “Drita”, organ i Lidhjes së Shkrimtarëve Mrekullia është ndërhyrja e të Shqipërisë. Në moshën 24- Perëndisë në botë dhe në jetën e vjeçare, M. Zeqo u dënua nga njeriut. Qëllimi i mrekullisë është Pleniumi i IV duke e dëbuar si kurdoherë shpëtimtar. Krishti redaktor letrar të “Dritës”. këmbëngulte në mënyrë të Dënomin e kreu duke punuar si veçantë se besimi është kushti mësues në Rrogozhinë. kryesor i mrekullisë. Vetëm me Pas viteve 90-të, M. Zeqo filloi anën e besimit te Perëndia do të të ngjiste shkallët e karrierës. jemi të denjë që të përjetojmë Kështu më 1991 ka qenë Ministër mrekullinë. i Kulturës Rinisë dhe Sporteve, më 1992-1996 ka qenë deputet Moikom Zeqo (1949-) ka lindur në Kuvendin e Shqipërisë dhe në Durrës, më 3 qershor 1949. gjatë viteve 1998-2004 ka Më 1971 u diplomua në drejtuar Muzeun Historik Universitetin Shtetëror të Kombëtar. M. Zeqo ka botuar Tiranës, për Gjuhë-Letërsi këta libra me poezi: “Vegime të Shqipe. M. Zeqo më 1989 ka vendlindjes” (1968), “Qyteti marrë gradën shkencore “Doktor Feniks” (1970), “Brenda vetes” i Shkencave”. (1974), “Ditët” (1984), “Libër i hapur” (1986), “Njëqind zemra” (1989), “Meduza” (1994), “Tempulli i hënës” (1998), “Bota e krijuar nga Onufri” (2001), “Miscellanea 1” (2006). Libri i fundit “Miscellanea 1” (Përzgjedhje), përmban krijimtarinë letrare të Moikomit rreth viteve 1964-1989. Në këtë vëllim poetik ka përfshirë edhe ato poezi, të cilat ia kanë censuruar. Ky libër i dedikohet Ka bërë disa specializime në nënës së tij të ndjerë, Pandorës, universitete të ndryshme të botës. 203 foton e së cilës e ka paraqitur në Motrat Cico. Dhimitra Cico kopertinë. lindi në vitin 1911 në qytetin e M. Zeqo ka botuar rreth 70 libra Korçës në një familje shprestare. dhe e kam të pamundur t‘i Që në fëmijëri u edukua me frikë përmend të gjithë, por nga proza Perëndie, duke ia kushtuar jetën e tij kam përzgjedhur disa tituj: Krishtit. Dhimitra së bashku me “Kalorësit dardanë” (1993), të motrën Marikën në vitin 1939 “Panteoni ilir” (1996), “Onufri” qenë nismëtaret për krijimin e (1998), “Mes Laokontit dhe korit të kishës së Shën Gjergjit Krishtit” (2000), “Kështu foli në Korçë. Motrat Cico e kishin Mona Liza” (2000), “Engjëjt e kthyer shtëpinë e tyre në një pikturës dhe Lasgush Poradeci” manastir të vërtetë. (2003), “Grishja e Florimontit” (2004), etj. Me këtë krijimtari të pasur letrare M. Zeqo e meriton të quhet poligraf.

Monakizmi u shfaq në Egjipt rreth vitit 350. Në fillim pati eremitë, që bënin një jetë të izoluar në kolibe ose në shpella, Aty mblidheshin gratë dhe bënin mbi degë pemësh, ose mbi majën lutje të gjata. Motra Dhimitra u e një shtylle. Prototipi i murgut fliste për jetë shenjtorësh dhe të eremit ka qenë Andoni i Madh vërtetat e besimit ortodoks. (251–356). Më vonë monakizmi, Rihapjen e kishave Motrat Cico u shfaq në formën e e pritën me gëzim të madh. komuniteteve, ku murgjit bënin Shtëpia e tyre u kthye në qendër një jetë kolektive mbi bazën e disa kishtare për qytetin e Korçës. Ato rregullave dhe në një manastir të së bashku me gratë shprestare caktuar. Protagonisti i parë i luteshin ditë e natë sa herë që kësaj forme të monakizmit është kisha jonë kalonte vështirësi. Shën Pahomi (286–346), i cili Motër Dhimitra fjeti më 21 përcaktoi rregullat e jetës shtator 1996, ndërsa Marika më monakale. 26 mars 2005. Kjo e fundit arriti që të bëhej murgeshë duke marrë emrin Marjam. 204 Bibliografia: paraqet portretin e një gruaje, 1-Protoprezviter Jani Trebicka, Një prandaj është quajtur edhe jetë e kushtuar Perëndisë, Ngjallja, “Bukuroshja e Durrësit”. tetor 1996, faqe 2. Shumica e mozaikëve të zbuluar 2–Berta Dhimitri, Motra jonë e në vendin tonë tregojnë se kanë dashur Dhimitra, Ngjallja, tetor qenë dysheme kishash, 1996, faqe 2. paraklisesh të krishtera ose Mozaiku është pikturë dysheme pagëzimoresh. Kjo monumentale dekorative e vërtetohet me mozaikët e zbuluar punuar me gurë kubikë të vegjël në Sarandë, Butrint, Arapaj në prej qelqi, qeramike, ose ndonjë Durrës, në kishën e Shën Joanit materiali tjetër të qëndrueshëm në Tiranë etj. me ngjyra. Gërmimet arkeologjike kanë zbuluar një pasuri të madhe mozaikësh, sidomos në ultësirën bregdetare të vendit tonë. Mjaft prej tyre janë zbuluar në Shkodër, Durrës, Apoloni, Sarandë, Butrint etj.

Nëpër këta mozaikë janë pasqyruar mjaft simbole të krishtera: p.sh. ato të bimëve në formë zemre te mozaikët e Butrintit, Shenja e Kryqit te mozaikët e Sarandës, peshku te ata të Linit në Pogradec etj. Secili prej këtyre simboleve ka Vendi ynë ka një sipërfaqe prej kuptimin e tij. Kështu p.sh. në 200 metrash katrorë mozaikë të simbolin e peshkut është shkruar lashtë dhe të kohës së vonë “É×ÈÕÓ” që ka kuptimin “Jisu antike. Mozaiku më i hershëm Krishti Biri i Shpëtimtarit”. Në është zbuluar në shekullin III–IV mozaikët e shumtë të kësaj kohe para Krishtit në Durrës. Ai ne shohim degën e hardhisë, 205 veshët e rrushit si simbole të eukaristisë hyjnore, palloin si simbolin e mëshirës etj. Në N mozaikun e zbuluar pranë postë– telegrafit të Sarandës lexohet Naforë quhen janë ato copa të qartë fjala “Presviter” që do të vogla meshe, të cilat ua thotë (shërbyes në tempull). Po shpërndan prifti të krishterëve në në këtë monument paraqitet edhe përfundim të Liturgjisë Hyjnore. figura e Delfinit. Në shumë Nafora u ofrohet të gjithë mozaikë të tjerë vëmë re Shenjën besimtarëve që marrin pjesë në e Kryqit të vendosur brenda një Liturgjinë Hyjnore. Ata që marrin rrethi të dyfishtë. Në shekujt e naforën nuk duhet të kenë ngrënë parë të krishterimit vërejmë se asgjë. nga gurët e zallit u kalua në kubikë të prerë prej mermeri, Nasi Hobdari (1926- ) ka lindur balte të pjekur e qelqi. Mozaikët në Tiranë, më 10 janar 1926. Ai e shekujve të parë janë të zinj të ka qenë një nga pararendësit e vendosur në sfonde të bardhë. rihapjes së kishës së Bibliografia: Ungjillëzimit. 1-Dhori Qiriazi, Krishterimi në Shqipëri, Tiranë 2000, faqe 23,24. 2-Mozaiku në Lin do të shihet prej Xhamit, Gazeta Shqiptare, 3 maj 2001, faqe 19.

Murgu tërhiqet në vetminë e shkretëtirës që të mund të mësojë të vërtetën rreth Perëndisë dhe vetvetes. Mandej pas një përgatitjeje të gjatë dhe rigoroze në vetmi, pasi ka fituar dhuntinë e gjykimit të mençur të një igumeni, mund të hapë portën e qelisë së tij dhe të pranojë tërë Duke vazhduar traditën e ata njerëz prej të cilëve u largua. familjes ai solli në kishë të birin Niko Hobdarin, i cili punoi që në 206 fillimet e kishës dhe në vijim në themelimin e komunitetit të Shën punimet restauruese të Astit në Toronto të Kanadasë. Në këmbanores ku u aksidentua. qerthullin ortodoks për Hobdarët Nasi ka qenë epitrop dhe në vijim flitet me respekt të veçantë. prej datës 21 shtator 1992 u Familja Hobdari ka sponsorizuar emërua sekretar-llogaritar i disa aktivitete të Shoqatës kishës. Më datën 15 prill të vitit Kulturore dhe Atdhetare 2002, Nasi Hobdari u largua me “Tirana”. dëshirën e tij nga detyra e sekretar-llogaritarit. Nektar Tërpo Voskopojari ka Nasi Hobdari është bamirës me lindur aty nga fundi i shekullit 17 zemër të madhe, sepse ka në qytetin e famshëm të sponsorizuar mjaft libra kishtarë Voskopojës. Ai renditet në listën ndër të cilët mund të përmendim: e intelektualëve të shquar të “Historia e Krishterimit në Akademisë së Voskopojës. Pas Shqipëri”, “Shënimë për studimeve vajti në Malin Athos bashkësinë ortodokse të Tiranës”, duke përqafuar jetën monakale. “Ringjallja e Kishës së Vite më vonë e gjejmë në Ungjillëzimit në Tiranë” etj. Manastirin e Shën Naumit dhe Gjithashtu në kujtim të rihapjes më pas në Manastirin e së kishës ka botuar disa artikuj Ardenicës. Vitet e fundit të jetës në të përmuajshmen “Ngjallja”. së tij i kaloi në Venedik, ku edhe 1-Nasi Hobdari, Lekë Tasi, 5- ndërroi jetë. Ndonëse të dhënat vjetori i Liturgjisë së parë, në lidhje me jetën e tij janë të Ngjallja, prill 2006, faqe 10. pakta, megjithatë kanë mbetur dy 2-Nasi Hobdari, Liturgjia e parë vepra të shkruara prej tij. E para Hyjnore, në kishën e shndërruar titullohet “Çështje të ndryshme në palestër, Ngjallja, prill 2006, teologjike” dhe “Besimi”, që faqe 9. është botuar më 1732, në Venedik 3-Nasi Hobdari, Nderim për për të ndaluar islamizimin e psaltin Petro Ketri, Ngjallja, prill popullsisë ortodokse. 2002, faqe 2. Bibliografia: Bamirësi Nasi Hobdari ka dhënë 1-Mitropoliti i Korçës Joani, Një disa donacione për Kishën e vështim i shkurtër mbi përkthimet Ungjillëzimit në Tiranë. fetare në kishën orthodhokse, Gjithashtu ka kontribuar në Ngjallja, mars 1999, faqe 7-8. 207 Nifoni (1315-1411) ka lindur në Bibliografia: vitin 1315 në fshatin Lukovë të 1-Dhimitër Beduli, Shën Nifoni Sarandës. Që në moshë të re ai u nga Lukova, Ngjallja, qershor qeth murg dhe më pas u bë prift 1993, faqe 6. në manastirin e Shën Kollit në Mesopotam. Më vonë u largua Niketa Dardani ka lindur në nga Shqipëria për të shkuar në vitin 340 në qytetin e Remesianës Malin Athos, ku u vendos pranë në Dardani. Në moshën 26- një heremiti të quajtur Theognost, vjeçare u hirotonis peshkop i i cili jetonte pranë Lavrës së Remesianës. Ai zotëronte disa Madhe. Pas tre vjetësh gjuhë të huaja si greqishten, asketizëm, Theognosti zbuloi që latinishten etj. Niketa ka nxënësi i tij Nifoni ishte prift dhe predikuar krishterimin tek fiset donte ta nderonte sipas rangut, barbare që jetonin në territorin e por oshënari nuk pranoi dhe u Dakisë. Niketa ka pasur lidhje largua për në kepin jugor të miqësore me Ambrozin e Athosit ku qëndroi rreth 14 vjet Milanos, Augustinin dhe Paulinin në vetmi. Vite më vonë Nifoni e Nolës. Ai ka marrë pjesë në disa gjeti strehë pranë Shën Maksim sinode që janë zhvilluar në Romë. Kavsokalivit. Pas vdekjes së këtij të fundit Nifoni u vendos në një shpellë përballë ishullit të Shën Kristoforit, e cila ndodhej në lartësitë shkëmbore dhe binte si thikë në det. Aty asketoi deri në fundin e jetës së tij duke pranuar vetëm dy nxënës që të jetonin bashkë me të. Këta ishin bashkëfshatarët e tij nga Lukova, Marku i Ilirisë dhe vëllai i tij Gabrieli. Oshënar Nifoni fjeti në vitin 1411 në moshën 96-vjeçare. Kisha e kanonizoi shenjt dhe e nderon më 14 qershor. Këto sinode janë thirrur prej papë Damasit. Niketa përmendet për herë të fundit në një letër të

208 shkruar nga papë Inoçenti I në Nikita Shqiptari (1770-1809) vitin 414. Pasi shërbeu rreth 15 ka lindur rreth viteve 1760-1770 vjet si peshkop i Remesianës, në krahinën e Shpatit nga prindër Niketa fjeti përgjithmonë më kriptokristjanë. Në moshën Zotin. Kisha e ka shpallur shenjt rinore vajti në Malin e Shenjtë dhe kujtimin e tij e kremtojmë më në Skitin e Shën Anës dhe u bë 24 qershor. Niketa ka qenë kallogjer. Vite më vonë vendoset muzikant i shquar kishtar. Ai ka në Manastirin e Shën kompozuar shumë himne, të cilat Pandelejmonit ku mori gradën fatkeqësisht kanë humbur. Himni priftërore. Ai kishte dëshirën që më i famshëm i tij është Te Deum të bëhej misionar i përhapjes së Laudamus. Ky himn është psalur Ungjillit të Krishtit. Pasi braktisi në ceremonitë e kurorëzimit të manastirin ka predikuar në mbretërve, gjatë kanonizimit të krahinën e Seresit dhe të shenjtorëve etj. Të dhënat rreth Dhramës në Greqi. Puna veprimtarisë së Niketës i jep misionare e tij ra në sy të miku i tij Paulini i Nolës. Ky i autoriteteve turke, të cilët e fundit ishte poet dhe Niketës i ka arrestuan. Pas torturave kushtuar dy poezi, me anën e të çnjerëzore e ekzekutuan me varje cilave mësojmë ato që dinte për më 19 shkurt të vitit 1809. të. Paulini përmend aktivitetin Lipsani i Shenjtit ruhet në Skitin misionar të Niketës te popujt e Shën Anës në Malin e Shenjtë. fqinjë: dakët, getët, besët dhe Kisha ortodokse e kremton këtë skitët. Nga shkrimet teologjike të martir më 19 shkurt. Niketës mund të përmendim Mbi Bibliografia: Trininë e Shenjtë dhe Mbi fenë, 1-Dhimitër Beduli, Hierodëshmori të cilat i ka shkruar thjesht dhe oshënar Nikita Shqiptari, Ngjallja, kuptueshëm. janar 1994, faqe 3. Bibliografia: 1-Nikollë Loka, Gjet Kola, Iliria Nikolla (270-343) ka lindur në Biblike, Shenjtorët iliro-shqiptarë vitin 270 pas Krishtit në qytetin nga Kostandini i Madh te Nënë Paratara të Azisë së Vogël nga Tereza, Geer, Tiranë 2005, faqe 28- një familje fisnike. Në moshë të 29. re ai mbeti jetim dhe zotëronte 2-Gaspër Gjini, Ipeshkëvia Shkup- një pasuri të madhe, të cilën e Prizren nëpër shekuj, Drita, Zagreb përdori për vepra bamirësie. I 1982, faqe 61. 209 dhënë me mish e me shpirt pas keqtrajtuan. Në vitet e fesë së krishterë, Nikolla vizitoi mbretërimit të Kostandinit të vendet e shenjta dhe pasi u kthye Madh, krishterimit iu dha liri të në atdhe u dorëzua prift. Me plotë, prandaj Nikolla në vitin vdekjen e Kryepiskopit të Mirës 313 u lirua nga burgu. Ai u prit së Likisë, klerikët zgjodhën me gëzim nga grigja e tij dhe njëzëri Nikollën në vend të tij. vazhdoi të kryente detyrën baritore dhe të mbronte interesat e grigjës. Kryepiskopi i Mirës së Likisë Nikolla ka marrë pjesë në Sinodin I Ekumenik të Nikesë, ku mbrojti me zell mësimin e vërtetë të kishës. Shën Kolli ndërroi jetë në moshë të thyer në Mira më 6 dhjetor 343. Lipsani i tij i shenjtë ndodhet në kishën e Shën Nikollës në qytetin e Barit në Itali. Kulti i Shën Nikollës u përhap në mbarë botën. Në Gjatë jetës baritore Kryepiskop Kostandinopojë në shek. V Nikolla ngriti një sërë gjendeshin pesë kisha që i institucionesh bamirësie, si shtëpi kushtoheshin shenjtit. Kur Azia për të varfërit dhe jetimët, spitale u pushtua nga turqit, të krishterët për të sëmurët, shtëpi për pleq etj. e Evropës donin që lipsanet e Shën Kolli ushtroi detyrën Shën Kollit të mos përdhoseshin. episkopale në një nga periudhat Më 9 maj të vitit 1087, një grup më të vështira të krishterimit, në besimtarësh u nisën nga Bari i kohën e persekutimit të Italisë për në Azinë e Vogël në Dioklecianit. Kryepiskopi i kërkim të lipsaneve të shenjtit. Mirës së Likisë nuk u tremb Pas dy vjetësh ata u kthyen në aspak nga përndjekjet e Bari, duke sjellë me vete arkën perandorit, por e shtoi më tepër me lipsanet e shenjta. Tradita veprimtarinë e tij duke predikuar thotë se në vendin ku ndaloi ungjillin e Krishtit. Për këtë arsye qerrja, u vendos që të ngrihet një në vitin 305 e burgosën dhe e kishë madhështore, në të cilën 210 ruhen lipsanet e Shën Kollit. Nikolla Hyka. Episkopi Besimtarët e Barit Shën Nikollën ndihmës, Nikolla më 19 nëntor e shpallën mbrojtësin e qytetit të 2006 mori titullin Episkop i tyre. Njëmbëdhjetë vjet më vonë Apolonisë. Dorëzimi i tij u bë në disa besimtarë venedikas u nisën Katedralen “Ungjillëzimi i në kërkim të lipsaneve të Shën Hyjlindëses”, në Tiranë, nga Nikollës. Në vitin 1100 ata u Kryepiskopi Anastas, Hirësi kthyen nga Azia e Vogël, ku Ignati, Hirësi Joani dhe Hirësi kishin arritur të siguronin një Dhimitri. Hirësi Nikolla është grusht me eshtra të Shën Kollit. nga brezi i parë i klerikëve Pasi ngritën një bazilikë shqiptarë që u arsimua në madhështore në qytetin Lido, Akademinë Teologjike dhe më vendosën atje lipsanet e shenjta. pas në Universitetin Kapodistria Venedikasit e shpallën shenjtin të Athinës. Që kur ishte në vitin mbrojtës së flotës së tyre. e tretë të studimeve, Nikolla Besimtarët e Barit dhe ata të përqafoi jetën monakale. Tani Venecias për shekuj me radhë është zëvendës dekan i debatuan për lipsanet e shenjtit. Akademisë teologjike Ngjallja e Pas analizave doli se të dy qytetet Krishtit në Shën Vlash të kishin pjesë nga lipsani i Shën Durrësit. Kollit. Shën Nikolla është shenjti Bibliografia: që mbron peshkatarët dhe 1-Plotësohet Sinodi i Shenjtë, marinarët, fëmijët dhe vajzat Ngjallja, dhjetor 2006, faqe 8. beqare, nxënësit e shkollave, farmacistët, tregtarët etj. Kulti i Nikon Liolin. Më shtatë maj shën Kollit u përhap me shpejtësi 2002 Sinodi i Shenjtë i në Evropë. Prej emigrantëve Patriarkanës Ekumenike të holandezë u dërgua në Amerikë Konstandinopojës zgjodhi me emrin Santa Klaus, prej nga Protoprezviterin Ilia Katro, lindi edhe legjenda e plakut të Episkop të dioqezës së Vitit të Ri. Philiomilionit. Menjëherë pas Bibliografia: dorëzimit të Episkop Ilias, pjesa 1-Dhimitër Beduli, Shën Kolli, tjetër e shqiptarëve të diasporës Ngjallja, dhjetor 1992, faqe 5. në Sh.B.A. nuk qëndruan në 2-Shën Kolli, Shenjti me dy varre, heshtje, por njëri prej tyre Nikon Shqip, 22 korrik 2007, faqe 37. Liolin 57-vjeçar, i rritur në një

211 familje atdhetare shqiptare, u duke përfshirë edhe ato shqiptare. dorëzua Episkop i Kishës Dorëzimi i Nikon Liolinit, si Ortodokse Shqiptare të episkop i Kishës Ortodokse të Amerikës, që njihet zyrtarisht Amerikës shihet si nder për vetëm nga Patriarkana e Moskës. komunitetin shqiptar, në një kohë Arqidioqeza shqiptare e kur nuk është e lehtë të gjesh Amerikës deri para dorëzimit të njerëz të përgatitur për një detyrë Nikon Liolinit në gradën të tillë. episkopale drejtohej nga episkopi Bibliografia: rus Theodhosi. 1-Komuniteti shqiptaro-amerikan me dy episkopë, Ngjallja, qershor 2002, faqe 3. 2-Sokol Balla, Noli, ky prift i çuditshëm, Klan, 31 janar 1999, faqe 30.

Nismëtarët. Kisha Katedrale e Ungjillëzimit në Tiranë u rihap më datën 4 mars 1991. Pararendësit e rihapjes së katedrales qenë Dhjakon Spiro Findiku, Nasi Hobdari dhe Llazar Pjeshkazini.

Dorëzimi i episkopit Nikon u bë në Seminarin e Shën Tihonit, një manastir sllav midis maleve të Pensivanisë. Shqiptarët kanë gjithsej dhjetë priftërinj ortodoksë dhe ata mendojnë se kjo është shumë pak për një Kisha ishte në një gjendje të kominitet që po rritet me ardhjen mjerueshme si në mjediset e e emigrantëve të rinj. Episkopi brendshme, ashtu edhe në ato të Nikon është vëllai i at Artur jashtmet. Salla kryesore e kishës Liolinit dhe do të mbikqyrë kishat ishte si mos më keq nga mosvënia e pjesës verilindore të Amerikës dorë mbi të. Suva të rrëzuara, 212 çatia pjesërisht e rrënuar dhe shënuan më pas në ditarin e lagështira ishte e pranishme kishës. kudo, dritaret me xhama të thyer etj. Pluhuri i përzier me Nos Xhuvani ka lindur në lagështirën kishte fëlliqur muret Elbasan më 18 gusht të vitit dhe ndotur parketin e dyshemesë. 1930. Shkollën e lartë e ka Afreskat e pikturuara me përfunduar në Institutin mjeshtëri nga Motrat Zengo i Pedagogjik katërvjeçar të kishin lyer me një shtresë të Tiranës, në degën e gjuhës dhe të trashë gëlqereje që të mos letërsisë ruse, në vitet 1951- dukeshin. Megjithatë lagështira 1955. Në vitin 1955 u emërua kishte mundur të zbulonte fytyrat pedagog në Institutin e Lartë e katër Ungjillorëve, të cilët qenë Bujqësor dhe më pas ka qenë për pikturuar në kubenë e kishës. shumë vite shef i katedrës së Amvoni i kishës dhe llambadarët gjuhëve të huaja po në këtë e mëdhenj qenë dëmtuar nga Institut. keqbërësit. Ballkoni ku qëndronte kori ishte shndërruar në magazinë. Kishte shumë punë për t’u bërë, u lëshua kushtrimi për ndihmë. Besimtarët që iu përgjigjën të parët thirrjes qenë: Niko Hobdari, Filip Nito, Spiro Vojo, Spiro Bejleri, Petrika Shalësi, Qirjo Nikolla, Todi Janku, Milto Mima, Lekë Tasi, Aleko Dhima, Gazmend Leka, Pavllo Hobdari, Koçi Paci, Minella Mihali, Dhimitraq Kobuzi, Petrika Trako, Niko Kavaja, Kristaq Tasho, Andrea Nos Xhuvani është autor i Llukani, Krisanthi Zoto, Drita teksteve mësimore të gjuhës ruse Papajani, Llazar Nushi, Prokop për Fakultetin e Agronomisë e të Shundi, Leonidha Kllapi, Sandër Pylltarisë, ka hartuar fjalorët Çoka, Thoma Valera, Grigor minimum terminologjikë rusisht- Laçka etj. Të gjithë emrat u shqip për degët e agronomisë e 213 të pylltarisë dhe është bashkautor në Fjalorin terminologjik të Zooteknisë. Nos Xhuvanin nga viti 1974 e deri më 1980 e kanë O qarkulluar në Vorë të Tiranës, ku ka punuar si drejtor i shkollës së Olaf Haroldson (995-1030) ka mesme të përgjithshme. Në vitin lindur në vitin 995 në juglindje 1980 u kthye përsëri në të Norvegjisë. Që në moshë të re Universitetin Bujqësor, ku punoi ai shërbeu si viking në Britani dhe si pedagog i gjuhës ruse deri kur në Normandi, ku u njoh me doli në pension. Nos Xhuvani ka besimin e krisherë dhe u pagëzua. shkruar për themelimin e Kishës Pas vitit 1015 u kthye për të Ortodokse Autoqefale të pretenduar fronin e Norvegjisë. Shqipërisë. Për jetën dhe Me vete mori mjaft episkopë veprimtarinë kishtare dhe anglezë me qëllim që të bënte atdhetare të Dr. Visarion krishterimin e norvegjezëve. Xhuvanit është shkruar nga ai Shën Olafi siguroi një bazë të monografia: Visarion Xhuvani- qëndrueshme të besimit të apostull i atdhetarizmit dhe i krishterë me ndërtimin e kishave ortodoksisë shqiptare, botuar në dhe orgazimin e klerit. Gjithë vitin 2003 në Tiranë. Nos jetën e tij ia kushtoi krishterimit, Xhuvani është bashkautor në dy derisa u martirizua më 29 korrik vepra të tjera kushtuar veprës së 1030 në qytetin e Stikleshtatit. Dr. Visarion Xhuvanit: Vepra Ky shenjtor nderohet me repekt (botuar në Tiranë më 2007) dhe të veçantë në vendet nordike. Në Na flet Visarion Xhuvani (2008). përkujtim të tij janë ngritur rreth 340 kisha e kapela dhe Nun quhet personi që ndërrmer konkretisht në Norvegji përgjegjësinë e pohimit të besores ekzistojnë 52 të tilla, në Suedi 75 në emër të fëmijës që pagëzohet. etj. Nuni duhet të jetë i pagëzuar dhe kurorëzuar në kishë, por edhe Olimbi Mulla ka lindur në Berat njeri i virtytshëm, i cili duhet të më 1904. Pasi kreu shkollën e ndjeki ecurinë shpirtërore të atij vashave në Kostandinopojë më që ka pagëzuar. 1923 kthehet në Korçë, ku u emërua nëndrejtoreshë e shkollës 214 së vashave. Olimbia ka përkthyer Bibliografia: në gjuhën shqipe disa libra 1-Äçìçôñßïõ Ð. Ñßæïõ, Áãéïëïãßá, shpirtërorë. Ndonëse i kishte në åêäüóåéò Áã. ÖùôåéíÞ ç dorëshkrim, fletorja e saj kalonte Óáìáñåßôçòá, Èåóóáëïíßêç 1983, dorë më dorë midis besimtarëve óåë. 167. ortodoksë. Libri që e tërhiqte më Omofori simbolizon lëkurën e tepër ishte “Paravolitë e Zotit” deles së humbur, të cilën Krishti shkruar prej Arkimandrit Serafim e gjeti dhe e solli përsëri në tufë. Papakostës. Këtë libër Olimbija Omofori kujton Episkopin që të e përktheu në gjuhën shqipe. kërkojë delet e humbura dhe t’i Duke parë cilësitë e saj bashkojë me grigjën e kishës. Pas besimtarët e zgjodhën anëtare të lëçitjes së Ungjillit të Shenjtë, dhimogjerondisë së Korçës. Më Episkopi vesh Omoforin e Vogël. 1945 Olimbia themeloi shoqatën “Në mbrojtje të nënave dhe të Onufri mendohet të jetë nga fëmijëve”, riorganizoi Elbasani dhe të ketë qenë prift i martenitetin e Korçës dhe çeli një martuar. Rreth mjedisit familjar jetimore. Gjatë viteve të të tij të dhënat janë të pakta. përndjekjes ateiste (1967-1990) Njihet vetëm i biri Nikolla, i cili shtëpia e saj u vu në dispozicion mësoi artin e ikonografisë prej të besimtarëve, të cilët në babait të tij. Onufri ka qenë klerik fsheftësi lexonin libra shpirtërorë duke mbajtur ofiqin “Protopapë” dhe përkthimet e Olimbisë. që do të thotë “Prift i parë “. Nuk dihet se cili episkop e ka dorëzuar Omologjitët qenë të krishterë që Onufrin prift dhe cili i ka dhënë u torturuan dhe martirizuan. Të ofiqin Protopapë, por vetëm një gjithë ata pra që mbartin me vete gjë është e qartë se ai ka ushtruar gjurmë të torturave dhe pas tyre aktvitetin në shekullin XVI. Në jetuan, quhen të Omologjitë ose vitin 1951 një ekspeditë e Pohues. Përmendim disa prej Institutit të Shkencave, e drejtuar tyre: 1-Shën Maksimi Omologjiti nga teologu Theofan Popa, (Pohuesi), 21 janar. 2-Shën zbuloi në kishën e Shën Kollit në Prokopi, 8 korrik. 3-Shën Nikita, Shelcan (fshat i krahinës së 20 mars. 4-Shën Popea Shpatit në rrethin e Elbasanit) një Omologjitja (Pohuesja), 9 tetor. mbishkrim të Onufrit. 5-Shën Anthusa, 27 korrik. 215 Mbishkrimi është shkruar në datojnë rreth vitit 1547 greqishten bizantine nga dora e Gjithashtu Onufri ka pikturuar mjeshtrit të madh Onufri dhe ikonat murale edhe në Manastirin gjendet mbi faqen e murit verior e Sepçes në Shkup, kishën e të kishës, pranë tryezës së “Metamorfozës” në manastirin e thisiastirit. “Kur të ngresh duart Zërzes etj. Onufri përveç e tua te Perëndia o meshtar i pikturave murale ka bërë edhe Perëndisë, më përmend edhe mua mjaft ikona të lëvizshme, nga të mëkatarin dhe të paditurin piktor cilat mund të veçojmë ato të Onufrin”. Përmbajtja e këtij Kishës Vangjelistra dhe të Shën mbishkrimi na lë të kuptojmë se Mitrit në kalanë e Beratit. Onufri në atë kohë nuk ishte Bibliografia: dorëzuar ende klerik, sepse i lutet 1-Dhorka Dhamo, Piktura e meshtarit që ta kujtojë gjatë mesjetës në Shqipëri, Tiranë1974, përgatitjes së dhuratave të faqe 14. shenjtëruara. Mendohet se ky 2-Theofan Popa, Onufri dhe biri i tij Nikolla, Ngjallja, shtator 1995, mbishkrim duhet të jetë shkruar faqe 9. përpara vitit 1554, sepse duke u 3-Theofan Popa, Mbishkrime të nisur nga mbishkrimi tjetër i kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, Onufrit në kishën e Shën e N.7, faqe 52. Premtes në fshatin Valësh të 4-Theofan Popa, Mbishkrime të krahinës së Shpatit kemi edhe kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, këtë shtojcë:”…….. më përmend N.14,faqe 55. edhe mua mëkatarin, prift 5-Theofan Popa, Ikona dhe Onufrin, piktorin dhe Protopapë miniatura mesjetare në Shqipëri, të Neokastrës”. Onufri Tiranë 1974, faqe 12,13. 6-Moikom Zeqo, Onufri, Medaur, veprimtarinë e tij nuk e zhvilloi Tiranë 1998, faqe 40. vetëm nëpër kishat e Shpatit dhe të Beratit, por e shtriu edhe jashtë Onufër Qiprioti (+1634) ishte kufijve të Shqipërisë. Në afresket me prejardhje greke, por e kishës së Apostujve të Shenjtë aktivitetin e tij e zhvilloi nëpër në Kostur gjejmë këtë mbishkrim kishat e Beratit. Onufër Qiprioti të shkruar nga dora e Onufrit: “U ka lindur në Qipro dhe vite më pikturua prej Onufrit të ardhur vonë e gjejmë në Venedik. Në kohët e fundit nga qyteti i Berat mendohet se ka ardhur në shkëlqyer i Beratit”. Afresket vitin 1591 kur ishte në moshën 216 40-vjeçare. Në fillim ka Onufër Qiprioti shquhet edhe për pikturuar afresket në Kishën e pikturat murale, nga të cilat vlera Shën Kollit. Një nga veprat e të veçanta kanë ato të Kishës së talentit të spikatur të Onufër Shën Kollit në kala të Beratit, të Qipriotit është edhe ikona e Manastirit të Çatistes në madhe e Krishtit në Kishën e Gjirokastër etj. Onufër Qiprioti Shën Mërisë Vllaherna në Berat. mendohet të ketë fjetur në vitin 1634 në moshën 63-vjeçare. Bibliografia: 1-Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, N.96, faqe 89. 2-Elsa Demo, Çështë ky Qipriot, Shekulli, 15 prill 2004, faqe 18-19.

Ora. Judejtë e llogarisnin kohën që prej orës gjashtë të mëngjesit deri në orën gjashtë të mbrëmjes dhe anasjelltas. Kryqëzimi i Krishtit ndodhi në orën nëntë. Në Dhiatën e Re përmendet ora e tretë, e cila përkon me orën nëntë të mëngjesit. Ora e gjashtë Gjithashtu ka pikturuar edhe përkonte me orën dymbëdhjetë të dyert e bukura të kësaj kishe. Në mesditës si dhe ora e nëntë, e cila kishën e Shën Triadhës në Berat i përkiste orës pesëmbëdhjetë të peneli i tij ka pikturuar ikonën e pasdites (Mateu 20, 3). Lutja e Shën Gjergjit, e cila mban orës nëntë ishte më e mbishkrimin: “pikturuar nga rëndësishmja e ditës. Apostujt si dora e Onufër Qipriotit”. Në një gjithë judejtë grumbulloheshin në mbishkrim tjetër që gjendet në tempull dhe merrnin pjesë në ikonën e Shën Kollit në Kishën e lutjet e përbashkëta, veçse jo në Shën Gjergjit në kala të Beratit therroret. thuhet: “…U pikturua nga dora e Onufër Qipriotit”. Në vitin Organo njihej me kohë në Lindje 1622 ai ka pikturuar afresket e dhe përdorej për argëtime kishës së Vrahogoranxisë. private, në ambjentet shtëpiake, 217 mirëpo në Perëndim, duke filluar neoplatonike, ndërsa teologjinë nga shekulli VIII, organo u bë nga Klimi i Aleksandrisë. Që në pjesë e pandarë e liturgjisë moshë të re shquhej për njohuritë romake. Perandori Bizantin e gjera dhe për jetë të moralshme. Konstandin Kopronimi, duke Në moshën 18-vjeçare u emërua pasur marrëdhënie miqësie me drejtor i shkollës së katekizmit. mbretin e Francës Pepini i Sipas dëshmisë së Eusebit, Shkurtër, i dërgoi këtij të fundit leksionet e Origjenit tërhiqnin si dhuratë një organo, instrument shumë dëgjues, si të krishterë që nuk njihej në Perëndim. ashtu edhe paganë. Ky fakt Mbretit i pëlqeu shumë, dhe duke ndikoi që nëna e perandorit qenë tepër besimtar e futi në Aleksandër Severi, Julia Mamea, shërbesën fetare të liturgjisë në ta thërresi në Antioki, që t’i kishë. mësonte djalit të saj të vërtetat e Bibliografia: kristianizmit. Origjeni udhëtoi në 1-Joan Mihalcesku, Historia Romë, Greqi dhe Arabi për universale e kristianizmit, qëllime studimi dhe debate (përkthim nga rumanishtja prej teologjike. Gjatë këtyre Teodor papapavlit), Dispensë, udhëtimeve episkopët e Qesarisë Tiranë 1993, faqe 42. dhe të Jeruzalemit e dorëzuan prift. Kjo gjë e zemëroi episkopin Origjeni (185-254) ka lindur në Dhimitër, i cili thirri dy sinode vitin 185 në Aleksandri nga në Aleksandri ku vendosi prindër kristianë. Babai i tij përjashtimin e tij nga rradhët e Leonidha kishte vdekur si martir klerit. Atëherë Origjeni shkoi në në vitin 202 gjatë persekutimeve Qesari ku themeloi një shkollë të perandorit Septim Severi. katekizmi si ajo e Aleksandrisë. Origjeni ishte nxënës dhe Në kohën e persekutimeve të pasardhës i Klimit të perandorit Decius, Origjenin e Aleksandrisë në drejtimin e futën në burg. Ai vdiq nga shkaku shkollës së katekizmit. Ai ishte i torturave në Tiro të Finikit në një nga përfaqësuesit më të vitin 254. Shkrimet: Origjeni mëdhenj të shkollës së është një nga shkrimtarët Aleksandrisë dhe një shkrimtar kristianë më produktivë. Thuhet gjenial. Filozofinë e kishte se ka shkruar rreth 6000 vepra, mësuar nga i famshmi Amonius sepse kishte shtatë stenografë, që Saca, themeluesi i rrymës 218 shkruanin atë çfarë u diktonte ai drejtë dhe të vërtetë kristiane, dhe po aq kopjues dhe edhe mësime të gabuara. kaligrafistë. Për veprimtarinë e Bibliografia: tij të palodhur pasardhësit e 1-Êùíóôáíôßíïõ Ì. Öïýóêá, quajtën “Adamintion” i fortë si ÈÝìáôá Ðáôñïëïãßáò, åêäüóåéò diamanti. Vetëm një pjesë e vogël Óõììåôñßá, ÁèÞíá 1994, óåë. 117- e veprave të tij janë ruajtur. 120. Shumica kanë humbur. Origjeni Orologji është libri liturgjik i është marrë më shumë me kishës, i cili përmban shërbesat interpretimin e shkrimeve të e Mesnatës, Mëngjezores, Orëve, shenjta. Veprat e tij në këtë fushë Mbrëmësores, Pasdarkës. kanë qenë këto: 1) Eksapla Gjithashtu përmban shërbesat e (ÅîáðëÜ), një edicion i Kungimit Hyjnor, Paraklisin e së Shkrimeve të Shenjta në disa Tërëshenjtës, Himnin Akathist gjuhë dhe komentarët pothuajse etj. Orologji përmban edhe të të të gjitha shkrimeve të Dhiatës kremtet e përditshme me troparet së Vjetër dhe të Re. 2) Në fushën e shenjtëve që festojmë si dhe apologjitike në vitin 246 ka troparet e Triodit dhe të shkruar një apologji të famshme Pesëdhjetores. Kundër Çelsit (ÊáôÜ ÊÝëóïõ). 3) Në fushën dogmatike shkroi Ortodoksia ka kuptimin e librin e parë dogmatik me titull besimit të drejtë. Ky term “De Principis”, një vepër përdoret për Kishën Lindore. monumentale, por brenda së cilës Karakteristikat kryesore të kësaj qenë përfshirë shumë ide kishe janë: 1- Ruajtja e Traditës heretike. 4) Në fushën e moralit së Shenjtë. 2- Predikimi i dogmës kristian në vitin 233 shkroi një rreth Trinisë së Shenjtë. libër Mbi lutjen (Ðåñß Åõ÷Þò) dhe një tjetër Mbi shtytjen për martir Oshënarë quhen ata shenjtorë të (Åßò ìáñôýñéïí ðñïôñåïôéêüò) në cilët braktisën botën dhe iu vitin 235, si dhe një numër të përkushtuan Krishtit me gjithçka madh fjalimesh dhe letra. Më kishin, jetuan sipas Tij dhe fjetën vonë, në Sinodin V Ekumenik të në paqe. Këta janë murgjit, vitit 553, Origjeni u dënua si asketët, eremitët, duke jetuar disa heretik sepse në shkrimet e tij nëpër manastire e disa të tjerë ekzistojnë, krahas doktrinës së 219 nëpër shpella të veçuara. Murgjit janë vija e parë e kishës dhe nga ata e kanë burimin udhëheqësit e P saj. Shenjtorët e Kishës sonë të prejardhur nga kjo shtresë janë Pagan. Sipas çifutëve bota ishte të shumtë. Oshënarët janë mjaft e ndarë në hebrenj dhe paganë, në numër dhe quhen Hyjprurës. ose siç quheshin ndryshe kombet.

Pagëzimi është misteri i parë që kryhet në Kishën Ortodokse për t’u bashkuar me Krishtin. Në kohët e hershme Pagëzimi kryej me të zhyturit në ujë ashtu siç e kishte parathënë profeti Jezekiel: “Do të lëshoj pastaj ujë të pastër mbi ju dhe do të jeni të pastër; do t’ju pastroj nga të gjitha ndyrësirat tuaja dhe nga të gjithë idhujt tuaj” (Jezekiel 36, 25). Mirëpo ky nuk ishte pagëzimi i vërtetë, sepse atë do ta merrnin nga Zoti dhe Shpëtimtari Krishti i cili Përmendim disa prej tyre: 1- predikonte: “Në të vërtetë, në të Andoni i Madh, 17 janar. 2- vërtetë po iu them se kush nuk Oshënar Theodhosi Kinoviarku, ka lindur nga uji dhe nga fryma, 11 janar. 3-Oshënar Sava i nuk mund të hyjë në mbretërinë Shenjtëruari, 5 dhjetor. 4- e Perëndisë” (Joani 3, 5). Oshënar Naumi i Ndriçuari 23 Nëpërmjet kryqëzimit, Krishti na dhjetor etj. pastroi nga mëkati stërgjyshor Bibliografia: dhe na dha mundësinë që të 1-Äçìçôñßïõ Ð. Ñßæïõ, Áãéïëïãßá, besojmë dhe të pagëzohemi. Ai åêäüóåéò Áã. ÖùôåéíÞ ç që nuk pranon si edhe nuk pohon Óáìáñåßôçòá, Èåóóáëïíßêç 1983, besimin te Zoti Krisht dhe nuk óåë. 165-166. pagëzohet, nuk mund të shpëtohet. Misterin e Pagëzimit 220 Krishti e krijoi dhe mbas Tema me të cilën mbrojti Ngjalljes, duke i porositur diplomën e teologjisë ishte: apostujt që të shkojnë në të gjitha “Mësimi i Joan Gojartit për kombet dhe të pagëzojnë ata që misionin pimantik”. Në vitin besojnë, “Në emër të Atit dhe të 1936 mbrojti doktoraturën në Birit dhe të Shpirtit të Shenjtë”. Drejtësi. Ndërsa më 11 prill 1937 Bibliografia: u dorëzua Mitropolit i 1-Protopresviter Thomas Hopko, Gjirokastrës në Kishën e “Trinisë Besimi Orthodhoks, Vol II, së Shenjtë” të Halkit. Mitropoliti Adhurimi, botim i K.O.A.Sh-it, i Korçës Evllogjio dhe Tiranë 1997, faqe 49-50. Mitropoliti i Gjirokastrës Pandelejmoni kanë qenë kundër Palloi ishte tema më e dashur në kthimit të ortodoksëve në artin e vjetër grek dhe romak. Në uniatizëm. Ata këmbëngulën që artin kristian simbolizon të ruhej Status-quoja e Kishës pavdekshmërinë e shpirtit. Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë në një moment të Pandelejmon Kotoko ka lindur vështirë kur Kryeepiskopi në Korçë në vitin 1890. Studimet Kristofor kishte firmosur e larta i kreu në Institutin marrëveshjen me arbëreshët e Teologjik të Halkit në Stamboll, Italisë. ku u diplomua në vitin 1912. Pandi Bogdani ka drejtuar me mjeshtëri korin miks të Beratit në vitet 1937. Me bekimin e Hirësisë së Tij Agathangjelit, profesori i shquar i muzikës Pandi Bogdani themeloi korin miks të Beratit. Në përbërje të korit qenë të rinj dhe të reja beratas prej të cilëve mund të përmendim: Dhimitër Sylarin, Koço Korçarin, Zoi Banon, Dhimitraq Zakon, Kristaq Zharën, Sofie Bushin, Marika Melëngun, Violeta dhe Afërdita Sahatçiun, Gaqi Samarxhiun, 221 Toli Drobonikun etj. Gjithashtu Diognetin ka qenë apologjitik dhe në Berat kanë qenë psaltë: Petro ka jetuar rreth fundit të shekullit Koçimare, Minella Heqimi, Josif të dytë. Koha e shkruarjes së Nushi, Nasi Dyshniku, Sotiraq letrës ka mbetur e panjohur. Tapia, Kozma Shyti, Mihallaq Thuhet se letra u shkrua gjatë Lapardhaja etj. përndjekjes ndaj të krishterëve, Bibliografia: por nuk përcaktohet se cilës 1-Ilia Mihal Zaka, Kori kishtar përndjekjeje. Letra është një miks i Beratit, Ngjallja, gusht 2001, shkrim apologjitik që i drejtohet faqe 9,10. Diognetit. Letra për Diognetin 2-Ksenofon Ilia, Kishat e Beratit, përbëhet prej dymbëdhjetë Ombra GVG, Tiranë 2006, faqe 58. pjesësh. Panteni (+200) e kishte origjinën Papa Kristo Negovani (1875- nga Sicilia dhe në fillim qe stoik. 1906) ka lindur në Negovan të Pasi u konvertua në krishterim Follorinës në vitin 1875. punoi si misionar në Indi dhe me t’u kthyer prej andej, rreth viteve 180, u vendos në Aleksandri ku ekzistonte shkolla e katekizmit, të cilën Panteni e ktheu në shkollë teologjike dhe e drejtoi për 20 vjet rresht, deri me vdekjen e tij në vitin 200. Ndër nxënësit e tij më të njohur janë: Klimi i Aleksandrisë dhe Aleksandri i Jeruzalemit. Shkrimet: Ndonëse Panteni ka lënë shkrime, asnjë prej tyre nuk ka qenë e mundur të bëhet e njohur. Klimi i Pasi u hirotonis prift filloi të Aleksandrisë është përpjekur të përkthente tekstet liturgjike në zbulojë veprën letrare të Pantenit gjuhën shqipe duke i praktikuar por orvatjet e tij kanë dështuar. edhe nëpër shërbesat fetare. E Gjithsesi mendohet se Panteni burgosën në Manastir, por ai është autori i Letrës drejtuar vazhdoi punën e tij. Dhespoti i Diognetit (ÅðéóôïëÞ ðñüò Kosturit, Karavangjeli, e Äéüãíçôïí). Shkruesi i Letrës për 222 mallkoi, por Papa Kristo trekëndëshi. Papirusi në fillim u Negovani vazhdoi shërbesat në përdor si lëndë shkrimi në Egjipt gjuhën shqipe. Më në fund e dhe më pas e huazuan popujt e masakruan me sëpatë në pyllin tjerë të Lindjes. e fshatit Negovan më 12 shkurt 1906. Ai u bë martiri i parë në Paqe. Në gjuhën hebraike përpjekjet për të futur gjuhën shalom, që ka kuptimin e shqipe në shërbesat e Kishës shpëtimit. Shprehja e hebraike Ortodokse. “paqja mbi ju” ishte një Bibliografia: përshëndetje e zakonshme në 1-Alqi Jani, Mitropolia greke e Izrael. Gjirokastrës mallkon banorët e Nivanit të Zagories, Zagoria, korrik Paqësoret janë lutje, të cilat 2003, faqe 2. thuhen gjatë mbrëmësores, mëngjesores dhe Liturgjisë Papia i Jerapolit ishte dëgjues i Hyjnore ose gjatë shërbesave të Apostull Joanit dhe më vonë i tjera të kishës. Quhen paqësore Polikarpit. Ai kishte lindur rreth sepse fillojnë: “Me paqe le ti viteve 70-75 pas Krishtit. Papia lutemi Zotit”. ishte dorëzuar Episkop i Jerapolit të Frigisë. Vdekja e tij mund të Parëlinduri (i). Në Dhiatën e supozohet rreth viteve 150. Vjetër i Parëlinduri ishte fëmija Shkrimet: Papia i Jerapolit shkroi që lindte i pari dhe si i tillë kishte veprën me titull Logjion i të të drejtën e dyfishit të pjesës së Dielave dhe komentime të pesë trashëgimisë atërore. Ndërsa në librave (Ëïãßùí Êõñéáêþ í Dhiatën e Re, Krishti ishte i ÅîçãÞóåéò åê ðÝíôå âéâëßùí). parëlinduri i virgjëreshës Mari. Kjo vepër u shkrua rreth viteve Krishti ishte i parëlinduri midis 130-140 dhe fatkeqësisht ka shumë vëllezërve (Romakëve 8, humbur. 29). Papirusi ishte bimë ujore që Pasdarka kryhet pas ngrënies së kultivohej në brigjet e Nilit në darkës dhe përpara se të biem në Deltën e Egjiptit, në Etiopi etj. gjumë. Pasdarka është lutje për Bima arrin lartësinë dy deri në natën që vjen, me qëllim që të jetë katër metra me kërcellin në formë e qetë, paqësore dhe e sigurt. 223 Shërbesa përmban psallme dhe festimi i Pashkës ishte ngjarja më urata. Pasdarka ndahet në të e rëndësishme e popullit të Madhe dhe të Vogël. Pasdarkën zgjedhur të Perëndisë. Pashka e Madhe e kryejmë vetëm gjatë festohej më datën 15 të muajit kreshmëve të mëdha që nga dita Nisan, si përkujtim i daljes nga e hënë deri në të premten. skllavëria e Egjiptit dhe e kalimit Gjithshtu kryhet edhe të Hënën e të Detit të Kuq. Në vigjilje të Madhe dhe të Mërkurën e festës, pra të premten më datën Madhe. Ndërsa Pasdarka e Vogël 14 të Nisanit, therrej qengji dhe lexohet gjatë gjithë ditëve të tjera. të shtunën, festohej Pashka. Të dy këto shërbesa gjenden në Uratore.

Pastërtia e kishte kuptimin e aftësisë për të hyrë në Tempull për të adhuruar Perëndinë.

Pasvargjet janë tropare të mbrëmësores ose mëngjesores, të cilat psallen përpara se të bëhet përlëshimi. Pasvargjet ndahen në ngjallësore, kryqëtore, martirike etj.

Pashka do të thotë kalim. Pashka është përkthimi i fjalës hebraike “Fashek”, që në gjuhën greke ðÜó÷á do të thotë kalim. Siç Pashka judaike ishte si prototip i përmendet edhe në librin e ngjarjeve të mëvonshme të jetës Eksodit (12, 11), termi Pashkë së Jisuit. Krishti e festoi Pashkën bën fjalë kryesisht për ngjarjen e të enjten në mbrëmje, pra më daljes së izraelitëve nga Egjipti datën 13 të muajit Nisan, gjatë dhe të shpëtimit të popullit të Darkës Mistike. Të nesërmen më Perëndisë gjatë natës së Eksodit. datën 14 të muajit Nisan “qengji Mbas vendosjes së hebrenjve në i Perëndisë” u sakrifikua (u tokën e premtuar në Palestinë, kryqëzua). Mund të themi se 224 Pashka judaike ishte festa të shkrimtarëve të ndryshëm përkujtimore e eksodit, ndërsa kishtarë. Pashka kristiane ishte përkujtimi dhe përjetimi i Ngjalljes së Pavli (+67) ka lindur në qytetin Krishtit, i cili u sakrifikua në Tarso të Kilikisë, nga prindër kryq për shpëtimin e njerëzimit. judej të diasporës, të cilët gëzonin Në rastin e Pashkës judaike kemi të drejtën civile romake (Vep. kalimin nga skllavëria e Egjiptit, 22:3). Emri i tij ishte Saul dhe ndërsa me Pashkën kristiane shkonte në shkollën e Sinagogës. kemi kalimin nga robërimi i Gjithashtu ushtronte zanatin e mëkatit, në Ngjalljen. Qengji thurësit të tendave. Më vonë simbolizon Krishtin, ndërsa studioi te fariseu Gamaliel dhe gjaku i qengjit simbolizon gjakun përgatitej të bëhej Rabin. e Krishtit. Kalimi i Detit të Kuq simbolizon Pagëzimin e Shenjtë dhe kalimin nga robëria e mëkatit. Pashka kremtohej në muajin Nisan dhe ishte një festë e lëvizshme.

Patriku Ekumenik mban famën: “I perëndishmi Tërëshenjtëria e tij, Kryeepiskopi i Kostandinopojës, Romës së Re dhe Patrik Ekumenik”. Ai është kryetar i Sinodit të Shenjtë. Froni Ekumenik kryesohet, nga Tërëshenjtëria e Tij Patriku Ishte fanatik në fenë judaike dhe Ekumenik dhe 12 mitropolitët e persekutonte pa mëshirë të hirshëm: i Efesit, Kalqidonës, krishterët. Ai mori pjesë në Imvrit dhe Tenedhit, Filadelfias, vrasjen me gurë të Kryedhjakonit Pergjit etj. Stefan. Madje kërkoi autorizimin nga Sinedri, që t’i përndiqte të Patrologjia merret me jetën dhe krishterët dhe jashtë kufijve të shkrimet e Etërve të kishës dhe Palestinës. Në kohën që po shkonte për një mision në 225 Damask të Sirisë, rreth vitit 34, udhëtimi, qëndroi dy vjet e kaloi në fenë e krishterë në gjysmë në Efes, nga ku u detyrua rrethana të çuditshme të largohej pas një kryengritje të (Vep.Ap.22:6-8). paganëve kundër tij, të udhëhequr Sapo mbërriti në Damask, ai u nga argjendari Dhimitër. Ky i pagëzua nga një i krishterë që fundit punonte tempuj të vegjël quhej Anania. Menjëherë pas të Artemidës dhe duke parë se pagëzimit filloi të predikonte fitimet po i pakësoheshin nga mësimet e Krishtit në Sinagogë. suksesi i predikimeve të apostull Kjo gjë shkaktoi zemërimin e Pavlit, nxiti edhe të tjerët në judejve, të cilët deshën ta vrisnin, revoltë. Rrëmuja e krijuar në Efes por e shpëtuan të krishterët, duke e detyroi Pavlin të shkonte në e zbritur me një kosh nga muret Maqedoni e prej andej në Iliri. e qytetit. Nga Damasku u nis Fakti që apostull Pavli ka drejt shkretëtirës së Arabisë, ku predikuar Ungjillin në Iliri, qëndroi rreth tre vjet, duke u lutur përmendet te letra drejtuar e kreshmuar. Më pas u kthye në Romakëve (15:19) “Nga Jerusalem, ku u njoh me apostujt Jerusalemi e deri në Iliri kam dhe filloi të predikonte kryer shërbimin e Krishtit”. Në krishterimin me zell të madh. atë kohë Iliria bënte pjesë në Judejtë e kërcënuan përsëri dhe dioqezën Romake të Maqedonisë, rreth vitit 45 u detyrua të shkonte të quajtur Provincia Maqedonia. në Antioki. Nga Antiokia filloi Nga Iliria Apostull Pavli vajti në udhëtimet misionare. Udhëtimin Greqi dhe më pas u kthye në e parë misionar e bëri në vitin 46, Jerusalem rreth vitit 58, ku u i shoqëruar nga Barnaba dhe deri arrestua dhe u burgos në në njëfarë vendi nga Ungjillor kështjellën Antonia. Prej andej e Marku. Në udhëtimin e dytë shpunë të shoqëruar në Qezare misionar, që zgjati prej viteve 50- përpara Prokonsullit Romak 53, Pali i shoqëruar nga nxënësi Feliks, i cili e mbajti dy vjet në i tij Sila, vizitoi më parë kishat burg, deri në vitin 60. Por që kishte formuar. Rrugës për në Feliksin e zvendësoi Proc Festi, Listër mori edhe Timotheun. i cili deshi ta dërgonte Pavlin në Udhëtimi i tretë filloi në Jerusalem, mirëpo apostull Pavli pranverën e vitit 53 dhe zgjati nuk dëshironte të binte në duart deri në verën e vitit 56. Gjatë këtij e judejve. Si shtetas romak që 226 ishte kërkoi të gjykohej nga vetë Gjuhësisë e të Letërsisë të Perandori Neron. Udhëtimi për Akademisë së Shkencave të në Romë ishte plot rreziqe dhe Shqipërisë, ku punon dhe sot si peripeci. Në Romë nuk e leksikolog e leksikograf. Prof. burgosën, por e lanë të lirë nën em. dr. Pavli Haxhillazi është mbikqyrjen e autoriteteve bashkautor në disa vepra përkatëse. Atje qëndroi dy vjet themelore të gjuhësisë shqiptare: (61-63) duke tërhequr në fenë e - Fjalor i gjuhës së sotme shqipe re shumë njerëz. Në vjeshtën e (Tiranë, 1980); vitit 66 burgoset përsëri (2 Tim. - Fjalor i shqipes së sotme 8). Gjatë kohës së qëndrimit në (Tiranë, 1984); Romë u martirizua më 29 qershor - Fjalor i shqipes së sotme të vitit 67 duke i prerë kokën me (Tiranë, 2002); shpatë. - Fjalor i shqipes së Plavës e të Bibliografia: Gucisë (Tiranë, 2004); 1-Arkimandrit Justini, Nga thesari - Fjalor i gjuhës shqipe (Tiranë, i shenjtorëve, botim i K.A.Sh-it, 2006); Tiranë 2004, faqe 208-210. 2-Jovan Joco, Të dhëna mbi mbretin e Shenjtorëve dhe disa shenjtorë, Korçë, faqe 38-40.

Pavli Haxhillazi ka lindur në Elbasan më 7.2.1941. Mësimet e para dhe shkollën e mesme pedagogjike i ka kryer në vendlindje. Studimet e larta i ka përfunduar në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë, në degën e gjuhës e të letërsisë shqipe, në vitet 1958-1962. Në vjeshtën e vitit 1962 u emërua në Institutin e Prej më shumë se 15 vjetësh është Historisë e të Gjuhësisë të anëtar i redaksisë së revistës Universitetit të Tiranës si shkencore “Gjuha jonë”, që e punonjës shkencor dhe më pas ka boton Akademia e Shkencave të vijuar punën në Institutin e Shqipërisë dhe Instituti i 227 Gjuhësisë dhe i Letërsisë. Së njihte dobësitë e njerëzve dhe për fundi ka përgatitur si bashkautor këtë arsye krijoi një mister të dy vepra kushtuar Kryepeshkopit veçantë, pra Pendim-Rrëfimin. të parë të Kishës Ortodokse Çdo i krishterë, çfarëdo mëkati Autoqefale të Shqipërisë, Dr. që të kryej mbasi është pagëzuar, Visarion Xhuvanit: Vepra në rast se pendohet me sinqeritet (Tiranë, 2007) dhe Na flet të plotë dhe rrëfehet përpara Atit Visarion Xhuvani. Prof. em. dr. shpirtëror me mëshirë dhe besim Pavli Haxhillazit i është dhënë te Perëndia, atëherë i falen të “Pena e artë” për vitin 2008. gjitha mëkatet. Këtë mister të Shenjtë, Krishti e krijoi që në Pena ka qenë mjet shkrimi në momentin kur u tha nxënësve të epokën bizantine pergamenët i tij: “Në të vërtetë po ju them, se shkruanin me bojë të murme, nga gjërat që do të keni lidhur ndërsa dorëshkrimet në letër mbi tokë do të jenë lidhur edhe shkruheshin me bojë të zezë. Për në qiell; dhe të gjitha gjërat që titujt përdoreshin edhe ngjyra të keni zgjidhur mbi tokë do të jenë tjera si jeshile, e floronjtë, e zgjidhur edhe në qiell” (Mateu verdhë etj. Gjithashtu këto ngjyra 18, 18). Zoti u tha apostujve: përdoreshin edhe për zbukurimin “Merrni Frymën e Shenjtë. Kujt e kodikëve. Përdorimin e bojës së do t’ia falni mëkatet, do t’i jenë kuqe e gjejmë nëpër titujt e falur, kujt do t’ia mbani, do t’i kapitujve, ndërsa Perandorët jenë mbajtur” (Joani 20, 23). bizantinë i shkruanin letrat e tyre Mbas apostujve të shenjtë, të zyrtare me bojë të florinjtë. drejtën për të falur mëkatet e Shkrimet, vinjetat dhe kaligrafitë morën pasardhësit e tyre, realizoheshin me anën e penës. episkopët, të cilët kanë të drejtën Bibliografia: t’i japin leje edhe priftërinjve më 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, të devotshëm që të kryejnë ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé misterin e pendimit dhe të falin ÅðéãñáöéêÞ,ÄÝóðïéíá mëkatet e cilitdo që rrëfehet. ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. 227-228. Pendikostia ishte njëra nga tri festat më të mëdha të hebrejve. Pendimi. Zoti i Gjithëmirë e Ajo ishte festa e korrjeve dhe e dinte se të krishterët edhe mbas fryteve të para. Kjo festë pagëzimit do të mëkatonin. Ai i 228 kremtohej shtatë javë pas nëpërmjet Patriarkanave. Kisha Pashkëve (Levitiku 23, 15; Ligji është drejtuar nga Pentarkia i Përtërirë 16, 9). Festa e d.m.th. nga pesë Patriarkana. Pesëdhjetores zgjaste vetëm një Kishat e krishtera klanë qenë: ditë dhe judejtë mblidheshin në 1-Kisha e Romës në Perëndim, e tempull. Judejtë e konsideronin themeluar nga Apostull Pjetri. Jeruzalemin si qendrën e tyre Kisha e Romës ka pasur në fetare dhe kombëtare. juridiksion gjithë Perëndimin dhe Ilirinë. 2-Kisha e Kostandinopojës në Lindje, e themeluar nga Apostull Andrea. Kjo kishë kishte në mbikqyrje Trakën, Azinë e Vogël dhe Pontin. 3-Kisha e Aleksandrisë, e themeluar nga Apostull dhe Ungjillor Marku. Aleksandria ka pasur në juridiksion Egjiptin, Libinë dhe Pentapolin. 4-Kisha e Antiokisë, e themeluar nga Apostull Pjetri (përpara se të themelonte kishën e Romës). Kjo kishë kishte në mbikqyrje Ata grumbulloheshin në Fenikin, Sirinë dhe Arabinë. Jeruzalem për festën e 5-Kisha e Jeruzalemit, e Pesëdhjetores ku festonin kalimin themeluar nga vetë Jesu Krishti, e Detit të Kuq. Pesëdhjetorja u duke pasur shtrirje gjeografike në kujtonte judejve traditën e ligjit Palestinë (vendi ku jetoi dhe të Perëndisë në malin e Sinait, të predikoi). cilin e morën pesëdhjetë ditë pas Pesë Patriarkanat kishin të drejta largimit të tyre nga skllavëria e dhe privilegje të barabarta: Egjiptit. hirotonisnin mitropolitët që kishin në juridiksionin e tyre, Pentarkia. Përkujdesja thërrisnin episkopët nëpër sinode shpirtërore e të krishterëve në lokale, pranonin dhe shqyrtonin mbarë botën është realizuar në sinode ankesat e mitropolitëve 229 etj. Për problemet teologjike dhe Përdorimi i pergamenit mori një organizative të kishës përhapje të gjerë në shekullin III. Patriarkanat kanë qenë Sipas dëshmisë së historianit krejtësisht të pavarura. Patrikët kishtar Eusebio, ishte perandori edhe mitropolitët kanë rreth vetes Kostandini i Madh që urdhëroi sinodin. Sinodi i Patriarkanës që Shkrimi i Shenjtë të shkruhej përbëhet nga mitropolitët që ka në 50 fletë pergameni. Kështu në varësi, ndërsa sinodi i duke filluar që nga shekulli IV mitropolive përbëhet prej filluan të shkruhen edhe librat episkopëve që janë në varësinë e liturgjikë nëpër fletë pergameni. mitropolisë. Pesë patriarkanat Bibliografia: janë të barabarta ndërmjet tyre. 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, Episkopi i Romës është Primus ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé inter pares që do të thotë i pari ÅðéãñáöéêÞ, ÄÝóðïéíá ndërmjet të barabartëve në ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. 227-228. renditjen e primatëve të pesë patriarkanave. Çdo patrik duhet Pesëdhjetore përmban himnet të ketë komunikim të plotë me dhe leximet e të Dielave nga patrikët e tjerë. Kjo realizohet me Pashka deri te Rushajet dhe të shkrimin e emrave në Diptikë dhe Dielën e gjithë Shenjtorëve. me përkujtimin e tyre gjatë liturgjisë. Çdo patrik është Peshkatarë njerëzish. Krishti i autoqefal dhe i pavarur në fronin fton dishepujt për t’u përgatitur e tij. Për nderet e barabarta të në misionin e madh të shpëtimit pesë patriarkanave është të botës. Nga peshkatarë të diskutuar në Sinodet Ekumenike. thjeshtë ata u bënë predikues të Bibliografia: Ungjillit të Krishtit. Të çuditshme 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Á, na duken kriteret, me të cilat ÁèÞíá 1994, óåë. 854-860. Krishti zgjedh dishepujt e tij. Ai ftoi për tu bërë apostuj njerëz të Pergameni përgatitej nga lëkurët pashkolluar dhe jo të ditur, njerëz e kafshëve dhe e ka marrë emrin të varfër dhe jo të pasur. I ftoi nga qyteti Pergam i Musias, ku ata jo për gjëra të thjeshta por për herë të parë u përdor prej për të ndryshuar historinë e botës, Mbretit Evmeni II (197-158). duke zhvleftësuar filozofi,

230 perandori, qytetërime, madje dhe përmendet si babai i edhe vdekjen. Pentronilës dhe bashkëshort i Marisë. Së bashku me Apostujt Peshku ishte nga temat më të Jakov e Joan ishin tre nxënësit e përdorura në shekujt II-VI. dashur të Zotit. Petrï u bë korifeu Zakonisht ikonizohej nëpër muret i Apostujve dhe mori pjesë në e katakombeve. Të krishterët mënyrë aktive në të gjithë përdornin peshkun si simbol: a) aktivitetin publik të Krishtit. Të Eukaristisë Hyjnore, b) të Petrï e mohoi shpëtimtarin para pagëzimit, c) të besimit. Me pesë pësimeve, por falë pendimit u shkronjat É×ÈÇÓ të krishterët rehabilitua. Gjatë festës së tregonin besimin e tyre me pendikostisë Petrï predikoi në simbolikën: “Jezu Krishti Biri i mënyrë aq prekëse saqë 3000 Perëndisë, Shpëtimtar”. veta u ndriçuan dhe u pagëzuan. Veprat e Apostujve japin Petro (+67) ishte biri i Joanasë. infomacionet e fundit për Simoni e kishte origjinën nga aktivitetin e Petros, në Betsadia e Galilesë. Në kohën kur komunitetin e Krishterë të peshkonte në liqen, Krishti e ftoi Jerusalemit (Vep. 12:19). së bashku me të vëllanë Andrean. Apostull Petro ka predikuar ungjillin në Palestinë, në Pont, në Galati, në Betani, në Kapadoki dhe në Maqedoni. Apostull Pavli na vërteton se Petro gjendej bashkë me të në Antioki në vitin 49 (Galat. 2:11-14). Koha e gjatë e qëndrimit të tij në Antioki, që ishte kryeqyteti i Sirisë, krijoi traditën, e cila e njeh si themeluesin e Kishës së atjeshme. Apostull Petro vajti në Romë, pak muaj para përndjekjes së Neronit dhe u martirizua në vitin Më vonë i ndërroi emrin duke e 64 ose 67 në kodrën e Vatikanit, quajtur Kifa, ÐÝôñï, që do të në vendin ku më vonë u ngrit thotë gur. Petro ishte i martuar Kisha për nderin e tij. Apostull 231 Petro ka shkruar dy letrat, që Ky libër titullohet “Jeta e mbajnë emrin e tij në Dhiatën e Përjetshme”. Në vitet e lirisë Re. Me të parën u drejtohet të fetare Petrua ushtroi detyrën e sapopagëzuarve të Azisë të epitropit në manastirin e Shën Vogël, duke i këshilluar ata që të Dhimitrit dhe në kishat e fshatit jetojnë simbas kërkesave të jetës Qeparo. Gjithashtu ai ishte psalt së re, si të rilindur, ndërsa në e predikues dhe zhvillonte letrën e dytë, këshillon të mësimet e katekizmit me fëmijët. krishterët moralisht. Ndërkohë vazhdoi punën me Bibliografia: përkthimet dhe artikujt që i botoi 1-Ìç÷áÞë Ãáëáíïý, Âßïé ôùí në gazetën “Ngjallja”. Duke Áãßùí, ôïì. Ä, ÁðïóôïëéêÞ punuar gjithë jetën për Perëndinë, ÄéáêïíéÜ, ÁèçíÜ 1988. Petro Xhuveli ndërroi jetë më 7 maj 1999. Petro Xhuveli (1909-1999) ka Bibliografia: lindur më 1909 në Qeparo, ku 1-Vasil Kaskadami, Mësuesi i mori edhe mësimet e para. Në Qeparoit, Ngjallja, qershor 1999, vitin 1919, në moshën faqe 11. dhjetëvjeçare, vëllai i tij i madh Epaminonda e mori në Athinë ku Petro Zheji ka qenë një përfundoi gjimnazin e djemve në intelektual disident, që nuk vitet 1926-1928. Më pas ai u pajtohej me regjimin. Që në vitet diplomua për mësues dhe që nga e rinisë, Petros iu mohua e drejta viti 1928 punoi në arsim derisa e ushtrimit të profesionit. Pasi e doli në pension më 1960. Gjatë lanë ca kohë pa punë, më pas e mësimdhënies në fshatrat e rrethit detyruan të punonte si përkthyes të Vlorës ai u njoh me atë me normë. Atë e syrgjynosën në Kozmain nga Bestrova, Koço burg dhe në psiqiatri, ku vetëm Fështin, Theofan Popën etj, të për hir të Zotit ia doli mbanë të cilët i ndihmonte me përkthimet mbijetonte. Petro ka përkthyer që bënte nga greqishtja. Që nga këto vepra Kristologjia, Hyrje në viti 1950 dhe deri sa ndërroi jetë alegoritën, Don Kishotin, Vitet Petro Xhuveli ka përkthyer rreth e zemërimit, Zoti president, 70 libra fetarë, nga të cilët vetëm Papa jeshil etj. Kontributi i tij njëri mundi ta shohë dritën e për gjuhën shqipe është shumë i botimit në vitin 1997 në Athinë. çmuar. Nga librat e tij në lëmin e

232 gjuhësisë përmendim Ndonëse në moshë të shkuar Xha Sanskrinishtja dhe shqipja, Petro vinte rregullisht në kishë Gjuhët e vjetra dhe shqipja, gjatë të kremteve, zinte vendin në Gjuhët moderne dhe shqipja, psaltir dhe i psalte Perëndisë. Universaliteti i gjuhës shqipe etj. Këtë punë e bënte falas pa Petro Zheji është një intelektual i shpërblim nga kisha. Vitet e mirfilltë, i cili meriton të njihet fundit ka qenë psalt tek kisha e nga brezi i ri, sepse është Shën Prokopit në Tiranë. Një të paradigma e njëriut shpresëtar, dielë marsi të vitit 2002 Petro që diti ta ruante besimin gjatë Ketri erdhi si gjithnjë për të viteve të diktaturës. psalur në kishë, lëçiti Apostullin Bibliografia: me zërin e tij melodioz, u kungua 1-Lluka Qafoku, Disa fjalë mbi me trupin dhe gjakun e Krishtit personalitetin e Petro Zhejit, dhe porsa mbërriti në shtëpi, Tempulli Nr.3, Korçë 2001, faqe dorëzoi shpirtin tek Perëndia. Të 108-110. dielën që pasoi mungesa e Petros në psaltir ra në sy të besimtarëve, Petro Ketri (+2002) nga Sinica të cilët kishin mbushur kishën e e Korçës ka qenë ndër të parët Shën Prokopit. Në fund të që ka psalur në Kishën katedrale predikimit ftova besimtarët e të Ungjillëzimit në Tiranë pas pranishëm që të luteshin për rihapjes së kishës. shpirtin e Petro Ketrit, i cili i psali Perëndisë deri në momentin e fundit të jetës. Ka qenë diçka shumë mallëngjuese për mua dhe besimtarët e pranishëm. Emocionet që kam përjetur nuk do t’i harroj kurrë, sepse kam pasur respekt për psaltin e urtë Petro, me të cilin më lidhnin kujtimet e ditëve të para të rihapjes së Kishës Katedrale të Ungjillëzimit.

233 Bibliografia: etërit e Kishës. Me emrin e saj u 1-Nasi Hobdari, Nderim për psaltin mor Sinodi III Ekumenik. E Petro Ketri, Ngjallja, prill 2002, paraqitën agjiografët. E nderojmë faqe 2. ne besimtarët dhe do ta nderojmë 2-Andrea Llukani, Rëfimet e deri në fund të botës, siç e tha Teologut, Tiranë 2005, faqe 79. ajo vetë: “…se që tani e tutje gjithë brezat do të më lumërojnë” Pëllumbi simbolizon paqen e (Luka 1, 48). Nuk ekziston shpirtit në Parajsë. Quhet si tropar që të mos mbarojë me simboli i përjetësisë dhe i vargje kushtuar të pastërtisë, sipas fjalëve të Zotit: Përmbishenjtës. Pjesa më e “Bëhuni të zgjuar si gjarpërinjtë madhe e himnografisë sonë i dhe të pastër si pëllumbat” përkushtohet Nënës së Perëndisë. (Mateu 10, 16). Përndjekjet. Pothuajse të gjithë Përlëshimi është urata që thotë perandorët romakë, përpara se të kleriku në përfundim të çdo mbretëronte Kostandini i Madh, shërbese fetare. Kemi dy lloj i kanë përndjekur të krishterët Përlëshimesh: 1- Përlëshimi i duke filluar që nga Neroni (54- Madh. 2- Përlëshimi i Vogël. 68) e deri te Diokleciani (248- Dallojnë nga njeri-tjetri sepse në 305). Përndjekjet qenë të shumta, të madhin përmendim më shumë por historiani Honore e përcaktoi emra shenjtorësh. në dhjetë numrin e tyre, duke i karakterizuar këto si më të Përlëshorja është tropari më përgjakshmet. Numri dhjetë, u karakteristik i një të kremte pranua si simbolik duke u shenjtori dhe këndohet në fund të krahasuar me dhjetë plagët mbrëmësores, përpara (fatkeqësitë) e Faraonit, të cilat përlëshimit. Gjithashtu këndohet janë konsideruar si prototip i gjatë Mëngjesores dhe Liturgjisë përndjekjeve ndaj të krishterëve. Hyjnore. Vetë Zoti ynë Jesu Krishti kishte parathënë: “Atëherë do t’ju Përmbishenjta(e).E mundojnë dhe do t’ju vrasin. Të Përmbishenjta ka vendin e parë, gjithë popujt do t’ju urrejnë për nderin e parë. Shkrimi i Shenjtë shkakun e emrit tim. Atëherë e përmend shumë Shën Marinë. shumë do të lenë fenë do ta Folën dhe shkruan për të gjithë 234 tradhëtojnë njëri-tjetrin dhe do përvojë dhe i shkathët sepse nëse ta kenë mëri njëri-tjetrin. Shumë thahet suvaja nuk është e lehtë të profetë të rremë do të ngrihen bëhen korrigjime. Ana pozitive e dhe do të gënjejnë shumë veta. kësaj teknike është se ngjyrat Do të shtohet padrejtësia dhe depërtojnë tek njera-tjetra dhe dashuria e të shumtëve do të rrezistojnë në shekuj. Bizantinët ftohet. Por kush do të durojë deri nuk preferonin al secco në fund, do të shpërblehet” domethënë pikturën mbi suva të (Mateu 24, 9-13). thatë, sepse vepra të tilla nuk i rezistonin kohës. Të gjitha Përshpirtje është shërbesa gjatë pikturat murale që kanë së cilës kisha lutet për shpirtrat e mbërritur deri në ditët tona janë të krishterëve të fjetur. Kjo afresqe. shërbesë kryhet në ditë të caktuara, si për shembull pas të Pimantika rrjedh nga folja e tretave, të nëntave, të dyzetave greqishtes së vjetër ðïéìáßíù ?që etj. do të thotë baritoj. Ky baritim, ka në qendër të tij grigjën e Pilati (26-36) ishte guvernatori i Perëndisë dhe përkujdesjen e provincës romake të Judesë. Bariut. Pimantika, është një lëndë Sipas historianit hebre Josif, e veçantë e degës praktike të Krishti kishte shëruar gruan e Teologjisë, e cila studion parimet Pilatit. dhe metodat të cilat do të zhvillohen në veprën shpëtimtare Pikturat murale i kemi dy të Kishës. Zoti ynë Jisu Krisht llojesh: a) afresqet (al fresko) që në Dhjatën e Re, e shfaq veten e pikturohen mbi suva të njomë dhe Tij si një Bari i mirë. Krisht është b) (al secco) të cilat pikturohen Kryebariu, Biri i Perëndisë, i mbi suva të thatë. Afresqet Dërguari i Perëndisë në tokë i cili pikturohen mbi suva të njomë kujdeset për njerëzit e Tij dhe i sepse vetëm me këtë mënyrë drejton ata në grigjën e vërtetë. mund të realizohet kjo teknikë. Bibliografia: Ngjyrat depërtojnë thellë në suva 1-Maksim Çuko, Përmes dhe bëhen një me të. Kjo është shkrimeve, Tekno Paper, Tiranë një mënyrë e vështirë, e cila 2005, faqe 7. kërkon që ikonografi të jetë me 235 Pjer Abelard (1079-1142) ka veprat e tij mund të përmendim: lindur në Pale, pranë Nantës, më 1) Pikërisht dhe jo Sic et non 1079. Abelardi pati një jetë tepër (1121), 2) Dialektika Dialctique të trazuar. Si profesor në Paris (1121), 3) Hyrje në Teologji pati lidhje dashurie me një Introduction a la theologie nxënësen e tij të shquar Heloiza, (1125) etj. Gjithashtu letrat e që ishte mbesa e kanonikut Abelardit dhe Heloizës janë Fylber. Ky e kapi Abelardin dhe botuar në librin Hëloiza dhe e trodhi. Duke u bërë murgj që të Abelardi Heloise et Abelard dy Abelardi me Heloizën mbetën (1948). deri në fund të jetës miq intimë. Bibliografia: 1-Didie Zhylia, Fjalor i Filozofisë, Shtëpia Botuese Enciklopedike, Tiranë 1994, faqe 7.

Pleqtë ishin kryetarë fisesh dhe ruanin me fanatizëm traditën. Në epokën e Dhiatës së Re pleqtë qenë: 1-Udhëheqës fetarë çifutë. 2- Kryetarë të bashkësive të krishtera.

Plotësoret janë lutje, të cilat fillojnë me: “Le t’ia plotësojmë lutjen tonë Zotit”. Plotësoret Hekoiza u mbyll në manastirin e thuhen gjatë mbrëmësores, në Arzhentejit, ndërsa Abelardi në përfundim të mëngjesores dhe në atë të Sen Xhënevierës. Abelardi Liturgjinë Hyjnore. nuk pati një fat të mirë edhe si murg, sepse e dëbuan nga disa Polikarpi i Smirnit (70-156) ka manastire, sepse i qortonte lindur rreth viteve 70 pas Krishtit murgjit. Gjithashtu pati mjaft në Smirni. Ai ishte nxënës i telashe edhe për shkak të ideve Apostull Joanit, prej të cilit u të tij teologjike, prej të cilave u dorëzua Episkop i Smirnit. U dënua nga papët dhe nga sinodet. dallua në ndeshjet me heretikët Abelardi vdiq në vitin 1142. Nga Makrianon dhe Ualetianion. Në 236 debatet për festimin e Pashkës, jetën monakale, Nerbert kishte që u zhvilluan rreth vitit 155 në bërë një jetë të ç’thurur në Romë, ai luajti rol aktiv. Më 23 oborrin e mbretit Gjerman Enriku shkurt të vitit 156, Polikarpi u V, por pasi u shemb përtokë nga kap nga Antonio Piu në Smirni një rrufe pa pësuar asgjë, vendosi dhe u martirizua në stadiumin e të largohej nga jeta që bënte dhe qytetit. Në kohën e martirizimit të mbyllej në një manastir. Kaloi ai ishte në moshën 86-vjeçare. një pjesë të kohës në Kolonia Kujtimin e tij e festojmë më 23 (Gjermani), madje predikoi shkurt. Shkrimet: Letër drejtuar pendesë, duke shkuar nga një Filipianëve (ÅðéóôïëÞ ðñïò vend në tjetrin. Me bekimin e Öéëéððçóßïõò), e cila është papës në fund u vendos në shkruar në vitin 108 dhe përbëhet Premonstratum, ku themeloi prej 14 kapitujsh. Origjinalitetin urdhërin e Premonstatentëve. e kësaj letre e dëshmojnë Irineu, Murgjit e këtij urdhëri, janë Eusebi, Jeronimi dhe Foti. aktivizuar si misionarë. Bibliografia: 1-Êùíóôáíôßíïõ Ã. Ìðüíç, Priftërinjtë. Në Dhiatën e Vjetër ×ñéóôéáíéêÞ Ãñáììáôåßá, (Ïé piftërinjtë qenë ata të cilët ëåãüìåíïé Áðïóôïëéêïß ÐáôÝñåò), celebronin shërbesën fetare në ÁèÞíá 1977, óåë. 262-273. tempull. Ata kujdeseshin për 2-Arkimandrit Justini, Nga thesari flijimet si dhe për mësimin e i shenjtorëve, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 2004, faqe 76-77. popullit. Priftërinjtë kishin për detyrë që të kujdeseshin të Predikimi është lëçitja e fjalës së mbanin ndezur prushin në altarin Perëndisë dhe bëhej me anën e e temjanit, i cili ishte edhe vendi apostujve të Krishtit. Predikimi më i shenjtë i tempullit. kryhet gjatë Liturgjisë Hyjnore. Priftërinjtë ndaheshin në Predikuesit zakonisht janë njëzetekatër grupe, ku secili prej hieromonakë, arkimandritë, tyre shërbente një javë në klerikë dhe teologë laikë. tempull. Priftërinjtë e Izraelit shërbenin vetëm në tempullin e Premonstatentëve. Ky urdhër u Jeruzalemit. themelua nga Norbert, prift në Kolonia me origjinë nga provinca Priftëria. Misteri i Shenjtë me Renanë. Para se të përqafonte anën e të cilit hirotoniset dikush. 237 Dorëzimi në gradën e priftit në atë kohë drejtohej nga kryhet prej episkopit gjatë Pentarkia d.m.th. pesë Liturgjisë Hyjnore. Që dikush të Patriarkana. Primatin papal, hirotoniset në prift duhet të papët e bazonin në një koleksion plotësojë këto kushte: 1-Të jetë i kanonesh kishtare, me autor krishterë ortodoks. 2-Të jetë të Isidorin e Seviljes. Por, në fakt, paktën 26 vjeç. 3-Të ketë dëshmi ky nuk ishte autori i tyre, prandaj të mirë në ambjentin përreth tij. ato kanone u quajtën “Kanone Priftërinjtë kryejnë të gjitha Pseudoisidoriane”. Këto kanone Misteret e Shenjta përveç u jepnin papëve pothuajse të hirotonisjes, shenjtërimit të gjitha të drejtat që kishin Miros dhe përurimit të kishës. ëndërruar prej shekujve dhe Misterin e Pendim-Rrëfimit, e siguronin supremacinë e tyre. Me kryejnë vetëm ata të cilët marrin këtë akt ata i fyen rëndë patrikët një leje të veçantë nga Episkopi. dhe episkopët e Lindjes, dhe gjithë kishën, duke u bërë kështu Primati Papal. Papët kishin shkaktarë për ndarjen e Kishës. gjithmonë pretendime për Kjo teori çoi së fundi, në krijimin supremaci ndaj patrikëve të tjerë. e Shtetit Papal në vitin 754 dhe Kisha e Perëndimit filloi të mos në pretendimet e papëve për ta njihte më kanonin e 28-të të nënshtrimin ndaj tyre të Sinodit IV Ekumenik të perandorëve e princëve. Ky fakt Kalqedonës, në të cilin të drejtat shkaktoi pakënaqësinë e e ndereve qenë të njëjta. I pari Kostandinopojës. Kjo ndërmjet të barabartëve (Primus pakënaqësi u shtua më shumë në inter pares). Ata pretendonin për vitin 800, kur me bekimin e supremaci, d.m.th. të ishin kreu Papës, Karli i Madh u kurorëzua i Kishës dhe ta thonin ata fjalën Perandor. Deri më atë kohë të e fundit, për të gjitha problemet gjithë besonin se kishte vetëm një teologjike e organizative të Perandori, si dhe një Kishë të Kishës. Ndërkohë që në Lindje të vetme. tre Patriarkanat e tjera qenë Bibliografia: krejtësisht të pavarura ndërmjet 1-Âëáóßïõ Éù. Öåßäá, tyre dhe Patriku i ÅêêëçóéáóôéêÞ Éóôïñßá, Ôüìïò Â, Kostandinopojës nuk kishte ÁèÞíá 1995, óåë. 93-97. zotërim mbi to. Pra Kisha deri 238 Probi (+282) ka lindur në Profetë quhen ata njerëz të Sirmium të Panonisë. Në moshën periudhës parakristiane të cilët 44-vjeçare ai u bë perandor dhe Perëndia i përdori për të mbretëroi për rreth gjashtë vjet. trasmetuar mesazhin dhe Probi u shqua në luftë kundër dëshirën e Tij. Profetët i thonë fiseve gjermane, franke e vandale botës ato çka i ndriçonte duke i detyruar ata të largoheshin Perëndia. Gjithmonë predikojnë nga kufijtë e perandorisë. vetëm ato që duhet të dëgjojë populli i Izraelit. Prandaj gjithmonë fillojnë të flasin me frazat: “Këtë thotë Perëndia” apo “këtë thotë Zoti i Gjithëpushtetshëm”. Janë pra, një pasqyrë mbi të cilën bien mesazhet e shenjta dhe pasqyrohen te bota, sepse populli nuk është në gjendje të dëgjojë dhe të pranojë direkt mesazhe nga Perëndia. Profetët klasifikoheshin në të Mëdhenj dhe të Vegjël. Kjo ndarje bëhet Në një ditë vere të vitit 282, duke u bazuar në madhështinë e ndërsa po drejtonte punimet për veprës së shkruar që lanë pas. tharjen e kënetave në Sirmium, Kjo duket qartë nga shembulli i ushtarët u rebeluan, flakën profetit Ilia i cili nuk përmendet lopatat dhe rrokën armët duke e as tek të vegjlit dhe as tek të vrarë perandorin. mëdhenjtë, pasi nuk la asnjë Bibliografia: vepër të shkruar, e megjithatë 1-Tajar Zavalani, Histori e është profeti më i njohur. Profetët Shqipnis, Phoenix, Tiranë 1998, e mëdhenj janë: Isaia, Jeremia, faqe 43-49. Jezekieli dhe Danieli. Profetët e vegjël janë: Osea, Amos, Jonas, Profeci. Me këtë term kuptojmë Naun, Sofonia, Zakaria, Joeli, diçka të parathënë, e cila ishte e Avdia, Mikea, Abakumi dhe frymëzuar prej Shpirtit të Malakia. Të shumtë ishin Shenjtë. profetët që folën për ardhjen e 239 Krishtit. I fundit prej tyre ishte etj. Portiku i Solomonit gjendej Shën Joani. në pjesën lindore të tempullit dhe Bibliografia: u rindërtua nga Herodi. Portiku 1-Äçìçôñßïõ Ð. Ñßæïõ, Áãéïëïãßá, ishte vendi ku mbaheshin fjalime åêäüóåéò Áã. ÖùôåéíÞ ç dhe bëheshin shkëmbime Óáìáñåßôçòá, Èåóóáëïíßêç 1983, tregtare. Aty ka predikuar Krishti óåë. 133-137. (Joani 10, 23) dhe janë bërë mbledhjet e para të të krishterëve Proselitizëm quhet përpjekja për (Veprat 5, 12). të tërhequr ithtarë te një fe, me mjete dhe forma të ndryshme. Psalltiri është libri liturgjik, i cili përmban 151 psallme të Davidit. Protestant e ka origjinën nga Psallmet në mënyrë analoge me fjala latine protestation që do të përmbajtjen e tyre ndahen në: thotë protestë dhe përfshin gjithë psallme të pendimit, psallme ata që u shkëputën prej Kishës lavdërimi etj. Romano-katolike në shekullin e 16-të. Komunitetet protestante nuk pranojnë Traditën e Shenjtë, hierarkinë kishtare, misteret dhe nderimin ndaj shenjtorëve. Disa nga sektet protestante jane: luterianët, anglikanët, anabaptistët, ungjillorët, presbiterianët etj.

Potiri i Shenjtë simbolizon gotën që përdori Krishti në Darkën Mistike. Përdoret për kungimin e besimtarëve. Psallmet më të rëndësishme janë Portik ka kuptimin e një hajati ato që përshkruajnë jetën, të mbuluar prej çatisë dhe pësimet dhe triumfin e Krishtit qëndronte mbi shtylla. Në Bibël ose siç quhen ndryshe psallme kemi disa raste portikësh, si për Mesianike të cilat janë: 2, 8, 15, shembull portikët e pishinës së 21, 39, 40, 44, 67, 68, 71, 77, Betesdës, portikun e Solomonit 240 96, 108, 109, 116 dhe 117. vjeçare. Pas vdekjes së Psallmet janë ndarë në 20 Theodhosit të Madh, Pulqeria u ndenjësore (kathizma), gjatë të zgjodh perandore. Pulqeria krijoi cilave besimtarët qëndrojnë të Universitetin e Kostandinopojës, ulur nëpër vendet e tyre. Psalltiri ndëroi kisha të mrekullueshme, ka përdorim shumë të gjerë në manastire etj. Perandoresha shërbesat e kishës, në Pulqeria organizoi Sinodin III Mbrëmësore, Pasdarkë, Ekumenik në Efes dhe së bashku Mëngjezore, Liturgji Hyjnore etj. me Markianin Sinodin e IV në Kalkidonë. Pulqeria vizitoi Psaltët. Nëpër Kishat Ortodokse qytetin e Antipatreas (Beratin), ka dy psaltë, i majti dhe i djathti. të cilin e pagëzoi me emrin e saj Ky i fundit quhet protopsalt dhe Pulqeriopolis, që do të thotë duhet që të ketë vesh të mirë qyteti i Pulqerias. Gjithashtu muzikor, zë kumbues si dhe ndërtoi Manastirin e Shën Mërisë njohuri të muzikës bizantine. Vllahernës. Pulqeria fjeti më 18 Zakonisht pranë protopsaltit shkurt 435. qëndrojnë psaltë të tjerë, të cilët Bibliografia: mbajnë iso. 1-Maksim Çuko, Qytetërimi dhe Krishterimi në Myzeqe, Tekno Pulqeria (+435). Në shekullin IV Paper, Tiranë 2004, faqe 39. në fronin e Perandorisë Bizantine Puna. Krishti i grumbulloi u ngjit Pulqeria. Ajo ishte bija e dishepujt gjatë punës, duke mbretit Arkal dhe motra e peshkuar për të nxjerë bukën e Theodhosit të Madh. Ky i fundit, gojës. Apostujt qenë njerëz të meqënëse ishte i dobët nga thjeshtë e punëtorë që i siguronin karakteri u udhëhoq nga Pulqeria të ardhurat me djersën e ballit. që ishte shumë e kulturuar, Shumica e dishepujve qenë dinamike, e zgjuar ndonëse qe peshkatarë, vetë Krishti vetëm dy vjet më e madhe se ai. ushtronte zanatin e marangozit, Pulqeria u martua me Markianin, ndërsa apostulli i kombeve Pavli i cili ndonëse rridhte nga një ishte thurrës tendash. Fraza e familje e varfër bëri karrierë në Ungjillit: “Gjithë natën u lodhëm ushtri alë aftësive të tij. Markiani duke hedhur rrjetat” vërteton më kur u martua me mbretëreshën së miri se apostujt qenë shembull Pulqeria ishte në moshën 60- 241 i vullnetit në punë. Prandaj edhe Krishti jo pa qëllim i thirri dishepujt në kohën e punës, për të na dhënë të kuptojmë se i Q krishteri jeton duke punuar me ndershmëri dhe se për të puna Qelia e ka preardhjen nga fjala nuk është qëllim por mjet latine cella dhe quhet ajo dhomë ndihmës. Qëllimi kryesor i tij ku banon murgu ortodoks. është shpëtimi. I krishteri nuk Pretendohet për një dhomë të duhet që ta shesi shpirtin e tij për vogël e të thjeshtë, me pak orendi. hir të punës dhe parave. Gjithashtu ai nuk duhet të Qengji. Sipas Zbulesës Krishti pranojë që të jetojë në kurriz të quhej Qengji i Perëndisë, që të tjerëve ose të hajë bukën e therret për shpëtimin e botës. Kjo brujtur me mëkat. I krishteri simbolikë vjen kryesisht nga duhet të punojë sepse të gjithë profecia e Isaisë 53, 7-8. Te punojnë e lodhen. Punojnë vargjet e Dhoksologjisë themi: apostujt, punon Krishti, Ati “Zot Perëndi, qengj i Perëndisë, qiellor, Shpirti i Shenjtë, me një i Biri i Atit, ti që ngre mëkatin e fjalë të gjithë punojnë për botës, mëshirona”. shpëtimin e njeriut. Prandaj edhe njerëzit nuk duhet t’i ndahen Qethja është shërbesë kishtare, punës. e cila përdoret kur një burrë ose grua përqafon jetën monakale. Pushimi. Me termin pushim Quhet qethje sepse në kohët e kuptojmë ndërprerjen e punës lashta kandidatit për murg i gjatë një dite të javës për t’ia qetheshin krejtësisht flokët në kushtuar adhurimit të Perëndisë. shenjë të përkushtimit te Perëndia Hebrenjtë kishin përcaktuar si (Veprat 18,18). Qethja ditë pushimi ditën e shtunë (sipas shoqërohet me vënien e duarve në porosisë së katërt të dekalogut). kokë. Të krishterët kanë si ditë pushimi të dielën si dita e Ngjalljes së Qesari ka qenë episkopi i parë i Krishtit, ndërsa myslimanët kanë komunitetit të krishterë të vendosur ditën e premte. Durrësit. Qesari ishte apostull nga të 70-t. Ai qe hebre me 242 origjinë nga Aleksandria, nga Bibliografia: hebrenjtë e diasporës. Ai më parë 1-Anthim Aleksudhi, Përshkrim i quhej Apollon dhe pas pagëzimit shkurtër historik i Mitropolisë së mori emrin Qesar. Në fillim e Shenjtë të Beratit, Korfuz 1968, gjejmë duke predikuaur faqe 146 krishterimin në Efes dhe më pas Qirjo Nikolla së bashku me Ing. në Korinth. Fama e tij ishte Petrika Shalësin kanë kryer shumë e madhe saqë konkuronte meremetime të ndryshme për edhe vetë Apostull Pavlin. rikonstruksionin e Kishës së Ungjillëzimit. Veprën e tij e vazhdon sot e bija Mariana Nikolla, e cila ka dhjetë vjet që jep lëndën e matematikës në Universitetin “Logos”.

Qipro njihet në Dhiatën e Vjetër si ishull me emrin Kedar (Jeremia 2, 10). Që prej vitit 22 para Krishtit ishte eparki romake me rezidencë në Pafo. Nga Qipro e kishte origjinën Barnaba (Veprat 4, 36) dhe Mnasoni (Veprat 21, 16). Në një dorëshkrim të vjetër që gjendet në bibliotekën e Kishës së Jerusalemit Shën Qesari përmendet si episkop i parë i komunitetit të krishterë të Durrësit. Qesari më vonë do të fronëzohej episkop i Koronës në Peloponez, pasi dorëzoi në Durrës, pasardhësin e tij Astin, i cili e drejtoi Kishën e Durrësit në kohën e perandorit Trajan (98- 117). 243 mbretërve të Francës, d.m.th robër të tyre. Shtatë papë, e patën rezidencën e tyre në Avinjon për R një periudhë prej 70 vjetësh (1309-1379). Robia e papëve Rabin ka kuptimin e mësuesit të pushoi në vitin 1379. ligjit, ndaj të cilit hebrenjtë kishin respekt të madh. Roger Bacon (1214-1292) ka lindur më 1212 në Somerst. Raso quhet veshja e jashtme e Murgu anglez i urdhërit të klerikëve ortodoksë. Deri në françeskanëve, Roger Bacon u shekullin XIX rason e vishnin ngrit kundër sistemit skolastik. vetëm klerikët e rangut të lartë, Përveç njohurive teologjike, ndërsa klerikët e martuar vishnin filozofike, shkencave të natyrës, veshjet vendore. Në vitet në mjeksisë dhe astronomisë, Bacon vazhdim, u vendos që raso të zotëronte në mënyrë të përsosur vishet prej gjithë klerikëve gjuhët greke, hebraike dhe arabe. ortodoksë.

Regjistrimi i popullsisë bëhej për të llogaritur numrin e banorëve, me qëllim që t’u vilnin taksat. Regjistrimi kryhej çdo katërmbëdhjetë vjet. Regjistrimi që përmendet në Ungjillin sipas Lukës ishte i pari që përfshinte edhe betimin e besnikërisë ndaj perandorit.

Robia balilonike e papëve njihet në historinë e katolicizmit Ai luftonte kundër rutinës dhe ajo periudhë, e cila duke u autoritetit në fushën e shkencës krahasuar me robinë Babilonike si burim i shumë lajthitjeve dhe të Izraelitëve, që zgjati 70 vjet. kërkonte që shkenca të bazohet Në këtë periudhë papët, u kthyen në eksperiencën dhe në vrojtimin në vegla të verbëra në duart e e fenomeneve, që filozofia të 244 bazohej në njohjen e veprave të prej mbretërve. Ndërsa prej vitit Aristotelit në origjinal, ndërsa 509 para Krishtit deri në vitin 46 teologjia në studimin e Biblës. para Krishtit, ka qenë republikë Për shkak të ideve të tij të që udhëhiqej nga patrikët, senati avancuara dhe pse fshikullonte e dy konsuj të cilët emëroheshin pa mëshirë të këqijat që çdo vit. Në vitin 46 para Krishtit ekzistonin në gjirin e kishës, Jul Qezari shpallet Perandor. Pas Baconit iu desh të qëndrojë vrasjes së Jul Qezarit në vitin 44 shumë vjet i mbyllur në manastir para Krishtit në pushtet vjen (1277-1292). Bacon ka bërë Oktaviani, i cili në betejën e Aktit komente rreth veprave të në vitin 31 para Krishtit mundi Aristotelit De Speculis, La Antonion dhe Kleopatrën dhe Metaphysica, De computo mundi të pushtojë Egjiptin. naturali etj. Gjithashtu Bacon Sipërfaqja e tokës nga Spanja e ishte i pari që zbuloi faktin se deri tek Tigri e Eufrati, dhe nga kalendari latin ishte i gabuar. Britania, Rini e Danubi deri tek Bibliografia: kufijtë e Etiopisë, u gjendën në 1-Didie Xhylia, Fjalor i filozofisë, sundimin e Perandorisë Romake. shtëpia botuese Enciklopedike, Të gjitha vendet e pushtuara Tiranë 1994, faqe 42. ndryshonin ndërmjet tyre si nga gjuha, qytetërimi, feja dhe Roma në fillim ishte një shtet i mënyra e qeverisjes. Roma në vogël i themeluar në vitin 753 çdonjerin nga këto vende para Krishtit nga bashkimi i disa ushtronte forma të ndryshme fiseve baritore, por me kalimin e qeverisje. Zonat e pushtuara i kohës, pasi u forcua mundi të qeveriste një epitrop perandorak sundonte mbarë gadishullin (Procurator). Qendra e gjithë Apenin dhe Siçilinë. Mbas perandorisë ishte Roma me luftrave të përgjakshme, mundi banorët e shumtë, monumentet të shkatërronte kartagjenasit, dhe Pazarin Romak (Forum maqedonët, galët, spartët dhe të Romanum). Bashkimin e zotëronte toka deri në Afrikën e perandorisë e ruante e drejta Veriut. Më pas pushtoi Spanjën, romake e cila buronte nga Greqinë Palestinën dhe Sirinë. Që Perandori dhe përcaktonte me nga viti 753 dhe deri në vitin 509 rreptësi çështjen e gjykimit dhe para Krishtit, Roma sundohej të qeverisjes. 245 Bibliografia: Pizës. Stili romak pas vitit 1150 1-Edvin E. Jaques, Shqiptarët, Vol në kohën që u bashkuan dy I, Kartë e pëndë, Tiranë 1995, faqe krahinat e spanjolle ajo e 194-195. Katalanjias me Aragonën, u shëndrua në një bashkim Romak. Stili Romak për herë të arkitektonik, i cili duke u parë u themelua në Francë në zhvilluar solli në krijimin e Stilit vitin 1825 nga arkeologu gotik. Duhet theksuar se Stili Narcisse de Caumont. Prej romak është pararendësi i Stilit Francës ky stil i ndërtimit të gotik të ndërtimit të kishave. kishave u përhap nëpër vende të Bibliografia: tjera të Evropës. Duhet theksuar 1-Ãåùñãßïõ ÁíôïõñÜêç, se Stili Romak ka mjaft gjëra të ×ñéóôéáíéêÞ Áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé përbashkëta me Stilin Bizant. ÅðéãñáöéêÞ,ÄÝóðïéíá Kjo duket qartë në kishën e ÌáõñïìÜôç, ÁèÞíá 1993, óåë. famshme të Shën Markut në 379-381. Venecia, e cila është ndërtuar në shekullin XI. Në Francë kemi tre Romano-katolikët. Në kishën lloj shkollash të Stilit Romak. E Romano-katolike bëjnë pjesë të para përfshin kishat e krishterët e perëndimit, të cilët u Normandisë, për shembull kishat ndanë në skizmën e vitit 1054. e Shën Stefanit dhe të Trinisë së Dallimet kryesore të Romano- Shenjtë, të cilat i themeloi Guliem katolikëve me Kishën Ortodokse Pushtuesi në qytetin Caen. janë: 1-Primati Papal. 2- Shkollës së dytë i përkasin kishat Pagabueshmëria e Papës. 3- e qyteteve të Burgundisë, Puantie Filioque. etj, ndërsa në të tretën përfshihen kishat e Francës Jug- Rusët. Deri në shek. X rusët kanë perëndimore. Stili Romak i Italisë qenë paganë. Ata u shfaqën për quhet Lombardik, sepse kishat herë të parë para kryesore gjenden kryesisht në Kostandinopojës në vitin 860 dhe veri të Italisë pra në Lombardi e rrethuan atë. Patriku Foti e dhe në Toskana. Mund të kuptoi se i vetmi mjet për të veçojmë kishën e Shën Ambrozit mënjanuar sulmet e tyre ishte në Milano, si dhe katedralet e konvertimi i tyre në fenë e qyteteve të Modenas, Parmas dhe krishterë. Misionarët e parë të 246 dërguar nga Kostandinopoja nuk patën sukses. Pas vdekjes së princit Igor të Kievit në vitin 955, e shoqja e tij Ollga mbeti Rr regjente. Ajo bëri një udhëtim në Kostandinopojë, ku njohu Rrethprerja e Krishtit u bë tetë krishterimin, u impresionua ditë pas lindjes. Në kohët e thellësisht nga madhështia e tij hershme familjet kishin shumë dhe u pagëzua duke marrë emrin fëmijë dhe jo të gjithë prej tyre Elena. Mbasi u kthye në Kiev u jetonin, sepse kushtet e lindjes përpoq që të përhapte ishin të këqija dhe sëmundjet krishterimin deri në fund të jetës bënin kërdinë. Megjithatë nëse së saj. Nipi i Ollgës, Princi fëmija rezistonte deri në ditën e Vladimir (980-1015) e kuptoi tetë, atëherë sipas marrëveshjes epërsinë e krishterimit mbi fetë e që kishte bërë Abrahami me tjera monoteiste (judaizmit dhe Perëndinë, duhej që të rrethpritej. islamizmit), por ishte tepër krenar që të kërkonte misionarë dhe të pagëzohej. Prandaj sajoi një Casus belli, duke sulmuar qytetin Qersones, që ishte zotërim i Bizantit në Krime. Pasi e pushtoi atë, dërgoi një delegacion në Kostandinopojë duke u ofruar bizantinëve paqen me kusht që t’i jepnin për grua princeshën Ana dhe vetë ai do të pagëzohej bashkë me ushtrinë e tij. Kushtet e paqes u pranuan. Pikërisht gjatë ritualit të Princesha Ana shkoi në Qersones rrethprerjes i vihej edhe emri bashkë me një suitë të madhe fëmijës. “Jezus” është emri që ju priftërinjsh, ku para se të dha Mesias në ditën e tetë pas celebrohej martesa, princi lindjes, atëherë kur ju bë Vladimir u pagëzua. Shembullin rrethprerja (Luka 2, 21). e tij e ndoqi i gjithë populli. Kjo Hebrenjtë praktikonin ka ndodhur në vitin 998. rrethprerjen vetëm për meshkujt 247 (Gjeneza 17, 9-11). Rrethprerja krijoi probleme në kishën e hershme (Veprat 15) por përfundimisht u pranua S (Romakëve 2, 25-29). Bibliografia: Saducejtë qenë shtresat më të 1-Stavrofor Stefanoviç, Ftillzim i larta dhe më të fuqishme, sepse Ungjillit pas Matheut, (përkthim nga radhët e tyre zgjidheshin nga Episkop Irineu), Luarasi, organet më të larta të Sinedrit. Tiranë 1944, faqe 10. Ata qenë aristokratë dhe simpatizantë të helenizmit. Rrëfimi duhet të kryhet sa herë Pranonin ligjin e Pentateukut (si që goditet ndërgjegjja jonë nga ligjin suprem), por mohonin ndonjë veprim i lig, si edhe kur ngjalljen e të vdekurve, dëshirojmë që të marrim Trupin pavdekshmërinë, ekzistencën e dhe Gjakun e Krishtit. Në fillim shpirtrave dhe providencën të Krisherët rrëfeheshin shumë hyjnore. Saducenjtë zotëronin shpesh. Kjo gjë theksohet në fuqi politike dhe nuk qenë Veprat e Apostujve, ku popullorë. besimtarët dhe të pagëzuarit, shkonin shpesh tek etërit Salla e sipërme (ôï õðåñþïí) shpirtërorë, që të rrëfeheshin e t’u ishte vendi i lutjeve dhe i tregonin për veprimet e mësimdhënies (Marku 14, 15) padëshiruara që bënin. “Dhe dhe (Luka 22, 12). Salla e shumë nga ata që kishin besuar sipërme gjendej në një ndërtesë vinin të rrëfeheshin dhe të private. Në këtë sallë Krishti tregonin gjërat që kishin bërë” celebroi darkën mistike (Luka 22, (Veprat 19, 18). 12).

Samaria gjendej midis Judesë dhe Galilesë. Samaria përbëhej prej një popullsie të ardhur nga kombe të ndryshme. Marrëdhëniet midis samaritanëve dhe çifutëve qenë shumë të këqija, por Krishti me paravolinë 248 e Samaritanit të mirë na mësoi Ka lënë shumë vepra, prej të për dashurinë e vërtetë. cilave mund të përmendim Vita Silvestri, To Constitutum Siloami ishte burimi i Silvestri etj. Silvestri ndërroi jetë nëndheshëm, i cili buronte nga në vitin 335. shpatet e malit Sion dhe Bibliografia: grumbullohej në ujëmbledhësin 1-ÁèáíÜóéïò Ìáñôßíïò, Siloam. Ky i fundit gjendej në ÈñçóêåõôéêÞ êáé ÇèéêÞ pjesën e ulët të Jerusalemit dhe Åãêõêëïðáßäåéá, åêäüóåéò qe ndërtuar në mbretërinë e Ìáñôßíïò, ÁèÞíá 1962,óåë. 146- 147. Ezekias, me qëllim që të siguronte furnizimin e Simboli i Besimit. Për të pandërprerë me ujë. lehtësuar besimtarët, të cilët nuk kishin kohën ose përgatitjen e Silvestri (314-335) ishte Papë i nevojshme që të mund të Romës në vitin 314. Me kishën e studionin dhe të thelloheshin në perëndimit kemi shumë shenjtorë Shkrimet e Shenjta, që të të përbashkët, të cilët i përkasin ndërgjegjësoheshin për besimin e epokës përpara ndarjes së tyre, Kisha hartoi qysh në kohët kishave. Një nga këta është edhe e hershme disa përmbledhje të Shën Silvestri, i cili në lindje pikave të besimit, të quajtura kremtohet më 2 janar, ndërsa në Simbole të Besimit. Të gjitha perëndim më 31 dhjetor. Ky i simbolet fillojnë me fjalën: fundit ishte i biri i Rufinit dhe “Besoj”, prandaj quhen edhe kishte lindur në Romë. Në “Besore”. Çdo kristian, sado i moshën 30-vjeçare u hirotonis pamësuar qoftë, duhet të dijë nga Papa Markeli, duke i ngjitur përmendësh Simbolin e Besimit. shkallët e karrierës kishtare arriti Në shekujt e parë të kristianizmit që në vitin 314 të bëhej Papë i çdo kishë e rëndësishme kishte Romës. Papa Silvestri u shqua në simbolin e vet, i cili nuk luftën kundër arianizmit. Në ndryshonte nga simbolet e Sinodin e parë Ekumenik të kishave të tjera veçse fare pak Nikeas në vitin 325 u përfaqësua nga mënyra e formulimit të tij, me anën e dy priftërinjve, Viktorit sepse esenca e të gjitha simboleve dhe Vinçensit. Ky papë dekretoi ishte e njëjtë. Simboli i Besimit kanonet liturgjike për krezmimin. paraqet gjithë dogmën e besimit 249 kristian dhe është dekretuar në pas shkoi në Angli ku ktheu Sinodin e Nikesë në vitin 325. shumë të pabesë në krishterim. Simboli i Besimit ka dymbëdhjetë Të shqetësuar nga aktiviteti rreshta. misionar i Simonit, paganët e kryqëzuan. Simonia do të thotë marrja e postit me para. Simonia është Simon Magu. Veprat e praktikuar shpesh në qarqet Apostujve na tegojnë se u kishtare. Ky fenomen u dënua në konvertua në kristianizëm nga Sinodin VII Ekumenik. Kanoni Dhiakoni Filip, në Samari. 19 i këtij sinodi thekson: “Ata që Konvertimi i tij u provua se ishte pranojnë para prej atyre që nxitur nga motive të huaja për bashkohen me klerin..”. kristianizmin, duke menduar se Gjithashtu rreth simonisë flitet në me përqafimin e fesë kristiane do letrën e Tarasit drejtuar Joanit të fitonte dhuntinë për të bërë dhe në letrën drejtuar Adrianit të çudira. Këtë fuqi u përpoq ta Romës. blinte më parë nga Apostull Petro, i cili e qortoi rëndë për Simoni ky apostull i shenjtë marrëzinë e tij. Duke u ndarë nga quhet ndryshe Nathanail dhe e kisha, Simon Magu i ra mbarë e kishte origjinën nga Kana e prapë tërë Lindjes, duke përhapur Galilesë. Thuhet se ai është gjithandej herezinë e tij. dhëndri i dasmës në Kana, në të cilën Krishti bëri mrekullinë e Sinagogat qenë vende të lutjes parë të shndërrimit të ujit në verë. dhe të faljes ku mblidheshin Kur pa këtë mrekulli, Simoni la judejtë kryesisht të shtunave për shtëpinë e tij dhe pasoi Krishtin. të kryer adhurimin. Ndërtimi i Ai u bë një nga apostujt më të Sinagogave kishte filluar që nga zellshëm të Krishtit. Ungjillor koha e Babilonisë e vazhdonte Matheu e quan Simon deri në kohën e Krishtit. Pikërisht Kananeasi, kurse ungjillori Luka në këto vende lutje e filloi Krishti e paraqet me emrin Simon Zeloti, predikimin e Mbretërisë së që do të thotë i zellshëm. Simoni Perëndisë. predikoi në shumë vende të botës. Ai kaloi në të gjithë Afrikën duke Sinaksari është ai libër që predikuar ungjillin e Krishtit. Më përmbledh jetët e shenjtorëve, të 250 cilat lexoheshin me mbledhjet e 3-Sinodi III Ekumenik i Efesit, i të krishterëve. Fjala Sinaksar e cili u mblodh në vitin 431 prej ka origjinën prej óýíáîç që do Theodhosit të Vogël. të thotë mbledhje. 4-Sinodi IV Ekumenik i Halkidonës, i cili u mblodh në Sinedri ishte gjykata e lartë vitin 451 prej Marcianit dhe priftërore e judejve dhe përbëhej Pulqerisë. nga Kryepriftërinjtë dhe njerëzit 5- Sinodi V Ekumenik i e komentimit të ligjit (farisenjtë, Kostandinopojës, i cili u mblodh skribët, saducejtë). Sinedri në vitin 553 prej Justinianit. përbëhej nga shtatëdhjetë e një 6-Sinodi VI Ekumenik i anëtarë me të drejta ligjvënëse. Kostandinopojës, i cili u mblodh Sinedri mund të vendoste për çdo në vitin 680 prej Kostandin gjë, veçse për dënimin me vdekje. Pogonatit. Kryetari i Sinedrit ishte 7- Sinodi VII Ekumenik i Nikeas, Kryeprifti në fuqi. Fjalën Sinedër i cili u mblodh në vitin 787 prej në Shkrimin e Shenjtë e ndeshim Perandoreshës Irini. tek: (Mateu 26, 59; Luka 8, 41; Veprat 13, 15) etj. Sinodet K.O.A.Sh-it. 1-Sinodi i Nolit. Më 24 nëntor të vitit 1923 Sinod. Me termin Sinod Jerotheu dhe Kristofori dorëzuan kuptojmë grumbullimin e në gradën episkopale Theofan Episkopëve, për të diskutuar Nolin në kishën e Shën Gjergjit çështje dogmatike ose të drejtimit në Korçë. të kishës. Sinodi mund të jetë lokal ose ekumenik me përfshirjen e gjithë episkopëve. Sinodet Ekumenike që njihen prej gjithë kishave janë shtatë: 1-Sinodi I Ekumenik i Nikeas, i cili u mblodh në vitin 325 prej Kostandinit të Madh. 2-Sinodi II Ekumenik i Menjëherë pas dorëzimit, Imzot Kostandinopojës, i cili u mblodh Theofani e shpalli veten në vitin 381 prej Theodhosit të Mitropolit të Durrësit, Gorës e Madh. Shpatit, primat dhe Eksark të tërë 251 Ilirisë, detit të Perëndimit dhe Thanas Ambrosi, Episkop i gjithë Shqipërisë. Gjithashtu e Gjirokastrës, Delvinës dhe quajti veten kryetar i Sinodit të Himarës. Ndërsa Eugjeni u Shenjtë të Kishës Ortodokse caktua ndihmës i Kryeepiskopit. Autoqefale të Shqipërisë. Hirësia 3-Sinodi i Kisit. Më 24 maj 1937 e Tij Jerotheu u shpall Mitropolit Kryeepiskopi Kristofor u zgjodh i Korçës dhe Hirësia e Tij kryetari i Sinodit të Shenjtë të Kristofori, Mitropolit i Beratit. Duhet theksuar se Jerotheu dhe Kristofori nuk qenë dakort me iniciativën e Nolit të vetëshpallur. Ky Sinod, i cili nuk u pranua nga Patriarkana Ekumenike vazhdoi të funksionojë deri në trazirat e vitit 1924 kur Imzot Theofani u detyrua të largohej nga Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipëria. Shqipërisë. Sinodi i Shenjtë 2-Sinodi i Visarionit. Më 18 përbëhej nga Kryehirësia e Tij shkurt 1929 Imzot Visarioni me Kristofori Kryeepiskop i mbështetjen e qeverisë shqiptare Durrësit, Tiranës dhe i gjithë formoi Sinodin e Shenjtë të Shqipërisë, Agathangjel Çamçe Kishës Ortodokse Autoqefale të Mitropolit i Beratit, Evllogjio Kurilla Mitropolit i Korçës dhe Pandelejmon Kotoko Mitropolit i Gjirokastrës. 4-Sinodi i Paisit. Më 18 prill të vitit 1947 në Kishën Katedrale të Ungjillëzimit në Tiranë, Arkimandrit Pais Pashko Vodica u dorëzua Mitropolit i Korçës prej Kryeepiskopit Kristofor Kisi Shqipërisë, i cili përbëhej nga: 1- dhe një Episkopi rus të quajtur Visarion Xhuvani, Mitropolit i Nestor, që kishte ardhur enkas Tiranës dhe i Durrësit. 2- për këtë punë. Ndërsa më 25 Agathangjel Çamçe, Episkop i gusht 1949 Paisi Vodica u shpall Beratit, Vlorës dhe Kaninës. 3- Kryeepiskop i Kishës Ortodokse 252 Autoqefale të Shqipërisë dhe Beratit, Vlorës dhe Kaninës, formoi Sinodin e Shenjtë të Ignatit. Mitropolit i Korçës u përbërë nga: Imzot Kirill Naslazi, zgjodh Arkimandriti Joan Pelushi mitropolit i Beratit, Imzot Filothe dhe Episkop i Apollonisë u Duni, mitropolit i Korçës, Imzot zgjodh Ikonom Kozma Qirjo. Damjan Kokoneshi, mitropolit i Gjirokastrës dhe Imzot Sofroni Borova, ndihmës episkop.

Sinodin e Shenjtë të Kishës Ortodokse të Shqipërisë, të krijuar prej episkopëve aktivë, e Kryeepiskop Paisi njoftoi përbëjnë Fortlumturia e Tij menjëherë Patriarkanën Kryeepiskopi i Tiranës, Durrësit Ekumenike për krijimin e Sinodit dhe i gjithë Shqipërisë, Imzot të Shenjtë, por Patriarkana e Anastasi, Kryetar; Hirësia e Tij quajti Kryeepiskop jokanonik Mitropoliti i Beratit, Vlorës dhe dhe nuk e njohu. Paisi e lidhi Kaninës, Ignati, Hirësia e Tij Kishën Ortodokse shqiptare me Mitropoliti i Korçës, Joani, dhe Patriarkanën e Moskës Hirësia e Tij Episkop i komuniste. Apollonisë, Kozmai, anëtar. 5-Sinodi i Anastasit. Pas Kryesekretar i Sinodit të Shenjtë bisedimeve të gjata ndërmjet është Protopresviteri Jani përfaqësuesve të Patriarkanës Trebicka. Ekumenike, të Kishës së 6-Sinodi i vitit 2006. Në Shqipërisë dhe autoriteteve mbledhjen e Sinodit të Shenjtë të shqiptare, u formua Sinodi i Kishës Orthodhokse Autoqefale Shenjtë i Kishës Ortodokse të Shqipërisë, të datës 11 nëntor Autoqefale të Shqipërisë. Të 2006, u vendos që të ngrihen në shtunën, më 18 korrik 1998, u bë gradën episkopale tre në qytetin e Beratit fronëzimi i arkimandritë të Kishës sonë: 1- Hirësisë së Tij, Mitropolitit të Arkimandrit Dhimitër Sinaiti, u 253 caktua Mitropolit i Gjirokastrës. Bibliografia: 2-Arkimandrit Nikolla Hyka, i 1-70-vjet të Kishës Orthodhokse cili mori titullin Episkop i Autoqefale të Shqipërisë, Tiranë Apolonisë. 3-Arkimandrit Andon 1993, faqe 12-19, 70-74. Merdani, i cili mori titullin 2-U formua Sinodi i Shenjtë i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Episkop i Krujës. Shqipërisë, Ngjallja, gusht 1998, faqe 1,12. 3-Plotësohet Sinodi i Shenjtë, Ngjallja, dhjetor 2006, faqe 8.

Sioni ishte mali mbi të cilin qe ndërtuar Tempulli. Gjithashtu termi Sion ishte si sinonim për gjithë Jeruzalemin. Mali i Sionit Sinodi i Shenjtë i Kishës në Jeruzalem ishte mali i vërtetë Ortodokse Autoqefale të i Perëndisë. Shqipërisë përbëhet nga: †Kryepiskopi Anastas, Kryetar; Skandinavët. Nëpër vendet Mitropoliti i Beratit Ignati, skandinave krishterimi u përhap Mitropoliti i Korçës Joani, pas shekullit IX. Mjaft tregtarë Mitropoliti i Gjirokastrës nga këto vende ushtronin Dhimitri, Episkopi i Apolonisë aktivitetin e tyre nëpër vendet e Nikolla, Episkopi i Krujës Evropës Perëndimore, ku u Andoni; Kryesekretar i njohën me krishterimin. Përgjithshëm është Gjithashtu vikingët lundronin me Protopresviter Jani Trebicka. anijet e tyre drejt ishujve Këshilli Kishtar Kleriko-laik Britanikë. Në kontaktet që kishin përbëhet nga: Fortlumturia e tij, me popullsinë kishin mundur të Kryeepiskopi Anastas, kryetar, lidhnin martesa me gra të anëtarët e Sinodit, atë Jovan krishtera me origjinë kelte, kështu Koroveshi, atë Ilia Kotnani, atë ata e pranuan pagëzimin pa Efthim Kalama, atë Grigor ndonjë vështirësi, duke lënë Ndreko, A. Kosti, O. Beci, N. mënjanë fenë e tyre idhujtare. Në Ballço, A. Duro, Th. Sinjari, L. vitin 823 kryeepiskopi i Remit, Trebicka, S. Dedja, P. Mamaj. Ebbon, së bashku me dy shoqëruesit e tij, murgun Anzgar 254 dhe episkopin e Vremit Vilerim, episkopatave të Jutlandës, filluan aktivitetin misionar në Slesvik, Arhur e Ribe. Danimarkë duke kovertuar mjaft Kristjanizimi i tyre i plotë u danezë në fenë e krishterë, por realizua vetëm në kohën e mbretit nuk arritën të fitonin mbështetjen Knut i Madh (1015-1035). e mbretit të tyre. Vite më vonë, Përhapja e krishterimit në kur mbreti Harold u shfronëzua Norvegji ka lidhje të ngushtë me nga kundërshtari i tij Harek, gjeti kishën e Anglisë. Gjatë strehë tek frankët, ku mbreti mbretërimit të Haakon I (935- Ludovik i vuri si kusht që të 961) kristjanizimi i norvegjezëve pagëzohej i krishterë dhe të u mbështet në inisiativat mbështeste veprën misionare për misionare të mbretit danez kristjanizimin e danezëve. Harold. Gjatë viteve të Kështu Haroldi në vitin 826, i mbretërimit të Olaf Haroldsonit shoqëruar nga murgu Anzgar (995-1030) kristjanizimi i (801-865), u kthye në Danimarkë norvegjezëve arriti kulmin. Olaf me qëllim që të zinte fronin Haroldsoni kishte lindur në vitin mbretëror, por dështoi dhe u 955 në Juglindje të Norvegjisë. kthye në Frizi për riorganizimin Që në moshë të re ai shërbeu si e një përpjekjeje tjetër misionare viking në Britani dhe në për në Danimarkë. Murgu Normandi, ku u njoh me besimin Anzgar përgatiti 12 të rinj nga e krishterë dhe u pagëzua. Pas familjet e zgjedhura daneze që vitit 1015 u kthye për të ndodheshin në Frizi, që kur të pretenduar fronin e Norvegjisë. vinte momenti i përshtatshëm të Me vete mori mjaft episkopë ndërmerrnin udhëtime misionare, anglezë me qëllim që të bënte por me vdekjen e Anzgarit në krishterimin e norvegjezëve. vitin 865 u shua edhe ëndrra e Shën Olafi siguroi një bazë të tij. Vite më vonë Haroldi u kthye qëndrueshme të besimit të në Danimarkë dhe i ndihmuar krishterë me ndërtimin e kishave nga kryeepiskopi i Hamburgut dhe me organizimin e klerit. Adaldalo (937-988), bëri të Gjithë jetën e tij ia kushtoi mundur kristjanizimin e krishterimit, derisa u martirizua danezëve. Në sinodin e Indelamit më 29 korrik 1030 në qytetin e në vitin 948 morrën pjesë dhe Stikleshtatit. Ky shenjtor episkopët e parë danezë të nderohet me repekt të veçantë në 255 vendet nordike. Në përkujtim të Bibliografia: tij janë ngritur rreth 340 kisha e 1-Andrea Llukani, Kristjanizimi i kapela. Në Norvegji ekzistojnë skandinavëve, Ngjallja, mars 2001, 52 të tilla, në Suedi 75 etj. faqe 4. Përhapja e krishterimit në Suedi është e lidhur me inisiativën Skizmë ka kuptimin e ndarjes. misionare të kryeepiskopit të Gjatë udhëtimit të përfaqësuesve Hamburgut Anzgar. Në vitin 829 të perëndimit për në një përfaqësi e suedezëve mbërriti Kostandinopojë, Papa Leoni IX në Normandi dhe kërkoi nga kishte vdekur më 19 prill 1054 mbreti që të interesohej për dhe tashmë froni Papal ishte kristjanizimin e popullsisë. Kjo bosh. Për këtë Patriku Kirulari detyrë iu ngarkua murgut iu tha se nuk mund të quheshin Anzgar, i cili në shoqërinë e disa përfaqësuesit e papës, derisa tregtarëve skandinavë pas shumë papa kishte vdekur, prandaj peripecive mbërriti në Birka, ku Patriku nuk pranoi të bisedonte mori garanci nga mbreti Biorn të me ta. Kardinali Humbert, duke predikonte krisherimin. Aktiviteti e parë se skishte më shpresë, më misionar u kurorëzua me krijimin 16 korrik të vitit 1054, në kohën e komuniteteve të krishtera, por që po celebrohej Liturgjia Anzgari në vitin 832 u detyrua Hyjnore në Kishën e Shën Sofisë, të largohej nga Suedia, sepse u hyri me marifet në altar dhe la fronëzua nga papa Grigori IV mbi Tryezën e Shenjtë anatemën kryeepiskop i Hamburgut. Papa e Papës kundër Patrikut të e ngarkoi Anzgarin të kishte në Kostandinopojës dhe gjithë kujdestari kishat daneze dhe Kishës së Lindjes. Me këtë suedeze. Anzgari përfaqëson për veprim ndarja e madhe e kishës skandinavët atë çka ishte (Skizma) ishte bërë. Ajo u Bonifaci për gjermanët, prandaj konfirmua nga të dyja palët dhe ai u quajt Apostull i Veriut. u shpall zyrtarisht. Megjithë zellin misionar, Anzgari shënoi vetëm fillimin e Skolastika i vinte vetes si detyrë kristjanizimit të popujve të analizonte me anën e skandinavë. dialektikës përmbajtjen e besimit kristian, të depërtonte në thelbin e tij me anë të reflektimit, ta

256 rendiste në mënyrë sistematike Aktiviteti misionar i dy dhe ta justifikonte konform me vëllezërve përparonte me ritme të ligjet e mendimit. Materialin për shpejta, me gjithë pengesat e këtë gjë e jepte doktrina e kishës, vështirësitë që u krijonin ndërsa formën e jepte filozofia e episkopët francezë Passan dhe Aristotelit. Pikënisjen e përbënte Regesburg. Ata arritën që brenda bindja se besimi dhe shkenca nuk një kohe të shkurtër të përkthenin mund të kundërshtojnë njëra- Biblën në gjuhën sllavishte të tjetrën, sepse që të dyja janë vjetër. Aktiviteti i shkëlqyer dhënë nga Perëndia. Krahas me misionar i Kirilit dhe Metodit teologjinë skolastike vazhdoi të krijoi armiqësinë me misionarët egzistojë dhe teologjia pozitive, francezë të kishës latine. d m th ashtu siç mësohej më parë nëpër shkolla, veçse për shkollarët më pak të zgjuar dhe që konsiderohej si një shkallë pregatitore për Skolastikën. Lulëzimi i Skolastikës u arrit në shekullin XIII kur u njohën në origjinal të gjitha veprat e Aristotelit dhe mundi të thellohet më me baza doktrina teologjike e kishës.

Sllavët. Në vitin 862 mbërriti në Kostandinopojë përfaqësia e moravëve dhe patriku Foti caktoi Këta, duke e parë se po dy vëllezërit nga Selaniku që të humbisnin terren te populli i ndërmerrnin aktivitetin misionar. Moravisë, i paditën te papa, Sapo mbërritën në Moravi, ata u sepse kishin futur gjuhën sllave pritën shumë mirë nga mbreti në shërbesat kishtare. Në atë Ratislav dhe populli, sepse ata kohë nëpër kisha mund të kishin bërë një punë të shkëlqyer përdorej si gjuhë liturgjike vetëm duke përkthyer në gjuhën sllave hebraishtja, latinishtja ose pasazhet ungjillore të Shkrimit të greqishtja. Në vitin 868 ata i Shenjtë dhe librat liturgjikë. thirrën në Romë për të dhënë 257 llogari përpara papës Adriani II hoq nga shërbesat fetare duke u (867-872). Kirili dhe Metodi u zëvendësuar me atë latine. mbrojtën me Bibël në dorë, duke Shumica e nxënësve të Metodit thënë se Zotit mund t’i shërbehet u përndoqën dhe u detyruan të në çdo gjuhë. Pasi dëgjoi largohen nga Moravia. Ndërmjet liturgjinë në gjuhën sllave, e cila viteve 906 dhe 910 Moravia u u celebrua në kishën e Shën plaçkit nga magjarët, të cilët të Pjetrit, papa dha pëlqimin e tij shtyrë nga frankët shkatërruan dhe e njohu sllavishten si gjuhë çdo gjë nga puna misionare e kishtare. Papa Adriani II e vëllezërve Kirili dhe Metodi. Nga dekretoi sllavishten e vjetër gjuhë moravët krishterimi u përhap te liturgjke, por me kusht që bohemët. Mbreti i tyre Borzivoi Apostulli dhe Ungjilli të u pagëzua në Moravi së bashku lëçiteshin më parë latinisht dhe me gruan e tij Ludmillën në vitin më pas sllavisht. Ndërkohë 870 dhe shembullin e tyre e ndoqi Kostandini u sëmur rëndë dhe i gjithë populli. Pjesa e popullsisë vdiq në Romë më 14 shkurt të që mbeti pagane gjeti mbështetje vitit 869. Atë e varrosën në te nipi i Borzivoit që quhej bazilikën e Shën Klimit. Para se Bolesllav. Ky i fundit bëri mjaft të vdiste ai u qeth murg duke masakra ndaj të krishterëve marrë emrin Kiril. Gjithashtu derisa mbreti i Gjermanisë Otoni alfabeti i shpikur prej tij u quajt I në vitin 905 e mundi në luftë alfabeti kirilik. Metodi u dorëzua dhe e detyroi të pranojë episkop i Panonisë nga Papa krishterimin si fe zyrtare. Adriani. Kur u kthye për të Bibliografia: vazhduar punën misionare, u 1-Áñ÷éì. ÉùÜííïõ Áëåîßïõ, Ïé arrestua nga kleri franko- Éåñáðüóôïëïé Êýñéëëïò êáé gjerman duke u burgosur në Ìåèüäéïò, åêäüóåéò ÆùÞ, ÁèçíÜ manastirin e Bavarisë. U lirua 1998 óåë. 84-86. prej andej vetëm pas tre vjetësh Sofroni i Jerusalemit (580-637) me ndërhyrjen e papa Joanit VII. ka lindur në vitin 580 në Damask Jo shumë kohë pas vdekjes së të Sirisë. Të atin e quanin Plintha Metodit më 6 prill të vitit 885, dhe të ëmën Miru. Kishte shumë principata e Moravisë u nda aftësi mendore dhe arriti të merrte midis Hungarisë dhe Bohemisë një arsim të lakmueshëm, ndaj në vitin 907 dhe gjuha sllave u 258 dhe u quajt Sofisti “i Urtë”. Kur rezistencën e madhe, në fund u ishte në moshë të re bëri një vizitë detyrua të dorëzojë qytetin te në Vendet e Shenjta dhe atje hyri Kalifi, me kushte të favorshme. në manastirin e Oshënar Hierarku fjeti në vitin 637. Theodhosit, ku u lidh me murgun Shkrimet: 1) Dogmatike. Kundër e urtë Joan Mosku. Bashkë me Monotelitizmit (Ê áôÜ të udhëtoi në Egjipt, ku u njoh Ìïíïèåëçôéóìïý), 2) Fjalime me Shën Joan Përdëllyesin. Atje (Ëüãïõò) panagjirike rreth e zuri një sëmundje e Gjenezës, Ungjillëzimit, pashërueshme e syve, por u Ipapandisë etj. 3) Jetë shërua nga anargjendët e shenjtë shenjtorësh (Âßïõò Áãßùí). Kir dhe Joan me anë të Sofroni mendohet të ketë shkruar mrekullisë, të cilën ai vetë e jetën e Oshënares Maria nga përshkroi në një fjalim për nder Egjipti. të tyre. Së bashku me Moskun Bibliografia: vizituan Malin Sina, Qipron dhe 1-Âßïé Áãßùí, Ï ¢ãéïò Óùöñüíéïò Romën. Në Romë Mosku vdiq Éåñïóïëýìùí, åêäüóåéò Ï dhe oshënari e solli lipsanin e tij Áðüóôïëïò ÂáñíÜâáò, ÁèçíÜ. ne Jerusalemin e pushtuar nga persët, ku e varrosi në manastirin Sola fide është shprehje latine që e Oshënarit Theodhos. Më vonë do të thotë: “vetëm besimi”. shkoi në Aleksandri dhe Bëhet fjalë për mësimdhënien e Kostandinopojë, duke u munduar teologjisë protestante, sipas së të luftojë herezinë e monofizitëve, cilës shpëtimi i njeriut varet por nuk pati rezultat dhe u vetëm prej hirit hyjnor (sola rikthye në Jerusalem. Në 16 gratia). Me fjalë të tjera dhjetor të vitit 634 u zgjodh protestantët pranojnë se shpëtimi Patrik i Jerusalemit, duke i njeriut varet vetëm prej besimit. zëvendësuar Modestin. Përveç heretizmit të mëparshëm tashmë Sola scritura është shprehje u paraqitej edhe një rrezik tjetër latine që dp të thotë: “vetëm i madh, arabët. Në një sinod, shkrimi”. Sipas mësimdhënies Hierarku dënoi herezinë dhe protestante Shkrimi i Shenjtë njëkohësisht u mundua të është i vetmi burim i shpëtimit të organizonte mbrojtjen e Qytetit njeriut. të Shenjtë, por me gjithë 259 Sotir Boçi ka lindur më 1934, si përgjegjës i vatrës së kulturës në Krutje të Myzeqesë. Në vitin së fshatit Kamenicë në rrethin e 1959, kur ishte në moshën 25- Korçës. Në vitet e fëmijërisë dhe vjeçare u dorëzua dhjak dhe filloi rinisë së tij iu privua edukata punën misionare për përhapjen e fetare, por megjithatë, ai e kërkoi fjalës së Perëndisë. Në vitin 1961 Krishtin me durim e u dorëzua në gradën priftërore këmbëngulje. Sotir Xhaferi dhe filloi të shërbente në kishën kishte miqësi me Sotir Bambulin, e Shën Kollit në Krutje të prej të cilit u konvertua në Myzeqesë. Me prishjen e besimin e krishterë. Në shkurt të kishave, në vitin 1967, Atë Sotir vitit 1992 filloi Seminarin Boçi veshjet klerikale dhe Teologjik në Durrës. Më 1 mars orenditë e shenjta i fshehu me 1992 Sotir Xhaferi filloi mësimet shpresë se do të vinte një ditë dhe e katekizmit në Katedralen e feja do të predikohej lirisht. Gjatë Ungjillëzimit në Tiranë. viteve të përndjekjes ka punuar në kooperativë. Gjithashtu aktivizohej me grupin folklorik të krahinës së Myzeqesë. Kleriku Sotir Boçi ka kënduar rreth 200 këngë popullore myzeqare. Nëpër fastivale folklorike disa herë është vlerësuar me çmime, ndonëse të gjithë e dinin se kishte qenë klerik. Me hapjen e kishave Atë Sotiri ofroi shërbesat në kishën e Shën Kollit në Krutje. Bibliografia: 1-Prifti dhe këngëtari pasionant, Ndonëse njohuritë e tij në besimin Panorama, 23 dhjetor 2003, faqe orthodhoks qenë të pakta, sepse 17. kishte vetëm disa muaj që studionte në Seminar, megjithatë Sotir Xhaferi ka lindur në atë që i mësonin profesorët ua Kamenicë të Korçës, më 22 maj transmetonte fëmijëve. Pas vitit të vitit 1964. Pasi mbaroi arsimin të parë të seminarit më 9 gusht të e mesëm për pikturë, ka punuar vitit 1992, u dorëzua në dhjak në 260 kishën e Shën Nikollës në Kavajë emisionit gazetari Ferdinat nga Fortlumturia e Tij Samarxhi dhe mjeshtrja e Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit montazhit Fedra Rama kanë dhe i gjithë Shqipërisë, Prof. Dr. përshtypjet më të mira nga Anastasi. Sotiri ka qenë për tre bashkëpunimi që kanë pasur me vjet dhjaku i Kryepiskopit, detyrë At Sotirin, gjatë kohës që të cilën e ka kryer me përkushtim përgatisnin emisionet fetare. dhe devotshmëri. Më 22 tetor Gjithashtu, si dhjakoni i parë i 1995 u dorëzua prift në Kryepiskopit, At Sotiri ka pasur Katedralen e Ungjillëzimit në privilegjin e madh që të marrë Tiranë. pjesë në shumë aktivitete jashtë At Sotir Xhaferi ka përfaqësuar vendit. Nga datat 21 deri më 24 me dinjitet Kishën Ortodokse korrik të vitit 1995 At Sotir Autoqefale të Shqipërisë pranë Xhaferi ka qenë në përbërje të TVSH, duke pasqyruar kronikat delegacionit të Kishës dhe ceremonitë fetare. At Sotiri Orthodhokse Autoqefale të ishte i pajisur me mjaft dhunti. Shqipërisë në Patriakanën Me shprestarinë dhe zërin Ekumenike të Kostandinopojës. melodik, me sjelljen e Delegacioni kryesohej prej gadishmërinë e tij fitoi simpatinë Fortlumturisë së Tij, Anastasit, i e besimtarëve anembanë cili shoqërohej nga përfaqësuesi Shqipërisë. Në ato vite TVSH i përgjithshëm arkieratik At Jani ishte i vetmi televizion në Trebicka, At Efthim Kallama, Shqipëri dhe kronika fetare që dhiakon Sotir Xhaferi dhe transmetohej çdo të dielë në orën teologu Dhimitër Beduli. 12.00 kishte një audiencë të Humbja e At Sotirit dhe e madhe. Qenë vitet e para të lirisë priftëreshës Marjana i tronditi të fetare dhe njerëzit qenë si tokë e gjithë besimtarët orthodhoksë. etur për të dëgjuar rreth të Në shërbesat e përmortshme vërtetave të besimit orthodhoks. shikoje edhe shumë njerëz të At Sotir Xhaferi emisionet i thjeshtë, që i kishin njohur e përgatiste me ndihmën e teologut vlerësuar ata për thjeshtësinë, Dhimitër Beduli dhe pasi i dashurinë dhe gadishmërinë për mësonte përmendësh, lirshmërinë të ndihmuar këdo që ishte në e tij në të folur ngjallte emocione nevojë. Gjithashtu, në këtë tek teleshikuesit. Drejtuesi i humbje tepër të rëndë, familjes 261 iu gjendën pranë dhe e vetë Spiridhoni. Nga kërkesat ngushëlluan njerëz e institucione dhe dëshirat e bashkatdhetarëve me të cilët At Sotiri kishte të vet u dorëzua meshtar dhe si i bashkëpunuar në këto vite, si tillë ai vazhdoi të gëzonte punonjësit e TV Shqiptar, apo të dashurinë dhe respektin e të komuniteteve të tjera fetare, që gjithëve. Kur mbeti i lirë froni ishin prezentë në ceremoninë e episkopal i Trimithundës, sinodi përmortshme. i shenjtë e zgjodhi atë.

Spiranca është simboli i shpresës dhe i shpëtimit nga rreziqet e jetës.

Gjithashtu spiranca simbolizon Në Sinodin I Ekumenik të Nikeas Krishtin dhe më thellë Kryqin. (325) Shën Spiridhoni me anën e Pas triumfit të krishterimit një mrekullie shpërbëri një tjegull përdorimi i spirancës kufizohet. në komponentët përbërës të saj: baltë, ujë dhe zjarr. Këtë mrekulli Spiridhoni ka lindur në vitin 270 e bëri për t’u paraqitur heretikëve në Trimithundë të Qipros. Ai arianistë dogmën e Trinisë së ishte një bari i thjeshtë. Qe njeri Shenjtë (një substancë në tre i drejtë, i devotshëm dhe i pastër hipostaza). Shën Spiridhoni ka moralisht. Spiridhoni ishte i kryer shumë mrekulli. Ai martuar me një grua shpresëtare, shëronte të demonizuarit dhe të me të cilën lindi disa fëmijë. E sëmurët. Një prej tyre ka qenë shoqja i vdiq herët dhe me rritjen edhe perandori Konstand (337- dhe edukimin e fëmijëve u mor 361). Spiridhoni ndërroi jetë në 262 moshë të kaluar. Lipsanet e tij të e psaltit në Kishën e Shën shenjta gjenden në Korfuz. Spioridhonit. Më 1 janar të vitit Bibliografia: 1945 dorëzohet dhiak dhe më 3 1-Dhimitër Beduli, Shën janar të po atij viti, hirotoniset Spiridhoni, Ngjallja, dhjetor në gradën priftërore. Atë Spiro 1993, faqe 6. Veli shërbente në qytetin e Durrësit së bashku me Atë Spiro Veli (1914-1995) ka lindur Erazmi Jorgon, duke lënë më 1914, në Erind të mbresat më të mira për urtësimë, Gjirokastrës. Që kur ishte fëmijë ndershmërinë dhe i ati e merrte me vete për profesionalizmin e tij. Në vitin shërbime në kishë dhe kur 1948 së bashku me arqimandrit shkonte për bekim në shtëpitë e Dhimitër Kokoneshin morri pjesë fshatarëve. Në moshën 18- në delegacion kishtar nga Kisha vjeçare shkon në seminarin Ortodokse Autoqefale e Ortodoks “Apostol Pavli” në Shqipërisë, e dërgon në Bullgari Tiranë. Në atë kohë seminari e Rumani, ku fitoi një drejtohej prej Kryeepiskop eksperiencë të re, e cila i shërbeu Vasarion Xhuvanit. më vonë në jetën e tij. Në vitin 1951 emërohet zëvëndësi i përgjithshëm i Episkopatës së Beratit detyrë të cilën e kreu deri në vitin 1953. Duke parë punën e tij të mirë organizative, më 1953 emërohet Zëvendës i përgjithshëm në Mitropolinë e Elbasanit. Me prishjen e kishave më 1967, ai u ndesh ballë për ballë me të rinjtë, dhe nuk lejoi të prekej asgjë nga kisha e Shën Marisë. Kështu që buke bindur me fjalë Pas mbarimit të seminarit më të urta se kisha ishte ushqim 1936, banoi në qytetin e Durrësit shpirtëror i masave të gjëra, që duke punuar mësues i fesë ajo qetësonte shpirtrat e trazuar. njëkohësisht kryente edhe detyrën Gjatë viteve të diktaturës punoi 263 në punë të ndryshme shekulare i rihapjes së Kishës së si shitës kinkalerie, shitës tullash Ungjillëzimit. Ai ka meritë të apo roje. Rihapja e kishës së veçantë për marrjen e çelësave të Shën Marisë më 1991, e gëzoi pa kishës si dhe për pajisjen e saj masë. Ndonëse në moshën 81- me orenditë që gjendeshin në vjeçare, Atë Spiro Veli punoi me muze dhe kinostudio. Dhjakon përkushtim dhe devodshmëri deri Spiro fjeti më 23 shkurt të vitit sa vdiq më 23 prill 1995, në ditën 1998. Ceremonia e përmortshme e Pashkës së Madhe. u krye në Katedralen e Bibliografia: Ungjillëzimit, me pjesëmarrjen e 1-At Stavri Çipi, At Spiro Veli, klerikëve dhe besimtarëve të shembull i një kleriku të shumtë. devotshëm, Ngjallja, qershor 2005, Bibliografia: faqe 9. 1-Kristofor Beduli, Fjeti Dhiakon Spiro Findiku, Ngjallja, mars 1998, Spiro Findiku (1916-1998) ka faqe 3,4. lindur në Tiranë, më 24 nëntor të vitit 1916. Familja Findiku ka Statuti rregullon dhe përcakton qenë e lidhur me problemet e organizimin dhe funksionimin e kishës. Spiro u hirotonis dhjak në një kishe. vitin 1966, detyrë të cilën e kreu vetëm për një vit. Stefan Lasko (1900-1975) ka lindur në Malëshovë, më dy shtator të vitit 1900. Pasi emigroi në SH.B.A, më 20 qershor të vitit 1949 u hirotonis prift në kishën e Shën Gjergjit në Boston. Me kërkesën e Imzot Fan Nolit, në vitin 1965 Stefan Lasko u dërgua në Shqipëri për tu bërë episkop. Duhet theksuar se në atë kohë Imzot Theofani ishte i sëmurë rëndë dhe dëshironte që Hapjen e kishave më 1991 e priti të linte një pasardhës. Stefan me entuzjazëm të madh. Dhjakon Lasko u dorëzua në gradën Spiro Findiku ishte pararendësi episkopale më 20 mars të vitit

264 1965 në kishën e Shën Spiridhonit në qytetin e Durrësit, prej Kryehirësisë së Tij, Imzot Paisit, Imzot Kirillit dhe Imzot Sh Damianit. Imzot Stefan Lasko ishte hierarku i fundit që u Shenjt. Shenjtërimi e një personi dorëzua në gradën episkopale në bëhet vetëm atëherë kur njihet Shqipëri, sepse më pas vijoi nga gjithë besimtarët si shenjtor persekutimi ndaj fesë. Pas për përpjekjet, për mësimdhënien vdekjes së Nolit, Imzot Stefani dhe mrekullitë e tij. Më pas i udhëhoqi grigjën e shqiptarëve të takon Kishës si administratë që Amerikës duke dorëzuar me “aktin” përkatës ta shkruajë priftërinj shqiptarë. Ndër ta emrin në “Diptikë”. Ky është mundt të përmendim atë Artur “akti” i njohjes. Por më këtë akt Liolinin si dhe peshkopin Nikon. ai thjesht njihet zyrtarisht nga Imzot Stefan Lasko fjeti kisha dhe përcaktohet dita e përgjithmonë më 30 pril të vitit kremtimit të tij që zakonisht 1975. Ceremonia e përkon me ditën e martirizimit, përshpirtëshme u zhvillua në sepse kjo ditë konsiderohet si Katedralen e Shën Gjergjit në rilindja shpirtërore duke hyrë në Boston. Ai u varros pranë varrit jetën qiellore. Pra shenjtorët janë të Imzot Theofan Nolit në të shenjtë me hirin e Perëndisë. varrezat e Forest Hillsit të Shenjtërimi i tyre nuk varet nga Bostonit. njohja zyrtare kishtare, sepse Bibliografia: edhe para saj shenjtorët bënin 1-Kristofor Beduli, At Marko mrekullira. Kisha ka Papajani dhe shënimet e tij, Tiranë kompetencën për regjistrimin në 2004. faqe 42. Diptikë, të përcaktojë ditën e 2-Celebrating 100 years 1908- festimit dhe i rekomandon të 2008, Albanian Oethodox krishterët të nderojnë shenjtorin Archdiocese in Amerika. siç duhet. Shenjtori pretendent quhet fillimisht për një periudhë “i lumëruar” dhe më pas “shenjtor”.

265 Shenjtorët janë të panumërt dhe Shëmbëlltyra ka kuptimin e nuk është e mundur të llogariten, ngjashmërisë. Në Dhiatën e por ata njihen si miq të Perëndisë. Vjetër këtë term e hasim Apostull Pavli, i karakterizon ata gjashtëmbëdhjetë herë. Ndërsa në si “re” (Hebrenjve 12:1). Dhiatën e Re me anë të Shenjtorët i kemi nga të gjitha shëmbëlltyrave Krishti mësoi shtresat shoqërore, dhe çdo të popullin. moshe, pleq si Shën Harallambi, të rinj si Shën Nestori, nëna si Shën Gjergji. Kisha Katedrale Shën Sofia, virgjëresha si Shën e Shën Gjegjit në Boston e cila e Premtja, ushtarakë si Shën është themeluar më 22 mars të Gjergji, ushtarë të thjeshtë si vitit 1908 dhe është kisha e parë dyzet martirët, mjekë si Shën ortodokse shqiptare në Amerikë. Pandeleimoni, hamenj si Shën Grupi nismëtar për themelimin e Kristofori, punëtorë si Shën kryekishës së Shën Gjergjit Niqifori, barinj si Shën përbëhej nga patriotë shqiptarë Themistokliu, kuzhinierë si Shën me ideale të larta ardhedashurie. Efrosini, bujq si Shën Polikroni etj. Dita e nderimit të çdo shenjtori është përcaktuar në kanonet e Sinodit VII Ekumenik. Për të nderuar dhe himnizuar shenjtorët, kisha hartoi për nder të tyre tropare të kënduara. Në këtë ceremoni përfshihen përleshoret, shkurtoret, madhështimet, zbritësoret, kanonet, vargjet, lavdërimet, etj. Në këto tropare ka të dhëna për Disa prej tyre qenë: Nikolas jetën, virtytet, përpjekjet dhe Kristofer, arkëtar, Xhorxh Toli, martirizimin e shenjtorit që sekretar, Filip Vasili, kremtohet. Himnografi i Kishës ndihmëssekretar, Misto Millona, duke pasur parasysh bëmat e Harri Kaçka, Xhon Kozma, shenjtorit hartoi shërbesën Kosta Racka etj. Klerikët që kanë përkujtimore të tij duke e meshuar në gjuhën shqipe në këtë përjetësuar në shekuj. kishë kanë qenë: Atë Theofan 266 Noli, Atë Naum Çere, Atë Shkollat teologjike të lindjes. Damian Angjeli, Atë Stathi Literatura teologjike antiheretike Melani, Atë Nikolas Kristofor, e shekullit II solli nevojën e Atë Dhosi Katundi, Atë Thimi paraqitjes sistematike të Theodhosi, Atë Vangjel Çamçe, mësimdhënies kristjane. Kjo Atë Vani Çani, Atë Krist Elli, Atë shpuri në krijimin e shkollave Artur Liolin etj. Meritë për teologjike të epokës. Në luftën mbledhjen e fondeve për blerjen për mbrojtjen e doktrinës së e katedrales së Shën Gjergjit ka mirëfilltë u shquan disa qendra Arkimandriti Thimi Theodhosi. të kulturës kishtare, ku milituan burra të shquar, për mbrojtjen e Shërbesa e Pesë Bukëve mësimeve të predikuara nga Jisu celebrohet vetëm në të kremtet e Krishti; duke hedhur kështu mëdha. Kjo shërbesë kryhet në bazat e disa shkollave teologjike, përkujtim të pesë bukëve që bekoi siç ishin shkollat e Aleksandrisë, Krishti në shkretëtirë. Shërbesa Antiokisë dhe Qesarisë. Të gjitha e pesë bukëve kryhet në këto shkolla teologjike, luajtën përfundim të Mbrëmësores ose të një rol të rëndësishëm, në Mëngjezores. Gjatë kësaj historinë e kishës së periudhës së shërbese prifti bekon bukën, parë. Terreni për zhvillimin dhe verën dhe vajin. Bukët priten në lulëzimin e shkollave teologjike, copëza dhe u ndahen besimtarëve u pregatit nga apologjistët. të pranishëm. Shkrimet e Shenjta. Doktrina Shkallesat janë një seri prej 15 dhe jeta e Krishtit, si edhe veprat psallmeve (119-133). Shkallesa dhe jeta e disa prej apostujve janë edhe troparet që ekzistojnë përfshihen në librat e Shenjta ose pas çdo tingulli dhe psallen në në Testamentin e Ri. Ungjijtë mëngjesoren e së Dielës përpara (Mateu, Marku, Lluka dhe ungjillit të mëngjesit. Këto Joani), Veprat e Apostujve, tropare kanë huazuar shumë katërmbëdhjetë letrat e apostull fraza nga psallmet zbritësorë. Palit, një letër e apostull Jakobit, Disa prej tyre kanë kuptim të dy letra të apostull Pjetrit, tre thellë teologjik. letra të apostull Joanit si dhe Apokalipsi i Joanit. Të gjitha këto vepra u shkruan nga 267 apostujt ose prej dishepujve të Kondaqi, e cila rrjedh nga folja tyre nën ndikimin e Shpirtit të “shkop”, sepse rreth tij mblidhej Shenjtë, prandaj nuk përmbajnë pergameni që përmbante pjesën gabime. Hartimi ose redaktimi i që do të psallej. tyre nuk u bë përnjëherë, por gradualisht dhe sipas nevojave të Shoqëritë Biblike. Më të kishës. Aty nga fundi i shekullit rëndësishmet janë Shoqëria të parë ishin shkruar të gjitha dhe Biblike e Londrës e krijuar në aty-këtu madje gjendeshin të 1804; Shoqëria Biblike e Berlinit përmbledhura në një libër të e themeluar në 1814; Shoqëria vetëm. Përmbledhja e tyre në një Biblike e Nju Yorkut e organizuar libër të vetëm ose kodifikimi i të në 1817 etj; Këto shoqëri kishin gjithë shkrimeve të shenjta të përkthyer, botuar dhe shpërndarë Testamentit të Ri, si dhe pohimi deri në vitin 1936 më tepër se se të gjitha u takojnë autorëve 200.000.000 Bibla në afro 400 përkatës, u përcaktua shumë më gjuhë të huaja dhe dialekte. Deri vonë, sepse akoma deri në atëherë numri i paganëve të gjysmën e parë të shekullit IV konvertuar në kristianizëm në të vazhdohej të diskutohej nëse disa gjithë botën ishte 12.000.000. prej tyre ishin apostolike apo jo. Emërimi “Testamenti i Ri” u Shpërfytyrimi ndodhi dyzetë përdor për herë të parë nga ditë pas vuajtjeve të Krishtit. Ai Tertuliani dhe mandej u e zgjodhi këtë moment të veçantë përgjithësua në gjithë kishën. që t’u shfaqte dishepujve diçka Përveç Testamentit të Ri u nga lavdia e Tij hyjnore, me pranuan si të shenjta dhe qëllim që të bëhej gati të duronte shkrimet e Testamentit të Vjetër vuajtjet mbi kryq. Shpërfytyrimi dhe të gjitha së bashku morën na paraqet potencialin e plotë të emërtimin Shkrimet e Shenjta ose natyrës njerëzore dhe lavdinë, e Bibla. cila do të mbulohet përsëri nga hiri i Perëndisë. Tre dishepujt, Shkurtore është një himn kishtar Pjetri, Jakobi dhe Joani u bënë që u krijua në shekullin V prej dëshmitarë të lavdisë së Krishtit. Roman Melodiozit. Tek Ata e panë fytyrën e Tij “të shkurtorja përmendet shenjti i ndriçonte si diell”. ditës. Shkurtorja quhet ndryshe 268 Shpirti i Shenjtë. Në ditën e sjellin shpifjen në gojën e njeriut. dhjetë pas Analipsit, në dhomën Në përgjithësi ziliqari bëhet edhe ku ishin mbledhur dishepujt, u shpifës, sepse atij nuk i pëlqen të dëgjua një zhurmë e madhe që shohi të tjerët të lumtur, prandaj zbriti nga qielli dhe tronditi gjithë i akuzon ata duke shpifur dhe shtëpinë. Ishte Shpirti i Shenjtë, trilluar gjëra të pa qena. që zbriti në formë gjuhësh zjarri Padyshim që ato gjëra që shpif dhe apostujt filluan të flisnin janë të studiuara mirë në mënyrë gjuhë të huaja. Judejtë që ishin që të duken si të vërteta dhe reale. mbledhur në Jeruzalem, nga të Zakonisht shpifësit janë njerëz të gjitha anët e botës për të festuar paaftë dhe si të tillë sulmojnë festën e Pesëdhjetores, u habitën gjithmonë njerëzit e ndershëm kur dëgjuan apostujt t’i flisnin dhe punëtorë. secilit në gjuhën e vet. Atëherë apostull Pjetri mbajti një fjalim, Shtëpi. Një rëndësi të madhe në duke predikuar me guxim për Historinë e Krishterimit kanë Krishtin, që u ngjall dhe u ngrit grumbullimet e të krishterëve në qiell. Predikimi i tij bëri efekt nëpër shtëpi. Për to tregohet te të madh tek të pranishmit, ku tre Veprat e Apostujve, ku të mijë prej tyre u pagëzuan të krishterët grumbulloheshin krishterë. Këta ishin judej dhe zakonisht darkave për lutje të judej të diasporës. Për këtë përbashkët, predikim dhe agape grupim njerëzish u përdor për (darka kolektive), dëgjonin herë të parë emri Kishë. apostujt dhe kungoheshin me trupin e gjakun e Krishtit. Shpifja. Shkaku kryesor i shpifjes është në radhë të parë Shtiza është një objekt i shenjtë interesi personal. Shpifësi prej metali rreth njëzetë përpiqet të sajojë gjëra për centimetra, që përdoret gjatë shokun e tij, me qëllimin që të përgatitjes së Blatës. Me shtizën tjerët të krijojnë për të përshtypje ushtari romak shpoi Krishtin në të këqija. Shpifjet e trillimet me brinjë. Prifti e vendos Qengjin forma nga më të ndryshmet janë mbi Diskun e Shenjtë dhe e shpon evidente kudo. Cmira për me anë të shtizës, duke thënë mbarvajtjen e tjetrit, zemërligësia uratën përkatëse. si dhe shumë pasione të tjera 269 Shtunë (e). Ishte dita e pushimit të hebrejve. E shtuna ishte caktuar nga Perëndia si ditë pushimi (Gjeneza 2, 3), qe e T përcaktuar prej ligjit (Eksodi 16, 23). Ai hebre i cili nuk pushonte Tabitha. Në Jopë jetonte një ditën e shtunë, ishte i destinuar nxënëse që quhej Tabitha. Ky të vritej (Numrat 15, 32). emër në greqisht do të thotë sorkadhe. Tabitha ishte e Shtypshkronja e Voskopojës. krishterë dhe bënte bamirësi duke Tregtarët voskopojarë duke punuar veshje për gratë e veja. udhëtuar shpesh jashtë vendit, veç të mirave materiale sillnin Taksambledhësit qenë doganierë edhe kulturën nga ato vende ku kryesisht në zonat kufitare, si për zhvillonin tregtinë. Këtë zhvillim shembull në Kaparnaum dhe na e vërteton pajisja e qytetit me Jeriho. Ata mblidhnin taksat për një shtypshkronjë në vitin 1730. llogari të romakëve (Mateu 5, Kjo gjë u krijoi intelektualëve 46), prandaj ureheshin prej voskopojarë mundësinë për një çifutëve, sepse kërkonin më bazë më të madhe materiale dhe shumë nga ç’u kishin caktuar një zhvillim të vrullshëm romakët. kulturor. Kjo shtypshkronjë u soll nga Venediku, ku mjeshtrat Tallantat qenë monedha me një shqiptarë mësuan tipografinë. vlerë prej gjashtë mijë denarë. Shtypshkronja e Voskopojës ka Një denar kishte vlerën e një dite shtypur 16 akoluthi, të cilat janë punë, ndërsa tallanta ishte paga përdorur për nevoja liturgjike. mujore e një punëtori. Monedhat Bibliografia: u përdorën për herë të parë në 1-Max Demeter Peyfuss, shekullin III para Krishtit. Metali Shtypshkronja e Voskopojës, i monedhave ishte argjendi, vlera Shtëpia e librit dhe e e të cilit matej sipas peshës. komunikimit,Vienë 1996, faqe 92- 93. Temjanica simbolozon lutjen që i drejtohet Perëndisë. Në temjanicë vendoset karbon i ndezur dhe disa copëza temjani.

270 Temjanica simbolizon barkun e Clairvaux u formuloi statutet e Shën Marisë, thëngjilli që funksionimit të tyre. Ashtu si vendoset në të simbolizon edhe murgjit joanitë, templierët Krishtin dhe temjani hirin e për një kohë të shkurtër fituan një Shpirtit të Shenjtë. Temjanica famë të madhe dhe pasuri përdoret për të temjanisur ikonat, kolosale. Uniforma e tyre altarin etj. përbëhej nga një mantel i bardhë me një kryq të kuq. Tempulli ishte vendi ku njërëzit bënin flijimet dhe adhuronin Teodor Haxhifilipi (1730-1805) Perëndinë. Tempulli përbëhej i njohur me emrin Dhaskal Todri, prej: 1-Shenjtërorja ku mund të ka studiuar në Akademinë e hynte vetëm kryeprifti vetëm një Voskopojës. Më vonë e gjejmë në herë në vit. Ai sillte gjakun e flisë Elbasan si mësues dhe predikues. si simbol të shlyerjes së mëkateve Ka bërë përkthime të shumta të popullit. Përpara Shenjtërores fetare duke përkthyer shqip gjendej Kurtina, e cila u ça mes Dhjatën e vjetër dhe të Re dhe për mes (Luka 23, 45). 2- Liturgjinë e Shën Joan Gojartit. Shenjtërorja e jashtme, në të cilën gjendeshin Shandani i madh, altari i temjanit dhe tryeza e bukëve që i kushtoheshin Perëndisë. Këtu kishin të drejtë që të hynin vetëm prifërinjtë etj.

Tempelirët. Urdhëri i Tempelierëve u themelua në vitin 1118 nga nëntë kavalierë francezë, me qëllim që të mbronin pelegrinët që shkonin në Vendet e Shenjta. Mbreti Balduin II i Jerusalemit, u dha si dhuratë Gjatë përkthimit të Liturgjisë ka njërin nga krahët e pallatit të tij, ndjekur fjalë për fjalë tekstin që kishte daljen në sheshin e greqisht duke mos e përshtatur tempullit, prej nga morën dhe si duhet në gjuhën shqipe. Pjesa emrin templierë. Bernard de më e madhe e shkrimeve të tij u 271 dogj pas epidemisë së kolerës të 2-Dhimitër Shuteriqi, Shkrimet vitit 1827. Prej tyre shpëtoi shqipe, Akademia e Shkencave, Liturgjia e Joan Gojartit, e cila Tiranë 1976. faqe 156. ruhet në Arkivin Qendror të 3-Dhimitër Beduli, Gjuha shqipe Shtetit në një kopje të në kishë, botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë 1997. faqe 11. mëvonshme të kopjuar nga igumeni i Manastirit të Shën Teodor Papapavli (1925-2000) Gjon Vladimirit, Haxhi Josifi. ka lindur në qytetin e Beratit në Liturgjia e Joan Gojartit u botua vitin 1925. Në vitin 1938 shkoi në revistën “Kopshti Letrar” në për studime në Rumani, ku, pasi Elbasan. Alfabeti i përdorur nga përfundoi Seminarin Central të Dhaskal Todri pati jehonë të Bukureshtit, dha provimet në madhe kudo dhe menjëherë filloi liceun rumun. Në vijim vazhdoi të përdorej jo vetëm nëpër Fakultetin e Teologjisë, të cilin shërbesat fetare dhe shkolla por nuk arriti që ta përfundonte sepse edhe në jetën e përditshme të u detyrua që të ndiqte Fakultetin tregtarëve elbasanas. Alfabeti i e Drejtësisë në Universitetin e Theodhor Haxhifilipit luajti rol Bukureshtit. të rëndësishëm për përhapjen e gjuhës shqipe nga fundi i shekullit XVIII e deri në fillimet e shekullit XIX dhe për zëvendësimin e greqishtes me gjuhën shqipe. Konsulli austriak në Janinë, albanologu Johan Georg fon Hahn (1811-1869), u entuziazmua shumë kur me ndihmën e Konstandin Kristoforidhit u zbulua alfabeti i Dhaskal Todrit. Gjithashtu Dhaskal Todri ka përkthyer edhe Librin e Orëve. Pasi mbaroi studimet Bibliografia: universitare u kthye në Shqipëri 1-Tomor Osmani, Udha e shkronjave shqipe, Idromeno, dhe filloi punë në sektorin Shkodër 1999. faqe 99-103. administrativ të Prokurorisë së Përgjithshme, ndërsa në vitin 272 1968, kaloi në Presidencën e kolegët e mbi të gjitha njeri i së Shtetit, ku punoi si inspektor. Në vërtetës. Me shkrimet e tij kuadrin e qarkullimit të apologjitike, Papapavli mbrojti kuadrove, u transferua në Radio interesat e Kishës Ortodokse Tirana si përkthyes dhe folës i duke thënë gjithmonë të vërtetën. gjuhës rumune. Pas katër vjetësh Artikujt e tij qenë konkretë, atë e transferuan përsëri në bindës e me fakte nga historia e Presidencë si inspektor të kishës. Ndër to mund të veçojmë: marrëdhënieve me publikun. “E vërteta rreth fronëzimit të Gjatë kohës që ai punoi në Kryeepiskopit Anastas”, “Letër administratën shtetërore, e hapur shkrimtarit Ismail njëkohësisht ai dha kontributin e Kadare”, “Letër e hapur drejtuar tij intelektual dhe profesional Atë Artur Liolinit” etj. Ndër edhe si pedagog i jashtëm në përkthimet e Papapavlit mund të Universitetin e Tiranës ku veçojmë: zhvilloi lëndën e së Drejtës 1-Historia universale e Kushtetuese pranë Fakultetit të kristianizmit. (përkthim nga Drejtësisë dhe lëndën e Gjuhës rumanishtja), Tiranë 1993. Rumune pranë Fakultetit të 2-Historia e Krishterimit. Filologjisë të këtij Universiteti. (Dispencë) Tiranë 1994. Mbas rilejimit të besimit, në vitin 3-Kisha ortodokse dje dhe sot. 1992 ai mundi të vinte në shërbim (përkthim nga frëngjishtja), të komunitetit ortodoks njohuritë Tiranë 1994. e tij fetare. Zoti Papapavli punoi Papapavli ka ditur të përfaqësojë si pedagog në Akademinë me dinjitet Kishën Ortodokse në Teologjike duke dhënë shumë aktivitete ndërkombëtare, kontributin e tij në lëndën e si në: Rodos, Liban, Historisë së Krishtërimit. Kostandinopojë, etj. Ai u largua Profesor Teodori u detyrua të nga kjo botë duke na lënë imazhin ndërpresë aktivitetin e tij e njeriut të së vërtetës, kurdoherë pedagogjik si rezultat i gjendjes besnik e shpirtëror. Ishte së rënduar shëndetësore. Ai ishte pikërisht besimi, që erdhi si njeri me kulturë, folës i pasojë e martirizimit të tij, nga frëngjishtes, italishtes dhe vuajtjet e lëndesa e gjatë, nga rumanishtes, i dashur dhe i sëmundja, për të dhënë më vonë respektuar nga studentët dhe frytet e bollshme, ashtu si kokrra 273 e grurit e rënë në tokë, që kur 1967 kishte 20 enori dhe dy “vdes” sjell më shumë manastire. Në Tiranë është fryte.(Joani 12:24) vendosur edhe Kryeepiskopata e Bibliografia: Hirshme. Drejtor i Përgjithshëm 1-Andrea Llukani, Gjithmonë i i Kryeepiskopatës së Hirshme përkushtuar, Ngjallja, shkurt 2000, është Protoprezviter Jani faqe 2 Trebicka. Kryeepiskopi mban titullin: “Kryeepiskop i Tiranës Teofili, të cilit ungjillori Luka i Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë”. përkushton Fjalën e Dytë Mitropolitët e Durrësit kanë (Äåýôåñï Ëüãï) është një person qenë: Qesari (një nga 70 i panjohur. Shkrimtarët e vjetër Apostujt), Asti (98), Eukari kishtarë theksojnë se bëhet fjalë (431), Lluka (451), Sizini (692), për një person simbolik. Emri Niqifori (783), Llukiani (879), Teofil do të thotë mik i Perëndisë Lorenci (1025), Lorenci (1053), (Ößëïò Èåïý). Tek ungjilli sipas Andoni (1143), Kostandin Lukës 1, 3 quhet i përndritshmi Kavasili (1180), Romanoi (êñÜôéóôïò) Teofil. Me fjalën i (1240), Anonim ( 1289), Dhanili përndritshmi Luka paraqet (1691-1694), Kozmai (1694- sundimtarët romakë të Judesë. 1702), Niketa (1740-1749), Me anën e kësaj shprehjeje Luka Anthimi (1749-1760), Neofiti thekson përkushtimin e (1760-1761), Mileti (1761- sundimtarëve romakë në besimin 1768), Grigori (1786-1772), e ri. Kostanci (1777-1782), Efthimi (1782-1809), Samueli (1809- Tëbanave ishte festa çifute, e 1821), Krisanthi (1821-1833), cila kremtohej në muajt shtator- Gjerasimi (1833-1837), Anthimi tetor, për të përkujtuar endjen e (1837-1844), Anthimi II (1844- izraelitëve në shkretëtirë. 1845), Joaniqi (1845-1858), Genadi (1858-1859), Afsenti Tiranës. Në vitin 1929 qendra (1859). Josifi (1859-1867), kishtare kaloi në Tiranë që ishte Visarioni (1867-1899), Prokopi kryeqyteti i Shqipërisë, prandaj (1899-1906), Joani (1906-1911), u quajt Mitropolia e Tiranës, Jakovi (1911-1922), Theofan Durrësit dhe Elbasanit. Noli (1923), Visarion Xhuvani Mitropolia e Tiranës para vitit (1929-1937), Kristofor Kisi 274 (1937-1948), Pais Vodica (1948- Qendra Diagnostike 1966), Damjan Kokoneshi “Ungjillëzimi, Shkolla 9-vjeçare (1966-1967), Anastasi (1992-në shqiptaro-amerikane vazhdim). Mitropolia e Shenjtë “Protagonistët”, Godina e Tiranës dhe e Durrësit ka këto Polifunksionale-Instituti manastire: 1.Manastiri i Shën Profesional, Radio Ngjallja dhe Gjon Vladimirit gjendet në Diakonia Agapes, Kompleksi i perëndim të Elbasanit. Si punishteve “Nazaret”, Qendra bërthamë është themeluar në Rinore “Bethlehem”, Qendra fillim të shekullit IX. 2. Manastiri Studentore, Mensa “Shoqëria e i Shën Vlashit është mbi një kodër Dashurisë”, Qendra e Fëmijëve në mes të fshatit me të njëjtin “Frymë Dashurie”, Qendra emër, në juglindje të Durrësit. arsimore-shpirtërore “Thavor”, Shtëpia e Pritjes. Në Durrës: Katedralja “Apostull Pavli dhe Shën Asti”, Kisha e “Shën Gjergjit”, Kisha e varrezave, Akademia Teologjike “Ngjallja e Krishtit” dhe manastiri i “Shën Vlashit”, Shtëpia e Shpresës, Sh. Vlash, Kisha “Apostull Petro dhe Pavli”, në Rrushkull. Mitropolia e Shenjtë e Tiranës Në Kavajë: Kompleksi i Kishës dhe e Durrësit ka këto zëvendësi së “Shën Nikollës”, Kisha e mitropolitane vendore: Tirana, “Shën Nikollës” në Rreth-Greth. Durrësi, Shkodra, Kavaja dhe Në Peqin: Kisha e “Apostull Elbasani. Kishat dhe Petros dhe Pavlit”. institucionet fetare e kësaj Në Elbasan: Kisha e “Shën mitropolie sipas komunave janë: Nikollës”, Kisha e “Shën Në Tiranë: Katedralja “Ngjallja”, Thanasit”, Qendra shpirtërore Tiranë në ndërtim e sipër, Kisha pranë kishës së Shën Marisë, e “Shën Prokopit”, Kisha e Kisha dhe Konakët e Manastirit “Ungjillëzimit të Hyjlindëses”, të Shën Joan Vladimirit, Kisha e Kryepiskopata e Hirëshme, “Shën Dhimitrit”, në Fikas, Përkujdesja ditore e fëmijëve, Kisha e “Lindjes së Krishtit” në 275 Cërrik, Kisha e “Shën Dhimitrit” Bakëllbashi, atë Kostandin Tuda, në Shtërmen, Kisha e “Ngjitjes dhjakon Petro Halili, dhjakon në qiell të Krishtit” në Gjinar, Spiro Kostoli, dhjakon Anastas Qendra rinore shpirtërore në Bendo, dhjakon Grigor Pelushi, Gjinar. etj. Në Librazhd: Kisha e “Të Bibliografia: Tërëshenjtës Mari” në Përrenjas. 1-Mitropolia e Durrësit në Shekuj, Në Gramsh: Kisha e Ngjallja, qershor 1993, faqe 7. “Metamorfozës së Shpëtimtarit” në Gramsh, Kisha e “Shën Tipikoja përmban udhëzime se Nikollës dhe Shën Parashqevisë” si duhet të kryhen shërbesat në Grabovë. liturgjike. Tipikonë e parë e ka Në Shkodër: Katedralja e hartuar Omologjiti Hariton në “Lindjes së Krishtit, Kisha e vitin 270. Pas tij vijon tipikoja e “Trinisë së Shenjtë” në Vrakë. Shën Savës së Shenjtëruar në Në Lezhë: Kisha e vitin 531, tipikoja e Joan “Metamorfozës së Shpëtimtarit”. Damaskinit në vitin 749 etj. Në Bulqizë: Kisha e “Shën Parashqevisë” në Klenjë. Tradita e Shenjtë. Shkrimet e Në Mitropolinë e Shenjtë e Testamentit të Ri nuk përfshijnë Tiranës dhe e Durrësit shërbejnë të gjitha mësimet e Jezu Krishtit këta klerikë: Imzot Andoni, Imzot dhe të apostujve. Krishti nuk Nikolla, atë Jovan Koroveshi, atë shkroi asgjë, por vetëm predikoi Kristo Sharko, atë Sotir Xhaferi, gojarisht, ndërsa ungjillorët nuk atë Petraq Thanasi, atë Spiro shkruan gjithçka predikoi Ai. Tole, atë Gjergji Trebicka, atë Shumë nga mësimet e tij u ruajtën Pavli Dimashi, atë Gjerasim dhe u trasmetuan gojarisht nga Çakalli, atë Stavri Çipi, atë Janaq një gjeneratë në tjetrën. E njëjta Gjica, atë Aleksandër Lushi, atë gjë ndodhi edhe me predikimet e Kosta Pëllumbi, atë Pali Qosja, apostujve. Shumë prej tyre nuk atë Jani Ranxha, atë Aleksandër shkruan asgjë, ose mund të themi Petani, atë Ilia Mazniku, atë se nuk u ruajt asgjë e shkruar prej Viktor Bërdufi, atë Kozma Prifti, tyre, por ata përhapën fjalën e atë Aleks Ndoni, atë Emanuel Perëndisë. Lusha, atë Nikolla Petani, atë Mësimet e tyre ishin gojore, ashtu Mihal Prifti, arkimandrit Asti siç na e thotë qartë Shën Irineu: 276 “Popujt besuan në Jezu Krishtin himnografët: Josif (+830), pa bojë dhe pa letër, sepse Ai Teodor Studiti (+826) dhe ishte shkruar në zemrat e tyre.” Andrea i Kretës (+726). Madje edhe ata pak apostuj që na lanë shkrime, ku përfshihet Trisaia është një lutje e shkurtër, dokrina kristiane, dhe sidomos të cilën prifti e psal mbi lipsanin apostull Pavli, që shkroi më e të vdekurit ose mbi varrin e tij. shumë se të gjithë, nuk shkruajtën Trisai për të fjeturit bëjmë edhe gjithçka. Ungjijtë nuk u shkruan në Kishë. Në disa raste menjëherë pas Ngjitjes në Qiell përgatisim koliva (grurë të zierë) të Krishtit, por më vonë dhe u dhe ua shpërndajmë të shkruan për komunitete të pranishmve. caktuara ose rrethe lexuesish. Gjithashtu Letrat e Apostujve Trishenjti është përsëritja tre janë shkruar për kristianët e herë e himnit “Shent komuniteteve të caktuara ose për Perëndi…”. Trishenjti psallet provinca të veçanta, të cilëve edhe në shërbesën përkujtimire apostujt u kishin bërë të njohur ose në atë të varrimit. mësimet e ungjillit me anë të predikimit gojor. Mund të Tryeza e Shenjtë. Mbi Tryezën kuptohet me lehtësi se ka shumë e Shenjtë celebrohet Misteri i mësime dhe praktika ku nuk Falenderimit Hyjnor. Gjendet përfshihet tërësia e mësimeve dhe brenda në Ajodhimë dhe e praktikave, të cilat u simbolizon varrin e Krishtit. Në transmetuan nga Krishti dhe nga inagurimin e kishave, nëpër apostujt në mënyrë gojore. Këto tryezat e Shenjta vendosen përbëjnë Traditën e Shenjtë. lipsane shenjtorësh. Mbi tryezën e Shenjtë qëndrojnë: Ungjilli, Triodi është libër liturgjik i Antimisi, Kryqi dhe Artofori. kishës, i cili përmban himne që nga e Diela e Telonit dhe Fariseut Tundimi që vjen nga djalli deri të Shtunën e Madhe në (Gjeneza 3, 1-5) ka si qëllim mëngjes. Emërtimin triod e mori rënien morale të njeriut dhe sepse shumica e himneve që largimin prej Perëndisë. Tundimi psallen përbëhen nga tre këngë. vjen nga dëshira për të bërë të Triodi është hartuar nga keqen dhe ka si pasojë mëkatin. 277 pagëzimin për ndjesën e mëkateve. Meqenëse Krishti ishte Th pa mëkat, ai nuk kishte nevojë që të pagëzohej. Megjithatë Krishti Theofania ose siç quhet ndryshe pranoi të pagëzohej për të Uji i Bekuar, na kujton treguar se ai e aprovonte manifestimin e Trinitetit të pagëzimin, si një përgatitje për Perëndisë, Atit, Birit dhe Shpirtit në Mbretërinë e Perëndisë. Ai të Shenjtë. Kjo e kremte shënon donte që njerëzit të kuptonin se edhe fillimin e misionit publik të pagëzimi ishte një portë, Krishtit mes njerëzve, tashmë jo nëpërmjet së cilës gjithsecili hyn si zdrukthëtar, por si mësues me në Mbretërinë e Qiejve. autoritet për të hapur dyert e Mbretërisë së Perëndisë. Theofan Popa (1917-1985) ka lindur më 27 dhjetor të vitit 1917 në lagjen Kala të Elbasanit. Pasi përfundoi shkollën fillore Kostandin Kristoforidhi, e cila gjendej në oborrin e Kishës së Shën Marisë, me ndërhyrjen e Atë Josif Mihalit mundi të sigurojë një të drejtë studimi për në Seminarin ortodoks të Bitolit (Manastir). Pasi përfundoi seminarin në vitin 1936 u kthye në Shqipëri dhe pas një viti me bekimin e Kryeepiskopit Kristofor Kisi mundi të siguronte një bursë për të ndjekur studimet e larta në Fakultetin Teologjik të Gjithashtu kujtojmë Pagëzimin e Universitetit të Athinës, në vitin tij në lumin Jordan nga Joan akademik 1937-1938. Por sapo Pararendësi. Kur turmat e përfundoi vitin e parë të fakultetit njerëzve shkonin te Joani për t’u e njoftuan se duhej t’i ndërpriste pagëzuar, ai u predikonte studimet në Athinë, për t’i mesazhin e Pendimit dhe vazhduar në Kolegjin Anglikan 278 “Ngjallja e Krishtit” në Londër. Shkencave në vitin 1949 në Pasi qëndroi vetëm disa muaj në Sektorin e Historisë së Mesjetës, Londër (gusht -nëntor 1938) u ku e ngarkuan të merrej me kthye përsëri në Athinë për të studimin e ikonave dhe të vazhduar studimet të cilat i afreskave kishtarë. Duke përfundoi në vitin 1941. U kthye bashkëpunuar ngushtë me në atdhe më 1942 dhe filloi punë bizantologen ruse Viktori në Liceun e Korçës si profesor i Puzanova, Theofani punoi me gjuhës latine. Më vonë u zell për evidentimin dhe transferua në Tiranë ku punoi si sistemimin e mbishkrimeve predikues dhe artikullshkrues kishtare, të cilat i përmblodhi më pranë kryesisë së kishës. vonë në një botim prej 600 faqesh me titull “Mbishkrimet mesjetare të kishave në Shqipëri”. Ky libër e pa dritën e botimit vetëm në vitin 1999. Theofani ka një veprimtari të gjerë kërkimore e shkencore për evidentimin e vlerave historike të monumenteve të kulturës së popullit shqiptar. Në vitin 1954 Theofani u martua me zonjën Eli Mano nga Korça dhe patën dy fëmijë, Dhimitraqin dhe Anën. Pas ndalimit të lirisë fetare më 1967 Theofani pati privilegjin që të siguronte një leje Theofani botoi një buletin nga Universiteti i Tiranës për t’u dyjavor me predikimet e të marrë me kishat mesjetare të dielave, i cili u dërgohej kishave Shqipërisë. ortodokse të Shqipërisë. Për disa Veprimtaria shkencore e Theofan motive, të cilat kanë mbetur ende Popës është mjaft e pasur dhe e enigmë, Theofani u largua nga larmishme. kisha. Ai filloi të punonte si Në vitet 1950-1967 ai u muar me përkthyes i serbokroatishtes në deshifrimin e mbishkrimeve të Ministrinë e Financave. Së fundi vjetra nëpër kisha, ikonostase, u sistemua në Institutin e amvone, ikona etj. Ndërsa në 279 harkun kohor 1967-1975 harrohej. Ai ndërroi jetë më 30 Theofani u mor me grumbullimin dhjetor 1985 në Tiranë, duke na e objekteve kishtare, duke i lënë imazhin e një njeriu që gjithë shpëtuar ato nga shkatërrimi. Me jetën e tij ia kushtoi ortodoksisë. interesimin e tij u grumbulluan Bibliografia: me qindra ikona, libra liturgjikë, 1-Dhimtër Beduli, Theofan Popa- veshje priftërore etj. Theofani teolog dhe studiues i denjë i kishës është nga themeluesit e Muzeut dhe i kombit, Ngjallja, janar 1995, ikonografik të Korçës që u faqe 6,8. 2-Vasil Kaskadami, Theofan Popa vendos në Kishën e Burimit një misionar i kohës, Athinë 2000. Jetëdhënës. Më vonë punoi në 3-Vasil Kaskadami, Theofan Popa- krijimin e Muzeut Onufri në Arkeologji dhe misionarizëm, Berat e gjetkë. Një fazë e Athinë 1997. rëndësishme për veprën e 4–Pirro Thomo,Konseguent deri Theofanit janë vitet 1974-1980 në fund në bindjet e tij, Ngjallja, kur ai merrej me ruajtjen e prill 2002, faqe 3. kishave dhe të manastireve. Në këtë kohë ai punoi pranë Institutit Therini (+250) është martirizuar të Monumenteve të Kulturës. në Butrint gjatë përndjekjes së Theofanin e akuzonin se shtatë ndaj të krishterëve nga shfrytëzonte detyrën shkencore perandori romak Decius (249- për të bërë propagandë fetare. Në 251). Therini ishte shumë një mbledhje atë e pyetën: “A shpresëtar dhe shquhej për beson në Zot, apo jo?” Theofani virtytet. Ai ishte njeridashës duke iu përgjigj: “T’ju them se nuk i ndihmuar njerëzit që kishin besoj do t’ju gënjej dhe gënjeshtra nevojë. Gjatë persekutimit ndaj nuk është në karakterin tim”. Me të krishterëve, perandori i Romës gjithë këtë aktivitet kërkimor e Decius dërgoi në Butrint shkencor Theofani kishte krijuar guvernatorin Filip, me qëllim që një reputacion të mirë në rrethet t’i detyronte të krishterët që t’u e intelektualëve. Por pas dënimit bënin fli idhujve. Disa të krishterë të djalit, Dhimitraqit, me akuzën iu bindën, por Therini filloi të për agjitacion dhe propagandë fliste se perënditë pagane nuk me shtatë vjet burgim në Spaç, qenë të vërteta por mashtrim prej Theofani u mënjanua dhe djallit. Për këtë e kallëzuan te veprimtaria e tij shkencore do të Perandori i cili urdhëroi që t’ia 280 sillnin të lidhur. Por edhe përpara ne që të vdesim me të”. Pasi guvernatorit Therini qëndroi me mundi vdekjen me ngjalljen e tij, trimëri duke pohuar të vërtetën shpëtimtari i botës iu shfaq që predikonte krishterimi. Mbas dishepujve të cilët ishin mbyllur torturave të shumta Shën në një shtëpi në Jerusalem nga Therinin e hodhën në hipodrom frika e judejve. Kur ai u tregoi në mesin e egërsirave, por për shenjat e plagëve të tij mbi trup, çudinë e spektatorëve ato nuk e ata u mbushën plot gëzim sepse prekën. Më në fund Shën Therinit e njohën atë. Nga një vendim i prenë kokën me shpatë në hyjnor, Thomai nuk ndodhej me Butrint në vitin 250 pas Krishtit. të tjerët atë moment. Kisha jonë e përkujton më 23 prill. Bibliografia: 1-Dhimitër Beduli, Shën Terini i Butrintit, Ngjallja, prill 1995, faqe 9.

Thirrtore quhen vargjet e psallmit 141, që fillon: “O Zot thirra…”. Thirrtoret psalen në tinguj të ndryshëm.

Thomai. Apostulli i shenjtë Thoma, i quajtur edhe binjak, lindi në Jude nga prindër të Kur dishepujt i thanë se kishin varfër. Sapo Krishti u shfaq dhe parë Zotin e ngjallur ai nuk i e ftoi ta ndiqte, Thomai la barkën besoi. Por Zoti iu shfaq përsëri dhe rrjetat dhe u bë një prej të Apostujve pas një jave dhe e ftoi dymbëdhjetëve. Megjithëse u Thomain të prekte duart dhe përndoq, u poshtërua dhe u godit brinjën e tij për t’u bindur që ai shumë herë me gurë nga judejtë, ishte ngjallur me të vërtetë ai e ndoqi kudo Zotin me zell të trupërisht. Ai e qortoi Thomanë madh. Kur Krishti shkonte në që ishte treguar besëpak. Thomai Jerusalem për t’u flijuar, Thomai ishte me apostujt në ditën e u tha apostujve: “Të shkojmë dhe Pendikostisë, kur Shpirti i 281 Shenjtë zbriti në kokat e tyre në dogmatikës dhe të moralit, formë gjuhësh flakëruese. Ai kristian. Për pastërtinë e jetës së shkoi për të përhapur ungjillin në tij ai u quajt “Doctor Angelikus”. krahinat e largëta të Iranit të Bibliogarfia: sotëm dhe të Indisë. 1-Zhanë Hersh, Habia Filozofike, Dituria, Tiranë 1995, faqe 99-101. Thoma D‘Aquino (1225-1274) ka lindur në Itali më 1225. Ai Thyerja e bukës (êëÜóéò ôïõ ishte djali i një konti dhe që në Üñôïõ) kuptojmë një zakon të moshë të re hyri në manastirin e vjetër judaik. Babai merrte bukën mont Cassinit. Në moshën 18- në dorë e bekonte dhe pasi e vjeçare hyri në urdhërin e thyente ua ndante pjestarëve të Domenikanëve. Ai arriti të bëhet tjerë të familjes. Në këtë rast profesor i famshëm në Këln, Luka nuk do të theksojë këtë Paris, Romë, dhe Napoli. Vdiq zakon, por gjithë darkën, e cila në vitin 1274 gjatë rrugës për në dallon rrënjësisht nga ajo judaike. sinodin e Lionit. Tryeza falenderuese shtrohej me bukë dhe verë. Me anën e kësaj kisha e hershme kujtonte darkën e Krishtit me dishepujt (Luka 22, 19-20). Gjithashtu marrëdhënia e Krishtit me dishepujt gjatë dyzetë ditëve ishte marrëdhënie falenderuese rreth tryezës (Veprat 1, 4). Apostujt ishin ngulmues në misterin e Eukaristisë Hyjnore. Ky mister shoqërohet me thyerjen e bukës duke na kujtuar Darkën Mistike, kur Zoti mori bukën e Thomai nuk ka pasur asnjë ndau në copëza dhe ua dha funksion të lartë kishtar. Ai është dishepujve të tij duke thënë: një nga skolastikët më të “Merrni, hani, ky është trupi mëdhenj. Vepra e tij më e im”. Të krishterët e parë rëndësishme është ajo me titull kungoheshin me trupin dhe “Summa Theologiae”, në të cilën gjakun e Krishtit. trajtoheshin çështjet e 282 këtë emërtim e kanë huazuar prej shqipes “udha e gjatë” duke e dhënë në gjuhën e tyre “Udha U (Via) Egnatia”. Udha Egnatia fillon nga Durrësi e Pojani, më Udha e drejtë (Åõèåßá ñýìç) pas këto dy degë janë bashkuar ishte udha qendrore e Damaskut. diku afër Elbasanit për të Në të dy anët e saj kishte vazhduar nëpërmjet Ohrit e skulptura të shumta. Udha Manastirit dhe përfundon në përshkonte qytetin nga porta Selanik. Në shekullin IV pas perëndimore në atë lindore. Krishtit, Udha Egnatia u zgjat deri në Bizant dhe ishte vazhdimi Udha Egnatia fillonte nga i rrugës së vjetër romake Via Durrësi dhe nëpërmjet Selanikut Apia. Kështu për nga rëndësia të shpinte në Kostandinopojë. Udha Egnatia bashkonte Ajo luajti rol vendimtar për Perëndimin me Lindjen. Një përhapjen e shpejtë të krishterimit udhëtim që nga Roma për në në trevat e Ilirisë. Udha Egnatia Bizant zgjaste rreth 24 ditë. me një gjatësi rreth 400 km, është Bibliografia: thënë se e ka marrë emrin nga 1-Tajar Zavalani, Histori e ndërtuesi i saj, i cili quhej Shqipnis, Phoenix, Tiranë 1998, Egnatium. Kurse sipas kumtimit faqe 37. gojor të gjuhëtarit Pavli Uji së bashku me bukën janë Haxhillazi, Sami Frashëri gjërat pa të cilat nuk mund të emërtimin Udha Egnatia e ka jetojmë. Uji ka përdorim mjaft të lidhur me përcaktimin e bërë prej gjerë në Shkrimin e Shenjtë. Te vetë shqiptarëve. Kjo udhë Gjeneza 1, 6-10 flitet për krijimin përshkon nga perëndimi në lindje e ujërave. Në vijim Gjeneza 7, trojet shqiptare (nga Durrësi në 8-9 kemi përmbytjen. Në librin e Selanik) dhe fjala “Egnatia” Eksodit 14, 15-16 kemi kalimin është mbiemri i shqipes (e gjatë), e izraelitëve nëpër Detin e Kuq që latinët e shndërruan në trajtën për të shpëtuar nga robëria e Via Egnatia. Në gjuhët latine dhe egjiptianëve. Në Dhiatën e Re greke pjesa e emërtimit Egnatia Krishti tregoi se kishte pushtet nuk është e motivueshme mbi ujin atëherë kur ndërpreu kuptimisht dhe kjo vjen se ata 283 stuhinë Matheu 8, 23-27. tropar këndohej nga të gjithë të Gjithashtu Krishti eci përmbi ujë pranishmit. Besimtarët mbushnin Matheu 14, 22-27. nga një shishe të vogël me ujë të bekuar dhe sapo mbërrijnë në Uji i bekuar kremtohet më 6 shtëpi spërkatnin të gjitha anët. janar. Në këtë ditë të shënuar për Më pas shishen e vendosin pranë besimtarët ortodoksë, Jisui ikonës në vendin e lutjes. Këtë ujë pagëzohet prej Joanit në lumin të bekuar e mbajnë deri më 6 Jordan. Krishti është një nga janar të vitit pasardhës. Ky ujë personat e Trinisë së Shenjtë, i përdoret si shenjë bekimi në rast dëshmuar prej Atit dhe Shpirtit sëmundjesh. Gjithashtu gjatë së në formën e pëllumbit. Kjo e kremtes së Ujit të Bekuar pas kremte quhet ndryshe edhe Liturgjisë Hyjnore burrat Epifani, që do të thotë shfaqa e mblidhen në hajatin e kishës ku sipërme, ose nëpër librat e zhvilloht ankandi i shitjes së shërbesave do ta gjejmë Theofani ikonave. Ai që paguan më shumë, që do të thotë shfaqja e Perëndisë. ka privilegjin që ta mbajë ikonën Pas celebrimit të meshës në kishë, disa ditë në shtëpi. Të afërmit e besimtarët drejtoheshin në det ose fqinjët vizitojnë familjet që kishin tek kolimvithra për të hedhur blerë kryqin dhe ikonat duke i kryqin. Besimtarët të paraprirë uruar për mbarësi. nga prifti dhe psaltët shkojnë Bibliografia: duke kënduar: “O Zot shpëtoje 1-Protopresviter Thomas Hopko, popullin tënd, e bekoje Besimi Orthodhoks Vol II trashëgimin tënd…” Gjatë kësaj Adhurimi, Tiranë 1997 faqe 177. shërbese kryqi vihet në një enë 2-Imzot Fan Noli, Uratore e Kishës Orthodhokse, Boston me ujë dhe me një tufë borziloku. Mass 1941, faqe 403. Kryqi hidhet në pellgun me ujë 3-Imzot Fan Noli, Kremtore e dhe ai që do ta kapi shpërblehet. Kishës Orthodhokse, Boston Mass Menjëherë besimtarët puthnin 1947, faqe 487. kryqin dhe spërkaten me ajazëm 4-Stilian Adhami, Vështrim mbi (ujë të bekuar). Ndërkohë psaltët kulturën popullore të trevës së këndojnë hymnin kryesor të së Përmetit, Tiranë 2002, faqe 150- kremtes: “Në Jordan kur 151. pagëzoheshe o Zot, Falja e Trinisë kudo u shfaq..”. Ky 284 Ulrih Zvingli ka lindur në vitin kundër tërheqjes së 1484 në fshatin Vildhaus në bashkëkombësve të vet në Kantonin Gallen. Babai i tij, ishte ushtritë mercenare të huaja. një pronar i vogël tokash dhe Vetëm në fazën e dytë të njëkohësisht gjykatës në fshat, veprimtarisë së tij, ai u shfaq si gjë që lejoi t’i jepte të birit një një rebel në çështjet fetare. Shkak edukatë të mirë. Zvingli studioi për këtë u bënë pelegrinazhet që në shkencat humane dhe teologji, bëheshin tek ikona çudibërëse e në universitetet e Vienës dhe të Shën Marisë, në Manastirin e Bazelit. Njohja me themel e Maria Einsiedeln, ku ai ishte Biblës, i sugjeroi idetë Reformës, prift. Zvingli u ngrit me shumë të cilën e konceptoi në mënyrë më takt dhe finesë kundër venerimit demokratike sesa Luteri duke i të shenjtorëve dhe ikonave, dhënë karakter kombëtar dhe kundër pelegrinazheve, kundër politik. kreshmëve dhe kundër abuzimeve që brenin kishën. Në këtë kohë murgu franceskan Bernhard Samson, nga Milano, shiste indulgjenca në Zvicër po në atë mënyrë skandaloze si Tetzeli në Gjermani. Zvingli u ngrit kundër murgut Samson dhe sulmoi në predikimet e tij thelbin e praktikës së indulgjencave duke dhënë prova se ky veprim nuk ka asnjë bazë në Bibël.

Ulliri është simboli i paqes. Veprimtaria reformuese e Gjithashtu ulliri i mbushur me Zvinglit u zhvillua gradualisht kokrra simbolizon njeriun me dhe nuk shpërtheu përnjëherësh, shumë virtyte. si ajo e Luterit. Për dhjetë vjet, sa ishte famulltar në Glarus, Ungjilli është libër liturgjik i predikimi i tij kishte karakter kishës, i cili përmban pjesë nga kombëtar, sepse ai ngrinte zërin të katër librat e shenjtë: sipas e tij, nga lartësia e amvonit Matheut, Markut, Lukës dhe 285 Joanit, të cilët flasin për jetën dhe zbatimin e politikës uniatiste e mësimdhënien e Jisu Krishtit. luajtën jezuitët. U krijuan shumë Pjesët ungjillore lëçiten gjatë kolegje siç ishte Collegium Liturgjisë Hyjnore ose nëpër Maroniticum dhe Collegium shërbesa të tjera të kishës. Iliricum (përkatësisht më 1584 Ungjilli simbolizon Krishtin, dhe 1576). Duke parë suksesin e prandaj vendoset mbi Tryezën e madh të këtyre shkollave u ndje Shenjtë. nevoja e krijimit të një qendre koordinuese të propogandës Ungjillëzimi i Hyjlindëses fetare. Për këtë qëllim u festohet më 25 mars, pra nëntë themelua: Congregatio de muaj përpara Krishtlindjeve. Propagan Da Fide. Në të kremtojmë lajmin e mirë që Kryeengjëlli Gabriel i dha Uratore. Kemi dy lloj uratoresh: Hyjlindëses. “Në muajin e 1- Uratore e Madhe. Ky libër gjashtë, engjëlli Gabriel u dërgua përmban shërbesat kryesore të nga Perëndia në një qytet të Kishës Ortodokse. Liturgjia e Galilesë, që quhej Nazaret, te një Joan Gojartit, Mesha e Shën e virgjër, që ishte fejuar me një Basilit, Mesha e Shën Grigorit, njeri që quhej Josif, nga shtëpia rregulla e Meshës Peshkopale, e Davidit; dhe emri i virgjëreshës Shërbesa e Miros, Martesa e ishte Maria. Dhe engjëlli hyri tek dytë, Dorëzimet, Gradimet, ajo dhe tha: “Gëzohu, o hirplotë, dedikata e Kishës, Varrimi i Zoti është bashkë me ty; e bekuar Priftërinjve, Varrimi në Javën e je ti në mes të grave”. E kremtja Pashkës, Varrimi i Fëmijëve, e Ungjillëzimit bie në periudhën Shërbesa e Lajnëtores dhe urata e kreshmëve, prandaj mënyra e të ndryshme. 2- Uratore e Vogël, kremtimit ndryshon nga viti në përmban shërbesat kryesore që vit në vartësi të ditës që bie. kryen prifti.

Unitët. Term i përdorur nga Kisha Romano-katolike për të bashkuar komunitetet ortodokse të lindjes me ato të perëndimit. Fjala unitas ka kuptimin bashkimi. Rolin vendimtar në 286 në oborrin e Ali pashë Tepelenës. Në vitin 1814 përktheu dhe botoi Ungjillin sipas Mateut duke V përdorur alfabetin grek. Meksi e firmosi kontratën me Shoqërinë Vaji është një prej katër artikujve Biblike më dt.19-10-1821 në ushqimorë që përmenden në prani të përfaqësuesit të saj Z. Shkrimin e Shenjtë. Vaji, vera, Pinkerton dhe e përfundoi buka dhe uji kanë përdorim të përkthimin e Dhiatës së Re më gjerë në Bibël. Në Dhiatën e 5-2-1821. Ky përkthim u bë me Vjetër vaji nuk përdorej vetëm nxitjen e komunitetit shqiptar të për ushqim, por edhe për t’u lyer. Vjenës. Përkthimi përfundoi pas Vaji përdorej në kandilat e 16 muajsh dhe ishte nën tempullit. Misteri i lyerjes me vaj mbikqyrjen e episkopit Grigor ka qenë që në kohët e hershme. Gjirokastriti, i cili e redaktoi Kryeprifti Haroni përgatiti një tekstin e Dhiates së Re dhe vaj dhe pasi u lye me të u quajt mbikqyri botimin e saj. “krisht”, madje edhe “krisht Zoti”, sepse vaji ishte porositur nga Perëndia. Më pas u lyen edhe pasardhësit e tij. Gjithashtu me vaj lyheshin edhe mbretërit si Sauli (Libri I i Samuelit 10,1), Davidi etj. Në rast se vaji u kullonte nga hunda, atëherë quheshin krisht. Vaji përdoret gjatë pagëzimit, krezmimit etj. Në shërbesën e efqelisë lyhemi Përkthimi i Meksit u bë në me vajin e bekuar për shërimin e Stamboll, por ai udhëtoi një herë trupit dhe të shpirtit. drejt Selanikut. Kjo ishte arritje e madhe për përdorimin e gjuhës Vangjel Meksi (+1823). shqipe në tekstet liturgjike. Në Përkthyesi dhe mjeku Vangjel vitin 1823 Vangjel Meksi vdiq Meksi ishte nga Labova e dhe punën e tij e vazhdoi një tjetër Gjirokastrës, i diplomuar në Itali klerik shqiptar, i cili arriti ta dhe ka shërbyer për një farë kohe botonte përkthimin e tij. 287 Bibliografia: vlerësimi më i lartë që mund t’i 1-Mitropoliti i Korçës Joani, Një bëhet një kleriku. Ikonom vështim i shkurtër mbi përkthimet Stavrofor Vangjel Xoxe fjeti më fetare në kishën orthodhokse, 20 dhjetor 2003. Cremonia e Ngjallja, mars 1999, faqe 7-8. përmortëshme u kryesua nga Mitropoliti i Beratit, Imzot Vangjel Xoxe (1933-2003) ka Ignati, me pjesëmarrjen e lindur më 9 prill 1933, në Qukës priftërinjve nga të katër dioqezat të Lushnjës. Më 2 gusht 1953 u e vendit. Midis folësve të shumtë dorëzua dhjak prej Episkop e mori fjalën edhe Myftiu i Qirillit. Me prishjen e kishave u Beratit, Qeramudin Murdia, i cili detyrua të punojë si marangoz ne me dashamirësi foli për njohjen sektorin e sharrave. Rihapjen e dhe miqësinë që kishte patur me kishave e priti me gëzim të madh. të ndjerin. Më 12 dhjetor 1990 kreu Bibliografia: shërbesën e parë në Kishën e 1-Ilia Mihal Zaka, Fjeti Ikonom Shën Spiridhonit. Stavrofor At Vangjel Xoxe, Ngjallja, janar 2004, faqe 10.

Varri i Tërëshenjtë është vend pelegrinazhi dhe gjendet në Golgota, pikërisht në vendin ku Perandoresha Eleni gjeti Kryqin e Nderuar. Në atë vend Kostandini i Madh ndërtoi Kishën e Ngjalljes, në qendër të së cilës është Varri i Tërëshenjtë i Krishtit.

Vasili i Madh (329-379) ka Me ardhjen e Eksarkut Anastas, lindur në vitin 320 në Qezare të u hirotonis në gradën priftërore Kapadokisë, në një familje të më 25 qershpr 1991. Atë Vangjel shquar. Prindërit e tij, Vasili dhe Xoxe ka qenë nga klerikët e Emelia, qenë fisnikë dhe përkushtuar të Kishës Ortodokse. shpresëtarë, prandaj fëmijës i Më 5 korrik 1998 mori ofiqin e vunë emrin Vasil që do të thotë Ikonom Stavroforit, që ishte 288 âáóéëåýò mbretëror. Vëllezër asketoi në shkretëtirën e Pontit kishte Naukratin, Pjetrin e rreth viteve 360-365. Pasi u Sebastisë dhe Grigorin e Nisës, hirotonis prift, Vasili u vendos në ndërsa motër Oshënare Qezare, ku u përball me herezinë Makrinën. Studimet e para i kreu arianiste. Në vitin 370 u dorëzua në vendlindje dhe më pas në episkop. Mësuesi ekumenik Nikomedi. Në vitin 351 vajti në shkroi vepra të rëndësishme: Athinë ku studioi filozofi, apologjitike, komentuese, retorikë, filologji, astronomi dhe dogmatike etj. Më e rëndësishmja mjekësi. Gjatë viteve të prej tyre është Liturgjia Hyjnore, studimeve zuri miqësi të ngushtë e cila mban emrin e tij. a) me Grigor Teologun. Dogmatike. Mbi Shpirtin e Shenjtë (Ðåñß ô ï õ Áãßïõ Ðíåýìáôïò), u shkrua në vitin 375, Kundër Eunomit (Ê áôÜ Åýíïìéïõ) në vitin 363. b) Pedagogjike. Drejtuar të rinjve (Ðñüò ôïýò íÝïõò), e cila është edhe nga më të rëndësishmet prej veprave të tij. Deri në vitin 1500 është ribotuar 20 herë. c) Komentarë. Rreth gjashtë ditëve (Åßò ôçí ÅîáÞìåñïí), që përbëhet prej nëntë ligjëratash etj. Bibliografia: 1-Áñ÷éì. ×áñáëÜìðïõò Ä. Âáóéëüðïõëïõ, Ï ÌÝãáò Âáóßëåéïò, åêäüóåéò Ïñèïäüîïõ Ôýðïõ, ÁèÞíá 1990. 2-Shën Vasili i Madh, Kryepeshkop Në vitin 356 Vasili u kthye në i Qezaresë së Kapadoqisë, Mbi Qezare, ku punoi si mësues Shpirtin e Shenjtë, përkthyer nga retorike. Një ndikim vendimtar në At Joan Pelushi, botim i KOASh- formimin e tij shpirtëror pati it, Tiranë 1996. vizita që bëri nëpër manastiret e 3–Kujt i përket lavdia, përktheu Sirisë, Palestinës dhe Egjiptit. Dhimitër Vasho, faqe 15-18. Vasili u dorëzua dhjak dhe 289 Vasil Marku (1888-1949) është u zhvillua në Kishën e Shën nga Borova e Kolonjës. Që në Gjergjit në Korçë. moshë të re emigroi në Amerikë, ku u dorëzua prift në Sant Louis. Vasil Papakristu (1858-1936) ka lindur në Labovën e Kryqit në vitin 1858. Që në moshë të re, në vitin 1862, emigroi në Kostandinopojë tek i ati, i cili ishte protopapë në Prigjipo ku Vasili kreu edhe shkollën fillore. Në vijim kreu studimet në Shkollën Teologjike të Halkit, të cilat i përfundoi në vitin 1882 duke mbrojtur temën: “Kundër pagëzimit me spërkatje”. Më pas emërohet profesor i fesë dhe i greqishtes në Mësonjëtoret Zografiane dhe njëkohësisht Në vitin 1919 së bashku me predikues në Gjirokastër. Në Agathangjel Çamçen erdhën në kohën e Patrikut Ekumenik Shqipëri dhe morrën pjesë aktive Anthimit VII ai u zgjodh në përpjekjet për autoqefalinë e Protosingjel i Madh i kishës. Në vitin 1922 Kongresi Patriarkanës, ku shërbeu rreth dy historik i Beratit e zgjodhi vjet. Vasil Papakristu shkroi Kryetar të Këshillit të Lartë. Më shumë elegji heroike, ndër të tjera 1923 Atë Vasil Marku ka edhe për Shkollën e kryesuar përfaqësinë e kishës Saraqinishtës. Vasili ishte një nga shqiptare, e cila shkoi në nipat e Çaush Priftit të Kostandinopojë për çështjen e Hormovës. Ky i fundit ishte autoqefalisë. Më 24 shkurt 1929 figurë heroike dhe një nga Atë Vasil Marku mori ofiqin e udhëheqësit kryesorë për Ikonomit të Madh Mitrofor dhe autonomi. Vasil Papakristu u caktua anëtar i Sinodit të qëndroi në fronin e Mitropolitit Shenjtë, në cilësinë e titullarit të të Drinopullit (1909-1929). Ai dioqezës së Korçës. Ceremonia fjeti më 26 shkurt të vitit 1936 dhe u varros në Delvinaqi. Në 290 ditën e varrimit të tij, pazari i devotshëm dhe një nga nismëtarët Janinës u mbyll në shenjë zie e rihapjes së Kishës së kombëtare. Monumenti i tij që Ungjillëzimit të Hyjlindëses në gjendet në Delvinaqi ka të njejtën Tiranë. Vite më parë ai ka vlerë me ushtarin e panjohur. mundur të mbante në shtëpinë e Bibliografia: tij për një muaj ikonën e 1–G. Gagari, Kalendari Dhodhoni, Ungjillëzimit të Hyjlindëses. Viti 1899, faqe 142-144. Leonidha rrinte pranë psaltirit dhe me urtësinë dhe fisnikërinë e Vasil Bendo është jurist në tij të impononte respekt. Veprën administratën publike për njëzetë e tij e vazhdon sot i biri. vjet. Ai ka pasur poste të rëndësishme si këshilltar juridik Vdekja është fenomeni i i disa kryeministrave. Aktualisht shkëputjes së shpirtit prej trupit. është këshilltar juridik i Vdekja është frika dhe tmerri i Kryetares së Gjykatës së Lartë. njerëzve. Vdekja shkon kudo dhe nuk bën përjashtime, nuk ka frikë nga asnjë dhe i mposht të gjithë duke hedhur hijen e zezë tek të gjitha qeniet njerëzore. Vdekja realizon shkëputjen e trupit të njeriut nga shpirti. Megjithëse vdekja është e sigurt dhe e pashmangshme të gjithë besojmë se një ditë do të vdesim. Nëse ne da ta dinim momentin e vdekjes, atëhere kjo gjë do ta hidhëronte gjithë jetën tonë. Do të na e Avakat Vasil Bendo ka botuar zhdukte gëzimin dhe hija e disa artikuj juridikë. Gjithashtu vdekjes do të mbulonte me një është frekuentues i regullt i mjegull të rëndë e melankolike shërbesave fetare në Kishën e gjithë horizontin e jetës sonë. Po Ungjillëzimit të Hyjlindëses në të dihej për secilin ora e vdekjes, Tiranë. Avokat Vasil Bendo është atëhere ai do të kryente çdo gjë i biri i Leonidha Bendos, i cili ka të ligë gjatë gjithë jetës së tij dhe qenë ka qenë besimtar i në çastin e fundit do të pendohej. 291 Por sa vlerë do të kishte një gjë e këto vezë, aq mundet që Krishti tillë? Njerëzit mëkatarë do të të jetë ngjallur me të vërtetë”. Si shtoheshin. Ja përse Perëndia, që për çudinë e Pilatit, pas pak çdo gjë e kryen me urtësi, na e fsheh çastin e vdekjes. Disa herë çastesh vezët qenë bërë të kuqe. ne themi se Perëndia nuk e ka Pikërisht që nga ajo kohë ngeli llogaritur mirë çastin e vdekjes tradita e lyerjes së vezëve me bojë dhe e mori dikë përpara kohe. të kuqe për Pashkë. Në ditën e Sigurisht që ne nuk mund ta ngjalljes së Krishtit të krishterët kuptojmë arsyen përse Perëndia i çukisin vezët duke thënë: disa i merr më shpejt dhe disa të “Krishti u Ngjall”, “Me të vërtetë tjerë më vonë. Por një gjë është e u Ngjall”. Zgjedhja e vezës si qartë që Perëndia çdo gjë e kryen simbol i Pashkës është edhe për për interesin e shpirtit tonë, një arrësye tjetër sepse ajo është prandaj edhe vdekjen ia dërgon simboli i jetës. Ashtu si zogu secilit në momentin e qëndron brenda lëvozhgës dhe përshtatshëm. Vdekja për njerëzit kur vjen momenti e shpërthen atë, e mirë është gëzim sepse i shpie kështu edhe Krishti qëndroi tre ata drejt Parajsës, por edhe për ditë në varr dhe më pas i të ligjtë është e dobishme, sepse shkatërroi vargonjtë e vdekjes i shkëput nga mëkati. duke u ngjallur, për të vërtetuar se është Perëndi i vërtetë. Vezët Vezët e kuqe. Të Enjten e Madhe lyhen me bojë të kuqe me qëllim në darkë, zonjat e shtëpisë lyejnë që të na kujtojnë gjakun e vezët e kuqe të Pashkës. Tradita Krishtit, i cili u sakrifikua për e ngjyerjes së vezëve me bojë të shpëtimin e njerëzimit. kuqe për Pashkë e ka zanafillën Bibliografia: nga vitet apostolike. Menjëherë 1-Dhimitër Beduli, Pashka dhe pas ngjalljes së Krishtit, njera vezët e kuqe, Ngjallja, prill 1995, nga gratë miroprurëse Maria faqe 12. Magdalena vajti tek Pilati që ta njoftonte se Krishti u ngjall. Ajo Vëllëzërit mbë Krishtin. i shpuri si dhuratë një shportë me Shoqata u krijua në qytetin e vezë. Pilati nuk e besoi që Krishti Korçës, më 1940. Qëllimi i ishte ngjallur dhe iu përgjigj duke shoqatës ishte: Plotësimi i thënë: “Sa mund të bëhen të kuqe porosive të Krishtit sipas Dhiatës 292 së Re si dhe bamirësi të Bibliografia: ndryshme. Në përbërje të 1-Fori Tërpini, Si e gjeta rrugën e shoqatës kishte edhe figura të dritës, Kotti, Korçë 2001, faqe 231. njohura si Mitrofori Atë Vasil Marko, Dr. Leonidha Naçi, Prof. Vënia e duarve mbi kokë Spiro Konda etj. Shoqata kishte (÷åéñïèåóßá) është veprimi i anëtarët e korit të Shën Gjergjit, trasmetimit të një fuqie të veçantë të cilët meshonin dhe për përfaqësues të zgjedhur të njëkohësisht zhvillonin aktivitetin kishës. Pagëzimi shoqërohet me bamirës të kishës. Ndër anëtarët anën e Shpirtit të Shenjtë, që e kësaj shoqate të krishterë mund trasmetohet me anën e vënies së të përmendim: Sotir Tërova, Kiço duarve mbi kokë nga ana e Raci, Taqo Plaku, Sterjo apostujve. Krushova, Maqo Guri, Taqo Stamuli, Vanthulla Sinica, Visarion Xhuvani (1887-1965) Katina Tërpini, Parashqevi Cico, ka lindur më një maj 1887 në Persefoni Treni, Fani Poçari, Lagjen Kala të Elbasanit. Llazi Jarazi, Stavri Tira, Petraq Studimet e mesme i kreu në Dimço, Josif Dhamiano, Guri Shkollën Kishtare të Athinës. Kotnani, Spiro Tërpini, Dhionis Furxhi, Kiço Panariti, Argjir Papavangjeli, Berta Naumi, Todi Dardha, Andrea Adhami, Jorgji Papailia, Minella Preveza, Atë Sotir Leka, Stavrofor Thoma Shkurti, Atë Kristo Katundi, Atë Thanas Grapshi, Atë Mihallaq Tërova, Sotir Tërpini, Kristaq Treska, Dhimitër Leka, Dhimitër Mano, Petraq Turtulli, Sotiraq Asllani, Petrqa Joga, Atë Petro Janaqi, Andrea Cico etj. Në vitin 1944 Shoqata Vëllezërit mbë Krishtin çeli shkollën e të verbërve, e cila u vendos në shtëpinë e Dhimitër Kostandinit. 293 Në vitet 1911-1914 ndoqi përpjekjet për njohjen e studimet e larta për Teologji në autoqefalisë dhe dora vendimtare Universitetin e Athinës. për organizimin strukturor Më pas vijoi me studimet hierarkik të kishës shqiptare. pasuniversitare, në përfundim të Mendimet dhe pikëpamjet e tij të cilave mori titullin “Doktor” për këtë problem i ka botuar më dhe në vitin 1918 u emërua 1926 në dy broshura me titullin: Lektor në Falultetin Teologjik të “Çështje politiko-religjoze, Universitetit të Athinës. Po këtë Kostandinopojë-Tiranë”. vit u dorëzua në gradën priftërore Imzot Visarioni duke u nga Mitropoliti Jakov dhe pas një mbështetur në ndihmën e viti filloi punën misionare në pakursyer që i premtoi qeveria Sofje të Bullgarisë. Më 1919 dhe mbreti, si dhe me shpresë se është misionar në Rumani për të do të gëzonte përkrahjen e organizuar komuntetin shqiptar. Kishave Ortodokse të Serbisë dhe Gjatë predikimeve të tij, kleriku të Rumanisë, mori përsipër të Visarion u përpoq që të ngjallte zgjidhte problemin e autoqefalisë ndjenjën e patriotizmit dhe të të Kishës Ortodokse. Në vitin autoqefalisë. Në 29 nëntor të vitit 1929 kur Imzot Jerotheu u 1919 Visarioni mori ofiqin e detyrua të largohej nga Shqipëria Arkimandritit. Tashmë ishte për t’u vendosur në Malin Athos, kandidat i mundshëm për gradën ndërsa Imzot Kristofori vendosi episkopale. Në shtator 1922 ka që të qëndronte vetëm si murg i marrë pjesë aktive në Kongresin thjeshtë, i erdhi radha Imzot e parë panortodoks të Beratit, në Visarion Xhuvanit të merrte të cilin u propozua kandidat për drejtimin e kishës. Por që të episkop. Më tre maj të vitit 1925 sanksionohej plotësisht Arkimandrit Visarioni, duke autoqefalia e Kishës Ortodokse marrë bekimin e patrikut të të Shqipërisë nevojitej të krijohej Serbisë Dhimitrit u dorëzua në një sinod, i cili do të udhëhiqte gradën episkopale në Hercegnov kishën. Që të formohej Sinodi i (Kotor) prej dy episkopëve rusë Shenjtë nevojiteshin të paktën Ermogenit të Ekaterinosllavit dhe katër episkopë, ndërsa në Mihailit të Aleksandrovskit. Shqipëri në atë kohë ekzistonte Imzot Visarioni ka qenë vetëm një episkop që ishte Imzot pjesëmarrës kryesor në të gjitha Visarioni. Për të dorëzuar 294 episkopët e tjerë nevojiteshin të dorëheqjen e tij, derisa në vitin ishin të paktën dy mitropolitë, 1936 Kryeepiskop Visarioni dha prandaj u kërkua ndihma e vetë dorëheqjen nga kryesia e episkopit serb Imzot Viktorit (i kishës. Në vitin 1942 Visarion cili ishte Vikar i Patrikut Xhuvani u dorëzua Mitropolit i Dhimitër në qytetin e Shkodrës). Beratit, Myzesë, Vlorës dhe Kështu më 12 shkurt 1929 u bë Kaninës. Në këtë detyrë qëndroi dorëzimi i episkopëve dhe disa deri në vitin 1947 kur e arrestuan ditë më vonë më 18 shkurt 1929 dhe e burgosën. Gjatë kohës së Imzot Visarioni me mbështetjen qëndrimit në burg, besimtarët dhe e qeverisë shqiptare formoi të afërmit druheshin të shkonin Sinodin e Shenjtë të Kishës për vizitë te Visarioni, por kishte Ortodokse Autoqefale të edhe nga ata që duke marrë Shqipërisë, i cili përbëhej nga parasysh të gjitha pasojat venin Fortlumturia e Tij Visarioni, dhe i shpinin ushqime, si për Kryeepiskop i gjithë Shqipërisë, shembull Papa Kozmai i që kishte në juridiksion Bestrovës dhe besimtari Vangjel Mitropolinë e Korçës, Imzot Manushi. Kur doli nga burgu në Agathangjeli Mitropolit i Beratit, vitin 1962 Visarioni ishte në Imzot Efthimi Mitropolit moshën 75-vjeçare. Njeriu që iu ndihmës i Kryepiskopit dhe gjend në këto momente kritike Imzot Ambrozi Mitropolit i ishte Atë Erazmi Jorgo, i cili u Drinopulit (Gjirokastrës). kujdes për të duke i dhënë veshjet Patriarkana Ekumenike i e veta klerikale. Kështu në shkishëroi episkopët e sinodit të vjeshtën e vitit 1962 Visarioni u kryesuar nga Imzot Visarioni. vendos në Manastirin e Shën Gjithashtu sinodin e ri të Kishës Gjonit, ku kaloi vitet e fundit të Ortodokse Autoqefale të jetës së tij, derisa dorëzoi shpirtin Shqipërisë e njohu vetëm sinodi te Perëndia më 15 dhjetor 1965. i kishës ruse në emigracion. Bibliografia: Fortlumturia e Tij Visarioni i ka 1-Andrea Llukani, Visarion dërguar një telegram Xhuvani martir i Kishës Patriarkanës Ekumenike me anën Ortodokse, 55, 21 maj 2004, faqe e të cilit kërkonte ndjesë, por nuk 18 2-Nos Xhuvani, Visarion Xhuvani mori përgjigje. Patriarkana apostull i atdhetarizmit dhe i kërkonte me çdo kusht ortodoksisë shqiptare, Tiranë 2003. 295 3-Dhimitër Beduli, Leksione nga besimtarët në ciklin e lutjeve dhe Historia e Kishës, Tiranë 1998, të përkujtimit të shenjtit që faqe 96-99 cakton viti liturgjik kishtar.

Viti liturgjik kishtar fillon më 1 Vlash Nushi (1914-1981) ka shtator dhe mbaron më 31 gusht lindur në Tiranë në vitin 1914. të vitit që vjen. Qëllimi i vitit Pasi përfundoi seminarin ka kishtar është që tu kujtojë punuar si mësues feje. Gjatë besimtarëve mësimet e Ungjillit viteve 1954-1959, Vlash Nushi dhe ngjarjet kryesore të Historisë ka punuar si referent i pasurive së Krishtërimit. Përse vallë na kishtare. Vlashi ka botuar disa duhet të kujtojmë vit pas viti të artikuj në revistën “Predikimi”. njënjtat ngjarje dhe të njënjtët Ai ka qenë psalt në Kishën shenjtorë? Kjo bëhet, sepse çdo katedrale të Tiranës. Vlash Nushi e kremte e vitit kishtar aktualizon ka fjëtur përgjithmonë në vitin ngjarjen që përkujtohet. Ne jo 1981. vetëm i kujtojmë ngjarjet e së Bibliografia: kaluarës, por i përjetojmë ato. 1-Kristofor Beduli, Psaltët Vlash Gjatë vitit kishtar jemi të thirrur Nushi e Vlash Semini, Ngjallja, të rijetojmë tërë jetën e Krishtit, gusht 1997, faqe 8. që nga Ungjillëzimi dhe Krishtlindja e deri tek Pësimet Vlash Semini ka lindur në qytetin dhe Ngjallja. Ne ecim bashkë me e Kavajës më 1906. Pas Krishtin nëpër rrugët e Judesë përfundimit të studimeve duke dëgjuar mësimet e Tij, teologjike në Bukuresht, Vlashi bëhemi dëshmitarë të mrekullive u kthye në Tiranë, ku ka shërbyer të Tij, vuajmë bashkë me të gjatë si kujdestar dhe psalt në Kishën pësimeve dhe festojmë me gëzim e Shën Prokopit. Vlash Semini ka në ditën e Ngjalljes. Viti liturgjik botuar shumë artikuj teologjik në bëhet mjeti më i fuqishëm i shtypin periodik të K.O.A.Sh-it. kishës, për t’u takuar ballë për Vlashi vdiq më 1989. ballë me Krishtin, duke e njohur Bibliografia: atë me gjithë madhështinë e Tij. 1-Kristofor Beduli, Psaltët Vlash Kisha ortodokse ka kalendarin e Nushi e Vlash Semini, Ngjallja, saj për llogaritjen e kohës. gusht 1997, faqe 8. Përmes këtij kalendari i drejton

296 Vreshti simbolizon fjalët e Zotit: kuptohet se Voskopoja është “Unë jam vreshti dhe ju hardhia.” ndërtuar pas rënies së Prej vreshtit nxirrej vera, e cila Kostandinopojës më 1453, pasi është simboli i gjakut të Krishtit. shumë refugjatë u larguan dhe u vendosën në jug të Shqipërisë. Voskopoja shtrihet në një trevë Emërtimi i saj në shkrime të malore midis Gorës dhe Oparit, ndryshme ka dhe trajta të rreth 1200 metra mbi nivelin e ndryshme, si Vokopolis, detit, e rrethuar nga tri anë me Moskopolis, Moskopole, male, kodra dhe brigje. Voskopojë dhe Vockopojë. Ka të Emërtimin dhe themelimin e ngjarë që prapashtesa ð ï ëéò (gre. Voskopojës studiues të ndryshëm qytet) apo ðïëå (slla. pole-fushë) e përcaktojnë me datime të të ketë çuar në emrin e sotëm. ndryshme, më i besueshëm është Ndërsa në popull quhej edhe ai që daton në shekullin XIV. Voskopop apo edhe Vockop. Banorët e parë mendohen të jenë banorët e shpërngulur fillimisht nga qyteti Voskop i vendosur në rrëzën e poshtme të fushës së Korçës, i rrënuar nga dyndjet osmane të shekullit XIV. Ishin këta që prenë shkurret e para dhe ndërtuan kishën e parë të Shën e Premtes. Shtimi më pas i kësaj popullsie u bë me njerëz të tjerë që donin t‘i shpëtonin Historia e themelimit të islamizimit. Të ardhurit ishin nga Voskopojës e ka zanafillën që në Korça, Myzeqeja, Berati etj. Por vitin 1330. Hani i cili ka vizituar ka edhe grupe etnike që endeshin disa krahina të Shqipërisë në vitin në malet e Gramozit dhe të Pindit, 1843, duke u mbështetur në një si dhe në viset e tjera të Ballkanit kodik të vjetër që kishte me tufat e tyre të bagëtive, të cilët Voskopoja, të vitit 1765, shkruan sollën edhe zanatet e se Voskopoja është ndërtuar në leshpunuesve, të endjes së vitin 1383 prej një prijësi nga qilimave etj. Në shekullin e dera e Muzakajve. Hani lë të XVIII-të Voskopoja pati 297 lulëzimin e saj më të madh me rreth 60000 banorë. Në një dokument tjetër të shkruar në Budapest në vitin 1905 Xh përmendet se qyteti ka pasur 12000 shtëpi. Numri i madh i Xhirolamo Savonarola (1352- bazilikave, të cilat mund të 1498) ka lindur në Ferrara, në merrnin deri në 1000 veta brenda, shtator 1352. Në moshë të re, dëshmon për një bashkësi të duke dëgjuar predikimin e një madhe të krishterësh. murgu nga urdhëri i Bibliografia: domenikanëve, hyri në një 1-Rezarta Delisula, Voskopojë, mes manastir në Bolonjë, pa pëlqimin shenjtorëve me sy të nxjerrë, e prindërve. Në vitin 1481 Gazeta Shqiptare, 9 tetor 2001, Savonarola u dërgua si faqe 11. predikator në Firence. 2-Dhori Falo, Tragjedia e një qyteti, Kotti, Korçë 1998.

Vulgata quhet përkthimi i Dhiatës së Vjetër nga Jeronimi, i cili u bë versioni zyrtar i Kishës Latine. Teksti biblik i përkthyer prej tij ishte shumë i përafërt me origjinalin dhe do t’i kushtonte atij 15 vjet punë kolosale. Tradita thotë që pesë herë e ndërpreu punën e përkthimit, duke e parë atë si të pamundur, por të pesta herët ju shfaq Shën Maria duke e inkurajuar. Dekadenca e thellë morale e qytetit, i shkaktoi atij një trishtim të thellë. Në gusht të vitit 1490 Savonarola nisi të predikojë nga amvoni i Katedrales San Marko. Duke filluar nga viti 1494 298 Savonarola, udhëhoqi lëvizjen për një kushtetutë demokratike dhe arriti ta realizojë. Ai diti ta Z bënte Firencen, nga qytetin e dëfrimeve dhe të shthurjes, një Zbritësoret. Quhen të tilla sepse qytet ku zotëronte fryma e në kohën që psaleshin këto Ungjillit. Mirëpo Fiorentinasit e tropare besimtarët zbrisnin nga shekullit XV nuk mundën që të ndenjëset dhe qëndronin më duronin gjatë mënyrën e jetesës këmbë në shenjë shprestarie. që u impononte Savonarola. Me atë shpejtësi që masat panë në Zengo. Nga plejada e Savonarolën një profet Biblik, po ikonografëve dardharë mund të me atë shpejtësi u bindën për të veçojmë 24 prej tyre, të cilët kanë kundërtën duke e konsideruar një dhënë një kontribut të çmuar në profet gënjeshtar, mashtrues e zbukurimin e kishave ortodokse. sharlatan, që i zhgënjeu. Në Muzeun e Artit Mesjetar të Kundështarët e Savanarolës Korçës ruhen ende 270 ikona, të murgjit françeskanë e qytetit e cilat janë punuar nga mjeshtrit ndaluan të predikonte, por ai nuk dardharë. Prej tyre mund të deshi t’ia dinte. Atëhere u vendos përzgjedhim: Vangjel Zengon, syrgjynosja e tij. Në të dielën Sotir Keren, Grigor Zdrulin etj. Rushajeve, më 1498 Savonarolën Ikonografët dardharë kanë e arrestuan dhe e futën në burg. punuar jo vetëm nëpër kishat e Savanarola u dënua me vdekje qytetit të tyre, por edhe në dhe u ekzekutuan në turrën e Amerikë, Greqi, Rumani e gjetkë. druve. Më i spikaturi prej tyre ka qenë Vangjel Zengo (1875-1941), i cili e mësoi artin e ikonografisë në Malin Athos, në atelienë e Grigor Zdrulit. Vangjeli shquhet si ikonografi më cilësor dhe prodhimtar. Firmën e tij mbajnë 180 ikona, të cilat gjenden në Muzeun e Artit Mesjetar. Ai ka punuar ikonat e kishave të Shën Gjergjit, Shën Triadhës, 299 katedralen e Korçës etj. Një 1930 kishën e Shën Kollit në ikonograf tjetër nga Dardha është Hoçisht. Më vonë Andromaqi Efthim Zengo (1890-1940), i cili studioi në Akademinë e Arteve të e mësoi artin e ikonografisë prej Bukura të Athinës. Gjatë të vëllait Vangjelit. Të dy së pushimeve të verës ajo ka punuar bashku kanë punuar për për zbukurimin e kishave. Kështu zbukurimin e kishës së Shën në vitin 1933 ajo pajisi me ikona Gjergjit në Dardhë. Në Muzeun kishën e Shën Triadhës. Në vitet e Artit Mesjetar në Korçë nëntë 1929-1945 Andromaqi Zengo ka ikona janë pikturuar nga dora e pikturuar në pesë kisha në rrethin Efthimit. Gjithashtu ai ka e Korçës. Në vitin 1960 ajo ka bashkëpunuar me ikonografë të punuar ikonat e kishës së Palasës tjerë dardharë në pikturimin e në rrethin e Vlorës. Në vitet kishës së Shën Gjergjit në Korçë. 1964-1965 Andromaqi Zengo ka Niko Zengo e zhvilloi aktivitetin realizuar me mjeshtëri afresket e e tij në Boston, ku emigroi në Katedrales së Ungjillëzimit në vitin 1910. Afresket e punuara Tiranë, e cila sapo qe ndërtuar prej tij janë në Kryekishën e Shën dhe përurimin do ta bënte Gjergjit. Dy fotografi prej Kryeepiskopi i Kishës Ortodokse punimeve të tij ndodhen në Autoqefale të Amerikës, Muzeun e Artit Mesjetar, të cilat Fortlumturia e Tij, Imzot janë dhuruar prej Kryekancelarit Theofan Noli. Këto afreske janë të Shën Gjergjit, Atë Artur pikturuar në stilin rus. Në kubenë Liolinit gjatë vizitës që bëri në e Katedrales është pikturuar qytetin e Korçës. Njëra prej Pantokratori, katër Ungjillorët fotografive paraqet afreskun e dhe të katër engjëjt përreth Krishtit si Kryeprift dhe tjetra kubesë. Këto afreske janë bërë skenën “Gjykatësi i Drejtë” që me shpenzimet e kishës dhe kanë është pikturuar në kubenë e kushtuar 168 000 lekë. E veçanta kishës. në afresket e Andromaqi Zengos Andromaqi Zengo ka lindur në është se emrat e shenjtorëve janë vitin 1913 në Korçë. Artin e shkruar shqip. ikonografisë e mësoi nga i ati Bibliografia: Vangjeli. Së bashku kanë 1-Kristofor Beduli, Familja e pikturuar kishën e Shën Mërisë Agjiografëve Zengo, Ngjallja, në Korçë në vitin 1928 dhe më qershor 2000, faqe 9-10. 300 Zeo është një enë metalike që dhe të afreskeve murale. mban ujin e nxehtë, i cili hidhet Krijimtaria e tyre i përket kohës në Potirin e Shenjtë gjatë nga viti 1741 deri në 1783. Data përgatitjes së Kungatës Hyjnore. e lindjes dhe e fjetjes së tyre nuk Uji është i domosdoshëm në dihet. përgatitjen e Kungatës dhe Vëllezërit Zografi kanë qenë simbolizon ujin që doli prej ikonografë të talentuar. Përveç brinjës së Krishtit të kryqëzuar talentit të pikturimit ata zotëronin (Joani 19,34). Gjithashtu uji i njohuri teologjike në dogmatikë, nxehtë që hidhet në Potir, ngroh histori kishe, patrologji, liturgjikë verën që gjendet aty duke na etj, gjë që është pasqyruar edhe dhënë ndjesinë, se kungohemi me në veprat e tyre. Sipas Theofan gjakun e ngrohtë të Krishtit. Popës, Kostandini ka qenë shumë i njohur në Malin e Shenjtë. Zografi. Përfaqësues të denjë të Shkollës korçare të ikonografisë janë edhe piktorët e familjes Zografi, të cilët ishin nga Potkozhani i Mokrës. Këta mjeshtra mendohet se e kanë filluar aktivitetin e tyre në vitin 1744. Në punimet e tyre përveç traditës vendase paraqesin ndikime nga ikonografia e Malit Athos, si dhe prirje drejt stilit barok. Vëllezërit ikonografë Kostandin dhe Athanas Zografi mbiemrin e parë të familjes së tyre e kanë patur Vako. Më vonë Kjo vërtetohet nga afresket e për arsye se ata ushtronin zanatin pikturuara prej tij në manastiret e piktorit morën mbiemrin e Malit të Shenjtë, ku ka Zografi. Ata kanë pasur nënshkruar “Kostandin veprimtarinë më të madhe nga të shqiptari”, ndërsa në Shqipëri ai gjithë ikonografët e tjerë përdorte “Zografi nga Korça”. shqiptarë të mesjetës në Në krijimtarinë e tyre këta piktorë pikturimin e ikonave të lëvizshme kanë pasqyruar shumë tema nga 301 jeta e martirëve të kishës, duke Shqipërisë. Në krijimtarinë e tyre theksuar më tepër ata shenjtorë nuk mungojnë edhe skenat që kanë përhapur Ungjillin në apokaliptike, si p.sh.”Ardhja e Shqipëri. Ndër ta mund të Dytë e Krishtit” etj. Në vitet e veçojmë Shën Joan Kukuzelin, fundit të aktivitetit Kostandini ka Shën Gjon Vladimirin, Shën punuar së bashku me djalin e tij Naumin etj. Vëllezërit Zografi Tërpon në kishën e Shën Gjergjit kanë pikturuar në vitin 1720 në Libofshë në vitin 1782. katedralen “Burimi Jetëdhënës” Tërpo Zografi mendohet të ketë në Korçë, kishën “Lindja e lindur rreth vitit 1760 në qytetin Hyjlindëses” në manastirin e e Korçës. Aktiviteti i tij në fushën Ardenicës në 1744, kishën e Shën e ikonografisë është i madh. Në Thanasit në Voskopojë më 1745, shtator të vitit 1729 ka pikturuar kishën e dymbëdhjetë Apostujve afresket e kishës së Shën dhe kishën e Anargjirëve në vitin Kostandinit dhe Helenës në 1752 në Voskopojë etj. Kondas të Beratit. Në muajin Ikonografët korçarë Kostandin mars të vitit 1729 pikturon po në dhe Athanas Zografi kanë Berat afresket e kishës Fjetja e udhëtuar tri herë drejt Greqisë, Shën Mërisë të fshatit Vodicë. ku kanë pikturuar kishat e Malit Më vonë ai ka ushtruar të Shenjtë. Herën e parë ata kanë aktivitetin e tij në Korçë, ku më qëndruar nga viti 1755 deri në 1804 ka pikturuar ikonat e kishës 1757, ndërsa gjatë udhëtimit të së Shën Gjergjit në Plasë, ndërsa dytë prej 1765-1766 dhe të tretën në vitin 1806 afresket e paraklisit herë në vitin 1783. Pikturat e tyre të manastirit të Shën Naumit. Në janë në Skitin e Shën Anës, të 1807 ka pikturuar ikonën e Shën cilat kanë datën 1755, në Skitin Gjergjit në kishën e Shën Kollit sllav Bllagovica në vitin 1757, në në Skrime, ndërsa më 1818 kishën e manastirit të Shën ikonat e ikonastasit në kishën e Filotheut më 1765 si dhe të Shën Kostandinit në Drenovë. Po manastirit të Krisopotamit në atë vit ai ka pikturuar afresket e vitin 1783. Gjithashtu tek kishës së Shën e Premtes në pikturat murale të vëllezërve Përmet dhe një vit më vonë më Zografi gjejmë “Shkallën e 1819 ka pikturuar ikonën e Joanit”, të cilën nuk e kemi parë Krishtit në kishën e Shën Kollit tek piktorët e tjerë mesjetarë të në fshatin Zhej të Zagorisë. Pasi 302 ushtroi aktivitetin e tij 37-vjeçar Tërpo Zografi fjeti më 1835. Efthim Zografi ishte i biri i Zh Athanasit, emrin e të cilit e mbajnë dy ikona që datojnë më Zhan Kalvin (1509-1564) ka 13 mars 1800 dhe gjenden në lindur në Nuajo, në vitin 1509, Muzeun e Artit Mesjetar në në krahinën e Pikardisë në Korçë. Francën e Veriut. Babai i tij, ishte Bibliografia: sekretar i episkopatës së 1-Theofan Popa, Ikonografët Nuajonit, gjë që i dha mundësinë shqiptarë të shekullit XVIII, të sigurojë një bursë, të vazhdojë Ngjallja, dhjetor 1995, faqe 8. studimet në shkencat humane si dhe ato të drejtësisë e teologjisë, Zorobabeli ishte udhëheqësi i në universitetet e Orleanit, judejve, të cilët u kthyen në Bryzhit dhe Parisit. I tërhequr Palestinë me lejen e mbretit të nga profesorët e tij, që persianëve Kirit. Në katalogun mbështesnin Luterin, nisi t’i gjenealogjik të Mateut mungojnë përhapë mësimet e Luterit në disa nga emrat e pasardhësve të Paris. Për këtë veprim Mbreti i Zorobabelit. Kjo duket qartë tek Francës Françisk I, një mbrojtës ungjilli sipas Lukës, ku ndërmjet i tërbuar i katolicizmit, e burgosi. Josifit dhe Zorobabelit janë Pasi u arratis nga burgu, shkoi tetëmbëdhjetë emra (Luka 3, 23- në Bazel të Zvicrës, ku gjeti azil 38). Ky i fundit ishte më i politik. Në vitin 1536 botoi përmenduri prej fisit të Davidit. veprën Instituti i fesë së krishtere “Institution de la religion chretine”. Duke krijuar Universitetin e Gjenevës dhe fondacione të tjera kulturore, ai e ktheu në një qendër propagandistike të Reformës. Këtu përgatiteshin misionarët dhe formoheshin predikatorët e komuniteteve të rinj protestantë, botoheshin libra për të cilët këta kishin nevojë etj. 303 Bibliografia: 1-Didie Zhylia, Fjalor i Filozofisë, Shtëpia botuese enciklopedike, Tiranë 1994, faqe 185-186.

304