Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz DOLICE (268)

Warszawa 2009 Autorzy: SŁAWOMIR M ĄDRY*, SŁAWOMIR KURKOWSKI *, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO** ,HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, KRYSTYNA WOJCIECHOWSKA***

Główny koordynator MG ś P: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA** we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą ** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA **

* – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN ……………….

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ...... 4 III. Budowa geologiczna ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin...... 9 1. Kreda jeziorna ...... 9 2. Kruszywo naturalne...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin...... 13 VII. Warunki wodne...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VIII. Geochemia środowiska...... 19 1. Gleby ...... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze...... 20 IX. Składowanie odpadów ...... 24 X. Warunki podło Ŝa budowlanego...... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 32 XII. Zabytki kultury ...... 37 XIII. Podsumowanie...... 38 XIV. Literatura...... 40

I. Wst ęp

Arkusz Dolice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w 2008 – 2009 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ądzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Dolice (Sztromwasser, 2003). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geochemiczny gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, − Urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Szczecinie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − Nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu i pa ździerniku 2008 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Dolice wyznaczaj ą współrz ędne 15°00’ – 15°15’ długo ści geograficznej wschodniej i 53°10’ – 53°20’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 305 km 2. Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w województwie zachodniopomorskim, obejmuj ąc tereny dwóch powiatów: stargardzkiego (gmina i miasto Stargard Szczeci ński oraz gminy Sucha ń i Dolice) i pyrzyckiego (gminy Warnice, Pyrzyce i Przelewice). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) wi ększa cz ęść opisywanego obszaru le Ŝy w podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie, w makroregionie Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, w mezoregionach: Równina Nowogardzka i Równina Pyrzycka. Wschodnia cz ęść obszaru arkusza wchodzi w skład podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, ma- kroregionu Pojezierze Zachodniopomorskie, mezoregionów Pojezierze I ńskie i Pojezierze Choszcze ńskie (fig. 1). Równina Nowogardzka obejmuje północn ą cz ęść opisywanego terenu. Wznosi si ę ona na wysoko ść od 40 m n.p.m. nad kraw ędzi ą doliny Iny do 56 m n.p.m. w rejonie Trzebiatowa. Jest to falista wysoczyzna morenowa, urozmaicona pagórkami kemowymi, drumlinami, ozami i zagł ębieniami po bryłach martwego lodu. W morfologii terenu wyró Ŝnia si ę dolina Kra- pieli, rozcinaj ąca równin ę na gł ęboko ść 10–15 m. Równina Pyrzycka, zajmuj ąca wi ększ ą cz ęść omawianego terenu, jest obszarem nizin- nym i równinnym otaczaj ącym od południa i wschodu jezioro Miedwie. Na powierzchni ę równiny składa si ę wysoczyzna morenowa wznosz ąca si ę na wysoko ść 30–40 m n.p.m. oraz kilka poziomów akumulacyjnych (tarasów) zastoiska pyrzyckiego, le Ŝą cych na wysoko ści od 20 do 28 m n.p.m. Równin ę przecinaj ą szerokie, biegn ące prawie równolegle do siebie, doliny: Iny, Małej Iny i Płoni. Północno-wschodni ą cz ęś ci obszaru arkusza obejmuj ą niewielkie fragmenty Pojezierza Ińskiego i Pojezierza Choszcze ńskiego. Ukształtowanie powierzchni terenu jest tu podobne do rze źby Równiny Nowogardzkiej. Na północny wschód od śukowa znajduje si ę najwy Ŝsze wzniesienie w granicach arkusza, o wysoko ści 73,6 m n.p.m. Omawiany obszar le Ŝy w granicach zachodniopomorskiego regionu klimatycznego (Wo ś, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi około +8,0°C. Roczna suma opadów wynosi średnio 530 mm. Dni z pokryw ą śnie Ŝną jest średnio 50, z przymrozkami 90. Okres wegeta- cyjny trwa 210–220 dni.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Dolice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu

Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony: Mezoregiony: 313.24 – Dolina Dolnej Odry 314.41 – Pojezierze My śliborskie 313.25 – Równina Goleniowska 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie 313.27 – Wzgórza Bukowe 314.43 – Pojezierze I ńskie 313.28 – Równina Wełty ńska 313.31 – Równina Pyrzycka 313.32 – Równina Nowogardzka

Niewielk ą powierzchni ę, około 8%, zajmuj ą tereny le śne. Ich zwarte kompleksy znajdują si ę w rejonie Dolic i Bral ęcina. Przewa Ŝaj ą u Ŝytki rolne wysokich klas bonitacyjnych (II–IVa). Licznie wyst ępuj ą ł ąki chronione, zajmuj ące zmeliorowane obszary torfowiskowe w dolinach rzecznych. Najwa Ŝniejsz ą gał ęzi ą gospodarki jest rolnictwo, które ma du Ŝe mo Ŝliwo ści rozwoju ze wzgl ędu na Ŝyzne gleby. S ą to głównie czarne ziemie, rozwini ęte na rozległych terenach wyst ępowania osadów limnoglacjalnych zastoiska pyrzyckiego, a tak Ŝe gleby brunatne i płowe wytworzone na piaskach gliniastych i glinach zwałowych. Uprawia si ę przede wszystkim: pszenic ę, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki, warzywa i owoce. Dominuje chów

5 trzody chlewnej i bydła mlecznego. Obok gospodarstw indywidualnych działaj ą duŜe spółki rolne, do najwi ększych z nich nale Ŝą : „Dutch Farmers” w Kluczewie, „Agrofirma Witko- wo” w Re ńsku oraz gospodarstwa rolne w: Cieszysławiu, Radziszewie i Przewłokach. Na obszarze arkusza poło Ŝona jest południowa cz ęść Stargardu Szczeci ńskiego. Miasto liczy ponad 74 tys. mieszka ńców i jest regionalnym o środkiem usługowym i przemysłowym. Du Ŝe znaczenie ma przemysł rolno-spo Ŝywczy, środków transportu, włókienniczy i maszy- nowy. Mniejsz ą rol ę odgrywa przemysł metalowy budowlany, drzewny i paszowy. W dziel- nicy Stargardu – Kluczewie znajduje si ę cukrownia „Kluczewo” z najwi ększym w Polsce si- losem na cukier (50 tys. t) oraz młyn Szczeci ńskich Zakładów Zbo Ŝowo-Młynarskich SA „PZZ Szczecin”. Dolice s ą wsi ą z siedzib ą gminy, le Ŝą ca w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Znajduje si ę tu przemysł spo Ŝywczy – gorzelnia i piekarnia oraz drzewny – tartak. Jest to wa Ŝny o środek handlowo-usługowy dla okolicznych miejscowo ści. Przemysł wydobywczy jest zwi ązany z eksploatacj ą zło Ŝa kredy jeziornej w Lubiatowie na potrzeby rolnictwa. Stargard Szczeci ński jest wa Ŝnym w ęzłem komunikacyjnym. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 10 Szczecin – Bydgoszcz – Pło ńsk. W linii tej drogi budowana jest obecnie obwodnica Stargardu Szczeci ńskiego. Jej tras ę wyznaczono na północ od Kluczewa i Witkowa. Poł ączenie ze star ą drog ą znajduje si ę na wschód od miejscowo ści Świ ęte. Miasto przecina droga wojewódzka nr 106 Pyrzyce – Kamie ń Pomorski. Przez Dolice prowadzi droga wojewódzka nr 122 Krajnik (przej ście graniczne) – Pyrzyce – Piasecznik. Pozostałe drogi maj ą charakter lokalny, ł ącz ąc poszczególne wsie z ośrodkami miejskimi i gminnymi. Przez obszar arkusza przebiega wa Ŝna linia kolejowa z Poznania przez Stargard Szczeciński do Szczecina. Ponadto Stargard Szczeci ński ma poł ączenia kolejowe z: Koszalinem, Gda ńskiem, Pił ą i Pyrzycami.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą terenu arkusza Dolice przedstawiono według Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Sochan, Piotrowski, 2004 a,b). Obszar arkusza, pod wzgl ędem tektonicznym, poło Ŝony jest w obr ębie niecki szczeci ń- skiej (pomorska cz ęść synklinorium szczeci ńsko-łódzko-miechowskiego). W obr ębie niecki wyst ępuj ą drugorz ędne struktury fałdowe – synkliny i antykliny. Ich powstanie zwi ązane jest z przemieszczaniem si ę soli cechszty ńskich i tworzeniem poduszek solnych (tektonika sali-

6 narna). Wyró Ŝnia si ę w cz ęś ci północnej omawianego terenu synklin ę Iny, a w południowej antyklin ę Choszczna (Chabowa). Najstarszymi osadami stwierdzonymi w otworach wiertniczych na obszarze arkusza s ą mułowce margliste jury środkowej (kelowej) zalegaj ące w rejonie Dolic, na gł ęboko ści 1179,5 m. Powy Ŝej zalega 92 m seria mułowców jury górnej (oksford), około 5 m mi ąŜ szości pakiet margli piaszczystych kredy dolnej (alb) i gruby 850 – 900 m kompleks margli kredy górnej (cenoman – mastrycht). Bezpo średnio w podło Ŝu utworów czwartorz ędowych na obszarze arkusza wyst ępuj ą: iły i piaski eocenu ( Świ ęte, Trzebiatów, Witkowo, Kr ąpiel, śukowo, Rzepilino, Bral ęcin, Wójcin, Szemielino, Morzyca i Dolice), iły septariowe, mułowce i piaski glaukonitowe oli- gocenu (na północny zachód od Trzebiatowa i południe od Dolic) oraz piaski i mułki z węglem brunatnym miocenu (Kluczewo, Strzy Ŝyno, Przewłoki, Barnim, Zaborsko i Lu- biatowo). Utwory czwartorz ędowe wyst ępuj ą zwartym płaszczem na całym rozpatrywanym obszarze (fig. 2). Ich mi ąŜ szo ść jest bardzo zmienna i wynosi od kilkunastu metrów w rejonie Kluczewa do około 200 m w rejonie Kr ąpieli. Osady zlodowace ń południowopolskich reprezentowane s ą przez jeden poziom glin zwałowych oraz mułki zastoiskowe z wkładkami piasków drobnoziarnistych, wypełniaj ące obni Ŝenia podło Ŝa czwartorz ędu. Utwory interglacjału mazowieckiego to piaski i mułki rzeczno-jeziorne, powstałe w rozległym zbiorniku, który istniał w środkowej (Bral ęcin) i południowej (Lubiatowo) cz ę- ści obszaru arkusza. Podczas zlodowace ń środkowopolskich osadziły si ę mi ąŜ sze serie osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i zastoiskowych, co przyczyniło si ę do znacznego wyrównania powierzchni i zamaskowania starszej rze źby terenu. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane s ą przez dwa poziomy glin zwałowych, rozdzielone iłami, mułkami i piaskami zastoiskowymi oraz piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Dolny poziom glin zwałowych zwi ązany jest ze zlodowaceniem odry, a górny ze zlodowaceniem warty.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Dolice na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – iły, mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwa- łowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Trzeciorz ęd; oligocen: 41 – piaski, mułki, iły i w ęgiel brunat- ny; Drobne formy akumulacji lodowcowej: a – kemy, b – drumliny, c – ozy. Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000. Lądolód zlodowace ń północnopolskich (stadiał górny zlodowacenia wisły) obj ął swym zasi ęgiem cały obszar arkusza. Najstarszymi osadami zlodowacenia wisły s ą zastoiskowe mułki ilaste oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Wy Ŝej le Ŝą ce gliny zwałowe pokrywaj ą prawie cał ą wysoczyzn ę plejstoce ńsk ą. Przewa Ŝnie s ą one dwudzielne. Dolny pokład ma mi ąŜ szo ść od 5 m do 35 m, a grubo ść górnego waha si ę od 5 do 20 m. Pomi ędzy glinami wy-

8 st ępują piaski wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści od kilku do 20 m. W południowej i wschodniej cz ęści omawianego terenu licznie reprezentowane s ą formy szczelinowe – ozy i kemy. Ozy s ą zbudowane z piasków, Ŝwirów i glin zwałowych, a kemy z piasków ze Ŝwirem, piasków i mułków, miejscami z glin. W ko ńcowej fazie zaniku l ądolodu, wskutek akumulacyjnej dzia- łalno ści wód roztopowych, powstał w dolinie Iny taras akumulacyjny, zbudowany z piasków średnioziarnistych. Najmłodszymi osadami plejstoce ńskimi s ą piaski, mułki i iły, które osa- dziły si ę w rozległym zbiorniku zastoiska pyrzyckiego, powstałego po wytopieniu si ę bryły martwego lodu, która wypełniała nieck ę jeziora Miedwie. Stopniowe topienie si ę bryły do- prowadziło do utworzenia kilku płaskich tarasów. Na wysoczy źnie mi ąŜ szo ść utworów zastoiskowych jest niewielka i wynosi do 2 m. W centralnej cz ęś ci zastoiska mo Ŝe osi ąga ć 15 m. W holocenie w dolinach rzek oraz w licznych zagł ębieniach wytopiskowych po martwym lodzie osadzały si ę: piaski średnioziarniste, miejscami z domieszk ą Ŝwirów, piaski hu- musowe, torfy oraz gytie i kreda jeziorna. Torfy wyst ępuj ą głównie w dolinach Iny i Małej Iny oraz w rynnie lodowcowej, znajduj ącej si ę na południowy zachód od Kolonii Brudzewice. Wyst ąpienia kredy jeziornej zwi ązane s ą z dolin ą Płoni (Kanału Pło ńskiego).

IV. Zło Ŝa kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Dolice znajduje si ę 6 złó Ŝ, w tym 4 kredy jeziornej i 2 piasków (Gientka i in., red., 2008). Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikację sozolo- giczn ą przedstawiono w tabeli 1. Szczegółowe informacje o zło Ŝach zamieszczono równie Ŝ w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych.

1. Kreda jeziorna

Na obszarze arkusza udokumentowano 4 zło Ŝa kredy jeziornej: „Witkowo” (Tchórzew- ska, Jarecka, 1970), „Lubiatowo” (Tchórzewska, Jarecka, 1971), „Lubiatowo II” (Piotrowiak, Przysłup, 1980) i „Lubiatowo III” (Piotrowski, 1994). Nadkładem s ą torfy o niewielkiej grubo ści, na ogół nieprzekraczaj ącej 1 m. Seri ę zło Ŝow ą wszystkich złó Ŝ kredy jeziornej pod ście- laj ą piaski. Pod zło Ŝem „Witkowo” lokalnie pojawia si ę gytia. Zło Ŝa s ą cz ęś ciowo zawodnio- ne, ale sucha jest tylko cienka stropowa cz ęść serii zło Ŝowej. Kreda jeziorna, wyst ępuj ąca we wszystkich wymienionych zło Ŝach, mo Ŝe mie ć zastosowanie w rolnictwie jako wapno nawo- zowe. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ kredy jeziornej zostały przedstawione w tabeli 2.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Zastoso- Nr Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Klasyfikacja zagospodarowania wanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t) złó Ŝ Nazwa zło Ŝa zło Ŝa kopaliny konfliktowo ści na kopaliny litologiczno- (tys. t) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 (Gientka i in., red., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Strachocin p Q 116 C1* Z 0 Skb 4 B W

2 Witkowo kj Q 506,0 C2 N 0 Sr 4 B Gl

3 Lubiatowo kj Q 10 843,0 C2 N 0 Sr 4 B Natura 2000, Gl

4 Lubiatowo III kj Q 309,6 B G 42,7 Sr 4 B Natura 2000, Gl

10 10 5 Lubiatowo II kj Q 635,6 B Z 0 Sr 4 B Natura 2000, Gl

1) 6 śukowo I p Q 673 C1 G 0 Skb, Sd 4 A

Rubryka 3: p – piaski, kj – kreda jeziorna Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5: 1) – zasoby wg dodatku nr 1 do dokumentacji geologicznej (Piotrowski, 2007) Rubryka 6: B, C 1, C2 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych, C 1* – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe, Sr – rolnicze Rubryka 10: 4 – zło Ŝa powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: W – ochrona wód podziemnych, Gl – ochrona gleb.

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ kredy jeziornej

Nazwa zło Ŝa Parametry Witkowo Lubiatowo Lubiatowo III Lubiatowo II

powierzchnia zło Ŝa (ha) 25,1 287,2 13,4 20,1 0,8–3,0 0,9–5,0 4,5–6,5 4,0–6,2 mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 1,6 śr. 2,5 śr. 5,2 śr. 5,1 0,4–2,0 0,2–1,9 0,2–0,7 0,3–1,2 grubo ść nadkładu (m) śr. 1,2 śr. 0,7 śr. 0,4 śr. 0,5 stosunek N/Z 0,77 0,27 0,08 0,09 44,51–50,52 46,38–52,33 41,22–52,77 48,19–51,69 zawarto ść CaO (%) śr. 46,80 śr. 49,67 śr. 48,35 śr. 49,98 41,70–69,90 42,2–64,9 42,13–51,70 44,01–56,35 wilgotno ść (%) śr. 60,56 śr. 53,0 śr. 47,58 śr. 47,81 Gł ęboko ść zwierciadła 1,5–2,0 m około 1,0 m 0,8–1,2 m 0,8–1,2 m wody

2. Kruszywo naturalne

Na obszarze arkusza udokumentowano 2 zło Ŝa czwartorz ędowych piasków: „Stracho- cin” (Kalkawas, Nasz, 1978) i „śukowo I” (Piotrowski, 2005a, 2007). Wyst ępuj ą w nich piaski wodnolodowcowe, miejscami z domieszk ą frakcji Ŝwirowej, zalegaj ące pod nadkładem piaszczystych glin zwałowych lub piasków gliniastych. Jednocze śnie z dokumentacj ą geologiczn ą zło Ŝa „ śukowo I” opracowano „Dodatek do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego śukowo I – Pole A w kat. C 1” (Pio- trowski, 2005b). Na podstawie takiej samej daty ustalenia zasobów (31.10.2005 r.) i sposobu ich obliczenia mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe zasoby zło Ŝa „ śukowo I – Pole A” zostały ustalone jako cz ęść zasobów zło Ŝa „ śukowo I”. Informacja o tym, Ŝe zło Ŝe „ śukowo I – Pole A” (powierzchnia 1,99 ha) jest wydzielon ą cz ęś ci ą zło Ŝa „ śukowo I” (powierzchnia 4,55 ha) znajduje si ę takŜe we wst ępie do „Dodateku do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

śukowo I – Pole A w kat. C 1” (Piotrowski, 2005b). Obszar zło Ŝa „ śukowo I – Pole A” znalazł si ę równie Ŝ w nowych granicach zło Ŝa „ śukowo I” (powierzchnia 7,65 ha), które zostały wyznaczone w 2007 r., w dodatku nr 1 do dokumentacji geologicznej (Piotrowski, 2007). Wcze- śniej w latach 2005 – 2007 „Pole A” zostało w cało ści wyeksploatowane. Podczas eksploatacji ewidencjonowany był jedynie ubytek zasobów całego zło Ŝa „ śukowo I”, co spowodowało, Ŝe w „Bilansie zasobów...” figuruj ą pierwotne zasoby zło Ŝa „ śukowo I – Pole A”. Z uwagi na powy Ŝsze zło Ŝe „ śukowo I – Pole A” nie zostało uwzgl ędnione przy opracowaniu mapy. Powinno

11 tak Ŝe zosta ć skre ślone z „Bilansu zasobów ...”. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ piasków zostały przedstawione w tabeli 3. Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ piasków

Nazwa zło Ŝa Parametry Strachocin śukowo I

powierzchnia zło Ŝa (ha) 3,53 7,65 4,2–8,5 0,0–13,0 mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 7,0 śr. 5,5 1,8–3,4 0,0–7,0 grubo ść nadkładu (m) śr. 2,6 śr. 2,3 stosunek N/Z 0,4 0,6 42,2–99,0 punkt piaskowy (2,5 mm) (%) * śr. 89,1 67,3–99,7 punkt piaskowy (2 mm) (%) * śr. 90,3 0,2–4,2 0,9–4,2 zawarto ść pyłów mineralnych (%) śr. 1,3 śr. 2,4 0,0–0,6 zawarto ść zaniecz. obcych (%) brak śr. 0,2

zawarto ść S całk. w przel. na SO 3 (%) 0,005–0,019 *

Zawodnienie zło Ŝa zło Ŝe suche zło Ŝe suche

Zastosowanie wg dokumentacji budownictwo budownictwo i drogownictwo

* – nie badano

Zło Ŝa zostały poddane klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Wszystkie zaliczono do klasy 4 tj. do złó Ŝ powszechnie wyst ępuj ących. Zło Ŝe „ śukowo I” jest małokonfliktowe (klasa A). Konfliktowymi (klasa B) s ą zło Ŝa kredy jeziornej, ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obszarach Natura 2000 (z wyj ątkiem zło Ŝa „Witkowo”) oraz na terenach wyst ępowania chronionych ł ąk wykształconych na glebach pochodzenia organicznego. Konfliktowym jest równie Ŝ zło Ŝe „Strachocin” ze uwagi na lokalizacj ę w granicach GZWP nr 123 Stargard – Goleniów.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem Dolice aktualnie prowadzi si ę eksploatacj ę kredy jeziornej ze zło Ŝa „Lubiatowo III” i kruszywa naturalnego – piasków ze zło Ŝa „ śukowo I”. Eksploatacja zło Ŝa kredy jeziornej „Lubiatowo II” i piasków „Strachocin” została zaniechana. Jeszcze w latach siedemdziesi ątych ubiegłego wieku w Kluczewie czynna była cegielnia, wy- korzystuj ąca surowiec spoza obszaru arkusza.

12 Zło Ŝe kredy jeziornej „Lubiatowo III” jest eksploatowane od 1996 r. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest Kopalnia Wapna Lubiatowo „LUB-CAL” Spółka z o.o. w Lubiatowie, posiadaj ąca koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do 31.12.2015 r. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar i teren górni- czy o powierzchniach odpowiednio 14,33 ha i 15,99 ha. W wyniku eksploatacji powstało, wypełnione wod ą, wyrobisko wgł ębne o powierzchni około 9 ha. Kreda jeziorna jest wydo- bywana spod wody, z gł ęboko ści maksymalnie 6 m. Lustro wody w wyrobisku znajduje si ę 0,5 – 1,0 m p.p.t. Wyst ępuj ący w nadkładzie torf składowany jest na składowisku zlokalizowanym na południe od granic zło Ŝa. Do 2000 r. było eksploatowane, wyst ępuj ące w s ąsiedztwie zło Ŝa „Lubiatowo III” zło Ŝe kredy jeziornej „Lubiatowo II”. U Ŝytkownikiem zło Ŝa były Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Lipianach i Wieloobiektowa Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Dobrobyt” w Lubiatowie. W miejscu zło Ŝa jest obecnie staw. Zło Ŝa piasków „ śukowo I” eksploatowane jest od 2005 r. Wydobycie prowadzi firma „Katanga” s.j. z Maszewa na podstawie koncesji wa Ŝnej do 31.12.2018 r. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar i teren górniczy o powierzchni 9,16 ha. Wydobycie kopaliny jest prowadzone okresowo w wyrobisku stokowo-wł ębnym. W jego sp ągu znajduje si ę kilka zagł ębie ń wypeł- nionych wod ą. Powierzchnia wyrobiska, znajduj ącego si ę we wschodniej cz ęś ci zło Ŝa, wynosi około 5 ha. Z jego zasi ęgu mo Ŝna wnioskowa ć, Ŝe „Pole A” zostało w cało ści wyeksploatowane. Wokół granic zło Ŝa zostały usypane zwały z usuni ętego nadkładu. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Strachocin” było eksploatowane odkrywkowo od 1978 do 1988 r. U Ŝytkownikiem zło Ŝa był Rejonowy Zakład Budownictwa Wiejskiego w Stargardzie Szczeci ńskim. Wyrobiska stokowe, znajduj ące si ę na obszarze zło Ŝa, poro śni ęte s ą drzewami i krzewami. Znajduj ą si ę w nich nielegalne wysypiska odpadów komunalnych. Na obszarze arkusza zaznaczono cztery punkty wyst ępowania kopaliny, dla których sporz ądzone zostały karty informacyjne. Okresowo wydobywa si ę piaski i Ŝwiry w Rzeplinie (punkt nr 1), Przewłokach (nr 2) i Kolinie (nr 3). Eksploatacja piasku w Dolicach (punkt nr 4) została przed kilku laty zaniechana. Pozostałe wystąpienia piasków i piasków ze Ŝwirem to niewielkie odkrywki, eksploatowane w przeszło ści na potrzeby lokalne.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Prace penetracyjne i poszukiwawcze, prowadzone na obszarze arkusza Dolice w latach sze ść dziesi ątych, siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych ubiegłego wieku, dały podstaw ę do wytypowania trzech obszarów perspektywicznych – jednego dla glin ceramiki budowlanej i dwóch dla piasków. Przy ich wyznaczaniu została wykorzystana mapa geologiczna (Sochan,

13 Piotrowski, 2004 a). Na podstawie tych wyników badań geologiczno-zwiadowczych wyznaczono 10 obszarów negatywnych – 8 dla kruszywa naturalnego drobnego (piasków), 1 dla iłów do produkcji keramzytu oraz 1 dla w ęgla brunatnego. W 1973 r. na obszarze zastoiska pyrzyckiego poszukiwano surowców ilastych ceramiki budowlanej (Syrnik, 1973). Badania o charakterze penetracyjnym prowadzone były w rejonie pomi ędzy Stargardem Szczeci ńskim a Pyrzycami. Wykonano 61 otworów poszukiwawczych, rozmieszczonych w odległo ści 2–3 km od siebie. Na północ od Zaborska w 2 otworach stwierdzono iły i mułki o mi ąŜ szo ści 7,5 i 8,0 m, spełniaj ące wymagania jako ściowe dla su- rowca ilastego przydatnego do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. W sp ągu serii zło- Ŝowej wyst ępuj ą piaski ró Ŝnoziarniste. Nadkład stanowi ą piaski gliniaste i gliny piaszczyste o grubo ści 1,0 i 1,5 m. Brak dokładniejszego rozpoznania geologicznego, mimo wykonania bada ń jako ściowych, pozwolił jedynie na wyznaczenie obszaru perspektywicznego. Zastoisko pyrzyckie było równie Ŝ terenem poszukiwa ń iłów przydatnych do produkcji keramzytu (Profic, 1978). Pomi ędzy Stargardem Szczeci ńskim a Barnimiem odwiercono 7 otworów o gł ęboko ści od 7 do 20 m. Poszukiwan ą kopalin ę stwierdzono tylko w jednym otworze, zlokalizowanym 2 km na południe Kluczewa. Wyst ępuj ące tu na gł ęboko ści od 0,4 do 7,5 m iły okazały si ę nie przydatne do produkcji keramzytu, ze wzgl ędu na brak zdolno ści do termicznego p ęcznienia. Złó Ŝ kruszywa naturalnego poszukiwano w rejonach: Kr ępcewa (Szapli ński, 1972; Ćwinarowicz, Łuciuk, 1981), Rzeplina (Szapli ński, 1972), Barnimia (Jareniowski, Łuciuk, 1979), Przewłok (Nowak, Turza, 1968), Bral ęcina (Szapli ński, 1972), śal ęcina (Szapli ński, 1972) i Dolic (Foltyniewicz, 1986 ). Wyniki prawie wszystkich prac poszukiwawczych nale- Ŝy uzna ć za negatywne. Otwory i sondy o gł ęboko ści 3–5 m najcz ęś ciej nie przewiercały wyst ępuj ących od powierzchni terenu glin zwałowych, piasków gliniastych lub piasków pyla- stych. Piaski nawiercono jedynie w rejonach Kr ępcewa ( Ćwinarowicz, Łuciuk, 1981) i Przewłok (Nowak, Turza, 1968). W pierwszym nadkładem były gliny zwałowe o grubo ści 7–9 m, a w drugim gliny zwałowe, piaski gliniaste i pylaste o grubo ści 3–5 m. Perspekty- wicznymi dla udokumentowania złó Ŝ piasku s ą jedynie dwa ozy znajduj ące si ę na północ od Bral ęcina. Wykonano na nich 3 sondy penetracyjne o gł ęboko ści 2,7–4,2 m. Stwierdzono wyst ępowanie piasków pod nadkładem gleby o grubo ści 0,2 m (Szapli ński, 1972). Węgla brunatnego poszukiwano na południowy zachód od Stargardu Szczeci ńskiego (Gacek, 1965). Przesłank ą do podj ęcia badań było udokumentowane w 1964 r. na obszarze arkusza Stare Czarnowo zło Ŝe „Kunowo” (w 1983 r., po bardziej szczegółowym rozpoznaniu zostało skre ślone z „Bilansu zasobów...”, ze wzgl ędu na zł ą jako ść w ęgla). W 1965 r. na ob-

14 szarze pomi ędzy Skalinem (arkusz Stare Czarnowo) a Kluczewem wykonano 5 otworów (2 na obszarze arkusza Dolice). Stwierdzono kilka pokładów w ęgla brunatnego, zalegaj ących na gł ęboko ści od 51,8 do 83,2 m, o niskiej warto ści opałowej, z licznymi przerostami skały płonej. Ze wzgl ędu na zł ą jakość w ęgla oraz niekorzystny stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa (powy Ŝej 12) obszar ten nale Ŝy uzna ć za negatywny. Na podstawie analizy dokumentacji złó Ŝ torfów, przeprowadzonej w oparciu o kryteria bilansowo ści i przy uwzgl ędnieniu wymogów ochrony środowiska (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996), wyznaczono 3 torfowiska niskie z obszaru arkusza spełniaj ące wymogi stawiane ob- szarom potencjalnej bazy surowcowej – obszary prognostyczne (tabela 4). Wyst ępuj ące w nich torfy mog ą by ć wykorzystywane w rolnictwie, a niektóre tak Ŝe, z uwagi na wysoki stopie ń rozkładu powy Ŝej 30%, jako torfy lecznicze (borowiny). Pozostałe wyst ępuj ące na obszarze arkusza torfowiska nie zostały uznane za obszary perspektywiczne dla udokumentowania złó Ŝ torfu ze wzgl ędu na poło Ŝenie na terenach le śnych oraz w sąsiedztwie cieków wodnych i na obszarach źródliskowych. Wi ększo ść z nich jest terenami u Ŝytkowanymi rolni- czo, s ą zmeliorowane i wykorzystywane jako ł ąki, pastwiska lub pola orne. Tabela 4 Wykaz obszarów prognostycznych Średnia Grubo ść Nr ob- Po- Wiek Zasoby Zasto- Rodzaj grubo ść kompl. szaru wierzch- kompl. w kat. sowanie kopa- Parametry jako ściowe nad- litolog.- na nia litolog.- D kopaliny kładu surow. 1 mapie (ha) surow. (tys. m 3) liny (m) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść 8,8 % I 3,3 t Q 0,0 1,58 52 Sr rozkład 28 % popielno ść 20,0 % II 6,0 t Q 0,0 1,54 89 Sr, I rozkład 40 % popielno ść 20,0 % III 7,8 t Q 0,0 3,11 242 Sr, I rozkład 40 % Rubryka 3: t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: kopaliny: Sr – rolnicze, I – torfy lecznicze (borowiny)

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Dolice prawie w cało ści le Ŝy w zlewni rzeki Iny. Przez zachodni ą cz ęść omawianego terenu przechodzi dział wodny II rz ędu oddzielaj ący dorzecza Płoni i Iny. Główn ą rzek ą jest Ina, płyn ąca ze wschodu na zachód, szerok ą dolin ą z licznymi rowami me- lioracyjnymi. W okolicy Stargardu Szczeci ńskiego Ina zasilana jest wodami dwóch rzek –

15 Kr ąpieli i Małej Iny. Południowo-zachodnie naro Ŝe arkusza przecina uregulowany odcinek rzeki Płoni, który nazywany jest Kanałem Pło ńskim. Najwi ększym jeziorem jest jezioro Zaborsko o powierzchni 31,6 ha i średniej gł ęboko- ści 1,2 m. Pozostałe niewielkie jeziora wypełniaj ą liczne zagł ębienia po martwym lodzie, głównie w rejonach Tychowa, Kr ąpieli, Trzebienia i Ukiernicy. W 2005 i 2006 r. (Raport..., 2006, 2008) wody Iny (powy Ŝej uj ścia Małej Iny) i Kr ąpieli zaliczone zostały do III klasy – jako ść zadowalaj ąca, a Małej Iny (przy uj ściu do Iny) do IV – jako ść niezadowalaj ąca (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004 r., DzU nr 32, poz. 284). Wody jeziora Zaborsko w 2005 r. (Raport ..., 2006) zostały okre ślone jako pozaklasowe (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5.11.1991 r., DzU nr 116, poz. 503). Na wynik klasyfikacji wpływ miały nast ępuj ące wska źniki: bardzo wysoka koncentracja zwi ązków organicznych i azotu oraz wysokie st ęŜ enie fosforu ogólnego. Na omawianym terenie znajduje si ę fragment strefy ochrony sanitarnej uj ęcia wód powierzchniowych z jeziora Miedwie. Czerpnia uj ęcia znajduje si ę w śelewie na arkuszu Stare Czarnowo. Jest to główne źródło zaopatrzenia w wod ę pitn ą mieszka ńców Szczecina.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Dolice i jako ść wód podziemnych przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2004). Na omawianym terenie wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje na całym obszarze arkusza i składa si ę z 3 poziomów wodono śnych: gruntowego (dolinnego), mi ędzyglinowego i podglinowego. Poziom gruntowy stanowi ą pó źnoplejstoce ńskie lub holoce ńskie osady piaszczysto- Ŝwirowe, wyst ępuj ące w dolinach rzek. Nad warstw ą wodono śną zalegaj ą cz ęsto mi ąŜ sze warstwy torfów i kredy jeziornej. Obecno ść osadów organicznych mo Ŝe wpływa ć niekorzyst- nie na jako ść wód. Zwierciadło wody jest swobodne. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny jest głównym u Ŝytkowym poziomem wodono śnym na obszarze arkusza. Utworami wodono śnymi s ą wodnolodowcowe piaski średnioziarniste ze Ŝwirem, miejscami Ŝwiry, rzadziej piaski drobnoziarniste zlodowace ń północno- i środkowo- polskich (Sochan, Piotrowski, 2004 a). Na przewa Ŝaj ącym obszarze arkusza poziom ten dzieli si ę na górny i dolny. Średnia mi ąŜ szo ść górnego poziomu mi ędzyglinowego wynosi 14 m, dolnego 16 m. Strop górnego poziomu znajduje si ę na rz ędnej od 38,7 m n.p.m. w Bral ęcinie

16 do 29,1 m p.p.m. w śukowie, dolnego na rz ędnej od 39,3 m p.p.m. w Bral ęcinie do 66,5 m p.p.m. w Wójcinie. Zwierciadło wody jest napi ęte. Podglinowy poziom wodono śny jest podrz ędnym poziomem wodono śnym, zwi ązanym z piaszczystymi osadami interglacjału mazowieckiego (Sochan, Piotrowski, 2004 a). Jest on ujmowany jedynie dwoma studniami w Kr ąpieli. Jego mi ąŜ szo ść wynosi 25 – 30 m, a strop zalega na rz ędnej około 95 m p.p.m. Zwierciadło wody jest napi ęte i stabilizuje si ę kilka metrów poni Ŝej powierzchni terenu. Wody pi ętra czwartorz ędowego, ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść manganu (do 2,4; śr. 0,22 mg Mn/dm 3) i Ŝelaza (do 8,0; śr. 2,12 mg Fe/dm 3), wymagaj ą tylko prostego uzdatniania. Pozostałe składniki mineralne na ogół nie przekraczaj ą norm obowi ązuj ących dla wód pitnych (Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 r., DzU nr 61, poz. 417). Zawarto ść chlorków wynosi od 4,0 do 153,0; śr. 29,0 mg Cl/dm 3, a siarczanów od poni Ŝej 1,0 3 do 150,0; śr. 75,0 mg SO 4/dm . Lokalnie notuje si ę ponad normatywne zawarto ści azotanów 3 do 62,1 mg N-NO 3/dm (studnie w Bral ęcinie), cz ęś ciej podwy Ŝszon ą ilo ść amoniaku do 3 5,6 mg N-NH 4/dm , wskazuj ącą na zanieczyszczenia wielkoobszarowe wód podziemnych ściekami socjalno-bytowymi i rolniczymi oraz nawozami. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Warstw ę wodono śną stanowi ą mioce ńskie piaski drobnoziarniste z wkładkami w ęgla brunatnego, wyst ępuj ące na gł ęboko ści od 98,0 m w Witkowie do 105,0 m w Strzy Ŝynie. Woda w warstwie wyst ępuje pod du Ŝym ci śnieniem hydrostatycznym. Brak jest danych o jako ści wód podziemnych pi ętra trzeciorz ędowego. Na mapie zostały zaznaczone uj ęcia komunalne i przemysłowe o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m3/h. Tylko komunalne uj ęcie wód podziemnych w Star- gardzie Szczeci ńskim posiada wyznaczon ą i obowi ązuj ą po średni ą stref ę ochrony sanitarnej. Na obszarze arkusza znajduje si ę południowo-wschodnia cz ęść głównego zbiornika wód podziemnych nr 123 Goleniów – Stargard (fig. 3). Jest to czwartorz ędowy zbiornik mi ę- dzymorenowy, o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych, wynosz ących 86 tys. m 3/dob ę. Je- go granice wyznaczono w opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej (Kie ńć i in., 2004). W opracowaniu tym podano równie Ŝ zasoby dyspozycyjne wód podziemnych zlewni Iny i Płoni.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Dolice na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) Granica GZWP: 1 – w o środku porowym, 2 – obszar najwy Ŝszej ochrony GZWP (ONO), 3 – obszar wysokiej ochrony GZWP (OWO). Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 123 – Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard – Goleniów, czwartorz ęd (Q), 135 – Zbiornik Barlinek, czwartorz ęd (Q).

W granicach obszaru arkusza znajduj ą si ę fragmenty obszaru i terenu górniczego, o powierzchni 7 967 ha, wyznaczonego dla uj ęcia wód termalnych w Stargardzie Szczeci ńskim. Na gł ęboko ści około 2 500 m, w utworach jury dolnej wyst ępuj ą solanki typu chlorkowego o temperaturze około 100°C. Wydajno ść uj ęcia szacowana jest na ponad 150 m 3/h. U Ŝytkow- nikiem uj ęcia jest Przedsi ębiorstwo Usług Ciepłowniczych „Geotermia Stargard” sp. z o.o., posiadaj ące koncesj ę na eksploatacj ę wód termalnych, wa Ŝną do 12.04.2017 r.

18 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 268 – Dolice, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pier- wiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5×5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0 – 0,2 m) w regularnej siatce 5×5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby minerali- zwano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

19 Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść zawartości przeci ętnych przeci ętnych w glebach na (median) (median) w glebach Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 268 – w glebach na obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Dolice arkuszu 268 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Dolice Polski 4) Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–7 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 23–148 47 27 Cr Chrom 50 150 500 2–13 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 28–66 41 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–0,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–5 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 5–11 10 4 Ni Nikiel 35 100 300 3–12 4 3 Pb Ołów 50 100 600 10–34 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 0,05 <0,05 1) Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 268 – Dolice grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów As Arsen 7 ustawy Prawo wodne, Ba Bar 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cr Chrom 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Zn Cynk 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ą- Cd Kadm 7 ce ze stanu faktycznego, 2) Co Kobalt 7 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Cu Mied ź 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione Ni Nikiel 7 i zakrzewione, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane z wył ączeniem terenów przemysło- Pb Ołów 7 wych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunika- Hg Rt ęć 7 cyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tere- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ny komunikacyjne, arkusza 268 – Dolice do poszczególnych grup 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski uŜytkowania (ilo ść próbek) 1: 2 500 000 7 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5×0,5 km, czyli jedna

20 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu, ołowiu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź oraz nikiel, przy czym w przypadku miedzi wzbogacenie jest dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas

21 pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 3 do około 58 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 40 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 7 do około 38 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. W profilu zachodnim najwy Ŝsze zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą zwi ą- zane z utworami zastoiskowymi (około 40–58 nGy/h). Ni Ŝszymi warto ściami promieniowania (około 30–35 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe oraz piaszczysto-Ŝwirowe osady kemów. W profilu wschodnim gliny zwałowe charakteryzuj ą si ę nieco wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 30 – 38 nGy/h) w porównaniu z utworami lodowcowymi (około 25– 30 nGy/h). Najni Ŝsze warto ści promieniowania gamma (około 10–20 nGy/h) wykazują torfy. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 3,2 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 3,5 kBq/m 2.

22 268 W PROFIL ZACHODNI 268 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5908794 5906464 5904677 5904583 m m 5900616

5902490 5895584

5895412 5893592

0 10 20 30 40 50 60 70 0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h nGy/h

23 23

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5908794 5906464 5904677 5904583 m m 5900616

5902490 5895584

5895412 5893592

0 0,5 1 1,5 2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Dolice (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz U 07.39.251) z pó źniejszymi zmianami oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpa- dów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, − obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej.

24 Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach pozbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania opadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom skła- dowania odpadów, − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Tabela 6 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące Typ naturalnej bariery geologicznej składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 6), − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do

25 materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wybranego otworu wiertniczego. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Dolice Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2004). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Dolice bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści skła- dowania odpadów podlegaj ą: − zabudowa Stargardu Szczeci ńskiego b ędącego Siedzib ą Urz ędów Miasta i Gminy oraz Starostwa Powiatowego; zabudowa miejscowo ści gminnej Dolice oraz zwarta zabudowa śał ęcina, Lubiatowa, Zaborska i Strzy Ŝna, − udokumentowany główny zbiornik wód podziemnych nr 123 Stargard – Goleniów, − obszar i teren górniczy eksploatacji wód termalnych, − strefa ochrony uj ęć wód podziemnych dla Stargardu Szczeci ńskiego i Zaborska, − obszary obj ęte ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Dolina Kr ąpieli” PLH 320005, „Dolina Płoni i jezioro Miedwie” PLH 320006, „Jezioro Miedwie i okolice” PLB 320005, − obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, − tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach organicznych, − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Iny, Małej Iny, Kr ąpieli oraz pozostałych, licznych cieków, − strefy (do 250 m) wokół jezior: Zaborsko, Ukiernica i pozostałych akwenów, − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10º

26 − obszary zagro Ŝone ruchami masowymi – rejony miejscowo ści Sułkowo i Zaborsko (Grabowski, red. i in., 2007).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 6) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych stadiału górnego zlodowacenia Wisły. Pokrywaj ą one prawie cał ą powierzchni ę wysoczyzny lub wyst ępuj ą pod cienk ą warstw ą piasków lodowcowych. Pod ścielone s ą starszymi glinami zwałowymi stadiału gór- nego, tworz ąc wspólny poziom o du Ŝej mi ąŜ szo ści lub osadami wodnolodowcowymi. Mi ąŜ- szo ść górnych glin wynosi od 2 do 20 m, glin dolnych od 5 do 20 m. Prawdopodobnie w wie- lu miejscach gliny stadiału górnego zalegaj ą bezpo średnio na glinach środkowopolskich. Stropowe partie glin górnych zbudowane s ą w znacznej cz ęś ci z osadów ablacyjnych, powierzchniowo przechodz ących w piaski Ŝwirowo-pyłowate. Miejscami procesy wietrzenia doprowadziły do powstania osadów eluwialnych, a procesy zboczowe do powstania pokryw deluwialnych. S ą to gliny jasnobrunatne lub Ŝółte, pyłowato-ilaste, o zawarto ści frakcji Ŝwi- rowej od 2,8 do 7% i wapnisto ści 1%. Partie stropowe do gł ęboko ści około 1 m s ą odwapnio- ne (Sochan, Piotrowski, 2004). W miejscach, w których gliny zwałowe przykryte s ą warstw ą osadów lodowcowych, wykształconych w postaci piasków pyłowato-Ŝwirowatych, jasno Ŝółtych, o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 2 m wła ściwo ści izolacyjne mog ą by ć zmienne (mniej korzystne). Obszar o mniej korzystnych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa wyznaczony w rejonie na północ od Dolic to miejsce, gdzie na glinach zwałowych oprócz piaszczystych osadów lodowcowych zalegaj ą równie Ŝ piaski i Ŝwiry moren martwego lodu. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Sucha ń w rejonie śukowa, Brudzewic i Kolonii Brudzewice, w gminie Stargard Szczeci ński w rejonach na południe od Strzy Ŝna, Witkowa Pierwszego – Radziszewa, Kolonii Ulikowo, Kolonii Tychnowo – Tychnowa, Trzebiatowa i Kr ąpieli. W gminie Dolice wyznaczone obszary znajduj ą si ę w rejonie: Strzebielewa, Przewłok, Kolina, Kolonii Kolin, Kr ępcewa – Rzeplina – Br ąlęcina, Trzebienia – Dolic, Moskorzyna,

27 Dolic – Komorowa; w gminie Przelewice to rejony mi ędzy Ukiernic ą i Wymykowem oraz na zachód od Wymykowa. Wyznaczony w rejonie Nowego Przylepu w gminie Warnice obszar perspektywiczny dla glin ceramiki budowlanej (Syrnik, 1973) mo Ŝe by ć miejscem składowania odpadów obo- jętnych. W profilach wykonanych tu otworów wyst ępuj ą gliny pod ścielone iłami. Mi ąŜ szość glin wynosi 3 – 4 m, mi ąŜ szo ść warstwy ilastej 5 – 6 m, poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 9 m, w warstwie piaszczystej pod ścielaj ącej osady gliniasto-ilaste. W granicach wyznaczonego obszaru znajduj ą si ę liczne rowy melioracyjne. Po zdj ęciu nadkładu gliniaste- go mo Ŝna tu lokalizowa ć składowiska odpadów komunalnych. Obszar predysponowany do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczony na południe i zachód od miejscowo ści gminnej Dolice ogranicza warunkowo jej zabudowa. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy licznych na tym terenie drogach. Umo Ŝliwia to lokalizacj ę składowisk odpadów w dogodnej odległo ści od zabudowa ń.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów komunalnych Cz ęść zachodnia i południowo-zachodnia analizowanego terenu to obszar równiny za- stoiskowej (zastoisko pyrzyckie). Jest to wschodnia cz ęść zastoiska, którego płaska, wyrów- nana powierzchnia le Ŝy na wysoko ści 30–36 m n.p.m. Materiał dostarczany do zastoiska po- chodził z rozmywanej moreny dennej, skład mineralny osadów nie ró Ŝni si ę od osadów gla- cjalnych. Charakteryzuje si ę wapnisto ści ą rz ędu 16%, osady s ą zró Ŝnicowane litologicznie za- równo w profilu pionowym jak i przestrzennie. Największe powierzchnie zajmuj ą mułki, miejscami osady s ą warstwowane poziomo, spotyka si ę tu pogr ąŜ one głazy. Mi ąŜ szo ść osa- dów jest zmienna, od 0,5–2 m w partiach brze Ŝnych zastoiska, do 15 m w partiach central- nych (maksymalnie 20 m – Obojna arkusz Pyrzyce). W gł ębszych partiach zastoiska powstały osady o drobnej frakcji – iły i iły piaszczyste. W miejscach ich kartograficznych wydziele ń wyznaczono obszary predysponowane do skła- dowania odpadów komunalnych. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść niejednorodnego wykształcenia litologicznego osadów wła ściwo ści izolacyjne okre ślono na zmienne (mniej korzystne). De- cyzj ę o lokalizacji składowiska odpadów w obr ębie wyznaczonych obszarów musi poprzedzi ć rozpoznanie geologiczne, które pozwoli na okre ślenie wykształcenia osadów, ich rozprze- strzenienia i faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych.

28 Obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczono na terenie gminy Stargard Szczeci ński w rejonie Strzy Ŝna; w gminie Warnice w rejonie Wójcina, Nowego Przylepu, Zaborska i na południowy-zachód od Lisiej Góry; w gminie Przelewice to rejon Lubiatowo – Ukiernica i tereny na południe od Ukiernicy. Na terenie gminy Dolice obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczono w jej zachodniej cz ęś ci, w rejonie miejscowo ści śal ęcino. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe powierzchnie, s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych i nie s ą ograniczone uwarunkowaniami środowiskowymi. Umo Ŝliwia to lokalizacj ę obiektów potencjalnie uci ąŜ liwych dla środowiska w dogodnej, niebudz ącej konfliktów społecznych odległo ści od zabudowa ń. Analizowany teren jest dobrze rozpoznany wiertniczo. W rejonie Trzebiatowa w profilu otworu wiertniczego stwierdzono wyst ępowanie glin o mi ąŜ szo ści 49,6 m, w Witkowie 39,6– 75,8 m, w Dolicach 24,5 m, w Lubiatowie prawie 20 m. W rejonie miejscowo ści Nowy Przy- lep nawiercono 3 m warstw ę iłów plastycznych wyst ępuj ących pod 3 m nadkładem piasków i glin. W rejonie Brudziewic nawiercono gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści 72 m, w drugim z wykonanych tu otworów warstwa gliniasta ma 4 m, nale Ŝy si ę liczy ć z du Ŝą zmienno ści ą mi ąŜ szo ści wyst ępuj ących tu glin. Tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie tych otworów mo Ŝna dodatkowo rozpozna ć pod kątem ewentualnego składowania odpadów komunalnych. Konieczne jest potwierdzenie roz- przestrzenienia glin o du Ŝych mi ąŜ szo ściach oraz pakietów gliniasto-ilastych i ustalenie ich wła ściwo ści izolacyjnych. Główny poziom wodono śny – mi ędzyglinowy jest izolowany od powierzchni i wyst ę- puje najcz ęś ciej na gł ęboko ści 5–15 m (cz ęść centralna i południowo-zachodnia), 15–50 m (pas od Stargardu przez Kolin do Dolic) a nawet 50–100 m (północno-wschodnia cz ęść ). Sto- pie ń zagro Ŝenia wód podziemnych jest bardzo niski (w cz ęś ci północno-wschodniej), niski na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci terenów obj ętych arkuszem i średni (w cz ęś ci południowo-wschodniej i pomi ędzy Strzeldewem a Bral ęcinem). Obszary o wysokim stopniu zagro Ŝenia znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Na analizowanych terenie nie ma czynnych składowisk odpadów. Składowisko w Dolicach jest nieczynne, w trakcie rekultywacji. Zagro Ŝenia dla wód podziemnych jest niewła ściwa gospodarka odpadami z hodowli bydła i trzody chlewnej w rejonie Bral ęcina (podwy Ŝszona zawarto ść azotanów i azotynów). Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów w cz ęś ci wyznaczonych obszarów jest zabudowa miejscowo ści: Wójcin, Nowy Przylep i Strzy Ŝno.

29 Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne dla składowania odpadów oboj ętnych w granicach wszystkich wytypowanych obszarów s ą korzystne. Gliny zwałowe o du Ŝych, potwierdzonych otworami wiertniczymi mi ąŜ szo ściach wyst ępuj ą na rozległych powierzchniach. W pierwszej kolejno ści mo Ŝna rozpatrywa ć obszary wyznaczone w rejonie miejscowo ści: Trzebiatów, Witkowo, Do- lice i Lubiatowo, gdzie wyst ępuj ą gliny o kilkudziesi ęciometrowych mi ąŜ szo ściach (maksymalnie ponad 70 m w Witkowie). Gliny zwałowe o du Ŝych mi ąŜ szo ściach, rz ędu 60–70 m, wyst ępuj ą równie Ŝ w rejonie Rzeplina, śukowa i Brudzewic (przekroje hydrogeologiczne – Fuszara, 2004). Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść niejednorodnego wykształcenia osadów zastoiskowych (iłów i iłów piaszczystych), w obr ębie których wyznaczono obszary predysponowane do składowa- nia odpadów komunalnych wła ściwo ści izolacyjne osadów uznano za mniej korzystne (zmienne). Decyzj ę o budowie obiektów musz ą poprzedzi ć badania geologiczne i hydrogeologiczne, które pozwol ą na wybór odpowiedniego miejsca. Konieczne jest okre ślenie wykształcenia litologicznego osadów, ich mi ąŜ szo ści i wła ściwo ści izolacyjnych oraz warunków hydrogeologicznych. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych są korzystne, przewa Ŝaj ąca cz ęść wytypowanych obszarów zlokalizowana jest na terenach o niskim i bardzo niskim stopniu zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych (podrz ędnie średnim). Obszary predysponowane do składowania odpadów komunalnych wyznaczono na terenach o najcz ęś ciej średnim stopniu zagro Ŝenia wód poziomów u Ŝytkowych (mi ędzyglino- wych), wyst ępujących tu na gł ęboko ści 5 – 15 m p.p.t., przy słabszej, nieci ągłej izolacji. W okolicach Lubiatowa, gdzie wyznaczono POLS dla odpadów typu K stopie ń zagro Ŝenia jest niski.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobisko zaniechanego zło Ŝa kruszywa naturalnego „Strachocin” oraz niewielkie punkty lokalnej eksploatacji kruszyw naturalnych – piasków i piasków ze Ŝwirami znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw na potrzeby lokalne zlokalizowane na obszarach pozbawionych naturalnej izolacji w rejonie miejscowo ści Kr ąpiel i na północny-wschód od Kolina oraz w lasach na Lipiej Górze. Badania geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne pozwol ą na

30 okre ślenie rodzaju sztucznej izolacji podło Ŝa i skarp ewentualnych składowisk. Ewentualnie mo Ŝna rozwa Ŝyć wykorzystanie starych Ŝwirowni na Lipiej Górze. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Dolice opracowano na podstawie map: topograficznej i geologicznej (Sochan, Piotrowski, 2004 a) oraz obserwacji terenowych. Z analizy wył ączono obszary: lasów, gleb chronionych, złó Ŝ kopalin mineralnych i zwartej zabudowy miejskiej. Obszary, dla których oceniono geologiczno-in Ŝynierskie warunki podło- Ŝa budowlanego stanowi ą około 6% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-in Ŝy- nierskich decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie terenu, a tak Ŝe poło Ŝenie zwiercia- dła wód gruntowych i ewentualne zagro Ŝenie procesami geodynamicznymi. Uwzgl ędniaj ąc te kryteria wydzielono rejony korzystne i niekorzystne (utrudniaj ące) dla budownictwa. Kryterium dla wydzielenia obszarów o korzystnych warunkach budowlanych było wyst ępowanie gruntów spoistych, w stanie zwartym, półzwartym lub twardoplastycznym oraz gruntów niespoistych średniozag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodyna- miczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Grunty spoiste to nieskonsolido-

31 wane gliny zwałowe, mułki i iły (zastoisko pyrzyckie) zlodowace ń północnopolskich. Grunty niespoiste to piaski: średnie, drobne i pylaste, miejscami z domieszk ą piasków grubych i Ŝwi- rów z głazikami, średniozag ęszczone, pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Ob- szary wyró Ŝnione na podstawie w/w kryteriów rozmieszczone s ą, poza dolinami rzecznymi, równomiernie na terenie całego arkusza. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe nawet na wyznaczonych na mapie obszarach o korzystnych warunkach budowlanych, znajduj ą si ę niewielkie zagł ębienia z płytko wyst ępuj ącymi wodami gruntowymi, okresowo nawet podtapiane, których nie da si ę przedstawi ć w skali mapy. Obszary o warunkach geologiczno-in Ŝynierskich niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo wyznaczono na gruntach słabono śnych: organicznych z wodami agresywnymi, spoistych mi ękkoplastycznych i plastycznych oraz niespoistych luźnych, w których zwiercia- dło wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. S ą to rozległe torfowiska oraz doliny rzek, głównie tarasy zalewowe Iny, Małej Iny i Płoni, a tak Ŝe inne obni Ŝenia w powierzchni wysoczyzny, poprzecinane g ęst ą sieci ą niewielkich cieków wodnych, zazwy- czaj podmokłe i zabagnione. Budownictwo utrudnione jest równie Ŝ na stromych zboczach (spadek powy Ŝej 12%) doliny Płoni koło Zaborska oraz doliny Kr ąpieli mi ędzy Strachocinem i Sułkowem, które s ą terenem zagro Ŝonym powstawaniem powierzchniowych ruchów masowych (Grabowski, red. i in., 2007), szczególnie po pozbawieniu ich szaty ro ślinnej oraz w przypadku prowadzenia tam robót ziemnych i obci ąŜ enia obiektami budowlanymi. Przed przyst ąpieniem do prac budowlanych w takich rejonach wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Prawie cała powierzchni ę obszaru arkusza Dolice zajmuj ą gleby chronione wysokich klas bonitacyjnych (75% powierzchni) oraz ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego (10%), b ędące najwa Ŝniejszym bogactwem przyrodniczym tego rejonu Polski. Po- wszechnie wyst ępuj ą tu czarne ziemie, tzw. „pyrzyckie”, wytworzone z utworów pyłowych, glin i iłów ró Ŝnego pochodzenia. W ich s ąsiedztwie wyst ępuj ą gleby brunatne wła ściwe – najbardziej Ŝyzne spo śród wszystkich gleb brunatnych. Najwi ększe obszary gleb chronionych znajduj ą: w cz ęś ci zachodniej, mi ędzy Stargardem Szczeci ńskim na północy, a Ukiernic ą na południu, w cz ęś ci środkowej – mi ędzy Kolinem, a Bral ęcinem, oraz w cz ęś ci północno- wschodniej, w rejonie Kr ąpieli, śukowa i Strachocina. W dolinach rzek i drobnych cieków oraz w niewielkich zagł ębieniach, rozwin ęły si ę ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Najwi ększe obszary takich ł ąk wyst ępuj ą w dolinie Iny mi ędzy Witkowem a śukowem, w do-

32 linie kanału Płoni koło Lubiatowa oraz w dolinie Małej Iny, w okolicach Kolina, Morzycy i Dolic. Na obszarze arkusza, w 24 miejscach ro śnie 47 drzew pomnikowych. Chroniona jest tak Ŝe jedna aleja (szpaler), składaj ąca si ę z 10 klonów zwyczajnych. Jedyny pomnik przyrody nieo Ŝywionej znajduje si ę w lesie, w okolicy Moskorzyna. Jest to głaz narzutowy, „Mosko- rzy ński głaz”, o obwodzie 15 m, b ędący równie Ŝ obeliskiem symbolicznego cmentarza z lat 1914–1918 (tabela 6). Tabela 6 Wykaz pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwier. (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Stargard Szczeci ński PŜ 1 P Stargard Szczeci ński 1999 stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 2 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 159i stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 3 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 169d stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 4 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 164h stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 5 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz.164d stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 6 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 169b stargardzki lipa drobnolistna nadl. Choszczno Dolice PŜ 7 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 167b stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 8 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 167d stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 9 P 2005 le śn. Dolice, oddz. 331d stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 10 P 2005 le śn. Dolice, oddz. 331a stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 11 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 168h stargardzki 4 d ęby szypułkowe nadl. Choszczno Dolice PŜ 12 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 167i stargardzki 2 d ęby szypułkowe nadl. Choszczno Dolice PŜ 13 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 173b stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 14 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 172i stargardzki 2 d ęby szypułkowe PŜ Bral ęcin Dolice 15 P 2005 7 buków posp. 4 graby posp. (w parku podworskim) stargardzki i lipa drobnolistna nadl. Choszczno Dolice PŜ 16 P 2005 le śn. Bral ęcin, oddz. 170b stargardzki 2 d ęby szypułkowe nadl. Choszczno Dolice PŜ 17 P 2005 le śn. Mogilica, oddz. 210b stargardzki 3 d ęby szypułkowe

33 1 2 3 4 5 6 nadl. Choszczno Dolice PŜ 18 P 2005 le śn. Mogilica, oddz. 222a stargardzki 3 d ęby szypułkowe PŜ nadl. Choszczno Dolice 19 P 2005 aleja drzew pomnikowych le śn. Mogilica, oddz. 227b stargardzki 10 klonów zwyczajnych Pn – G Dolice 20 P Moskorzyn 2005 gnejs – „Moskorzy ński Głaz” stargardzki obwód 15 m nadl. Choszczno Dolice PŜ 21 P 2005 le śn. Dolice, oddz. 364i stargardzki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Przelewice PŜ 22 P 2003 le śn. Dolice, oddz. 379i, 380j pyrzycki 3 d ęby szypułkowe nadl. Choszczno Przelewice PŜ 23 P 2003 le śn. Dolice, oddz. 379f pyrzycki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Przelewice PŜ 24 P 2003 le śn. Dolice, oddz. 379a pyrzycki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Przelewice PŜ 25 P 2003 le śn. Dolice, oddz. 378k pyrzycki dąb szypułkowy nadl. Choszczno Dolice PŜ 26 P 2005 le śn. Ziemomy śl, oddz. 259c stargardzki lipa drobnolistna Rubryka 2: P – pomnik przyrody, Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej, Pn – przyrody nieo Ŝywionej, G – głaz narzutowy.

Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro, red., 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Na obszarze arkusza Dolice znajduj ą si ę fragmenty dwóch korytarzy ekologicznych o znaczeniu krajowym – Płoni i Iny (fig. 4). Na obszarze arkusza znajduj ą si ę obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Je- zioro Miedwie i okolice”, a tak Ŝe dwa specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 „Doli- na Kr ąpieli” oraz „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie”. Obszar specjalnej ochrony ptaków „Je- zioro Miedwie i okolice” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Płoni i Jezioro Mie- dwie” w granicach arkusza pokrywaj ą si ę. Informacje na ich temat, przestawione w tabeli 7, zaczerpni ęto z publikacji „Europejska sie ć ekologiczna Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim” (Ziarnek, Pi ątkowska, red., 2008) oraz ze strony internetowej Minister- stwa Środowiska http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml . Obszar „Jezioro Miedwie i okolice” w okresie l ęgowym zasiedla co najmniej 1% popu- lacji krajowej: b ąka, błotniaka zbo Ŝowego i ł ąkowego, g ęgawy oraz w ąsatki. Jest to równie Ŝ wa Ŝne miejsce na szlaku w ędrówek g ęsi zbo Ŝowej i białoczelnej.

34 Obszar „Dolina Płoni i Jezioro Miedwie” wyró Ŝniaj ą mokradła węglanowe, lokalnie wzbogacone o gatunki halofilne, wykształcaj ące si ę przy brzegach jezior.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Dolice na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998)

1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 1M – Uj ścia Odry, 6M – Pojezierza Drawskiego, 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 2K – Puszczy Barlineckiej, 3 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 3m – Pojezierza My śliborskiego, 4m – Pojezierza Chosz- cze ńskego, 4 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 1k – Płoni, 2k – Iny.

„Dolina Kr ąpieli” jest ostoj ą wyra źnie wyodr ębniaj ącą si ę na tle rolniczego krajobrazu Równiny Nowogardzkiej. Rzeka ma naturalny, kr ęty bieg, du Ŝy spadek, przez co tworz ą si ę liczne zakola i przełomy. Dno jest piaszczyste i miejscami kamieniste, z głazami wzdłu Ŝ brzegu. W takich warunkach bytuj ą ch ętnie gatunki zwierz ąt takie jak: wydra, pliszka górska, zimorodek, a w czystej wodzie wyst ępuje piskorz i skójka gruboskorupowa.

35 Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod i symbol punktu obszaru Powierzchnia w granicach arkusza Lp. obszaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść obszaru Kod Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Jezioro Miedwie Przelewice 1 J PLB320005 i okolice 14º51’42’’E 53º13’33’’N 16 511,00 ha PL0G1 zachodniopomorskie pyrzycki Pyrzyce (P) Warnice Dolina Płoni Przelewice 2 K PLH320006 i Jezioro Miedwie 15º01’29’’E 53º09’49’’N 20 744,13 ha PL0G1 zachodniopomorskie pyrzycki Pyrzyce (S) Warnice Dolina Kr ąpieli 3 B PLH320005 15º07’59’’E 53º20’01’’N 232,76 ha PL0G1 zachodniopomorskie stargardzki Stargard Szczeci ński (S) Rubryka 2: B – specjalny obszar ochrony siedlisk bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 J – obszar specjalnej ochrony ptaków, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk

36 36 K – specjalny obszar ochrony siedlisk, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z obszarem specjalnym ochrony ptaków. Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk Uwaga: Powierzchni ę obszaru „Jezioro Miedwie i okolice” podano wg. Rozp. Ministra Środowiska z dnia 27.10.2008 (DzU nr 198, poz.1226)

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Dolice jest bogaty w stanowiska archeologiczne. Dokumentowane zna- leziska obejmuj ą: osady, cmentarzyska, kurhany, grobowce megalityczne oraz grodziska, pochodz ące z okresu od neolitu po średniowiecze. Najwi ększe skupiska znalezisk archeologicznych znajduj ą si ę w okolicach współczesnych miejscowo ści takich jak: Dolice, Komorowo, Ukiernica, Zaborsko, Barnim, Strzebielewo, Wójcin, Morzyca, Stargard Szczeci ński. Na mapie zaznaczono stanowiska archeologiczne o du Ŝej warto ści poznawczej: osady, grodziska, cmentarzyska i ślady osadnictwa, o pełnej ochronie konserwatorskiej, wpisane do rejestru za- bytków oraz podlegaj ące częś ciowej ochronie konserwatorskiej wpisane do ewidencji słu Ŝby konserwatorskiej Działu Ochrony Zabytków Archeologicznych Muzeum Narodowego w Szczecinie. W granicach obszaru arkusza znajduje si ę południowa cz ęść miasta Stargard Szczeci ń- ski. Zabytkowe obiekty miasta, podlegaj ące ochronie, znajduj ą si ę poza granicami arkusza. Zabytkowe ko ścioły, zbudowane głównie z kamienia polnego, znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Strachocin – ruiny ko ścioła z XIII w., Świ ęte – pó źnogotycki ko ściół św. Antonie- go z Padwy z XV w., Trzebiatów – ko ściół Narodzenia NMP z połowy XVI w., Kluczewo – ko ściół z przełomu XIV i XV w., Witkowo – pó źnogotycki ko ściół MB Ró Ŝańcowej z drugiej połowy XV w., Tychowo – ko ściół Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Św. z XVI w., Strzy Ŝno – ruiny ko- ścioła z ko ńca XV w., śukowo – ko ściół murowany św. Antoniego z XV w., Kr ępcewo – ko- ściół MB Cz ęstochowskiej z pot ęŜ ną wie Ŝą z XV w., Strzebielewo – pó źnogotycki ko ściół św. Józefa Rzemie ślnika z XV i XVI w., Rzeplino – ko ścół MB Ró Ŝańcowej z XV w., prze- budowany w wieku XVIII i XIX, Barnim – ko ściół gotycki Narodzenia NMP z XVI w., Kolin – kościół Przemienienia Pa ńskiego z XVIII w., Bral ęcin – ko ściół św. Brata Alberta z pocz ątku XVI w., Morzyca – ruiny ko ścioła z XVI w., śal ęcino – ko ściół św. M. M. Kolbe- go z I połowy XVI w., Zaborsko – ko ściół św. Jana Chrzciciela z XV w. wraz z plebani ą, Lu- biatowo – ko ściół gotycki MB Nieustaj ącej Pomocy z przełomu XV i XVI w., Moskorzyn – ko ściół św. Stanisława BM i cmentarz przyko ścielny, Dolice – pó źnorenesansowy ko ściół Chrystusa Króla z przełomu XVI i XVII w. Niewiele jest tu obiektów zabytkowych architektury świeckiej. W Lubiatowie jest to pa- łac z XIX wieku i goł ębnik w zespole folwarcznym, w Kr ępcewie – ruiny zamku von We- dlów z przełomu XIV i XV w. i pałac z przełomu XVIII i XIX w., w Kr ąpieli pałac z II poło- wy XIX w., a w Morzycy – ruiny zamku i wie Ŝy „Stary Piotr” zbudowanych w XVI wieku.

37 Do zabytków technicznych nale Ŝą wiatrak holenderski z XIX wieku w Tychowie i młyn wodny o konstrukcji ryglowej z XVIII w. w Dolicach na Inie. W Kr ępcewie, na rozwidleniu dróg, znajduje si ę pomnik – „krzy Ŝ pro śby”, wykonany przez Leopolda von Wedla w XVI w. na pami ątk ę wypraw krzy Ŝowych. W śal ęcinie, przy wej ściu do parku jest głaz jako pomnik pami ęci poległym mieszka ńcom wsi w latach wojny 1914–1918. Parki podworskie na obszarze arkusza Dolice, obj ęte ochron ą konserwatorsk ą znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Kr ąpiel, Kr ępcewo, Rzeplino, Barnim, Kolin, Bral ęcin, śal ęcino, Morzyca, Moskorzyn i Dolice. W cz ęś ci s ą to obiekty zadbane.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Dolice, ze wzgl ędu na powszechne wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacyjnych, jest terenem typowo rolniczym. Wi ększ ą cz ęść powierzchni terenu zajmuj ą grunty orne na glebach chronionych. Produkcja rolna wi ąŜ e si ę tu z upraw ą: zbó Ŝ i buraków cukrowych oraz hodowl ą. W północnej i południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuj ą obszary chronione, nale Ŝą ce do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze omawianego arkusza, obejmuj ącej zło Ŝa kredy jeziornej i kruszywo naturalne. Spo śród 4 złó Ŝ kredy jeziornej tylko jedno – „Lubiatowo III” jest eksploatowane. Zło Ŝe „Lubiatowo II” zo- stało zaniechane. Rozpoznane wst ępnie zło Ŝa „Witkowo” i „Lubiatowo” s ą niezagospodarowane. Zło Ŝe piasku „Strachocin” od ponad 20 lat jest zaniechane. Udokumentowane w 2005 r. zło Ŝe „ śukowo I” jest eksploatowane okresowo. Z „Bilansu zasobów...” nale Ŝy skre śli ć zło Ŝe „ śukowo I – Pole A”, gdy Ŝ jego zasoby udokumentowano jako cz ęść zasobów zło Ŝa „ śukowo I”. Za skre śleniem przemawia tak Ŝe fakt, Ŝe „Pole A” w latach 2005–2007 zo- stało w cało ści wyeksploatowane (w „Bilansie zasobów...” figurują zasoby pierwotne). Zebrane dane z opracowa ń archiwalnych, w których przedstawiono wyniki poszukiwa ń piasków i Ŝwirów, w wi ększo ści przypadków, nie dały podstaw do wyznaczenia obszarów perspektywicznych i prognostycznych. Rozszerzenie bazy surowcowej piasków mo Ŝna wi ą- za ć jedynie z ozami i kemami. Na podstawie danych archiwalnych i mapy geologicznej wytypowano dwa obszary perspektywiczne dla tej kopaliny. Wyznaczono równie Ŝ jeden obszar perspektywiczny dla glin ceramiki budowlanej. Ponadto spo śród licznych wyst ąpie ń torfów trzy uznano za obszary prognostyczne.

38 Prowadzone w latach minionych prace penetracyjne i poszukiwawcze za zło Ŝami iłów do produkcji keramzytu i węgli brunatnych zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych. Spo śród trzech poziomów wodono śnych zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę ma poziom mi ędzyglinowy. Północno-zachodni ą cz ęść omawianego obszaru zajmuje główny zbiornik wód podziemnych nr 123 Goleniów – Stargard. Na terenie obj ętym arkuszem Dolice wyznaczono obszary predysponowane do składo- wania odpadów oboj ętnych i komunalnych. Odpady oboj ętne mo Ŝna składowa ć w gminach: Warnice, Sucha ń, Stargard Szczeci ński, Dolice i Przelewice, w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowacenia wisły. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć na terenie gmin: Stargard Szczeci ński, Warnice, Przelewice i Dolice, w miejscach kartograficznych wydziele ń zastoiskowych iłów i iłów piaszczystych. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść niejednorodnego wykształcenia litologicznego osa- dów i zmian litologicznych przestrzennych, decyzj ę o lokalizacji obiektu potencjalnie uci ąŜ- liwego dla środowiska musz ą poprzedzi ć badania geologiczne i hydrogeologiczne. Poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 5 – 15 m p.p.t., izolacja jest słaba (nieci ągła), stopie ń zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych poziomów jest średni. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych są korzystne, w granicach obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów przewa Ŝa niski i bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia wód zanieczyszczeniami antropogenicznymi, podrz ędnie średni. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw na potrzeby lokalne zlokalizowane w rejonie miejscowo ści Kr ąpiel, Kolin oraz w lasach na Lipiej Górze. Wyrobisko poeksploatacyjne zło Ŝa piasków „Strachocin” oraz pozostałe niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw na potrzeby lokalne znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim.

39 Przewa Ŝaj ą tereny o korzystnych warunkach budowlanych. Wi ększo ść z nich nie zosta- ła przedstawiona na mapie, gdy Ŝ na ogół pokrywaj ą si ę z lasami lub obszarami wyst ępowania gleb chronionych wysokich klas bonitacyjnych. Przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska na obszarze arkusza powinny dotyczy ć przeciwdziałania negatywnym skutkom, zwi ązanym z zanieczyszczeniem powietrza, gleb i wód. Bogactwo gleb najwy Ŝszych klas bonitacyjnych, prawnie chronionych, predysponuje ten region do dalszego intensyfikowania produkcji rolnej.

XIV. Literatura

ĆWINAROWICZ A., ŁUCIUK J., 1981 – Sprawozdanie nr 2 z prac geologiczno- penetracyjnych za kruszywem naturalnym w województwie szczeci ńskim. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FOLTYNIEWICZ W., 1986 − Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami kruszywa naturalnego na terenie województwa szczeci ńskiego. CAG Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. FUSZARA P., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Dolice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GACEK K., 1965 – Orzeczenie ze zwiadowczych prac geologicznych za w ęglem brunatnym w rejonie Pyrzyce – Kluczewo. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predyspono- wanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JARENIOWSKI Ł, ŁUCIUK J., 1979 – Sprawozdanie z prac geologiczno-penetracyjnych za kruszywem naturalnym w województwie szczeci ńskim. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KALKAWAS K., NASZ A., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego drobnego „Strachocin”. Arch. Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu „Proxima” S.A.

40 KIE ŃĆ D., J ĘDRUSIAK M., KRAWCZYK J., NOWACKI F., SERAFIN R., ZBOROW- SKI K., 2004 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy wraz z GZWP nr 123 Stargard – Goleniów. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. NOWAK A., TURZA M., 1968 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych wykonanych w powiecie Pyrzyce w 1967 roku w ramach prac bud Ŝetowych. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Obszary Natura 2000 – http://www.mos.gov.pl/1strony_tematyczne/natura2000/index.shtml OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWIAK B., PRZYSŁUP S., 1980 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej w kat . B „Lubiatowo II”. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 1994 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej w kat. B „Lubia- towo III”. Arch. Geol. UMWZ w Szczecinie.

PIOTROWSKI A., 2005a – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „śukowo I”. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 2005b – Dodatek do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „ śukowo I – Pole A” w kat.C 1. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 2007 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego „ śukowo I” w kat.C 1. Arch. Geol. UMWZ w Szczecinie.

41 PROFIC A., 1978 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa iłów przydatnych do produkcji keramzytu w wybranych rejonach województwa szczeci ńskiego. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005, 2006 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2006–2007 , 2008 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiada ć ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 16 grudnia 1991 r., Nr 116, poz. 503. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 4 pa ździernika 2002 r., nr 165, poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z dnia 10 kwietnia 2003 r., nr 61, poz. 549. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dzien- nik Ustaw z dnia 1 marca 2004 r., nr 32, poz. 284. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ą- dzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dziennik Ustaw z dnia 6 listopada 2008 r., nr 198, poz. 1226. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przezna- czonej do spo Ŝycia przez ludzi. Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2007 r., Nr 61, poz. 417. SOCHAN A., PIOTROWSKI A., 2004a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Dolice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOCHAN A., PIOTROWSKI A., 2004b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Dolice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

42 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SYRNIK S., 1973 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych za zło Ŝami surowców ilastych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej przeprowadzonych w rejonie Pyrzyce – Stargard Szczeci ński. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Pyrzyce. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZTROMWASSER E., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Dolice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TCHÓRZEWSKA D., JARECKA K., 1970 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jezior-

nej „Witkowo” w kat. C2. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TCHÓRZEWSKA D., JARECKA K., 1971 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jezior-

nej „Lubiatowo” w kat. C 2. CAG Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (z pó źniejszymi zmianami). Dziennik Ustaw z dnia 5 marca 2007 r., nr 39, poz. 251. WO Ś A, 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa. ZIARNEK K., PI ĄTKOWSKA D. (red.), 2008 – Europejska sie ć ekologiczna Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie.