Download Issue File
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
#0# UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI KWARTALNIK SZCZECIN 2018 – ROCZNIK XXXIII (LXII) – ZESZYT 1 Komitet Redakcyjny Radosław Skrycki (redaktor naczelny), Eryk Krasucki (zastępca redaktora naczelnego), Tomasz Ślepowroński (sekretarz redakcji), Monika Ogiewa-Sejnota (sekretarz redakcji) Rada Naukowa Tadeusz Białecki (Szczecin), przewodniczący, Ihor Cependa (Iwano-Frankiwsk), Radosław Gaziński (Szczecin), Stanisław Jankowiak (Poznań), Maciej Kowalewski (Szczecin), Kazimierz Kozłowski (Szczecin), Jens Olesen (Greifswald), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Martin Schoebel (Greifswald), Wojciech Skóra (Słupsk) Lista recenzentów znajduje się na stronie www.wnus.edu.pl Redaktor naukowy Radosław Skrycki Redaktor językowy Elżbieta Blicharska Skład komputerowy Agnieszka Kozioł Korekta Anna Ciciak Projekt okładki Ludwik Piosicki Tłumaczenie streszczeń Piotr Wahl Adres redakcji: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych ul. Krakowska 71–79, 71-017 Szczecin e-mail: [email protected] www.przegladzachodniopomorski.pl www.wnus.edu.pl Wersja papierowa jest wersją pierwotną Artykuły dostępne są w bazach indeksacyjnych: CEJSH (http://cejsh.icm.edu.pl), CEEOL (www.ceeol.com) oraz BazHum (bazhum.muzhp.pl) © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2018 ISSN 0552-4245 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Ark. wyd. 13,5. Ark. druk. 15. Format B5 Cena zł 22,0 (w tym 5% VAT) SPIS TREŚCI Małgorzata Cieśluk – Carolinum redivivum. Kryzys dydaktyczny w Królewskim Gimnazjum Karolińskim w Szczecinie w latach 1679–1680 w świetle dokumentacji dydaktycznej szkoły ............. 5 Zygmunt Szultka – Elementarne szkoły wiejskie finansowane z funduszu szkolnego na Pomorzu pruskim w latach 1777–1807 ...............35 Agnieszka Gut – Źródła wiedzy heraldycznej Ludwiga Wilhelma Brüggemanna. Herby miejskie w Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preussischen Herzogtums Vor- und Hinter-Pommern ...........................................................................79 Adam Wątor – Strategiczna rola twierdzy szczecińskiej podczas wojny w latach 1806–1807 .................................................................................... 99 Urszula Kozłowska – Organizacja ochrony zdrowia robotników w latach 1945–1955 na tle specyfiki Pomorza Zachodniego – próba bilansu ........121 Ryszard Techman – Czechosłowacka żegluga na Odrze w latach 1947–1957. Część I ......................................................................145 Andrzej Chludziński – Motywy biblijne w nazewnictwie geograficznym Pomorza Zachodniego (Szczecińskiego) ...................................................169 Zbigniew Głąbiński – Stosunek małżeństw powiatu gryfińskiego do rozwoju turystyki w świetle badań jakościowych ................................191 Wojciech Wichert – Maren Röger, Wojenne związki. Polki i Niemcy podczas okupacji, tłum. Tomasz Dominiak, Świat Książki, Warszawa 2016, ss. 336 ..............................................................................221 Jacek Knopek – Wieczornica historyczna i pokaz filatelistyczny w Koszalinie upamiętniające postać generała Władysława Andersa .......231 Edward Rymar – Na marginesie nowego zarysu polityki książąt Barnima I i Bogusława IV ............................................................237 TABLE OF CONTENTS Małgorzata Cieśluk – Carolinum redivivum. Teaching Crisis in the Royal Carolingian Gymnasium in Szczecin in the Years 1679–1680 in the Light of Didactic Documentation of the School ........................................... 5 Zygmunt Szultka – Elementary Rural Schools Financed by the Educational Fund in Prussian Pomerania in the Years 1777–1807 ................................................................................35 Agnieszka Gut – Sources of Heraldic Knowledge of Ludwig Wilhelm Brüggemann. Urban Coats of Arms in Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preussischen Herzogtums Vor- und Hinter-Pommern ...........................................................................79 Adam Wątor – The Strategic Role of the Szczecin Stronghold during the 1806–1807 War.......................................................................... 99 Urszula Kozłowska – The Organisation of Health Service of Workers in Western Pomerania in the Years 1945–1955. Introduction....................121 Ryszard Techman – The Czechoslovak Navigation on the Oder River in the Years 1947–1957. Part 1 ...................................................................145 Andrzej Chludziński – Biblical Motifs in Geographical Onomastics in Western (Szczecin) Pomerania ..............................................................169 Zbigniew Głąbiński – The Relationship between the Marriages of the Gryfino County and the Development of Tourism in the Light of Qualitative Research .........................................................191 Wojciech Wichert – Maren Röger, Wojenne związki. Polki i Niemcy podczas okupacji, transl. Tomasz Dominiak, Świat Książki, Warszawa 2016, 336 pp. .............................................................................221 Jacek Knopek – The historical evening and the philatelic exhibition in Koszalin commemorating the general Wladyslaw Anders ..................231 Edward Rymar – Parenthetically the new outline of the politics of dukes Barnim I and Boguslaw IV ........................................................................237 #0# DOI: 10.18276/pz.2018.1-01 PRZEGLĄD ZACHODNIOPOMORSKI ROCZNIK XXXIII (LXII) ROK 2018 ZESZYT 1 M C Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Szczeciński e-mail: [email protected] CAROLINUM REDIVIVUM . KRYZYS DYDAKTYCZNY W KRÓLEWSKIM GIMNAZJUM KAROLIŃSKIM W SZCZECINIE W LATACH 1679–1680 W ŚWIETLE DOKUMENTACJI DYDAKTYCZNEJ SZKOŁY Słowa kluczowe: historia Szczecina, historia szkolnictwa, Królewskie Gimnazjum Karolińskie Keywords: the history of Szczecin, the history of the educational system, the Royal Car- olingian Gymnasium Królewskie Gimnazjum Karolińskie (Regium Gymnasium Carolinum) za- inaugurowało działalność 24 listopada 1667 roku na mocy decyzji ówczesnych szwedzkich władz Szczecina. W nowej szkole kontynuowano znakomite, po- nad 120-letnie tradycje szczecińskiego Pedagogium Książęcego, w którym pro- wadzono pracę dydaktyczną od roku 1544 do początku 1667 roku1. Przełożeni 1 Dokument fundacyjny szkoły został podpisany przez książąt Barnima I X i Filipa I 25.10.1543 r., pierwszych studentów przyjęto jednak w 1544 r. Decyzja o rozwiązaniu Pedagogium Książęce- go zapadła na podstawie wniosków komisji, która została powołana w 1666 r. przez szwedzkie- go monarchę w celu zbadania stanu uczelni; zob. M. Wehrmann, Geschichte des Königlichen Marienstifts-Gymnasiums (des früheren Herzoglischen Pädagogiums und Königl. akademischen Gymnasiums) in Stettin. 1544–1894, „Festschrift zum dreihundertfünfzigjährigen Jubiläum des Königlichen Marienstifts-Gymnasiums zu Stettin”, Stettin 1894, s. 12, 14, 74; B. Wachowiak, Pierwociny życia uniwersyteckiego w Szczecinie w XVI i w początku XVII wieku, w: Księga Pamiątkowa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. G. Labuda, Poznań 1965, s. 189–190; S. Schwann, Z dziejów 6 Małgorzata Cieśluk Carolinum, podobnie jak w poprzedniej szkole, akcentowali wysokie, akademic- kie ambicje i, choć nie zrealizowano planów przekształcenia uczelni w uniwer- sytet, to jednak utrzymała ona status najważniejszej instytucji edukacyjnej i kul- turalnej w Szczecinie oraz jednej z bardziej istotnych w całej szwedzkiej części Pomorza2. Koniec patronatu królów szwedzkich nad miastem i jego szkołą de iure nastąpił w roku 1720 na podstawie postanowień traktatu sztokholmskiego, choć de facto od 1713 roku kontrolę nad Szczecinem sprawowały władze pruskie, które zadecydowały o kolejnej zmianie formuły uczelni – od 30 grudnia 1716 roku działalność zainaugurowało Gimnazjum Akademickie pod patronatem pru- skiego króla Fryderyka Wilhelma I3. Szkoła, kilkakrotnie reorganizowana przez władze pruskie, działała przez kolejne dwa stulecia, aż do 1945 roku4. Okres (1667–1716), w którym Królewskie Gimnazjum Karlińskie funkcjonowało pod zarządem szwedzkim, można uznać za stosunkowo krótki etap w liczącej ponad 400 lat historii szczecińskiej szkoły. Był to jednak czas niezwykle trudny i burzliwy – życie Carolinum toczyło się w cieniu głębokich europejskich kryzysów politycznych i militarnych, których dynamikę na terenie dawnego Księstwa Pomorskiego dyktował długotrwały konflikt między Szwecją i Brandenburgią5. Jego bezpośrednie i pośrednie skutki determinowały przede wszystkim stan ekonomicznego zaplecza uczelni, co z kolei w ogromnym stopniu szczecińskiego Pedagogium, w: Descriptio Paedagogii Stetinensis 1573, wyd. S. Schwann, Szcze- cin 1966, s. XXI–XXIII; Z. Mielcarek, B. Owczarek, Od Pedagogium do Uniwersytetu Szcze- cińskiego, Szczecin 1985, s. 25–30, 61–63; R. Gaziński, Pedagogium Książęce (lata 1544–1667), w: Akademicki Szczecin XVI–XXI wiek, red. P. Niedzielski, W. Tarczyński, Szczecin 2016, s. 20, 44–46. 2 S. Wesołowska, Das fürstlische Pädagogium bzw. Gymnasium Carolinum in Stettin, w: Die Universität Greifswald in der Bildungslandschaft des Ostseeraums, red. D. Alvermann, N. Jörn, J.E. Olesen, Münster 2007, s. 119–120, 122; P. Gut, Szczecińskie akademickie szkoły średnie w II połowie XVII i XVIII wieku, w: Akademicki Szczecin XVI–XXI wiek…, s. 49. 3 Początkowo szkoła nadal posługiwała się nazwą Gimnazjum Karolińskie (Gymnasium Ca- rolinum); zob. M. Wehrmann, Geschichte des Königlichen…,