Shkencor 2017 uletini B Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë Buletini Shkencor

Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë Buletini Shkencor BULETINI SHKENCOR 2017 ISSN: 2310-6719

UNIVERSITY OF VLORA ―ISMAIL QEMALI‖

Scientific bulletin

Special issue, 2017

ISSN 2310-6719

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

UNIVERSITY OF VLORA ―ISMAIL QEMALI‖, ALBANIA

FACULTY OF HUMANITIES

DEPARTMENT OF FOREIGN LANGUAGES

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE

―FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE‖ The Past, The Present and The Future

Vlora, 6 May 2017

ISSN: 2310-6719

[2]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

• GENERAL INFORMATION

Organizer:

DEPARTMENT OF FOREIGN LANGUAGES HEAD OF DEPARTMENT

ASSOC. PROF. DR. ARMELA PANAJOTI

Date: 6th May 2017

Venue:

UNIVERSITY ―ISMAIL QEMALI‘, SALLA ―RILINDJA‖

Head of the Organizing Committee:

ASSOC. PROF. DR. MARSELA HARIZAJ [email protected]

ASSOC. PROF. DR. VENERANDA HAJRULLA [email protected]

Keynote speaker:

Associated Professor Ph.D. Hab. Bogdan Popoveniuc, Head of Doctoral School of Social and Human Sciences, University, ―Stefan cel Mare‖ of Suceava, Romania.

Professor Angela Mottola, Department of Foreign Languages, Italian Branch, University of Vlora. Representative of Italian Embassy.

[3]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Organizing Committee:

Assoc. Prof. Dr. Marsela Harizaj Assoc. Prof. Dr. Veneranda Hajrulla Assoc. Prof. Dr. Armela Panajoti Assoc. Prof. Dr. Meri Gjoleka PhD. Dorjana Klosi PhD. cand. Eliona Naqo PhD. Bukuroshe Isufaj

Scientific Committee:

Prof. Roland Zisi Prof. Bardhosh Gaçe Prof. Nexhip Mërkuri Assoc. Prof. Dr. Armela Panajoti Assoc. Prof. Dr. Veneranda Hajrulla Assoc. Prof. Dr. Marsela Harizaj Assoc. Prof. Dr. Meri Gjoleka Assoc. Prof. Dr. Bledar Toska Assoc. Prof. Dr. Frosina Londo Assoc. Prof. Dr. Kozeta Hyso PhD. Zamira Alimemaj

Keynote speaker paper

Associated Professor Ph.D. Hab. Bogdan Popoveniuc, Head of Doctoral School of Social and Human Sciences, University, ―Stefan cel Mare‖ of Suceava, Romania.

I. Linguistics

II. Foreign Language Methodology

III. Cultural Studies

IV. Literature Studies

V. Translation Studies

[4]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Table of Contents

Keynote paper

Linguistic Democracy Revisited

Associate Professor, Bogdan Popoveniuc, Ph.D...... 9

I. Linguistics Studies

Kodet e Ilirishtes dhe Gjuhësia Historiko- Krahasuese

Nexhip Mërkuri...... 21

The Concept of Globalization and Linguistic Challenges

Bukuroshe Isufaj...... 32

Emoji - Trendy Slang or A Whole New Language?

Zamira Alimemaj, Kozeta Hyso...... 40

Sociolinguistic Uses of Dialects in the Italian Language

Meri Gjoleka...... 44

The Importance of English for Medical Purposes at the University Level

Anisa Trifoni, Viola Kiseleva...... 50

Csr Reports Similarity and Self-Promotion: A Study With Modality Markers Unveiling The Truth of Communication

Genc Alimehmeti, Visar Sylaj...... 59

Text Linguistics Approach to Didactics

Olda Xhepa (Balliu)...... 74

Specific English Students‟ Comprehension and Obstruction

Evis Çelo, Harikla Beduli...... 80

Communication Strategies of Touristic Text

Ledina Merkaj...... 92

Investigating Students‟ Social Group-Specific Vocabulary

Dorjana Klosi...... 98

[5]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Social-Anthropological Studies of Carmine Abate: An Analysis to His Work “The Germanesi” Frosina Londo...... 103

Civilizimet

Kosovar Alija...... 111

Filologjia si Shkencè Ndèrdisiplinare, Disa Kuptime e Studime Rreth Saj

Edelajda Çepa...... 117

The Impact of Foreign Languages in The Local Economy: The Call Center Case in Albania Fjona Cukani, Laert Mezani, Iltana Koleka...... 124

Veçori të Përgjithshme të Sintagmës Foljore në Strukturën e Gjuhës Shqipe

Gladiola Durmishi (Elezi)………………………………………….………131

Ndihmesa e Nermin Vlora Falaschit në Fushën e Studimeve Antropologjike dhe Etnologjike

Albert Habazaj, Evis (A) Çelo……………...……………….……………..141

II. Foreign Language Methodology

Practical Teaching Tips For Novice Teachers

Veneranda Hajrulla, Marsela Harizaj...... 151

Case Study: ESP Learners‟ Needs in the University of Medicine, Tirana

Alnida Shano (Koroshi), Ariana Nepravishta...... 157

Assessment Practices Development in the Foreign Language of Secondary Education

Emilda Roseni, Anita Muho...... 164

Some Major Changes in ELT Curriculum: Towards Flexible Teaching

Marsela Harizaj, Veneranda Hajrulla...... 169

Literature Review: School Leadership

Jonida Tirana...... 174

[6]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

English Grammar and Teaching Difficulties in EFL Context

Kozeta Hyso, Zamira Alimemaj...... 179

Mësimdhënia e Letërsisë në një Vështrim më Bashkëkohor

Rudina Alimerko...... 184

Students‟ Comprehension of Teaching Styles and Learning Strategies in Secondary Education in Albania

Lavdosh Malaj...... 189

Inducement of Pupils‟ Critical Thinking in The Subject of Nature Knowledge (Geography) of the Elementary Education

Fatlinda Shkurti, Sulltana Bilbilaj...... 198

Roli i Historisë në Procesin e Mësimdhënies

Blerina Xhelaj……………………………………………………………....205

A New Viewpoint on Methods of Learning and their Classification

Aleks Trushaj, Ledina Merkaj…………………………………………...…211

The Acquisition of English Vocabulary through Prefixation Pattern by the EFL Students

Olsa Xhina, Marsela Turku………………...…………………...... …..216

The Language of Italian Cinema

Fjona Cukani, Laert Mezani, Iltana Koleka...... 221

IV. Literature Studies

Përkthimet në Shqip të Letërsisë Botërore për Fëmijë

Bardhosh Gaçe...... 229

E Ardhmja Globale e Leximit

Ermir Xhindi...... 235

Goditja e Zakonit dhe Veseve Shqiptare Përmes Satirës në Komedinë„Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër‟ të Çajupit

Rovena Vata...... 240

[7]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

V. Translation Studies

Përkthimi i Përkthyesit apo Përkthimi Automatik?

Adriana Gjika...... 249

A Cultural Perspective on the Romanian Management Style

Roxana Bîrsanu...... 254

[8]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Keynote paper LINGUISTIC DEMOCRACY REVISITED

Assoc. Prof. Dr. Bogdan Popoveniuc Department of Human, Social and Political Sciences, University "Stefan cel Mare" of Suceava, Romania [email protected]

Abstract environment transforms the mentality, language, as well as what and how it is Until present times the process of thought, and so the future development language evolution and the future of of languages should be reconsidered. languages in contact could be quite well Likewise, the accelerating and visible approximated by a list of social, political language changes brought by social and geographical factors. The network technology (SNT) shed a new tremendous development of light on some classical conception in the communications and information theory of language. technologies (ICT) and the related social networking (SN) changed this situation, Keywords: language evolution, while it became to have a major globalization, technological progress, influence over the ―natural‖ process of information and communication languages evolution. Technological technology.

Introduction maturity, flexibility and adaptability of a language gains more strength as a In a previous article focusing on the 1 selection factor in these new settings. So problem of languages evolution, I have far, the future of languages in contact stated the genuine phenomenon brought could be quite well approximated by up by globalization. I asserted that factors like demographic, physical, globalization opened widely the ―market economic, historical, social, cultural, of contacts between languages‖, political characteristics of the two augmented the competition among communities, as the linguistic politics, languages and consecrated the process of the quality of tolerance, national, language selection and evolution ethnical, religious discriminations, the worldwide. Even if this process is not, degree of the territorial concentration or and will never be, purely linguistic, the psychical characteristics of those 2 1 Bogdan Popoveniuc, ―Globalization and communities in contact. Nonetheless the linguistic democracy,‖ in Bogdan Popoveniuc, Sorin Tudor Maxim and Marius Cucu (eds.), Annals of Philosophy, Social and Human 2 Uriel Weinreich, Languages in Contact. Disciplines, Vol. 1 (Suceava: ―Stefan cel Mare‖ Findings and Problems (New York: Linguistic University Press, 2010), 25-33. Circle of New York, 1953), 4.

[9]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

major elements of this ―social cultural and requires new mental abilities not just environment of the linguistic contact‖ in terms of conceptualization, but also (Uriel Weinreich) – i.e. the fundamental for moving in the almost infinite drive of linguistic transformation –, are possibilities of new media environment. somehow overturned by the same factor which contradicts Fukuyama‘s previous A new way of communicating, a real ―end of history‖ prophecy, i.e. the new language seems to emerge under the technological progress. Any major form of Textspeech. It implies profound language, is intensively used in social changes in the construction of language networking (SN), comes everywhere in itself. Exercising more and more this contact with information and new ability changed the way in which communication technologies (ICTs) and people use language, both quantitative thus it is processed by computational and qualitative. Firstly, Textspeech – as means and used in digital space. This sum of emails, text blogs, SMSs and circumstance adds a genuine pressure on social networks – means to write more language evolution that gradually than speak, whilst write less. The key transforms some features of natural rule is to communicate as much language and constructs new ones in information as possible in less text. The order to facilitate the adaptation to the Internet-writing habit altered the requirements of social network structure of the letter as a communicative technologies (SNT). Nowadays, the tool. Secondly, people emails, texts, natural languages undergo the strong blogs and social networks and influence of the almighty SNT that communicate more that they speaks, so moulds them in its image and likeness. they starts to write more like they speak, Technological environment acts like as but less like they had to write. Midas‘ touch and transforms the Textspeech is the ability to juggle with mentality, language, as well as what and graphically express emotions (emoji, how it is thought, in its own mode. stickers, emoticons) and simulate speech-phonology (through phonetic The specificity of SNT‘s language spelling) to recreate, on the screen, the revolution gestural, paraverbal and linguistic intercourse from face-to-face The uses of digital technologies affect communication. This could be our language and these changes affect determined grammatically, through the way we speak and even the way we syntax, ellipses, punctuation, etc., and think. Digitally mediated communication lexically through relexicalisation,3 shapes new linguistic structures and languages learners need to develop new 3 mindsets, literacies and strategies as they Term proposed by M.A.K. Halliday, referring to a linguistic ―mechanism to configure navigate over these spaces. The digital alternative social and linguistic spaces.‖ It is a literacy requires original skills of more general concept, not necessary related with the alternative linguistic mechanisms of thinking for producing new media texts euphemisation and de-euphemisation associated with domination, which produces or reveals the

[10]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

overlexicalisation,4 and through phrasal up by yourself], YYSSW [yeah, yeah, covert norms merging written text and sure, sure, whatever], and many more. speaking into a hybrid and heteroglossic text-imagology. The most notable Highly used are the shortened forms: changes are in the way in which we write (e.g., ―k‖ [okay], ―msg‖ [message], on the Internet (Iwrite). ―mob‖ [mobile] or ―pls‖ [please] and vowel-less items as TXT [text] and An analysis of the ―text speaking‖ XLNT [excellent] reveals a lot of cases in which the multi- word sentences and part of responses, Very popular is the homophones, e.g., mainly stereotyped and specific for ―u‖ [you] ―b‖ [be], ―s‖ [see] ―2‖ [to/too] direct-address, are reduced to a sequence or ―oic‖ [oh, I see]. This hybridization of of initial letters: AWHF [are we having speak-writing is more obvious in fun?], BCBC [beggars can‟t be leetspeech, a text-speech that simulate choosers], BRB [by right back], BTDT speech-phonology (through phonetic [been there, done that], BTW [by the spelling) adding syllabic values for way], FOMCL [fell out of my chair capital letters as in ―thN‖ [then], ―nEd‖ laughing], FWIW [for what it‟s worth], [need], ―u mAk me :)‖ [you make me FYI [for your information], F2T [free to happy] and ―Z‖ [said], or by the talk?], HHOJ [ha, ha, only joking], IIRC interwoven of letters with numbers, e.g. [if I remember correctly] IMO [in my ―NE1‖ [anyone], ―2day‖ [today], ―B4‖ opinion], LOL [laugh(ing) out loud or [before], ―CUl8r‖ [see you later], ―2b/- lots of laughs], MMYT [mail me your 2b=?‖ [to be or not to be (this) is the thoughts], OMG [oh My God], PCM question], ―c%l‖ [cool] and so on. [please call me], RUOK [are you OK?], The impersonal and informal SWAK [sealed with a kiss], SWDYT [so writing marks could be clothed with what do you think?], TMI [too much affective fabric by adding extra letters information], TMOT [trust me on this], for ―affective lengthening‖ (e.g. TTFN [ta-ta for now], TTYL [talk to you ―loooool‖, ―sooooo‖, ―hiiiiiiii‖) or later], WWYC [write when you can], creative use of punctuation: multiple WTF [for that one is preferably to look punctuation such as ―!!!!‖ or ellipsis marks ―…‖. For example, the stark informational ―Can‘t wait !!‖ could symbolic violence upon which power relations receive two spaces before the marks are built. Óscar García Agustín, Sociology of Discourse: From institutions to social change ―Can‘t wait !!‖ for expressing extra little (John Benjamins Publishing Company, 2015), pause, parenthetical exclamation mark 37. M.A.K. Halliday Language as a Social Semiotic (London: Arnold, 1978). for a kind of ―after thought‖ (―Can‘t wait 4 Overlexicalisation results from an excess of (!)‖), or making the expression less repetitious of quasi-synonymous terms that are intense by inserting an ellipses ―Can‘t entwined into the structure of a (new) discourse, giving rise to a sense of ‖over-completeness‖. wait … !!‖. The emoticons and other Overlexicalisation in a language use in a keyboard generated graphics (e.g., particular area of experience of a group reveals the main problem and preoccupation of its users. ―=.=‖) are among the main tools for

[11]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

compensating the facial expressions fundamental dislike or rivalry] or from the most obvious one as ―:)‖ ―cosplay‖ [costume+play]. [happy], ―:(― [sad], ―:((― [very sad], ―;)‖ [wink], to those more intricate as ―:">‖ At the same time, the ―word thief‖ or [blush], ―:'(― [weeping], ―:D‖ [grin] or the hijacking of existing words by ―:P‖ [tongue out] for expressing disgust assigning new meaning for old words is or silliness, to the more complex widespread practice in Netlingua. Social combination as: ―¯\_(ツ)_/¯‖ [shrug]. networking, as old as 1973, meaning ―the use or establishment of social Furthermore, the words used in networks or connections‖ was naturally Netlingua undertake many connected with virtual reality, but other transformations. In the first place, we words like friend, like, status, wall, page, witness to the formation of new words: attachment, viral, profile, wireless, ―astroturfing‖ [the deceptive practice of tablet, gained very different meanings on presenting an orchestrated marketing or digital space. Many of these concepts are public relations campaign in the guise of buzzwords, words that are fashionable at unsolicited comments from members of the particular context of digital space, the public], ―unfriending‖ [remove e.g. troll [someone who creates conflict (someone) from a list of friends or online by starting arguments or upsetting contacts on a social networking website], people]. There are a lot of verbs like ―to ―selfie‖ [a photograph that one has taken update‖ your status, ―to text‖ someone, of oneself, typically one taken with a ―to connect‖, ―to link‖, ―to download‖ smartphone or webcam and shared via things, or ―to network‖, which have also social media.], ―blogosphere‖[the totally different meanings on social collective word for personal websites networks. The SNT‘s practices also called blogs], ―N00b‖ [an inexperienced creates new verbs from nouns, e.g. to and/or ignorant or unskilled person, google, uberize, instagraming or twiting. especially used in computer games] or ―Newbs‖5 [an inexperienced The impressive development of gamer/person/etc. internet vocabulary and textspeech necessitates the use of translation, A special kind of words, the dictionary and glossary (Transl8it! ―portmanteau words, that blends the Dxnre & Glosre) for the noobs.6 For sounds and combining the meanings of those who try to minimize the two others, are increasingly used, e.g. significance of Netlangauge for the daily ―blaudience‖ [blog+audience], life, it is enough to remember that the ―mockumentary‖ [mock+documentary], Internet jargon already overtly clashed ―staycation‖ [stay in vacantion], with the formal and austere court room ―frenemy‖ [friend+enemy = a person with whom one is friendly despite a 6 Daniel Wilton, Transl8it! Dxnre & Glosre. Yor Complet Guid 2 Onlin Ch@ & SMS Txt Lngo (Translate! Dictionary and Glossary. Your 5 Unlike a noob, a newb is someone who actually Complete Guide to Online Chat and SMS Text wants to get better. Lingo), (iUniverse, 2005).

[12]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

language. In the trial of David Kernell, at the same time, for gestures, speech, accused of hacking into US politician image, writing, 3D objects and music.9 I Sarah Palin‘s e-mail account, it was think that in the history of language necessary to be made the translation of evolution the Marshall McLuhan‘s some internet slang for the lawyers and intuition on the causation of the judges. For evaluating the material communication medium structure on aspects of prosecutions of the felonies,7 how the message could be constructed, the language describing the internet transmitted and perceived was never as users‘ behaviors should have been evident as in the modern digital time. translated for the jury. Terms like Some effects of this relationship between ―rickrolling‖, ―lurker‖, ―troll‖ and ―caps‖ medium and message are disarmingly need to be explained to an apparently obvious. The digital medium is baffled court.8 frequently the message itself. The SNT which support chat and SMS Linguistics and semiotics of personal communication, force participants to use self syntactically-reduced forms like A very important aspect of Netlingua symbols, acronyms, word clippings, is the fact that the definitions are not emoticons for the pure practical reasons enough to understand the meaning of the to reduce the time and effort necessary to new words. It requires additional communicate. Typing instant messaging knowledge about the entire context in is much slower and is more prone to 10 which they were molded by the complex error than it is speaking, and people interplay between technology, society have developed short-cuts in typing full and individuals. Language loses its words for compensating this. Language privileged position in the digital world as is used on the Internet in new ways of the meaning of a message is increasingly ―speaking‖: chat, instant messaging, constituted by a range of modes. As Twitter, blogs, forums that have consequence, even the linguistics particular rules, norms and meanings. theories are too limited and The semiotic aspect of linguistic act is monosubstantial for encompass the expanding exponentially in digital world. changes induced by digital literacy. It is Digitally literacy implies new ways of required an update of linguistics theory using language, organizing information, to a theory of semiotics able to account, and communicating. The modal instant messaging blurs the distinction between 7 Identity theft, wire fraud, and anticipatory obstruction of justice, and one optional as felony or misdemeanor: intentionally accessing an account without authorization. 9 Gunther Kress, Literacy in the New Media Age 8 See the transcript of ―Chris Poole before the (Routledge, 2003). Honorable Thomas W. Phillips‖ on April 22, 10 S. C. Herring, ―Computer-mediated 2010, in the United States District Court for the communication on the internet,‖ in S. B. Barnes Eastern District of Tennessee Northern Division, (ed.), Computer-mediated communication: at Knoxville, Tennessee, United States of Human to human communication across the America – Government vs. David C. Kernell - internet (Boston: Pearson Education, 2003), 109- Defendant (CR: 3-08-142). 168.

[13]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

verbal and written communication,11 personalizing their expression and between image and word, since communication as emoticons, stickers, emoticons and emojis are replacing clips, sounds, etc. This predefined facial expressions, visual presence and customization feeds the illusion of body language. (And since these are the personal uniqueness and self-creativity necessary features for a confident while it constrains the expression of speaker, a false image of the self is prone personality in rigid and prefabricated to be developed in electronic mediated forms. communication.) Communication shifts the focus from linguistic features to The Internet influence on the future of elements of design, the text to image and languages video, the linguistic elements of texts are The Internet is a genuine and amazing becoming less complex (e.g., fewer medium for language evolution. Overall, embedded clauses) in the benefit of the it speeded up the natural slow process of 12 visual elements. language change. Social media is making Hence, the language is significantly it easier than ever to contribute to the affected by the ―the changing evolution of language. The meaning- epistemologies and attendant practices making overpass the slow social associated with IM use (multivocality, (academic) process of institutionalizing performativity, resourcefulness, hybrid the words significance and implies a textuality, and new forms of circulation simultaneous generalized process of and surveillance).‖13 Grammar, spelling decoding, production and interaction that and sentence structures are no longer democratically negotiate denotations. It fundamental in the messaging force digital media users to employ more transmission. However, the autocorrect and more lateral thinking facilitating the and spelling suggested expression makes capacity to move across disciplines, the variability of discourse to be more genres, modalities and cultural zones and rigid and, at the same time, feeds the to negotiate the intertextuality, transculturality and intermediality that same self-deceptive image of mastery 14 the correct language. At the same time, characterize this new order. the Internet is increasing connection The new terms pass from one group between participants, while make to another much more quickly and this relations more and more impersonal. accelerates the external pressure for Social network sites give to the changing a language on the base of participants a lot of predefined way of speakers‘ number. The Mathew effect of 15 accumulated advantage, within the 11 C. Luke, ―Pedagogy, connectivity, process of languages in contact multimodalilty, and interdisciplinaricy,‖ Reading Research Quarterly 38, (2003), 397-403. 12 Kress, Literacy in the new media age. 14 Luke, ―Pedagogy, connectivity, multimodality 13 C. Lewis and B. Fabos, ―Instant messaging, and interdisciplinarity.‖ literacies, and social identities,‖ Reading 15 Robert K. Merton, ―The Matthew Effect in Research Quarterly 40, (2005), 498. Science,‖ Science, 159 (3810) (1968): 56-63.

[14]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

evolution, is exponentially amplified by period. It makes people accustom with the English language-based software different varieties, dialects and sub- technology, which increases its dialects of English and increases the domination even out-side of the English- motivation for learning English since it speaking world. More than half of the serves as the lingua franca in content available online is in English. communicating on World Wide Web. Although the diversity of languages The globalization of technology affects online is increasing, English is still the global market of languages by overwhelmingly dominant: more than a shaping a new form of Pidgin17 half of the 10 million most popular (Franglais, Denglisch or what so ever). websites are in English, while French, But, if the solid and bigger languages German, Japanese, Russian and Spanish have the ability to absorb this effect, the are ranging between 5.1 and 6.6 percent English technology-talk is overwhelming of those websites. Hindi, the fourth most the smaller ones, which are already spoken native language with more than threatened by the natural processes of 310 million native speakers, holds less languages in contact anyway. At this than 0.1 percent of the 10 million most point, all the phenomena related with the popular websites, while Chinese global market of languages, described in language is used on just 2 percent of the previous article, are augmented in websites, even though it has estimated time, space and intensity by SNT‘s up to 1.2 billion native speakers.16 an incredible level. In combination with a constant increase in non-native More than a quarter of Internet users speakers, results in a simplified global have between 15 and 24 years, as these language that emerges slowly, a statistics revealed. The teenagers from language focusing primarily on every part of the world integrate in their understanding and not necessarily on language and thinking this technological proper grammar. The future reveals an English language based Weltanschauung alarming increasing pressure over the (Netlish or Weblish). The main structure ―low density languages‖ which will on which this Netlingua is built is mostly suffer most from the abnormal mutations English and the communication on brought by technological progress and, Internet represents the chief cause of this also, an increasing risk of extinction. transformation. It impels further advance of English language toward global English, in a complete new qualitative manner, different from the mere quantitative dispersion of the colonial

16 According to W3Techs - World Wide Web 17 Pidgin is a grammatically simplified form of a Technology Surveys, a site that provides language, especially as used by non-native information about the usage of various types of speakers, typically English, Dutch, or technologies on the web, accessed 03 July 2017, Portuguese, with has some elements taken from https://w3techs.com/technologies/overview/ local languages, used for communication content_language/all. between people not sharing a common language.

[15]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Netlingua new language, dialect or new ways to process and organize slang? information. Robert K. Logan, a historian of communications and All these depiction of the genuine information processing, claims that changes over languages brought by the speech, writing, mathematics, science, Internet use left unanswered one computing and World Wide Web are fundamental question. Netlingua is a real rather six ―separate modes of language, new language, a dialect, a slang or what that are distinct but interdependent and else? Denominations of the digital which form an evolutionary chain of communication speech range from: languages. Each evolved from its discourse (e.g. Electronic/Virtual/ predecessors as new information- Interactive Written Discourse), form of processing needs emerged that preceding communication (e.g. Online/Computer- languages could not deal with Mediated Communication), specific effectively. Each builds on the features form of speaking (e.g. Netslang or of its predecessors while adding a Cyberspeak), a dialect (by contraction number of new information-processing with English, Netlish or Weblish), or a elements of its own. Each new language particular language (e.g. Internet eventually led to an information Language, Net Lingua or Lingo, Internet explosion and a new set of challenges Language, Cyberlanguage). which set the stage for the next level of Accordingly, the positions on Internet development and the emergence of still language range from the complete another form of language.‖20 But this is dismissal of its linguistic autonomy to really the case? With Netlingua we are the highlighting its genuine and evolved witnessing to the apparition of a new status of a brand new language. Some language? At this point the appeal to people, consider that ―from linguistic classical theory of linguistic evolution point of view Net Lingua is much like proves very helpful. slang: one must know when and where to use it;‖18 others regard electronic According to the well-known Swiss communication ―as both a new, linguist Ferdinand de Saussure ―there complementary language to conventional has never been signalized anywhere in written language and a natural the world the birth of a new language.‖21 experiment in the development of The languages are transforming written communication;‖19 while others 20 see computing and Internet as radical Robert K. Logan, ―Sustainability, Knowledge Management and the Internet,‖ in David V. J. Bell, Yuk-kuen Annie Cheung (eds.), 18 Ani Nazaryan and Aleksandr Gridchin, ―The Introduction to Sustainable Development - Vol. influence of internet on language and «email I, (EOLSS Publications, 2009), 225-235. See stress»,‖ Facta Universitatis, Series: Law and also Robert K. Logan, The Sixth Language: Politics, 4(1) (2006), 23-27. Learning a Living in the Internet Age, (Stoddart, 19 C. K. Varnhagen, G. P. McFall, N. Pugh, L. 2000). Routledge, H. Sumida-MacDonald and T. E. 21 Ferdinand de Saussure, ―The first conference Kwong, ―lol: new language and spelling in held at the University of Geneva (November instant messaging,‖ Reading and Writing 23(6), 1891),‖ in Scrieri de lingvistică generală (Iași: (2009), 731. Polirom, 2003), 155.

[16]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

continuously in time and space, even if languages.‖25 On the contrary, from a this process is very slow. The evolution geographic perspective, only the of any language in time is, at the same dialectal traits exist. (Paul Meyer) And time, paradoxically because it implies all because we could consider the virtual at once, two universal divergent space as a genuine geographical space, principles: continuity and mutability. the Cyberspeaking broadly conforms to dialects status. The effect of the In the first place, we can talk about linguistic isolation of a certain the history of a language only if it has community is likely to be double: on the continuity in time, but not fixity, one hand, the differences occur more regardless any revolutions or all kinds of rapidly and, on the other hand, these shocks that could accompany the differentiations occur in a different language and can change all the 22 direction than if that community conditions. ―In the tradition of the remained in contact with the mass.26 language, no interruption, no split, no discontinuity can be imagined, if it is However, as the border between true that the language of tomorrow virtual and natural spaces is blurred and always existed on the eve in the same permeable, the isolation effects are also form.‖23 diminished in the case of Netlingua. But contrary to those who deny any specific In the second place, any language has influence of Internet communication a variation in time, yet consistent with its over language, except to making temporal unity. ―There can be talk of grammar obsolete,27 the Internet linguist transformation, again and again, but it David Crystal, argue that natural will never be possible to speak about the occurring changes in the existing reproduction or production of a new lexicon, through social intercourse, are linguistic entity, having a distinct paralleled by those caused by the existence from what preceded it and what will follow.‖24 As recent general 25 Saussure, ―The third conference held at the theory of linguistic transformation University of Geneva (November 1891),‖ in showed, dialects are not well-defined Scrieri de lingvistică generală, 171. 26 Saussure, ―The third conference‖, 169. units, and they are not geographically 27 The GCSE (General Certificate of Secondary superposed. ―As there are no strictly Education) reforms introduces in 2015 in Great delimited dialects, under normal Britain, with results expected this year, focused conditions there are no strictly delimited on greater emphasis on grammar, spelling, punctuation, vocabulary and handwriting and dropped out the requirement to study digital texts, such as blogs and emails, in order to place 22 Saussure, ―The first conference held at the more emphasis on Standard English. Graeme University of Geneva‖, 152. Paton (2013) “GCSE reforms: subject-by-subject 23 Ferdinand de Saussure, ―The second breakdown”, The Guardian, 11 June [Online], conference held at the University of Geneva accessed April 13, 2017, (November 1891),‖ in Scrieri de lingvistică http://www.telegraph.co.uk/education/ generală (Iași: Polirom, 2003), 157. educationnews/10113294/GCSE-reforms- 24 Saussure, ―The second conference held at the subject-by-subject-breakdown.html. University of Geneva‖, 157.

[17]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Internet. In his opinion, the main effect demands of thought and its of the Internet on language is to enhance communication, it will reflect the its expressive richness endowing the character of what it is used to language with a fully new set of represent.‖29 Therefore the Internet communicative dimensions that haven‘t language will reflect the present existed in the past. ―I view each of the technological-embedded reality. Netspeak situations as an area of huge potential enrichment for individual I think the changes undertakes by languages.‖28 language are part of the major cognitive mutations produced by the intense use of Conclusions Internet.30 The communication is first and foremost about expression and The language has the role to put order understanding. Language is an in nature, to synchronize people actions, instrumental feature of human thought, and explain the world. The language has although an essential one. Therefore the the role to label, to nominate realities in mutations produced by the technological order to allow us to make mental transformations of human environment experience with them. Through language are mainly reflected at the level of people could mentally act on things, human psychology, while language share potential experiences and thus changes are consequential accompanying handle most efficient with the real world. symptoms of the principal phenomenon So, at least in a significant part, of human race evolution through according to Ludwig Wittgenstein intelligent digital technologies use. formulation, ―the limits of my language mean the limits of my world.‖ The world References: (re)constructed at language level gains meaning, internally through its grammar 1. Agustín, Óscar García. Sociology and externally through its effective use, of Discourse: From institutions but not just mere relation with the to social change. John Benjamins outside world. As the Wittgenstein from Publishing Company, 2015. its second period pointed out, the 2. Carr, Nicholas. The Shallows: meaning of terms is not given by the How the internet is changing the words assigned (which could be way we think, read and arbitrary), but it results from their use in remember. Atlantic Books Ltd, different language games. These 2010. language games are influenced by the 3. Crystal, David. Language and the environment, technological one in our Internet. Cambridge University case, which has to be mastered and Press, 2004. reflected by these words. ―Because language grows in response to the 29 Thomas Nagel, The Last Word (Oxford University Press, 1997), 38. 30 See also Nicholas Carr, The Shallows: How the 28 David Crystal, Language and the Internet internet is changing the way we think, read and (Cambridge University Press, 2004), 241. remember (Atlantic Books Ltd, 2010).

[18]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

4. Graeme, Paton. ―GCSE reforms: Research Quarterly 38 (2003): subject-by-subject breakdown.‖ 397-403. The Guardian, 11 June (2013) 12. Merton, Robert K. ―The Matthew [Online]. Accessed April 13, Effect in Science.‖ Science, 159 2017. (3810) (1968): 56-63. http://www.telegraph.co.uk/ 13. Nagel, Thomas. The Last Word. education/educationnews/ Oxford University Press, 1997. 10113294/GCSE-reforms- 14. Nazaryan, Ani, and Gridchin, subject-by-subject- Aleksandr. ―The influence of breakdown.html, internet on language and «email 5. Halliday, M.A.K. Language as a stress»,‖ Facta Universitatis, Social Semiotic. London: Arnold, Series: Law and Politics, 4(1), 1978. (2006), 23-27. 6. Herring, S. C. ―Computer- 15. Popoveniuc, Bogdan. mediated communication on the ―Globalization and linguistic internet.‖ In S. B. Barnes (Ed.), democracy.‖ In Bogdan Computer-mediated Popoveniuc, Sorin Tudor Maxim, communication: Human to and Marius Cucu (eds.), Annals human communication across the of Philosophy, Social and Human internet. Boston: Pearson Disciplines, Vol. 1, ―Stefan cel Education, 2003, 109-168. Mare‖ University Press, 2010, 7. Kress, Gunther. Literacy in the 25-33. New Media Age. Routledge, 16. Saussure, Ferdinand de. Scrieri 2003. de lingvistică generală. Iași: 8. Lewis, C., and Fabos, B. ―Instant Polirom, 2003. messaging, literacies, and social 17. The transcript of ―Chris Poole identities.‖ Reading Research before the Honorable Thomas W. Quarterly, 40 (2005): 470-501. Phillips‖ on April 22, 2010, in 9. Logan, Robert K. ―Sustainability, the United States District Court Knowledge Management and the for the Eastern District of Internet.‖ In David V. J. Bell, Tennessee Northern Division, at Yuk-kuen Annie Cheung (eds.), Knoxville, Tennessee, United Introduction to Sustainable States of America – Government Development. Volume I. EOLSS vs. David C. Kernell - Defendant Publications, 2009, 225-235. (CR: 3-08-142). 10. Logan, Robert K. The Sixth 18. Varnhagen, C. K., McFall, G. P., Language: Learning a Living in Pugh, N., Routledge, L., Sumida- the Internet Age. Stoddart, 2000. MacDonald, H., and Kwong, T. 11. Luke, C. ―Pedagogy, E. ―lol: new language and connectivity, multimodalilty, and spelling in instant messaging.‖ interdisciplinaricy.‖ Reading Reading and Writing, 23(6), (2009): 719-733.

[19]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

19. W3Techs - World Wide Web 21. Wilton, Daniel. Transl8it! Dxnre Technology Surveys. Accessed & Glosre. Yor Complet Guid 2 June 25, 2017. Onlin Ch@ & SMS Txt Lngo https://w3techs.com/ (Translate! Dictionary and technologies/overview/ Glossary. Your Complete Guide content_language/all. to Online Chat and SMS Text 20. Weinreich, Uriel. Languages in Lingo). iUniverse, 2005. Contact. Findings and Problems. New York: Linguistic Circle of New York, 1953).

[20]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

I. Linguistics Studies KODET E ILIRISHTES DHE GJUHËSIA HISTORIKO - KRAHASUESE

Prof. Dr. Nexhip Mërkuri Universiteti ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Abstract i qytetërimit ilir dhe rivlerësuar edhe njëherë ato pak shkrime që gjenden Autori pasqyron kërkimet për të edhe sot në gjirin e Gramës, ndërtuar kodin e gjuhës ilire Karaburun,Orik, Amantia, Shpella e Dokumentohen emra vendesh, fisesh, Lepenicës, Durrës, Dardani etj.Autori disa fjalë nga autorët antikë, mbështet kërkimet në disa shekuj për mbishkrimet, gjuhët me afri ilire, këtë tezë nga arbëreshët dhe albanologë mbishkrimet mesape. Hidhet hipoteza të huaj që gjuha shqipe është vazhduese për ndërtimin të alfabetit kur e ilirishtes.Nisja nga dokumentacioni i kristalizohet ilirishtja, fiset ilire shkruar deri tek mbishkrimet e afërsisht në Kohën e Hekurit.Evolimi i dialekteve ilire mund të ndërtohet shkallëshkallshëm i një grupi alfabeti i cili ka pësuar ndryshime si jugperëndimor dialektesh ilire çuan në gjithë alfabetet e tjerë europianë. formimin e etnosit shqiptar. Vitet e Ndërtimi alfabetit të jep mundësinë për mesjetës së hershme(1081) fillon edhe të hulumtuar për kod të ilirishtes dhe historia e mirëfilltë e shqiptarëve si një evoluimin e saj tek gjuha shqipe e cila nga kombet e mesjetës europiane. është në fazën e modernizimit.

Krahasimi i disa alfabeteve të botuar Fjalë kyçe: Kodi i ilirishtes, dialekt i nga kërkimet e disa gjuhëtarëve të cilat ilirishtes,kristalizim, arbërisht,alfabet i janë marrë me gjuhësi historiko- ilrishtes, koha e hekurit, gjuhësi krahasuese mund të ndërtohet një alfabet krahasuese, mbishkrime.

Studimet krahasimtare në SHBA tjerë si J. Briani në fushën e studimit dhe vende të tjera vazhdojnë të shtohen gjenerativ të fonologjisë së shqipes, V. sidomos që nga gjysma e dytë e shekullit Friedmani në fushën e morfosintaksës. XX.Janë vlerësuar për gjuhën shqipe Citohen në shkrime e studime dhe janë studimet krahasimtare të Eric Hapm. Jo pjesë e argumentit gjuhësor. Pra në disa vetëm Eric Hamp po edhe gjuhëtarë të fusha ka kontribute serioze në zbatimin e

[21]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

parimeve dhe të metodave të për vazhdimësinë e gjuhës ilire arbërisht sociolinguistikës të metodave në gjuhë shqipe. Si mund t‘i shtojmë gjenerativo-transformuese. Në studimet argumentet për këtë vazhdimësi? A kemi shqiptare ato paraqesin ndihmesë me mundësi të afrojmë alfabetin e Ilirishtes vlerë drejt integrimit më të lartë të me epigrafi e paraqitur si ilire? A ka shkencës ndërkombëtare. përbashkësi alfabeti i Mesharit me Ndër këto kontribute veçojmë ato të mbishkrimet e gjetura në territorin e profesor Eric Hamp, i cili ka shkelur me Arbërisë më kufi të zvogëluar në rrjedhë këmbë për qëllime studimi të gjitha të shekujve? Alfabeti i vendosur në fshatrat ku flitet arbërishtja në Greqi dhe Kongresin e Manastirit çfarë trashëgon Itali. Për Greqinë ka pasqyruar edhe nga alfabetet e tjerë? Dokumente të tjera material për fshatra që nuk flitet më të ndërtuar indirekt nga katedra të arbërisht. gjuhësisë së përgjithshme të cilët kanë Në teorinë e tij të emërtuar “albanoide” bërë kërkime në kufi të territoreve ilire shkruante se duhen kombinuar rezultatet në Iliri, por pa e ditur gjuhën e hulumtimit nga tri fusha – ilire.Mirënjohje për ata breza gjuhëtarësh ballkanistikë(pra studim që ia kushtuan jetën kërkimit në diakroni areal),linguistikë klasike (filologji, dhe gjuhësisë së krahasuar. epigrafi) dhe studime europiane, por çka Kodet e ilirishtes para vitit 1081 si askush nuk mund të jetë njësoj mundësi për arritur tek alfabeti duke u kompetent. mbështetur në tri fushat që shtrojnë kontribuesit më të mirë të gjuhësisë Studimet krahasimtare të krahasuese arbëreshe, anglezë apo albanologëve në vite si edhe ato Eric amerikanë të shekullit që po vijojmë Hamp nuk janë përmbledhur në ndonjë për dy dekada. botim me përhapje më të rregullt dhe as përkthyer për një publik më të gjerë 1. Rezultatet e studimeve krahasuese lexuesish dhe studiues të shqipes. Pra, dhe argumentet për vazhdimësinë e duke qenë të pa konsultuara nuk janë gjuhës ilire arbërisht në gjuhë shqipe. vënë në dialogun e nevojshëm Ne jemi trashëgimtarë të mrekullisë që albanistik31; shkruajnë me shumë veçansia, bukuria e domethënia e kodeve mirënjohje seksioni i gjuhësisë dhe të ilirishtes që prej më tepër se 2700 vjet letërsisë, Prishtinë. apo aty nga shekulli i gjashtë vazhdon të Gjuhëtarë të tjerë kanë sjellë kontributin ngjallë në mendjet e hapura dhe kërkuese e albanologëve të tjerë në kohë më të për fakte të rinj të shkruara mbi unaza hershme për rezultatet e studimeve apo pllaka varri apo obelisk. Ndryshimet krahasuese duke iu afruar argumenteve dhe zhvillimi i gjuhësisë krahasuese diktohen nga shkaqe të larmishme. 31Hamp, E. Është shkruar nga autorët e Studimekrahasuesepërshqipen.Prishtinë, 2007,f.15.Shih mëgjerë, Eric P gjuhësisë së përgjithshme për HampStudimekrahasuesepër këndvështrimin sinkronik dhe diakronik shqipen.Prishtinë,2007,

[22]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

dhe cili është parësor. Pati shkolla vendit si edhe në ato të Europës. Duke gjuhësore që i vlerësuan të dy folur për E.Çabej, prof.Sh.Demiraj këndvështrimet. Është i drejtë mendimi realizon një historik të shkurtër të se nuk mund të kemi një ndarje absolute gjuhëtarëve që punuan më shumë në midis sinkronisë dhe diakronisë. Ka fushën gjuhësisë diakronike ―Në këto autorë që kanë mëshuar më shumë nga vite studimet albanologjike jashtë gjuhësia diakronike si: E.Çabej32, Shqipërisë po pësonin një rënie të Sh.Demiraj,IdrizAjeti, Nermin Vlora, dukshme. N.Jokli, albanologu më Xhuzepe Katapano,Xhevat Lloshi etj. prodhimtari i viteve njëzet e tridhjetë të Vazhdojnë aktualisht të kontribuojnë në këtij shekulli, u zhduk në mënyrë tragjike këtë fushë profesorët: Anila nga nazistët gjermanë në vitin 1942, Omari,Bardhyl Demiraj,Kolec H.Pederseni, tashmë i plakur, nuk merrej Topalli,David Luka, Mateo Mandala më prej kohësh me gjuhën shqipe‖2. etj., pranë departamenteve të ndryshëm. Disa studiues të tjerë të shqipes Mjaft probleme, hipoteza të në vende të tjera të Europës nuk kishin ngritura në konferenca shkencore nga as kushtet e nevojshme, as përgatitjen e fqinjët po edhe më tej. Ftesë të hapur duhur për të ndërmarrë studime të gjera në tubimin shkencor për të ndriçuar nga fusha e historisë së shqipes. Kjo edhe me botimet e saj në Itali mbi 1000 zbrazëti e krijuar në këtë fushë faqe, që për fatin e keq nuk janë në studimesh duhej mbushur. Vendi ku bibliotekat e Universiteteve. Shumë faqe mund të bëheshin përpjekje të për mbishkrimet, plloçat e pjekura, suksesshme për këtë qëllim ishte katedra obeliskët të cilët gjuhëtarët vendës nuk e gjuhës shqipe; përgjegjësi i katedrës kishin arritur t‘i deshifronin. Ftesë pasi i së gjuhës shqipe për mëse tri dekada, kishte të gjitha mundësitë t‘i vëzhgonte pranë Universitetit të Tiranës, ku filloi në muzeumet më të mëdhenj në të punonte krahas gjuhëtarëve të tjerë. Romë,Athinë, Paris , Londër etj. Qenë Po duhej ndalur këtu kur kolegët e tjerë shtysë për prof.Sh.Demirajt për t‘iu të universiteteve fqinjë dhe sidomos përkushtuar studimit diakronik të shqipes nga autorë arbëreshë, italianë, francezë, me botime të tjera. Në vitin 1980 nuk gjermanë kishin ecur shumë përpara me mund të shkruante më E.Çabej. Në këtë kërkimet për Trojën, shkrimet në dekadë dhe në vitet që e pasuan do të Egjypt, Indi, etj. vërejmë nxitjen edhe dëshirën e tij për Gjuhëtari SH. Demiraj ftesës në të ndriçuar më tej disa probleme të këtë sallë do t‘i kushtonte pas disa historisë të kësaj gjuhe të lashtë të vitesh një botim të plotë. Në të vërtetë Ballkanit më disa vepra të plota, të cilat siç nënvizon autori: ― Duke qenë se kanë zënë vend në tavolinat e gjatë gjithë kapitujve të kësaj vepre studiuesve,dhe ligjëratave të lektorëve janë bërë krahasime edhe në gjuhën e dhe studentëve në Universitete brenda mesapëve, u pa nevojshme që në fund të botohet si shtojcë, edhe kapitulli

32Demiraj,Sh. Eqerem Çabej. Tiranë,1990,f.33. kushtuar gjuhës së asaj popullsie të lashtë të Italisë Juglindore.‖ 11

[23]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Në kapitull i veçuar nga autori, shumtën deri në Danub dhe jo në kryesisht është ndalur në mbishkrimet kuptimin e gjerë të adaptuar nga dijetarë mesape si i kanë interpretuar dhe të tillë si Pokomy dhe të kritikuar me të argumentuar këto mbishkrime. Cili është drejtë nga Whatmough-i‖ (Word 6, 242- mendimi i Herodotit mbi origjinën e 1950) mesapëve? Sa bindshëm për një gjuhëtar Edhe dijetarë të tjerë kanë që e ka konsoliduar veten në gjuhësinë shkruar për origjinën ilire të mesapëve diakronike më shumë se 60 vjet? si Sufllay-n dhe Hammond-in. Ndonëse Argumentet i shikon në detaje edhe për në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit XX, De Simones, Hamp-it, Pellegrinit, Sufllay do të shkruante se fise ilire të Sufflay-t dhe Hammondit për origjinën shpërngulur nga Bregdeti Ballkanik rreth ilire të mesapëve. shekullit IX para erës sonë u vendosën Bashkëpërkimet midis në Italinë Jugore në Abroce dhe Pulje. mesapishtes dhe shqipes i trajton duke u Në gjysmën e dytë të shekullit XX mbështetur në fonetikën historike e studimet për mesapishten u shtuan dhe kryesisht në evolucionin o>a në nxorën në dritë përkime në sistemim mesapishte dhe në gjuhën shqipe. Në fonetik dhe gramatikor. mesapishte dhe në shqipe, aspirimin i Mbështetësit e origjinës ilire të mbylltoreve të aspiruara dhe theksimi mesapëve kanë pohuar gjithashtu se ka nistor në mesapishte dhe gjuhën edhe disa bashkëpërkime thelbësore shqipe.Nuk lë pa trajtuar nëse ka qenë midis mesapishtes dhe shqipes sidomos mesapishtja në gjuhët e tipit satem. në fjalor. Autori ndalet më shumë tek Autori rendit ata gjuhëtarë, të dukuritë fonetike për të vërtetuar një cilët e kanë pohuar pa rezerva lidhjet çështje të diskutueshme lidhur me tipin midis mesapishtes dhe ilirishtes si satem apo kentum të këtyre dy gjuhëve Hamp(1957,f.74). Citon autori:―Nuk duke arritur në përfundimin se nuk mund të ketë asnjë dyshim që qëndrojnë mendimet për karakterin mesapishtja dhe ilirishtja janë gjuhë kentum për ilirishten dhe mesapishten. motra, megjithëse të ndara nga një Po për këtë argument shekuj më gjysmë mijëvjeçari ndryshimi dhe që në parë,dijetari gjerman, themelues i vija të përgjithshme çfarë themi për Akademisë Gjermane në një letër 1712 mesapishten, ndoshta vlen barabar edhe shprehej:―Është e besueshme që reliktet për ilirishten. Për ta bërë më të qartë e saj[të ilirishtes] të ruhen në gjuhën e 33 pohimin tonë citon më tej autori duhet sotme të veçantë të epirotëve nga e cila të kuptojmë me ilirishte vetën gjuhën që kam parë pjesë të botuara.” Pjesët e flitej në Adriatikun Lindor dhe në botuara ishin letrat që ishin të arkivuara Dardani ndoshta aq larg në Veri sa të në Bibliotekën Mbretërore. Krahas arkeologëve një kontribut më të 33Demiraj,Sh.Epiri, Pellazgët, Etruskët dhe madh për njohjen e ilirëve dhanë edhe Shqiptarët.Tiranë, 2008,f.5. filologë. Nisën të merren me ilirët në shekullin XIX. Numërohen emra të

[24]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

mëdhenj:Paul Kretscmer më 1896 dha i periudhave të pandriçuara. Realizohen pari që dha një pasqyrë sintetike të botime në vite nga breza gjuhëtarësh. gjuhës ilire. Brez gjuhëtarësh që nxjerrin në pah Datë e rëndësishme për gjuhën ilire është prirje, hedhin dritë për t‘u bashkuar me paraqitja e dy librave të filologut botimet që bëjnë kolegët në Europë dhe gjerman Hans Krahe eksperti më i mirë me tej, lënë trashëgimin për brezat që dhe më meritë i gjuhës ilire 1925, 1929. kryejnëhulumtime të reja. Arkeologët filologët, antropologët, Edhe gjuhësia si shkencat e tjera etnologët dhe historianët në disa vende sjell referime nga kolegë të huaj për të cilat kanë botime për ilirët po pikat e takimit të kërkimit për atë trevë studiojnë intesivisht dhe metoda të reja ku jeton. Duke qenë njerëz të kohës dhe në mënyrë edhe më sistematike dhe më të vendit të tyre marrin pjesë në kulturën të organizuar trashëgimninë e pasur që në të cilën jetojnë dhe punojnë. Jetësimet kanë lënë ilirët. Në tri dekadat e fundit dhe qëllimet praktike u kanë paraprirë studimi i anëve të ndryshme të jetës së shpesh formulimeve teorike në botime të ilirëve ka dhënë rezultate të mëdha, po ndryshme duke përcaktuar qerthullin e themelohen institucione të ndryshme për fakteve duke formuluar pohime të studimet ilire(në mesin e tyre bën pjesë rëndësishme si ndërtimi i kodit të edhe Qendra për Studime ilirishtes mbështetur mbi dokumentet e Ballkanologjike në Sarajevë.)Kjo është publikuar më parë, të cilët janë mjaftuar koha kur gjithnjë e më shumë po tek mesazhi që përcjell kjo pllakë. paraqiten punime përmbledhëse e Harmonizimi i përpjekjeve në disa vite sintetizuese për ndonjë temë të disa specialiteteve, arkeologë, filologë ilirologjike.Hartohen me shumë kujdes dhe njohës të gjuhëve të vjetra dhe bibliografitë e para, pasqyrat e para të epigrafëve kanë sjellë për lexuesit kodin përgjithshme të jetës dhe kulturës së e ilirishtes në disa fjalë. popullit të lashtë të Ballkanit34. Edhe gjuhëtarët shqiptarë kanë fituar përvojën dhe kanë konsoliduar 2.Alfabeti i ilirishtes si bazë për metodën e krahasuar më shumë se një ndërtimin dhe vijim e alfabetit të shekull dhe vazhdojnë të punojnë me arbërishtes, gjuhës shqipe këtë metodë edhe sot.Krahasimi Çdo brez gjuhëtarësh nuk e fillon punën etimologjik i një fjale brenda një gjuhe nga zeroja, por mbi bazën e gjendjes që ose midis gjuhëve është vlerësuar vetëm gjuhësia ka trashëguar deri në atë epokë kur përmbush tri kushte kryesore: (a) apo kulturë. Mendimi historik për gjuhën gjen bashkëpërkimet (konkordancat) konsiston në studimin e kohëzgjatjeve, fonetike të saj me fjalën që krahasohet, duke i shpjeguar këto bashkëpërkime me rregullat fonetike që kanë vepruar me 34 Shih më gjerë,Stivçeviç,A. Ilirët Historia , jeta gjuhë fqinje; (b) bën shpjegimin , kultura dhe simbolet e kultit. Tiranë,2002,f.13. morfologjik të fjalës, duke gjetur lidhjet fjalëformuese të saj me forma të tjera më të hershme; dhe (c) shpjegon në mënyrë

[25]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

bindëse lidhjet kuptimore midis fjalës në cila nuk gjendej në vendin tonë para shqyrtim dhe etimonit të saj. Këto kritere viteve 1990.Autorë që kanë marrë pjesë kanë zënë vend në kërkimet e si forum edhe tek ato europiane në gjuhëtarëve. konferenca të organizuar pas viteve Shohim si mundësi hipotezën për 1990 e sidomos këtë 10-vjeçarine fundit ndërtimin të alfabetit kur kristalizohet për t‘u dhënë një përgjigje tjetër të ilirishtja, fiset ilire afërsisht në Kohën e mbishkrimeve të Durrësit, Apolonisë, Hekurit. Evoluimi i shkallëshkallshëm i Orikut, Butrintit etj. Mund të bëhet një grupi jugperëndimor dialektesh ilire dallim midis këtyre mbishkrimeve ilire. çuan në formimin e etnosit shqiptar. Apo duhen riparë edhe një herë duke u Vitet e mesjetës së hershme(1081) fillon mbështetur nga hulumtuesit e viteve të edhe historia e mirëfilltë e shqiptarëve si fundit. një nga kombet e mesjetës europiane. Është e vërtetë se nga gjuha ilire Krahasimi i disa alfabeteve të nuk kemi tekste të shkruara, por njihen botuar nga kërkimet e disa gjuhëtarëve si të ilirishtes disa emra vendesh, fisesh të cilat janë marrë me gjuhësi historiko- e personash, disa glosa nga autorët krahasuese të japin mundësinë për të antikë, disa fjalë që quhen huazime nga ndërtuar një alfabet i qytetërimit ilir dhe ilirishtja në greqishten e vjetër dhe rivlerësuar edhe njëherë ato pak shkrime latinishten shkruan gjuhëtari Xhevat që gjenden edhe sot në gjirin e Gramës, Lloshi35 Karaburun, Orik, Amantia, Shpella e Po ky autor shton argumente edhe Lepenicës, Durrës, Dardani etj. mendimin e arkeologëve të cilët kanë Bashkojmë kërkimet me ato tëdisa punuar për shumë vite, që sipas shekujve për këtë tezë nga arbëreshët N.Cekës:―Periudha e hershme e bronzit dhe albanologë të huaj që gjuha shqipe (2100-18000) shënoi fillimin e procesit është vazhduese e ilirishtes. Nisja nga të krijimit të etnosit ilir, i cili vazhdoi të dokumentacioni i shkruar deri tek zhvillohej për gjatë tërë kohës së bronzit mbishkrimet e dialekteve ilire mund të dhe të hekurit nëpërmjet integrimit ndërtohet alfabeti, i cili ka pësuar gjuhësor e kulturor të fiseve me origjinë ndryshime si gjithë alfabetet e tjerë të përbashkët. europianë. Ndërtimi alfabetit të jep Por. duke qenë se në shekullin mundësinë për të hulumtuar për kod të XXIshkenca europiane është bërë ilirishtes dhe evoluimin e saj tek gjuha ndërkombëtare, dhe këtu nuk bën shqipe, e cila është në fazën e përjashtim as gjuhësia shqiptare me modernizimit. botimet të mbështetur në kriteret e Shtypi periodik ka botuar mësipërme të gjuhësisë krahasuese, debatet, ndoshta deri në ekstrem dhe është e mundur të dallohen rryma të para disa ditësh duke mos i marrë për të ndryshme të studimeve gjuhësore, të vërteta punë e bërë nga 25 autorë qoftë cilat derdhen në traditën europiane duke edhe për disa dekada. Autorë që kanë shfrytëzuar për krahasim atë literaturë, e 35Lloshi, Xh. Periudhathistoriketëshqipes.Shkup,2013,f..2.

[26]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

u bërë pjesë e saj në epoka të ndryshme. gjuhës shqipe si vazhduese apo gjuhë Është e qartë se në pjesën më të madhe bijë siç e emërtojnë disa gjuhëtarë? të teorisë së fonetikës dhe fonologjisë Ndryshimet e paraqitura do të dhe në disa fusha të analizës gramatikore mbështesin tek tre burime: mendimi europian ka qenë dukshëm. Por Së pari, gjuhësia angleze duke hulumtuar në traditën gjuhësore europiane jemi në në Greqi ka futur në tekstet universitare gjendje të ndjekim një vijë zhvillime të përfundimin që edhe disa studiues vazhdueshme që nga fillimet, në Greqinë arbëreshë dhe shqiptarë se gjuha e e Lashtë, ndërsa njohim pak ose aspak poemave homerike, Iliadës dhe Odisesë, mbi fillimet dhe shkallët që u paraprijnë nuk njësohej me asnjërin prej dialekteve veprave madhore mbi sanskritishten, por të kohës. Këto poema zinin një vend të pak për ilirishten. veçantë në edukimin e grekëve të lashtë; Prof.Xh.Lloshi,në parathënien e recitoheshin në publik, citoheshin si një libri me titullin ―Shqipja qysh u është burime të mësimeve morale. Studimet dukur? Sa e ëmbël, sa e bukur!‖, të cilin homerike, përpunimi i teksteve të e ka botuar në fund të vitit të kaluar, e pranueshme për të dyja poemat dhe ka shtjelluar me argumente çështjen se kritika e tyre zunë fill në Athinë gjatë kur, përse dhe nga kush do të jetë shekullit VI p.e.r. Po në tekstet shkruar gjuha jonë dhe prandaj këtu po universitare dhe ato të niveleve të tjera përmend vetëm përfundimin: shqipja nuk nuk pasqyrohet as si mendim ndryshe, mund të jetë shkruar para shek. XII. por vazhdohet me trajtimin me ato Atëherë del se ndajfolja jonë ―sot‘ i tekste të hartuara kur kjo literaturë nuk përket po asaj periudhe si dhe te disa njihej. gjuhë të tjera europiane. Por këtu nuk do Nuk i ka çuar më tej këto studime t‘i bëj dredhë kundërshtimit, se meqë ne dhe është e habitshme që për këto i përmbahemi tezës, se shqipja vjen nga kontakte dihet shumë pak. Herodoti dhe ilirishtja, ose më mirë nga një grup të të tjerë i citojnë dhe diskutojnë për fjalë folmesh ilire të Ballkanit jug- të huaja, Platoni në Kratilin e vet pranon perëndimor, si qenka puna atëherë për mundësinë e prejardhjes së huaj për një këtë fjalë, pse nuk është një fjalë e lashtë pjesë të fjalorit të greqishtes së vjetër. shqipe. Fare thjesht: ilirishtja dhe shqipja Dimë gjithashtu që ka pasur folës janë dy gjuhë të ndryshme, jo e njëjta dygjuhësh dhe përkthyes profesionistë. gjë. Gjuhësia për ta konkretizuar këtë ka Por nuk ka dëshmi për një interesim përdorur një krahasim të figurshëm: serioz të grekëve për gjuhët në vetvete ilirishtja është mëma, kurse shqipja është dhe vetë fjala me të cilën grekët quanin e bija. Askush nuk thotë se nëna dhe e ata që flisnin gjuhë të pakuptueshme: bija janë e njëjta gjë. Ndërkaq, ka edhe barbaroi (bapbapoi), e cila ka hyrë një argument të mirëfilltë prej gjuhësisë. thuajse në të gjitha gjuhët e botës, është Thekson në artikullin para disa ditësh në me sa duket një tregues i qartë i gazetën―Dita‖ qëndrimit të tyre ndaj gjuhëve të tjera. Cili është ndryshimi nga kodi i Pra, gjuhësia angleze nuk eci më tej: paraqitur si kodi mëmë i ilirishtes dhe

[27]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

cili ishte alfabeti që shkroi Homeri apo gjuhësore, filologjike një të vërtetë të të kundërshtonte thëniet, Xhuzepe rendit sipëror:i kam hequr Thotit masën Krispit, lektor i gjuhës greke dhe latine shumë vjeçare të ibisit dhe i kam kthyer në një kolegjet e Kalabrisë, i cili ka qënë fytyrën e vërtetë : fytyrën boreale të i pari që ka dalluar shumë fjalë shqipe Ilirit( është i një vlershëm me shqiptar në Iliadën e Homerit. d.m.th. bir i lirisë dhe i dritës. Në të Krispi dhe De Rada, megjithëse vërtetë Ilir në shqip do të thotë i lirë dhe punuan në kohën më të errët për gjuhën shqiptar do të thotë bir i shqiponjës dhe shqipe me aftësitë e tyre dhe me prova ju të gjithë e dini se shqiponja zog i bindëse arritën ta lidhim gjuhën tonë lartësive të mëdha simbolizon që prej së me gjuhën e lashtë pellazgo-ilire.Po pari: dritën i kam rikthyer shëmbëlltyrën ashtu Iliadën dhe Odisenë e Homerit i të njëmendtë të udhërrëfyesit më të lartë përfshinë si vepra të kulturës shqiptare. të themeluesit të shkencës më të lashtë Së dyti, mendimi gjuhësor më i që përfshinte të gjitha degët e shkencës gjetur nuk mohon arritjet e zhvillimit moderne, madje edhe të tjera ende të 36 në Lindjen e Mesmegjatë shekujve që u parizbuluara nga kjo e fundit . paraprijnë përfundimeve te arritura nga Thoti ka qenë themeluesi i alfabetit grekët e lashtë. Shkrimi, edhe pse i fonetik egjyptian shkruan edhe realizuar në fillim si një sistem studiuesi i njohur francez Shampioni i piktografik,ideografik, rrokjesor u krijua cili më tej arriti të deshifrojë shkrimin në mënyrë të pavarur në Egjipt dhe në hieroglifik egjyptian. pjesë të tjera të botes, edhe në Iliri mund Katapano ka mbi supe 40 vite studimesh të ketë pasur zhvillim paralel duke bërë dhe hulumtimesh në fushën ndryshimet e herëpashershme si edhe egjiptologjisë realizon krahasimin popujt e tjerë, pra duke ndërtuar një kod shkencor të rrënjëfjalëve të shumë që përkthehej ishte i njohur për fqinjët. gjuhëve.Arriti të provojë se Thoti nuk Sistemet e shkrimit me rrokje, të cilët më ishte egjiptian. por verior i bardhë i pas u bënë baza e alfabetit të greqishtes, racës ilire. u zhvilluan nga sistemi i shkrimit Thoti në hartimin e hieroglifëve të egjiptian, i cili u përshtat hap pas hapi. alfabetit fonetik egjiptian iu referua Xhezepa Katapano pas një pune fjalëve të ilirishtes duke marrë prej shumëvjeçare vjen në të këtyre, në skicimin e gjërave apo njëjtënpërfundim dhe për ilirishten që ka koncepteve të përfaqësuara, shkronjën përshkruar rrugën e piktografisë, nistore: ideografisë, rrokjesor deri tek ai Ideograma e shqiponjës që i përgjigjet fonetik:rrugë e paraqitur edhe nga shkronjës A rrjedh prej ilirishtes gjuhëtari L.Cohen dhe janë pasqyruar në (shqipes) Ain (shqiponjë) tekstet universitare. Shkruan autori duke krahasuar veten me egjyptologët e tjerë se këtu kemi parashtruar përtej zbulimeve 36Katapano,Xh. Thot-i fliste shqip.Tiranë, 2007,f.28.

[28]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Ideograma e dorës që i përgjigjet Ka gjetur përkrahje të gjerë dhe i shkronjës D rrjedh prej fjalës ilirishte argumentuar nga disa gjuhëtarë edhe në (shqipe ) Dorë37 botimet e fundit se njëri nga dialektet e I kushton shumë faqe në nënndarjen hershme mori trajtën e ilirishtes aty ―Alfabeti fonetik egjiptian‖ ndodhën proceset që ndryshuan Mekanizmi i krijimit të hieroglifëve gjendjen e mëparshme deri sa erdhi 38 mbi bazën e fjalëve ilire -shqip dhe evoluimi tek shqipja . krahasime me gjuhë të tjera të vjetra, një Stela e Lemos mund të jetë shkruar me kapitull të plotë( f.207-217), i cili të jep njërin nga dialektet e Ilirishtes. mundësinë për krahasime dhe për të Ky dokument është pasqyruar në parë edhe evoluimin e alfabeteve si botimin e Nermin Vlorës në kapitullin zhvillime paralele të vendeve jo shumë VI me titull ―Stela e Lemnos” ka të të largëta dhe që mund të huazonin gdhendur sipas autores një vajtim prekës edhe ndonjë germë etj. e të përshpirtshëm, me përsëritje Së treti, sillet si dokument ―Stela e konstante të shenjave ―TH dhe H‖ për të Lemnos‖me 48 fjalë me program paraqitur vajin dhe dënesën e të afërme 39 kompjuterik kemi dalluar alfabetin për të pangushëlluar. të krahasuar me alfabetet e tjerë të kësaj periudhe. Pohimet e E.Çabejt për kalimin nga gjuha i.e. te shqipja na tregon tiparet e evoluimit të Ilirishtes provohet edhe me këtë kod të ilirishtes.

Stela e Lemnos

38 Lloshi, XH. Periudhathistoriketë shqipes.Shkup,2013,f..18. 39Falaski,N.Vlora .Pellazgët ,Ilirët,Etruskët,Shqiptarët.Prishtinë,1998,f.183. Sillet si dokument ―Stela e Lemnos e cila daton në shekullin VI para Krishtit dhe është gjetur në vitin 1886 në Ishullin e Lemnit afër Trojës . Këtij burimi janë referuar e disa autorë. Botimi 37Katapano,Xh. Thot-i fliste shqip.Tiranë, i Nermin Vlora Falaskit është mjaf i gjerë 557 2007,f.84. faqe.

[29]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

[30]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Ka gjithsej 18 shkronja, 4 zanore duke e Shqipja dallohet nga greqishtja dhe krahasuar me alfabetin etrusk, i cili ka 23 latinishtja sepse tingullin bh e pasqyron shkronja dhe më shumë zanore. Rreth si b. 50% të shkronjave të përbashkëta me H.Perderseni ka argumentuar më tej alfabetin e Mesharit të vitit 1555.Kanë bashkëtingëllore të tjera të dallueshme evoluar 30% e shkronjave në formë pasi nga greqishtja dhe latinishtja etj. janë shumë shekuj, afrohet me alfabetin Mund të bëhen krahasime në të ardhmen etrusk. me alfabetet që paraqitën arbëreshët në Ndryshimet fonetike (të shprehura si kongreset 1895-1897, alfabetet që u ndryshime shkronjash) mund të lidheshin paraqitën në Kongresin e Manastirit. teorikisht me format përkatëse ―mëma‖ Sot po themelohen institucione të të latinishtes që u regjistruan dhe u ndryshme për studimet ilire.Tre studiuan sistematikisht si modeli i argumentet e paraqitura të japin Çabejit për Mesharin mund të bëhet mundësinë për të zbritur një shkallë të mbishkrimet për të arritur tek alfabeti i madhe tek alfabeti i një prej dialekteve ilirishtes si alfabet ―mëmë‖ për gjuhën të ilirishtes përtej viteve 1081.Në këtë shqipe bijë. vijim vjen edhe kodet e ilirishtes si një O-në e shkurtër i.e. ilirishtja e ka variant i një dialekti të shkruar të shndërruar në a (natë) ilirishtes ―mëmë‖ dhe përpjekjet për të A e gjatë pasqyrohet në o(motër) ndërtuar alfabetin e ilirishtes në bazë të E e gjatë del o, a (tetë) dokumenteve të paraqitura dhe U e gjatë ka dhënë i dhe y(mi, yll) mundësitë krahasuese që do të vijojë në U e shkurtër ka mbetur u ( dru) të ardhmen.

[31]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

THE CONCEPT OF GLOBALIZATION AND LINGUISTIC CHALLENGES

PhD. Bukuroshe Isufaj University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

The idea of globalization is related to the globalization, it seems that many have a expansion of communication spaces different concept about it. between people, ignoring and Let's look at some of the attempts to overcoming the old geopolitical, ethnic define the concept of globalization and cultural divisions. Globalization is a namely by Elmar Altvater, Anthony term whose meaning is not clear enough Giddens and Ulrich Menzel. and therefore there are large differences "Globalization is a process of among definitions provided by different overcoming historically-born authors.Some see it as a process that boundaries. It implies the same leads to the unification of people, states phenomenon as erosion (ie, not and of different cultures or as a process extinction) of national-state sovereignity, that seeks to transform the world into a and is presented as the breakdown of the "global village", a small village where market economy by the 'bed' of moral everyone would live in mutual rules and institutionalized obligations of interethnic relations.If there was only societies ". "Globalization is the one understanding of globalization, that intensification of global social relations, it would be "global integration". through which distant countries keep in Other authors see it as a process that touch with one another, so that events in enables the connection ofpeople from all one country are characterized by the over the world to create benefits for same processes as in another faraway everyone, while others who are more country and vice versa." "Globalization opposed to globalization see it as a is a quantitative and qualitative process where rich individuals and intensification of cross-border powerful states can enrich themselves transactions during the simultaneous more in the back of the poor. In a way, process of their local expansion."But we cultural globalization means have also other approaches, such as that universalization and, therefore, brought together in a joint contribution syncretisation and even unification or by two authors dealing with this uniformization. phenomenon, Dirk Messner and Franz Whether we have become part of it Nuscheler: "Globalization is the biggest inadvertently and subjected in many economical and social turnaround since ways to the phenomenon of the Industrial Revolution," they say . Or, "Globalization is dependency and

[32]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

growing integration of different as family or neighborhood, new economies around the globe," says communication communities (chat, e- Meghnad Desai, the Indian-British mail) are emerging, but they can not economics professor. replace these traditional communication Meanwhile, it seems that a more spaces. If we go through the cultural impressive designation would have been dimension of globalization, we can the one made by Dr. Johannes Varwick, mention the example of Hollywood German professor of sociology at Kiel productions, which can be seen all over University, who says that "globalization the world and it cannot be denied a kind is a process of growing links between of "americanization" of culture, but that societies and issues". However, as we does not mean that regional or local have pointed out above, there are cultures are disappearing. hundreds of conceptual definitions of Quite the opposite: awareness of these globalization and its definition in the cultures is part of the accompanying above-mentioned frameworks touches phenomenon of globalization, the reason lightly on this topic. But one of those why the term "Glokalization" has also considered as "the values of emerged in the debate. But it seems that globalization" are its multi- layered one of the most important dimensions of dimensions. To see more concretely and globalization is that of politics: politics in a more understandable way, let's take must fight massive problems. a look at the chart accompanying this Globalization and local competition limit article and then let's explain each of the the scope for national policy and many dimensions of globalization on its own: problems can only be addressed If we pay attention, we will see that the appropriately at international level or dimensions are closely related to one better to say globally. New forms and another. In the differences between arenas of politics must be found. Thus, dimensions it is important to note that European integration is defined as a these are not clearly separated from one successful-promising answer to the another. challenges of globalization. Organized Furthermore the space and time " politics, as before, mainly at the unbounded " dependencies become clear, territorial level and within national taking into account the fact that the states, has lagged behind the increasingly survival of small island states, which are organized international or global grouped in the AOSIS organization and economy, liberated from boundaries and whose excistence is threatened from matter. Placing capitalism on the "bed" further sea level rise depends on the past of a social state threatens to fail in this and the future behavior of all, especially imbalance of basic relationships. from people living in countries with But globalization is not really highly- developed industries. Another responsible about everything that is aspect is the social dimension: The world being criticized. Often, it serves to the is turning into a "global village". In politicians simply as an argument to addition to traditional communities such justify their goals or huge mistakes.

[33]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

John Naisbitt, the father of supermilliarder; Multiethnic, globalization? multilingualism, multifunctional, In fact, there is a man who can be called multivitamin etc .; plurality, pluralism, the "father of globalization". He is John pluridimensional; Multiethnic sports, Naisbitt, who mostly personifies the multiethnic hotels, multiethnic state, notion "Globalization". In 1982, the multiethnic village etc. American economics specialist wrote a In other words, we can say that book that justified to some extent his globalism resembles to a highway that fame in the VIP circles of economics and runs straight away, overcoming any sociology, "Megatrends". There he obstacle and building bridges and great "swore" for the rapid growth of Asia and tunnels so as not to impede the fast the beginning of the era of information. arrival to the destination from one place Since then, former American politician to another, having as a fundamental advises chiefs of governments in many motif ,pragmatism and the facilities countries about the future strategies they created by the unification of such great should incorporate into their programs. spaces for the same purpose. Many national contributions are "snow- On the contrary, the antiglobalists are to capped" already, according to Naisbitt. mantain the separation and traditional "The global economy will ultimately boundaries of geopolitical spaces, they become one- he stressed in a recent seek to preserve the distinctive features interview for Western medias." of each ethnicity and nation, do not even That is why, in many parts of the world, see neither uniformization, unification there have been two streams; One who and conformism, imbibed into a new wants, sustains and supports world, without the distinct old borders, globalization globally (as the term designed apparently with the aim of a "globe" (the globe, the universe) tells us, better life for the whole globe and to appreciating the benefits of an economic, consider man as a citizen of the world social and cultural life including the new who is given the same opportunities and ways and nowdays modernization , and spaces wherever he goes, regardless of the other, which strongly opposes nationality or ethnic al origin. globalization, seeing in it as an enemy of Last but not least, an idea of the ethnicities and cultures of the small globalization has been expressed since countries. ancient times by a maxim"Ubi dobro, ubi Thus, there are dense words and terms patria" (where it is good, there is that can be used in the European Union homeland), but it has also had many and beyond, where we can mention, in objections from the point of view of particular, the words that begin with the patriotism. Contrary to what the proverb prefixes - inter, anti-, super-, multi-, says: "The hard stone in its place." plural - etc., as intercultural, interethnic, Globalization affects, in the first place, international ; Anti-democratic, anti- the range of those fields that are closer to human, anti-government, anti-American, politics, such as the economy, public anti-Albanian; Superman, superpower, relations and external relations, the entire

[34]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

system of written and oral Coming back to the issue that interests communication, and in a broader us,people identify themselves from their context, it also affects the process of ancestors, beliefs, language, history, interlingual relationships which, until doctrines, values, customs, and recently they mostly followed the system institutions. In their mindset, they weigh of binary passages (or of reciprocal groups or ethno-cultural communities influences from one culture to another, such as tribes, ethnic groups, religious respectively from one language to communities, nations and in a wider another), now, besides that route they sense civilizations. The most important tend to follow the path of multiple groupings of states from one century to interchanges as well. the other, from one age to the other, have It is clear, then, that the process of gone through different campings or globalization is coming to the fore, groupings, sometimes two ,three or even which passes first through the well- more. During the Cold War, in the known process of Europeanisation . We 1960's, there were three blocks, (the free are eagerly waiting to "enter Europe", world, the communist block, the but this should be understood as the first unarmed countries), after the 1990s we step towards entering the world, can talk about seven or eight groupings understanding it as an introduction or (Western ,Latin- American, African, sharing with the whole world or the Islamic, Simatic,hindu, orthodox, globe. buddhist, japanese) It is not the purpose of our study but we In this new world, where it is clearly have to mention that the general seen that non-Western societies development of the cultural,literal and increasingly inscribe their cultural values linguistic progress in all the ages that and reject those imposed by the West, mankind has passed, it has been there is a novelty that the politologists characterized by a kind of camping or in define starting from the two poles of a clearer way by a parting in camps:In today's world politics, Local (local) and ancient times the division of Europeran global (global) politics, or localism and cultures in two well-known areas East globalism; Let's say it in the words of a and Weast then interwoven with this famous politician: "... in this new world, division has gone the process of camping local politics is politics of ethnicity, according to religious division:Firstly the global politics is the politics of separation between the christian world civilizations. Rivalry between and non-christian one (respectively superpowers has been replaced by the pagan), later on with the birth of the clash of civilizations. Islamic religion happends a larger Meanwhile, in the introduction to this division of the Christian and Muslim submission we must emphasize an civilizations that are explained in detail interesting and important conclusion, by Samuel P. Huntington in his famous that in the post-Cold War world ,culture book" The Clash Of Civilizations And is at the same time a separating and The Remaking Of World Order." unifying force. People divided by

[35]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ideology, but united by culture, are tied foreign language for 92% of the world, it together, just as the two parts of can not be an international language, but Germany did, and just as they have it can be termed as such, implying that it begun to do the same thing two Koreas is the language used by different groups and some of China's countries. Societies of people and other language cultures to united by ideology or from historical communicate with one another, ie circumstances, but disrupted by whether we accept English as lingua civilization, either become fragmented franca or, in linguistic terms, as the as it happened with the Soviet Union, language of wider communication, as the Yugoslavia and Bosnia, or suffer from main language of the world. strong tensions, as it is the case in many Diplomats, businessmen, scientists, other parts of the world. Ultimately, tourists and services done for them, cultural affiliates cooperate airline pilots and traffic controllers need economically and politically. a communication tool with each other. International organizations supported by Nowdays English is used for that, so in countries with cultural unity, like the a sense, we are in the same ratio that was European Union, are more successful Latin in the classical and medieval than those who strive to overwhelm the period, French for several centuries in cultures. the West, swahili in many parts of The end of the century and the beginning Africa. This role of a france language of the third millennium put humanity has taken English in the second half of ahead of one of the most important the twentieth century and, as it seems, manifestations: global communication. will continue with a faster pace in the The extent of dominance of global millennium that has just begun. communications by the West is a major Europeanization and the globalization of source of dissatisfaction among non- culture is evident in language, style of Western people. Here, of course, are of writing and speaking, ethnography of great importance: the language and behavior and in communication religion of mankind, as important ethnography, as well in the written and elements of any civilization. There are spoken language.An understanding and philosophers who think that if universal deep study of the language of the new (globalist or world-wide) civilization is generation or more accurately of the to come, then there must be a tendency children of Albanian emigrants in Italy, towards obtaining a universal language whether for the known values as and a universal religion. Albanian disconnected from the mother's This goal is often expressed in relation to trunk or for the influence that they are language. Let's remember, among other experiencing from Italian, are of things, the statement "The English scientific significance. language is the language of the century," Often, by mentioning this concept, the as the editor of the Wall Street Journal mind goes to the "hegemony" of English, said. This can only be accepted in one which, as a "france language", is sense, English language that is the first spreading rapidly around the world,

[36]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

significantly affecting local languages. although welcomed and welcomed not The same can be said of the Albanian only politically but culturally, brought language, where English borrowings naturally even, the pressure of other seem to be perceived as a normality due systems , on the written Albanian, but to their dense and irresistible flux. also on its spoken form. Below we will discuss how the global Even in Albania, the influence of context and the integration processes are globalization is already felt, and this in embedded in the Albanian system, what the first place is expressed by a strong are the most active flows and drives English-speaking tendency, But the nowdays orienting theAlbanian process of globalization needs to be communication patterns and what are understood also as an attempt to preserve their consequences in the Albanian the language from assimilation and to language. align Albanian language with dignity Albanian society has, over the last alongside other European languages. decades, been faced with numerous Albania as a country as has been political, social, cultural, demographic emphasized by Albanologists, such as A. changes. In the largest urban (urban) Buda, E. Çabej, Shaban Demiraj, centers, there is a large increase in Rexhep Qose, etc. is part of the population.The relevance of their European family, but being part of this geographic origin does not fully match great family does not mean neglecting the linguistic characterization of 20 years ourselves, subjecting to another ago. The great social and economic language, even English, which many call transformations as well as close relations it today "the language of the world". with the cultures and languages of other In this community of civilizations we peoplehave brought about significant need to get involved, in the first place, changes in the linguistic behavior of with our cultural and national identity. Albanians throughout the territory of the Language is a fundamental part and the Republic but also wider, especially in most visible expression of this identity, Albanian national spaces, in Balkanian the most distinguishing characteristic of territories, even to the earliest historical our survival as a nation. diasporas still Albanian speaking Antiglobalization is a political (respectively arvanite / arboreal, standpoint,used to perceive the negative arbëreshe, arbneshe, arnaute etc.). aspects of globalization. Kofi Annan has The opening of Albania and of other said that "to counterattack Globalization ethnic Albanian areas to the world and is like rejecting the law of gravitation". especially to Europe, the unlimited The respective movement is widely addition of the physical and virtual known as a movement of anti- migration of people and of information globalization and is largely a basic and publications, of the written and effort, with support from some spoken word ,the languages and intellectual elites. different cultures on a European scale Antiglobalism is the notion that is most and in time, even interplanetary, often used to mark movements,

[37]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ideologies or state policies that in one Exchange, the Globalisation Resistance, way or another oppose the processes of the Ruckus Society, Ya Basta (according globalization, the political power of to the same zapatist saying "Enough!"), multinational corporations, and the Indymedia (Independent Media Center), power exercised through commercial Black Bloc, Food Not Bombs (FNB), contracts. The term "antiglobalization" is Friends of Earth, Public Citizen, etc. a term that is mostly prefered by media. Antiglobalists defend the thesis that the This can lead to some confusion, policies being developed by the World because activists oppose only some Bank, the International Monetary Fund aspects or forms of globalization, not and transnational corporations are globalization itself. causing global problems such as global The activists themselves, for example warming,the ozone hole, or tropical Noam Chomsky, have said that this forests deforestation. name is meaningless, because the Another aspect that is countered by purpose of this movement is the antiglobalists is the social dimension. globalization of justice (the spread of Undoubtedly, the world is turning into a social justice across the globe), the "global village". In addition to traditional "Global Justice Movement" is a common communities such as family or name for them. Many activists join under neighborhood, new communication the slogan "another world is possible" communities (chat, e-mail, facebook) are (Rejhan Neziri "Globalization"). emerging, but they can not replace these The Antiglobalist movement is wide- traditional communication spaces. If we ranging, including church groups, cross the cultural dimension of liberation groups, leftist parties, globalization, they say that the approach nationalist parties, environmentalists, of different cultures has brought the peasant unions, anti-racist groups, destruction and disappearance of some anarchists, and others. However, most cultures. It is worth mentioning the of them are reformers who are fighting disappearance of Indian cultures, as well for a more human form of capitalism. as that of the Mayans and Actek, Some are more revolutionary, believing cultures which, although large ones , in a more human system rather than in under the influence of American and capitalism. Mexican culture, have almost The protests of the Global Justice disappeared altogether. Movement have forced international While we are talking about cultural high-profile summits to be organized globalization, we should also mention away from large cities where they were the example of Hollywood, where usually held, in remote areas where different products launched by a protests are impossible. particular center ,are seen all over the Among the most popular antiglobalist world and therefore should not be denied organizations , Fifty Years is Enough, a kind of "americanization" of culture. the International Forum on The same is true with the language. Globalization, the ATTAC, the Global Recently, the daily use of the English

[38]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

language is evident, both in official held at the University of Zurich on June 7, 2013, communication and in everyday (page interenti). Mansaku Seit, Problems of the Albanian communication through the introduction Language History in the light of its relations with of English words in the form of Greek, in the "International Seminar on Albanian internationalisms. Language, Literature and Culture", Prishtina, 2004, p.109. REFERENCES Mari, Denis. Intercultural Paths: Virtual Communication, as a Space of Socio-Cultural Ballhysa a.-Lala M., Albanians and Transformations, at "OPTIME", No.1, January Plurilinguism in Multicultural Europe, in 2013, p.79-83. "Albanological Studies", II, Tirana, 2011, pp. Mehdiu, Feti, Imitation of some persistances and 382-393. their semantic evolution in Albanian. - Perla Brown, B. B. "Peer Group and Peer Cultures", 4/1999, 1, 47-56. Cambridge, 1990. Memushi Luan, School and Society versus the Çomo Bekim, Communication Psychology, implementation of language culture, in "Acts of Tirana 2001. the Scientific Conference, December 16, 2004, De Mauro T., Language Europe, Rome, 2000 ... Application of Language Culture in Written DuroAgron, Foreign words and Albanian Albanian, Tirana, 2004, p. 5-9. language, "Shqip" newspaper, October 9, 2009. Meyer, G. Lybke, Meyer W., The Diein Families, M. Sociopsychology of Education and Elementals in the Albanischen, Auflage 1888. Language, Bulzoni Editor, Rome, 1976. Mihaescu, H. Italian loans in Albanian, in Fishman, Joshua A. "The Impact of Nationalism "Fire", XI, 1979, no. 26, f. 17. on Language Planning" 1971. Milo Paskal, European Union, Idea, Integration, Hartup, W.W. "Peer Relations." In the handbook Future, Tirana, 2002. of child psychology, socialization and social Watts, R, J .. Politeness. Cambridge University development, edited by E.M. Hetherington. New Press, 2003. York: Wiley & amp; Sons, 1983. Weinreich U. (1968) Languages in contact, The Huntington P. Samuel, Clash of Civilizations Hague. and Restoration of World Order, Logos, 2004. Weinreich U. (1974) Languages in Contact Isa Avdullai, "Antiglobalization", Skopje, 2009. (with essays by Francescato, Grassi, Heilman), Islamaj Shefkije, English and New Latinization Turin, Boringheri. in Albanian, in "Acts of the Scientific Xhuvani, A. For the purity of the Albanian Conference, December 16, 2004, Implementation language, Tirana, 1956. of Language Culture in Written Albanian, Zeqiri Agron, Anglicisms in Albanian Media in Tirana, 2004, p.56-62 .. Macedonia, in "Acts of the Scientific Lillo Xh., Standard Albanian in the Bilingual Conference, December 16, 2004, Application of Circumstances, "St.fil.", 2001, No.3-4, p. 50. Language Culture in Written Albanian, Tirana, M. Bolognari, The Silence of Tradition, Rome, 2004, p. 137-142. 1978. Maloku Nexhat, Experience and Guidance on the Conservation of Albanian Language Abilities in German-speaking Switzerland, a press release

[39]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

EMOJI—TRENDY SLANG OR A WHOLE NEW LANGUAGE?

PhD. Zamira Alimemaj Assoc. Prof. Dr. Kozeta Hyso University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected] [email protected]

Abstract content is having a huge effect on The internet is changing the way we language. Over the last five years communicate. Emojis and micro-blog attention spans have shortened slang are changing the way we considerably, which is reflected in the communicate. The emoji has become contracted forms of language we see in one of the fastest growing forms of social media. Unlike natural languages communication in history. They are such as English, emoji is almost being used to enhance, rather than universally recognizable because it replace words in our digital exploits the visual representation system. communications. They're changing the But, do emojis have grammatical rules? way we write and even talk. People are What is their influence on the language? becoming less concerned with grammar, The aim of this paper is to deal with pros spelling and sentence structure, and more and cons of emojis in communication. concerned with getting their message across. There's no doubt that the Key words: emoji, grammatical, rules, consumption of abbreviated digital language, communication.

Introduction the tools they can access for For the first time ever, Oxford communication. The rise of mobile Dictionaries have chosen a "pictograph" communication devices initially raised as its word of the year.They say the "face concerns from traditionalists in the with tears of joy emoji" best represents linguistic community and elsewhere that "the ethos, mood, and preoccupations of language was becoming terse and short 2015 . Communication between humans and vital communication cues, is constantly changing and adapting to particularly non-verbal ones were being social trends, lifestyles and more lost, devaluing overall communicative recently technology, and language is ability. There is, however, a counter- recognised as being a living organism. argument which recognises that language Language responds to social change and comes in many forms, and one of these attitudes, and its forms and usage evolve is the use of emojis and emoticons. according to the needs of its users and ―Emoji culture has become so popular

[40]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

that individual characters have tackled by Hobbes”, though they differ developed their own trends and stories," in the sequencing of their grammatical says Casper Grathwohl, president structure. of Oxford Dictionaries. Nowadays In addition, grammars are made up of emoticons and emoji are changing the groupings of units. The way we communicate faster than sentence ―Calvin, who is a short blonde linguists can keep up with or boy, was tackled by Hobbes” has lexicographers can regulate. We can say several groupings, most noticeably the that it is the wild west of the emoji era, clause ―(Calvin) is a short blonde boy” and people are making up the rules as which is embedded inside the they go. It seems completely organic.‖ sentence ―Calvin was tackled by Hobbes”. Do the emojis have grammatical rules When emoji are isolated, they are to follow? primarily governed by simple rules Emoji are not always used as related to meaning alone, without these embellishments, however – sometimes, more complex rules. For instance, strings of the characters can themselves according to research, people often convey meaning in a longer sequence on create strings of emoji that share a their own. But to constitute their own common meaning, for example a texted language, they would need a key birthday greeting. component: grammar. In all cases, the doer of the action (the A grammatical system is a set of agent) precedes the action. In fact, this constraints that governs how the pattern is commonly found in both full meaning of an utterance is packaged in a languages and simple communication coherent way. Natural language systems. For example, the majority of grammars have certain traits that the world‘s languages place the subject distinguish them. For one, they have before the verb of a sentence. Emojis individual units that play different roles have grammatical rules, and you're in the sequence – like nouns and verbs in probably already following them. An a sentence. Also, grammar is different important thing to know is that Emojis from meaning, which is why an active come at the ends of thoughts. sentence like ―Hobbes tackled Even when emoji appear in the middle of Calvin” conveys roughly the same tweets, they often come between meaning as the passive ―Calvin was complete thoughts, like this:

Some other grammatical rules are as 1. They act like punctuation, providing follows: cues about how to understand the words that came before them, as an

[41]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

exclamation point might. Emojis gender, and social class—just like typically add to ideas rather than replace dialects or regional accents. Friend words. They carry with them a fog of groups fall into the habit of using certain meaning. You can‘t exactly pin down emoticons, just as they develop their what any particular emoji means. The own slang. ―You start using new wellknown linguists, Schnoebelen says. emoticons, just like you start using "It‘s not a story of simplicity, it‘s a story different words, when you move outside of enrichment." your usual social circles,‖ said 2. A different order could convey an Schnoebelen. entirely different idea or story, when we're used to reading our narratives from Emojis - the birth of a new tongue? left to right. Schnoebelen found that Some outlets have claimed that emoji are when people are putting together an emerging language that could soon sequences of Christmas tweets, the gifts compete with English in global usage. almost always come after Santa and the To many, this would be an exciting tree, because Santa has to bring the gifts evolution of the way we communicate. before they can appear.―You‘ll see them Emoji are created by typing into a at the ends of complete messages or in computer like text. But, unlike text, most between sentences making up a larger emoji are provided as whole units, message; you won‘t, however, see them except for the limited set of emoticons in the middles of sentences. I‘d argue which convert to emoji, like :) or ;). that in this way, they act as punctuation When writing text, we use the building marks — which is kind of interesting blocks (letters) to create the units when you consider that emojis are made (words), not by searching through a list up of collections of punctuation marks of every whole word in the language. arranged in specific ways in the first Drawings are similar, combining simple place‖. building blocks (lines and shapes) to 3. The emojis function a lot like make larger units (representational dialects or regional accents, varying by drawings). People are becoming less geography, age, gender, and even social concerned with grammar, spelling and class. Interestingly, there‘s also a divide sentence structure, and more concerned between people who use hyphens as with getting their message across. noses in their smiley faces and people There's no doubt that the consumption of who eschew the nose altogether. The abbreviated digital content is having a nose may be associated with huge effect on language. Over the last conventionality, but people who use five years attention spans have shortened them also tend to use fewer considerably, which is reflected in the abbreviations, preferring to spell out contracted forms of language we see in words in their entirety. social media. To get a message across By analyzing emoticon use on Twitter, using Twitter for example, it must be Schnoebelen has found that use of concise and must conform to the tone emoticons varies by geography, age,

[42]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

used there, which includes abbreviations, consumer woven together in such a way acronyms and emoticons. that the consumer understands and New form of image use has responds. Emoji function as signs for emerged with the spread of smart mobile technology users who need to phone and tablet technology. If text is a communicate in shorts bursts of type. complex weaving of language, media, Students already know how to use the and people, then emoji images must be icons to communicate with each other; it considered a form of text for the 21st makes sense to show them how to use century. Even though the little icons the same thought processes they use to don‘t translate well to the traditional entertain each other for practical uses. form of written work, for digital communication it can communicate Literature emotion, weather, relationships, and Adler, R.B., Rodman, G.R. and Cropley, even the old cliché. By combining C., (1991). Understanding human emojis, users can create moods, convey communication. Fort Worth: Holt, ideas, and converse with others Rinehart, and Winston. who speak emoji. Crystal, D., (2001). Language and the Internet, Cambridge, Cambridge Conclusions University Press. This paper set out to examine the use and Crystal, D., (2008). Txting:The GR8 place of emojis as a form of language. Db8, Oxford: Oxford University Press. Emojis can moreover, be considered to Danesi, M., (2016). The Semiotics of have a role as a language form in their Emoji, London: Bloomsbury Publishing own right and with a genealogy that Schnoebelen, dates back to the early language of https://www.wired.com/2016/04/the- humans depicted in cave paintings and science-of-emoji/ other art forms that pre-date written Tayebinik, M. and Puteh, M., (2012). information. Emojis, in essence are an Txt msg n English language literacy, expression of emotion and sentiment, Procedia-Social and Behavioral and as a means of delivering creative Sciences, 66: 97-105. non-verbal content in a digital medium Woollaston, H, (2015), Are Emoji are both old and new. Text is more than Killing Off The Alphabet? [Online], words on a page; it is any combination of available from signs that communicates ideas, thoughts, http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/ and messages from a creator to a article.

[43]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

SOCIOLINGUISTIC USES OF DIALECTS IN THE ITALIAN LANGUAGE

Assoc. Prof. Dr. Meri Gjoleka University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Abstract: The use of dialects in the How do they affect the use of the Italian language, as in any other standard language from different strata languages constitutes a very important of the population in Italy? The element of the linguistic usage in presentation of our analysis will have as general. What are the main dialects in its main focus on these interesting and Italy? What are some of the special linguistically sensitive issues. features of the main uses of dialects in the Italian language? From what strata of Key words: language, dialect, use, society are these dialects mostly used? strata, sociolinguistics

1. INTRODUCTION concessions to the regionalism and become a linguistic standard 40. Contemporary Italian language is very different from the one spoken during the Today‘s Italian language is stratified in period of Italy uniting process. The three groups: one is represented by a set language spreading process that occurred of language choices, which can be in the last and pre- last century also defined as central and they form the implies a great process of basic grammar of the historic heritage of transformation. In order to become the the standard Italian. They are used by all language of all, the Italian language had speakers in different contexts. This to look for a solution that could unite group includes all the linguistic speakers of different geographic origin, formations, either stylistically neutral or of various social strata and become a unmarked, that is, those without language of literature, of school particular characterization, due to the education, of law; in short, a language that all the members of society could use 40 Francesco Bruni: Centralizzazione e and from that moment and on they could federalismo, italiano e dialetti: coppie be called all Italians. To achieve this asimmetriche. Ricordo almeno i contributi raccolti, a cura di chi scrive, nell‘opera collettiva goal, the Italian language had to make L‘italiano nelle regioni. Lingua nazionale e some adaptations, make some identità regionali, Torino, Utet, 1992 (poi in nuova ediz.: L‘italiano nelle regioni. Storia della lingua italiana, Milano, Garzanti, 1996, 2 voll.) e L‘italiano nelle regioni. Testi e documenti, Torino, Utet, 1994.

[44]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

speaker‘s region, the type of the divided into: Northern Dialets, Central communication situation, the type of the Dialets, Southern Dialets.41 product text and so on. The second group is composed of particular linguistic Although the dialect is used in restricted choices, marked and differentiated from geographic areas, it is impossible to the geographic, sociological and stylistic determine the exact number and point of view; and each of these sets extension of each dialect, especially constitutes a variety of language. And because the linguistic traits finally, the dialects that are not used by distinguishing different dialects do not all speakers across the Italian territory, create precise and defined limits but but are still alive and constitute an rather fade away from a variety to expressive and communicative resource another creating a geographical that is very important to the speakers of continuum of dialect varieties. the language. Due to the linguistic distribution of some linguistic phenomena, two important 2. THE DIALECT linguistic boundaries have been It is a linguistic system of geographically identified in the 1930s: La Spezia- or culturally limited scope, which has Rimini trend, represented by Walter Von not reached or lost autonomy and Wartburg and the Rome-Ancona trend, prestige in the face of other systems, it represented by Gerhard Rohlfs. With genetically constitutes a group with. It is language boundaries are meant groups of mostly used in socially and culturally isogloss, that is, a set of imaginary lines restricted areas and is not used in formal delimiting the area where a linguistic situations and does not have a special phenomenon extends. Among the technical-scientific vocabulary. Isoglosses running along the La Spezia- Rimini border, we recall at least some of In Italy, for historical reasons, the dialect the phenomena of the northern dialects: was despised as the 'language of the the leniency of occlusive interruptive poor' until the end of the twentieth deafness, the fall of pre- or post-natal century, and the socio-cultural sanction vowels, the palliating of consonant striking it was so strong that it was connection, and the simplification of thought its imminent disappearance. double consonants. To the south of the Over the last thirty years, the dialect has Rome-Ancona trend are found the freed itself from the stigma of a low following: the assimilation of the variety. It has regained its positions and consonants, the sounding of the deaf has again gained a stable position within consonants after a nasal. the linguistic repertoire of Italians, in some situations (such as family communication) also of the educated classes. Also of the educated classes. According to Renzi, dialects in Italy are 41 L. Renzi, Nuova Introduzione alla filologia romanza, Bologna 1994.

[45]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

3. DIGLOSSIA AND added that of the time, so the diachronic BILINGUALISM variety, but focusing most on the language in its contemporary state, The process of the Italianization of diachronia is of little relevance and for a dialects, that is, the result of contact thorough reading on the this subject refer between the Italian standard language to the studies on the historical and the dialects, occurred in Italy in the development of the Italian language. second half of the 20th century, with the transition from a ―Diglossia‖ to the The four parameters give rise to four predominantly bilingual situation. By axes along which the phenomena are ―Diglossia‖ is meant the co-existence in distributed on the basis of the varieties. the speaking of two linguistic codes, one Each axis consists of a continuum with of which is considered as a low diastratic two extremities represented by two variety used in daily communication opposing varieties. Between the within familiar circles in informal extremities, there is a variety of varieties situations (that is, the native dialect) and that blends in one another, having some the high diastratic variety, that is, the common traits and for others, they differ, official language, learned at school, instead. The concept of continuum is which is used in formal or official contrasted with that of gradatum, that is, communication with people outside the the gradual succession of varieties family or social group belonging to arranged on the same axis and passing them. Unlike Diglossia, the bilingualism from one variety to the other one goes is defined as the co-existence of the two down or ascends to one of the two poles. equal prestigious linguistic codes in a Thus, on the diatopian axis (geographic) speaker, who is capable of their alternate there is, at one extreme, the Italian use. In the present situation of standard language and at the opposite bilingualism, the contacts between extreme, the dialectic regional Italian language and dialect are intensified and language. Among them there are other become frequent in all kinds of linguistic varieties more or less close to one interaction and the influences occur in another or the other extreme, such as both directions high regional Italian (closest to standard), low Italian (closest to the 3. THE VARIETY OF LANGUAGE dialect). On the diastratic axis (social) Language varieties are categorized on the two extremes are represented by the the basis of four fundamental cultured Italian language and the popular parameters: the area in which the Italian language. On the diaphaic axis variation is used (diatopia), the social (situational) the extremes are the formal characteristics of the speakers Italian language and the neglected (diastratia), the communicative situation informal one, and finally the diamatic (diaphasia) and the means through which axis (means of communication) are on the language is used (diamesia)3. To the one hand the more formal written these four parameters could also be uses and on the other the unmonitored

[46]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

conversation. It would be wrong, considered more vital in the province however, to think that the axes of each and less in the urban environment. linguistic variety are parallel: we should instead think of a bi or multidimensional If this is the general picture, however, it space with incident axes. In this space must be emphasized the existence of then there are various points and areas strong diversity from region to region. that represent the linguistic phenomena The northwest along with central Italy and the language varieties that can be (however, it should be considered the assigned to one or another axis. particular situations of Toscana and part of Lazio, where the difference between 4. TODAY USE OF THE DIALECT the Italian language and the dialect is IN ITALY noticeably less pronounced than in other regions), have the lowest percentages of Who speaks a dialect, who with, where the dialect use in family, with friends and when, in the contemporary Italy? and with strangers. The most dialectal The use of dialect differs in relation to areas are the South, the Isles and the the main social variables such as: age, Northeast; Veneto, in particular, reveals education, sex (which is, however, the to be the region of Italy where the use of least influential variable). The elderly, dialect is still more widespread today. uneducated, men are typically more likely to use the dialect; less likely are: Additionally, the alternate or mixed use the young people, educators and women. of the Italian language and the dialect is There are also obvious differences in the constantly growing in all the various domains of use. In the same way as other regional realities and with respect to the conditions, dialect is rarely used with exclusive use of one of the two codes, strangers and in public situations, it does there are less sensitive differences in not essentially occur in very formal relation to both variables and different situations and it is preferable in the domains of use. The written use of family42 (especially by the elderly) and dialect, which is not for literary with friends43. Finally, the dialect can be purposes, is found almost exclusively used by the movement activists for the

42 http://www.istat.it/it/files/2014/10/Lingua- promotion of local dialects, sometimes italiana-e-dialetti_PC.pdf - L‘uso prevalente del with anti-Italian ideological-political dialetto in famiglia riguarda il 9% della popolazione di 18-74 anni (3 milioni 976mila claims. Although sporadic, the presence persone). Una percentuale del tutto analoga (9%) of the dialect in spontaneous si registra nelle occasioni di relazione con gli communication in the network is also of amici, mentre scende all‘1,8% con gli estranei. 43 http://www.istat.it/it/files/2014/10/Lingua- particular interest since it mainly italiana-e-dialetti_PC.pdf - Dal 1995 al 2012 è involves younger generations, those less aumentata costantemente la quota di chi usa inclined to dialectomy(dialect-phobia) l‘italiano in modo prevalente o abbinato al dialetto, in tutti e tre i contesti relazionali. L‘uso and at the same time those that play the prevalente dell‘italiano decresce con l‘aumentare most crucial role for the future of the dell‘età a favore dell‘uso esclusivo e combinato al dialetto: in famiglia varia dal 60,7% dei giovani di 18-24 anni al 41,6% dei 65-74enni.

[47]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

dialect and more generally for the mediated communication represents not current trends in the contemporary only a new field of use, but more situation. It must be pointed out that, the specifically of the dialect writing (with young generation's dialect acquisition, in all the implications it follows: for most cases has not happened at the example, the above mentioned ludic- maternal level, but in a fragmentary and expressive functions, and varieties for incomplete way, outside the direct some dialects, are partly related to generational channel: Grandparents writing a language that one is not have exercised an important role and accustomed to see it written or even less more generally the surrounding to write it). environment, in which the dialect was (and still is) widely present. 5. CONCLUSIONS

If compared to thirty years ago, the The evolutionary history of the Italian attitude of the speaking community to language has experienced several stages the dialect has profoundly changed. Also of evolution from the Latin language as due to the generally widespread its starting point to this day. The generalization of school education and influence of Latin has been so strong that national language, today the dialect is no its echo is still present. Of course today longer perceived as the low-class one can speak of a standard Italian language variety, a symbol of ignorance language, but what were the strong and a vehicle of social exclusion; the changes that Latin had to undergo to get attitudes towards it are no longer to the current stage of Italian language? stigmatizing as it used to be a few The road was long and not easy at all. decades ago. Knowing and using a The changes induced by the influence of dialect today is often positively a new language, the so-called vulgar evaluated; It represents an additional Latin, were reflected at the various levels communicative resource in the of Latin at that time: from the individual repertoire, available alongside morphological to the syntactic and the the Italian language to be used when it is semantic ones. In the same way as other necessary and especially because of its conditions, the dialect is rarely used with expressive potential. In short, it is strangers and in public situations, considered to be enrichment and no essentially it does not occur in very longer an impediment. formal situations, it is preferable in the family (especially by the elderly) and Now, the dialect tends to appear in areas with friends. Finally, the dialect can be and domain of different use if compared considered more vital in the province to the past: Among others, in business, in and less in the urban environment. education, in youth music, in national advertising and particularly in the The most dialectal areas are the South, computer-mediated communication. It is the Isles and the Northeast; Veneto, in good to emphasize that computer- particular, apparently appears to be the region of Italy where the use of dialect is

[48]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

still more widespread today. 4. M. D‘Agostino, Sociolinguistica Additionally, alternate or mixed use of dell‟Italia contemporanea, il Mulino, the Italian language and dialect is Bologna 2007; constantly growing in all the various 5. G. Fiorentino, “Dialetti in rete”, in regional realities and with respect to the Rivista italiana di dialettologia 29, 2006; exclusive use of one of the two codes, 6.A.A. Sobrero/A. Miglietta (a c. di), there are less sensitive differences in Lingua e dialetto nell‟Italia del Duemila, relation to both social variables and Congedo, Galatina 2006 (e in different domains of use. This brief particolare, ivi, il saggio di G. Berruto, presentation of the history of Italian ―Quale dialetto per l‘Italia del Duemila? language will not lose sight of the Aspetti dell‘italianizzazione e risorgenze differences between the Italian standard dialettali in Piemonte (e altrove)‖; and neo-standard language with respect 7. D‘Achille P., 2003, L‟italiano to both the context we are in and the contemporaneo, Il Mulino, Bologna. user; to the choice of an Italian language 8. Giacalone Ramat A., 2003, Verso adapted to the situation for style, l‟italiano, Carocci, Roma. register, lexicon, rhetorical exercises and 9. Lorenzetti L., 2002, L‟italiano the purpose of communication. The contemporaneo, Carocci, Roma. Italian language is a very rich and 10. Sobrero A. (a cura di), 1993, flexible language. Introduzione all‟italiano contemporaneo,2 voll., Laterza, Roma- 6. BIBLIOGRAPHY Bari. 1.Francesco Bruni: Centralizzazione e 11.http://www.istat.it/it/files/2014/10/Li federalismo, italiano e dialetti: coppie ngua-italiana-e-dialetti_PC.pdf - L‘uso asimmetriche. Ricordo almeno i prevalente del dialetto in famiglia contributi raccolti, a cura di chi scrive, riguarda il 9% della popolazione di 18- nell‘opera collettiva L‘italiano nelle 74 anni (3 milioni 976mila persone). regioni. Lingua nazionale e identità Una percentuale del tutto analoga (9%) regionali, Torino, Utet, 1992 (poi in si registra nelle occasioni di relazione nuova ediz.: L‘italiano nelle regioni. con gli amici, mentre scende all‘1,8% Storia della lingua italiana, Milano, con gli estranei. Garzanti, 1996, 2 voll.) e L‘italiano nelle 12.http://www.istat.it/it/files/2014/10/Li regioni. Testi e documenti, Torino, Utet, ngua-italiana-e-dialetti_PC.pdf - Dal 1994. 1995 al 2012 è aumentata costantemente 2. L. Renzi, Nuova Introduzione alla la quota di chi usa l‘italiano in modo filologia romanza, Bologna 1994. prevalente o abbinato al dialetto, in tutti 3 Berruto, Gaetano (1987), e tre i contesti relazionali. L‘uso Sociolinguistica dell‟italiano prevalente dell‘italiano decresce con contemporaneo, Roma, La Nuova Italia l‘aumentare dell‘età a favore dell‘uso Scientifica (14a rist. Roma, Carocci, esclusivo e combinato al dialetto: in 2006). famiglia varia dal 60,7% dei giovani di 18-24 anni al 41,6% dei 65-74enni.

[49]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

THE IMPORTANCE OF ENGLISH FOR MEDICAL PURPOSES AT THE UNIVERSITY LEVEL

PhD. Anisa Trifoni. ―Aleksander Moisiu‖ University, Durres [email protected]

Msc. Viola Kiseleva English Language Center ―Britannica‖, Moscow [email protected]

Abstract students‘ point of view, taking under consideration the attitude of the latter This study focuses specifically on the concerning EMP. It also focuses on importance of English for Medical different elements of the course and the Purposes (EMP) curriculum at the way students perceive them. The university level (the case of nurses and analysis of the data shows that both laboratory technicians). As we are parties consider EMP more important aware, English language has become an than General English. English lecturers integral part of the society we live in, argument its importance with the thus leading to the need of being able to widespread of ESP courses and literature use it in many fields. Furthermore, we all over the world as well as its practical have to emphasize that most of the value. Whereas students are mostly literature in the medical field is in curious of the topics it covers. We used English, which leads to students‘ quantitative techniques in order to necessity of understanding and being analyze the data. The study was able to read in this language, in order to conducted during the first semester of communicate effectively in their future the academic year 2016-2017. profession. This article, addresses the issue from the Key words: EMP, General English, English language lecturers as well as University level, students

Introduction Over the past few decades, researchers Since 1960s, English for specific and practitioners have been emphasizing purposes (ESP) has been progressively how the teaching and learning of English growing and has eventually come to play in universities where English is a foreign a major role in English language language can best help students to teaching (ELT) (Hutchinson and Waters, perform more successfully in their 1987) disciplines and professional contexts (Adams & Keene 2000[1]; In broad terms, ESP focuses on the specific needs

[50]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

of the learner and includes the skills and EMP instruction, which was also evident competencies of language usage in in the fact that none of them refused to different contexts. take part in the study.

ESP aims at promoting professional and Instruments academic communication, it is extremely precise and it is specific terminology- The instrument used in this case was a wise. Due to globalisation, the increase questionaire that consisted of two main in vocational training and the fact that parts. The first one included background English is the language of international information about the students involved communication, ESP is becoming more in the study such as: gender, age-group, important and more practical (Harding, years of studying English language prior 2007: 6 - 7). to university and their (self-reported) Owing to the fact that all the greatest English level. The second part of the medical discoveries have been published questionnaire contained four questions, in English (Mićić, 2009: 82), it could be namely two questions based on Likert said that English for Medical Purposes is scale (ranging from ‗strongly agree‘ to a large and ever-developing sub-system ‗strongly disagree‘ and from ―very of ESP which has a specific nature, as important‖ to ―unimportant), one the majority of vocabulary in this field is multiple-response question, and one highly technical. rating scale question. We used qualitative methods to analyse the data. Methodology Research questions Subjects The research questions that we aimed at answering in our study are as follows: The study was conducted at the Faculty 1. Why do students of the first year of Applied Sciences, in ―Logos‖ at ―LOGOS‖ university study University in Tirana. The subjects of the English language? study consisted of first year students who 2. What language skills do students attended the Medical Laboratory consider more important in the Technician branch. More specifically, English class? the sample of the study consisted of 56 3. How much time is given to students who were chosen randomly. various components of language Student participation in the survey was in English for Medical Purposes anonymous and voluntary. Of the class? subject, 14 (25%) were male and 42 (75%) were female students. The study Data Analysis was conducted during the second semester of the academic year 2015- First of all we wanted to see what was 2016. It was noticed that students the students English level in order to find demonstrated a positive attitude towards out any connection between their level

[51]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

and interest in studying the language. the curriculum guideline in the sphere of The survey showed that students‘ self- foreign languages for grade 10-12 in reported knowledge of English varies Albania (2010, p. 7) specifies as follows: from elementary / pre-intermediate – "... the curricula of foreign languages for 16% to intermediate – 63% and upper- the grades 10th - 12th aims to reach B2 intermediate / advanced – 21% levels, level which must appear on students‘ based on Common European Framework achievements in the four competencies of Reference for Languages. The fact necessary for the acquisition of a foreign that 63% of the students have an language." The findings are presented in intermediate level is be expected since graphic no.1.

Graphic. Nr.1

Now we can proceed to the first reseach mentioned that they would study English question, which is related to the reason in order to take a passing grade. The or reasons why students study English. findings are presented in table no.1. The analysis of first year students‘ goals in studying English within the context of For the majority of students (68.5% of EMP has shown that they aim to use participants) the priority of studying English for a variety of purposes. More English is the improvement of general specifically, 68% of the students English not Medical English as could be surveyed want to improve general expected in this case, followed by the English knowledge, 63% want to find a aim of finding a good job (63% of better job, 55% would like to improve participants) which shows that they need speaking skill, 44% would like to to know English and make it part of their communicate with professionals of the CV. Only 44% of students considered field (in this case we are talking about English necessary for future professional laboratory technicians), 37% want to communication or find it important to study English in order to travel abroad learn English with the intention of using and 22% want to be able to participate in it in medical contexts. Opportunities to events like conferences. Only nearly 2% participate in academic events like

[52]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

conferences were ranked towards the end A similar study in the second year of of the list by the students surveyed (22% EMP would help to indicate any of participants). It shows that students of differences in students‘attitude in this the first year do not see the relevance of aspect. using EMP for their academic activities.

Responses Percent of N Percent Cases Why do you study Improve general English?a English 37 23,4% 68,5% knowledge Travel abroad 20 12,7% 37,0% Find a better job 34 21,5% 63,0% Improve speaking skill 30 19,0% 55,6% Take a passing grade 1 0,6% 1,9% Communicate with professionals of the 24 15,2% 44,4% field To participate in events 12 7,6% 22,2% like conferences Total 158 100,0% 292,6% a. Dichotomy group tabulated at value 1. Table no.1

The next question elicits the students‘ 2.36), "listening skill‖ (mean=2.31). The perception about the most important lowest rated skill was "writing skill" language skill for them during their (mean = 2.17). What we can notice from English for Medical Purposes class. the data, is that reading and listening Their answers varied form 1- very skill do not show any specific difference important to 3 – not very important. from each other and seem to be in the Based on their answers the highest rated same level of preference by the students skill was "speaking skill" (mean = 2.61), surveyed. The findings are presented in followed by "reading skill" (mean = Table no. 2.

[53]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Descriptive Statistics Std. N Mean Deviation speaking skill 54 2,61 ,738 reading skill 53 2,36 ,811 listening skill 54 2,31 ,639 writing skill 53 2,17 ,826 Valid N 53 (listwise) Table no. 2.

We also wanted to see if there was any importance of English language skills difference concerning the importance of between male and female students English language skills based on however, speaking skill is considered students‘ gender and their English level. more important by male than female The results of the mean values in the first students. The findings are presented in analysis indicated that there is no Graph no. 2. significant difference concerning the

Graph No. 2.

The result of the mean values in the level. This can be explained by the fact second analysis pointed out that students that they feel they are at the early stages from the Beginner to Intermediate level of learning English. Furthermore, the gave more importance to English first two groups tend to give a specific language skills compared to students importance to speaking skill compared to with an upper-intermediate or advanced reading, listening or writing skills.

[54]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

On the other hand the fact that upper- significant progress (even though this intermediate or advanced students do not perception is usually not real). However, consider the skills very important may be what the students of the three levels have related to the so-called plateau effect in common is they consider speaking which is common in higher levels of the skill more important than other skills. language learning. When learning a new The findings are presented in Graph no. language, learners feel like they have 3. reached a stage where they see no further

Graph no. 3.

The third research questions aims to find the students were satisfied especially out how much time is given to various with the amount of time devoted to components of the language during madical professional vocabulary and English for Medical Purposes class. For practice of speaking skill in the this purpose the mean values for each classroom. Furthermore, the Independent skill were used. According to the results Sample T-test revealed no significant presented in Table no. 4, ―speaking skill‖ difference in male and female perception (M = 3:08) and ―medical professional concerning the time given to various vocabulary‖ (M = 3:06) are given components of the language. sufficient time whereas the time given to the other language components varies from ―little time‖ to ―sufficient time‖. The findings show that the majority of

[55]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Descriptive Statistics

N Mean Std. Deviation speaking skill 52 3,08 ,737 medical professional 53 3,06 ,663 vocabulary grammar rules 52 2,87 ,687 general English vocabulary 51 2,86 ,566 grammar exercises 52 2,83 ,648 writing skill 52 2,79 ,723 listening skills (audio/CD) 53 2,53 ,696 Valid N (listwise) 49 Table no.3

The evaluation of Medical English ―medical professional vocabulary‖ (M = explanation and instruction indicated that 3:06) are given sufficient time. Even in most of the students surveyed are this case the Independent Sample T-test satisfied with explanation and instruction revealed no significant difference in in Medical English (M= 3.81). This male and female perception concerning finding is supported by the findings of the evaluation of Medical English the third research question where we see explanation and instruction that speaking skill‖ (M = 3:08) and .

Evaluation of Medical English explanation and instruction

Std. N Mean Deviation Iam satisfied with explanation and instruction in Medical English 53 3,81 ,557 English class focuses on developing communication skills 51 3,59 ,572 I would not change anything concerning explanation and 53 3,49 ,775 instruction in Medical English English teaching and explanation in second semester differs from that of 51 3,47 ,674 first semester

[56]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

I would like to improve various aspects in explanation and instruction 50 2,28 ,948 of Medical English Valid N (listwise) 50

Conclusions 5. Based on mean values, students from Beginner to Intermediate After carefully analysing the level gave more importance to questionnaires administered to first year English language skills compared students who attended the Medical to students with an upper- Laboratory Technician branch in intermediate or advanced level. ―Logos‖ University, we reached the 6. ―Speaking skill‖ and ―medical following conclusions: professional vocabulary‖ were 1. 63 % of the students reported the components that were given intermediate level in English more time in the English class. language knowledge. 7. The evaluation of Medical 2. Concerning the aim of studying English explanation and English for 68.5% of participants instruction indicated that most of the priority of studying English is the students surveyed are the improvement of general satisfied with explanation and English not Medical English as instruction in Medical English could be expected in this case, (M= 3.81). followed by the aim of finding a good job (63% of participants) Limitation of the study which shows that they need to One of the main limitations of the study know English and make it part of is related to the fact that in Albania there their CV. Being able to are not many studies related to the communicate with professionals English for medical purpose. of the field comes forth in their list. Secondly, a larger sample would have 3. According to students‘ answers provided more specific results. the highest rated skill was "speaking skill" (mean = 2.61). References 4. Based on mean values, there is Hutchinson, T., & Waters, A. (1987). no significant difference English for Specific Purposes: A concerning the importance of Learner-Centered Approach. English language skills between Cambridge: Cambridge University Press. male and female students however, speaking skill is Adams, K. and Keene, M. (2000) considered more important by Research and Writing across the male than female students.

[57]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Disciplines. 2nd Edition, Mayfield Language Policy Division. Publishing Company, California. Council of Europe (2001c). Common Harding, K. (2007). English for Specific European Framework of Reference for Purposes. Oxford: Oxford University Languages: Learning, Teaching and Press. Assessment – Guide for Users. J. Trim Council of Europe (2001b). European (Ed.). Strasbourg: Language Policy Language Portfolio (ELP). Strasbourg: Division.

[58]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

CSR REPORTS SIMILARITY AND SELF-PROMOTION: A STUDY WITH MODALITY MARKERS UNVEILING THE TRUTH OF COMMUNICATION

Assoc. Prof. Dr. Genc Alimehmeti University of Tirana [email protected]

Msc.Visar Sylaj University of Medicine, Tirana [email protected]

Abstract from different industries. We classify CSR communication using Dahlsrud There is a growing interest in (2008) definition and use verbal markers understanding the communication of forward-looking statements, elements patterns of companies‘ social that communicate modality and authorial responsibility reports, not only for stance, in order to investigate the role of corporate governance prospective, but the CSR reports to the creation of an also from the linguistic point of view. A ethical image. large body of evidences show that Our findings show a significant grade of companies are conveying their CSR similarity between the communication of communication not only due to local Albanian companies in the use of international standards of CSR (as authorial stance and predictive future- Asset4 or GRI), but even to lower oriented commitment, while keeping a consumer skepticism, advertising and sense of self-reference through mainly audience influence. optimistic projections and proclaim Recently, CSR disclosures have communicative stances. increased exponentially worldwide. The communication of CSR combines Keywords: Corporate Social informative and promotional purposes, Responsibility; Communication; data and reputation-building. Through a Commitment; Discourse analysis, corpus-assisted discourse analysis of Appraisal Theory. CSR reports issued Albanian companies, this study aims to explore the similarities of communication between companies

[59]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Introduction the conceptualization of CSR by adding to the Triple-Bottom-Line balance, the Corporate Social Responsibility is a variables of stakeholder and concept with many definitions and philanthropy (Alimehmeti, Sylaj & organizational practices (McWilliams, Shala, 2015). This conceptualization of Siegel & Wright, 2006; Dahlsrud, 2008), CSR activity confirms the absolute shift which has not yet developed into a full from the traditional idea of business, consensual paradigm (Ziek, 2009). which considered profitability the only However, within a holistic approach, concern for companies and has molded CSR has been defined in a green paper businesses with a harsh countenance for released from the European Commission decades. as the strategic approach ―whereby However, the idea of Corporate Social companies integrate social and Responsibility is not new. The attention environmental concerns in their business was brought by academics starting from operations and in their interaction with 1950s, with a considerable rise in 1990s their stakeholders on a voluntary basis‖ and 2000s (Crane et al, 2008). The (European Commission, 2001. p. 6). In importance of CSR research has been this sense, CSR can be described as the raised by the negative effects of the companies‘ deliberate intention to growing social and environmental consider themselves not only as service disasters affected by corporate operating providers, but also as social in the mining, manufacturing and retail shareholders, and to pay attention to sectors, exhorting corporations to be social and ethical issues before enacting more attentive on their communication their business and production operations. reflecting their awareness and operation McWilliams & Siegel (2001) point out on environmental and social issues that CSR leads companies to go beyond (Palazzi & Starcher, 1997; Fuoli, 2012). their operations and make them to The transmission of corporate naturally pursue―actions that appear to operations‘ information has become an further some social good, beyond the integral part of their communication to interests of the firm and that which is extenuate risks related to social required by law‖. responsibility and meeting satisfying The CSR activity is generally understood standards of behavior (Ziek, 2009). This as the way through which a company condition has pushed forward an creates a balance of economic, increasing trend of deliberately environmental and social issues and is published CSR reports. CSRs‘ reports theorized by John Elkington (1994) as are strategic genre of communication the ―Triple-Bottom-Line‖ approach. In (Bhatia, 1993; Ellerup Nielsen & this prospective,Dahlsrud (2008) Thomsen, 2007; Catenaccio, 2010) that identifies five dimension of CSR reflects the image and reputation of a practice that comprises economic, social, company and can be relevant in a crisis environmental, stakeholder and situation, whereas the image and voluntarism, and gives a new insight on

[60]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

reputation may be in difficulty (Carroll, (Pomering & Johnson, 2009), or simply 2015). imitating international standards of CSR CSR reports have also progressively (as Asset4 or GRI) and not paying become a legitimate genre of attention to every CSR dimension communication in the eyes of both (Alimehmeti, Sylaj & Shala, 2015). shareholders and analysts and have Therefore, according to Pomering & putted companies in the condition of Dolnicar (2009), there is a ‗missing link‘ insurance-like protection in relation with in CSR research in order to clearly stakeholders (Iannou & Serafeim, 2015). understand how CSR affects the An efficient CSR communicative consumer behavior and consequently strategy can be fundamental to crisis how this behavior is implicitly and response in communicating the nature of explicitly expressed in CSR the crisis and better sharing information communications (Matten and Moon, of its operations to its stakeholders and 2008). In this prospective, there is also a shareholders (Vanhamme & Grobben, growing interest in understanding the 2009). A large extent of managerial communication patterns of companies‘ literature shows significant evidence that social responsibility, not only for CSR communication is also important corporate governance prospective, but for the effective transmission of the also from the linguistic point of view company‘s value (Malik, 2015) and (Ziek, 2009), creating a ground for shows how communicating CSR is relevant linguistic research on the essential for the operational efficiency language use of how companies (Porter & Kramer, 2002; Saiia et al., communicate their behavior and how 2003; Brammer & Millington, 2005), their behavior is related to the social product market gains (Menon & Kahn, issues (Matten and Moon, 2008; 2003; Bloom et al., 2006), improvement Catenaccio, 2012, 2014). of employee productivity (Tuzzolino & Armandi, 1981; Trevino & Nelson, THE LINGUISTIC APPROACH 2004; Valentine & Fleischman, 2008), capital market benefits (Godfrey, 2005; Language is a representational Dhaliwal et al., 2012), risk management medium to understand social reality and (Richardson & Welker, 2001; Dhaliwal provides a social practice variable to et al., 2011; Husted. 2005), and earnings empirical social research, as prospected quality (Hong & Andersen, 2011). from the linguistic turn in management Recent studies present a ground- and organizational studies (Alvesson & breaking evidence that corporate social Kärreman, 2000; Johnson, 2003). The responsibility communication is being use of language has multiple implications used by companies as advertising activity and contexts are continuously to communicate a better corporate image constructed ―where language is never by restraining skepticism and innocent; where no meaning exists intensifying persuasion, rather than beyond language; where knowledge and communicating effective actions truth are linguistic entities constantly

[61]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

open to revision; where the ‗social bond that provides evaluation analyses by is linguistic but it is not woven with a which texts are evaluated in positive or single thread‖ (Lyotard, 1984, p. 40, negative assessments, speakers/writers cited in Johnson, 2003). commitment, intensity and attitudinal Language is a key resource in feelings in utterances (White, 2005). This understanding how companies claim their approach is grounded in the study of social responsibility, which is the focus interpersonal meaning of the Systemic of their operations, and how their Functional Linguistics Theory, developed commitment is related to social issues by M.A.K. Halliday (for example, (Matten and Moon, 2008). Basu & Halliday, 1993), which views language Palazzo (2008) consider the language of as a social semiotic system of meaning CSR reports as a reliable indicator of the potential choice (Halliday, 1978) company‘s present and future organized in three main meta-functions: commitment that can provide a reference ―ideational meaning‖ by which language point to the management strategy, represent the experience of reality, aspiring standards in performance and a ―interpersonal meaning‖ by which common language for development of speakers/writers interact socially in roles, typologies. personas, and relationships, and ―textual meaning‖ by which these ideational and APPRAISAL THEORY interpersonal meanings are organized While the discursive language into coherent texts (White, 2005). phenomenon of CSR communication has The appraisal framework ―offers the been widely analyzed by many scholars, possibility of new insights into how texts using qualitative and quantitative enact individual and collective identities, methods in Discourse Analysis, Critical into the evaluative dispositions of Discourse Analysis and Content Analysis particular registers and genres, into how (Merkl-Daviesa, Brennan & Vourvachis, speakers/writers may manage relations of 2011), Matteo Fuoli (2012) suggests a solidarity and power, and into the new approach in the study of CSR by workings of texts which function to analyzing the text-language assessments persuade and influence public opinion‖ with the use of Appraisal Theory. (White, 2005). The framework is Appraisal Theory (ATh) is a new model organized into different systems and sub- of discourse analysis developed by systems, as represented in Figure 1. Martin and White and colleagues in the 1990s and 2000s (Martin, 2000; Martin & White, 2003; Martin & White, 2005)

[62]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Figur e 1. Appraisal Theory presentation adapted from Martin and White (2005, p. 38).

 Attitude is concerned with Engagement is divided into two forms feelings, emotional reactions, judgment of reaction: Heterogloss (dialogic) and of behavior and evaluation of things. Monogloss (non-dialogic) statements,  Engagement is concerned with which can be realized in the use of modal the sourcing of voices around opinions in verbs, adverbs and conjunctions. The discourse and assessing the speaker‘s subcategory of Monogloss contains commitment. The speaker/writer use statements of general beliefs or facts that projection, modality, polarity, concession are broadly accepted. The subcategory of and adverbials that value the position Heterogloss, on the other hand, reflects with respect to potential responses. the character of evaluations of a text or statement, acknowledging the  Graduation is concerned with subjectivity of the writer/speaker or the grading the emotional intensity and subjectivity that he/she attributes to evaluating the strength of commitment. someone else. The dialogic viewpoints Attitude is divided into three form of can be contracted through disclaiming reaction: ‗affect‘, ‗judgment‘ and (negating or countering a statement) or ‗appreciation‘, which can be realized in proclaiming (making a strong both positive and negative affirmation) or can be expanded through manifestations, according to the feelings entertaining (weakening the gravity of a of the writer/speaker about contexts statement) or attributing (making (Martin & White, 2005, p. 42). reported speech references) (Martin & White, 2005, p. 92).

[63]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Graduation is divided into two forms comprehensive frame-work for the of reaction: force (which increases or systematic investigation of those textual decreases the intensity of an evaluation) features which realize the interpersonal and focus (which weakens or strengthens functions of discourse, which combines and evaluation). Graduation can increase the resources for the expression of or decrease the intensity of feelings and feelings, attitudes, evaluations and evaluations and acts as an indicator of modality into a unified model‖. dialogism, by allowing people to express Following this approach, we carry out a their commitment to certain positions corpus linguistics study on the dialogic (Martin & White, 2005, p. 135). (Heterogloss) sub-category of the The Appraisal analysis can be an Engagement system in order to analyze important tool to underpin the objectives the CSR‘s commitment of Albanian and beliefs, as well as to understand the companies that has published CSR position of companies in relation to communications on their official issues, stakeholders and shareholders, websites. For this purpose, we apply the and can evaluate the viewpoints of the Engagement scheme as proposed from company‘s strategy. According to Fuoli Martin and White (2005, p. 134) (Figure 2). (2012), Appraisal analysis ―provides a

Figure 2. Engagement system adapted from Martin and White (2005, p. 134).

[64]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

METHODOLOGY and pattern (1st right, 2nd right, term, 1st left, 2nd left). Study design and data According to the frequency of words, The text-data selected for this research the authors have analyzed the use of was collected from a pool of 1224 most projection, modality, polarity, concession important companies in Albania and adverbials. In the second phase, for classified from the National Corporate the criteria of evaluations of assessments Register. The companies were checked the analysis was focused on the use of for the availability of an official website authorial stance of self-references, as and subsequently for the reporting of the proposed by Aiezza (2015), by analyzing CSR. Only 134 out of 1224 companies, the use of subjective and objective considered as the most important pronouns in correlation with the cases companies for the Albanian economy by when CSR texts refer to the company by the National Corporate Register, provide the company ‗name‘ or by using the concrete information about CSR and term ‗company‘. In this prospect, it was state their commitment on the CSR analyzed the modality projection of verbs dimensions. Approximately, half of that are in pattern with the authorial companies put CSR on a dedicated stance. section of their website and only few cases were reported to have CSR RESULTS communication on a document, easily The results of the analysis of authorial downloadable online. stance in Table 1 show significant Data analysis differences in the use of self-reference in The analysis was primarily the companies CSR communication. quantitative and was conducted in two There is a significant use of the phases. In the first phase, CSR ‗company name‘ and ‗company‘ term to communications were downloaded from address the company‘s commitment. This the company‘s websites and were shows a clear endorsement in the CSR transcribed into text-data. Albanian strategic engagement by the companies, Language texts were translated into but also shows that, less frequency in the English Language. For the purposes of use of possessive and subjective this study, analysis was conducted with pronouns (as noted in Table 1, more the use of WordStat and QDA Miner frequent pronouns resulted the possessive tools44. Frequency and co-occurrences pronoun ‗our‘ and subjective pronouns were used to analyze the text-data. It was ‗we‘), the engagement is not largely evidenced the frequency of words as well shared, or in line with the point of view as the concordance between frequency of any or all stakeholders and/or shareholders.

44 WordStat is a quantitative content analysis and text mining module and QDA Miner is a qualitative data analysis tool and both are products of Provalis Research.

[65]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Table 1. Frequencies of self-references.

Self-reference Occurrences Pct

Company name 3137 1.1361%

Company 2634 0.8635%

Our 1217 0.3920%

We 1079 0.2327%

The modal marker ‗will‘ is the most the auxiliaries to be and to have. As Fuoli frequent modal verb in the analysis. This (2012) observed, the use of ‗will‘ in CSR result is in line with Fuoli (2012) and communication is important because Aiezza (2015). The frequency list of the shows an act of presenting the companies modal ‗will‘ is a verbal element that not by reporting past performances, but indicates the future commitment of ‗making promises‘ for ‗future companies and is the one of the most commitment‘. frequent verbal forms that is only after

Table 2. Frequencies of modal verbs.

Modal verbs Occurrences will 1308 Predictive modals would 219 shall 113 may 333 might 38 Possibility modals could 212

should 159 Necessity modals must 192 Engagement analysis results

DISCLAIM

According to Martin and White (2005, p. 97, 120), Disclaim is the textual voice position that represents negation, rejection, alignment and contrary position:

● Deny Ex. 1.1 It should be noted that as the company is not manufacturing any products but provides services with the use of

[66]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

materials is limited. Ex. 1.2 At our companythere is no gender, origin or other forms of discrimination regarding salary remuneration.

● Counter

Ex. 1.3 Although there is no officially formulated policy of the company to recruit people from local communities, in practice ―domestic‖ recruitment was taken into account in an effort to further support local communities and promote the welfare of employees.

Ex. 1.4 We want not only to satisfy our customers, but also delighting them.

PROCLAIM

Martin and White (2005, p. 98) defines Proclaim as a ―valid, plausible, well-founded, generally agreed, reliable textual voice‖ that is over any alternative positions:

● Concur (Affirm)

Ex. 2.1 Participants got together in small groups to discuss topics such as shared crisis management, handling environmental impacts and working on international projects.

● Concur (Concede)

Ex. 2.2 The company recognizes the fact that they might pollute landfill and water sources.

● Pronounce Ex. 2.3 However, it is aware that there exist some limitations in this report, and aims to address them in the future.

[67]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

● Endorse

Ex. 2.4 The graph below shows the contribution of CO2 emission by source.

Ex. 2.5 The performance of the implemented environmental programmes further demonstrates the company‘s achievements in safeguarding theenvironment.

ENTERTAIN

Martin and White (2005, p. 98) defines Proclaim as a ―valid, plausible, well-founded, generally agreed, reliable textual voice‖ that is over any alternative positions:

Ex. 3.1 It conducts Environmental Impact Studies for base stations, through which it identifies the potential impact of base station construction on the natural environment and strives to integrate base stations within the environment, with the least possible impact. All potential impacts are addressed in the Environmental Impact Assessment studies carried out and submitted for approval to the designated authorities.

ATTRIBUTE

Martin and White (2005, p. 98) defines Proclaim as a ―valid, plausible, well-founded, generally agreed, reliable textual voice‖ that is over any alternative positions:

● Acknowledge

Ex. 4.1 95% of participants stated that they would recommend the training to their colleagues.

Ex. 4.2 The company records and reports

[68]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

direct greenhouse gas emissions from fuel consumption for internal company needs.

● Distance

Ex. 4.3 Key topics and concerns that have been raised through stakeholder engagement, and how the organization has responded to those key topics and concerns, including through its reporting.

As showed in Table 3, the distribution of heterogloss‘s subcategories: Disclaim, Proclaim, Entertain and Attribute, was overall focused on the use of Proclaim and Disclaim rather than the other two subcategories.

Table 2. Frequencies of heterogloss’s subcategories.

Heterogloss Part of Sub-category Occurrences sub-category speech not 272 Deny no 110

Disclaim but 247 Counter although 35 yet 10 such 585

Contract Affirm yes 16

Concur the fact 39 Concede sure 12 Proclaim Pronounce aware 22 shows 52 demonstrat Endorse 13 es potential 208 Entertain possible 78 stated 41 Expand Acknowledge reports 37 Attribute believes 26 Distance raised 31

[69]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

CONCLUSIONS companies use evaluations are particularly aligned with Proclaim and This discourse analysis study Disclaim reactions, showing a investigated the use of evaluative concordance and discordance in the language in CSR communications of communication of commitment. Albanian companies that are published on official companies‘ websites. This Future studies should include the study provides new insights from a Attitude and Graduation aspects to the social science perspective to inform analysis and can show how the emotive understandings of commitment practice, and which focus companies present by conducting a linguistic analysis. For about particular issues. For the need of this reason was utilized the Appraisal this study we did not intend to quantity Theory to examine how companies evaluations by studying single cases of communicate their behavior and how evaluations, but the study is an overview their behavior is related to the social of the commitment shared by the issues. With its focus on the language Albanian companies. Nor did we used by companies was analyzed the investigate differences between Engagement reaction in order to companies, or take into any particular understand the companies‘ commitment commitment as a variable. While this towards CSR‘s issues. In this study was was a national study of Albanian collected from a pool of 1224 most companies‘ practices, further studies important companies in Albania should take into account a comparison in classified from the National Corporate the commitment of various companies. Register, were only 134 out of 1224 companies provided concrete REFERENCES information about CSR. Our study shows Aiezza, M. C. (2015). BRIC by BRIC. The that predictive modal verbs potentially CorSus of Corporate Social impacts on the companies‘ commitment Responsibility. A Corpus-Assisted and discourse patterns. In line with Fuoli Discourse Analysis of Sustainability (2012) and Aiezza (2015), this study Reports. confirms the use of predictive modal Alimehmeti, G., Sylaj, V., & Shala, A. verb ‗will‘ in CSR communication as an (2015). CSR Communication in act of ‗making promises‘ for ‗future Albania. Proceedings in ARSA- commitment‘. However, the significant Advanced Research in Scientific use of the ‗company name‘ and Areas, (1). ‗company‘ term to address the Alvesson, M., & Kärreman, D. (2000). company‘s authorial stance differs from Taking the linguistic turn in the studies of Fuoli (2012) and Aiezza organizational research challenges, (2015), and shows a clear endorsement responses, consequences. The and a self-centered engagement by the journal of applied behavioral companies in the communication of CSR science, 36(2), 136-158. commitment. The implications of how

[70]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Basu, K., & Palazzo, G. (2008). Corporate Dhaliwal, D. S., Li, O. Z., Tsang, A., & social responsibility: A process Yang, Y. G. (2011). Voluntary model of sensemaking. Academy of nonfinancial disclosure and the cost management review, 33(1), 122-136. of equity capital: The initiation of Bhatia, V. K. (1993). Analysing genre. corporate social responsibility London: Longman reporting. The accounting Bloom, M., Fischer, J., & Orme, J. G. review, 86(1), 59-100. (2006). Evaluating practice: Dhaliwal, D. S., Radhakrishnan, S., Tsang, Guidelines for the accountable A., & Yang, Y. G. (2012). professional. Nonfinancial disclosure and analyst Brammer, S., & Millington, A. (2005). forecast accuracy: International Corporate reputation and evidence on corporate social philanthropy: An empirical responsibility disclosure. The analysis. Journal of Business Accounting Review, 87(3), 723-759. Ethics, 61(1), 29-44. Elkington, J. (2004). Enter the triple bottom Carroll, A. B. (2015). Corporate social line. The triple bottom line: Does it responsibility. Organizational all add up, 11(12), 1-16. Dynamics, 44(2), 87-96. Ellerup Nielsen, A., & Thomsen, C. (2007). Catenaccio, P. (2010). Representations of Reporting CSR–what and how to corporate philanthropy: a linguistic say it?. Corporate Communications: approach. An International Journal, 12(1), 25- Catenaccio, P. (2012). Understanding CSR 40. discourse: Insights from linguistics European Commission (2001). Green paper: and discourse analysis. promoting a European framework Catenaccio, P. (2014). Comunicati stampa: for corporate social responsibility. giornalismo e plagio fra polemiche e Communication, 366. Retrieved ambiguità. June 06, 2017, from http://eur- Crane, A., Matten, D., McWilliams, A., lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/ Moon, J., & Siegel, D.(Eds.), com/2001/com2001_0366en01.pd The Oxford Handbook of Corporate f Social Responsibility. : Oxford Fuoli, M. (2012). Assessing social University Press. Retrieved 6 responsibility: A quantitative Jun. 2017, from analysis of Appraisal in BP‘s and http://www.oxfordhandbooks.com/v IKEA‘s social reports. Discourse & iew/10.1093/oxfordhb/97801992115 Communication, 6(1), 55-81. 93.001.0001/oxfordhb- Godfrey, P. C. (2005). The relationship 9780199211593. between corporate philanthropy and Dahlsrud, A. (2008). How corporate social shareholder wealth: A risk responsibility is defined: an analysis management perspective. Academy of 37 definitions. Corporate social of management review, 30(4), 777- responsibility and environmental 798. management, 15(1), 1-13.

[71]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Halliday, M. A. (1993). Towards a language- Martin, J. R., & White, P. R. (2005). The based theory of learning. Linguistics language of evaluation: Appraisal in and education, 5(2), 93-116. English.London: Palgrave. Halliday, M. A. K. (1978). Language as Matten, D., & Moon, J. (2008). ―Implicit‖ social semiotic (p. 136). Arnold: and ―explicit‖ CSR: A conceptual London. framework for a comparative Hong, Y., & Andersen, M. L. (2011). The understanding of corporate relationship between corporate social social responsibility. Academy responsibility and earnings of management Review, 33(2), management: An exploratory 404-424. study. Journal of Business McWilliams, A., & Siegel, D. (2001). Ethics, 104(4), 461-471. Corporate social responsibility: A Husted, B. W. (2005). Risk management, theory of the firm real options, corporate social perspective. Academy of responsibility. Journal of Business management review, 26(1), 117-127. Ethics, 60(2), 175-183. McWilliams, A., Siegel, D. S., & Wright, P. Ioannou, I., & Serafeim, G. (2015). The M. (2006). Corporate social impact of corporate social responsibility: Strategic responsibility on investment implications. Journal of recommendations: Analysts' management studies, 43(1), 1-18. perceptions and shifting institutional Menon, S., & Kahn, B. E. (2003). Corporate logics. Strategic Management sponsorships of philanthropic Journal, 36(7), 1053-1081. activities: when do they impact Johnson, P., & Duberley, J. (2003). perception of sponsor Reflexivity in management brand?. Journal of consumer research. Journal of management psychology, 13(3), 316-327. studies, 40(5), 1279-1303. Merkl-Davies, D., Brennan, N., & Lyotard, J. F. (1984). The postmodern Vourvachis, P. (2011, September). condition: A report on Text analysis methodologies in knowledge (Vol. 10). U of corporate narrative reporting Minnesota Press. research. In 23rd CSEAR Malik, M. (2015). Value-enhancing International Colloquium. capabilities of CSR: A brief review Nelson, K. A., & Treviño, L. K. of contemporary literature. Journal (2004). Managing business ethics: of Business Ethics, 127(2), 419-438. Straight talk about how to do it right. Martin, J. R. (2000). Design and practice: Wiley. Enacting functional linguistics. Palazzi, M., & Starcher, G. (1997). Annual Review of Applied Corporate social responsibility and Linguistics, 20, 116-126. business success. European Bahá'í Martin, J. R., & White, P. R. (2003). The Business Forum. language of evaluation (Vol. 2). Pomering, A., & Dolnicar, S. (2009). Basingstoke: Palgrave Macmillan. Assessing the prerequisite of

[72]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

successful CSR implementation: are Tuzzolino, F., & Armandi, B. R. (1981). A consumers aware of CSR need-hierarchy framework for initiatives?. Journal of Business assessing corporate social Ethics, 85, 285-301. responsibility. Academy of Pomering, A., & Johnson, L. W. (2009). management review, 6(1), 21-28. Constructing a corporate social Valentine, S., & Fleischman, G. (2008). responsibility reputation using Ethics programs, perceived corporate image corporate social responsibility and advertising. Australasian Marketing job satisfaction. Journal of business Journal (AMJ), 17(2), 106-114. ethics, 77(2), 159-172. Porter, M. E., & Kramer, M. R. (2002). The Vanhamme, J., & Grobben, B. (2009). ―Too competitive advantage of corporate good to be true!‖. The effectiveness philanthropy. Harvard business of CSR history in countering review, 80(12), 56-68. negative publicity. Journal of Richardson, A. J., & Welker, M. (2001). Business Ethics, 85, 273-283. Social disclosure, financial Ziek, P. (2009). Making sense of CSR disclosure and the cost of equity communication. Corporate Social capital. Accounting, organizations Responsibility and Environmental and society, 26(7), 597-616. Management, 16(3), 137-145. Saiia, D. H., Carroll, A. B., & Buchholtz, A. K. (2003). Philanthropy as strategy: When corporate charity ―begins at home‖. Business & Society, 42(2), 169-201.

[73]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

QASJA E GJUHËSISË SË TEKSTIT ME DIDAKTIKËN

Dr. Cand. Olda Xhepa (Balliu) University of Tirana [email protected]

Abstrakt (dy nga elementët përbërës të Kur themi Gjuhësi teksti kemi parasysh tekstualitetit të cilët e përkufizojnë disiplinën që merret me studimin e tekstin si një realitet komunikues) dhe tekstit. Kemi parasysh gjithashtu dhe do të përqëndrohemi kryesisht tek ai që shtatë parimet përbërës të tekstualitetit prodhon tekstin dhe tek ai që e merr atë, siç janë: kohezioni, koherenca, të cilët konsiderohen protagonistët e pranueshmëria, qëllimshmëria, karakteri shkëmbimit komunikativ. Do të nisim rrethanor, karakteri njoftues dhe analizën nga akti i ligjërimit (speech ndërtekstualiteti. Por ashtu si çdo act) për t‘u thelluar më pas në procesin disiplinë tjetër që dashur apo pa dashur e bashkëveprimit. ndikon dhe ndërthuret me disiplina të Në fund të këtij studimi do të trajtojmë tjera, ashtu dhe kjo disiplinë ka disa zhvillime didaktike duke iu ndikimin e saj. Në këtë studim do të referuar më tepër qasjes komunikative. shohim qasjen e saj me didaktikën. Si ndërthuren të dyja me njëra-tjetrën por jo vetëm. Fjalët kyçe: pragmatikë, didaktikë, Do të trajtojmë dy faktorë pragmatikë: qëllimshmëri, pranueshmëri, akti i qëllimshmërinë dhe pranueshmërinë ligjërimit.

Hyrje

Aftësia për të nxjerrë informacione nga Aftësia për të dalluar dhe për të një tekst lë disa elementë implicitë që ndërtuar qartë komunikime të ndihmojnë të kuptuarit e tij dhe si nënkuptuara, që i shërben leximit, të rrjedhojë mundëson përvetësimin e kuptuarit, perifrazimit, mund të nocioneve që ai komunikon. A është e përdoret pa qenë nevoja të njohësh mundur ta mësosh këtë aftësi teoritë dhe terminologjinë pragmatiko- pragmatike ose të paktën ta zhvillosh linguistike. Kjo do të nxitej dhe do të atë? Nëse kjo është e mundur atëherë zhvillohej në didaktikë nëpërmjet qasja e propozuar nga pragmatika mjeteve të ndryshme të mësimdhënies. linguistike mund të ndihmojë në edukimin linguistik dhe në përgjithësi edhe në didaktikë.

[74]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Qëllimshmëria dhe pranueshmëria Teksti i parë nga këndvështrimi gjuhësor dhe komunikues Qëllimshmëria dhe pranueshmëria janë dy kritere që sipas Beaugrande dhe Qëllimi i tekstit është të komunikojë Dressler kanë të bëjnë më shumë me dhe për ta realizuar këtë është e raportin dërgues/marrës sesa me tekstin. nevojshme të respektohet koherenca Ka të bëjë me qëndrimin dhe komunikuese, shprehëse dhe koherenca ndërveprimin e bashkëfolësve. e përmbajtjes. Pra gjuhësia e tekstit e Krijimi apo ndërtimi i një teksti nuk analizon tekstin në këtë këndvështrim. bëhet pa shkak. Pikërisht realizimi i tij bëhet për një qëllim të caktuar. Kur  Koherenca shprehëse: Në krijojmë një tekst kemi parasysh gjuhësi regjistrat janë variante të qëllimin e folësit/shkruesit për të gjuhës që përdoren sipas llojit të përcjellë një mesazh të caktuar të marrëdhënies psikologjike dhe kuptueshëm për marrësin. Ai ndërton sociale të bashkëbiseduesve, të një tekst të lidhur saktë nga ana rrethanave në të cilën zhvillohet gjuhësore dhe kuptimplotë nga ana bashkëbisedimi dhe të mjetit të semantike pikërisht për këtë qëllim. përdorur për të komunikuar. Respekton rregullat e nevojshme për Mjafton të përmendim realizimin e saktë të komunikimit. Pra përdorimin e formës Ti dhe Ju, një tekst përveç koherencës dhe të cilat përdoren në varësi të kohezionit duhet të ketë dhe një qëllim marrëdhënies që ekziston midis të caktuar; përcjelljen e mesazhit nga bashkëbiseduesve; marredhënie folësi/shkruesi tek dëgjuesi/lexuesi. formale ose joformale. Në gjuhën italiane përdoren format Po kështu, pranueshmëria ka të bëjë me Tu dhe Lei. Pra për të patur një qëndrimin e marrësit dhe pritshmërinë e koherencë në të shprehur duhet tij ndaj një teksti koheziv dhe koherent që regjistri gjuhësor i përdorur të dobishëm për përftimin e njohurive të jetë homogjen. ose më saktë për nisjen e një bashkëpunimi. Është e nevojshme që  Koherenca komunikuese: teksti i ndërtuar sipas një qëllimi të Teksti duhet të përshtatet me caktuar të jetë i kuptueshëm dhe të situatën në të cilën pranohet qartë nga marrësi. Për këtë komunikojmë. Që në fillim duhet të njihet mirë konteksti social dhe duhet të përcaktohet qëllimi i kulturor i këtij të fundit. Marrëdhënia folësit dhe karakteristikat e qëllimshmëri/pranueshmëri ka në thelb marrësit. Kjo realizohet duke parimin e bashkëpunimit, që do të thotë zgjedhur nivelin gjuhësor më të se dërguesi i mesazhit dhe marrësi i tij përshtatshëm për plotësimin e duhet të bashkëpunojnë për realizimin e nevojave komunikuese. saktë të tekstit të komunikuar.

[75]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Koherenca e përmbajtjes Për të prodhuar një tekst efikas nga Kur themi se një tekst është i plotë kemi pikëpamja komunikuese duhet të kemi parasysh përmbajtjen e tij, e cila duhet parasysh: të trajtohet në mënyrë të plotë dhe a) qëllimin e komunikimit, organike. Një tekst i plotë duhet të pra atë që folësi/shkruesi do trajtojë një temë ose argument kryesor, të arrijë; duhet të zhvillojë të gjithë akpëktet që b) llojin e marrësit, për të cilin ka ose është i lidhur pa anashkaluar duhen njohur që në fillim argumentin kryesor. Kjo vlen për të disa karakteristika, në gjitha llojet e teksteve. Sa herë që mënyrë që të zgjedhim sa realizojmë një tekst të folur, duhet të më saktë nivelin gjuhësor zhvillojmë argumentin kryesor në dhe nivelin e thellimit të mënyrë organike pa harruar gjërat e argumentit që do trajtohet; rëndësishme dhe duke shmangur c) pritshmëritë e marrësit; degëzimet e panevojshme. kjo është një praktikë e Koherenca e përmbajtjes apo e domosdoshme për atë që kuptimit të një teksti është rendi logjik prodhon tekste të me të cilin zgjidhet kombinimi ose drejtpërdrejta për një publik lidhja e pjesëve të ndryshme te tij.45 të gjerë (reklama, gazeta, Rendi i paraqitjes duhet të jetë logjik media në përgjithësi); dhe në përshtatje me tekstin dhe d) nivelin shprehës që do të qëllimin. Paraqitja mund të bëhet sipas: përdoret. Nëse do të o rendit kronologjik, pra sipas përdoret një regjistër formal, rendit kohor; sekuencat atëherë do të përdoren fjalë zhvillohen në një vijimësi të dhe shprehje të zgjedhura, rregullt, nga e shkuara në të fjali me periudha të gjata tashmen, nga e tashmja në të dhe shprehje të mirësjelljes. ardhmen. Nëse do të përdoret një nivel o rendit hapësinor, ku sekuencat shprehës mesatar do të respektojnë një rrjedhe të kishim fjali të përdorimit të caktuar; (brenda/jashtë, përditshëm, fjali të shkurtra lartë/poshtë etj). dhe shprehje me përdorim të o rendit shkakor, ku një përgjithëm. Përdorimi i nje sekuencë paraqët një shkak, ajo niveli gjuhësor joformal do që e vjen pas shpreh një pasojë e të sillte përdorimin e një kështu me rradhë. regjistri bashkëbisedor, fjali dhe struktura gjuhësore Nga pikëpamja komunikative popullore ose sipas dialekteve të ndryshme. 45 Andreozzi, A.,Marinoni. A., Salsa. P.A., (2008), Versante Linguistico. Abilitá linguistiche, La spiga Languages, Loreto, fq 169. [76]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Përdorimi i tekstit në mësimdhënie sesi e trajton ai-ajo ketë tekst, cilat janë pritshmëritë, çfarë strategjish do të Teksti është baza e një ore përdornin nxënësit për të kuptuar atë. mësimdhënieje. Siç e thamë dhe më lart: Gjuhësia studion dhe trajton Shembull elementët përbërës të tij, ndërsa Il “Cerasus avium” è comunemente didaktika e përdor atë për të mësuar chiamato ciliegio dolce. La pianta e prej tij. Nën kuadrin e pragmatikës molto vigorosa e raggiunge facilmente gjuhësia e sheh atë (tekstin) sipas 15 metri di altezza; le branche hanno këndvështrimit komunikativ. Të njëjtën lunghi internodi; la corteccia è bruno- gjë bën dhe didaktika duke e trajtuar grigia. Le foglie sono grandi e di colore tekstin sipas të njëjtës qasje. verde chiaro. I fiori, di colore bianco, Në mësimdhënie kur nxënësit schiudono contemporaneamente alle prezantohen me një tekst, ky i fundit i foglie o subito dopo; hanno un përmbush kushtet për të qenë një tekst. peduncolo di circa 2 centimetri, glabro, Por a është i kuptueshëm nga nxënësit e sono raggruppati solitamente in tanë? A janë përdorur qartë të gjithë mazzetti di 2-3. I frutti possono essere elementet shprehës? A e përmbush di vario colore, dal palio al rosso-nero; qëllimin e orës mësimore?( këtu mund il peduncolo è aderente al frutto ed të sjellim si shembull qëllimin e një ore assume una colorazione rossiccia, la të caktuar si mësimdhënia e leximit). polpa può essere gialla, rossa o rosso Aftësimi në të lexuar i nxënësit apo scura con succo colorato o incolore, il studentit të gjuhës së huaj varet dhe nga sapore è dolce. vetë pjesa e leximit që paraqitet në një tekst mësimor. Në disa raste studentët (“Enciclopedia Italiana delle Scienze”, apo nxënësit mund të hasin vështirësi vol. I. Istituto Geografico De Agostini, në dekodimin e tekstit. Novara)

Për të patur një tekst koherent është e Teksti i sipërpërmendur nëse do të rëndësishme të dimë çfarë regjistri përdorej në një orë mësimore në orën e gjuhësor të përdorim, situatën në të gjuhës italiane, së pari do të trajtohej cilën do të realizohet komunikimi si dhe nga ana gjuhësore dhe së dyti nga ana të kemi parasysh bashkëbiseduesin me didaktike sipas elementeve të ndryshëm të cilin do të komunikojmë. Duke e të dhëna më lart. Nga ana didaktike lidhur me një pjesë leximi e cila duhet mësuesi do të përdorte në klasë të analizohet dhe kuptohet nga nxënësi strategjitë e leximit individual, leximit atëhere kjo pjesë do të analizohej me zë, leximit për të dhëna të pikësëpari nga ana gjuhësore, ndërsa përgjithshme dhe leximi specifik; për ana didaktike pra mësimdhënia e tij do shembull pas-leximit do të trajtoheshin të varej së pari nga vetë teksti ushtrime mbi të lexuarin kritik të (përmbushja e kushteve të mësipërme), nxënësit. Por kurrësesi ky tekst nuk do së dyti do të varej nga mësuesi: mënyra të trajtohej nëse nuk do të përmbushte

[77]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

parimet e tekstualitetit, dhe nga ana zgjerim të tipologjisë tekstore që didaktike nëse nuk do të përmbushte mund të përfshihet në programin qëllimin e mësimdhënies. didaktik. Kështu mund të përfshihen të gjitha llojet e Më poshtë do të shohim disa pika të tekstit sipas nevojave rëndësishme mbi marrëdhënien e komunikative të marrësit. gjuhësisë dhe didaktikës. - Lidhja mes gjuhësisë së tekstit Aspekte pedagogjike, didaktike dhe dhe didaktikës edhe gjatë edukative studimit të gjuhës jo vetëm që Rritja e interesit mbi rëndësinë e lejon ndërhyrje të shumta nga konceptit të tekstit sidomos në planin ana e pedagogut, por edhe teorik, shënoi dhe rritjen e interesit të pasuron mënyrën e studimit. didaktikës mbi këtë të fundit. Për këtë - Aftësia për të bërë lidhje midis shohim sesi u caktuan marrëdhëniet të dhënave sipërfaqësore dhe mes të dyjave si më poshtë vijon atyre bazë, midis faktorëve të sidomos përsa i përket edukimit brendshëm dhe atyre të jashtëm, gjuhësor: midis kushteve përbërëse dhe - koncepti i tekstit i jep didaktikës atyre rregulluese (të një vlerë të spikatur tekstualitetit) etj, ka në vetvete pedagogjike. Ai i referohet një vlerë edukuese sepse të subjektit të gjuhës dhe të mëson të shohësh aktet komunikimit dhe duhet të gjuhësore, komunikimin, të përballet me nevojat shprehurit, njohuritë dhe komunikative reale të këtyre të informacionet jo vetëm si një fundit. vazhdimësi. Por, ajo që ka më shumë rëndësi në terma edukues - një koncept i tillë kërkon njohje është se përbërësit e sistemit- dhe zotësi jo vetëm të llojit tekst ndërveprojnë me njëri- gjuhësor. Teksti paraqitet si tjetrin për t‘u lidhur me objekt i mbivendosur duke sistemin-njeri. lejuar kështu pedagogun të përcaktojë një hierarki të re të - Në fakt, koncepti i tekstit duhet objektivave duke vlerësuar parë në lidhje me realitetin ku kuptimin dhe vlerat e provave të merr një kuptim të theksuar ndryshme. ndërdisiplinor. Teksti mund të konceptohet si ―një bashkësi me - Të dhënat funksionale nënbashkësi i vendosur në një komunikuese të konceptit në ambient‖ në të cilin fjalë përbëjnë një thellim dhe

[78]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

- nënbashkësitë ―nuk shpërbëhen ndihmë njëra-tjetrës. Një element i mes tyre, por lidhen përbashkët i tyre është teksti. Të dyja e sistematikisht‖. studiojnë atë sipas këndvështrimeve dhe nevojave të ndryshme. E - Së fundmi, siç pohon G. megjithatë të dyja disiplinat marrin Proverbio ―vlera edukuese e elementë dhe po ashtu ndikohen nga raportit të drejtë me tekstin del njëra-tjetra. në pah dhe nga vetë faktorët e strukturës mendore të subjektit Një pikë tjetër që lidh apo qas këto dy të cilët janë: faktori hipotetik, disiplina është aspekti komunikativ, ku faktori simbolik dhe faktori i linguistika e konsideron këtë sipas personalitetit .‖46 Në fakt për të kuadrit pragmatik ndërsa didaktika e kuptuar një tekst lexuesi duhet përdor për një mësimdhënie efikase të ngrejë një sërë hipotezash dhe komunikative. për të kuptuar më shpejt Së fundmi, nëse hedhim një sy edhe shprehjet në vijim. Ky ushtrim mbi faktorin hipotetik tek disiplinat e tjera me siguri do të gjejmë të përbashkëta dhe ndikime të përcakton një sjellje pozitive ndryshme të tek studenti dhe shkon përtej të kuptuarit të tekstit. Teksti të Referenca ndihmon të kuptosh dallimin e ―fjalëve‖ nga ―gjërat‖ , jo në Andorno. C. (2003), ―Linguistica përgjithësi por në veçanti sipas testuale. Un'introduzione”, Carocci, situatave që ai krijon. Faktori Roma. simbolik ndihmon studentin që Beaugrande. R. de, Dressler. W, të mos kufizohet në një vizion (1984), ―Introduzione alla linguistica të ngushtë por të ketë një tërësi del testo”, il Mulino, Bologna. mendimesh të ndryshme. Laneve. C. (2003), ―La didattica fra Përfundime teoria e pratica”, La Scuola, Brescia. Pa dashur të zgjatemi më shumë mund Palermo. M. (2013), Linguistica të themi si përfundim që linguistika testuale dell'italiano, Il Mulino dhe didaktika kanë pika të përbashkëta me njëra-tjetrën dhe madje i vijnë në Pratesi. D. 2000, ―Didattica della testualità: teoria e metodologia della competenza testuale‖, Armando 46 ―Riflessioni sulle implicazioni formative‖, në AA.VV., L‘insegnamento delle lingue Editore, Roma. Tessaro. F. straniere. Aspetti pedagogici e formativi, (2002), ―Metodologia e didattica U.C.I.I.M.-Associazione culturale R. Guarini- Liceo Linguistico Cardona, Torino, Convegno dell'insegnamento secondario”, del 27-28 marzo 1990, Torino, Scuola Grafica Armando Editore, Roma. Salesiana, 1991, pg. 33-34, Proverbio. G. citon Ricoeur. P. La sfida Semiologica, Roma, Armando, 1974, pg. 123, 251. [79]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

SPECIFIC ENGLISH STUDENTS‘ COMPREHENSION AND OBSTRUCTION

PhD. Evis CELO Msc. Harikla BEDULI University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

(English for Biology) and having the ABSTRACT right communication in different, The set of expectations is based specific and also in dangerous on cooperation of standard Biological situation. Recognizing human body (by Communication Phrases and use of usage of Atlas) helps in prevention of International English both in written human injuries ;loss of life and and oral form. So, this means avoidance of other risks, including advancing knowledge, understanding those in medical, veterinary, food and properly the right message including marine sciences, agriculture, proficiency in having adequate environmental rehabilitation, knowledge of English language in quarantine, conservation and eco- order to enable new students to tourism. communicate with each-other&to This paper consist on update information from scientist to Facilitating the difficulties and wildlife managers, from cellular progresses are evident,but the necessity processes to ecosystem dynamic. This and the particular availability that has led to biological knowledge and Modern and Post Modern time understanding that enable us to explore requires, let upon us; this task open! and explain everyday observations, find solutions to biological issues, and Keywords: understand the processes of biological Bio-technology, Knowledge, continuity and change over time. interrelate,cellular processes, The rate of the goal is ecosystem, dynamics, Language developing English for Specific reason communication.

I.INTRODUCTION useful knowledge for the students of Biology sciences, permitting not only It is now recognized that globalization mobility and flexibility but also ofmaritime and biology services, competitiveness to face different including the supplystandard situations. Biological Communication Phrases, In such circumstances national and has led to the adoption of Specific international universities,training English (Biology) as a career tool and institutions need to develop effective

[80]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

strategies which meet these new (the assumption that each level demands of trade market.As a result in describes what the student does terms of profession the delivery well, competently, Specific English (Biology)course is independently, consistently) important overall.At a time when Students should have an effective communication is essential understanding of the current and especially in university classes it knowledge of the available resources. comes as a necessity to overall 2) In order to teach and assess difficulties. Consequently the main is Specific English (Biology) aim to upgrade the full understanding, competencies. to introduce Maritime English with Students should be in a position to contemporary methodologies and develop and integrate the competencies useful practices. The understanding of discussed. the principles of communicative 3) In order to adapt into the languages as the use and influence of work situation, and share them with science are shaped by interactions colleagues between science and a wide range of social, economic, ethical and cultural II. SUSTAINABILITY STUDENTS factors. The application of science may LEVEL OF KNOWLEDGE FOR provide great benefits to individuals, SPECIFIC ENGLISH the community and the environment, (BIOLOGY)ACQUISITION. but may also pose risks and have unintended consequences. As a result, 2.1)The situation of students at the decision making about socio-scientific beginning of the academic year . issues often involves consideration of Students mentioned above as each multiple lines of evidence and a range academic year are ing the of stakeholder needs and values. shortcomings of their foreign language These are the one that give to the as a result of negligence, teachers a new horizon in order to deconcentration, but at the same time I create new methods during teaching should not exclude the diversity of a Course materials in University aula. language that they carry from cities 1.1 Expected outcome of students and different treatises in the English learning language that they are given by It is expected that at the end of the English teachers.As every beginning of semester: each academic year, students and teachers has a lot to overcome in order Students should become fully aware to achieve the laying of track for a of why is required the contemporary whole year and then bringing the train Specific English (Biology)? (the students) in the right destination. 1) To fulfil at least the basic demands of a with a defined Let me emphasize that specific English level of consistency/accuracy is not taken into account during

[81]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

teaching in schools (High- range of applications; and how schools).Studying such English biological knowledge provides students with a suite of skills influences society in local, and understandings that are valuable to regional and global contexts . a wide range of further study pathways All this was based on new and careers. Understanding of practices enabling authentic biological concepts, as well as general development of English science knowledge and skills, is fluency, appropriate to their relevant to a range of careers, age, interests and level of their including those in medical, veterinary, experience I mean linguistic food and marine sciences, agriculture, one. biotechnology, environmental rehabilitation, biosecurity, quarantine, Naturally the Question arises about conservation and eco-tourism. This what was worth it? subject will also provide a foundation for students to critically consider and This awareness has encouraged to make informed decisions about students to ask questions how contemporary biological issues in their biological systems interact and are everyday lives. interrelated, from subcellular processes Students of the University ―Ismail to ecosystem dynamics,to classify the Qemali‖ are showing a satisfactory concepts obtained and gaps created level, which is reflective of a adeguate both now and a long time ago. teaching value of English So, consciously it has enabled the language.What I am trying to face practice of foreign language areas and Firstly there was to highlight the conceptual development which means linguistic defects, to repair and the development of thinking in the insurance lexical - grammatical foreign language, in particular the concepts and functions of ability to communicate biological communication and listening, which understanding, findings, arguments and are very important during the teaching conclusions using appropriate procedure. representations, modes and genreseven as a little bit is called a bilateral 2.2) Students state at the end of the achievement both for the student and semester. for the teacher.  The improvement period versus previous situation is based on 2.3 Students consistencyand controls the appreciation of how exercised. biological knowledge has developed over time and Knowledge, skills and attitudes continues to develop; how concerning foreign language and scientists use biology in a wide learning process will continue to be

[82]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

recovered and expanded through Descriptive categories, essays, repetition not only discreet but also assignments and course materials are through systematic practice of nautical also performed by students in terminology communication between connection with the individual studentsthemselves; between students independence, and teacher; between students and dialogue with powerpoint Listening  exploring similarities and comprehension like real improvised differences in Flora-Fauna and sessions on the acquisition of adeguat their implications for terminology of Bio-technology. communicating with their peers via digital technologies, Along the check-ups made in including consideration of continuity it has been noticed that in audience, purpose and addition to negligence displayed at contextual factors specific individuals, students while  communicating with students in taking on new responsibilities states or countries or the region ,unknown for the cooperation and to identify possible enterprises interaction in the classroom related to and using decision-making communication in the foreign processes to choose an language, they can adjust the enterprise project . individual English speech to personal

benefits in learning process by utilizing These are ways in which students work specific English terminology. collaboratively and individually in a

range of integrated fields to increase III. METHODOLOGY AND understanding of an ever-expanding ANALITICAL PROBLEMS body of biological knowledge.

Students develop their investigative, The methodology used is that of analytical and communication skills experimental and practical one. To through field, laboratory and research make it function properly mass investigations of living systems and media and audiovisual technology, through critical evaluation of the including here the television,computers development, ethics, applications and are integrated in the most complete influences of contemporary biological possible for the completion and in knowledge in a range of contexts. learning not only what is necessarily useful but also having fun in foreign language.

Problems of vocabulary and 2)Problems of reading 3)Problems in the English communication with Specific and interpretation of language of grammatical English(bio-terminology) specific English! concepts!

[83]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

a)Studentsdistinguish and understand a) a) the key issues of an unknown content in Students reveal strands of Students express the right the long texts using complex sentences independent reading, use meaning in response to with some repetition. context to interpret the orders, questions or short meaning and express a and simple statements b)Studentssearch and provide personal response to directed in the classroom. information and opinions for certain reading. They themselves are conversations they show the ability to reacting to "Open / close" adapt the language in unpredictable b) "Look ..." "repeats" situations. Students demonstrate c) They adapt themselves to the increased confidence in b) Students express the language of the scope and context, reading aloud and in using meaning of auxiliary forms discuss the reasons and consequences if and supporting reference related to indicative not done right the ship maneuvers and material (fig 1/2/). They situations that teacher write on the high seas. begin to extend their on the blackboard to clarify Students discuss facts, ideas, and independent reading. the meaning. E.g. experiences having owned a great They can disclose Ana : I know you … vocabulary, structures and confessions information from a Ben: You could be James, in diverse tenses. brochure to refer the other, Bella‘s cousin. They self - delineate its production of a respond to such a request. real event taken from films or dramas. c) c) Students write factual They react to presenting facts and Students express a full descriptions and creative opinions from others. understanding of texts compositions about their They debate e.g. " major biological involving known or experiences using the concepts, theories and models related to partially known vocabulary appropriate structures. biological systems‖ reflecting events in past, They write about known present and future. topics related to complex d) d) verb time Students are involved freely in Students express terms of - in present specialized conversations to their the various texts involving -in past interest, they display certainty in composed sentences and -in future contemporary knowledge, in place unfamiliar vocabulary, they where the language is taught. consult unknown reference materials; And in sentence Structures, such as the structure of the phrasal verbs,suffixes, kind organs or different vivid of modal auxiliary verbs. functions in human body. Must/might/should/could

-They give themselves e.g. - They give themselves e.g -Ana- Which is the Ana: Ben-You should go to strongest muscle organ in the dentist!! You could have human body ? an infected tooth, that‘s

[84]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

-Ben-I think Liver! painful! -Ana-Haha! Wrong buddy, is the HEART!

Figures 1 and 2 adapted by ―ATLAS OF HUMAN ANATOMY ―

Fig.2

[85]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

(fig 2)

Living systems are all interconnected Let me specify the fact that the and interact at a variety of spatial and realization of the ideas from one class temporal scales, from the molecular to another vary, I can say that even level to the ecosystem level. along the way to the class room teacher Investigation of students‘ progress ideas change, even in parallel classes. involves classification of key In this case is worth cited―IF THE components within the system of CHILD IS NOT LEARNING THE human body, and analysis of how those WAY YOU ARE TEACHING, THEN components interact,. Analysis of the YOU MUST TEACH IN THE WAY ways and practices change over time THE CHILD LEARNS.‖Ritta DUNN involves understanding of the factors that impact the students‘ improvement DE FACTOTEACHING CLASS in Bio-terminology. SUBJECT: English Language, Students use their understanding of the Specific for Marine Sciences interconnectedness of biological CODE: ENG 131-132 systems when evaluating both the CLASS: C-101 SPECIFIC impact of human activity and the ENGLISH(Bio) strategies proposed for learning TOPIC:Human body organs. Specific English now and in the future Conditional sentencesI-st and II-nd in local, national and global contexts.

[86]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

General goals:

1) The student along the lesson 3) to some information points that should know all the verbs in they have taken part before. different tenses, mostly in the 4) The student must understand past tense. the conditional sentence of type 2) The student must possess a I and II considerable glossary for Specific english (Bio) referring

TECHNICAL - CLASS AID.

Students tools Teachers tools a-Student books and work books. b- laptop with projector

PROCEDURE OF THE TEACHING PROCESS them know and to adjust them with InvdidualStrategiesin fuction of the the atmosphere of the English teaching process. language. This enables them to 1)Once entered in the class proceed speak freely English. with the traditional greetings of the 3)Students were distributed two English class. sheets to check up the English 2) Some questions about previous tenses and Maritime competences. rehearsal. Question (Flash) to let (Illustration below)

Present simple Past simple Modals Conditional Questi s ons?

Sentence Si ndryshon ne Modals can If .. I were Free illustrations of Te shkuaren should/could/mi Body organs and E.g.Thoraic cage ght the way they is one that held E.g. You might function with spinal cord. lower the lifeboat.

Flash card (1)

[87]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

COMPETENCE KNOWLEDGE;UNDERSTANDING;PROFICIENCY  Adequate knowledge of the English language to enable the Students to communicate with each other increasing the sense of wonder and curiosity about life and respect for all living things and the Use the Standard Specific environment,including the ability to use biological English in Communication concepts, as well as medical, veterinary, food and Phrases and use English in marine sciences, agriculture, biotechnology, written and oral form. environmental rehabilitation, biosecurity, and eco- tourism. 1)Basic communicative characteristics - Policy and regulatory frameworks designed to safeguard against biological threats to environments, organisms and human health; -biosecurity measures aim to restrict entry of disease causing agents, -genetically modified species, or invasive alien species or genotypes. 2)Preferring a) Greek/Latinism/Internationalism

-biosphere, lithosphere, atmosphere, and hydrosphere. -poly- gram-kilo Hyper-pressure micro/macro organism Latinism  Agri -culture/maxima  ‗mission‘ from missum  Aquila - dormit seed

3)Avoid contracted forms -cannot,do not,have not,I am,I will,it is,etc vs can‘t, don‘t, haven‘t, I‘m,I won‘t,it‘s

Flash card (2)

[88]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

These Flash cards are given to In my personal belief and my students for 10 minutes. They can experience as a human and then as talk and fill in flash cards. a teacher, I know to express with They begin to refer each other complete certainty that if to work, then they do questions to someone (in our case stundet) is clarify those uncertainties. The not given the right space to show teacher explain the appropriate who they are, what are their item to be developed in the capabilities and talents, we can classroom about conditional ever know how far the human sentence and terms taken on being can go.(Control of Maritime English. knowledge) In order to monitor the 4)Teacher explains on the class and to practice conditional blackboard conditional sentence of sentence sets the laptop part the first type. (Written with colored listening session for 2 minutes (a chalk) and allows students who situation in ship). It has part of according to examples given on conditional sentence with modal the blackboard to adapt examples verb. with information from flash cards in terms of Bio-term English! Consequently I assign the students a task to express thoughts, opinions FIRST CONDITIONAL and ideas by showing it within a It is practically used .It is expressed poster or folder project. when we think something is possible to happen or not. For instance (we use first conditional when we Topic areas: International Eco- think that s.m.th is probable or Tourism unlikely or happen) Theme: Emergencies. If he is the captain, I‟ll ask him Act Communication and the Task : some help. Describe rescue and environment SECOND CONDITIONAL Functions: - Students prove We use the conditional sentence of themselves in the knowledge the second type, when think received laterally that something is -Apply conditional impossible or bad to happen. (We grammar point use second conditional when we - Communicate in think that something is improbable English Studies and or unlikely to happen) undertakes If you sent an SOS, we would be responsibilities of safe very soon! communication under the International 5) SELF-ASSESSMENT: Regulation Sea (Presenting in group)

[89]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

CONCLUSIONS standard of training. The teaching incorporates individual professional This paper explores ways in which interests and needs of the students. students work collaboratively and Knowledge are assessed with the individually in a range of integrated modules of selected maritime English fields to increase understanding of an in order to best equip the a) students b) ever-expanding body of biological other participants with effective knowledge. Students develop their language acquisition c)the teacher investigative, analytical and communication skills through field, laboratory and research investigations Accordingly, to both sides of students of living systems and through critical and teachers really need more evaluation of the development, ethics, professional engagements in Teaching applications and influences of and administering Specific English contemporary biological knowledge in (Biology) courses a range of contexts.It has been • Teaching General English may move observed that teaching Specific into teaching Specific English; English courses in University • Teaching specialist bio-terms auditorium is really effective because it subjects through English, for example, fulfil the demands of contemporary for students, for former laboratory communication specifically Biological employees where English is the means science; But it is also observed that of instruction and global there is a lack of professional communication has its own development courses available for difficulties. That‘s a time challenge teachers to develop or upgrade the that is upon our academic task in near skills necessary to provide a high future!

REFERENCE [4] John H.Flavell, (1997) [1] Baker, C., (1992) Attitudes Development of knowledge and language. Clevedon, about vision, University of USA. (pp. 53) Birmingham, (pp.72.) [2] Celo E., ―‘Atlas of human [5] Orbaneja y Majada, Linguistic anatomy” Albania: perspectives from the EuroprintL.t.d., Publication classroom: Language year 2015-2016. (pp 23-24) teaching in a Multicultural Europe, 1998: 362-363. [3] Hatim & Mason, (1990) Characterising the Genre of [6] Shumeli A.,,Salla M., the Corporate Press Release, ―/(”English in focus University of Heriot Watt, ,Agriculture and Edinburg, U.K. (pp. 204-203) environment”

[90]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

TiranaUniversity,SHBLU, Hall, Indiana University publication year 2010-,(pp 83- (pp.213) 84) [8] ―Webster New World [7] Newmark, (1988) Approaches Dictionary― (Third College to translations, Prentince Edition, 1988).

[91]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

COMMUNICATION STRATEGIES OF TOURISTIC TEXT

PhD. LEDINA MERKAJ University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Abstract This paper through an analysis of the past and present of the touristic text , Text as a unit of conveying a message guide , gives the strategies and from one language to another one, techniques of translating and needs some effective strategies and communicating it , in order to maintain techniques to be promoted and the authenticity of the target language. transmitted to the target reader. In the struggle of translating, Tourism discourse as the main linguistics and translator have to be representation mode of the tourism careful against machine translation and passes through a deep analysis , high-tech impact in human language. adopting a semiotic approach.

Much of the persuasive force of the Keywords: communication, tourist guides is due to the verification translation, touristic text, approach, contract which is crucial to the techniques. construction of the ethos of the text.

 Translating a touristic text computer sciences and turnover growing of multimedia and The process of translation as a hypermedia, have provided to transform process or transporting one translation issues and research "nodes language to another, one culture to to solve." another does not change substantially. Forms that it gets stimulated by Much attention is paid to translation of technology, travel and tourism; how to audiovisual texts, both in terms of comment, criticize or appreciate being dubbing and subheadings (Gambier used as a decisive instrument allows us 1994; Heiss and Bollettieri Bosinelli to affirm that he is a noble profession, 1996; Pavesi 2005, Brutus 2007) and a profession by the older ones. translation of CD-roms and other multimedia materials (Agorni 2000 ; Human society is moving galloping Gambier and Gottlieb 2001). towards globalization and development Translation assisted by computers are such claims and Newmark "... there is also widely discussed (Quah 2006), no global communication without particularly because of the internet translation". Technological growth and globalization, which makes development of recent years in

[92]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

geographical and cultural boundaries literary translation its purpose is to more fragile. describe it correctly and clearly.

In such a world, as Bassnett claims, What today can be called a "the requirements and importance of recent translation is undoubtedly that the work of translators and the debate machine translation (or computer). on core issues are intended to grow Terminology is particularly related to steadily." Despite the fact that the web this type of translation and this field is has really expanded and that the being developed as well as computer number of non-English-speaking users generations. Especially a Web is constantly increasing, the text of the translation is one of the most common web translation (network) has not yet and flexible forms. received systematic treatment. It is widely known that internet If we look at the wide range of evolution has brought some significant types of translation, we will conclude changes to how people interact and that translation as a dynamic human perform their business. In most areas, activity is divided into two types: and especially in the tourism industry, literary and non-literary (technical or where the main goal is to "encourage" general). If the first deals with the hundreds of thousands of people to development and sphere of mind and travel around the globe, a good or bad language, the second deals with reality website can make the difference. and the world. Moreover, it is interesting that, if we Although modern dictionaries consider that, based on a survey (Collins, New Oxford, Encarta) are conducted by Global Market InSite, crossing this divide, it is actually the Inc. in 18 countries in 2005, although useful work of an interpreter who has up to 70% of the informed stated that to keep it, the words in small letters, they reserved their holidays online and the general object or concept, the these figures are intended to grow. encyclopedia, names or titles with Another search project held in Large letters, singular, particular or Germany on several banks' websites individual. As Newmark says the word (Stein 2006) has revealed that the can be translated (der Tisch is the language quality of the Internet is table), the name can only be perceived iconically in line with the transferred (Venice is Venice). alleged business or service quality offered. Social translation differs from literary or non-literary, which are  The linguistic struggle against different as foam and cheese, though machine translation often look the same. Social translation as an imaginary literature is related to For us who are interested in language individuals and groups and as a non- and translation, the use of internet represent the tip of an iceberg, as they [93]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

require linguists to address some basic of the structural changes between issues regarding the language used on different sub-genres of web documents websites; On the status of online texts, (eg blogs, websites, company portals, on the nature and quality of translation discussion forums, etc.) and the for a certain medium - the web - and differences stemming from the creative for a specialized field of tourism - and, work of internet developers and last but not least, for the role and the designers, all web sites and their sites training of translators. have familiar features (eg tool bar, navigator, main content area, etc.) Encouraged by this which are now conventional and easily development, we naturally raise a recognized by internet users. question that needs a answer: WEB is a new genre or just a new medium for Websites are multidimensional 'old' genres? and language plays a fundamental role at all levels of their structure. The text Referring to the definition of the is not only present in the main body of genre by Taylor Torsello (1999), we the page, but also in the navigation note that he sees it as a "culturally systems and the "resource code" that is abstraction", a generalization made by under the surface. Some of the textual people belonging to the same culture elements contained in the latter are not based on their experience of texts and on the surface level but are really contexts. For a long time, web pages visible to search engines like Google are considered as a kind of "online (eg Google). Web documents brochure" or the electronic version of challenge any traditional text view. traditional printed genres (Cappelli Much has been said about 2006). The vibrant debate of recent hypertextuality and its features. years has helped to draw on some of the structural features and language What we as linguists and interpreters features of textual content published on find important to consider is the the Internet (Biber 2004, Santini 2006, translated quality of this kind of WEB Stein 2006), which make it possible to page. According to House (2001), consider websites as a new geometric when we translate should consider the place and not just as "a new way to genre, function, subject, and language present information old". features of the text, channel and nature and participants' relationships, web If genres are considered as "a kind of translation gives us food to think. Web socially-ratified text in a community" sites can be described in terms of (Kress and Threadgold1988 Torsello genres, given (at least) the structural, cited in Taylor 1999), which appears textual and linguistic features with a conventional structure, easily described above, where, of course, the distinguishable from members of that subject may vary considerably. With culture, the websites can eventually be regard to the websites of online considered a macro-genre. Regardless

[94]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

tourism, this point raises other The first criterion is to link the questions. source language to the target language, which is one of the pragmatic Firstly, we have defined a specific equivalences. This relationship can be discourse of tourism according to Dann divided into three aspects: semantic, and as such this discourse has a special pragmatic and cultural. translation. According to the approach, the cultural Secondly, as noted by Fodde and Denti and pragmatic aspects will be modified 2005 Nigro 2006, Vestito 2005, studies in order to adapt the message to the have shown that the language of target language. What is central is tourism is one in many respects, a kind pragmatic branding; The target of multidisciplinary discourse based on language should have the same effect certain areas of art, architecture, that the source language has, eg a Gastronomy, etc., another aspect that tourist brochure should be adds to the complexity of the accompanied with the same source translation process. language effects.

Thirdly, English tourism can be The second criterion focuses on the considered as a kind of specialized target language where the text should discourse such as medical or computer include accuracy and acceptability for English. Recent studies (Gotti2006, the reader, being created according to Nigro 2006, Cappelli 2006) agree that the references of the source-operating English tourism can be recognized as a norms that are divided into: kind of specialized discourse, displaying different levels of A. the language of the target specialization related to different types language system; of texts that treat a slightly specialized audience. B. daily usage norms;

Evaluation of the quality of C. specific norms of the genre, which translation, which varies in purpose are also called traditions because and on the field is a matter discussed they express preference and are by different perspectives as specific to the culture; emphasized by (Kussmaul), Hatim & Mason (1997), Chesterman (1997), House (1997), and Shoe. If quality is a Accuracy refers to the norms of the basic issue in translating the traditional language system and refers to morpho- genre, it will be more complex in the syntax and lexicon accuracy. translation of the WEB. The linguistic Eligibility refers to usage rates and criteria, which are relevant, are not the specific genre conventions and refers only parameter for evaluation. to both languages. An approach based on accuracy and acceptability

[95]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

determines a translation error as a requires an easy style (using simple deviation from three norms format and sentences and organizing discourse the classification of the errors as with short lexicon, summaries (less follows: information to process), an idea for each paragraph, pyramid style - linguistic mistake returned, (from leading information to - Pragmatic and cultural errors based on the above, a target text is of a (deviation from preferred use of good quality when it resembles a discourse and genre and lack of mother tongue text, well written in the cultural filters) style of the genre and the web, reaches take the claimed effects and display The criterion related to the unwanted effects (humor or insults). genre is effectiveness. To be convincing, the target text should be The source text of a promotional modified when it has met the reader's website is orientated towards the tastes. According to Dann (1996), the reader in the sense that it should message should be brief, clear, active include what the reader expects. The and include key words (eg, away, author is not known and many people escape, adventure, dream, pleasure, have modified, extended or optimized imagination, experience) that are source text. From a linguistic point of joined to the socio-psychological needs view, web content is often written to of the tourist potential. Key words are be translated, and in more specialized generally centered at the top of the cases, the language used is simplified page, as the first paragraph of the site in order to make it easier for the content, evaluated more than the rest of interpreter: this process is known as the text. So if we refer to the English- internationalization. A language-based style written word that is a "five analysis of the source text, protected paragraph essay", the first paragraph is by House (1997), indicates that it may most important, as it draws the not be as important as in translating attention of the reader by informing other types of text, while recognizing him of the main points. the target system, the principles of search engine optimization and The latest criterion relates to web operation Web site technician is communication, where web quality is important. measured by use (Nielsen 1999; Fiormonte 2004). Among the factors of Conclusion use (web design, navigability, search We can say that the equivalence that a ability), the factor related to discourse translator has to achieve in web is legitimacy. translations is close to the equivalence According to Carrada, reading on found in answer-based approaches, the web is slower than the one printed such as scopos. A good translation of on paper. Therefore writing on the web the web has a defined purpose: it [96]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

should list the basic message and at the All this however, seems to require same time make an optimal website for more than the ability to translate in a the target audience, and consequently professional way, it requires first of all for the search engines. The recipient's a training for specialized translators expectations become the most rather than translation studies. One appropriate factor in the translation question that incites the study is: process. As it says (Pym 2004), Should the translator also be an expert translation is thus "a portable text" in copywriting and localization, or are from a cultural context to another and there three different professional areas the translator takes a decisive strong that should be brought together as a power. common goal?

Bibliography perception, Paris, Gallimard, 1945, tr.it. Milano, Bompiani. 1. Federici,E.(2006)Swansea and 7. Taccolini, M.(2000) Dylan Thomas: The City Text (ed.)‖Turismo bresciano tra and The Tourist passato e future”, Milano, V & P Reader,inO.PALUSCIeS.Frances 8. Taylor, C.(1998) Language to coni.Translating tourism. Language, Cambridge, Linguistic/Cultural Cambridge University Press, Representations,Trento, Editrice 9. Thetela, P.(1997), Evaluated Università degli Studi di Trento. Entities and Parameters of Value 2. Judin N.Martin (2008) in Academic Research, «English ―Komunikimi nderkulturor ne for Specific Purposes», 16(2). kontekst te turizmit‖, MC Graw Hill. Web-Site 3. M. Smith, M. Robinson, Cultural tourism in a changing world,( 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Karl 2005) _Baedeker 4. Maria,B. (2009)‖ Semiotica del 2. http://wikitravel.org/en/Malaysia 3. http://www.youblisher.com/p/58 turismo‖, Carocci. 2768-Catalogo-New-Travelers- 5. Moratara ,B. (2000) Garavelli, PLAYAS-2013 Manuale di retorica, Milano, 4. http://www.lonelyplanet.com/bra Bompiani. zil/the-northeast/fortaleza 6. Merleau-Ponty, 5. http://www.bbc.com/travel M.(2003),Phénoménologie de la

[97]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

INVESTIGATING STUDENTS‘ SOCIAL GROUP - SPECIFIC VOCABULARY

Dorjana Klosi University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Abstract Basing on specific linguistic literature, the author focuses mainly on the The paper is a practical contribution to concept of sociolect, its features, investigations of social group-specific gender vocabulary within small group vocabulary. The author has highlighted and hidden language as an element of two major linguistic elements: peer- privacy. group communication and general vocabulary, in particular, hidden Key words: sociolect, hidden language. language, students‟ discourse.

Hyrje termat sociolekt dhe dialekt social do të përdoren në mënyrë të ndërsjellë në Shpesh, grupmoshat e reja kanë këtë punim. "gjuhën" e tyre, i njohur me Bashkësia shoqërore studentore përkufizimin gjuhësor Variacion i dhe nëngrupet që e përbëjnë atë, kanë ligjëratës i përdorur nga një grup i krijuar gjuhën e tyre, sociolektin, i cili caktuar. Penelop Ekert (Penelope njëkohësisht formëson dhe përforcon Eckert) shprehet se gjatë aktit të lidhjet shoqërore të grupit. komunikimit realizohet një nga tiparet Nga studimi mbi elemente të e rëndësishme të gjuhës: transmetimi i ndryshme të ligjërimit studentor kuptimit social. Katrin Loren Bishop vërehet se zhargoni i përgjithshëm (Catherine Lauren Bishop) cilëson studentor, sociolekti, idiolekti, sociolektin si gjuha e një grupi social, karakteristikat e ligjërimit sipas gjinisë sikurse bashkësia shoqërore e e mjedisit administrativ, zbunimi, gjuhësore e studentëve. Trudgill përkëdhelitë dhe ―sharjet dashamirëse‖ përkufizon sociolektin si varietet që më zënë vend të veçantë në ligjërimin tepër përshkruan mjedisin shoqëror të verbal të studentëve, duke i dhënë folësve sesa origjinën e tyre karakter bisedor komunikimit jashtë gjeografike. Kështu, gjuha e përdorur auditorit. Këto tre elemente janë dukuri pasqyron tipare të grupit shoqëror, ku me karakter gjuhësor e shoqëror dhe përfshihen ndryshorët: gjini, moshë, zbatoheshin në rrethana që buronin nga klasë shoqërore etj. Për këtë arsye strategjia e ligjërimit. Ato ndjekin

[98]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

parimin e njohur: ―Kush flet, me kë, Të gjitha shtresat e leksikut janë ku, kur, për çfarë dhe në cilin varietet‖. shqyrtuar dhe pasqyruar në punim. Më Tipare të sociolektit. poshtë paraqiten shembuj të fjalorit të Sociolekti shënjon veçantinë e një grupit, gjuha e komunikimit të grup shoqëror nga të tjerët. Ai përditshëm dhe e folmja e fshehtë dhe pasqyron (a) marrëdhëniet e analizim i detajuar i ligjërimit të brendshme të grupit, (b) eksperiencën shkujdesur, si pjesë e rëndësishme e dhe përjetimet e individëve si anëtar të sociolektit studentor. grupit. Brenda grupit, komunikimi është Nga pikëpamja sociologjike, do të më i ngushtë, më i lidhur. P. Sh.: kur theksonim se përdorimi i të njëjtës studentët takohen me njëri-tjetrin, gjuhë brenda grupit jep ndjesinë e përshëndeten në mënyra të ndryshme: përkatësisë, e të qenurit pjesë e një Çkemi plako? Si ke kaluar babush? grupi të caktuar shoqëror. Komunikimi Përshëndetje princeshë! etj. nëpërmjet një gjuhe të fshehtë, sa Në shembujt e mësipërm, fjalët bisedore aq edhe e shkujdesur, plako, babush dhe princeshë janë përjashton nga bashkëbisedimi këdo sleng, pra, fjalë të shprehura në një që nuk i përket atij grupi shoqëror. mënyrë jo të drejtpërdrejtë por të Bisedat dhe pyetësorët e zhvilluar me nënkuptuara, si p.sh.: princeshë studentë të grupeve të ndryshme nënkupton vajzë e bukur, e sjellshme. shoqërore, evidentuan disa nga arsyet e Ndërkohë, secili grup shoqëror ka variacionit gjuhësor për shkak të shprehjet e tij tipike dhe nga mbledhja grupmoshës së njëjtë: e materialeve u vu re se shprehjet janë të rrisin identitetin e tyre kulturor të ndryshme nga njëra-tjera. Kuptimet (2) të identifikohen me njëri-tjetrin e këtyre fjalëve dhe shprehjeve marrin (3) të përjashtojnë të tjerët nga ngjyrim humori dhe nuk keqkuptohen grupi i tyre sepse përdoren brenda një grupi, i cili e Ndërsa, Lewandowski dallon tre di qëllimin e përdorimit të tyre. Pra, shtresa të leksikut të grupit: leksiku që përdoret me shoqërinë e Gjuha bisedore—baza leksikore e ngushtë dhe është tipik i një grupi të gjithë dialekteve sociale. shoqëror të caktuar, paraqitet më tepër Përgjithësisht ajo kuptohet nga të si shprehje dhe fjali të plota. gjithë, edhe nga ata që nuk i përkasin Disa prej fjalëve të larpërmendura një grupi të caktuar shoqëror. përdoren nga shumë grupe shoqërore, Fjalori i veçantë brenda grupit— në biseda mes miqsh apo në repertori leksikor i cili përshkruan komunikimet virtuale ose mesazhet aktivitete të ndryshme të grupit. Ky elektronike. Arsyeja më e shpeshtë e fjalor dallon një bashkësi gjuhësore përdorimi të tyre është krijimi i nga një tjetër. atmosferës dhe ndjesisë e të qënurit të ngjashëm dhe në një nivel. Tipar Rezultate karakterizues i shembujve të lartpërmendur është edhe baby talk, i

[99]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

cili krijon më tepër afrimitet nëpërmjet jo të elementëvë gjuhësorë të gjuhës së përdorimit të gjuhës së fëmijëve. grupit, në këtë lloj komunikimi, Shumë studente pohuan se bashkësitë e ndryshme gjuhësore të përdorimi i tillë i gjuhës është zbavitës studentëve përdorin një sërë dhe deri diku komik: ―Kur unë dhe varietetesh gjuhësore duke nisur nga shoqet e mia mblidhemi bashkë duket ato më të zakonshmet e deri tek ato që sikur jemi të huaja, pasi përdorim aq kanë një numër të kufizuar shumë shprehje që vetëm ne arrijmë ti përdoruesish dhe karakter artificial. kupojmë. Kjo fillon që në momentin e Ekziston mundësia e përdorimit të një parë që takohemi duke u përshëndetur gjuhe informale brenda grupit. Ka raste me shprehjen tonë tipike: Çkemi kur gjuha në grup është aq e pasur me Cavol!‖ shprehje dhe fjalë indirekte saqë 15 % e të anketuarve përdorin fjalë dikush që nuk është pjesë e grupit nuk të huaja në vend të fjalëve shqip për arrin t‘a kuptojë bisedën. Ky tipar arsye të gjatësisë së fjalës, sidomos në përcaktohet si gjuha e fshehtë që i rastet e përshëndetjeve: përket një grupi të caktuar dhe ka për qëllim ruajtjen e fshehtësisë së Diskutim mesazheve të përcjella ndërmjet anëtarëve të grupit dhe përjashton Përdorimi i leksikut të tyre të gjithë ata që nuk janë anëtarë të grupit veçantë ndodh vetëm në praninë e shoqëror, duke forcuar kuptimin e anëtarëve të grupit dhe sa më shumë identifikimit të atyre që janë brenda shprehje apo fjalë me përdorim të grupit. Pra, duke u përdorur për këtë kufizuar të ketë në gjuhën e tyre, aq më qëllim, funksioni social i të folmeve të emocionues është komunikimi. Nëse fshehta realizohet i plotë. ndodh që këto fjalë e shprehje të E folura e fshehtë mund të fitojnë përdorim përtej bashkësisë karakterizohet edhe sipas ndarjes shoqërore që i përdor atëherë ato gjinore. Hulumtimi i shembujve të konsiderohen si të përditshme, si gjuhë dhënë nga vajzat e djemtë për gjuhën e e zakonshme dhe e humbasin fshehtë nxorri në pah se të dyja gjinitë ngjyrimin emocional. përdorin dendur gjuhën e fshehtë në Gjithashtu, duke u bazuar në komunikimet ndërpersonale brenda të shembujt dhe pohimet e lartpërmendur, njëjtës gjini, pra, meshkuj - meshkuj, mund të shprehemi se gjuha e grupit femra – femra. paraqitet si një shumësi idiolektesh të udhëhequra nga disa tipare tipizuese të Si përfundim, përpashkëta. këto të folme private ose Gjuha e fshehtë e bashkësive gjysmëprivate krijohen në grupe të gjuhësore studentore. vogla dhe shumë të lidhura. Ato shërbejnë për komunikimin e një numri Pavarësisht përdorimit me tepri ose të kufizuar njerëzish dhe në situata të

[100]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

caktuara të jetës së tyre dhe nuk ● kalime semantike mbi bazën e përdoren gjithmonë. metaforës, Këto të folme, edhe pse kanë në ● përdorimi i dendur i strukturën e tyre fjalë të huaja, bazohen antonimisë, domethënë, fjala merr në sistemin gramatikor të shqipes. Pra, kuptimin e kundërt sidomos në emrat, përemrat, foljet lakohen dhe ligjërimin femëror, ato që quhen sharje zgjedhohen sipas gramatikes së gjuhës dashamirëse apo përkëdheli ose të shqipe. shprehura në formën e sharjeve lëvduese. Po ashtu, në formë Shprehjet dhe fjalitë janë të figurative, fjalë me kuptim të kundërt . ndërtuara sipas rregullave të sistemit gjuhësor, ndërsa fshehtësia leksikore Bibliografia që qëndron tek fjalët është tipari që karakterizon këtë lloj të foluri. Grupe Shkurtaj Gj. Etnografi e të folurit të të ndryshme shoqërore përdorin shqipes. SHBLU, Tiranë 2004 f. 199 shprehje të ndryshme nga njëri-tjetri, Gumpers. J. S. Linguistic and social por ndodh që këto shprehje të interaction in two communities. përdoren nga disa grupe shoqërore, siç American Antropologists, New Series, është: Linja në studio (tregohu më i Vol. 66, No. 6, Part 2: The vëmendshëm), futu online (kur duan ethnography of Communication, Wiley vëmendjen e dikujt), e prure kokën 1964 f. 137. (erdhe më në fund), o po ti e ke të www.jstore.org/stabe/223426 pjekur në 24 orë 8 të rri sahati; u 31.08.2013, 18:12 plakëm në këtë shkollë dhe asgjë nuk Johnstone. B. The individual voice in kemi mësuar e shumë shprehje të tjera language. Annual Review of që i japin bisedës ngjyrim dhe e bëjnë Anthropology, Vol. 1 2000 f. 405. atë më emocionale e ―tërheqëse‖. Humbolt Wv. Linguistic variability and intellectual development. Përdorimi i gjuhëve të fshehta është University Miami Press 1971 f. 682. mjaft transparent, ndërsa formimi i tyre www.jstore.org/stabe/226874 nuk është i tillë. Disa prej mënyrave 31.08.2013, 18:12 për formimin e tyre, të përdorura nga Vossler K. Positivismus und studentët e Universitetit ―Ismail idealismus inder sprachwissenchaft. Qemali‖, dhe jo vetëm janë: përmbysja Heidelber: C Winter 1904 f. 278. e fjalëve, zëvendësimi apo shtipi i www.jstore.org/stabe/226874 prapashtesave a i pjesëve të ndryshme 31.08.2013, 18:12 me përbërje të fjalëve për të krijuar Gumpers. J. S. Linguistic and social moskuptim nga ata që nuk e dinë kodin interaction in two communities. përkatës. American Antropologists, New Series, Shndërrimet më të shumta Vol. 66, No. 6, Part 2: The semantike të të folmeve të fshehta ethnography of Communication, Wiley realizohen në fushën e leksikut. 1964 f. 138.

[101]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

www.jstore.org/stabe/223426 www.jstore.org/stabe/223477 31.08.2013, 18:12 31.08.2013, 18:12 Hymes D. In vain I tried to tell you: Sapir E. Selected writings of Edward Essays in native American Sappir in language, culture and ethnopoetics. Philadelphia: Univ. personality. Berkeley: Univ. Calif. Penn. Press Press 1949 f. 590. Johnstone. B. The individual voice in www.jstore.org/stabe/258426 language. Annual Review of 15.03.2013, 18:12 Anthropology, Vol. 1 2000 f. 405.

[102]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

KËRKIME SOCIAL – ANTROPOLOGJIKE TË KARMINE ABATE: NJË ANALIZË E VEPRËS ―GJERMANEZËT‖

Assoc. Prof. Dr. Frosina LONDO University of Vlora ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Abstrakt të bëjnë me aspekte të veprës së Abates ―Gjermanezët‖ pasi gjykojmë Një pjesë e rëndësishme e se këto gjurmime përbëjnë një bazë të veprës së shkrimtarit modern dhe njërit shëndoshë për formimin e tij si prej intelektualëve më të shquar të shkrimtar i letërsisë së emigracionit. botës arbëreshe Karmine Abate janë edhe gjurmimet e tij social Fjalë kyçe: Karmine Abate, antropologjike, të zhvilluara prej tij në gjurmime socio-antropologjike, Gjermani e pjesërisht në Itali në vitet emigracion, komunitet arbëresh, 1979-1982, të cilat kanë trajtojnë Karfici (Kalabri) gjerësisht emigrimin e kalabrezëve – arbëreshë drejt vendeve të tjera Shkrimtari i sotëm modern Karmine europiane. Abate48 është sot një nga zërat më të Rezultatet e këtyre gjurmimeve Abati i fuqishëm të letërsisë italiane të përmblodhi së bashku me sociologen emigrimit. Vepra e tij letrare merr një Meike Behrmann në veprën vëmendje të veçantë nga kritika. ―Gjermanezët, historia dhe jeta e Abate është një arbëresh i komunitetit kalabrez dhe emigrantëve lindur në Karfici, fshat në Kalabri, ku të tij".47 Në mënyrë të veçantë Abate ende sot jeton një komunitet pasardhës merr në shqyrtim emigracionin e i emigrantëve shqiptarë të cilët u vazhdueshëm të karficiotëve duke na zhvendosën në Itali në fillimet e ndihmuar të kuptojmë e interpretojmë 48 thellë transformimet ekonomike e Abate Karmine ( 1954) ka lindur në Karfici ( Krotone) në një familje me origjinë arbëreshe. shoqërore fshatit të tij të lindjes Një nga shkrimtarët më në zë të letërsisë së Karficin, një fshat simbol i Kalabrisë emigrimit në Itali në ditët e sotme. Autori përsa i përket emigrimit. mjaft romaneve e fitues i disa çmimeve Në këtë punim ne do të prestigjoze letrare në Itali. Dëshmi janë shumë fokusohemi në disa elementë që kanë çmime letrare të fituara si Corrado Alvaro". "Çmimi Vittorini" dhe "Çmimin e lexuesve të

47 Biblotekave të Romës", ―Ҫmimin Titulli i veprës në italisht ―I Germanesi: storia e vita di una comunità calabrese e dei Ndërkombëtar Fenice Europa " etj. suoi emigranti; Titulli në gjermanisht Die Germanesi, ( bashkëautore Meike Behrmann ) [103]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

shekullit të gjashtëmbëdhjetë. Abate u përkohësisht në një fabrikë në lind dhe u rrit mes traditave të Hamburg, aty ku jetonte e punonte Arbërisë, duke pasur si gjuhë mëmë edhe babai i tij. arbërishten. Gjuhën dhe kulturën Pas diplomimit në Letërsi në italiane në shkollë, e cila do të bëhej Universitetin e Barit, Abate emigron më pas edhe gjuha e tij letrare, ai e në Gjermani ku punoi si mësues për studoi në shkollë. Në esenë ― Due fëmijët e emigrantëve atje. Në mondi‖ Abate shkruan: Gjermani provoi në lëkurën e tij vështirësitë e integrimit, provoi ―... Kur shkova në shkollë isha i padrejtësitë, njohu nga afër emigrantët bindur se duhet të mësoja gjuhen duke punuar e jetuar siç e përmend në napolitane, jo italiane, sepse dëgjoja disa intervista ― me këmbë në veri, me babanë tim në mëngjes, kur rruhej të kokë në jug, duke ëndërruar kthimin‖. këndonte këngë napolitane; pastaj në Në esenë "Në këtë vend e diku vendin tim në atë kohë vinin tjetër"50, Karmine Abate shtronte "teatristët" që luanin pjesë teatrale dhe pyetjen se për cilën arsye vetëm pak shfaqe cirku dhe ishin, rastësisht, autorë italianë kishin shkruar aq pak gjithmonë napoletanë; të njëjtët për një ndër fenomenet më të përhapur, tregtarë të cilët shisnin mallrat e tyre të e më të rëndësishëm për shoqërinë mbetura, ishin gjithmonë napoletan. italiane të kohës: për emigrimin. Disa Unë kam qenë edhe shumë i lumtur për studiues mjaftoheshin me dhënie këtë fakt, sepse gjuha napoletane, siç e shifrash e teori abstrakte. Flitej vetëm dini edhe ju, është një gjuhë shumë për shkaqe e pasoja të përgjithshme të harmonike, muzikore (nuk është një emigrimit. E kjo konsiderohej nga rastësi që këngët "italiane" më të Abate një ―padrejtësi‖. Ajo çka njohura jashtë vendit janë napoletane, ndjente e mendonte se duhet të bënte që nga '' O sole mio ") ... Edhe unë Abate ishte të shkruhej për njerëzit dhe gjithashtu ditët e para të shkollës i problemet e tyre. kam jetuar si një fëmijë i huaj i Këtu i lindi ideja për të shkruar një detyruar të zhvishet nga gjuha amtare studim social- antropologjik për dhe të mësoj një gjuhë që në njëfarë emigrantët e Karficit. Pas katër vite mënyre më shkonte për shtat, d.m.th. gjurmime, me punën e tij të frytshme gjuhën italiane. Më vonë, për ironi të dhe aftësitë e tij si studiues e njohës i fatit, unë u bëra një mësues i gjuhës traditave të vendit të tij, Abate e nxjerr italiane.‖49 në dritë studimin ―Gjermanezët51,

50 Eksperiencën e migrimit Abate Titulli në italisht Abate, C. ― In questa terra e përjeton që në moshë të re. Ishte altrove‖ (1987) vetëm 16 vjeç kur shkoi të punonte 51 Figura e migruesit në Gjermani mori emrin e gjermanezit. 49 Abate ― Due Mondi‖ http://digilander.libero.it/vocidalsilenzio/attiab ate.htm. [104]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

historia dhe jeta e komunitetit kalabrez Metoda e studimit të veprës dhe emigrantëve të tij"(1984), studim ishin vëzhgimet e hollësishme dhe të cilin e kuroi sociologia gjermane intervistat e drejtëprdrejta me Meike Behrmann. Ky punim përbën gjermanezët, një metodë empirike por një hap themelor për autorët. Ai e hedh që e ka ndihmuar Abaten edhe në vështrimin në dramën shoqërore e veprimtarië e tij si shkrimtar. psikologjike të komunitetit kalabrez të Me një hyrje mbi origjinën emigrantëve në Gjermani. Pa rënë në feudale të Karficit, Abate na fut në retorikë por me realizëm në vepër historinë arbëreshe: ata vijnë në brigjet analizohet mikrokozmosi shoqëror, e Italisë jugore gjatë tre shekujve, duke njerëzit e fshatit të origjinës, ndikimi i nisur nga katërqinta, fillimisht si emigracionit në jetën shoqërore. Ja si ushtarë të ardhur në ndihmë të mbretit shprehet Abate për këtë vepër: të Napolit Alfonso i Aragonës kundër feudalëve kryengritës, dhe më pas si « Ishte një punë e rëndësishme e cila refugjatë, në periudha të ndryshme më ka lejuar ti shoh në një migruese, për ti shpëtuar pushtimit këndvështrim të ri vendet e mia të osman. origjinës. Kam mundur të bashkoj Studimi fillimisht përqëndrohet vështrimin tim të ― brendshëm‖ me atë tek sistemi latifondist i Karficit feudal të dikujt që ka një vështrim nga ― midis dy shekujve. Krahasohet jashtë‖ . Lindi tek unë kështu një ― tokëpunuesi si ―një figurë autonome, vështrim i dyfishtë‖ i cili më ka midis fshatarit dhe punëtorit të ndihmuar të shkruaj romanet e mi të krahut‖.52 mëvonshëm.‖ Në vazhdim Abate ndalet në flukset Me një vështrim europian emigruese të karficiotëve drejt vendeve Abate vrojton mikrokozmosin e të tjera. Fluksi i parë emigrues nga Karficit nëpërmjet historive të Karfici ndodhi midis 1905 dhe 1912. familjeve të thjeshta.Ky këndvështrim i Ata që emigronin ktheheshin në fshat ri i Abates, është frut i bashkëpunimit (―më fatlumët‖) pas 3–5 vitesh, duke të tij me sociologen gjermane. Në këtë sjellë pako të mëdha plot me dhurata dyshe të suksesshme Abate ishte syri i për t‘ua dhuruar jo vetëm të afërmëve ―brendshëm‖, Meike Behrmann ishte por edhe miqve e të njohurve. Ky syri ― i jashtëm‖. Pra, falë kontakteve imazh do të jetë i zakonshëm më pas me histori njerëzore të realizuara nga në romanet e shkrimtarit nga Karfici. intervistat e Abates, e falë analizës së Më 1926 ky fshat u vendos nën ftohtë e gjykimit objektiv të kontrollin e Pietro Fedele Ricuto, i cili sociologes Meike Behrmann, u bleu pothuaj të gjitha tokat duke i realizua një punim dinamik i cili dhënë kështu një aset feudal fshatit. evitonte analizat emocionale, retorikën Kjo figurë fodulle i cili të ―kujtonte dhe ―viktimizmin‖.

52 Carmine Abate ― Gjermanezët cit. . fq.30. [105]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Don Kaloxhero me kujtesë helmuese e minierave, i detyruan lampeduziane‖53 do të gjejë vend në karficiotët që të zgjidhnin Republikën romanet e Abate-s me emra të Federale Gjermane. Qytetet në të cilat ndryshëm. Sistemi fiskal i vendosur u vendosën dhe akoma rezultojnë se nga ―Don-i‖ i ri, që ndërkaq ishte bërë banojnë shumë bashkëqytetarë të edhe kryetar i bashkisë, rëndoi mbi Abates, ishin Ludwighafen, ekulibrin ekonomik të familjeve Remscheid, Villingen, Hamburg, karficiote, të cilat, të keqtrajtuara, nga Bielefeld e Hainburg. Të paktën duke u metodat fashiste të Ricotit kërkuan nisur nga fundi i viteve 60, emigrimi nëpërmjet një peticioni shkarkimin e për punë u bë një ndër faktorët më të tij. rëndësishëm strukturorë të Karficit dhe Në vepër ndërthuren aspekte të zë vënd në vetëdijen e banorve si evoluimit në vite të komunitetit diçka që ―është pjesë e jetës‖‖ karficiot në Karfici. Në periudhën e pas luftës së dytë Boterore karficiotët ―Shtëpia e germanesit është një vend në shumicë iu bashkangjitën partisë ku figura e babait është e pranishme komuniste, dhe në fakt Karfici u vetëm në fotografinë e varur në mbiquajt Moska e vogël. I konsideruar kuzhinë, gratë në më të shumtat e si elektorat bastion i majtë me rasteve ―pothuajse gjithmonë kanë një kalimin e viteve Karfici ndryshoi edhe shkallë arsimimi më të ulët se ajo e politikisht E bashkë me ndryshimet arritur nga meshkujt, madje edhe politike ndryshoi edhe ekonomia: u rrit brenda të njëjtës familje, dhe gjyshërit pavarësia e administrimit publik, filloi që ndajnë me to muret e shtëpisë, janë të rritej sektori i ndërtimit e të sigurisht të kapur pas të kaluarës, me reduktohej artizanati. Filloi zgjerimi një sy në traditat rurale dhe tjetrin në dhe sistemimi urbanistik i fshatit ku rrugëtimin arbëresh‖. bien në sy shtëpitë e reja të ndërtuara nga brezi i ri. Më 1958 Karfici prodhoi Me kalimin e viteve emigrimi mori një proçes të madh e të ri migrues. këndvështrime kulturore dhe u Mungesa e punës e shtyu brezin e ri të imponua si një zgjidhje parësore për tu burrave përtej kufijve italianë për larguar nga varfëria, aq shumë sa kush arritur nevojën e stabilitetit ekonomik. nuk donte të migronte konsiderohej si Ata që e ushqyen këtë fluks migrues nivel i vagabondëve dhe përtacëve. ishin ata që kishin dëshirë të kijonin Nisja drejt vendeve të tjera europiane familje dhe si pasojë nevojën për të nuk ishte më vetëm një arsye për të pasur një copë tokë e cila do të kënaqte përmirësuar asetin e vet ekonomik, por aspiratën e tyre.Vendmbërritjët e para ndërtohej kështu edhe respekti, edhe ishin minierat e qymyrit në Francë, por vlerësimi nga të tjerët, ndryshe nga ata kushtet e këqija të punës, të cilës i që vendosnin të punonin në tokën e bashkohej edhe përqindja e lartë vet. Figura e migruesit në Gjermani mori emrin e gjermanezit.

53 Carmine Abate ― Gjermanezët , cit. fq.37 [106]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Figura e gjermanezit, është ajo e së tyre dhe të përmirësimit të gjendjes takimit midis tre kulturave, ajo së tyre ekonomike dhe të statusit njëkohësisht përfaqëson të shkuarën social‖.55 pra historinë arbëreshe,të tashmen, e mishëruar nga Italia, dhe në fund të Në kapitullin e katërt Abate thellon ardhmen që flet gjermanisht, shpresën dinamikat e jetës në fshat të cilat ekonomike e mirëqënien. kujtohen kështu nga shkrimtari.

― Në gjeografinë e shpirtit, gjermanezi ―Një fshat... është një sistem shoqëror i i merr me vete këto toka, me peisazhet veçantë, një konfigurim specifik që e tyre, erërat e tyre, me gjuhët e tyre. I përcaktohet nga një ndërvartësi e përzien, i do, i urren, i thërret, u theksuar e pjestarëve të saj e që ndikon mbledh copat dhe nxjerr një diçka të në mënyrë vendimtare zhvillimin e re, me një instikt të ri i ushqyer nga një personalitetit dhe sjelljen e pjestarëve frymëmarrje e ndryshme, i bërë nga të saj.‖ takimi, udhëtimi, tjetër‖.54 Në familje vendimet merren nga Pesha e ekonomike e gjermanezit burrat. Burri është ―ruajtësi më i madh brenda komunitetit të Karfici-t iu rri i nderit të familjes‖. Gruaja, akoma e dhe në shkallën shoqërore ai arriti të pa emancipuar, kryhen detyrat më të zinte vendet e para. Qëllimi kryesor i përulura por sigurisht jo të gjermanezëve ishte ndërtimi i një parëndësishme, si punët e shtëpisë. shtëpie. Shtëpia ishte siguria, Nëse burrat janë të detyruar të stabiliteti, familja, e ardhmja. Kjo solli emigrojnë, gratë kanë detyrën jo të bumin ndërtimor të viteve thjeshtë të merren totalisht me gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë, falë të familjen, duke punuar herë pas here cilës u rrit punësimi në shumë firma dhe në fusha, në mbledhjen e rrushit ndërtimi vendase. dhe të ullirit.

―Shtëpia në pronësi në Carfizzi – Karakteristika të tjera i japin fshatit qëllimi kryesor i punës dhe kursimeve një atmosfere të veçantë: ndihma të emigrimit – përfaqëson simbolin e reciproke, dhembshuria, mikëpritja, materializuar të lidhjes së të por dhe kurioziteti, lakmia, zënkat dhe ashtuquajturve gjermanezë me fshatin. thashethemet. Abate merr në shqyrtim Ajo dëshmon vullnetin e tyre për të zakonet e ndryshme të qytetarëve të rihyrë në fshat dhe praninë e tyre të Karfici-t; solidarietetin e fqinjësisë, paktën simbolike, në periudhat e domethënë lidhjet më të afërta që mungesës fizike. Shtëpia mishëron krijohen midis banorëve të të njëjtës manifestimin e prekshëm, të vetvetes rrugë; socializimin dhe mikëpritjen, si dhe mbi të gjitha te të tjerët, të arritjes ti ofrosh diçka për të pirë dhe për të

55 5454 Intervistë e Abates. Abate ― I germanesi‖ cit. fq. 182 [107]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ngrënë vazhdimisht mikut, i cili nuk Kjo vepër ka rezultuar themelore për mund në asnjë mënyrë ti thotë jo shkrimtarin. Ajo i ka dhënë mundësinë ftesës, sepse do ishte një vepër e atij ti shohë gjërat në një këndvështrim pahijshme; marrëdhëniet familjare, në të shumëfishtë. E për më tepër 100 të cilat mbizotëron figura prej graniti e intervistat që ai ka kryer janë një burrit ndaj të cilit të gjithë janë të pikënisje e mirë e një burim i bindur; shkëmbimi i lules, një gjest pashtershëm personazhesh e tradicional me anë të së cilit, duke i karakteresh. Interesante është dhuruar nje karafil të kuq një miku/e përgjigjia që një arbëresh dha kur u në 24 Qershor, bëhesh zyrtarisht dhe pyet nga Karmine Abate rreth origjinës me jetë bashkëshkort . Rëndësi të së vet shqiptare. veçantë ka martesa, pa të cilën je i tallur nga shoqëria. ―Ne jemi një popull, një mënyrë për të Karfici është vendi në të cilin ndier gjërat, fenomenet, marrëdhëniet shekuj më parë u vendosën disa që është komplet ndryshe nga mënyra komunitete shqiptare. Takimi me e të ndjerit të italishtes. Është mënyra e kulturën italiane i dha jetë kulturës cila ndihet miqësia, të ndihesh burrin arbëreshe, e cila akoma është e me më respekt, me më konsideratë se pranishme në vend me traditat e saja, e ka italishtja. Është tipike e traditës falë edhe punës së vërtetë për ruajtjen sonë të ndjesh mikëpritjen, që për ne kulturore. ka një vlerë, një vlerë pothuaj Karficiotët e vjetër tregojnë që homerike. Kemi zhvilluar ndjesinë gjyshërit e tyre, me rastin e panairit ndaj vdekjes, ndjesinë fetare ndaj çdo tradicional bujqësor të Ciro Marina, fenomeni. I ndjejnë në gjak disa gjëra, ndalonin gjatë në plazhin ku kishin nuk i jetojmë në nivel trunor, ftohtë. zbritur paraardhësit e tyre. Një puthje Për ne rënia e një rrufeje, ose rënia në simbolike bregut të detit Jon dhe një greminë e një gomari, kanë akoma këngët e dedikuara mëmëdheut të kuptimin e një drame, të diçkaje përtej largët, janë pjesë e një ceremonie që të zakonshmes.56 shpreh një lidhje të fortë ndjenjash kundrejt vendeve nga ku paraardhësit Fill pas eksperiencës së parë e tyre kishin qënë të detyruar të të gjemanezëve Abate fillon të braktisnin për të mos iu nënshtruar shkruajë në italisht ciklin e Horë–s. pushtimit osman. Frymëzimi është Karfici e njerëzit e Gjuha arbëreshe gjatë kohës ka pësuar tij. devijime të dukshme. Në të gjitha Me ―Gjermanezët‖ Abate ka familjet karficiote flitet gjuha vendosur gurin mbi të cilin ndërtoi tërë arbëreshe. Para ardhjes së televizorit veprën e tij. Para se t‘i lërë vendin në Karfici, fëmijët fillonin ta mësonin rrëfimit ai ndjeu nevojën për të vënë italishten vetëm në moshën gjashtë përpara lexuesve të tij vendet e vjeçare kur fillonin shkollën.

56 Carmine Abate- Gjermanezët. Cit. fq. 56 [108]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

fëmijërisë së tij, historinë dhe traditat e Karmine Abate, e cila përpiqet nga Carfizzi nëpërmjet një studimi socio- njëra anë të rizbulojë dhe të ruajë një antropologjik të funksionit të vërtetë kulturë që është drejt humbjes, nga edukativ. Pasi përfitoi këtë, vepra ana tjetër të dëshmojë një migrim të ri kalon në një nivel rrëfyes nëpërmjet i kushtëzuar nga një nevoja e kushte të romaneve të cilat janë vlerësuar tashmë reja ekonomike e kulturore. nga kritika dhe lexuesit. I ndodhur midis gjuhëve dhe Emigracioni sot është një nga kulturave, shkrimtari karficiot është sot temat më të mëdha të trajtuara nga bartësi i të ndryshmes dhe dëshmitar i Abate në të gjitha veprat e tij. një fenomeni të natyrshëm për popullin Fenomeni i emigrimit formohet në arbëresh dhe shumë i nevojshëm për ekzistencën e Abate-s në dy kushte të njerëzit e Jugut në Itali. ndryshme. Nga e kaluara ngrihen hije Duhet theksuar se mbas 22 të një eksodi të dhimbshëm të popullit vjetësh ky studim i Abates mbetet arbëresh, ndërsa në të tashmen shumë aktual . Nga Kalabria dhe Italia emigrimi shihet si burim i mirëqënies e Jugut vazhdon emigrimi drejt ekonomike pasurimit kulturor të Gjermanisë e vendeve të tjera. Fshatra bashkëqytetarëve të tij në vende të si Karfici janë shumë pak të tjera europiane. Në këto dy kohë dhe populluara. Emigrantët e rinj ngelen në këto dy ―udhëtime‖, njëri i një po ata karaktere të guximshëm, bartësit populli, tjetri fillimisht individual dhe e kulturave të tyre në realitetin pastaj kolektiv, veçohet vepra e shumëkulturor të Europës sot.

Referime bibliografike Germania , nga Tullio De Mauro, Bibloteka e Emigracionit ( 1987) Abate, C. (1991). Il ballo tondo. Genova: Marietti. Altimari, F (2016), Urat e Arbërit, botues: “Naimi”. Abate, C. (1996). La moto di Scanderbeg. Milano: Mondadori. Benedetta Mannino , ― Per una inter- letteratura degli italiani in Germania Abate, C. Behrmann Meike ―I (1964-2009)‖, 362 germanesi. Storia e vita di una http://www.frank- comunità calabrese e dei suoi timme.de/verlag/verlagsprogramm/buc emigranti”, Cosenza, pellegrini h/verlagsprogramm/bd-1-benedetta- editore, Biblioteca Emigrazione, 1986. mannino-per-una-inter-letteratura- degli-italiani-in-germania-1964- Abate, C. ― In questa terra altrove‖ 2009/backPID/sanssouci-forschungen- Testi letterari di emigranti italiani in zur-romanistik.html

[109]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Ellero, E. (2010). Letteratura http://www.carmineabate.net/lingua.ht migrante in Italia. Lingua nostra e m. oltre, 2010, n. 3, 4–12. Eller Franca, Una lingua Gnisci, A. (2003). Creolizzare multiculturale, Intervista a Carmine l‟Europa. Roma: Meltemi. Abate, «L'Adige», 23.01. 2001

[110]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

CIVILIZIMET

Msc. Kosovar Alija Universitetin i Prishtinës "Hasan Prishtina" [email protected]

Abstrakt zhvilluan paralelisht civilizimet me instucionalizimin e robërisë qe të Të gjitha civilizimet dhe ashtuquajturit popuj superiorë nga kulturat kanë evoluar në periudha të puna fizike e robërve, krijuan vepra ndryshme kohore, dhe e gjitha kjo kolosale artistike. Do të trajtojmë ështënjë realitet në histori, i cili bartet identitetin civilizues dhe shqiptarët dora-dorës tek popujt e ndryshëm që nëperiudhën e Rilindjes Kombëtare, si dynden përqark hartës së madhe një perceptim krejtësishtperëndimor. gjeografike. Në çdo periudhëshpirti i sendërtimit të një civilizimi Nëmarrëdhëniet midis gjëndërohet dhe trashëgohet në një besimeve në botë qe kërkojnë qasje popull, i cili bëhet udhërrëfyes i kohës dhe trajtime të hollësishme për së vet, duke mbajtur në vete vulën e rëndësinë që kanë, dhe specifikat e civilizimit dhe të mençurisë derisa ai veçanta. Teza e SamuelHantingtonitse vjetërsohet, vdes dhe ia dorëzon vulën shekulli XXI do të jetë shekulli i e tij një populli të ri. Në këtë trajtim, përplasjessëqytetërimeve ka zgjuar dhe do tëbëjnjë krahasim të kulturave vazhdon tëzgjojë interesimgjithnjë e etnike me ato universale, dhe rëndësinë mëshumë dhe duhet të trajtohet si një e tyre, me çka dallohet një popull prej realitet. një populli tjetër. Fjalë kyçe:Përplasje qytetërimesh, Në këtë kontekst, ky punim popuj superior, popuj inferior, identitet sjell një vështrim kronologjik se a u civilizues, vepra artistike.

Civilizimi dhe kultura dhe i Persisë arritën kulminacionin e universale tyre, dhe më në fund u zhdukën. Nga Mesopotamia, ajo shkoi në Kretë dhe Të gjitha civilizime kanë në Greqi, pastaj pati zhvillim karakteristika të përbashkëta, pasi tëmëtejmë në Romë, në boten nëçdoperiudhë historike njeriu posedon Islamike, në Mesjetë u kthye një kulturë dhe një civilizim, qekanë nëPerëndim, dhe më në fund erdhi dhe evoluar prej ndonjë kulture dhe e pasuroi shekullin tonë. civilizimi të mëparshëm. Për shembull, Nësepërpiqemitë japim një interpretim kultura dhe civilizimi i Mesopotamisë tëkulturës dhe të civilizimit nga

[111]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

pikëpamjauniversale, do tëshohim së të tjera.AimeCwsairebeson se ato i përmbajnë arritjet dhe krijimet e civilizimi nuk mund të monopolizohet, akumuluara nga gjenerata të ndryshme, qe d.m.th. ekziston vetëm një dhe e duke i ndihmuar kështunjerëzimit, kanë një emërues të përbashkët. Ai në qëtëpërparoj nga realitet paraqet një mori investimesh njëekzistencënomadikenënjëepokëtë dhe përvojash njerëzore në periudha të re, qëshënon ngritjen e njeriut nga një ndryshme kohore59. Kultura nivel mëtëulëtnënjë civilizim nëanëntjetërpërmban manifestim dhe mëtëlartë. Ky interpretim i bënëtë karakteristika tënjë populli tëveçantë, pakuptimta civilizimet dhe kulturat me çka dallohet një popull prej një perëndimore, lindore, indiane, kineze, populli tjetër. AimeCwsaire mendon se greke dhe romake. kultura është aspekti etnik i civilizimit, kurse civilizimi është aspekti gjeneral i Një definicion thotë se kulturës. civilizimi dhe kultura, janë shuma e akumulimeve materiale dhe shpirtërore Në realitet, civilizimi u zhvillua tënjerëzisë. Definicioni i dytëthotë se, paralelisht me institucionalizimin e kultura dhe civilizimi janë rezultatet robërisë. Përse? Robëria i shpëtoitë materiale dhe shpirtërore, ashtuquajturit popuj superior dhe tënjëshoqërie dhe tënjë populli intelektualë nga puna fizike, nga hapja tëveçantë.Qëtë dyja këto definicione i gropave dhe nga shumëpunëtë tjera përmbajnë dy lloje kulturash dhe shtazore, duke u dhënë mundësi civilizimesh: njëra është universale, qëmëtepërtë koncentrohen nëfuqitë e kurse tjetra etnike57. tyre mendore. Robërit, duke kryer punë fizike (manuale) u lejuan tëbardhëve, Nëse e analizojmë kulturën dhe racëssuperiore tëzhvillojnë mendjen civilizimin nga pikëpamja etnike ashtu dhe shpirtin e tyre, tëkrijojnë religjione siç bën edhe Spengleri, lirisht mund të tëmëdha, tëkrijojnëvepra kolosale themi se kultura dhe civilizimi i sotëm artistike, tëshkruajnë poezi dashuri kanëmarrë shumë nga kultura edheetikë, t‘ishtojnë edhe pak shije të perëndimore.Për arsye se Perëndimi i 58 rafinuar kulturës njerëzore dhe të kristalizon ndjenjat e tij, shpikin filozofi të ndryshme dhe karakteristikat e popujve, pikëpamjet civilizime të mëdha. Pra këto janë dhe mendimet për modele të caktuara produkt i luftës mundimplote qëkanë kulturore, përveç asaj edhe ia imponon bërëshumë popuj gjatë historisë. edhe ato të vetat popujve dhe shteteve Kulturës i përket njeriu, 57James W. Rawley, Dialogu në mes filozofia, arti, poezia, morali, besimet. qytetërimeve ( DialogueamongCivilizations, Civilizimit i përket shteti, shkenca, The InternationalSymposiumonDialogueamongCul turesandCivilizations, Sana‘a, Yemen, 10 to 11 Februar 2004), fq. 65. 59Cwsaire, Aime, Letër për MauriceThores 58Institucionalizmi(shkrirja) e elementeve të (Letter to MauriceThorez), (Paris 1957), ndryshme kulturore. PresenceAfriciane, fq.7. [112]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

qytetet, teknikat. Instrumentet e tij janë mëshumëtëdhënave konkretetëpërvojës mendimi, ligjërimi , alfabeti. Kultura morale. Fenomenologjia, ishte dhe Civilizimi kanëatë raport sikur njëpërpjekjepërtë vendosur bazat qiellorja me tokësoren, sikur përkonsiderimin e CivitasDieCivitassolis. strukturëssëpërvojavetëvetëdijshmenëp Njëraështëdramë, tjetra ërgjithësi61. utopi60.Nëanëntjetër civilizimi është universal, unë mund të jem iranian apo Sociologë të ndryshëm mysliman, por mund të mendoj si evropian dhe disa themelues të nëlindje, tëvë kravatën, të vesh tesha shkollave të ndryshme të të menduarit, tëperëndimit, të ha ushqim i kushtuan kujdes të posaçëm fjalës tëperëndimit, të vozis automjete kulturë. Për shembull, Morris Dobre evropiane dhe nëndërkohë, të kem edhe OswaldSpengler mendojnë se pikëpamje lindore dhe botëkuptime kultura është struktura primare e Islame. shoqërisë njerëzore. Veçanërisht, Spengleri themeloi shkollën e tij Në shekullin XX, mes etikës ―kulturalizmi‖ ai besonte se jeta dhe disiplinave filozofike vërehen tri shoqërore, aktiviteti dhe vdekja varen rryma: Së pari, me zhvillimin e drejtpërdrejt nga kultura. Kështu që, filozofisë analitike u rrit ndjeshmëria me qëllimin që të ndërmarrin një nëfushën e etikës sidomos në SHBA detyrë apo ekspeditë sociale dhe dhe nëBritaninë e Madhe.Filozofia motivacion në një periudhë të caktuar analitike bashkon një grup-metodash kohore, liderët dhe strukturat e tjera të filozofike qëpërqendrohennë ngritura të shoqërisë, duhet të marrin argumentin e detajuar, duke drejtuar pjesë në renovimin apo restaurimin vëmendjen ndaj semantikës, përdorimi kulturor. i logjikësklasike dhe atyre jo- klasike.Së dyti, përfaqësuesit e Qysh kur fjala ―kulturë‖ e fitoi filozofisë ekzistencialiste besonin se vlerën që e meritonte, ajo u bë një mendimi filozofik fillon me subjektin element mjaft i ndjeshëm, e si pasojë u njerëzor, jo thjesht me subjektin që bë objekt i studimeve të shkencave mendon, por individin njerëzorqë sociologjike dhe civile. Secili filloi të vepron, ndjen, jeton.Në jap interpretimin e vet të kësaj fjale, ekzistencializëm pika fillestare e kështu që në fund ajo u aktualizua me individit karakterizohet nga e përmasa të gjera në shkencat e ashtuquajtura ―sjellja ekzistenciale‖ sociologjisë, të psikologjisë dhe të ose ndjenja e mos-orientimit dhe historisë u krijuan dy degë të posaçme: konfuzionit përparanjë bote pa antropologjia kulturore dhe historia e kuptim.Së treti, filozofia evolucionit kulturor, posaçërisht në fenomenologjike i mëshon SHBA.

60HamdiNjuhiu, Kultura vs civilizimi, (Gazeta 61Stumpf, S. Filozofia, histori dhe probleme, Ipaktnr. 1, 15 nëntor 2009), fq. 8. (Botimet Toena, Tiranë. 2000), fq. 60. [113]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Është me rendësitëpërmendet integrim në vlerat perëndimore, mbetet fakti se shqiptaretpërmë se dy shekuj shekullor. Fatkeqësisht mëshumë se (që nga periudha e njohur si Rilindje gjithë popujt evropian shqiptarët për Kombëtare), nëpërpjekjetpërtë shekuj jetuan të shkëputur nga Evropa konsoliduar radhët e për shkak të konfrontimit me ideologji, vetëdijenkombëtare, të shkallmuar nga kultura dhe orientime tjera që na u pushtimi i egër turk, nërrugëtiminpër vërsulën63. Nuk duhet të inkurajohen çlirim kombëtar dhe identitet civilizues diskurse ideologjike të integrimit që (Rilindësit e mëdhenj) proklamuan interpretojnë çështjen në fjalë, sipas njëformulëtë unitetit , nëformëpoetike, apetiteve të ulëta, naive e primitive, që e cila qe bërëparadigmë , model për e shmangin thelbin e integrimit në besimet ndërshqiptarë : ―Feja e familjen Perëndimore, qe nënkupton shqiptarëveështë shqiptaria‖ ( një shkëputje nga mendësia sterotipe e PashkoVasës). Kjo formulë ka ndikuar të menduarit shabllonik të huaj; nga në forcimin e identitetit shqiptar, mentaliteti që në vend të punës ka brenda përkatësisëperëndimorë dhe fjalët, në vend të tolerancës kultivon nëtënjëjtënkohë ka ndihmuar në intolerancën dhe arrogancën, në vend largimin apo edhe zbutjen e të bashkëpunimit vë në pah diferencave qoftë religjioze, qoftë individualizmin dhe shpirtin egoist, në kulturore tëkohës62.Në të vërtetë kjo vend të kreativitetit shfrytëzon formulënjëkohëqe imitimin64. shndërruanëudhërrëfyese. Teza e SamuelHantingtonit se Nësensin e këtij mendimi shekulli XXI do të jetë shekulli i ështëformësuar edhe njëkulturë e tërë përplasjes së qytetërimeve, e pranuar tek ne. Kësisojjanë mënjanuar tërësishtapo pjesërisht nuk mund të mundësitëpërtë injorohet. Ka kohë qe diçka e ―shpërthyer‖diversitetet fetare.Ç‗është rëndësishme po ndodhnë botën tonë, e vërteta religjioni i ―ardhur‖ asnjëherë diçka qe vëmendjes sonë për kohë të nuk influencoi dimensionet kulturore, gjatë i ka shpëtuar. Do të quhet ngase kujtesa dhe vetëdija nacionale, përplasje ose jo e qytetërimeve, do të nëtërësimbetëntëpërkushtuaradenjësish cilësohet katastrofë e pashmangshme t ndaj kulturës dhe vlerave civilizuese ose e shmangshme, kjo është vështirë perëndimore, andaj thirrja e rilindëseve të parashikohet.Rrjedhimisht miliona e ishte perceptim krejtësisht perëndimor. miliona njerëz kudo nëbotëkanë bashkuar mendjet, pasionin dhe Është fakt i pakontestueshëm se orientimi i shqiptarëvepër ofrim dhe

62NicholasPano, Feja nëShqipëri: trashëgimia e 63HurijeTeufik, Filozofia e mendimit politik epokës komuniste, Fetë dhe Civilizimet (nga Platoni), (botimi nëgjuhën shqipe, shtëpia nëMijëvjeçarin e ri – Rasti i Shqipërisë, botuese Anglo-Egjiptiane, Kajro1999), fq. 100. Konferenca Ndërkombëtare, (Tiranë, 14-15 64Dr. UilliamDraper, Historia e Zhvillimit nëntor 2003), fq. 150. Intelektual të Evropës, (Tiranë, 2009), fq. 85. [114]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

vullnetet e tyre për t‘i dalë përpara së njeriu gjen kahjen ose orientimin e asaj keqes65. që e quajmëanëshpirtërore e tij. Ana materiale nuk mundet tëjetënë Si përfundimmund të themi se kundërshtim me anën shpirtërore. Civilizimi ështëpërcjellënatyrshëm te Përderisa ana shpirtërore si mbulesëtë qytetërimi evropian, duke marrëketë saj ka anënmateriale dhe jo e kundërta, karakter universal dhe duke atëherë duhet të zhveshët mendimi kapërcyertë gjitha fazat fillestare të dogmatik se mund tëekzistojënjëraanë evolucionit. Kështu, mund të thuhet se pa tjetrën. Njeriu gjithmonë do në themelet e civilizimit evropian apo tëketënevojëtë ndjej veten mirë, perëndimorka mjaftë aspekte të rehatshëm dhe i mbushur plot e përplot rëndësishme ku është i pranishëm emocion. ndikimi me shumë vlerë i civilizimeve dhe kulturave të Raportin ose dallimin midis ndryshme.Shumënjerëz nuk dinë ose kulturës dhe civilizimit shumë bukur e nuk duan tëbëjnë dallimin midis sqaron eruditi i mendimit kulturës dhe civilizimit. Ata bashkëkohoreAliaIzetbegoviq i cili keqkuptojnë dhe keqinterpretojnë thotë: ―Bartës i kulturësështë njeriu, mendimet e tyre kur janënë pyetje këto bartës i civilizimit ështëshoqëria. Caku dy koncepte mjaft tërëndësishmepër i kulturësështë pushteti mbi veten vet shoqërinënjerëzore. Nuk duan ose përmes edukimit; caku i civilizimit nuk dinë, ështënjë element i cili duhet është pushteti mbi natyrën të kihet parasysh gjithmonë. përmesshkencës.

Njerëzitgjatëhistorisësëveprimt Për ne, si edhe për ata para arisësë tyre nëshoqëri shpesh herëdinë nesh, historia paraqet njëpërmbledhjetë edhe të duken se nuk dinë, ndërsanë ngjarjeve të kaluara, një proces fakt dinëshumëgjëra dhe shumë tëpandërprerëqëështë zhvilluar sipas veprime, por duan të duken si tëtillë. ligjeve të caktuara dhe tëpërcaktuara Varet prej pozicionit ose interesit të po ashtu edhe një ―akumulim‖ tëjetës, tyreshoqëror se si ata veprojnë. Disa një proces tëpandërprerëqëështë duken se dinë por në fakt nuk dinë dhe zhvilluar sipas ligjeve të caktuara dhe si tëtillëdëmtojnë imazhin e vetvetes të vdekjes sënjëshoqërie; e kjo do dhe nëketëmënyrerrezatojnë mendime tëthotë se ajo histori përmban edhe një shumëtë papjekura. Sociologëtdo të proces tëpandërprerëtë lindjes, të mendonin këto terme vetëmnë suaza të rritjes, të plakjes e të zhdukjes raporteve shoqërorë, pa përfshirë aty sënjëshoqërie, si edhe të lindjes sjelljet, doket, normat dhe mënyrën e sëshoqërivetë reja, të cilat do ti të menduarit. Edhe pse këto koncepte zëvendësonin ato të vjetrat. Megjithatë, duken si të vrazhda dhe të pabaza, sipas pikëpamjessë ―kulturologëve‖ lidhur me historinë, ajo nuk

65Pano, Feja në Shqipëri: trashëgimia e epokës paraqetasnjërën nga fazat e komuniste, fq. 150. [115]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

lartpërmendura: as akumulimin, as lindjen e as vdekjen (zhdukje) tënjëshoqërie. Ata besojnëse ajo paraqet një studim tëkulturësnjerëzorenëtë gjitha periudhat, që nga fillimi, e deri nëditët e sotme66.Shtresimet kulturore te një kombi tiparet dhe vetëdija , përcaktojnë dhe politikat institucionale, pasqyrojnë mendësinë institucionale dhe pasqyrojnë ekonominë e çka jo tjetër67.

BIBLIOGRAFIA

1. James W. Rawley, Dialogu në 6. NicholasPano, Feja në mes qytetërimeve ( Shqipëri: trashëgimia e epokës DialogueamongCivilizations, komuniste, Fetë dhe The Civilizimet në Mijëvjeçarin e ri InternationalSymposiumonDial – Rasti i Shqipërisë, ogueamongCulturesandCiviliza Konferenca Ndërkombëtare, tions, Sana‘a, Yemen, 10 to 11 (Tiranë, 14-15 nëntor 2003). Februar 2004). 7. HurijeTeufik, Filozofia e 2. Institucionalizmi (shkrirja) e mendimit politik (nga Platoni), elementeve të ndryshme (botimi në gjuhën shqipe, kulturore. shtëpia botuese Anglo- 3. Cwsaire, Aime, Letër për Egjiptiane, Kajro 1999). MauriceThores (Letter to 8. Dr. UilliamDraper, Historia e MauriceThorez), (Paris 1957), Zhvillimit Intelektual të PresenceAfriciane. Evropës, (Tiranë, 2009). 4. HamdiNjuhiu, Kultura vs 9. H. Kisinger, Diplomacia, ( civilizimi, (Gazeta Ipakt nr. 1, Tiranë 1995). 15 nëntor 2009). 5. Stumpf, S. Filozofia, histori dhe probleme, (Botimet Toena, Tiranë. 2000).

66Rawley, Dialogu në mes qytetërimeve), fq. 66. 67H. Kisinger, Diplomacia, ( Tiranë 1995), fq. 54. [116]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

FILOLOGJIA SI SHKENCË NDËRDISIPLINARE, DISA KUPTIME E STUDIME RRETHSAJ

Dr. Edelajda Çepa Universiteti ―Aleksandër Xhuvani‖, Elbasan [email protected]

Fjalët kyç: filologji, studime, Pavarësisht se në thelb një dije mbi tekstologji kritike, ndërdisiplinare, tekstin, përcaktimet mbi filologjinë si metodë etj,. disiplinë i hasim me diferenca asimetrike në vende dhe kultura të Filologjia është një disiplinë e cila që ndryshme. Në Shqipëri tradita e prej lindjes së saj ka patur në fokus studimeve filologjike është relativisht e studimin e fjalës, shkrimit, teksit. vonë, krahasuar me fillesat e filologjisë Përcaktimi i saj në periudha të botërore. Një përcaktim dhe një qasje ndryshme ka marrë kuptime të ―zyrtare‖ rreth kësaj shkence është ai ndryshme duke ia zgjeruar apo lindor, që e sheh filologjinë ngushtuar fushën dhe objektin e ekskluzivisht si një dije të përqendruar studimit. Kuptimi i termit përqëndron vetëm mbi tekstin. vëmendjen mbi studimin e fjalës, por kjo qasje dhe objekti i studimit të Sipas përshkrimit të fushës semantike filologjisë kanë ndryshuar në rrjedhën të fjalës në Fjalorin e gjuhës shqipe të e zhvillimeve historike, gjuhësore, vitit 2006, filologjia ngërthen tërësinë letrare, duke u rrekur që standarti i saj e shkencave që studiojnë gjuhën, shkencor të jetë në zhvillim krijimtarinë letrare të një populli. Më proporcional me të tjera disiplina tej, hartuesit e fjalorit përkufizojnë: simotra. Filologjia është një dije historike që ka për synim njohjen e qytetërimeve të Termi filologji rrjedh prej greqishtes kaluara përmes dokumenteve të dhe do të thotë dashuri për fjalën, për shkrura që na kanë lënë ato69. diskutimin si edhe përkujdesje ndaj doktrinës. … Përgjatë kohës vlera e eanche "attenzionescrupolosa alla dottrina". filologjisë ka ndryshuar, dhe kuptimi i Coltempoilvaloredi"filologia" saj përfshin eruditizmin, studimin e ècambiato,elaparolaèpassataaindicarel'erudizion e,lostudio disiplinave të nevojshme për të kuptuar delledisciplinenecessarieacomprendereiltestodiu tekstin e një autori dhe për ta nautoreearestaurarloquandopresentava restauruar atë në rastet që ka pësuar evidentiguasti. (Luca CarloRossi, Finalità e dëme të mundshme.68 metodi dellafilologia, Venezia 2003, f. 9

69 Shih tek Rexhep Ismajli, Për studimet filologjike shqipe sot, botuar në Studime 68 Iltermine"filologia" derivadauna parolagreca filologjike shqiptare, ASHAK, Prishtinë 2007, cheinorigine f. 15 significava"amoreperlaparola,perildiscorso" [117]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Ky pohim bart në vetvete atë që mund Kështu, nga studiues e filologë të ta quajmë thelbin e filologjisë ndyshëm kemi qasje të ndryshme rreth tradicionale, si bashkësi e shkencave filologjisë e objektit të saj të studimit. gjuhësore, historike, etnologjike dhe Studiuesi Edward W. Said shprehet se antropologjike; deri diku e barazuar prestigji i filologjisë si një shkencë me albanologjinë. Por, në anën tjetër, elitare është përhapur dhe pranuar duke përfshirë brenda përkufizimit gjerësisht pothuajse në të gjitha edhe sjelljen dhe analizimin e të kulturat. shkuarës përmes ç‘ka na vjen e shkruar prej saj, përmes dokumenteve, nuk Filologjia si disiplinë ka fituar një përjashtohen edhe kuptimet prestigj intelektual dhe shpirtëror terminologjike europiane të nocionit. thuajse shkencor, në periudha të ndryshme në të gjitha traditat e mëdha Në Europën Perëndimore fillesat e kulturore , duke përfshirë edhe traditat filologjisë datojnë herët. Zhvillimi i saj arabo-islamike e perëndimore, kultura ka ardhur në përputhje me kulturat e të cilat e kanë përshtatur këtë disiplinë mëdha apo duke u përshtatur me me specifikat e tyre.71 karakteristikat e periudhave historike përkatëse. Dokumenti në vetvete nuk është thjesht dëshmia fizike e një burimi, por shumë Rreth origjinës së filologjisë në më tepër se kaq. Ai bart në vetvete dhe Perëndim janë hasur gjurmë të sjell për t‘u analizuar një proces të tërë ndryshme, duke pasur parasysh para, gjatë dhe pas krijimit të tij, me kuptimet e shumta të kësaj disipline; apo pa lidhje direkte me të, duke u prej shkruesve dhe gjuhëtarëve të kthyer kështu në një referencë me Aleksandrisë në shekullin III p.e.s.; mjaft vlera dhe përcjellës i mjaft prej humanistëve të Rilindjes dhe elementëve dhe detajeve të cilat ngritjen e një shkence historike; dhe pavarësisht se të analizuara veçmas përgjatë Reformacionit, me problemet me kuptimin e fjalës së Perëndisë në Reformation and the problem of understanding një botë ku papritur të gjithë ishin bërë the word of God in a world where everyone interpretuesit e saj dhe ku kishte lindur had suddenly become his own interpreter and needed some kind of secure method in a welter nevoja për pasjen e një metodologjie të of translations. (Sheldon Pollock, Future besueshme për shmangien e Philology? The Fate of a Soft Science in a transkriptimeve dhe përkthimeve jo Hard World profesionale.70 71 Philology … is a discipline it acquires a quasi-scientific intellectual and spiritual prestige, at various periods in all of the major 70 The origins of philology in the West have cultural traditions, including the Western and been variously traced, given the multiple the Arabic-Islamic traditions, that have framed understandings of the discipline: to the editors my own development. (Edward W. Said, and grammarians of Alexandria in the third Humanism and democratic criticism, New century BC; to the Renaissance humanists and York 2004, f. 58) the rise of a historical science; and to the [118]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

apo si pjesë e një entiteti më të gjerë, Studiuesi Matteo Mandala pohon se në përbëjnë tablonë me qartësinë e Europën Lindore janë përvijuar dy përcaktuar specifikisht nga se si dhe se konceptime të ndryshme. I pari sa filologu, filologët analizojnë përgjithësisht i njëjtë me konceptimin tërësinë e detajeve që përcjell ky perëndimor, dëshmohet nga studimet dokument apo disa të tillë syresh. dhe punimet filologjike që u botuan në Shqipëri gjatë viteve 30-të të shekullit Për filologjinë rëndësia parësore e të shkuar. Më tej ai përforcon idenë e tekstit të dokumentit të shkruar është dallimeve thelbësore e parimore mes thelbësore, po aq sa ç‗janë procedurat filologjisë Perëndimore dhe asaj që i lejojnë filologut të provojë Lindore: origjinalitetin dhe vërtetueshmërinë e veprës dhe shtysat që e çojnë drejt Dallimi mes konceptimit Lindor dhe objektivit kryesor që është përgatitja e Perëndimor nuk është thjesht një tekstit kritik të veprave. Filologu dallim semantik mes një kuptimi më të fillimisht nuk do të merakosej të ngushtë dhe tjetrit më të gjërë të termit, interpretojë një vepër letrare për të por kemi të bëjmë me një dallim së zbuluar nëse është artistikisht e arrirë pari ideologjik dhe së dyti ose jo. Filologut i intereson jeta e epistemiologjik.73 autorit, konteksti kulturor, shtysat, historia e librit, teknikat tipografike, Luca CarloRossi në një shtjellim të lloji i letrës, boja, stili, gjuha, botimi, argumentuar mbështet idenë e nevojës kopjet, transmetimi i varianteve së kryerjes së studimit të tekstit me përbëjnë faza këto që duhet të ndihmën e disa disiplinave apo përshkojë filologu para se të nisë nëndisiplinave të ndryshme. Me anë të punën me tekstin kritik dhe më së tyre studimi kritik filologjik i tekstit do fundi teksti burimor, që shenjon të na jepte mundësinë e kuptimit të vullnetin e fundëm të autorit72. këtij teksti në tërësinë e tij por edhe në kuptimin e secilit element Ndërkaq, Në një zhvendosje prej përmbajtësor në strukturën e të njëjtit Lindjes në Perëndim e anasjelltas, tekst. ndeshemi me kuptime të ndryshme për filologjinë, apo aspekte të veçanta të Pas rindërtimit të tekstit sipas vullnetit saj, në kohë të ndryshme. të autorit, filologjia na shtyn ta kuptojmë dhe ta interpretojmë në elementët e tij të veçantë (fjalët,

72 Shih për më shumë Matteo Mandalà, Teoria 73 Shih për më shumë Matteo Mandalà, Teoria e rezultateve dhe rezultati i teorive: për e rezultateve dhe rezultati i teorive: për përcaktimin e statusit epistemiologjik të përcaktimin e statusit epistemiologjik të filologjisë shqiptare, botuar në Studime filologjisë shqiptare, botuar në Studime filologjike shqiptare, ASHAK, Prishtinë 2007, filologjike shqiptare, ASHAK, Prishtinë 2007, f. 46 f. 48

[119]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

strukturat sintaksore) dhe në tërësininë Studiuesi Francesco Benozzo e tij. Për të njëjtin qëllim nevojiten përforcon idenë e vendosjes së njohuri sa më të gjera rreth ambientit studimeve filologjike kulturor dhe të epokës në të cilën është pashmangshmërisht në një terren formësuar teksti, aq sa për të sqaruar etnokulturor. Ai është i mendimit se në domethënien e fjalëve të zhdukura ose këtë mënyrë, çka na vjen nga e kaluara, që kanë ndryshuar domethënien, termat bota antike, përmes studimeve dhe kuptimet rreth personave, filologjike nuk do të kufizohej thjesht objekteve dhe institucioneve që nuk në evidentimin e elementëve me natyrë ekzistojnë më. Sa më precize dhe e gjuhësore, historike apo letrare, por do gjërë të jetë njohja dhe rindërtimi i të ekzistonte mundësia e rindërtimit të kontekstit në të cilin ka lindur teksti i tekstit si një tejçues veç informacionit marrë në analizë, aq më i sigurtë do të bazë edhe i nuancave dhe elementëve jetë restaurimi i këtij teksti.74 jetësorë të periudhës kur ky tekst është formuar. Ai propozon termin Studiuesi Robert Eno e vë theksin e etnofilologji si një metodë për rëndësisë së ndërdisiplinitetit të interpretimin e teksteve të vjetra e filologjisë në faktin se nëpërmjet tij me antike mbi të gjitha si një eksperiencë anë të një studimi gjithpërfshirës në të komunikimi mes qenieve njerëzore (e gjithë elementët përbërës tekstualë jo vetëm tekste që jetojnë në një arrihet të krijohet një bazë e marrëdhënie me tekste të tjerë)75. Më besueshme të dhënash edhe për tej Benozzo shton: disiplina të tjera (filozofinë, historinë, etj.) Filologjia do të duhej vazhdimisht të përballej me përgjegjësi që nuk kanë të bëjnë me të shkuarën, por me probleme të prezantimit të saj. Ky rol thelbësor i 74 Dopoaverricostruitoiltestosecondola këtij ndërmjetësimi është keqkuptuar volontàd'autore,la dhe minimizuar në një frymë që filologiasiproponedicomprenderloe interpretarloneisuoisingolielementi(le evokon thjesht ―ruajtjen, konservimin‖. parole,lestrutturesintattiche)enelsuoinsieme.Ata … Dhe pikërisht në këtë nivel takohen le scopooccorreunaconoscenza ilpiùpossibile shembujt më të këqinj, të cilët rreken ampia dell'ambienteculturaleedell'epoca të theksojnë prej së kaluarës incuiiltestofucomposto,cosìda chiarireilsignificatodiparolescomparse oche hannomutatosignificato, irichiamie le allusioniapersone,oggettie istituzioniche non esistonopiù.Quantopiùprecisa e ampiaèlaconoscenza elaricostruzione 75Un metodo per interpretare i reperti testuali e delcontestonelquale i documenti antichi innanzitutto come èstatocompostoiltestoinesame, esperienza di comunicazione tra esseri umani tantopiùsicurosaràilrestaurodeltesto. (Luca (e non testi che vivono in relazione con altri CarloRossi, Finalità e metodi dellafilologia, testi), (Francesco Benozzo, Etnofilologia, Venezia 2003, f. 9 Napoli 2011, f.40)

[120]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

autenticitetin e formave në kurriz të Etapa e dytë 1955-1956, studimet në autenticitetit të eksperiencave.76 gjuhësi janë më komplekse. Ato sjellin të reja në fushat e gramatikës, Filologjia si shkencë ndërdisiplinare fjalëformimit, leksikologjisë, gëzon tashmë një status të veçantë, morfologjisë duke krijuar kështu bazat superior mbi fushat e tjera për arsye se, e këtyre fushave dhe duke sjellë në së pari ajo studion historinë e tekstit, këtë mënyrë disa rezultate të historinë e tij letrare e jashtëletrare, rëndësishme. historinë krijuese dhe të gjitha momentet që kanë sjellë ndryshimet e Faza e tretë nis që nga viti 1967 e në tekstit, dëmtime, përmirësime, vazhdim dhe ka të bëjë më shumë me redaktime, censurime, etj. Gjithashtu institucionalizimin e këtyre dijeve. Në studimi kritik i tekstit bën të mundur këtë etapë gjithashtu kemi botime me ndarjen e qëndrimeve objektive dhe rëndësi si fjalorë të gjuhës shqipe, subjektive të autorit, duke shkuar studime etimologjike, fonetike, akoma më tej, të redaktuesve e gramatike, etj. Në këtë periudhë botuesve. rëndësi fitoi edhe dialektologjia, gjuha dhe historiku i saj, lidhjet e përkimet e Sa i takon studimeve filologjike në saj me gjuhët ballkanike, etj. Jashtë Shqipëri dhe historikut të zhvillimit të vëmendjes nuk mbeti edhe vendi që saj studiuesi Mahir Domi dallonte tri duhej të zinte gjuha letrare në shkolla, etapa: institucione, etj.77

Etapa e parë 1922-1954, etapë e cila Në të trija këto etapa kryerja e kryesisht përqendrohej në kodifikimin studimeve me natyrë filologjike ka e gjuhës letrare, në rregullimin dhe qenë në bazën e punës së shumë përcaktimin e një terminologjie studiuesve në Shqipëri. shkencore shkollore. Dua të kujtoj Eqrem Çabejin që në vitin 1958 përgatiti botimin paradigmatik të ―Mesharit‖ të Gjon 76 La filologia dovrebbe continuamente Buzukut … , Shaban Demirajn, Fadil confrontarsi con responsabilità che non hanno Sulejmanin, Kolë Ashtën, Idriz Ajetin, a che vedere con il nostro passato, ma semmai con il problema della sua rappresentazione. etj.… Konceptimi tjetër diametralisht i Questo ruolo cruciale di mediazione è stato kundërt me të parin, është ai që gjëllin frainteso e appiattito nei termini di una ende sot, me gjithë ndryshimet semplice vocazione alla ‗preservazione‘ (…). ideologjike, politike e kulturore të E‘ proprio a questo livello che si riscontrano këtyre dy dhjetëvjeçarëve të fundit, …, gli esempi di rappresentazioni più irresponsabili, quasi sempre volte a sipas të cilit filologjia përfshin fusha enfatizzare, del passato, l‘autenticità delle forme a scapito dell‘autencità delle esperienze. 77 Mahir Domi, Gjuhësia shqiptare në 35- ‖ (Francesco Benozzo, Etnofilologia, Napoli vjetorin e çlirimit. Studime filologjike 4, Tiranë 2011, f.9) 1974, f. 146

[121]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

kërkimesh sa të shumta aq edhe të mëdha. Shumë autorë dhe punë e vepra ndryshme pak a shumë sa ç‗janë të tyre iu nënshtruan kalvarit të gjatë e shkenca shoqërore në tërësinë e tyre. të mundimshëm të përndjekjes (Mandala) ideologjike e politike, duke bërë që shumë prej tyre, studiues dhe studime Pas Luftës së Dytë Botërore në vend mbi dhe rreth filologjisë, apo derivate studimi filologjik futet në hullinë e të saj ose me synim atë, të humbisnin, veprimtarisë së institucioneve mbeteshin në dorëshkrim, apo kërkimore shkencore në vend. Në këtë tjetërsoheshin. periudhë koncepti mbi filologjinë në Shqipëri përafrohet në mënyrë Letërsia e Rilindjes, gjatë gjysmës së përfundimtare me atë Lindor e dytë të shekullit të 20-të, njohu botime sovjetik. Kjo më shumë ngjan si një paralele në Tiranë e në Prishtinë; në ideologjizim i shkencës në të gjithë Tiranë nën kontroll ideologjik dhe në kampin Lindor-komunist. Mandala Prishtinë me gjithçka ishte e mundur të shton se qysh prej fundit të Luftës së gjendej. Këto botime, të cënuara në të Dytë Botërore … të gjitha vendet dyja kuptimet: në formën e komuniste reflektojnë të njëjtin shkurtimeve dhe të redaktimeve e konceptim parashkencor që e përshtatjeve, koha i na nxjerrë nga konsiderojnë filologjinë si shkencën e shërbimi. … Me përjashtim të veprës shkencave. së Asdrenit, prej kësaj tradite vështirë se mund të ketë vepër tjetër që do të Këtë pohim e hasim që në fjalorin e quhej botim filologjik. 79 gjuhës shqipe të vitit 1954.78 Këtij përcaktimi i përgjigjen të gjitha Pas rënies së komunizmit filologjia në punimet dhe botimet studimore që i Shqipëri vijoi rrugëtimin e saj në korespondojnë kësaj periudhe. inertësinë ideologjike epistemologjike Referohet periudha pas Luftës së Dytë dhe pragmatike që diktuan zhvillimin e pasi para saj, mbi dhe rreth filologjisë saj përgjatë viteve të diktaturës. Kjo në Shqipëri, studimet dhe akoma më pati ndikimin e drejtëpërdrejtë mbi pak botimet kanë qenë në një numër të studimet dhe punimet filologjike ulët. E gjitha kjo zbrazëti e këtyre kritike në vend duke sjellë jo vetëm një viteve sillte si nevojë emergjente numër të kufizuar të tyre por edhe një studime dhe botime të organizuara në amulli dhe mungesë identitare disa fusha. Por, edhe pas Luftës së konceptuale të thelbit të filologjisë si Dytë Botërore problematikat e botimit shkencë. të teksteve filologjike qenë mjaft të

78 Filologjia përfshin një fushë kërkimi të 79 Shih për më shumë Shaban Sinani, përcaktuar saktë si dija që studion veprat Filologjia si shkencë dhe një letërsi e letrare edhe gjuhën në lidhje me kritikën e pabotuar, Seminari Ndërkombëtar për gjuhën, teksteve dhe me gramatikën. (Shih Fjalori i letërsinë dhe kulturën shqiptare, Prishtinë 13- gjuhës shqipe, Tiranë 2006) 27 gusht 2012

[122]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Përsa i përket studimeve filologjike sot ende ka shumë për të bërë. Sot veç monografive, konferencave dhe organizimeve me në qendër studimet filologjike vëmendja po përqendrohet edhe tek zbulimi dhe studimi i teksteve të vjetra të shqipes.80

Filologjia shqiptare, megjithë të arriturat e konsiderueshme vazhdon të ketë mungesa të ndjeshme në disa disiplina të saj. Ajo që i mungon ndjeshëm filologjisë shqiptare janë studimet tekstologjike.

Së fundmi vlera e patjetërsueshme e një teksti dhe studimi mbi të qëndron kur punohet veçanërisht mbi vetë tekstin e jo mbi ribotime a punime kritike të mëvonshme mbi të apo rreth tij, duke synuar kështu drejt burimeve tekstologjike.

80 Shih tek Rexhep Ismajli, Për studimet filologjike shqipe sot, botuar në Studime filologjike shqiptare, ASHAK, Prishtinë 2007, f. 18

[123]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

THE IMPACT OF FOREIGN LANGUAGES IN THE LOCAL ECONOMY: THE CALL CENTER CASE IN ALBANIA

Msc Fjona Cukani Universiteti ―Ismail Qemali‖ fjona2002yahoo.it Msc Laert Mezani Universiteti Reald [email protected] Msc Iltana Koleka Universiteti ―Ismail Qemali‖ [email protected]

Abstract in linguistic competence, in the ways There is an impressive and unique and methods the Albanians embraced increase in the secondary language to learn even more than one foreign acquisition process that has affected language. Albanian in the last 25 years compared Massive acquisition of foreign to any other nation, for reasons languages undoubtedly brought new everybody is aware of. opportunities for Albanians, not only During the years of communist cultural and educational but, above all, isolation, the primary traditional role economic and comprising every one was the media in the neighboring not only those who emigrated. Due to countries which had influenced the the increasing presence of foreign spread of foreign language learning firms in Albania, foreign language according to geographic boundary acquisition became a guarantee for criteria. employment. This is a typical case of After the changes of the '90s, learning the massive spread of the call centers, foreign languages became more one of the economic sectors whose vigorous especially for X generation, core competencies of human resources preparing new qualified linguists. lie in language skills. The economic developments, trade This article aims to set out a literary liberalization and access to the media, background of foreign language the massive presence of foreigners learning, and the implications it has on interests for cultural and economic the economy, illustrating the case of development of the neighbor countries, call centers. new methodologies, market demands, Through a questionnaire, this research commercial exchanges of labor, etc. tries to grasp all the social aspects of brought other implications and changes language (sociolinguistic) learning to

[124]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

use a foreign language in the primary Keywords: learning, call center, employment sector in Albania. foreign language, language acquisitio

1. Learning the foreign language • The presence of foreign operators. In the analysis of the process of • Access to foreign media. learning a foreign language, as • Curricula in foreign outlined in literature81, consider the languages. variables that affect the learning level. • Interest and investment in Regardless of these factors are language courses from neighbors. countless, they can be limited to 582macro classification: In addition to the factors that influence learning, it is necessary to describe the 1. Difficulties of foreign actors with whom they interact with language. the students. 2. Attitude towards a foreign language. Among the actors of formation in our 3. Learning methodologies of a country, we can highlight: Foreign Language. 1. Education systems in all cycles. 4. Learning and communication At present, in the Albanian education strategies. system, the first foreign language starts 5. Motivation and expectations. in the second grade (grade III) and is taught up to the sixth grade (class XII). The rise of foreign language learning 2. Vocational training schools. curve by Albanian to the last twenty- In these training schools, foreign five years is impressive and language courses have started from the unmatched, compared to any other early '90s with initially only English to nation. expand and Italian according to the Among the main causes of this requirements of the labor market in the increase we can note: country. These courses currently carry • Movement of people. out a fifty-day training and issue • Cultural exchanges. certifications according to recognition • Economic development. levels. 3. Foreign Language Center. The approach to foreign languages,

81 Holec, Henri. ―The Learner as Manager: especially the above-mentioned Managing Learning or Managing to Learn?‖ languages, has been earlier than Learner Strategies in Languagc Learning. Ed. Anita Wenden & Joan Rubin. Englewood changing the regime, by organizing in Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1987 private and private household 82 Holec, Henri. . Autonomy and Foreign environments. Subsequently, with the Language Learning. Oxford: Pergamon, 1981. formation of a free market, private [125]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

schools started to set up, providing language courses. 4. Informal learning. During the regime's change in the country, our people, eager for Western knowledge, driven by curiosity, especially in younger age, started a totally natural learning process, through foreign televisions, or TV programs that offered language courses. Visual media play an important role in helping the learning process, as a result of the time everybody spends with the media as training and information. Second category: knowledge about italian language 1. Methodology Regarding the research methodology we divided the individuals into two groups: X-generation born to the '90s, the generation that was found in the period of regime change, with the eagerness to learn languages, culture and Western attitudes; Y-generation after 2000, "the generation of dubious films". Then we have presented a questionnaire that, apart from the factual data, shows the level of knowledge of Italian language, the way Third category: the help that this of learning and the advantages that this knowledge has brought to academic language has brought to their achievement or employment employment. Graphical data:

[126]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

2. Results

From the analysis of the data it resultes that the participants in the questionnaire (in total 50) are women at 59.1% and 72.7% respectively for the Y and X generation. As can be seen from the cake-shaped chart, randomly selected gender sensitivities do not constitute a discriminating factor for the discrepancy of the test.

Generation Y Generation X

Fig.1 Gener of interviewer of generation Yand generation X

As can be seen from the pie-shaped an important indicator is the increase chart, with the change of generations, in the number of young people who it is noted that very good Italian have no knowledge of Italian language language skills have dropped from from 3% for X-generation to 13.6% in 50% to 31.8%. It should be noted that Y generation.

[127]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Generation X Generation Y

fig.2Knowledge about italian language for generation X and Y

In terms of foreign language learning, generation foreign language learning is there is a decline in the informal intertwined through foreign language method and an increase in formal curricula in schools and private learning methods: whether for younger courses. Expressed in percentage, we generations X the role of television notice a significant reduction of the was primary for the above-mentioned once-primary role played by television reasons for young people of Y from 59,1% in 36,4%.

Brezi X Brezi Y

Fig 3. The Source of Learning for generation X and Y

Of course, as expected, mastering a family member with knowledge of a foreign language in a generic foreign language ranges from 77,3% in comparison is increasing and 81,8%. expressed in percentage, having a

[128]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Generation X Generation Y

Fig. 4The presence of a family member who owns a foreign language, difference between generation X and Y 3. Conclusions it is still early. Only a close cooperation between scholarly The extraordinary impact of immigrant research, education, economic relatives and especially of Italian- operators and government would speaking television has led to about precede and prevent negative 60% of generation X respondents phenomena or costs in economic and having learned Italian in this way. cultural development. Already with national digital platforms, duplications, wholly English 5. Bibliography or Albanian programs has resulted in: The Italian language no longer has this Holec, Henri. ―The Learner as growing trend of learning. Manager: Managing Learning or Reducing the number of Italian holders Managing to Learn?‖ Learner will have significant consequences in Strategies in Languagc Learning. Ed. the call center sector that are almost Anita Ëenden & Joan Rubin. entirely Italian. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Before we come to the wrong 1987 conclusions, Italy has been the main Holec, Henri. . Autonomy and Foreign partner of Albania, having the primacy Language Learning. Oxford: of the export-import trading arms by Pergamon, 1981. 60%, today no longer. This is a slow Milton, J., 2002. Literature Review in and gradual process that affects the Languages, Technology and Learning. trend of foreign language selection. Nesta FutureLab Series: Report1. This modest and non-inclusive study is Merriam, S.B., 2001. Something old, simply a small alarm bell to attract the something new: adult learning theory attention of all actors and to take for the tëenty-first century. New measures to precede symbiotic tight- direction foradult and continuing knit linguistic-economic phenomena as education, no.89, John Wiley & Sons

[129]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

https://drfpp1.wordpress.com/kurse- 6.Sitografia profesionale/gjuhe-te-huaja/ http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles http://www.gazetadita.al/shqiptaret- /kurrikula/My_folder/GJUHA_E_HU dhe-gjuhet-e-huaja-dje-dhe-sot/ AJ_-_KLASA_6.pdf

[130]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

VEÇORI TË PËRGJITHSHME TË SINTAGMËS FOLJORE NË STRUKTURËN E GJUHËS SHQIPE

Assoc. Prof. Dr. Gladiola DURMISHI (ELEZI) Departamenti i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe Universiteti ―Ismail Qemali‖ Vlorë [email protected]

Abstrakt do të mbartin dhe strukturën e tyre; kjo Në kuadrin e gramatikës mundëson analizën në mënyrë gjenerative, sintagma është parë si një hierarkike e zbulon kombinimet të njësi e domosdoshme e operacioneve mundshme të sintagmës foljore. sintaksore. Teoria e sintagmës mundëson vendosjen hierarkike të Fjalë kyç: sintagma, folje, fjalëve të sintagmë, duke zbuluar argument, rol semantik, kështu edhe marrëdhëniet strukturore e gjenerativizëm, Chomsky gramatikore të krijuara brenda fjalisë. Gjuhësia jonë është ende në fillimet e Abstract zbatimit të konceptit të sintagmës në The phrase is an essential unit sintaksën e gjuhës shqipe. Duke qenë of the syntactic analyses in the frame se teoritë që e përbëjnë atë janë of the generative grammar. The theory universale dhe të zbatueshme në të of phrase structure places emphasis on gjitha gjuhët natyrore, atëherë ky the hierarchy of the words in a phrase, kuadër gjuhësor mund të zbatohet në discovering as such the grammatical materialin e gjuhës shqipe. relations within the sentence. Albanian Folja përbën bërthamën e linguistics is taking the first steps in fjalisë. Edhe kur folja mungon në fjali, the application of the concept of phrase ajo nënkuptohet, kështu që kallëzuesia in the syntax of Albanian language. realizohet, dmth. nuk ka fjali pa Considering that the linguistic theories kallëzuesi. Bazuar në gramatikën part of generativism are universal and gjenerative, folësit e një gjuhe duhet të applicable to all natural languages, it is kenë njohjen e brendshme për të taken for granted that this linguistic dalluar llojin e foljes dhe përbërësit e frame to be applied to the material of sintagmës foljore SF, pra është pjesë e Albanian language. vetë njohjes leksikore të tyre. Duke The verb is the main element of pasur parasysh këtë pohim, në the sentence. It can be easily gramatikën gjenerative është pikërisht understood even ëhen not literally folja, që duke u nisur nga interpretimi stated, so predication is completed kuptimor i saj, u cakton përbërësve të thus, in this sense there is no sentence tjerë të sintagmës rolet semantike që without predication. Taking into

[131]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

consideration the generative grammar, the semantic roles and the structure to the speaker of a language has the other constituents based on its innate linguistic knowledge to semantic interpretation; this enables distinguish the kind of verb stated and the hierarchal analysis and presents the the constituents needed in order to possible combinations of the verb form a verb phrase VP, since this is phrase. due to the prior knowledge humans have about the structure of language in Key words: phrase, verb, general. Thus it is the verb that assigns argument, semantic role, generativism

Në kuadrin e gramatikës tjerë të sintagmës rolet semantike që gjenerative, sintagma është parë si një do të mbartin dhe strukturën e tyre; kjo njësi e domosdoshme e operacioneve mundëson analizën në mënyrë sintaksore. Teoria e sintagmës hierarkike e zbulon kombinimet të mundëson vendosjen hierarkike të mundshme të sintagmës foljore. fjalëve të sintagmë, duke zbuluar kështu edhe marrëdhëniet strukturore e Struktura e sintagmës foljore gramatikore të krijuara brenda fjalisë. në gjuhën shqipe Gjuhësia jonë është ende në fillimet e Termi sintagmë dhe sintagmë zbatimit të konceptit të sintagmës në foljore nuk janë përdorur në sintaksën e gjuhës shqipe. Duke qenë Gramatikën e Gjuhës Shqipe 2; për se teoritë që e përbëjnë atë janë analogji në gramatikën tradicionale universale dhe të zbatueshme në të është përdorur termi togfjalësh foljor. gjitha gjuhët natyrore, atëherë ky Është shprehur se nga ndërtimi dhe kuadër gjuhësor mund të zbatohet në kuptimi, togfjalëshat foljorë përbëjnë materialin e gjuhës shqipe. një tip shumë të ndërlikuar dhe të Folja përbën bërthamën e larmishëm. fjalisë. Edhe kur folja mungon në fjali, Foljet bashkohen me emra e përemra ajo nënkuptohet, kështu që kallëzuesia në rasa të ndryshme me ose pa realizohet, dmth. nuk ka fjali pa parafjalë, me ndajfolje, me paskajore, kallëzuesi. Bazuar në gramatikën përcjellore e pjesore. Ato shprehin gjenerative, folësit e një gjuhe duhet të marrëdhënie objektore ose rrethanore, kenë njohjen e brendshme për të shprehin marrëdhënie të procesit me dalluar llojin e foljes dhe përbërësit e objektin e drejtpërdrejtë, marrëdhënie sintagmës foljore SF, pra është pjesë e hapsinore, vendore, kohore, shkakore, vetë njohjes leksikore të tyre. Duke shoqërimi, të veprimit me mjetin etj. pasur parasysh këtë pohim, në gramatikën gjenerative është pikërisht folja, që duke u nisur nga interpretimi kuptimor i saj, u cakton përbërësve të

[132]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

në varësi të kombinimit të foljes me fjala ruse slovosoçetanie ―bashkim, gjymtyrën e varur83 . grup fjalesh‖. Por edhe termi në Ndërkohë në gramatikën gjenerative rusisht, nga ana e tij, është kalk i fjalës folja nuk konsiderohet thjesht si gjermane ëortgruppe, të përdorur nga bërthama e sintagmës foljore, pra koka J. Ries-i. e saj, por është pikërisht folja, që duke Para se S. Floqi të parashtronte teorinë u nisur nga interpretimi kuptimor i saj, e togfjalëshit në vitin 1968, në u cakton përbërësve të tjerë të gramatikën e shqipes kishte munguar sintagmës rolet semantike që do të një koncept i ngjashëm i njësisë së mbartin dhe strukturën e tyre. ndërmjetme mes gjymtyrës dhe fjalisë, si në sintaksën e Mahir Domit, edhe të Tradita gramatikore Spiro Priftit85. shqiptare, koncepti i sintagmës Në Gramatikën e Gjuhës Shqipe II86 përkundrejt konceptit të togfjalëshit termi sintagmë nuk është përdorur. Për Gjuhësia jonë është ende në analogji gjejmë termin togfjalësh që fillimet e zbatimit të konceptit të quhet njësia strukturore e formuar nga sintagmës në sintaksën e gjuhës bashkimi i dy a më shumë fjalëve të shqipe. Duke qenë se teoritë që e plotkuptimshme në raporte të caktuara përbëjnë atë janë universale dhe të kuptimore e gramatikore midis tyre. zbatueshme në të gjitha gjuhët Togfjalëshi ka hyrë në gjuhësinë natyrore, atëherë gjuhëtarët tanë kanë shqiptare si një kategori e ndërmjetme shfrytëzuar teorinë e kufizimit, teorinë midis kategorisë fjalë dhe kategorisë e drejtimit, teorinë theta, teorinë e fjali. Na vihet në dukje termi togfjalësh lidhjes, teorinë e rasës dhe teorinë e i lirë ose togfjalësh i lirë sintaksor, i kontrollit duke e përshtatur më së miri cili është objekt i sintaksës, për ta në materialin gjuhësor të gjuhës shqipe dalluar nga togfjalëshi i qëndrueshëm, dhe duke e konkretizuar në termin nga togjet e fjalëve me drejtim sintagmë, siç e përmendëm dhe më leksikor, nga togjet e leksikalizuara ose lart. frazeologjizmat, të cilat janë objekt i Në gramatikën e shqipes, koncepti i leksikologjisë. togfjalëshit është futur nga gjuhëtari S. Minella Totoni87 shprehet se si Floqi84 , i cili e ka huazuar këtë tipare themelore dalluese që i vënë koncept nga gramatika ruse. Emërtimi përballë togfjalëshat e lirë dhe i fjalës ―togfjalesh‖ eshte nje kalk nga togfjalëshat e qëndrueshëm është humbja e lidhjeve sintaksore dhe

83 Gramatika e Gjuhës Shqipe II Tiranë 2002, f. 90-100 85Gramatika e Gjuhës Shqipe II Sintaksa, 84 H. Hyska, Punim Masteri, Doreshkrim Tiranë 1957 dhe S. Prifti, Sintaksa, Tiranë, ―Sintagma Emërore në Gjuhën Shqipe‖, 1957 86 Fakulteti i Historisë Gramatika…,vep. e cit f. 61 dhe Filologjisë, Departamenti i Gjuhës Shqipe, 87 M. Totoni, A është togfjalësh struktura e një Tiranë 2009, referuar nga S. Floqi, Çështje të frazeologjizmi foljor?, Studime Filologjike, teorisë së togfjalëshit në shqipen e sotme, SF, Tiranë, 1994, nr. 1 – 4, fq. 178 referuar nga J. Tiranë, 1968, nr. 1. Thomai, Leksikologjia ..., f. 140 [133]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ngurosja të paktën e njërës prej shënuese91. Këshëtu, në tekstin gjymtyrëve, gjë që sjell si rrjedhim që ―Leksikologjia e gjuhës shqipe‖ frazeologjizmi të ketë ―një ose disa (2006), theksohet se: ―njësia trajta, por jo një sistem të plotë frazeologjike është njësi gjuhësore me trajtash, një paradigmë të plotë‖. Këto kuptim të mevetësishëm, e përbërë nga veçori shihen të kushtëzuara nga njësia dy ose më shumë fjalë shënuese, me kuptimore e frazeologjizmit. Ajo që të gjymtyrë e ndërtim të qëndrueshëm, e bie në sy në këto pohime, është formuar historikisht e për një kohë të përgjithësimi në bazë të fakteve të gjatë, që ka vlerën e një fjale të vetme, pjesshme. Siç vë në dukje me të drejtë që riprodhohet e funksionon në Jani Thomai88 frazeologjizmat kanë ligjerim si njësi e gatshme dhe e shkallë të ndryshme ngurtësimi. pandashme‖. Ndërsa në ―Fjalorin Nga ana sintaksore togfjalëshat frazeologjik të gjuhës shqipe‖ (1999) e qëndrueshëm janë trajtuar nga Mahir theksohet se: ―në fushën e shqipes, si Domi89 i cili kur i referohet tipare të përgjithshme të njësisë togfjaleshave foljore i quan ato frazeologjike, janë njohur: struktura shprehje foljore. Ai shprehet se ―si togfjalëshore, njësia kuptimore, kallëzues foljor mund të kemi edhe qëndrueshmëria, figurshmëria, shprehje foljore të formuara prej një neutralizimi i raporteve të brendshme foljeje dhe prej një emri të shoqëruar sintaksore, njëvlerësia me fjalën nga ose jo me parafjalë. Në këto raste ky ana e kuptimit kategorial dhe e grup fjalësh formon një kuptim të funksionit në ligjërim‖. vetëm, ka vlerën e një foljeje të vetme Edhe S. Floqi (1968), kur dhe mund të marrë edhe kundrinë të pohon se ―togfjalëshat e qendrueshëm, drejtë a të zhdrejtë. Të tilla janë frazeologjik, si ekuivalentë të një fjale shprehjet: mbaj mend, kam frikë, ngul të vetme,nuk studiohen nga sintaksa, këmbë, i zë besë, e qis në krye (një por nga leksikologjia (më saktë nga punë), i bëj ballë, vë gojë, vë vesh, vë frazeologjia)‖, pranon, me të drejtë, se dorë etj‖. frazeologjia studion togfjalëshat e Por si trajtohen në strukturën e qëndrueshëm, por e ngushton vëllimin sintagmës, togfjalëshi frazeologjik90? frazeologjik të togfjalëshave të Përsa i përket njësive shumëfjalëshe që qëndrueshëm vetëm në ata që janë të studion frazeologjia, në frazeologjinë barasvlershëm me një fjalë të vetme. shqipe deri më sot ato njihen me emrin Deri më sot modeli strukturor me të togfjalësha (të qëndrueshëm) dhe në cilin operojnë gjuhëtarët shqiptarë në përbërjen e tyre ka të paktën dy fjalë frazeologji dhe jo vetëm në ëfrazeologji, është togfjalëshi me të 88 Po aty, f. 140 paktën dy fjalë shënuese. 89 Gramatika e Gjuhës Shqipe II Sintaksa, Tiranë 1957, f. 28 90 H. Miçoni, Disertacion për marrjen e gradës shkencore Doktor, ―Rreth Frazeologjisë së Gjuhës Shqipe Krahasuar me Greqishten, 91S. Floqi, Çështje të teorisë së togfjalëshit në Tiranë 2013 shqipen e sotme, SF nr.1, Tiranë. 1968. [134]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Cili është dallimi midis mund të jetë një- apo togfjalëshit dhe sintagmës? A duhet shumëgjymtyrëshe dhe në përbërjen e përdorur termi sintagmë në vend të saj mund të përfshihen si përbërës edhe termit togfjalësh? Termi gjuhësor përemrat, numërorët dhe parafjalët togfjalësh është krijuar per t‘iu edhe pse nuk janë fjalë shënuese. përgjigjur termave të ndryshëm Togfjalëshi ka vlerën e një gjuhësorë të huaj, midis të cilëve edhe termi gjuhësor, sepse nuk tregon një termit ―syntagme‖ (sintagmë) të grumbull, një grup, një tog çfarëdo Saussaure-it92, por përbërja nocionore fjalësh, por një tog të caktuar. që i është dhënë është e ndryshme nga Në Sintaksën e Akademisë dallohen ajo e sintagmës. Për rrjedhojë, për disa lloje togfjalëshash sipas lidhjen, grupin apo kombinimin e strukturës: fjalëve, shqipja rezulton me dy terma 1. Togfjalëshat e përbërë nga përemrat gjuhësorë, por me përmbajtje të e pacaktuar: një, secili, çdo, njëri etj., ndryshme. gjithashtu nga përemrat dëftorë: ky, Çështja e nocionit të kjo, ai, ajo dhe një emër, si rregull togfjalëshit paraqet dy aspekte: aspekti funksionojnë në fjali si një gjymtyrë e i parë lidhet me sasinë minimale të vetme: një shoku. fjalëve ndërsa aspekti i dytë lidhet me 2. Togfjalëshat e përbërë nga përemrat llojin e fjalëve që e përbëjnë. Ai e pacaktuar: njëfarë, lloj-lloj, gjithfarë, përbëhet së paku prej dy fjalësh, por jo gjithfarëlloj, turli dhe nga një emër në prej fjalësh çfarëdo, por prej dy fjalësh rrjedhore të pashquar funksionojnë në shënuese93. Ky është togfjalëshi i fjali si një gjymtyrë e vetme: njëfarë thjeshtë, fjalët shënuese janë gjymtyrët gjallërie. e tij, ndërsa fjalët shërbyese (nyjat, 3. Togfjalëshat e përbërë nga një emër parafjalët etj) janë, krahas trajtave të me kuptimin e një njësie të kohës, të fjalëve, mjetet e lidhjes së togfjalëshit, masës, të peshës a të çmimit dhe nga por jo gjymtyrët e tij. Për sasinë e një fjalë me kuptim sasie, në radhë të fjalëve të gjithë studiuesit shqiptarë parë nga një numëror themelor deri vonë kanë qenë të mendimit se përmbushin të njëjtin funksion si togfjalëshi është njësi sintaksore që shembujt e mësipërm, ata funksionojnë karakterizohet nga ―dygjymtyrësia94‖. si një gjymtyrë e vetme fjalie, kur H. Agani (1975) e kundërshton duhet të shprehin shkallën e masës a të dygjymtyrësinë, duke i hapur rrugë sasisë, peshën, çmimin, si dhe zgjatjen kështu teorisë së sintagmës për të cilën e veprimit a të procesit të kohës: katër Th. Dhima (2007) thekson se ―nuk ka orë, dy metra. sasi të caktuar fjalësh që përbëjnë 4. Togfjalëshat emër + mbiemër, kur vëllimin e saj‖. Per rrjedhojë, sintagma përdoren me rendin mbiemër + emër, i kanë treguesit rasorë të formës e të 92 Po aty, vep. e cit. 1968 funksionit vetëm te përbërësi i parë i 93 S. Floqi, vep. e cit. 1968 togfjalëshit, te mbiemri, duke e lënë 94 R. Përnaska, Dikutim për kumtesën e S. Floqit, SF nr.1, Tiranë, 1972 emrin në trajtë të pacaktuar emërore- [135]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

kallëzore, prandaj i gjithë togfjalëshi mbiemëror, togfjalëshi përemëror, shërben si gjymtyrë e vetme fjalie: të togfjalëshi numëror, togfjalëshi shkretin plak. ndajfoljor dhe togfjalëshi parafjalor96. 5. Togfjalëshat përemër pronor + emër Sipas Gramatikës së funksionojnë si gjymtyrë e vetme. im Akademisë fjalët që mund të atë, yt vëlla. bashkohen dhe që formojnë Ashtu si te sintagma, ku bërthama e saj togfjalësha, janë emrat, mbiemrat, është një kokë, edhe te togfjalëshi njëra përemrat, numërorët, foljet, ndajfoljet, gjymtyrë e tij është gramatikalisht kurse për parafjalët, lidhëzat, krahas kryesore. Gjymtyra tjetër është e varur. formave të fjalëve, thuhet se janë Togfjalëshi është një lloj sintagme, një vetëm mjete për bashkimin e fjalëve nga realizimet e saj. Sintagma mund të kuptimplota në togfjalësha. Por, përbëhet nga një togfjalësh ose nga dy, studiuesit97 vënë në dukje se parafjalët a më shumë togfjalësha, por mund të formojnë sintagma parafjalore. jetë dhe një fjalë e vetme. Sintagma parafjalore ka tre nivele Kufizimi i vëllimit të togfjalëshit projektimi sipas teorisë X-bar. Ajo minimalisht me dy gjymtyrë ka bërë që plotësohet me një plotësor dhe të mos shpjegohen me teorinë e specifikues, ku vetë parafjala paraqitet togfjalëshit fjalitë e ashtuquajtura si koka e sintagmës. njëkryegjymtyrëshe, si: ―Nisemi, Përsa u përket raporteve Mëngjes, Vetëtin etj‖. sintaksore ndërmjet togfjalëshave në Ndërkohë që gjuhëtarët Gramatikën98 e Akademisë nuk ka shprehen se edhe në fjalitë mendim të njëjtë. Nga shumica e njëkryegjymtyrëshe kemi sintagma, studiuesve pranohen vetëm togjet me por në to, ndryshe nga fjalitë raporte nënrenditëse, duke përjashtuar dykryegjymtyrëshe, njëra nga dy bashkimet me raporte bashkërenditëse, sintagmat që përbëjnë fjalinë, SE ose shpesh edhe bashkimet kallëzuesore SF, në përputhje me natyrën e shqipes, (kryefjalë - kallëzues) të karakterizuara nuk shprehet, është sintagmë zero. me raporte të veçanta ndërvarësie të Kështu në këto raste, fjalia përbëhet ndërsjellë. nga dy sintagma, njëra prej të cilave Sipas Spiro Floqit uniteti është sintagma zero dhe vendi i saj gramatikor dhe kuptimor i togfjalëshit është bosh në skemën e treguesit zbulohet vetëm në lidhjen e sintagmatik të fjalisë95. Kemi këto nënrenditjes prandaj dhe përjashtohen modele kryesore të togfjalëshve, sipas nga teoria e togfjalëshit të pjesës së ligjëratës me të cilën është ashtuquajturat ―togfjalësha me shprehur gjymtyra kryesore e togfjalëshit: togfjalëshi emëror, 96 S. Floqi, Çështje të Teorisë së Togfjalëshit togfjalëshi foljor, togfjalëshi në Shqipen e Sotme, SF Nr. 1, 1968, f. 76 - 77 97 L. Haegeman, Po aty, fq.103 ; F. Koleci, G. 95 Th. Dhima, Probleme të njësive sintaksore Turano, Po aty, f. 40-41 (Togljalëshi dhe Sintagma), SF 3 - 4, 2007 98 Gramatika e Gjuhës Shqipe II, Tiranë 2002, Tiranë, f. 73 - 78 f. 61 [136]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

bashkërenditje‖, sepse vetitë e tyre 2. Togfjalëshi predikativ nuk njeh rend zbulohen në teorinë e gjymtyrëve të fjalësh fjalisë, te gjymtyrët homogjene. 3. Togfjalëshit predikativ i mungon Ndërkohë Ludmila Buxheli99 intonacioni duke iu referuar Chomsky-t (1986), 4. Togfjalëshi predikativ nuk ka të bëjë fjalinë e analizon ndryshe, ajo e me pikënisjen e thënies, d.m.th. me atë përshkruan si një sintagmë eptimore që folësi di ose që është e qartë nga (SEPT), koka e së cilës është eptimi konteksti a situata dhe as me të (EPT). Mendohet që si kokë e fjalisë panjohurën që folësi mendon rreth së nuk mund të jetë as një sintagmë njohurës. emërore (SE) as një sintagmë foljore Në analizën e togfjalëshit (SF). predikativ vëmë re se autori e analizon Një çështje tjetër që del në pah fjalinë si një ndërtim ekzocentrik, të është ajo e togfjalëshit predikativ. Pra, ndarë në një togfjalësh emëror dhe një ka studiues që në bazë të raporteve i predikativ. Edhe Thoma Dhima101 ndajnë togfjalëshat në predikativë dhe duke iu referuar Chomsky-t shprehet jopredikativë dhe se togjet në artikullin e tij se pranimi nga Spiro kallëzuesore shprehin marrëdhënie Floqi i togfjalëshit predikativ e zgjeron midis bartësit të veprimit a gjendjes shumë konceptin e togëzueshmërisë së dhe vetë veprimit a gjendjes (ai iku, fjalëve brenda njësisë sintaksore që shiu pushoi etj.), pa thënë se këto është marrë si togfjalësh, del jashtë struktura mund të formojnë fjali. kufijve të kësaj njësie, duke kaluar në Floqi dallon në mënyrë të prerë një njësi tjetër që është fjalia. Në fjalinë nga togfjalëshi predikativ: konceptimin e sotëm të analizës së ―togfjalëshi predikativ përbën vetëm fjalisë, në këto struktura kemi fjali, që bërthamën leksiko-gramatikore të përbëhen nga dy elemente, dy përbërës fjalisë100‖. Ai nuk pajtohet me ose dy sintagma, përkatësisht, mendimin e profesorit polak sintagma emërore (SE - kryefjala) dhe Klemensieviç dhe të akademikut rus sintagma foljore (SF – folja, Vinogradov tek pohon se togfjalëshi kallëzuesi). predikativ nuk mund të përfshihet në Kjo është një ndarje në nivelin teorinë e fjalisë. Kundërshtimin e tij ai e parë të analizës, pastaj secili nga këta e mbështet me këto argumente: përbërës u nënshtrohet ndarjeve të 1.Togfjalëshi predikativ nuk njeh tjera, në qoftë se është i zgjeruar, deri qëllimin e thënies te elementet fundore që janë gjymtyrët minimale ose fjalët. Lidhja kryefjalë – folje është një lidhje e veçantë që 99 L. Buxheli, Po aty, f. 78 - 79 ndryshon nga lidhja nënrenditëse, 100 H. Hyska, Punim Masteri, Dorëshkrim ―Sintagma Emërore në Gjuhën Shqipe‖, karakteristike për togfjalëshin. Teoria e Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë, togfjalëshit përjashton lidhjet me Departamenti i Gjuhës Shqipe, Tiranë 2009 referuar nga S. Floqi, Çështje të teorisë..., vep. e cit., f. 81 101 Th. Dhima, Po aty, f. 74 [137]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

bashkërenditje për formimin e një shihte fjalinë të përbërë nga gjymtyrë togfjalëshi, sepse uniteti gramatikor të lidhura në mënyrë lineare me njëra- dhe kuptimor i togfjalëshit zbulohet tjetrën. vetëm me lidhjen e nënrenditjes102. Përparësia e analizës së fjalisë në Përfundime sintagma është se krahas sintagmave Rregullat e strukturës së me lidhje varësie, dallohen edhe sintagmës të gramatikës gjenerative sintagmat me bashkërenditje, kështu që janë një grupim i ndarjes kryefjalë – me teorinë e sintagmës shpjegohen folje dhe i sistemeve të ndarjes së edhe këto lloj lidhjesh të fjalisë. Pra, fjalëve në kategori. Sintagmat janë koncepti sintagmë, ndryshe nga mjete që realizohen në vende të koncepti i togfjalëshit, është përcaktuara nga gramatika, ato gjithëpërfshirës. Për më tepër, analiza shërbejnë për të formuar fjali dhe në togfjalësha është një skemë emërtohen në bazë të funksioneve horizontale e rrafshët, që shënon gramatikore që caktojnë. Për të bërë bashkimet dyshe të fjalëve në mënyrë dallimin ndërmjet tyre na vijnë në mekanike, pa zbuluar strukturën e ndihmë testet e konstituentëve që brendshme të njëpasnjëshme të verifikojnë në mënyrë efektive, që një bashkimit të tyre. Kurse analiza në grup i caktuar fjalësh kryen në sintagma zbulon vendosjen hierarkike kompleksitetin e vet një funksion të të fjalëve në mënyrë më të përbashkët, si rrjedhim përfaqëson një hollësishme, duke zbuluar kombinimet njësi sintaksore. Përsa i përket reale të mundshme të tyre; p.sh sintagmës foljore në gjuhën shqipe dominimi, komadimi, drejtimi, dolëm në përfundimin se: struktura e argumentit apo ndarja e gjuhësia jonë është ende në fillimet e roleve semantike te folja, e bën më të zbatimit të konceptit të sintagmës në thjeshtë dhe të qartë rendin e sintaksën e gjuhës shqipe. Për analogji përbërësve në fjali dhe rëndësinë e me konceptin sintagmë foljore në interpretimit kuptimor të fjalëve. gramatikën tradicionale është përdorur Sipas teorisë së togfjalëshit, në termi togfjalësh foljor. Togfjalëshi ka togfjalësh shprehen marrëdhënie hyrë në gjuhësinë shqiptare si një predikative, pra marrëdhënie midis kategori e ndërmjetme midis subjektit të veprimit a bartësit të kategorisë fjalë dhe kategorisë fjali. procesit dhe vetë veprimit a procesit, Vihet në dukje termi togfjalësh i lirë marrëdhënie kundrinore, pra midis ose togfjalësh i lirë sintaksor, i cili veprimit dhe objektit, marrëdhënie është objekt i sintaksës, për ta dalluar përcaktore dhe marrëdhënie rrethanore. nga togfjalëshi i qëndrueshëm, nga Teoria e togfjalëshit mbetet në togjet e fjalëve me drejtim leksikor, kuadrin e gjuhësisë tradicionale, që e nga togjet e leksikalizuara ose frazeologjizmat, të cilat janë objekt i leksikologjisë. 102 S. Floqi, Çështje të teorisë së togfjalëshit në shqipen e sotme, SF Nr. 1, 1968 Tiranë, f. 27 [138]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Termi gjuhësor togfjalësh është gjymtyrë të cilat kryejnë funksione të krijuar për t‘iu përgjigjur termave të caktuara. Për më tepër, analiza në ndryshëm gjuhësorë të huaj midis të togfjalësha është një skemë horizontale cilëve edhe termit ―syntagme‖ e rrafshët, që shënon bashkimet dyshe (sintagmë) të Saussaure-it, por përbërja të fjalëve në mënyrë mekanike, pa nocionore që i është dhënë është e zbuluar strukturën e brendshme të ndryshme nga ajo e sintagmës. Për njëpasnjëshme të bashkimit të tyre. rrjedhojë, për lidhjen, grupin apo Kurse analiza në sintagma zbulon kombinimin e fjalëve shqipja rezulton vendosjen hierarkike të fjalëve në me dy terma gjuhësorë, por me mënyrë më të hollësishme, duke përmbajtje të ndryshme. zbuluar kombinimet reale të Sintagma është një njësi që kryen një mundshme të tyre; p.sh struktura e funksion sintaksor, po në përputhje me argumentit apo ndarja e roleve natyrën e shqipes funksion sintaksor semantike te folja, e bën më të thjeshtë mund të realizojë edhe një sintagmë e dhe të qartë rendin e përbërësve në fjali zgjeruar e përbërë nga më shumë se një dhe rëndësinë e interpretimit kuptimor sintagmë. të fjalëve. Pra, analiza e fjalisë në sintagma u përgjigjet elementeve funksionale të saj ose analizës së saj në

Literatura 1. Dhima, Th. 2007, Probleme të të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe njësive sintaksore (Togfjalëshi Letërsisë, Tiranë, dhe Sintagma), 5. Graffi, G. 2008, Ç‟është SF 3 - 4, Tiranë gramatika gjenerative, Botimet 2. Dhima,Th. 2010, Gjuha Shqipe Toena - Sintaksa, Gjirokastër 6. Gramatika e gjuhës shqipe Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, 2002, AShSh, Instituti i Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Gjuhësisë dhe Letërsisë, Instituti i Gjuhësisë Vëllimi I – Morfologjia, dhe Letërsisë Tiranë Tiranë, 3. Floqi, S. 1968, Çështje të 7. Gramatika e Gjuhës Shqipe II, teorisë së togfjalëshit në 1957, Sintaksa, Tiranë shqipen e sotme, SF Nr. 1, 8. Gramatika e Gjuhës Shqipe Tiranë 2002, AShSh, Instituti i 4. Fonetika dhe gramatika e Gjuhësisë dhe Letërsisë, gjuhës së sotme letrare shqipe Vëllimi II – Sintaksa, Tiranë II, 1976, Akademia e 9. Memushaj, R. 2003, Gjuhësia Shkencave gjenerative, Shtëpia Botuese e Librit Universitar,

[139]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Tiranë 11. Përnaska, R. 1983, Çështje të 10. Përnaska, R. 1972, Diskutim kundrinorit në gjuhën shqipe, për kumtesën e S. Floqit, Studime Filologjike, Nr. Studime Filologjike, Nr.1, 4, Tiranë Tiranë

[140]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

NDIHMESA E NERMIN VLORA FALASCHIT NË FUSHËN E STUDIMEVE ANTROPOLOGJIKE DHE ETNOLOGJIKE

MSc. ALBERT HABAZAJ Central Library ―Nermin Vlora Falaschi‖, University ―Ismail Qemali‖, Vlorë, ALBANIA [email protected] [email protected] [email protected]

Dr. EVIS (A) ÇELO University of Vlora "Ismail Qemali" Department of Foreign Languages Building.- B -"Avni Rustemi" Square Street: "Sulejman Delvina" 9400 [email protected]

Abstract What we particularly judge as worth is mentioning that her cultural and In this paper we will examine two of scientific humanism was a deep watch scholarly values of Nermin Vlora of human civic kindness, what people Falaschi as a researcher, one of the learn to improve. most prominent representatives of Keywords: Diaspora authors, contemporary literature Albanian in anthropology, ethnology, surveys on diaspora. The Contribution of Nermin ground. Vlora Falaschi, with anthropological and ethnological studies, it is an Abstrakt obvious contribution in the field of Albanology. Në këtë trajtesë do të shqyrtojmë dy Research and scientific in reality, not nga vlerat diturore të studiueses less than 12 different countries around Nermin Vlora Falaschi, një nga the world, thanks to the opportunity përfaqësueset më në zë të letërsisë created from her husband, Italian bashkëkohore shqipe të diasporës. diplomat Renzo Falaschi, gives us the Ndihmesa e Nermin Vlora Falaschit, right and assigns us the task to deal me studimet antropologjike dhe objectively and to appreciate her etnologjike, është një kontribut i precious studies, that has left us in the dukshëm në fushën e albanologjjisë. field of cultural anthropology. Puna kërkimore - shkencore në terren, në jo pak por në 12 vende të ndryshme

[141]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

të botës, falë mundësisë që i krijoi i për t‘u përmendur është, se humanizmi shoqi, diplomati italian Renzo i saj kulturor e shkencor tejshikonte Falaschi, na jep të drejtën dhe na mirësi njerëzore qytetare, çka njerëzit ngarkon me detyrë ta trajtojmë me mësojnë për t‘u përmirësuar. objektivitet dhe ta vlerësojmë studimtarinë e saj të çmuar, që na ka Fjalët kyçe: autorë të diasporës, lënë dhe në fushën e antropologjisë antropologji, etnologji, vëzhgime në kulturore. Ç‘ka gjykojmë veçanërisht terren.

Hyrje 12 vende të ndryshme të botës, falë mundësisë që i krijoi i shoqi, diplomati Linguisti danez Holger Pedersen (07. Renzo Falaschi, na jep të drejtën dhe 04. 1867 - 25. 10. 1953) ka bërë këtë na ngarkon me detyrë ta trajtojmë me cilësim: ―Gjuha shqipe është një gjuhë objektivitet dhe ta vlerësojmë e fuqishme dhe e bukur që duhet të jetë studimtarinë e saj të çmuar, që na ka krenaria e folësve të saj dhe një mjet i lënë dhe në fushën e antropologjisë shenjtë për zhvillimin kulturor dhe kulturore. Duke studiuar botimet e saj, intelektual të kombit të vjetër duke shfletuar me vëmendje shqiptar‖. Na jep shkas ky vlerësim, të dorëshkrimet e lëna si bulëzime mendojmë se humanistja Nermin Vlora antropologjike nga udhëtimet për tek Falaschi, Ambasadore e Kombit kulturat e popujve të ndryshëm, (Tiranë, 18. 04. 1921 - Romë, 28. 11. vendesh të largët e të spikatur që nga 2004; tok me Renzon prehen në SHBA në Ugandën tropikale, që nga Kaninë) ka përjetsisht në profilin e vet Anglia në Çekosllovaki, që nga Kina një dritëz diturie, që i buron natyrshëm në Kolumbi [Kolombi], që nga nga atdhedashuria (patriotizmi Portugalia në Kosovë ... dhe më pas platonik) dhe jo nga nacionalizmi kthimi në të tashmen, vetvetiu na (patriotizmi agresiv) . Duke kujtuar shfaqet shëmbëlltyra e saj si një Edith kontributet të saj në fushën e Durham shqiptare nëpër botë; duke studimeve albanologjike, na erdhën thurur shkrimet e saj antropologjike, si ndërmend vargjet e poezisë ―Borxhet e një mozaik magjik lulesh kulturore, mia‖ të xhevahirit të Letrave shqipe, gjatë udhëtimeve, qëndrimeve në ato Xhevahir Spahiu. Akademia e hapësira ku shkeli, jetoi e punoi, në Shkencave, shoqëria shqiptare po krah të bashkëshortit të saj, ambasador shlyen një nga borxhet e mëdha që i i Italisë në disa shtete të botës. E kemi shkrimtares fisnike dhe arsimuar për shkencat juridike, humanistes dritërore , Nermin Vlora Nermini iu përkushtua tërësisht për emrin e lartë që na ka dhënë në lundrimit në detin e shkencave humane universin e dijes, qytetërimit dhe si një anije e bardhë me vela, deri në përparimit. Puna kërkimore - fund të frymës. Dha kontribute të shkencore në terren, në jo pak por në dukshme në dy fusha: në krijimtarinë

[142]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

letrare dhe në kërkimin shkencor, nga parake e të largëta, të gjuhëve që si ku, me këtë kumtesë të vogël për fillim janë të huaja, por vëzhgoi, veprën e humanistes së madhe, do të studioi dhe shkroi edhe për gjurmimet qëmtonim sadopak nga ndihmesa e saj në zabelet e Afrikës në ndjekje të me qasjet antropologjike dhe primatëve. Studimin e traditave, etnologjike, që na ka lënë si visare dokeve (zakoneve) të njerëzve, të kulturore. popujve tribalë në Afrikën Lindore apo në Amerikën e Jugut, Nermin Vlora e 1. Qasjet antropologjike të Nermin realizonte jo vetëm si studim Vlora Falaschit krahasimtar të kulturave dhe shoqërive, si antroplogji që trajton krahasimin e Qasjet antropologjike të Nermin Vlora popujve të zbuluar në kufijtë e Falaschit qëmtohen në veprat e saj me ekspansionit europian, etj., por në një përmbajtje shkencore mbi qytetërimet kuptim më të gjerë, duke e parë si e lashta euro - mesdhetare dhe me problem qendror kërkimin për interpretimin e dokumenteve përgjithësime dhe teori mbi sjelljet epigrafike të pellazgëve, ilirëve dhe të sociale dhe kulturat e njerëzve. etruskëve. Ndër rreth 40 libra, nga Nermini ishte e pajisur me dituri të botimet me udhëshkrime të Nerminit, thella. Shkruante shumë mirë në ku studiuesja paraqet vështrimet e saj gjuhën standarde në italisht dhe shqip. antropologjike përmendim librat: Gjithashtu, komunikonte në gjuhët ―Kina‖, (1972), ―Bashkësia dhe spanjolle, angleze, frënge, turke, greke, autonomia‖ (1973), ―Konsiderime mbi italiane dhe shqipe, njësoj si civilizimin Çibça‖ (1979), ―Pellazgët, intelektualët, gjuhëtarët e oratorët Ilirët, Etruskët, Shqiptarët‖. (1984), (gojëtarët) më të mirë të vendeve ―Etruskishtja - gjuhë e gjallë‖ (1989), përkatës. Edhe pse nuk kishte shkollim ―Lashtësia e gjuhës shqipe‖ (1991), të mirëfilltë antropologjik, (studimet e ―Shqiptarët, popull i ndarë‖ (1996), larta i kreu për drejtësi në Universitetin ―Prona gjuhësore dhe gjenetike. e Sienës (Toskana, Itali; 1952 - 1957), Probabilitetet e monogjenezës ajo kishte nuhatje e dhunti embrionale të fjalëve‖ (1997), etj. E antropologjike, studionte me dëshirë pajisur me ndjeshmëri, mendim e dhe zhytej thellë në jetën e njerëzve. intiutë, e ambientuar me jetën nomade Ngulmonte të futej natyrale sa më në të diplomatit, Nermini shfaqet e imtësi të jetës së përditshme të realizuar si një eksploruese e shquar, komunitetit, lagjes a grupit. Gjuhën e studiuese e traditave dhe e dokeve të të vendit ku bujtëte e dinte mirë, mësonte huajve dhe të shqiptarëve. Ravijëzohet dialektet e tyre, gjuhën e grupit në si një pioniere e antropologjisë jetën e përditëshme, sepse e kishte kulturore, se dhe nga botimet e merak parimin fonetik, sikur të ishte shënimet e shumta ende të pabotuara, fonetikane. Përpiqej të mësonte dhe del që ajo nuk u angazhua vetëm në përshtatej shpejt me mënyrën e tyre të studimin e traditave të shoqërive jetësës. Përmes vëzhgimit me

[143]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

pjesëmarrje, jetonte me ta me kulturor e shkencor tejshikonte mirësi thjeshtësi e pa i fyer, duke vëzhguar njerëzore qytetare, çka njerëzit modelet e jetesës. Puna në terren me mësojnë për t‘u përmirësuar. Edhe nga ekspedita vetiake të njëpasnjëshme e shkrimet e saj dalin ide mbi standardet pajisi me një gjuhë dhe kulturë të re. për të vendosur se çfarë është kultura, Kërkimi i gjatë dhe i thellë në për të vendosur çfarë mund të jetë ajo, literaturën e vjetër, në arkiva, në për të vendosur se ç‘duhet bërë me të dokumenta të shkruar, fotografi, filma dhe për të vendosur si duhet të e objekte muzealë, harmonizuar me veprohet për të. Me shfaqjen herë pas vëzhgimin me pjesëmarrje, me hershme të xixëllimeve të mendimit nëndarjet e duhura për studiuesen tone, antropologjik, kulturën ajo e vështronte prodhuan depërtim të mprehtë në dhe më tutje, si një sistem ideacional kulturë dhe në proceset e vazhdimësisë (konceptual). dhe ndryshimit. Dyzet vjet me radhë Për studimtarinë e saj antropologjike, udhëtoi, punoi e jetoi anekënd Falaschi vuri lentet e të tjerëve, i pa me Europës, Azisë, Afrikës, Amerikës sytë e banorëve përkatës të shoqërive e Latine e gjetkë, çka vlen ta themi hapësirave, ku i ra fati t‘i shkelte e të krenarisht vërtetësinë, se Nermin Vlora jetonte familjarisht; apo, në se Falaschi, me stazh të plotësuar të punës shprehemi me gjuhë metaforike, ajo u në terren ―për të njohur tjetrin‖ është fut në lëkurën e tyre. Veçse, asnjëherë ndoshta nga të parat antropologje nuk i hoqi syzet e saj, sepse gjykonte europiane e shek, XX me origjinë që bota nuk mund të zbulohet ―me të shqiptare. Gjykojmë se tradita e saj vërtetë‖ vetëm duke e parë me syzet e kërkimore përbën një model për t‘u tjetrit, pa i pasur vënë gjithashtu syzet përfillur, studiuar e vlerësuar në fillesat tona. Në Kolumbi, të vetmin shtet të ende të brishta antropologjike në Amerikës së Jugut, që laget nga dy Shqipëri. Ajo, falë mundësisë dhe oqeane, Atlantiku e Paqësori, jetoi 5 dhuntisë vetiake, ―i ka parë në sy‖ vjet dhe e njohu mirë përditshmërinë e kulturat e popujve që ka ―vizituar‖ dhe zakonshme, mënyrën e jetesës së ku është mikpritur në këndvështrimin banorëve të atjeshëm. Pasi vizitoi antropologjik, duke iu referuar ―Muzeun e Artë‖ në Bogotá, (më i përvojës së mësuar, së akumuluar, famshmi në botë, ku ruhen 50.000 atyre modeleve për sjelljen, të koleksione), u bind se pajisjet e arta që transmentuara socialisht dhe pà, përpunuar me mjeshëtri të madhe, karakteristike për një shoqëri të paraqesnin një kulturë të zhvilluar e caktuar. Një vlerë e dukshme në magjepse. Me dashuri të veçantë e, studimtarinë e saj antropologjike është patjetër, me vështirësi të ndryshme, ajo se, edhe sipas saj, kultura përbëhet jo filloi gërmimet me kryeneçësi. Ishte e nga ngjarje e gjëra që ne mund t‘i mendimit me profesorin e gjenetikës vëzhgojmë, numërojmë dhe masim, humane në Universitetin Stanford, por përbëhet edhe nga ide dhe kuptime Kaliforni, Luigi Luca Cavalli-Sforza, i të përbashkëta. Humanizmi i saj cili nuk e pranon datën e origjinës së

[144]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

gjuhëve indoeuropiane caktuar me anë në atë rajon, sidomos atë para viteve të glotokronologjisë [Glotokronologji 1500, kur në ato brigje e territore u /a gr. chronos - kohë; logos- dije dhe dyndën kolonizatorët spanjollë. glota - gjuhë; gjuh. metodë Dokumentet shkruajnë se, para ardhjes krahasimtare që merret me statistikën e së spanjollëve, Kolumbia ishte fjalëve; leksikostatistikë]. Ajo gjykonte pushtuar prej indianëve çibça. se popujt lëvizin vazhdimisht, nga një Vendbanimet e para të përhershme të anë në anën tjetër të botës, atje ku europianëve u ngritën në brigjet gjejnë mënyra jetese të përshtatshme karaibike; prej tyre Santa Maura u dhe e kishte për zemër thënien se themelua më 1525 dhe Kartagena tetë lëvizja e popullsive është njëfarësoj vjet më vonë. Kolonizimin e ―motu perpetuo‖, (lëvizje përjetësore) brendësisë së vendit e udhëhoqi njësoj si valët e detit, që nuk asnjë eksploruesi spanjoll Gonzalo Jiménez mundësi t‘i jepet emri një vale a një de Quesada-s, i cili i theu çibçat dhe tjetre. Idea e prejardhjes së popullsive themeloi qytetin e Bogotásë më 1538. nga një vend a nga një tjetër i vlejti në Megjithatë, të parët e banorëve të asaj gërmimet mbi qytetërimin hapërsire, siç ishin fiset taironasit e parakolumbian Çibça në Bogotá. sidomos chibchas (apo muiscas), janë Fillimisht shfletoi autorët e ndryshëm parë si indigjene, të cilët ajo i studioi para saj se çfarë kishin shkruar për këtë në thellësi kulturalisht. Për botimin e temë: Një autor përkrahte me librave mbi qytetërimin e lashtë vendosmëri pikëpamjen se popullsirat parakolumbian ―çibça‖ është nderuar çibça kishin ardhur nga ngushtica e nga qeveria e Kolumbisë me dekoratën Beringut. Një tjetër autor, po aq i më të lartë të nderit ―Oficial de la palëkundur, caktonte prejardhjen e tyre Orden de San Carlos‖ (1981), etj. nga Polinezia (ndoshta 3000-2000 vjet p.K). Dhe Nermini thotë se si njëri 2. Në fushën e etnologjisë ashtu dhe tjetri kishin të drejtë, meqë ato popullsi do të kenë ardhur si nga Humanistja veprimtare e diasporës ngushtica e Beringut (që lidh Oqeanin shqiptare Nermin Vlora Falaschi edhe Paqësor në veri me Arktikun: Siberi- në fushën e etnologjisë shkëlqeu me Alaskë), ashtu dhe nga Polinezia (rajon guxim. Ajo, si një atdhetare e kulluar, i Paqësorit qendror, më lindori i 3 gjenetikisht e brumosur me dashurinë grupeve të mëdha të ishujve të për vendin e të parëve, si dhe me Paqësorit). Sidoqoftë, sipas saj, një respektin për të vërtetën, ka një pikë mbetet kryesore dhe e kontribut të dukshëm me begatitë pakundërshtueshme: ―Alfabetin etnologjike, që na ka lënë pasuri ne, fonetike kanë zbuluar pellazgët dhe e shqiptarëve. Duke patur mundësinë e kanë përhapur në vendet e ndryshme të njohjes nga afër për një periudhë 25 botës ku ata kanë arritur me anijet e vjeçare, sidomos gjatë viteve që kemi tyre të shpejta dhe të përsosura‖. Në jetuar dhe punar në Itali, pohojmë se Bogotá ajo studioi kulturën të parëve nuk kemi takuar njeriun me emrin

[145]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Nermin Vlora Falaschi, por Dardanele ... Me veprën shkrimore dhe shpirtëzimin e Qiririt të Naimit, me veprimin praktik, e nderonte etninë emrin Nermin Vlora, që ―në shpirt ka shqiptare, si gjenezën e saj të nderit, si dashurinë, pa digjet për njerëzinë‖ . bashkësi që përmbledh të tërë ata Ajo u shkri si qiriri për lirinë qytetare shtetas që flasin shqipen si gjuhë të shqiptarëve, për lashtësinë e gjuhës amtare, atë bashkësi, që siç e përcakton shqipe, për traditat më të mira që na dhe etnologu akademik Mark Tirta: lanë të parët, për doket ndër shqiptarë. ―përmbledh tërë shqipfolësit, që kanë Ajo trajtesën ―Nga etnocentrizmi në një territor të caktuar të vetin, kulturë pluralizëm kulturor‖ e shikonte me të vetën, të përbashkët që kanë një interes përbashkues kulturash e vetëdije të përkatësisë në këtë etni. qytetërimesh, si ―qytetërime të Shkalla më e lartë e etnisë shqiptare ngjeshura pas njëri-tjetrit‖ edhe pse e është etnia komb, etnia e organizuar në dinte që punonte në një trase të një shtet kombëtar. Etnia shqiptare vështirë. Qytetërimin e shikonte si një përfshin brenda si bashkësi sociale: arritje me dyer të hapura, ku jepet, gjuhën, racën, demografinë, territorin, merret, tjetërsohet ... Është identiteti ekonominë, klasat sociale, kulturë- ynë kombëtar pronë e popullit shqiptar, etnokulturë, rrjetin urban, metropolin, që as jepet, as merret, as tjetërsohet, institucionet politike‖ . Ndërkohë, ne sepse me identitet kombëtar ajo vuajmë ende nga kompleksiteti i kuptonte identitetin kulturor dhe kombit shtet, kur kombi qytetar është qytetar, me komponente të tillë siç janë prodhim i dobishëm i përparimit të gjuha e banorëve, trashëgimia shoqërisë njerëzore. Kishte bindjen se historike, kultura popullore, mentaliteti funksionimi harmonishëm sinkretik i shoqëror, mënyra e jetesës, e drejta e këtyre elementëve mbajnë kohezionin bashkuar, feja (jofeja). Si pjesë e së etnik e përforcojnë vetëdijen tërës ballkaniko-mesdhetare, shqiptarët kombëtare. Sipas botimit të nivelit kanë identitetin e tyre fizik, moral, akademik ―Fjalori Enciklopedik kulturor, juridik e politik. Kishte shqiptar‖, Nermin Vlora ―iu kushtua lajtmotiv proverbin e gjeniut kozmik sidomos hulumtimit të lidhjeve Leonardo da Vinçi (15.04.1452- kulturore e gjuhësore ndërmjet 02.05.1519): ―Il corpo nostro è etruskëve dhe paraardhësve të sottoposto al cielo e lo cielo è Shqiptarëve, duke synuar të dëshmojë sottoposto allo spirito‖ (―Trupi ynë i lashtësinë e etnosit shqiptar. Mbajti nënshtrohet qiellit dhe qielli i lidhje të vazhdueshme me Shqipërinë e nënshtrohet shpirtit‖). I sëmbonte në me Kosovën, duke dhënë ndihmesë në zemër gjenocidi i shovenëve grekë mbi afirmimin e vlerave të kulturës popullatën e pafajshme çame në trojet shqiptare në botë, dhe në e të parëve të saj. I dhembte tragjedia e sensibilizimin e opinionit dardanes së lashtë, Kosovës sonë të ndërkombëtar rreth çështjes kombëtare dashur, saqë klithma e shpirtit dhe e shqiptare‖ . Nga studimi i botimeve të mendimit të saj jehonte deri në saj etnokulturore, vërejmë se Falaschi

[146]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

nderonte kulturën e traditës, atë që mundur të njihej edhe ai i gjuhëve. Në zhvillohet në shekuj si praktikë jete, si kohë të reja, Nermini u bë ideali i një ushqim social që drejton jetën atdhedashurisë pa interes, i trimërisë së ekonomike të njerëzve. Po aq fjalës së vërtetë, i humanizmit, i respektonte dhe e shikonte me diturisë, i përsosmërisë estetike. Edhe i vëmendje kulturën reflekse, atë të bukurisë së rracës shqiptare! Ajo e kultivuar e që merret me arsimim, me shkruante dhe e fliste më bukur e më specializime të posaçme, me libra. Nga pastër shqipen se sa ne, banorët studimi i veprës së saj del, se ajo nuk i indigjenë (vendës, rrënjës). Ajo shikonte të shkëputura këto krahasohej, matej e guxonte të bënte nëndisiplina të fushës së etnologjisë, polemika shkencore me elitën tonë por të ndërthurura midis tyre, që diturake për lashtësinë e gjuhës shqipe. marrin e japin, disa herë njëjtësojnë të Edhe pse jo pak herë fjala e saj nuk kaluarën e largët me të tashmen, mbërrinte në destinacion, sepse shkrihen bashkë, duke këmbëngulur s‘depërton dot fjala në veshë të tek funksioni etno-integrues me shurdhër. Ajo qe një studiuese e identitetin kombëtar shqiptar. Nermini zjarrtë, e gatshme për çdolloj dialogu qe një rilindase e re, e vërtetë, jo në në tryeza shkencore, të përbëra nga kuptimin metaforik e romantik, por në studiues që e duan të vërtetën. rrafshin shkencor vërtetësor, ajo Theksonte që ishte romantike dhe këmbëngulte me qetësi, me qartësi e kulturorët ilirianë i quante njerëz argumente për lashtësinë e gjuhës romantikë. Në biseda të ngushta, shqipe, që gjuha cilësohet tipari dëshpërueshëm, thoshte shpesh: ―Me kryesor dallues i një etnie nga një sa dihet, fati i romantikëve është tjetër. Ajo shkruan: ―...vetë etnia e nji dështimi‖. Në këtë 95 vjetor të lindjes, populli i përket gjuhës që ai flet‖ . shëmbëlltyra e saj na vjen si një Bënte dhe kërkonte krahasimin nga polemiste shkencore, atdhetare druri i gjuhëve të fjalëve të shqipes jo humaniste e dritërore, diturore vetëm me 2 apo 3 gjuhë, por gërmonte universale, që të falte shpirtin, por nuk ndër ngjasimet dhe dallimet midis 12 bëhej kurrë palë me oportunizmin gjuhëve të tjera. Entuziazmohej me inferior të kornizave teorike me lojëra zgjidhjen në trajtë pyetjeje të Cavalli- fjalësh të lodhura. Ajo e donte shumë Sforzës se pse është e ligjshme të vendin e të parëve, po aq sa dhe të mendojmë se ka mundësi të bëhet një vërtetën objektive. Guxonte dhe krahasim bazor midis evoluimit s‘lodhej të futej në tejlashtësi, në biologjik dhe atij gjuhësor dhe arrinte periudhën para-indoeuropiane. Ajo në përfundimin se ka analogji midis nxit dhe dëshiron që studiuesit evoluimit të gjenit edhe të gjuhëve. Në shqiptarë ta aplikojnë metodën e këtë konteks, përmendte shpesh tezën radiokarbonit ose Karbonit 14 (C14), darviniane, që po të njihet druri ta thellojnë studimin e gjuhësinë me biologjik i grupeve të fiseve të anë të biologjisë, bazimin mbi ndryshme të njerëzve, do të ishte e dokumentet epigrafike, por jo thjesht

[147]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

bilingue (shkrojtur në dy gjuhë të sonë akademike, ajo kërkonte t‘i ndryshme), si psh. etruskisht-latinisht zgjonte nga gjumi teoricienët shqiptarë etj., se, nuk mjafton vetëm njohja e të linguistikës. I trajtonte shqiptarët si greqishtes së vjetër ose e latinishtes, pasardhës të ilirëve. Studiuesja i argumenton Falaschi, por përpos trajtonte shqiptarët si pasardhës të gjuhëve europiane, duhet të njihet, së ilirëve dhe e shpie më tutje në kohë pakut, një gjuhë aziatike ashtu si duhen dhe në hapësirë idenë, duke u shprehur edhe pak dijen mbi sanskritishten. Jemi se Iliria e lashtë, me prejardhje të mendimit se kërkon studim tërheqja Pellazgjike, ishte vendi i njerëzve të e vëmendjes që Nermini na bën me lirë (―i lir), e cila shtrihej gjatë mbishkrimin në sakrofagun që gjendet Ballkanit perëndimor. Përbëhej nga në kështjellën - muze të qytetit të shoqëri fisore e zhvilluar, me një mbret Kortonës (Cortona, Arezzo, Toscana, të vetëm për gjithë Ilirinë. Ajo Itali), të cilit ajo, nga paraqitja pellazgo këmbëngul në tezën se shqiptarët e - etruske dhe shqip-italisht, i bën një sotëm njihen si të vetmit dhe autentikë ndërtim dinamik këtij dokumenti (se nuk ngjallin dyshime, se janë të epigrafik në 12 gjuhë dhe konkretisht vërtetë, origjinalë) mbijetues të atij në pellazgo - ilirishte, etruskishte, qytetërimi pellazgjik shumë të lashtë, i shqipe, hebraishte, sanskritishte, cili u bë i vetmi fener pluskues i portugalishte, persishte, italishte, popujve me të cilët pati kontakte, duke romanishte, spanjishte, latinishte dhe lundruar nëpër dete të ndryshme dhe anglishte. Herë të tjera, fjalët që duke lënë hulli diturie të madhe. Ajo lexohen nëpër dokumentet epigrafikë i shpalos idiomën pellazgo-iliro-trako- krahason me shqipen dhe me gjuhët etruske, duke depërtuar thellë në neo-latine (anglo-saksone), me lashtësinë tonë. Me gjithë ulje ngritjet arabishten, me turqishten, me e dritëhijet e historisë përgjatë frëngjishten ... dhe shënon se ―ky shekujve e mijëvjeçarëve, etnokultura mbishkrim lexohet vetëm me anën e jonë, etnologjia e shqiptarëve njihet, ka gjuhës sonë‖ . dallesat dhe përbashkësitë me kulturat Me përgatitjen e saj kulturore e popujve të tjerë, sidomos me fqinjët humanistike, edhe ajo mendonte se kufitarë, si rezultat i marrëdhëineve qytëtërimet kanë lindur gjithmonë afër nga miqësitë, krushqitë, shkëmbimet lumenjve dhe fillojnë me pellazgët në natyrë, dhuratat, tregtia, pushtimet, yjnor. Duke i mëshuar tezës së etj. Ajo kërkon ura komunikumi midis prejardhjes së shqiptarëve nga fqinjëvë gjeografikë me gjuhë të pellazgët, sikurse glotologu ynë Spiro ndryshme, duke e quajtur pasuri Konda, filolog i diplomuar në shpirtërore diversitetin kulturor, kur i Fakultetin Filozofik të Universitetit të shërben shëndetit miqësor të Athinës dhe njohës i mirë i botës mirëshkuarjes reciproke. Ka një antike me veprën e tij madhore shprehje Nermini që e shkruan me ―Shqiptarët dhe problemi pellazgjik‖ , keqardhje: ―Kultura e të mundurve që ende ―fle‖ sirtarëve të burokracisë shkatërrohet nga fituesit‖ . Gjithsesi,

[148]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

historia jonë ekziston, kur shumë popuj pellazgjishten, ndonëse gjurmë të qytetërimformues të botës janë gjuhës së shkruar s‘ka ende. zhdukur nga harta e globit Për ne, Shqetësimi i saj është i shfaqshëm: shumë mbushmendës, po ta ―Nuk është Liria që mungon, por argumentojmë me metodën e korelimit mungojnë njerëz të lirë‖ . (krahasimit) të mikrofaunës, është edhe Përfundime fakti që: kur në këtë hapësirë të globit Ndihmesa e Nermin Vlora Falaschit në ekzistonin popujt e vjetër të Mesdheut, fushën e studimeve antropologjike dhe ndër ta, më vonë edhe Greqia e Vjetër etnologjike është një diamant kulturor dhe Roma e Lashtë, si mund të mos për ―shtëpinë tonë të përbashkët ekzistonte Dheu i atyre që i mendojmë adriatikase‖, siç e kishte për zemër të dhe i pranojmë si të parët tanë, Dheu shprehej shpesh ajo, e cila deri në ku kemi lindur, ku banojmë, jetojmë e frymën e fundit jetoi me parimin të veprojmë edhe ne si komunitet që e studiuesit Vittorio Alfieri (1749-1803): mbajmë veten si pasardhës të ilirëve. ―Volli, sempre volli, fortemente volli‖ Ajo shikonte shumë tutje dhe kishte (Desha, gjithmonë desha, me idenë se në lashtësi ishin Pellazgët këmbëngulje desha‖). Është Yjnor, ―shpikës të alfabetit fonetik‖, domethënës shënimi dedikues popuj të Detit, të cilët i quajtën ―Iliri‖ (kushtues) që Nermini bën në faqet e trojet e banuara nga njerëzit e tyre të para një një monografie shkencore: lirë‖ . Për të nxitur studiuesit shqiptarë ―Ky libër është uratë për bashkimin e të fushës për kërkime, ajo paraqet gjithë etnive shqiptare në vatrën e drurin gjenealogjik të gjuhëve dhe madhe europiane‖ . grafikun e 10 gjuhëve më të vjetra, Siç vërehet nga shkrimtaria e saj, (përgatitur nga studiues të huaj dhe Nermin mbështet tezën se etnia duhet përkatësisht druri gjenalogjik i të jetë e organizuar në një shtet formimit të gjuhëve indoeuropiane nga kombëtar. Ndërkohë, ne vuajmë ende linguisti gjerman August Schleicher nga kompleksiteti i kombit shtet, kur dhe grafika nga Alberto Piazza e Eric kombi qytetar është prodhim i Minch, të cilët i mbështet edhe i dobishëm i përparimit të shoqërisë mirënjohuri Cavalli - Sforza) ku njerëzore. shqipja (pellazgo - ilirishtja, shën im: E ndikuar fuqishëm nga Leonardo, A. H) gjendet para gjuhëve të tjera të edhe ajo e shikonte rruzullin si vjetra: armene, greke, keltike (kelte), makrokozmos dhe njeriun si balltike, sllave, gjermane, italike, mikrokozmos. E pajisur me forcë të indiane dhe iranike. Protogjuhë?! Që pamposhtur, me energji yjore, krenare është e para me fjalët e gjuhës së dhe e virtytshme si përherë, stërmbesa përbashkët në origjinë?! Edhe sipas e Plakut të Bardhë të Flamurit të Nerminit, Gjuha shqipe është gjuha e Pavarësisë, Ismail Qemal Vlorës, edhe shtëpisë për shqiptarët. Ilirishten e me përurimin e Akademisë Kulturore quan gjyshe të shqipes, ndërsa ―Iliria‖ në Romë para 27 vjetësh, më 8 stërgjyshe të shqipes quan qershor 2000, me funksionimin e saj

[149]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

sipëror për katër vjet, deri sa u bë titanike e mira jonë mendimtare. Nuk frymë hyjnore, ajo dha e bëri është xixëll, por yjësi në qiellin e dijes; maksimumin e mundshëm për sidomos ndriçon ngrohtë në fushën e Shqipërinë. ―Një xixëll mbi Ilirinë dhe humanistikës, të linguistikës dhe në trashëgimtaren e saj fare të vockël, albanologjisë. Shqipërinë‖ , e quan punën e saj

Bibliografia:

AKADEMIA Culturale ―Iliria‖: ―Dall‘ seria ―Qytetërime të lashta mesdhetare etnocentrismo al pluralismo culturale‖, - III‖, Romë, Bardi Editore, 1991. Romë, Bardi Editore s.rl, 2000. FALASCHI, Nermin Vlora: ―Prona AKADEMIA e Shkencave e gjuhësore dhe gjenetike. Probabilitetet Shqipërisë: ―Fjalori enciklopedik e monogjenezës embrionale të fjalëve‖, shqiptar, 3‖ Tiranë, 2009. Tiranë, Toena, 1997. BRAUDEL, Fernand, ―Mesdheu; FRASHËRI, Naim: ―Vepra letrare, 2‖, hapësira, historia, njerëzit dhe traditat‖, Tiranë, ―Naim Frashëri‖, 1995. Tiranë, Botimet IDK, 1986. HABAZAJ, Albert: ―Nermin Vlora, FALASCHI, Nermin Vlora: ―E shkrimtare fisnike dhe humaniste‖, nesërmja e kohës‖, Shkup, ―Gjon gaz. ―Tirana Observer‖ e përditshme Buzuku‖, 1991. pavarur, Viti XI i bot., nr. 3084, e diel, FALASCHI, Nermin Vlora: ―Lashtësia 5 korrik 2015. e gjuhës shqipe sipas dokumenteve KONDA, Spiro N.: ―Shqiptarët dhe epigrafike nga Egjeu deri në Atlantik‖, problemi pellazgjik‖, Tiranë, 1964. TIRTA, Mark: ―Enologjia e shqiptarëve‖, Tiranë, Geer, 2006.

[150]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

II. Foreign Language Methodology

PRACTICAL TEACHING TIPS FOR NOVICE TEACHERS

Assoc. Prof. Dr. Veneranda HAJRULLA University ―Ismail Qemali‖ of Vlora, Albania [email protected]

Assoc. Prof. Dr. Marsela HARIZAJ University ―Ismail Qemali‖ of Vlora, Albania [email protected]

Abstract situation that impacts the students negatively. Teacher courses often Education courses cover a broad range include a unit on “lesson planning” or of topics from educational policy and ―classroom management” which history to curriculum design and relates mostly to the selection of the teaching techniques. When new lesson components, and how these will teachers of English as a foreign be ordered. But it‘s important also to language imagine their first job think about how you‘ll frame the posting, they may picture themselves lesson with effective beginnings and teaching in all kinds of scenarios: large endings. This paper brings some university classes, one-to-one coaching practical tips for turning our teaching sessions, and small groups. But they experience into an educational might not imagine that they‘d have a powerhouse that will benefit our partner teacher. When a team teaching students, and our own career. Think situation is good, it creates a about the students‘ goals, consider the supportive, interesting environment for level of the material carefully and our students where they have not only adapt it before you use it. one but two language experts to guide them to better English. Key Words: teaching tips, educational policy, novice teachers, lesson But, when the situation is not handled components, impact. well, it creates a too-many-cooks

Introduction exhilarating. After many years of learning, students get a chance to test The student teaching experience, in their teaching skills in a most cases, is both intense and

[151]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

comprehensive way, in an active  Don't be late to class. classroom and with real students.  Know when to compromise. During the process, students will  State your opinion -- let others realize their areas of teaching strengths know where you stand. and weaknesses, before heading out to  Have a positive attitude. look for a full-time school  Establish a good rapport with employment. Generally teacher parents and administration. courses often include a unit on `lesson  Keep good, strong lines of planning`, which relates mostly to the communication open between selection of the lesson components, you and the parents.. and how these will be ordered. So  Don't be afraid to call or meet when planning the activities, for a with parents. They are probably lesson, it is important to do them in a just as curious about you as you sequence that indicates a gradual are about them. In fact, progression from simple to more knowing them might help you complicated tasks. On the other hand, to better understand their child. effective teachers strive for a balance  Call or write parents when their among whole-class work, pair work, son or daughter does something and individual work. The University of good or improves in class. Vlora ― Ismail Qemali‖ takes great Don't limit communication to pride in its student teaching program. It bad news. has outstanding partnerships with  Show students that you care schools throughout the South west about their lives, and show the region of Albania. In all cases, student parents that you care about teachers have the opportunity to work their children's progress. with outstanding experienced teachers  Cooperate with other in a cooperative relationship. As future colleagues, be willing to ask novice teachers they need some them for help and be open to ‗practical recipes‘ to guide them in offering your advice. their first classes.  Attend workshops regularly  Know your rights as a teacher I. Tips for the beginning teacher  Know the resources or how to 1. Be professional make proper referrals for special education, discipline  Be professional in dress, etc. manner, and attitude from the first minute that you are present 2. Be organized in the classroom.  Use language appropriately.  It is important to feel prepared Don't resort to using slang too as well as look prepared. often.  Thoroughly prepare lecture notes, mini-lessons, questions

[152]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

for discussion, and class reschedule assignments and activities each day. activities.  If you expect your students to  Realize and accept that not all have all of their materials, then students will remain at the you should have yours, too. same level academically.  Clearly state objectives and  Listen attentively to students' exactly what you expect on problems. assignments .  Give students plenty of 4. Adapt Internet content to the advance warning regarding classroom assignment due dates, and give students a copy of the syllabus This is actually the most beneficial early in the semester. It is also resource for our students, because it a good idea to mail a copy of represents English as it‘s used in the the syllabus home to students' ―real world.‖ However, the problem is parents. accessibility. You want to make sure  When grading students' writing you prepare your students well before assignments, give them a cover you task them with reading real news sheet with a checklist. articles and blog posts or get them to  Keep your desk and files participate in chat rooms, watch organized. videos, or interpret in the class.  Be sure to have a record of lesson plans. 4. 1. To ready your students for the use 3. Be patient of this real material, do the following:

 Give students enough thinking  Break the materials into bite- time. sized chunks. Even if the  Don't tell your students the original is large, you don‘t have answer simply because a few to do all of it for your students seconds have passed in silence. to get the gist. Wait longer, minutes even,  Create focus questions for your before restating the question, students to answer while they but don't answer it yourself. are reading, viewing or  If students don't respond to a listening. question right away, or if they  Take the students‘ level into express confusion, ask lead-in consideration when you shape questions. the material. Don‘t assume all  Remember that students will be levels can use one news article, absent, so don't get too unless you have prepared it frustrated when having to differently for each level. Think about the students‘ goals,

[153]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

consider the level of the 6. Pair work or group work material carefully and adapt it before you use it. This can be done by making a  Don‘t be lazy. Just because you list of pairs of names before the found a lesson online doesn‘t lesson starts or while the mean you can print it out and students are coming in, or just give it to your students after a tell them when the time comes. quick glance and without If there is an odd number of additional preparation on your students make a group of three part. Real world information but break them up later in the does have a place in the lesson and put them into pairs classroom, but it will take more with someone else so they get preparation on your part to get more chance to speak. it ready for the students. Don‘t You could put them in small be afraid of this, but don‘t shirk groups to start with if the your responsibility either. activity allows. You could even make the activity a competition 5. Prepare reserve activities in small teams if the activity allows, seeing which team gets the most answers right. Use the It‘s also a good idea to have five or six board or a piece of paper for go-to activities that you can adjust on keeping score. the fly to any classroom or level. Change the partners quite often Having a ―bag of reserve ―activities‖ so that the students don‘t get is useful for your regularly scheduled bored with their partner. It‘s classes. Preparation really is the secret good for the students to speak to stress-free teaching. You can do to each other in English. anything, and do it well, as long as you‘ve put a little planning into it. 7. Use a normal, natural voice Don‘t stress out about doing a substitute class. Students love it when Every teacher can remember this from they get to meet a new foreign teacher. the first year in the classroom: Always keep an eye out for interesting spending those first months talking at and quick activities that you can pull an above-normal range until one day, into your repertoire to fill any extra you lose your voice. time in a substitute lesson. Examples include teaching the class to say a tongue twister, showing and discussing Raising our voice to get students' a short YouTube clip, or organizing a attention is not the best approach, and quick treasure hunt. the stress it causes and the vibe it puts in the room just isn't worth it. The students will mirror your voice level, so avoid using that semi-shouting

[154]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

voice. You want to also differentiate 10. Address behavior issues quickly your tone. If you are asking students to and wisely put away their notebooks and get into their groups, be sure to use a Be sure to address an issue between declarative, matter-of-fact tone. you and a student or between two students as quickly as possible. Bad 8. Speak only when students are feelings -- on your part or the students quiet and ready -- can so quickly grow from molehills into mountains. For handling conflicts This advice was given to me by a 25- wisely, you and the student should step year veteran my first year. She told me away from the other students, just in that I should just wait and then wait the doorway of the classroom perhaps. some more until all students were Wait until after instruction if possible, quiet. So I tried it; I fought the avoiding interruption of the lesson. temptation to talk. Sometimes I'd wait Ask naive questions such as, "How much longer than I thought I could might I help you?" Don't accuse the hold out for. Slowly but surely, the child of anything. Act as if you do students would cue each other: "sshh, care, even if you have the opposite she's trying to tell us something," feeling at that moment. The student "come on, stop talking," and "hey will usually become disarmed because guys, be quiet." (They did all the work she might be expecting you to be angry for me!) and confrontational.

9. Use hand signals and non-verbal 11. Always have a well-designed, communication engaging lesson

Holding one hand in the air, and This tip is most important of all. making eye contact with students is a Perhaps you've heard the saying, if you great way to quiet the class and get don't have a plan for them, they'll have their attention on you. It takes awhile one for you. Always over plan. It's for students to get used to this as a better to run out of time than to run routine, but it works wonderfully. short on a lesson. From my own first- Have them raise their hand along with hand experience and after many you until all are up. Then lower yours classrooms observations, something and talk. With younger students, try that I know for sure: Bored students clapping your hands three times and equal trouble! If the lesson is poorly teaching the children to quickly clap planned, there is often way too much back twice. This is a fun and active talking and telling from the teacher and way to get their attention and all eyes not enough hands-on learning and on you. discovery by the students. We all know engaging lessons take both serious

[155]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

mind and time to plan. And they are The areas of classroom teaching being certainly worth it -- for many reasons. tackled in the paper include the opening session of the lesson, teachers Conclusion presentation, discipline issues and ending of the English lesson, but for Through this paper we provided some teachers the best „recipe‟ is the ‗hands- very important tips for student on‘ classroom experience and his own teachers, pre service teachers and teaching style. To be really good at novice teachers. Most of them look teaching they need to find their own easy when reading, but hard to be teaching style, and choose the realized. Experienced, veteran teachers methodology that suits them. and teacher trainers will always smooth the way for student teachers.

Literature

. Ann Malamah-Thomas, (1998) “Classroom Interaction”. C N . www.teachhub.com/teaching- Candlin &H G Widdowson strategies-5-questions-you-should-be- . C N Candlin &H G Widdowson ( asking 1994) “A scheme for teacher . Ur, P. ( 2016) ― Penny Ur‘s 100 Education”. Oxford, Teaching Tips‖ Cambridge . Cox, J. ( 2016) ―Classroom University Press Management Tips for Novice . Ur, P. ( 2012 ). ―A Course in Teachers ― Language Teaching. 2nd Edition, . Scrivener, J. ( 2016) ― Classroom Practice and Theory Management Techniques‖ Cambridge Cambridge University Press. University Press . Woodward, T. (1997) “Models and . Scrivener, J. ( 1994) ― Learning Metaphors in Language Teacher Teaching‖ Macmillan Publications - Training”. Cambridge University Books for teachers. Press . Teaching Strategies: 5 Questions You Should Be Asking - TeachHUB

[156]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

CASE STUDY: ESP LEARNERS‘ NEEDS IN THE UNIVERSITY OF MEDICINE, TIRANA

PhD. Alnida Shano University of Tirana [email protected] PhD. Ariana Nepravishta Agricultural University of Tirana [email protected]

This research paper analyses ESP general English. Learners are the main learners' needs at the University of resource of data in the needs analysis Medicine, in Albania. Learners' needs and failure of most ESP programs in are divided into three categories which Albania which is attributed directly to cover the needs for English language the absence of needs analysis practice. for general purposes, academic Key words: English for general purposes and for job purposes. One purposes, job purposes, academic university was chosen to examine the purposes hypotheses of the study. The method used to collect data was students‘ Introduction questionnaire. The study has come out From the early 1995's, English for with a number of facts the most Specific Purposes (ESP) has grown to important of these facts are: In their become one of the most prominent daily life the students need English areas of EFL teaching today. Its language to listen to radio, development is reflected in the understanding TV programs and films. increasing number of universities In the academic field, the need for offering an MA in ESP. English language to understand In Albania too, the ESP movement lectures was highly rated. Finally in has shown a slow but definite growth their future jobs the study revealed that over the past few years. In particular, the students need English language to increased interest has been spurred as a read written or printed materials result of the students of Medicine who connected with jobs. after finish their university want to Considering the results of the students‘ attend further courses abroad or may questionnaire the study arrived to a be start a job elsewhere. This has led to clear conclusion that the most needed a rapid growth in English courses language skill in the medical field is aimed at specific disciplines, e.g. listening to lectures. The need for the English for Chemists, English for Baby academic English is more important Nursery etc in place of the more than the need for occupational English,

[157]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

traditional 'General English' courses at The division of ESP into absolute and university. variable characteristics, in particular, is Absolute Characteristics very helpful in resolving arguments  ESP is defined to meet specific about what is and is not ESP. From the needs of the learners. definition, we can see that ESP can but  ESP makes use of underlying is not necessarily concerned with a methodology and activities of specific discipline, nor does it have to the discipline it serves. be aimed at a certain age group or  ESP is centered on the ability range. ESP should be seen language appropriate to these simple as an 'approach' to teaching, or activities in terms of grammar, what Dudley-Evans describes as an lexis, register, study skills, 'attitude of mind'. This is a similar discourse and genre. conclusion to that made by Hutchinson Variable Characteristics et al. (1987:19) who state, "ESP is an  ESP may be related to or approach to language teaching in designed for specific which all decisions as to content and disciplines. method are based on the learner's  ESP may use, in specific reason for learning". teaching situations, a different Research Methodology methodology from that of Research Design: General English. The study, adopted a descriptive and  ESP is likely to be designed for analytic methods. The study used a adult learners, either at a questionnaire, as a needs assessment tertiary level institution or in a tool. professional work situation. It could be for learners at Subjects: secondary school level. The subjects, who participated in this  ESP is generally designed for study, for the purpose of conducting needs analysis, were 300 students, intermediate or advanced from three different faculties of the students. University of Medicine in Tirana. In  Most ESP courses assume the year 2016, (semester-1 in 2016- some basic knowledge of the 2017 academic session). The rationale language systems. was that these students of medicine The definition Dudley-Evans offers had been exposed to the ESP program is clearly influenced by that of for two years in their early stage of Strevens (1988), although he has studying as a university requirement. improved it substantially by removing Therefore they might identify the need the absolute characteristic that ESP is for English language in their medical "in contrast with 'General English'" discipline. Thus, they were able to give (Johns et al., 1991: 298), and has feedback on which skills of language included more variable characteristics.

[158]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

they needed for their academic paper, or doing on job training abroad, purposes. in English speaking countries. Data Collection Method: Results and analysis Questionnaire The data of this study was collected The instrument, which was used in this through a questionnaire. The needs of research to collect data, was a survey the students are divided into three questionnaire. The questionnaire was categories: (A) general needs, (B) designed to reveal the target academic needs and (C) future needs. information based on the objectives of The following tables show each the study. The questionnaire sought to category results according to the collect information concerning the students‘ view. immediate and long-term perceived General Needs needs for the students studying in the The subjects rated listening to radio, faculties of the university of medicine. understanding TV programs and films The assumption of selecting the very highly with (mean rank= 4.72). language skills lay on their capability Although this is a general need, but it to cover the general needs, academic can also be considered as part of needs and future needs of the students. academic needs. At the presence of TV The language skills selected were satellite revolution there are organized under three main types: specialized TV channels which offer general needs, academic needs and job medical programs or even a living needs respectively. Following these show of operations form very famous needs the questionnaire was divided hospitals in the world or education into three sections: In section one, channels specialize in medical. This (general needs for English) the reinforces the role of TV as a learning questions sought to investigate audiovisual tool. This finding supports learners‘ perceived general needs for the need for listening skill, which is a English language in their daily life in neglected skill in the Albanian ESP the university campus or outside it. syllabuses. Section tow (Academic needs ) in this section the questions sought to elicit Survival English is the learners' second information on the need for English priority in the general needs which language skills in the medical field received (mean rank= 4.52). The high what do they need to do with English, rating of this kind of need might be and which English language skills that influenced by the high expectation of most help them cope with their most of the students to work or migrate studying of medicine. In section three after graduation to countries where (jobs needs) the students have to English is used as a medium of expect their needs in their future jobs communication. This emphasizes the like. e.g. The need for English to write role of English as a very important reports or memo or conduct a research international tool for communication. The third priority in the general need

[159]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

comes "reading English literature in skill with a (mean rank=5.00), the the original‖ that received (mean results clearly showed the importance rank=4.39). Followed by "reading for of listening skills, so developing this pleasure with a rate of (mean skill is essential in the field of rank=3.92) and conversing with fellow specialization which call for its students and friends with a rate of noteworthy weight in any syllabus that (mean rank= 3.91) in the last two caters for the students‘ language needs. columns come "writing private letters" Listening skill is a neglected skill in with a rate of (3.72) and "reading Albanian curricula particularly the newspaper with a rate of (mean ones offered in the intermediate level. rank=3.23). This situation continued in ESP These results revealed that the students program in the Albanian universities do not appreciate their need for which leave developing this skill to the English as a mean of reading for students‘ own efforts. This neglecting pleasure and reading English literature is attributed mainly to the availability in the original or reading newspaper, of reading resources compared with which indicates a very low motivation listening materials, which are usually in the language and reading material rare and made to serve the needs of written in English in particular. As specific learners while making home- motivation is considered to be a very made materials need a lot of time and essential factor in foreign language money. In the second question the learning, it is necessary for the ESP respondents were asked to rate the teachers to pay more attention to need for English in taking part in class encourage general reading by discussion. Students rated this skill as providing some suitable material in the (mean rank= 4.57) this result showed college‘s library to raise students‘ the importance of conversation skills, motivation in the language which the need for English in class would have positive results in their discussions seems to be very important performance in ESP courses. The although it can be conducted in respondents‘ answer to these two Albanian. questions 1 and 7 in the questionnaire revealed that the students are not The results rated as (mean rank= 4.76) motivated to use English for general the students appreciated highly the purposes. need for reading course textbooks. On the other hand when the students were The Academic Needs: asked to rate their need for reading Based on data the first question asked specialization books and journal the the students to rate the need for answer was unexpected as shown in English to understand lectures. The the previous table it received (mean result was really surprising. The rank=3.82) which is very low respondents gave the top rating to this compared by reading course textbooks.

[160]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

The above two results revealed clearly English to write examinations answers that the students highly rate the need which received very high value of for English to read course textbooks (mean rank=4.92) that put this skill which clearly reflects and instrumental second in position of priority. This is motivation in the language particularly natural because all students are if compared with the relatively low required to use English language to rating for the need to develop general answer examinations papers. The reading. above result draws attention to the high extrinsic motivation towards English Though, some specialists believe that language. This emphasizes the instrumental motivation can, with importance of developing writing skills some efforts, be developed into in ESP courses in respond to this need. intrinsic motivation through careful Asking, answering and talking with choice of the students‘ preferred your professors is the last question in teaching methods and the students‘ section B. the students rating to this participation in setting the objectives skill is (mean rank= 4.18) this revealed of the ESP program and through that the students do not need this skill selecting appropriate materials. The since they can use their mother tongue fifth question the students were asked in the above situations. to rate their need for taking notes from the lectures, which received rate of The general overview of the data (mean rank=4.58), is relatively high. It concerning the academic needs showed that many students did not take notes the need for English language in during their lectures and they only understanding lectures as highly depended on their colleagues to recall requested skill. On the other hand, all lectures conveyed in English; this reading specialization books and calls for supplying the students with journal are rated below understanding the suitable instructions that enable lecture in the academic needs. Based them to carry on their academic duties. on table (2) the academic needs results showed a significant importance of this This question is followed by the need of need. These findings indicated that for English to write term papers, essays the students are aware of their own or reports which received low rate needs. Moreover, they could easily (mean rank=4.16) compared to taking identify their needs specifically as the notes although, the two skills have the results showed that "understanding same importance and priority in the lectures" is more important than e.g. academic field. This indicates some "reading specialization, books and variation in the students‘ assessment of journals". This is reinforced by what interrelated needs which signify was mentioned in the introduction i.e. students‘ unawareness of their needs. those ESP learners are aware of their In the seventh question the students own needs and course objectives. were requested to rate the need for

[161]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

The jobs needs: English language to Albanian workers The jobs needs are the last kind of or vice versa is considered the least needs to be investigated in this study. needed skills for medicine students. They are different from the other two The last finding revealed that medicine kinds of needs mentioned above in the students do not pay enough attention to way that the students have to speculate translating medical terminology, these kinds of needs for their future. technical passages and formal and The students do not experience this informal letters, memos and notes form kind of needs. In this part of the Albanian to English and vice versa. To questionnaire the students were asked sum up this discussion, it is clear from to speculate what they may need the previous results, that the need for English in their future job through five English for academic is highly situations. The top rating in section C requested by the students than the goes to reading written or printed other two types general and jobs needs. materials connected with jobs which received (mean rank=3.31) this shows Conclusion: that the students are in need for reading Considering the results of the students‘ skill not only in their present studying questionnaire the study arrived to a but also in the future job. This clear identifiable conclusion that the reinforced the need for reading skills in most needed language skill in the in medicine field during studying and medical field is listening to lectures, after graduation. medicine students‘ regardless of their Conversing with English-speaking different academic level do not have colleagues is rated as the second job the same English needs. The need for needs with a mean rank of (mean the academic English is more rank=3.20) followed by reading or important than the need for writing letters, memos or reports. This occupational English, general English. shows the need for writing and reading Learners are the main resource of data for the future jobs as most if not all- in the needs analysis and failure of medical reports are written in English most ESP programs in Albania is language. Here, the students show attributed directly to the absence of some kind of awareness of their future needs analysis practice. needs. Following in-service courses conducted in English and conveying information or instruction form

References Hutchinson, Tom & Waters, Alan Dudley-Evans, Tony (1998). (1987). English for Specific Purposes: Developments in English for Specific A learner-centered approach. Purposes: A multi-disciplinary Cambridge University Press. approach. Cambridge University Press. Johns, Ann M. & Dudley-Evans, Tony (Forthcoming) (1991). English for Specific Purposes:

[162]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

International in Scope, Specific in Strevens, P. (1988). ESP after twenty Purpose. TESOL Quarterly 25:2, 297- years: A re-appraisal. In M. Tickoo 314. (Ed.), ESP: State of the art (1-13). SEAMEO Regional Language Centre.

[163]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ASSESSMENT PRACTICES DEVELOPMENT IN THE FOREIGN LANGUAGE OF SECONDARY EDUCATION

PhD. Emilda Roseni University of Tirana [email protected] PhD. Anita Muho University Aleksandër Moisiu, Durrës

Abstract teachers found that their efforts made a The introduction of foreign language in difference. This study will focus on the secondary school education marked two case studies which determine the beginning of an ongoing debate teachers‘ assessment practices in the among teachers about the necessity of foreign language of secondary school, assessing FL – if at all. Assessment, as the importance of assessment in a means to monitor progress, forms, language acquisition. In the first case there is no doubt about it, an integral study, the teacher describes the whole part of the learning and teaching school assessment approach herself process. This article will show and points out the main aspects of manageable and sensitive ways of assessment in the context of her dealing with assessment taking into school. Whereas in the second case account the diverse needs of the study, a Head teacher identifies many learners. The emphasis will be on advantages and assessment techniques formative assessment and assessment in her practice and believes that for learning and its principles. Case assessment ensures all students to studies will highlight assessments in all achieve their potential. The findings of four language skills and show how this empirical study, the review of assessment can contribute to the literature as well as teachers‘ development of self-learning and experiences provide useful suggestions student autonomy in aspects of their concerning the assessment practices in language learning. Perceived and used the foreign language. as an aid to learning assessment saw the seeds of a life-long learning Key words: assessment, practice, capability. This research has foreign language, secondary education discovered classroom practice where

Introduction information to be used as feedback to We use the term assessment to refer to modify teaching and learning all those activities undertaken by activities. Such assessment becomes teachers and by their students in formative assessment when the assessing themselves that provide evidence is actually used to adapt the

[164]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

teaching to meet students‘ needs The two approaches to assessment, (Black & William 1998). formative and summative are often Black and William‘s work on contrasted and the former privileged formative assessment (2000) takes care enormously to the detriment of to distinguish that the use of formative summative assessment. assessment is not a ‗magic bullet‘ for ‗Assessment‘ is something of an education and still the improvement it umbrella term, encompassing a range can have on learning in the classroom of methods and techniques (Biggs & is significant and can be measured. It is Tang, 2007). One way to categories or in our view essential that learning a organize the myriad approaches and foreign language should be located rationales is using the within a formative assessment summative/formative distinction. The framework that focuses on what the main difference between summative or students can do and offering feedback formative assessment is the purpose for as to how they can improve and conducting the assessment. progress. Assessment understood in a Formative assessment does not form broader sense as progression in part of the student‘s final grade or learning is a key to establish the mark. It is used to provide constructive quality and enduring learning a foreign feedback to improve learning and language provision. understanding. The product of My research has discovered classroom formative assessment may never be practice where teachers found that their quantifiably recorded on a grade sheet. efforts made a difference, as a teacher The rationale is that students learn commented: “It is making a real effectively by making and learning difference to students‟ learning. They from mistakes which is difficult to do comment on it themselves”. Many of if their academic performance/final the techniques offered by Black et al. grade may be adversely affected. Since are simple and easy to incorporate into there are no marks at risk students can the classroom and into learning a be more experimental, challenging foreign language as we will discuss in preconceived ideas and developing due course. more desirable higher cognitive skills. The teacher had ensured the students Brown & Knight (1994) suggest that were clear about the learning intentions ungraded assessment, where no mark and success criteria for each English is attached, may become the norm, lesson the teacher taught, discussing allowing students the freedom to strategies for learning e.g. how to get experiment and be more adventurous the right pronunciation, giving them in their study and exploration of their time to think and, above all, making subject. Despite the fact that no marks the learning worthwhile and important are associated with formative in their eyes. assessment, students do still engage in Formative and/or summative it if its role in helping students improve assessment their grades is clearly explained.

[165]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Students will be motivated if they  Student feedback should clearly see the point of their work; how reference a skill or specific it relates to the course, the module, and knowledge. their career goals; if it is inherently  Give feedback to keep students rewarding or interesting; or if they can ―on target‖ for achievement. see their skills and expertise  Host a one-on-one conference. advancing.  Student feedback can be given Summative assessment is the type with verbally, non-verbally or in which most people are familiar. It is written form. usually conducted in the last few  Concentrate on one ability. weeks of term to see how well students  Alternate due dates for your have learned what they were supposed students/classes. to have learned. The results from these  Educate students on how to assessments are aggregated and used to give feedback to each other. determine whether a student has  Ask another adult to give fulfilled the specified learning student feedback. outcomes and may achieve some kind  Have the student take notes. of accreditation. This usually causes a  Use a notebook to keep track of degree of anxiety since the grades student progress. received in summative assessments are  Return tests, papers or final and can affect their future comment cards at the beginning prospects. In summative assessments, of class. therefore, students are less keen to experiment with ideas and concepts  Use Post-It notes. (Biggs & Tang, 2007), preferring to  Give genuine praise. ‗play it safe‘, giving the answers they  ―I noticed….‖ believe are expected of them, and  Provide a model or example. banking the marks provided.  Invite students to give YOU A teacher has the distinct responsibility feedback. to nurture a student‘s learning and to provide feedback in such a manner that Case study One: assessment the student does not leave the In the first case, Ana, both a generalist classroom feeling defeated. Here you teacher with her own class and a will find several techniques on how to specialist secondary education English give effective feedback that will leave teacher, teaches English throughout the your students with the feeling they can school to teenagers. Ana describes the conquer the world. whole school assessment approach  Student feedback should be herself and points out the main aspects educative in nature and be of assessment in the context of her given in a timely manner. school.  Be sensitive to the individual „I feel when I am teaching secondary needs of the student. education students, I am almost [166]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

constantly assessing...have they go. Students remain motivated and grasped that? ...are they ready for the enthusiastic to learn. next bit?...do they need more on With younger students, most of the that?...is student X really assessment is through observation, confident?...can I partner them in a listening and visual techniques. Our role play with student Y?...who needs French teaching in the younger classes help?...is that pronunciation as good is purely done through talking and as it could be? listening, although stories are read That sort of assessment goes on minute and students are exposed to words, by minute, lesson by lesson. Then at complex sentences we do not assess the end of a unit, an end activity will reading and writing until the last two often be useful to assess them...maybe years of secondary school. a game e.g. a role play or some other We encourage self- assessment in all performance. I‟m keen to know if they classes. With young students they can can recall vocabulary learnt, use use the “thumbs up” to show how well structures well, use authentic-sounding they fell they understand. Older pronunciation, be keen, be confident to students may colour a checklist of speak out etc. Sometimes I just store vocabulary using the same colours, or the information from that in my head- simply give themselves a score out of sorry, not very official!-sometimes the ten for how well they feel they class teacher will make written notes. performed in a particular exercise. The class teachers are „in‟ on all We assess all four aspects of learning foreign language lessons in school, a foreign language with the older learning alongside the students, and studetns. To assess talking we use tape their own observations of the students‟ recorders, video recorders and walkie- learning, efforts and achievement talkies. Students especially enjoy using contribute to a richly qualitative walkie-talkies forconversations. This profile of student attainment. encourages them to learn to question Case study Two: Assessment as well as respond. Listening is Ben, a Head teacher who teaches assessed using tapes giving French to his class in a small, identifies instructions and directions. We also many advantages and assessment use story and question sessions and techniques in his practice and believes teacher led questioning and instruction that assessment ensures all students are sessions. achieving their potential. Free from the Common concerns time constraint, Ben is able to focus In the above case studies, it can be more on the assessment criteria seen how aspects of formative and themselves. summative assessment blend „Using formative assessment seamlessly, in different learning and techniques allows the teacher and teaching environments. Case study 1 student to see where they are in their deals with time constraints, the second learning and where they are aiming to focuses more on means and recording.

[167]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Feedback for the teacher is paramount creative. Much of what teachers and and thus assessment provides an students do in the secondary education opportunity to find out students classroom can be described as difficulties and gives some idea about assessment, for example, tasks, how effective the lessons are. quizzes, questions, pair and group Which skills should be assessed? work and homework tasks all prompt There are differences of emphasis as to learners to demonstrate their which skills are assessed reflecting the knowledge and provide opportunities different teaching programmes and for the students to reflect on their teacher belief on these issues. Whilst learning. Formative assessment is a some teachers stick to their belief that good tool for making the shift in the foreign language in secondary classroom from passive receipience by education should be almost exclusively the students to meta-cognition and the oral and aural, others introduce reading development of learning and thinking and writing to differing degrees and at skills. Secondaryeducation schools are various stages. This will clearly be hives of activity in this respect, acutely mirrored in the choice of assessment attuned to the importance of students‘ activity. need for thinking time with attention currently focused on the development Conclusions of thinking and critical skills. Thinking Assessment when understood and time is privileged in a meta-cognitive interpreted as a positive, enjoyable and environment and can embrace the challenging force for learning within a construct of ‗wait time‘, a valuable and classroom culture that is supportive simple tool that, through extended wait and that provides a stream of time gives more students more time to constructive feedback and think time is ‗stop and think‘ about a suitable not in conflict with the foreign response. language teacher‘s desire to be

Bibliography: Maidenhead: Open University Press/ McGraw-Hill Brown, S. & Knight, P. (1994) Black, P.J and Wiliam, D.(1998) Inside Assessing Learners in Higher the Black Box. Raising standards Education, London: Kogan Page. through classroom Biggs, J. & Tang, C. (2007) Teaching assessment.London: King‘s College. for quality learning at university.

[168]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

SOME MAJOR CHANGES IN ELT CURRICULUM: TOWARDS FLEXIBLE TEACHING

Assoc. Prof. Dr. Marsela HARIZAJ University ―Ismail Qemali‖ of Vlora, Albania [email protected]

Assoc. Prof. Dr. Veneranda HAJRULLA University ―Ismail Qemali‖ of Vlora, Albania [email protected]

Abstract More than studies teachers themselves ELT curriculum is one of the main especially experienced teachers know concerns in the recent studies. what methodology function best. The Curriculum design in the last decades teacher is the facilitator of the learning is focused on the communicative process, as such the role in promoting approach. In the Albanian educational communication is seeking changes too. system foreign language teaching is Providing learners with up to date designed according to this model. information, exposing them to work More than explaining grammar, out the learning process, practically is teaching is focused on teaching one of the main roles of foreign learners to communicate. Language language education. Adopting, serves to communicate and teachers changing and developing is part of the focus on developing students ability to teaching- learning process. In this communicate effectively within study we will have a look at the different meaningful social contexts. models of ELT curriculum from What should teachers do in learners- traditional to practical flexible teaching centered classes? How is this new helping learners not just having curriculum helping teachers towards knowledge but using it effectively and flexible teaching? These are some of coherently. the issues dealt in this study. Teachers are going to exploit different models of Key words: ELT curriculum, flexible teaching adopting that one that teaching, models of learning, functions best in their own classroom. facilitator.

Curriculum definition References for Languages has been Foreign language teaching has adapted by the National Curriculum of reflected major changes especially in Foreign Languages in the Albanian the last decades. The model of context focusing on Learning, Common European Framework of teaching and assessment. The aim of it

[169]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

is related specifically to teachers and teaching and learning processes. learners. It aims to define objectives. According to Wiggins and Mc.Tighe A well- designed curriculum help curriculum is a map of how to achieve foreign language learners understand the ―outputs‖ of desired student better the nature of language and performance, in which appropriate which strategies to employ. learning activities and assessments are Curriculum nowadays is based on the suggested to make it more likely that communicative approach. Studies on students achieve the desired results. foreign language learning methods Teaching is based on the syllabus show a shift from traditional models of which itself is based on the curriculum. teaching into communicative model. According to Richards (2013) For this reason the curriculum has language learners input and output. changed over the years. In order to Input has to do with the linguistic understand the relation of curriculum content of a course which is with flexible teaching let us begin with established in what we call a syllabus. the definition of the word. The teacher than defines the materials According to Richards and Platt and the strategies that are going to be curriculum is: implemented in the class. These belong to the domain of process. Richards  An educational programme (2013) Output has to do with how which states: learners use and produce language. While implementing a course syllabus,  the educational purposes of the the teacher has to use different programme (the ends) methodologies to help learners meet  the content, teaching goals of learning a foreign language. procedures and learning Methodology has to do with teaching experiences which will be strategies, techniques and activities necessary to achieve this that the teacher uses in the class. purpose (the means) Designing ELT curriculum  some means for assessing whether or not the educational While designing an ELT curriculum ends have been achieved there are some points to be taken in Curriculum changes according to the consideration like: changes in educational policy on  Theories of language language pedagogy. Merely these acquisition changes are based upon linguists  Language teaching researcher rather than the teachers‘ or methodologies learners‘ need themselves. The  Contexts of learning traditional model of the Curriculum  Student needs (Moore & was based on content. Based on that Bagot) Curriculum prepares a plan for

[170]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

According to Ellis (2008), some students learn and what are they going principles underlying language to learn at the end of each level. acquisition theory are:  Formulaic expressions and The concept is focused on language rule-based competence and communication for each foreign  Predominant focus on meaning language class. An example of this is  Focus on form the syllabus of foreign language  Implicit knowledge of L2 ( course for the 6th grade which is explicit knowledge) designed according to the National  Learner‟s “built-in syllabus” curriculum. Teaching programme of  Extensive L2 input foreign language. Field:‖ Language  Opportunities for output and communication‖.  Opportunities to interact in L2 The aims of the foreign language  Individual differences in course in basic education are: learners Developing skills for speaking,  Assessment of free as well as listening, reading and writing literary controlled production and non-literary texts as well as developing of different types of literary Common European Framework of and non-literary as well as cultivating References for Languages at chapter 8 through these critical and creative is concerned with the implications of thinking through these texts. The use linguistic diversification for curriculum of language depends on the situation design and considers such issues as: and purpose of the students: Finding, pluri- lingualism and pluri-culturalism; understanding, analyzing and differentiated learning objectives; evaluating the information. principles of curriculum design; curricular scenarios; life-long language Implementing curriculum towards learning; modularity and partial flexible teaching competences. While implementing a curriculum The National Curriculum of Foreign there are some points to be taken in Languages based on this, has outlined consideration: which are the principles, objectives, method, objectives? Which are learning methodology of the subject matter. outcomes? Assessment? Learners have to develop and acquire In the Curriculum Development by linguistic competence, pragmatic Cath Moore and Marion Bagot Quality competence, socio-linguistic assurance in English language competence in all language levels. In teaching. Neas. Objectives and other words to the teacher there is language learning outcomes are based given a clear description of the levels on: of language, skills, what do the

[171]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

-What is the goal of the teacher? -What should be done at all the stages from are students able to do at the end of the its planning and implementation. course? Those that should evaluate must be participants: teachers and learners that Curriculum is focused on making the directly are involved in this process. students achieve: By evaluating the curriculum it is  Communicative competence, evaluated the language programme and  discourse competence, its effectiveness, methodology,  sociolinguistic competence language texts materials.

Curriculum design which have been Conclusion implemented in the last decades is Curriculum design plays an important based on the communicative role in language learning and approach. Language is communication acquisition. The participants evaluate and interaction. Language teachers whether a curriculum is effective or should help learners develop the not Evaluation of the curriculum s a ability to communicate effectively in a long process beginning fro A to z in wide range of contexts. There are other words its effectiveness and some questions that teachers raise: Is implementation depends not just in it possible to teach our learners within theory but in practice. classroom? What kind of effective While implementing foreign language instructional ,materials should I use in syllabus in the elementary, secondary my class? How can I help my students and high school classes, it is stressed acquire language? the fact that students should be

exposed to language learning in Curriculum design gives some meaningful contexts. While instructional methodologies, implementing a syllabus based on the assessment instructions, levels of skill curriculum, we can say that a competences based on language levels curriculum is successful if A1, A2, B1, B2, C1, C2. by implemented clearly, if at the end, both explaining what are the expectancies participants (teachers and learners) and what are students going to achieve meet the goals. ELT model shifts at the end of each level. towards flexible teaching. Changes in

educational policy affects curriculum To understand if a curriculum is design. effective or not, we should evaluate it. If goals are not met it is not effective and things should change. Evaluation

[172]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

References Unit, Strasbourg. www.coe.int/lang-CEFR  Curriculum Development by Cath Moore and Marion Bagot  Kurrikula Kombëtare e Quality assuarance in English Gjuhëve moderne për Arsimin languuage teaching. Neas. Parauniversitar. Ministria e Arsimit dhe Shkencës. Grup  Curriculum Approaches in Autorësh.(2000). Language Teaching: Forward, Central, and Backward Design  Richards, J. C., Platt, J.,&Platt, Jack C. Richards University of H. (1992). Dictionary of Sydney, Australia; RELC, applied linguistics. 2nd ed. Singapore RELC Journal 44(1) Harlow,UK: Longman. 5–33 2013. Sage publications.  Wiggins G, McTighe J (2006)  Ellis, R. (2008).The Study of Understanding by Design: A Second Language Framework for Effecting Acquisition 2nd Edition. Curricular Development and Oxford University press. Assessment. Alexandria, VA. Association for Supervision  Kuadri i Përbashkët Evropian i and Curriculum Development. Referencave për Gjuhët. Ministria e Arsimit dhe  Programi i lëndës ―Gjuha e huaj‖ Shkencës. 2006. Përshtatur Shkalla E Tretë ( klasa 6). MASH. sipas Common European www.izha.edu.al Framework Of Reference For Languages:Learning, Teaching, Assessment. Language Policy

[173]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

LITERATURE REVIEW: SCHOOL LEADERSHIP

PhD Cand. Jonida Tirana University of Tirana [email protected]

Introduction the crisis management literature with the aim to understand which is the type Contemporary school leadership is of leadership in schools that can face essentially seen to be the issue of the and deal with success and apprehend people who are driven and able to from crises that they may encounter. influence the way how the others think, The necessary characteristics for feel and behave. School leadership is effective crisis leadership are also seen as a strategic process that identified. What emerges from this implies the development and study concerns the development of the communication of a strong vision and necessary crisis leadership qualities attendant goals or target, along with a and skills in our present and future relevant plan for implementation, school principals when crises are, by monitoring and reviewing. their true nature, mostly unexpected Strong school leadership is positioning and essentially unique events. the school towards the future, This paper will examine the crisis supporting and strengthening staff and management literature review with the students in the compliance of teaching intention to understand the and learning excellence. Leadership is characteristics of the leadership about dealing with events, emotions necessary to face any unexpected crisis and consequences in the immediate that may occur in a school, and the present in order and ways that would particular attributes that school minimize personal and organizational principals will need to possess in order damage to the school and school to be able to provide that leadership. community. This study goes through

What is a crisis? event that threatens important Most contemporary writers consider a expectancies of stakeholders and can crisis as an urgent situation that seriously impact an organization‟s demands instant and decisive action by performance and generate negative an organization and, in particular, by outcomes‖. In the context of a school, a the leaders of the organization. crisis can be seen as any critical Coombs (2007103) describes a crisis as: situation that requires the school leader ―the perception of an unpredictable to act in a quick and decisive way.

103 Coombs, W. (2007). Ongoing crisis responding. 2nd ed. Thousand Oaks, CA: communication: Planning, managing and Sage. [174]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Crises of one form or another critical point and then can be unavoidably take place in all schools, swiftly resolved. no matter how well they are led and  Long-term crises: ones that managed. Many crises happen without develop slowly and then bubble notice whatsoever; others appear along for a very long time gradually over time. Some crises can without any clear resolution be resolved quickly, while the  One-off crises: ones that are resolution of others can be quite quite unique and would not be prolonged. expected to recur Types of crises  Infectious crises: ones that First of all it is important to understand occur and are seemingly the main types of crisis in order to resolved quickly, but leave develop the necessary strategies for behind significant other issues crisis prevention or for effectively to be addressed, some of which dealing with them if they arise. may subsequently develop into There is, however, no common their own crises. agreement about the classification of 104 crises. Mitroff and Alpaslan (2003 ), Crisis management strategy for example, think that all crises can be For most organizations, crisis grouped into just two categories: management includes a linear three- normal and abnormal step approach107: avoid –react- 105 Lalonde (2004 ) proposes that crises recuperate should be classified according to their There would appear to be at least three origin, consequences, capacity to major concerns with schools adopting respond and level of risk involved a linear approach to crisis management Perhaps the most used typology Normally this kind of model entails concerning school-based crises that crises are individual and isolated comprises the five below categories events. In fact there a lot of examples 106 (Smith and Riley 2010 ): that shows that crises are not isolated  Short-term crises: ones that are events in a school, but that they sudden in arrival and fast in emerge from and impact upon the conclusion. complexity of the teaching and  Cathartic crises: ones that are learning environment and its slow in build-up, reach a associated structures and activities Moreover, a linear model implies that

104 Mitroff, I., and M.C. Alpaslan. (2003), the occurrence and nature of a crisis Preparing for evil, Harvard Business Review . can be anticipated by school leaders 105 Lalonde, C. (2004). In search of archetypes and thus standard response procedures in crisis management. Journal of Contingencies and Crisis Management 12, no. 4 107 Mayer, B.W., J. Moss, and K. Dale. (2008). 106 Smith, L., and D. Riley. (2010). The Disaster and preparedness: Lessons from business of school leadership. Camberwell, Hurricane Rita. Journal of Contingencies and VIC: Acer Press. Crisis Managemen [175]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

are applicable. Also in this case, there implementation of a carefully is an overabundance of studies to pre-considered contingency suggest that the occurrence and nature plan means that key personnel of crises are becoming more and more and other actors immediately unpredictable (Mulford and Johns know what has to be done, and 2004;OECD 2008108) who has to do it. Finally, a linear model suggests that,  Be quick and decisive. In just as every crisis has a precise times of crisis, the facts moment when it starts, it also has a concerning the crisis are specific moment that it ‗ends‘. Such a normally insufficient and there model do not take into consideration is no time to gather more and to the importance of reflection as a basis consider options. A quick for learning. Reflection is about reaction is necessary, for this identifying possibilities for productive reason the decisions must be future action based on a detailed made quickly before the level interrogation of past experiences, of damage increases. including one‘s thinking and decision-  Show apprehension. In time of making processes at the time (Smith crises the values of the school 109 2008 ). and of its leaders are put at stake. It is a time when true and Reacting against a crisis real demonstrations of It is generally agreed that responding apprehension regarding the to a crisis comprehends five phases wellbeing of others can make (Smith and Riley 2010): the relationship between  Get all the details regarding management and staff stronger the crisis. In order to be and more durable even after successful in responding to a resolving the crisis. crisis it‘s necessary to gather all  Communicate. Clear, open and the related information. timely communication restricts  Apply the pertinent perplexity, rumors and contingency plan, or quickly misinformation create a plan that can face the After the solution of the crisis, there is situation that is created. In a process of meditation for the future times of crisis, there is rarely crisis that generally requires that much time to identify and school leaders ask and search for consider options. The answers regarding the crisis that took place (Smith and Riley 2010): What caused the crisis? 108 OECD (Organisation for Economic Co- operation and Development). (2008). Final Could it have been foreseen better than reports on the OECD Improving School we did? Leadership Project. 109 Smith, L. (2008). Minds for the future. Campus Review 18 [176]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

When did get knowledge about the fact Conclusion we had a crisis? Could we have known This study has interrogated the earlier? How? literature regarding crisis management What warning signs were obvious? with the intention to understand which Which sign we didn‘t notice? The is the nature and what are the reason we didn‘t notice? necessary attributes that a school Could we have prevented the crisis leader should posses in order to face from happening? If yes, in which way? the crisis that may occur. In general a powerful leadership is Leadership for times of crisis seen to be about directing the school In general crises starts suddenly towards the future, and about without notice and are unforeseen sustaining and empowering employees events. For this reason the leadership and students in the pursuit of teaching ability development do not imply to and learning excellence. have solid ultimate ready to set plans In conclusion, leadership in times of of action but it‘s more about the ability crisis, has as main focus the way how to be ready to react when an events and consequences are managed unexpected situation appears and in the immediate present with the occurs, even in cases where they are intention to minimize personal and completely off guard110. organizational harm within the school Some of the most important qualities community. necessary for a school leader during a situation of crises are: References  The capacity to make clear and  Coombs, W. (2007). Ongoing decisive decisions. crisis communication:  Intuition and flexibility Planning, managing and  Visionary and lateral thinking responding. 2nd ed. Thousand  Tenacity and confidence Oaks, CA: Sage.  Technical, intuitive and  Mitroff, I., M.C. Alpaslan. creative intelligence (2003). Preparing for evil,  Type of judgment: Harvard Business Review 81, synthesizing, empathizing and no. 4 respectful  Lalonde, C. 2004. In search of archetypes in crisis  Communicative and skillful with the media management, Journal of Contingencies and Crisis Management 12, no. 4

 Smith, L., and D. Riley. (2010).

The business of school 110 LaPorte, T.R. (2007). Critical leadership, Camberwell, VIC: infrastructure in the face of a predatory future: Acer Press. Preparing for untoward surprise. Journal of Contingencies and Crisis Management 15 [177]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

 Mayer, B.W., J. Moss, and K. http://www.oecd.org/document/ Dale. (2008). Disaster and 62/0,3746,en_2649_39263231_ preparedness: Lessons from 37125310_1_1_1_1,00.html. Hurricane Rita. Journal of  Smith, L. (2008). Minds for the Contingencies and Crisis future. Campus Review 18, no. Management 16, no. 1 42  OECD (Organization for  LaPorte, T.R. (2007). Critical Economic Co-operation and infrastructure in the face of a Development). 2008. Final predatory future: Preparing for reports on the OECD untoward surprise. Journal of Improving School Leadership Contingencies and Crisis Project. Management 15, no. 1

[178]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ENGLISH GRAMMAR AND TEACHING DIFFICULTIES IN EFL CONTEXT

Assoc. Prof. Dr. Kozeta Hyso PhD. Zamira Alimemaj University of Vlora ―Ismail Qemali' [email protected] [email protected]

Abstract those faced by students in learning it, in the teachers' perception and aimed The role of English grammar to find out whether there are instruction has been a major issue for significant differences of difficulties in students and teachers alike. The debate relation to qualification, teaching whether grammar should be taught in experience, and the level they teach the classroom and students, for their in school, thus providing insights part, have generally looked upon into their own and their students' grammar instruction as a necessary difficulties. ―evil‖ at best, and an avoidable burden at worst. This paper investigates the Key words: English grammar, EFL difficulties teachers face in teaching classes, difficulties,qualification, grammar to EFL students as well as teaching, grammar instruction.

Introduction in a meaningful context, and thus it Today, our understanding of grammar serves as a means of accurate and instruction is mainly shaped by the fluent communication. In addition, a Communicative Language Teaching CLT lesson should ideally focus on all (CLT) approach. The place of of the components (grammatical, grammar in language classrooms has discourse, functional, sociolinguistic, long been debated. Once, studying and strategic) of communicative grammar was the only classroom competence (H. D. Brown, 2001). practice (i.e., the Grammar Translation In addition to the question of how Method). Then, learning grammar was much grammar should be provided, overshadowed by speaking (i.e., the there are two dichotomies still Direct Method). Several years later, it prevalent in L2 literature: deductive regained importance (i.e., the versus inductive approaches, and Cognitive Code Learning). explicit versus implicit approaches. Although there are various The studies that investigated which of interpretations of this approach in these approaches is better have yielded terms of grammar instruction, one can different results. In addition, several say that grammar in CLT is presented researchers point out that learners may

[179]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

benefit from different types of their strategy use. Finally, the study instruction as they have different showed that using grammar learning learning styles and strategies strategies is influential in grammar (DeKeyser, 1994; Larsen-Freeman, achievement. 1979). Given the fact that grammar classes tend to be comprised of Also this paper sets out to determine students who experience varying levels the strategies that EFL students use of success in grammar learning, in when they learn and use grammar spite of being exposed to the same kind structures. It will also investigates the of instruction, individual differences relationship between the use of probably play a part in grammar grammar learning strategies and learning, and one of those individual students‘ achievement on grammar differences may be the learners‘ tests learning styles and strategies. Background of the study This paper mainly investigates which The place of grammar in language learning strategies Albanian EFL classrooms has long been debated. learners use when learning and using Once, studying grammar was the only grammar structures, and the difference classroom practice (i.e., the Grammar in learning strategy use by several Translation Method). Then, learning variables, such as gender, proficiency grammar was overshadowed by level, and achievement on grammar speaking (i.e., the Direct Method). tests. The study was conducted at the Several years later, it regained classes of EFL with the participation of importance (i.e., the Cognitive Code 26 students from three different Learning). proficiency levels (pre-intermediate, The field of learning styles and intermediate, and upper-intermediate). strategies is relatively new. The The data were collected through a 15- research into learner differences has item questionnaire regarding grammar indicated that all learners use certain learning strategies. strategies in order to promote their The analysis of the quantitative data learning. Further studies enabled revealed that Albanian EFL learners several researchers (e.g., O'Malley think learning English grammar is &Chamot, 1990; Oxford, 1990) to important, and that these learners use a organize the commonly used learning variety of learning strategies when they strategies into different classification learn and use grammar structures. The schemes, by determining certain findings from this study also indicated strategy types, such as cognitive, that there is a difference in learning metacognitive, social-affective, and strategy use among different compensation strategies. proficiency levels. Similarly, a Several researchers have also significant difference was found investigated the learning strategies that between males and females in terms of help specific language skills. For

[180]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

example, Hosenfeld (1977) studied the grammar learning strategies there has reading strategies of successful and been little research conducted. One unsuccessful learners, and her study study (Vines Gimeno, 2002) aimed to revealed that successful readers investigate the effects of strategy- employed contextual guessing based instruction on grammar learning. strategies when reading, and that they In this study, the researcher built on evaluated the correctness of their the general learning strategies that guesses. have already been suggested by other Cohen and Aphek (1980) investigated researchers (i.e., O'Malley &Chamot, the impact of strategy training on the 1990; Wenden& Rubin, 1987), yet she learning of vocabulary. They taught did not suggest any learning strategies learners to make associations when that apply specifically to grammar learning new words in the second learning. Two researchers working language. The study revealed that the separately in Albania (Sarıçoban, participants performed better at 2005; Yalçın, 2003) sought to vocabulary tasks for recall of words determine the grammar learning which were learnt through association strategies employed by EFL learners. techniques. However, in both studies, several items O‘Malley, Chamot and Küpper (1989) on the questionnaires that were used to explored the strategies that second collect data seem to represent learning language learners use in listening styles or preferences rather than comprehension, and the differences in learning strategies. Some of these strategy use between effective and items were also considered by both of ineffective listeners. They observed the researchers to be metacognitive that three strategies distinguished strategies, although they were regarded effective listeners from ineffective by Oxford (1990) as either cognitive or ones: self-monitoring, elaboration, and affective strategies. differencing. They also added that At many schools in Albania, grammar while effective listeners used top-down and accuracy are the dominant foci in and bottom-up processing strategies the curriculum and in examinations. together, ineffective listeners drew Some quizzes are particularly based on only on the meanings of individual grammar. Therefore, students are words. expected to gain a great understanding of grammar structures. However, the Statement of the problem overall achievement of the students on In the second language literature, exams does not match the expectations extensive research has been conducted of the school directors. One reason for in order to determine general language this may be that the learners are not learning strategies. In addition, several aware of the strategies that would work studies have investigated the learning better for them. In addition, the strategies that learners employ in teachers may not be helping their specific language skills. Regarding

[181]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

students employ effective grammar vary from comparing the rules of the learning strategies. target language with those of the native language to seeking practice Research questions opportunities in order to use newly This study aims to address the learnt grammar structures. The following research questions: strategies described in this study have not so far been described in the 1. What grammar learning literature, prior to this study. The study strategies do Albanian school has also revealed that the use of these preparatory that EFL students strategies varies by proficiency level, use? gender, or motivation, just like the 2. Which strategies are used most strategies reported to help other frequently? language skills. This lends legitimacy 3. Which strategies do students to their inclusion in the inventory of find most useful? language learning strategies. It has 4. Does grammar strategy use further shown that there is a positive vary in terms of the following correlation between strategy use and variabiles achievement in grammar learning, and a. Proficiency level that students who are successful on b. Gender grammar achievement tests use more c. Perceived importance of strategies than those who are less grammar successful. These findings have once d. Grammar achievement again shown the importance of learning strategies to successful Conclusion learning. In light of these findings, This study has revealed that Albanian more attention should be given to preparatory school EFL students use a grammar learning strategies in class variety of strategies specifically for rooms, and learners should be given learning and using grammar structures. help in developing an awareness of These grammar learning strategies may these strategies.

REFERENCES learning from texts by means of o Abraham, R. G. (1985). Field informed, self-control training. independence-dependence and Champaign: University of the teaching of grammar. Illinois. TESOL Quarterly, 20(4), 689- o Brown, H. D. (2000). 702. Principles of language learning o Brown, A. L., & Palinscar, A. and teaching (4th ed.). White S. (1982). Inducing strategic Plains, N.Y.: Longman.

[182]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

o Brown, H. D. (2001). Teaching communicative approaches to by principles : An interactive second language teaching and approach to language testing. Applied Linguistics, pedagogy. White Plains, N.Y.: 1(1), 1-47. Longman. o Canale, M., & Swain, M. (1980). Theoretical bases of

[183]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

MËSIMDHËNIA E LETËRSISË NË NJË VËSHTRIM MË BASHKËKOHOR

Dr. Rudina Alimerko ―Ismail Qemali‖, Universitety of Vlora [email protected]

Lënda e letërsisë në shkollat tona, moshën e nxënësve, jo vetëm i është njëra nga lëndët kryesore me pjesëvë letrare por edhe karakter të theksuar kombëtar, me leximeve jashtëklase ku vlera të mëdha arsimore dhe edukative. mësuesit nuk binden në Duke e konsideruar tekstin mësimor të shumicën e rasteve udhezimit leximit si një nga burimet kryesore prej shtojcë. nga ku nxënësit marrin dijet letrare,  Mësuesi duhet ta dijë mirë mjaft psikologë, mësues e studiues, rrugën që duhet të ndjekë në kanë vënë në dukje edhe parimet dhe pasurimin e gjuhës shqipe, ndaj kërkesat pedagogjike, psikologjike, ngjyrimeve që fiton fjala, letrare që duhet të mishërohen në të. shprehja e figurshme a vet Duke parë rëndësinë që ka letërsia në fjalia. fazat e arsimit e më tej të fëmijës, nga Të gjitha këto kërkesa, kërkojnë një përvoja e përftuar kemi vënë re se, vëmendje dhe seriozitet përsa i përket krahas arritjeve të shënuara, janë mësimdhënësit të letërsisë duke e parë vërejtur edhe mangësi të interpretimit në një vështrim më bashkëkohor në në tekstet shkollore të lëndës së leximit aspektin metodik. Është e nevojshme dhe të letërsisë në tërësi. që mjaft pedagogë, psikologë, Në ketë kontekst, punimi mbështetet shkrimtarë, kritikë dhe mësues letërsie në analizën e përmbajtjes së të japin kontributin e tyre për të programeve mësimore, dhe si e tillë ndriçuar vendin që duhet të zërë synon të theksojë: letërsia për fëmijë dhe si e tillë dhe  Interesimin për vendin që duhet letërsisë si lëndë me vete ne tekstet të zërë letërsia shqipe për fëmijë shkollore. në tekstin e gjuhës shqipe (pjesa letrare). Faktet letrare duhet të Fjalë kyçe: reflektim, sfidë, mësues i njihen në funksionin estetik, si letërsisë, interpretim. në planin përmbajtësor ashtu edhe në planin estetik, në situate konkrete, si në të folur ashtu edhe në të shkruar.  Duhet patur parasysh parimi i përshtatjes së lëximit me

[184]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Hyrje ofruar mjete pune dhe udhëzime. Më anë të kësaj metode mësimore Punimi me temë ―Mësimdhënia E efikasiteti i mësimit është më i madh. Letërsisë Në Një Vështrim Më Kjo mënyrë përdoret kohëve të fundit Bashkëkohor‖ vjen si rrjedhojë e në të gjitha etapat e mësimit. studimit në lidhje edhe me temat e Duke e konsideruar tekstin mësimor të trajtuara më parë për shkak edhe të leximit si një nga burimet kryesore prej natyrës dhe specifikës që ka letërsia, si nga ku nxënësit marrin dijet letrare, art i fjalës. Janë copëza punimesh të mjaft psikologë, mësues e studiues, cilat gjatë studimit dhe vëzhgimeve të kanë vënë në dukje edhe parimet dhe mëtejshme do të marrin formën e plotë kërkesat pedagogjike, psikologjike, të mozaikut. letrare që duhet të mishërohen në të. Lënda e leximit letrar dhe letërsisë në Përherë, nga përpiluesit e këtyre shkollat tona, është njëra nga lëndët teksteve të gjuhës shqipe (pjesa letrare) kryesore me karakter të theksuar janë synuar sisteme të veçanta kombëtar, me vlera të mëdha arsimore didaktike (të mbështetura nga pozita të dhe edukative. avancuara metodiko-bashkëkohore), të Nëpërmjet mësimit të leximit, nga cilat u përgjigjen qëllimeve dhe mësuesi kërkohet që mësimin e kësaj zhvillimeve arsimore; në përputhje me lënde ta zhvillojë në mënyrë graduale programet mësimore për çdo klasë. në përshtatje me aftësitë psiko-fizike të Tekstet e leximit për ciklin e ulët e nxënësve dhe t‘i aftësojë që njohuritë, kanë zanafillën e tyre qysh në vitet e aftësitë dhe shkathtësitë t‘i zbatojnë në Rilindjes Kombëtare, ato quheshin praktikë. Mësuesi në mësimin e ‖Këndonjtore‖, ‖Këndimore‖ dhe më letërsisë ka rolin e mësimdhënësit, i pas viteve ‗20-‗30 ―Këndim‖ e me tej cili në këtë proçes ka rol të lenda Lexim letrar. Letërsia, si një drejtëpërdrejt dhe të tërthortë. nga llojet e artit bëhet një lëndë Mënyra e drejtëpërdrejt është kur interesante në proçesin mësimor të mësuesi u ofron nxënësve material nga nxënësve, duke nxitur një edukim të leximi, të formuluar në aspektin gjithanshem letrar e estetik të tyre. didaktik dhe kur ai udhëheq me Lënda e leximit përmbledh në vetvete aktivitete mendore. Mësuesi ndikon në veç kënaqësitë e leximi dhe përjetimit përshtatjen e temës për klasën dhe bën edhe, interpretimin, që ka të bëjë me zbërthimin e drejtëpërdrejtë të lëndës studimin e pjesës letrare dhe të autorit, letrare e marrjes së njohurive. Edhe pse ku nëpërmjet tij bëhen interpretimi kjo teknikë mësimi praktikohet rrallë, artistike e historiko-letrare, komente e ajo ndeshet ende në shkollat tona. diskutime letrare. Interpretimi i Mënyra e tërthortë (indirekte) është ajo letërsisë në tekstin e leximit në ciklin mënyrë kur mësuesi nuk udhëheq fillor, si formë e organizuar, e drejtëpërdrejtë, por nxënësit punojnë institucionalizuar e mësimit është një në mënyrë të pavarur, kështu që roli i punë e planifikuar nga mësuesi për mësuesit është rol i organizatorit, duke përfitimin e dijeve nga nxënësit mbi

[185]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

letërsinë shqipe111. Tekstet letrare Interesimin për vendin që duhet të didaktike, në dekadat e fundit, zërë letërsia shqipe për fëmijë në shoqërohen me pyetje, detyra, tekstin e gjuhës shqipe (pjesa shpjegime, ushtrime, shenime për letrare), i cili nuk mund të mbështetet shkrimtarin për shembull. Ky aparat vetëm në bisedat për rëndësinë e pedagogjik ka të nevojshme lëndës. Duke bërë përpjekje që interpretimin e tyre, gjë që i fut në nxënësit të binden sistematikisht për mendime nxënësit të japin shpjegimet vlerat letrare e estetike të lëndës së e tyre. leximit. Duhet të vëmë re sesi Duke patur parasysh se leximi letrar, si praktikisht pasurohet fjalori i tyre, si lëndë mësimore në formën e saj përdoren shprehitë e leximit shprehës, elementare zhvillohet në arsimin 9- si zhvillohet të folurit dhe si zgjerohen vjeçar, mandej vijon në shkollën e njohuritë nga kjo veprimtari shkollore. mesme dhe në universitet (letërsi Të gjitha këto kërkesa duhen shqipe), nga përvoja e përftuar në këto konkretizuar për çdo kapitull, temë dhe dhjetëvjeçarët e fundit, kemi vënë re për çdo mësim në pajtim me veçoritë e se, krahas arritjeve më të shënuara, tyre. Meqë dihet se shkencat gjuhësore janë vërejtur edhe mangësi të dhe letrare janë voluminoze dhe i interpretimit në tekstet shkollore të kapërcejnë aftësitë psikofizike të lëndës së leximit dhe të letërsisë në nxënësit, shtrohet nevoja që nga tërësi. shkenca e letërsisë, të zgjidhet Për hulumtimin e këtij punimi kemi materiali më i rëndësishëm për t‘i përdorur kombinimin e metodës së arritur qëllimet që i parashtron jeta, e analizës teorike, krahasuese dhe që duhet të realizohen nëpër klasa të argumentuese. Në ketë kontekst, caktuara të Ciklit të Ulët113 Faktet punimi mbështetet në analizën e letrare duhet të njihen në funksionin përmbajtjes së programeve mësimore, i estetik, si në planin përmbajtësor ashtu cili është konsideruar gjithmonë si edhe në planin estetik, në situate ―dokument shtetëror bazë i shkollës‖112 konkrete, si në të folur ashtu edhe në të , që së bashku me tekstin e gjuhës shkruar. shqipe, përcaktojnë tërë proçesin e Autorët e teksteve, nuk e njohin mësimdhënies dhe mësimnxënies. Vetë mire letërsinë shqipe për fëmijë, për teksti i gjuhës shqipe është të përzgjedhur ato pjesë letrare që janë ndërmjetësi midis programit dhe cilësisht jetëgjata, që të përcjellin nxënësit, duke përcaktuar edhe mesazhe të rëndësishme në përshtatje përvetësimin e drejtpërdrejt të diturive me psikologjinë moshore si dhe të letrare, dhe si e tillë punimi ynë synon plotësojnë kritere e kërkesa didaktike të theksojë: të gjatësisë së tekstit, të strukturës së tij

111 Kozma Vasili: ―Lënda e leximit dhe interpretimi i saj‖, Tiranë, 1996, fq.16. 113 Avzi Mustafa: ―Didaktika e lëndës së 112 Shefik Osmani: ―Fjalori pedagogjik”, leximit dhe leximit letrare‖, Prishtinë, 2000, fq. Tiranë, 1983, fq. 553. 23-29. [186]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

dhe qartësisë së rregullave të shprehja e figurshme a vet fjalia. Kjo përcaktuar. lidhje e gjuhës me letërsinë duhet të Duhet patur parasysh parimi i realizohet nëpërmjet këtyre formave të përshtatjes së leximit me moshën e veprimtarisë mësimore: kontrollit të të nxënësve, jo vetëm i pjesëvë letrare folurit; punëve të pavarura dhe por edhe leximeve jashtëklase ku krijimtarisë së tij; analizës së veprës mësuesit nuk binden në shumicën e letrare dhe komentit letrar. rasteve udhezimit shtojcë. Ky parim Të gjitha këto kërkesa, kërkojnë një shpreh domosdoshmërinë që vëmendje dhe seriozitet përsa i përket përmbajtja dhe vëllimi i materialit mësimdhënësit të letërsisë duke e parë mësimor letrar të jenë në përputhje dhe në një vështrim më bashkëkohor në harmonizim me aftësitë përkatëse dhe aspektin metodik për një mësimdhënie mendore të nxënësit. Ky parim kërkon të suksesshme për zhvillimin e të që dalëngadalë të shtohen vështirësitë e menduarit kritik. lëndës së leximit dhe të aplikohen Përmes veprimtarive praktike dhe rregullat elementare didaktike: prej së kërkimeve imagjinare si nga ana e lehtës drejt të vështirës (nxënësit në nxënësve ashtu edhe të mësuesit, këtë moshë e kanë të vështirë të marrin njohuri rreth përmbajtjes së dallojnë vjershën nga poema, tregimin tekstit, duke përsosur aftësitë dhe nga novela, tregimin nga rrëfenjë), teknikat e të kuptuarit, interpretimit, prej të njohurës drejt të panjohurës për të njohur dhe zbuluar marrëdhëniet (mjaft elementë letrar nxënësit dinë t‘i në një shumëllojshmëri të konteksteve dallojnë dhe t‘i karakterizojnë, por në apo qëndrime të personazheve dhe si e vazhdimësi të proçesit mësimor të të tillë rritet cilësia e përvojave vetiake. nxënit, atyre u shfaqen edhe gjëra të Bruneri114 na ka ndihmuar që të panjohura. Kështu për shëmbull, duke depërtohet në mësimdhënien me marrë njohuri letrare për dramën, ata karakter zbulues duke renditur burimet dalëngadalë mësojnë të panjohurën dhe e sjelljes së mësuesit si komunikues të kështu nisin inskenimin e saj, vënien njohurive, modele duke qenë në skenë dhe përfytyrojnë realisht rolet kompetentë, krijues dhe individë e personazheve), prej së thjeshtës entuziastë, që të frymëzojë fëmijët për drejt të ndërlikuarës (çdo lëndë dashurinë për të mësuar. mësimore, thonë pedagogët, do të Gjatë leximit të teksteve letrare shpesh kurorëzohet me sukses në qoftë se mësuesi është i vetmi që zbulon mësimi niset nga faktet dhe kuptimin e një teksti, duke ia imponuar përgjithësimet e thjeshta. ―E thjeshtë atë nxënësve e si rrjedhojë nxënësit quhet ajo që përvetësohet pa nuk nxiten të mendojnë dhe të nxjerrin mundime‖‘. Lënda e leximit ka mjaft vetë kuptimin e tekstit. Ndërsa në rast mundësi shprehëse të tilla. se nxitet diskutimi nëpërmjet Mësuesi duhet ta dijë mirë rrugën që duhet të ndjekë në pasurimin e gjuhës 114 Bardhyl Musai: ―Psikologji Edukimi‖ , shqipe, ndaj ngjyrimeve që fiton fjala, Tiranë, 1999, fq. 289 [187]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

bashkëveprimit tekst-mësues-nxënës gjuhës shqipe vihen re mangësi të sigurisht që reflektimi i të kuptuarit të përzgjedhjeve të duhura të pjesëve çon në formimin e interpretimeve të letrare, që ndikon tek fëmijët për rritjen caktuara. Kështu duke ndihmuar e shijes estetike dhe të dashurisë për nxënësit drejt kërkimit e zbulimit të leximin. njohurive, arrihet që të menduarit e Po kështu tekstet dramatike, ushtrojnë tyre të jetë më produktive. ndikim të fuqishëm tek nxënësit për Dëgjimi dhe leximi i teksteve letrare informacionin që marrin apo nga nxënësit ndikon pozitivisht në interpretimet që bëhen në shkollë. rritjen e aftësisë së tyre krijuese. Kështu, fëmijët njihen me rolin e Mësuesi në këtë rast ka për detyrë të teatrit, me aktorin, me skenën, me vihet në rolin e një nxitësi nëpërmjet publikun. pyetjeve, në ndihmë të të kuptuarit, Përsëri zgjedhjet rreth mënyrës se si zbërthimit të brendisë së materialit përdoren dhe menaxhohen diskutimet letrar dhe personazheve. Kështu në grup mund të bëhen edhe për libra nxënësit do të shohin dhe do të binden në të cilën nxënësit janë njohur shumë duke lexuar dhe pare tekste të më përpara me personazhe të njohur si ndryshme për një fjalëshe (aforizmat) e Pinoku116 i cili është ekranizuar dhe deri te mendimet e lidhura (romanet). vënë në skenë anekënd botës. Po kështu do të veprojmë edhe me Mësuesja duhet t‘ua mundësojë situatat e të folurit, ku nxënësit do të nxënësve që të shohin filmin nëse nuk kenë mundësi që ta dallojnë e kanë parë, filma vizatimorë ose funksionalitetin e fjalëve dhe të shfaqje të filmave teatrore. mendimeve që kanë dallime me tekstin Më pas të lexohet libri për të marrë e shkruar letrar115. Ndaj është e pjesë në diskutim, ku nxënësit kanë dobishme dhe zhvillimi i diskutimeve shancin për të marrë pjesë, ku ata të për të nxitur mendimin kritik, që shprehin qartë, mendimet, opinionet ndihmon nxënësit të shqyrtojnë dhe pikpamjet e tyre. alternative të ndryshme, të zbulojnë Është e nevojshme që mjaft pedagogë, përgjithësime. psikologë, shkrimtarë, kritikë dhe Si realizohet në shkollat tona? mësues letërsie të japin kontributin e Sigurisht që për leximet e teksteve tyre për të ndriçuar vendin që duhet të letrare në mësimin e gjuhës shqipe, zërë letërsia për fëmijë dhe si e tillë janë përfshirë pjesë përfaqësuese nga dhe letërsisë si lëndë me vete ne tekstet letërsia shqipe dhe botërore në shkollore. përshtatje me moshën dhe zhvillimin e fëmijëve dhe sipas kritereve pedagogjike dhe estetike. Por siç e përmendëm edhe më lart, në tekstet e

115 ―Gjuha shqipe dhe letërsia në shkollë‖, 116 Rrok Gjolaj: ―Duam, duam, posi nuk duam‖ Tiranë, 1990, fq. 42. – Lexim letrar 2, Podgoricë, 2006, fq.51. [188]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

STUDENTS‘ COMPREHENSION OF TEACHING STYLES AND LEARNING STRATEGIES IN SECONDARY EDUCATION IN ALBANIA

Lavdosh Malaj University of Vlora " Ismail Qemali' [email protected]

ABSTRACT and classmates (peer to peer cooperation) when group tasks had to Many researchers have worked on be accomplished. teaching and learning strategies in English Language Learning in order to Furthermore, they had the tendency to improve the quality of education.. This persist in fulfilling their learning goals paper aims to investigate Albanian even when they encountered learning secondary school students‘ difficulties; (2) it didn‘t exist any understanding of their teachers‘ significant gender difference in use of teaching styles and the students‘ own learning strategy because as I revealed learning strategies and to determine if from this study, among the nine there is a significant relationship learning strategies, male and female between teaching style and learning students both used Rehearsal, Peer- strategy. The data for this study were Learning, and Effort Management gathered from a sample of 90 strategies; (3) as perceived by students, secondary school students. democratic teaching style was the dominant one; (4) at the end of this This study was conducted in three study I didn‘t find any relationship Albanian classes of a secondary between student‘s comprehension of school. The students completed a teaching style and learning strategy. questionnaire about teacher‘s Teaching Style and a questionnaire about the Key words: student, learning strategy, Motivated Strategies they use for teaching style, secondary school, Learning. From this study I came to teacher, gender these conclusions: (1) the secondary school students tended to use learning strategies that enabled them to recall and repeat learning material, they also preferred to work with their friends

[189]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

INTRODUCTION Instead of using their preferred teaching style, teachers should Various researches aim to improve the understand that one style of instruction quality of education. These studies may not meet the needs of all students. have been designed to extend students‘ Students differ in the way they learn ability to learn. However, in the actual and deal with various learning educational system, teachers often activities (Callahan, Clark, &Kellough, ‗teach to the test‘ and spend little time 2002). A good way helping teachers helping the student learn how to learn. consider individual learning differences and recognize the need to As research suggests, effective use of modify their own teaching style is to learning strategies can greatly improve let them know the student‘s students 'achievement. perspective. In most cases students aren‘t able to Numerous researchers have studied choose the appropriate learning teaching styles and learning strategies strategies or they may approach in higher education. But, there is little learning with few strategies and use research about secondary school only these ineffective strategies while students‘ perceptions of their teacher‘s dealing with a task, even when their teaching styles and their use of methods repeatedly lead to failures. learning strategies. However, during That is why, Pressley & Harris (2006) this research in the literature I didn‘t suggested that educators can find any Albanian study exploring this implement ‗strategies instruction‘, that relationship. is a useful approach to teaching learning strategies. Strategies The Use of Motivated Strategies for instruction can be included in content- Learning Questionnaire area classes; it can be part of the teaching-learning process. Lynch (2008) administered the Motivated Strategies for Learning We all know that various teaching Questionnaire (Pintrich & Garcia, styles exist. Teachers vary in the way 1991) to 320 college students to they interact with their students, how investigate their learning strategy use they manage their classes, and which in each student‘s most difficult class are their roles as educators. When and discovered gender differences. The classroom teachers show learners how results revealed that female students to select and use appropriate strategies, reported using fewer Critical Thinking they adopt them to their own preferred strategies than did male students. teaching styles. Thus, teaching styles However, females used Rehearsal, affect not only instructional strategies Elaboration, Organization, and Meta- adopted by teachers but also students‘ cognitive strategies more frequently learning abilities. than males. Jacobson and Harris (2008) employed the Motivated [190]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Strategies for Learning Questionnaire researcher). The signed consent and developed by Pintrich, Smith, Garcia, assent forms were required for each and McKeachie (1991) to determine if student to participate in the study. If differences existed between traditional parents declined to let their children and non-traditional college students‘ take part in the study, they simply did use of strategies. not return both forms and their children were excluded from the The researchers found that non- research project. traditional students exhibited greater use of overall learning strategies, On the day of the study, me myself whereas traditional students used Help- administered questionnaires to students seeking strategies most frequently. In during a non-academic time at school. another study, Hamman, Berthelot, The participants were brought to pre- Saia, and Crowley (2000) used the selected classrooms. Teachers were questionnaire to determine if strategy instructed not to be present during instruction influenced strategic questionnaire administration. Once the learning of students. Among nine students were seated, each was given learning strategies scales, they selected the two questionnaires; the Motivated only five scales for use in their study. Strategies for Learning Questionnaire The sample consisted of 11 middle and the Teacher‘s Teaching Style school teachers and 235 middle school Questionnaire. In these questionnaires students. Based on their observations, was also included information about the researchers discovered that gender, grade level, and age. teachers encouraged students to use learning strategies by saying things Before starting the completion of like, ―You should probably consider questionnaires I reminded the students planning some homework time each that: night to work on your research project‖ a. they were volunteer participants and or, ―You could think about other words had the right to decline participation at that begin with P, and that might help any time without punishment, you remember the characteristics of P- waves‖ (p. 345). b. their data would be kept anonymous and confidential, and

Data Collection Procedures c. they could feel free to ask questions if they did not understand any part of Students were given a the questionnaires. parental/guardian consent form and a student assent form, and asked to The purpose of the study was return them within a week. The explained and then students were headmaster helped collect the forms instructed to complete the packet of and forwarded them to me (the materials. None of the students asked

[191]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

to withdraw from the study at the perceived teaching style and learning moment they took the questionnaires. strategy use. This chapter describes an It took approximately 30 minutes for overview of data preparation. It the students to answer the presents the four research questions questionnaires. They were asked to put asked in the study and data analyses. the packet of materials in two portfolios in the front of the classroom once they completed the RESEARCH QUESTIONS questionnaires. Research Question One: What Usable Data learning strategies do secondary Of the 90 students who were invited to school students use most to participate in the study, 81of them accomplish their academic tasks? (90percent) completed the two To answer this question, means were questionnaires. calculated for each scale of the Five of the packets were not usable Motivated Strategy Learning because two participants gave almost Questionnaire among the 76 students. the same response for an entire In addition, the most frequently used questionnaire, to provided incomplete strategies of each student were information, and one circled more than counted. one answer for an item in one of the Later on I conducted a Chi-Square test questionnaires. As a result, 76 of the on the data collected. Fifteen students 81packets of questionnaires were used out of the 76 students in the study used in the data analysis. This study Rehearsal most frequently. Fifteen investigated Albanian secondary students preferred Peer - Learning and school students‘ perceptions of their ten students preferred Effort teachers‘ teaching styles and use of Management. The descriptive learning strategies in order to frequency counts are shown in Table 1. determine if there was a significant relationship between students‘

Table 1:Frequency Count of the Most Frequently Used Learning Strategies

Observed N Expected N Residual

Rehearsal 15 8.5 6.5 Elaboration 5 8.5 -3.5 Organization 6 8.5 -2.5 Critical Thinking 2 8.5 -6.5

[192]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Meta-cognitive 5 8.5 -3.5 Time and Study Management 6 8.5 -2.5 Effort Management 10 8.5 1.5 Peer Learning 15 8.5 6.5 Help-seeking 7 8.5 -1.5 Mixed 5 8.5 -3.5

Total 76

Figure1: Frequency count of the most frequently used Learning Strategies

Research Question Two: Is there a three most frequently used strategies difference between male and female (Rehearsal, Peer-Learning, Effort students‘ use of learning strategies? To Management) though they ranked answer question two, Crosstabs with a these strategies differently. Table 2 Chi-Square test were used. Male and shows the frequency counts. female students both listed the same

Table 2:Frequency Count of the Most Frequently Used Learning Strategies by Gender

Gender Male Female Total Most Frequently Used Rehearsal 7 8 15 Learning Strategies Elaboration 1 4 5 Organization 2 4 6 Critical Thinking 1 1 2 Meta cognition 2 3 5 Time and Study Management 5 1 6 Effort Management 5 5 10 Peer Learning 7 8 15 Help-seeking 4 3 7 Mixed 3 2 5 Total 37 39 76

[193]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Research Question Three: I conducted a Chi-Square test on the data that had been collected. Forty-six What is the main teaching style of students out of the 76 students in the secondary school teachers, as study perceived their teachers as perceived by students? democratic.

To answer this question, frequency The descriptive frequency counts are counts were calculated for each shown in Table. category of the Teachers‘ Teaching Style Questionnaire among the 76 students. Thus, I counted the teaching styles perceived by each student.

Table 3: Frequency Count of the Perceived Teaching Styles

Observed N Expected N Residual

Democratic Teaching Style 45 19 26 Authoritarian Teaching Style 9 19 -10 Laissez Faire Teaching Style 15 19 -4 Indifferent Teaching Style 7 19 -12 Total 76

Research Question Four: strategies and resource management strategies. In other words, the students Is there a relationship between had more the tendency to use these teaching styles perceived by students strategies equally, even though their and students‘ use of learning perceptions of their teachers‘ teaching strategies? In order to answer this style differed.Among them, 40 question, I used Crosstabs with a Chi- students experienced the indifferent Square test. Altogether, 57.1% of the teaching style. Table 4 shows the students valued both cognitive summary statistic information.

Table 4:Dominant Teaching Styles * Most Frequently Used Learning Strategies

Cross tabulation

Learning Strategies

Cognitive Resource Mixed Total

[194]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Dominant 1 2 8 4 14 Teaching 2 5 3 0 8

Style 3 3 4 1 8 (DTS) 4 0 6 40 46 Total 10 21 45 76

CONCLUSIONS Learning, and Effort Management, strategies instead of applying each of Taking into consideration these the nine strategies equally to match the findings of the study, we can come to appropriate learning activities. In my the following conclusions: 1.Based the opinion they might not possess a wide data analyses of the Motivated variety of learning strategies and use Strategies for Learning Questionnaire I only few strategies, even though these revealed that the secondary school cannot address all kinds of learning students tended to use learning tasks. strategies that enabled them to recall and repeat learning material, they also 3.By analyzing together The Teachers‘ had the tendency to persist in fulfilling Teaching Style Questionnaire and The their learning goals even when they Motivated Learning Strategies encountered learning difficulties. Questionnaire using Crosstabs with a Chi-Square test I revealed that there Furthermore, they preferred to work were no significant relationships with their friends and classmates when between students‘ perceptions of group tasks had to be accomplished. teaching styles and learning strategy This indicated that the participants use. The students who perceived their would need to work in groups in order teachers‘ teaching style as democratic, to solve complicated tasks in their authoritarian, laissez faire, or English language lessons. indifferent, had a tendency to use both Nevertheless, I think peer-learning is cognitive strategies and resource useful in developing the capacity of management strategies. The possible working in group and becoming as explanation could be that actual collaborative as possible. Which I secondary school teachers rarely think is a good quality and will be provide students with opportunities to helpful also in the future life. learn and use learning strategies in spite of their teaching styles. That is 2.Another important that I would like why, students‘ perceptions of teaching to point out is that the secondary styles may not have a strong effect on school students of both genders had their own strategy use but on other similar use of learning strategies. learning outcomes. Male and female students both exhibited more use of Rehearsal, Peer-

[195]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

REFERENCES Educational Leadership, 36(4), 245- 254. Callahan, J. F., Clark, L. H., & Kellough, R. D. (2002). Teaching in Griffiths, C., & Parr, J. M. (2001). the middle and secondary schools (7th Language-learning strategies: theory ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill and perception. ELT Journal, 55(3), Prentice Hall. 247-254.

Conti, G. J. (1989). Assessing teaching Hamman, D., Berthelot, J., Saia, J., & style in continuing education. In E. Crowley, E. (2000). Teachers' Hayes (Ed.), Effective teaching styles coaching of learning and its relation to (pp. 3-16). San Francisco: Jossey-Bass. students' strategic learning. Journal of Educational Psychology, 92(2), 342- Cothran, D., Kulinna, P. H., & Ward, 348. E. (2000). Students' experiences with and perceptions of teaching styles. Kosnin, A. M. (2007). Self-regulated Journal of Research and Development learning and academic achievement in in Education, 34(1), 93-103. Malaysian undergraduates. International Education Journal, 8(1), Curtin, E. (2005). Instructional styles 221-228 used by regular classroom teachers while teaching recently mainstreamed Liu, E. Z. F., & Lin, C. H. (2010). The ESL students: Six urban middle school survey study of mathematics motivated teachers in Texas share their strategies for learning questionnaire experiences and perceptions. (MMSLQ) for grade 10-12 Taiwanese Multicultural Education, 12(4), 36-42. students. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, Eshel, Y., & Kohavi, R. (2003). 9(2), 221-233. Perceived Classroom Control, Self- Regulated Learning Strategies, and Lynch, D. J. (2008). Confronting Academic Achievement. Educational Challenges: Motivational Beliefs and Psychology: An International Journal Learning Strategies in Difficult of Experimental Educational College Courses. College Student Psychology, 23(3), 249-260. Journal, 42(2), 416-421.

Farkas, R. D. (2003). Effects of Martin, L. A. (2005). Use of Cognitive traditional versus learning-styles Strategies by High School Social instructional methods on middle school Studies Students. Action in Teacher students. The Journal of Educational Education, 26(4), 63-73. Research, 97(1), 42-51. Mayer, R. E. (1988). Learning Fischer, B. B., & Fischer, L. strategies: An overview .In C. E. (1979).Styles in teaching and learning. Weinstein, E. T. Goetz & P. A.

[196]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Alexander (Eds.), Learning and study Pintrich, P. R., & De Groot, E. V. strategies: Issues in assessment, (1990). Motivational and self-regulated instruction, and evaluation (pp. 11-22). learning components of classroom San Diego, CA: Academic Press. academic performance. Journal of Educational Psychology, 82, 33-40.

[197]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

INDUCEMENT OF PUPILS‘ CRITICAL THINKING IN THE SUBJECT OF NATURE KNOWLEDGE (GEOGRAPHY) OF THE ELEMENTARY EDUCATION

Fatlinda SHKURTI Sulltana BILBILAJ University of Vlora " Ismail Qemali' [email protected] [email protected]

Abstract: The main areas of education reasoning are in the initial phases and function in learning of geography on develop step by step under the grades I-V of elementary education are influence of learning. Critical thinking knowledge, dexterity and gained is part of the learning process of school geographical expressions. This school studies. It is an active process, very age in general develops the sense complex too, which includes the recognition and the pupils are more pupils‘ thinking and cannot be attracted from the external features of developed out of the contest. Critical the objects, natural phenomena, and do thinking requires the skills to judge not know the internal essence of the and reflect on what the pupil knows phenomena. The transition from the and thinks. Critical thinking is also an superficial recognition to the internal ongoing process. To get the students knowledge is done through the logic to think critically there are some rules recognition or abstract thinking, which for the classroom conditions that need is the generalized thinking in concepts. to be created in order to encourage and The pupils of this age start to learn the develop this type of thinking. geographical information by having as Key words: logical recognition, a foundation the concrete learning; abstract thinking, learning process, generalization, abstraction and critical thinking

1. INTRODUCTION is generalized thinking in concepts. The students of this age group start to The purpose of this study is the learn the information on geography, treatment and importance of the critical based on actual learning and thinking and the methods of better generalization; abstraction and acquisition of elementary education reasoning are initial and and are classes. The transition from the developing step by step under the superficial knowledge into the deeper impact of learning. Critical thinking is knowledge is done through the logical a part of learning process in school. recognition or abstract thinking which [198]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Critical thinking requires the ability to phenomenon (objects, natural judge and reflect in what a student processes). knows and thinks.  To give basic explanations for the phenomenon, natural 2. METHODOLOGY processes and simple technical The treatment of this problem is very implementations. important for effective teaching and  To perform experiments, stable learning gets a particular evidences and surveys under importance in the young school age. the teacher‘s supervision. This study will be treated based on a  To be familiar with the daily wide literature in the field of teaching measurement and use correctly in general and and in particular the the units of time, temperature issues of the study, teaching in the etc.. classes of the Elementary education.  To briefly describe the The extended personal experience in environment they live (for teaching, and also the experience from example the village, the school the collegues of the same area of or their house). expertise are very important to  To describe the main evaluate the discover the effective characteristics of the landscape methods of gradual critical thinking forms and shapes. and difficulty growing step by step, in  To describe the water condition adoption to the physical, psychological in the atmosphere, and some and mental development of this age natural phenomenon related to group. it (for example the rain is liquid and causes floods). 3. LEARNING GEOGRAPHY IN

THE FIRST YEARS OF EDUCATION To develop the basic geographical skills for this age group we need:118 The main directions of the education function of learning geography in first  To obtain the correct meaning through fourth classes of the or to review a main idea. elementary education cycle are:  To know how to differentiate knowledge, skills and obtained between the main idea and geographical expressions. those of minor importance.  To give the contents of an The main objectives in determing the 117 information or to interpret a geographical knowledge are: photo, graphic, geographical  To enhance and screen in an map and simple designs. elementary level the natural

117 F. Shkurti, ―Teaching of geography in the young age‖, Triptik, Vlore 2009, pg. 15 118 There , pg. 16 [199]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

 To point out that their have the child in their center, creates knowledge for nature is real powerful communities of learning. obtained through the surveys, The teacher develops with the pupils experiments, and measurements activities combined with writing, done during a long time. reading and speaking, creates an environment where the pupils discover, learn, analyse, reflect and present all Each teacher should teach their pupils their potential, demonstrate not only the methodology of skills and what they know but also what they are expression development, and to create able to do.122 the work always based on determined objectives.119 The development of creative and critical thinking requires time, In the young school age the process commitment, sistematic work and of thinking goes through noticeable bilateral willpower from the teacher changes. The pupil starts to learn in and the pupil. This is a extended school by having a basic thinking. process in time and area, which Under the effect of learning, the pupil impacts in different concept of learns step by step from knowing the teaching, the role of the teacher, the outer side of the items and relations between the teacher and the phenomenon to the deeper pupils, between the teacher and the understanding and the reflection of the teacher and between the pupils main features, which creates possibility themselves.123 Thinking is a process to generalize, reach to conclussion, similar to reading, writing, speaking 120 analogies and initial arguments. and listening. It is active, collaborative The capacity to think in a and complicated, which includes critical way is something that should thinking for something real. It is be nurtured with care and promoted something that can not be learned out 124 within an environment that supports of the content. The more succesful the pupils. It is a primary task for the hours of the teaching are the ones that today teacher to teach pupils to think, promote the students to think to see the relations and to discover for themselves and to be included in themselves.121 critical thinking.

Teaching based on principles Critical thinking enables us to and methodologies of the creative and study our thoughts and be aware for critical thinking creates classes which 122 Qendra e Trajnimit dhe Kualifikimit për Arsimin, ―Mësimdhënia me në qendër 119 Methodic of Geography, SHBLSH, Tirane nxënësin‖, Tiranë 2005, f. 38 1987, pg. 67 123 Qendra e Trajnimit dhe Kualifikimit për 120 Faculty of History and Philology Arsimin, ―Mësimdhënia me në qendër ―Didactic‖, SHBLU, Tirane 1986, pg. 101 nxënësin‖, Tiranë 2005, f. 39 121 P. Taraj, A. Taraj, ―Models of teaching‖, 124 B. Musai, Metodologji e Mësimdhënies‖, Botimet Europrint, Vlore 2011, pg. 137 SHB Pegi, Tiranë 2003, f. 114 [200]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

their nature. The pupils that think in This enables the pupils to be attracted this way normally are enthusiastic to from the outer features of the objects, learn. These pupils pay attention to the processes, natural phenomenon, to possibilities to use their skills of percept more the non basic features critical thinking. These are the pupils and not to know the whole inner that make teaching a pleasure in itself. fundamental of this phenomenon. The transition from the superficial One of the methods that the recognition to the internal one is done goals of teaching and learning are through the logical recognition or organised from the teachers of creative abstract thinking, which is the higher thinking and active learning is the one degree of recognition.126 When we talk that is obtained through the about the logical recognition, we development of categories or types of understand the process of thinking of questions and objectives of teaching. the pupils in both types of thinking: real thinking and abstract thinking. 4. FROM THE SENSES Real thinking is the one that its object RECOGNITION TO CRITICAL can be visional or imagined. Abstract THINKING AND thinking is the generalized thinking in FURTHERMORE TO ABSTRACT concepts.127 THINKING Critical thinking is a process of In grades I-V of the elementary ideas and recourses integration in a school the geographical knowledge are creative way, redeveloped and mainly given through the subject of restructuring. It is a cognitive process, ―Nature Knowledge‖, where the pupils active and interactive, which happens get information on geography, biology, in the same time in many thinking physics, and chemistry. In the fifth levels.128 The fast and furious change grade the pupils get knowledge on the of the society, the eruption of the country of birth with an integrated information that is going on today, program of history and geography. presents a challenge for educators that 129 During this school age the reach the new generation. pupils has developed the sense In order to get to the critical recognition. The start or the first thinking there are some rules for the source of the world knowledge for the conditions that need to be created in world is the data obtained from the senses. This theses makes the first premise of recognition and reflection 126 F. Shkurti, ―Mësimdhënia e gjeografisë në of the objective world. 125 moshën e re shkollore‖, Triptik, Vlorë 2009, f. 18 127 There 128 Kualida, Teaching Aspects , ―Questioning‖- 125 Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Historisë Geography, Tirane 1999, pg. 28 dhe Filologjisë, ―Didaktika‖, Tiranë 1986, f. 129 G. Trëndafili, ―Methodology and activity‖, 73 Teacher‘s Book, Ideart 2008, pg. 9 [201]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

the classrooms to enhance and promote reasoning, and argumentations. In the the critical thinking of pupils. fifth grade the pupils start to gain skills to judge and reason independently, So, we need to: based on learning, which enhances and activates in optimal degree the mental  To find time and space activity of the pupils.132 for critical thinking  To create the ability for In order to be included in the the pupils to think process of critical thinking the pupils  To keep in mind should: different ideas and opinions  Develop self awareness  To ensure a free and to be convinced environment where the that their opinions and pupils cannot be bullied thoughts are worthy.  To present assurance for  To participate actively the skills of each pupil in the process of to make critical learning judgment  To listen with respect to  To evaluate the pupils‘ the various opinions critical thinking.130  To be prepared and in the same time create The developers of the and leave aside the curriculums and education politics and judgments. 133 the teachers in schools all have to face the question: How to better prepare the For the purpose of teaching and children for a successful life in the learning in critical way, instead of future, which cannot be seen? The starting to create one by one a database capacity to think critically is something of expressions of critical thinking, we that needs to be cultivated carefully will concentrate in changing the and be promoted within an teaching politics, so that we could environment that supports learning.131 create a trusty environment, to include students with interesting ideas, and to The pupils of this age conduct deep and constructive (elementary education) at first follow debates.134 Examples of the questions the judgment and reasoning of the of various areas to realize the critical teachers, try to understand them and based on this learn by themselves to solve the long line of judgment, 132 F. Shkurti, ―Geography teaching in young school age‖, Triptik, Vlore 2009, pg. 19 133 Kualida, Teaching Aspects , ―Questioning‖- 130 Kualida, Teaching Aspects , ―Questioning‖- Geography, Tirane 1999, pg. 29 Geography, Tirane 1999, pg. 29 134 B. Musai, Methodology of Teaching‖, SHB 131 G. Trëndafili, ―Methodology and activity‖, Pegi, Tirane 2003, pg. 114 Teacher‘s Book, Ideart 2008, pg. 9 [202]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

thinking of the pupils in the subject of -what can be the content of a ―Natural Knowledge (Geography)‖. geographic album with pictures from your place of birth? Elementary level: Evaluation: Can the pupil judge the Knowledge: Does the pupil remember quality of the ideas or problem what he reads or sees? solving? Can the pupil give rational judgment for different issues and What are the main forms of argument them? landscape? -which of the lakes of Albania do you The biggest city in Albania like best to go on vacation? Why? is…? It is better that the questions of Understanding: Does the pupil the lower level to be accompanied with understand the information that he the questions of the higher level, be repeats? choosing them carefully. We should Example: what are the differences keep in mind that the questions of the between the earthquakes and higher level require judging skills for volcanoes? the degree of the pupils‘ answers. For this we should be based on the age of Implementation: Can the pupil the pupils, their knowledge and their identify the reasons and causes, to intellectual skills.135 The skilled pupils intervene and present examples to that are active in the meta cognitive argument what he says? For example- process and critical thinking are less fill in the parts of a volcano. sensitive to the pressure and moment whims..136 The pupils that think in a Higher level: critical way are able to intertwine more freely their ideas and information, as Analyses: Can the pupil identify the they start this process based on reasons and causes, to intervene and familiarized and obvious present examples to argument what he knowledge.137 says? 5. Results and recommendations For example- Why the western foothills is the most crowded area?  Abstract thinking is thinking generalized in concepts. Syntheses: can the pupil solve the problems or present ideas and interesting images hand in hand? 135 Kualida, Teaching Aspects , ―Questioning‖- For example: -how can you create the Geography, Tirane 1999, pg. 31 136 model of a transversal view of a B. Musai, Methodology of Teaching‖, SHB Pegi, Tirane 2003, pg, 117 volcano? 137 There [203]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

 Concepts are developed step by  Every teacher should ensure step, from year to year under that the methodology of skills the influence of learning. is well-mastered, and work is  The student initially follows the always built on the basis of judgments and the reasoning of certain goals. the teacher, tries to understand  Critical t6hinking is something and on that basis also learns to that needs to be carefully break down the lines by cultivated and promoted within judgment, reasoning and a learning environment. arguments.  Developing creative and critical  In upper primary education thinking requires time, level, students acquire the dedication, systematic work ability to judge and reason and mutual willpower, by the independently, thanks to teacher and the learner. learning, which promotes and activates the students' mental activity in an optimal manner.

6. Bibliography 6. The methodic of Geography, SHBLSH, Tirane, 1987 1. B. Musai, Methodology of 7. P. Taraj, A. Taraj, ― Teaching Teaching‖, SHB Pegi, Tirane Models,‖ Europrint, Vlore, 2003 2011 2. F. Shkurti, ―Geography 8. Tirana University, The Faculty teaching in young school age‖, of History and Philology, Triptik, Vlore 2009 Didactics, Tirane, 1986 3. G. Trëndafili, ―Methodology 9. The Center for Treatment and and activity‖, Teacher‘s Book, Qualification for Education, ― Ideart 2008 Teaching with the center the 4. Kualida, Teaching Aspects , student‖ Tirane, 2005 ―Questioning‖- Geography, Tirane 1999 5. Kualida, Teaching Aspects , ―Questioning‖- Geography, Tirane 1996

[204]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ROLI I HISTORISË NË PROCESIN E MËSIMDHËNIES

Dr. Blerina Xhelaj University of Vlora ―Ismail Qemali‖ [email protected]

Abstrakt për të kaluarën e largët, por ajo ndërton Në kohët e sotme institucionet dhe kultivon te ata edhe një edukim në parauniversitare dhe ato personalitetin e tyre, duke nxitur edhe pasuniversitare, si dhe kurrikulat e edukimin atdhetar. Një nga objektivat ndryshme të zbatuara në lëndën e kryesore në lëndën e histories është historisë përbëjnë një rol të kapaciteti për të zhvilluar të menduarin rëndësishëm, për të ndihmuar nxënësit kritik, ç‘ka nënkupton që çdo dhe studentët, për t‘i bërë ata qytetarë informacion historik duhet të sa më të mirëinformuar, aktiv, të denjë analizohet në mënyrë kritike, duke dhe të përgjegjshëm në shoqëri, duke i evidentuar qëllimin, objektivat dhe ushqyer me vlera kulturore evropiane. mesazhin që përcjell ai te nxënësi. Mësimdhënia e historisë ka një Nxënësit duhet të inkurajohen në potencial të fuqishëm në edukimin e mënyrë kritike për ta shqyrtuar vlerave tëqytetarëve pa paragjykime, të historinë në mënyrë sa më objektive, gatshëm për të pranuar diversitetin, të qoftë kur dëshmitë historike bëjnë fjalë veçantat dhe të përbashkëtat, si dhe të për fenomene pozitive apo negative. respektojnë kulturat dhe besimet e Nxënësit me argumentet e tyre mund të tjera, historikun e vendeve fqinje, si mbështesin apo të kundërshtojnë dhe gjuhët e folura të ndryshme nga e fenomenet e parashikuar në diskutim. tyrja. Sot në insitucionet arsimore, Fjalë kyçe: Metodologjia e historisë, padyshim një rëndësi të veçantë, si një edukim qytetar, kulturë evropiane, komponent i rëndësishëm kulturor, diversitet. luan rol disiplina e historisë, e cila i ndihmon nxënësit jo vetëm me njohuri

Hyrje tjerë, duke nxjerë të përbashkëtat dhe të veçantat midis tyre. Lënda e Historia është shkenca që merret me historisë krijon ndërvarësi gjatë studimin e ngjarjeve të së shkuarës. procesit mesimor me shumë disiplina Kjo disiplinë i ndihmon nxënësit që të ndryshme, si gjeografinë, edukimin gjatë procesit mësimor të njohin jo qytetar, edukimin e të drejtave të vetëm historikun dhe kulturën e njeriut etj. Historia luan një rol shumë popullit të tyre, por u jep njohuri të të rëndësishëm në identifikimin, përgjithshme edhe për të mësuar më vlerësimin dhe krahasimin e kulturave shumë rreth kulturave të popujve të të popujve të ndryshëm, ku përfshihen

[205]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

elementë kulturorë si: gjuha, feja, arti, objektive ngjarjen në shqyrtim, si dhe letërsia, organizimi ekonomik, të evidentojë objektivat, qëllimin, organizimi politik, traditat, zakonet informacionin dhe mesazhin që dhe doket, veshjet, gatimi etj. Historia përcjell ai te lexuesi. Nxënësit duhet të është një lëndë multidisiplinare, njihen me ngjarjet historike pa i shumëplanëshe dhe gjithpërfshirëse, e deformuar ato, por gjithashtu t‘u jepet cila i informon nxënësit për t‘i mundësia për t‘i shqyrtuar përshkruar ngjarjet në mënyrë të problematikat, nisur edhe nga kujdesshme dhe duke i dhënë trajtimin këndvështrimet e ndryshme të tyre, e duhur, me qëllim zgjidhjen e duke i argumentuar. Për shembull, për konflikteve në periudhën e sotme, por të analizuar figurën e Ahmet Zogut edhe në të ardhmen. Historia luan rol gjatë viteve të mbretërimit në Shqipëri, kryesor në edukimin e vlerave në si dhe për të bërë vlerësimin e tij, shoqërinë civile. nxënësit duhet të sjellin fakte nisur Vlerësimi i kurrikulës së historisë. gjithmonë nga burimet primare të Metodologjia e zbatuar në disiplinën e shkruara, se cilat kanë qënë anët historisë inkurajon zbatimin e pozitive apo negative të tij. Nxënësit metodave të ndryshme, si tregimi, mund të argumentojnë dhe të jenë të përshkrimi, analizimi, krahasimi, lirë të shprehin mendimet e tyre rreth gjykimi dhe vlerësimi që i bëhet një problematikave të ndryshme, qoftë ngjarje historike. Gjykimi për këto rreth një figure të rëndësishme çështje bëhet mbi bazën e burimeve historike apo edhe rreth një ngjarje të lëndore, burimeve të shkruara, shënuar, siç është shpallja e pavarësisë dokumenteve historike, gojëdhënave, së Shqipërisë, shpallja e Republikës duke krijuar hapësirën e duhur për dhe më vonë e Mbretërisë Shqiptare, marrjen në konsideratë të këtyre apo vendosja e regjimit totalitar më pikëpamjeve, si dhe duke u mbështetur 1945 e deri në vendosjen e pluralizmit gjithmonë vetëm tek e vërteta politik në vend, pas viteve 1990. Është historike. Në këtë mënyrë historiani e rëndësishme që ngjarjet historike apo edhe mësimdhënësi duhet të bëj duhet të trajtohen mbi bazën e një përzgjedhjen, selektimin dhe analizën e renditje kronologjike. Për shembull, në dokumentave historike dhe të kurrikulën e lëndës së Historisë së burimeve të ndryshme, që synon të Popullit Shqiptar, nuk mund të eleminojë kompleksitetet e ngjarjes së trajtohen arbëreshët përpara ilirëve, por shqyrtuar dhe të zbulohet se çfarë tematikat duhet të trajtohen sipas ndodhi dhe pse. Historia ndihmon në renditjes kronologjike dhe në veçanti kapacitetin e të zhvilluarit të sipas rëndësisë dhe peshës që ato zënë menduarin kritik, ç‘ka nënkupton që në histori. Vlen për t‘u përmendur që historiani duhet ta paraqesi në kurrikulën e lëndës së Historisë së informacionin sa më të saktë dhe sa më Shqipërisë, ngjarjet trajtohen të ndara afër të vërtetës, duke analizuar në nëpërmjet periodizimit historik. mënyrë kritike, të paanshme dhe sa më Shekujt I- VII përfshijnë periudhën e

[206]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

antikitetit shqiptar, shekujt VII- XV Historia luan padyshim një rol të përfshijnë periudhën e mesjetës rëndësishëm edhe në inkurajimin e shqiptare, shekujt XV- XIX përfshijnë arsyetimit moral. Të gjitha sjelljet e periudhën nga Mesjeta deri te Rilindja shoqërisë njerëzore në vende dhe Shqiptare, kurse shekulli XX përshin periudha të ndryshme kanë lënë gjurmë periudhën moderne shqiptare, e cila në histori nëpërmjet shfaqjes së ndahet në disa nënperiudha të veçanta ndjenjave dhe emocioneve. Historia na si: vitet 1912- 1939 që përkojnë me jep mundësi të trajtojmë ngjarje dhe shpalljen e pavarësisë së shtetit fenomene historike. Duke analizuar shqiptar, shpalljen e republikës dhe arritjet e qytetërimit antik greko- mbretërisë shqiptare e deri në romak, vlen për t‘u theksuar, se gjatë pushtimin e Shqipërisë nga Italia kësaj periudhe kemi zhvillime në fashiste. Periodizimi tjetër përshin vitet letërsi, histori, filozofi, art, astronomi, 1939- 1944, që përkojnë me vitet e teologji etj. Por, historia karakterizohet pushtimit fashisto- nazist në vendin edhe nga periudha të errëta, ku tonë. Vitet pas 1944- deri në vitet 1990 përshihen luftërat e ndryshme qoftë të përkojnë me qeverisjen totalitare natyrës fetare, por edhe të rivalitetit komuniste në Shqipëri, kurse, periudha midis shteteve, si Luftërat Botërore e pas viteve 1990 deri në ditët e sotme, përgjatë viteve 1918- 1945, të përfshijnë periudhën bashkëkohore shoqëruara me ndjenjat e frikës, moderne të shtetit shqiptar. Në këtë tmerrit, agresivitetit që karakterizuan periudhë në Shqipëri bëhen ndryshime botën dhe në veçanti shoqërinë në modelin e qeverisjes, ku përfshihen evropiane në këto vite. Historia na jep elemente të demokracisë, si pluralizmi mundësi për të trajtuar çështje me politik, hapja e Shqipërisë me botën e karakter të diskutueshëm, si për jashtme, integrimi i Shqipërisë në shembull në ç‘mënyrë agresioni ose organizatat euro- atlantike, si Këshilli i çështje të ndjeshme lindin dhe më pas Evropës në vitin 1996, negociatat në përhapen, sidomos në ato situata të paktin e Asocim- Stabilizimit më 1999, cilat duken sikur duan të sfidojnë integrimi i Shqipërisë në Nato, si dhe realitetin. Duke njohur historikun e vitet e fundit janë bërë kërkesa dhe vendeve të ndryshme, historia ka aftësi negociata nga ana e shtetit shqiptar për që të ndërpresë këto veprime dhe t‘u pranuar në familjen e Bashkimit situata të pakëndëshme, shpesh herë Europian. Duke marrë informacionin e edhe të pashpjegueshme se përse ato duhur dhe duke njohurën të kaluarën e kanë ndodhur. Në këtë mënyrë, historia tyre, nxënësit priren për t‘u bërë priret për të depërtuar dhe për të parë qytetarë më të denjë në një shoqëri sjelljet e shoqërisë njerëzore me qëllim demokratike dhe sa më pranë familjes që disa veprime të mos përsëriten në të së madhe evopiane. ardhmen. Historia mund të parandalojë Roli i historisë në edukimin e vlerave akte të tilla, si luftërat, dhunën etj. Për morale shembull, Lufta e Parë Botërore që filloi më 1914 dhe që mori shkak nga

[207]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ambicia e Gjermanisë për të patur sa mund të ndodhin përsëri në të më shumë territore e koloni në botë, ardhmen ngjarje të tilla? Cili duhet të solli me miliona njerëz të vrarë. Por jetë edukimi më i përshtatshëm që edhe konflikti i dytë botëror e kishte ngjarje të tilla të mos përsëriten më? zanafillën nga pakënaqësia e Nëpërmjet njohjes së historisë, Gjermanisë hitleriane e krijuar pas nxënësit japin argumente të ndryshme, vendimeve të Konferencës së Paqes por që në thelb kanë një konkluzion të Paris, si dhe aktivizimi i politikës përbashkët, të kuptojnë të tashmen në fashiste italiane në Ballkan, shkaktuan dritën e së shkuarës. më shumë viktima përgjatë harkut Lidhja e historisë me gjeografinë dhe kohor 1939- 1945, duke e krahasuar edukimin e të drejtave të njeriut edhe me Luftën e Parë. Në këto kushte, Kohët e fundit në kurrikulën e lëndës Fuqitë e Mëdha pas Luftës së Dytë së historisë i është kushtuar më shumë vendosën që t‘i jepnin fund njëherë e rëndësi trajtimit të temave që kanë përgjithmonë luftërave duke jetësuar synim evidentimin e të drejtave të Organizatën e Kombeve të Bashkuara, njeriut në kohë dhe hapësirë, si dhe e cila kishte si objektiv kryesor themelimit të organizatave të cilat vendosjen e paqes në botë, por edhe mbjellin paqe, tolerancë dhe zhdukjen e varfërisë, vendosjen e bashkëpunim ndërmjet shteteve. Për marrëdhënieve të mira fqinjësore trajtimin e këtyre tematikave, historisë ndërmjet shteteve, respektimin e të i vihet në shërbim gjeografia dhe drejtave të njeriut etj. Kjo organizatë edukimi qytetar. Nisur nga kjo kishte si qëllim që t‘i shuante pikëpamje, këto disiplina janë të përgjithmonë konfliktet rajonale, por mbështetura në udhëzimet e Këshillit edhe ndërkombëtare, të zhdukej fara e të Evropës, ku theksohet se ..përfshirja dhunës etj. Nëpërmjet arsyetimit e edukimit te drejtave te njeriut në moral, historia i mëson nxënësit se si të arsimin formal dhe joformal duhet parë mos përsëriten më këto akte të si një nga fondamentet e mëdha të shëmtuara, si: mosmarrëveshjet dhe legjitimitetit të demokracisë. Lidhja e konfliktet mes shteteve, luftërat, historisë me gjeografinë shikohet në përdorimi i dhunës etj. Është e studimin e shoqërisë njerëzore në kohë rëndësishme që nxënësit të dhe në hapësirë, në të gjitha rrafshet e ballafaqohen me natyrën dhe rrethanat dimensionit, fizik (natyror), shoqëror, të cilat cuan në zhvillimin e këtyre ekonomik, politik, fetar, kulturor etj. fenomeneve negative dhe që kërkon Për shembull, qytetërimet e para janë përgjigjjen e pyetjeve të tilla. Cili ishte krijuar përgjatë luginave lumore dhe shkaku i fillimit të Luftërave është shumë e rëndësishme që historia Botërore?A u përfshi shoqëria civile në t‘i trajtoj zhvillimet e këtyre luftë? Pse një pjesë e shoqërisë në atë qytetërimeve nën ndikimin e faktorit periudhë i mbështesnin aktet e dhunës gjeografik. Nxënësit duhet të njohin e ndërsa të tjerë i‘u kundërvunë atyre? mirë vendet dhe lidhjet e tyre Po ju si do të vepronit në këto raste? A gjeografike. Gjithashtu, lidhja e

[208]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

historisë me gjeografinë vërehet edhe Konkluzione në evolimin e shoqërisë njërëzore, se si Lënda e historisë luan padiskutim një ka ndikur mjedisi gjeografik te njeriu rol shumë të rëndësishëm në procesin dhe anasjelltas. Në disa tema të mësimor, nëpërmjet së cilës, nxënësit gjeografisë trajtohen edhe çështje të të njihen me të kaluarën e tyre, me vlerat drejtave që njerëzit kanë fituar ndër e identitetit dhe të kulturës kombëtare vite e shekuj. Për shëmbull, në antikitet dhe asaj ndërkombëtare.Vitet e fundit njerëzit e varfër nuk gëzonin të drejta, u është kushtuar më shumë rëndësi në sidomos skllevërit të cilët ishin më të kurrikulën e historisë trajtimit të paprivilegjuarit. Në Greqinë e Lashtë, problematikave që kanë të bëjnë jo pavarësisht përpjekjeve për vendosjen vëtëm me etnogjenezën kulturore, por e demokracisë, ajo ishte embrionale. edhe me kultivimin te nxënësit të Qytetarët athinas nuk kishin të drejta të vlerave të njohjes të të drejtave të barabarta, si në aspektin politiik dhe njeriut, duke nxitur te ata, edukimin e ekonomik. Në vitin 1215 në Angli tolerancës, paqes, mirëkuptimit etj. Në kemi themelimin e Magna Cartës, e mjaft tema të historisë dhe gjeografisë cila ishte Karta e Madhe e Lirive që po trajtohen çështje që kanë të bëjnë përcaktonte të drejtat dhe liritë me qarkullimin e lirë të njerëzve, të themelore të shoqërisë angleze. Më ideve, shpikjeve e inovacioneve, si dhe vonë Franca u karakterizua nga qarkullimin e mallrave nën konteksin e ndryshime politike që solli globalizmit, të drejta këto që janë Revolucioni Borgjez. Më 1789 zhvilluar në kohë dhe në hapësira të themelohet dokumenti i parë i të ndryshme, e që janë përfaqësuar drejtave të njeriut në Francë, e quajtur nëpërmjet konventave dhe si Deklarata e të Drejtave të Njeriut, ku marrëveshjeve të ndryshme me liria, barazia, drejtësia, vëllazëria ishin karakter rajonal dhe në rang botëror. shtyllat kryesore të saj. Kurse në ditët e Gjithashtu, janë minimizuar temat që sotme, të drejtat e njeriut janë në flasin për luftërat botërore apo për qendër të objektivave të OKB-së, agresivitetin e regjimeve totalitare dhe nëpërmjet së cilës shtetet pjesëmarrëse u është kushtuar më shumë vëmendje kanë nënshkruar shumë konventa dhe tematikave që flasin për marrëveshje që respektojnë të drejtat e bashkëpunimin dhe tolerancën mes popujve të tyre, pa dallim race, feje, popujve. Në këtë mënyrë, historia krahine, bindje politike, apo fetare etj. kultivon te nxënësi një sjellje sa më të Gjithashtu, janë trajtuar vlerat e qytetëruar, demokratike dhe më të edukimit të të drejtave të njeriut në përgjegjshme, për t‘i bërë ata në të përgjithësi dhe të fëmijëve në veçanti, ardhmen qytetarë sa më të denjë, në edhe në Konventën e të Drejtave të njw shoqëri postmoderne, Fëmijëve, në të cilën edhe Shqipëria e multipluraliste e globaliste. ka nënshkruar më 1992.

[209]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Bibliografia Demokracia- një sfidë e vlefshme- Qendra Shqiptare për të Drejtat e manual për mësuesit.Botim i Njeriut, Tiranë, 2004 QSHDNJ-së. Të drejtat e njeriut- manual për Moduli: ― Integrimi i të drejtave të mësuesit e shkollës 8- vjecare, Botim i njeriut në procesin mësimor analizë për QSHDNJ-së. punën e kryer‖, Tiranë 2002, Botim i Manuali i mësuesve për Edukimin e të QSHDNJ-së. Drejtave të Njeriut, përgatitur nga Moduli: ―Edukimi i të Drejtave të ekspertë shqiptarë dhe botuar nga Njeriut në Shkollë‖, Tiranë 2002. Ministria e Arsimit. Botim i QSHDNJ-së. Manuali, ―Hapat e parë‖. Botim i Modele për mësimdhënie të QSHDNJ-së suksesshme, Edualba, Tiranë, 2001 Shoqëria Civile, manual për mësuesit e shkollave të mesme. Botim i QSHDNJ-së.

[210]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

A NEW VIEWPOINT ON METHODS OF TEACHING LEARNING AND THEIR CLASSIFICATION

Assoc. Prof. Dr. Aleks Trushaj PhD. Ledina Merkaj University of Vlora [email protected] [email protected]

Abstract as a result of interaction with the The methods and strategies of teaching environment. According biologists: and learning cannot be separated Method is a process between whose artificially into two separate groups develop the neuronal network of the from each other. They are linked and brain. intertwined organically. Teaching is a To make the classification of different set of cognitive skills and experiences researcher methods we choose various that are used in complex to construct prestigious criteria, some of which are: and develop learning. A teaching class 1. The classification criteria: The aims cannot developed by implementing a of education. strategy, method, or single technique. 2. The classification criteria: Teacher. In the wider community of methods 3. The classification criteria: Student. some stand in time or in teaching 4. The classification criteria: Sources space, others cannot resit in the of information receives the student. scientific evolution over the years. 5. The classification criteria: Scaling of Many researchers have been able to student activities during the learning write in a general and schematic way process. that a method is: "More or less a The classification of methods is seen in structured community, more or less different point of views, but consistent with the educational goals nevertheless they are procedures that and achievements orientated towards a teachers use in cooperation with clearly expressed goal‖. students for presentation and Other authors, in defining methods development of teaching materials and provide many meanings eg, J.J.Rousen activities to achieve educational goals defines the method, "as our pedantic and objectives. obsession to teach children constantly what they can teach themselves." Keywords: strategies, teaching- According Bihoverism; Method learning process, interaction, students, implies changes to the overall behavior skills.

• Classification of the teaching Learning strategies include the set of learning methods methods, techniques and activities that

[211]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

will be used to achieve goals and Strategies, methods and techniques of objectives, they relate to the way learning are central to the student, they students organize and activate, to are related to the organization and process information, to build direction of the learning process, the exchanging learning material in a acquisition of knowledge, knowledge logical and understanding way. The of the historical habits of self- strategies used help students to actualization, self-control and self- improve their thinking processes. They esteem by students. make a teaching material organization This includes discussion, role play, different from the one in the text. debate, research, independent work of Techniques outline ways of learners, etc. Methods and strategies of communicating with students, teaching and learning cannot be formulating sentences, terms, tactics, artificially divided into two groups intonation, demonstration, gestures that separated from one another. They are the teacher uses. Teaching techniques organically interconnected. The can also define specific parameters and strategies, methods, and techniques criteria for concrete work in the that the teacher uses during the lesson classroom, e.g. question building, are considered differently as teaching compilation and development of tests, and learning skills. Teaching is the set and forms of control and evaluation as of cognitive skills and experiences that a whole. are used in a complex way to build and While methods build ways, forms, and to develop learning. One lesson can didactic processes used during or never develop by applying a single outside the classroom by the teacher in strategy, method, or technique. collaboration with students for the In the broader set of methods, some transmission and acquisition of stand in time in the pedagogical space, knowledge, knowledge and skills, for others do not with stand scientific the formation of scientific, cultural and evolution over the course of the years. educational values among students. It is still difficult to define variables Strategies, techniques and teaching that allow the characterization of a methods aim to realize both the main method or to find stable indicators to aspects of the learning process: specify the method features. teaching and learning. The strategies Many researchers have been able to and methods that aim at teaching are write in a general and schematic way centered on the teacher, they relate to that one method is: "A more structured giving and processing of knowledge, community, more or less coherent with knowledge and practical skills, the the aims and educational realities strengthening of knowledge, control oriented towards a clearly stated goal." and assessment of students. There are In practice this is manifested between included the methods and techniques the personality of a educator who uses of explanation, conversation, it in certain circumstances with a group questioning, control and evaluation. of people. From this point of

[212]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

viewwewouldsay: "A pedagogical education. The different theories of the method is an instrument in the service dance correspond to the traditional of the educator, to allow him to methods, while others relate to the new achieve coherently and efficiently the methods. Such a logic leads to the objectives that have been assigned or classification: traditional and new determined by himself." methods. A method becomes a personal property 2. Classification criteria: Teacher. of a teacher when it meets the Methods can be classified by the following criteria: teacher according to reports he or she - to be in harmony with the system of places with students. The teacher is a intended goals. source of knowledge in the classroom - to be in harmony with the basic and transmits it authoritatively. These characteristics of the educator's are pedantic methods. Another is the personality. case of day-to-day methods where - to have an ensured internal students are free in their participation coherence. in the lesson. - The remarks on the methods 3. Classification criteria: Student. The identified should not be contradictory pattern that student activity takes may between them. become a classification criterion for - Have a sufficient use of the display. individual work, group work. So, this Other authors, in the definition of is a criterion of differentiated methods, give many meanings, for pedagogy that can serve to classify example, J. J. Ross defines the method: methods. According to the forms of "as our pedantic admiration to work of the student, for example: constantly teach children what they can imitation, assimilation, search, learn from themselves". discovery, etc. Bihoverizmi gives this definition: The 4. Classification Criteria: Sources from method implies changes in general StudentReceives Information. behavior as a result of interaction with According to thiswewillhave: the environment. -Verbal method (source of knowledge According to biologists: The method is is the word of the teacher or the book). the process between which the - Concrete methods (rely on neuronal brain network develops. concretization, observation, The great variety of definitionsis so, experimentation and piloting). because it is seen in different psycho 5. Classification criteria: Scaling up pedagogical perspectives. student activitiesduring the teaching To make the classification of different process. Methods are named in three study methods choose different criteria groups: some of which are: - Explanatory-illustrative method. 1. Classification Criteria: Educational - Problem solving. Goals. Traditional methods oppose the - ResearchMethods. methods that are advertised for a new

[213]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

The classification of methods is seen in sectors, education is one which is different perspectives, but they are the impacted and is in current changes. procedures that teachers use in Technology has revolutionised this cooperation with students to present sector changing also the philosophy of and develop materials and learning it. E-teaching is another dimension of activities to achieve the goals and education. The methodology of objectives of teaching. teaching learning is changing and Conclusion needs improvement. Moving from a The process of teaching learning is a tradition way of teaching learning life long process. It includes a process process to a new researching one, of development and improvement methods change the contexts, factors through different means and different and the way of assesments. channels. In the globalization of all the

References Systems Research." Information 1. Bernard, H. R. (2002). Research Systems Research methods in anthropology: Qualitative 6. Benbasat, I. and R. Zmud (2003). and quantitative approaches. Walnut "The Identity Crisis Within the IS Creek, CA: Alta Mira Press. Discipline: Defining and GN345.B36 2002 2. Barrett, M. and G. Walsham (2004). Communicating the Discipline‘s Core Making Contributions from Properties." MIS Quarterly 27(2): 183- Interpretive Case Studies: Examining 194. Processes of Construction and Use. 7. Boudreau, M., D. Gefen, et al. Relevant theory and informed practice: (2001). "Validation in Information looking forward from a 20-year Systems Research: A State-of-the-Art perspective on IS research: IFIP TC8 Assessment." MIS Quarterly WG8.2 20th Year Retrospective, 8. Bradley, N. (1999). "Sampling for Manchester, England, Dordrecht: Internet surveys. An examination of Kluwer. respondent selection for Internet 3. Bearden, W. O., S. Sharma, et al. research." Journal of the Market (1982). "Sample Size Effects on Chi Research Society Square and Other Statistics Used in 9. Brown, S. A., H. Kelley, et al. Evaluating Causal Models." Journal of (2006). "Introduction to Re-Searching Marketing Research . Paradigmatic Extensions of Existing 4. Benbasat, I., D. Goldstein, et al. Theory: Special Issue." The Data Base (1987). "The Case Research Strategy for Advances in Information Systems in Studies of Information Systems." 37(2&3) MIS Quarterly 10. Carper, W. B. and W. E. Sinizek 5. Benbasat, I. and R. Weber (1996). (1980). "The Nature and Types of "Rethinking "Diversity" in Information Organizational Taxonomies: An

[214]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Overview." Academy of Management theoretical guide for qualitative Review 5(1): 65-75. researchers. Walnut Creek, CA: 11. Feldman, M.S. et al. (2003). Altamira Press,. H62.G235 2003 Gaining access: A practical and

[215]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

THE ACQUISITION OF ENGLISH VOCABULARY THROUGH PREFIXATION PATTERN BY THE EFL STUDENTS

PhD. Olsa Xhina, Marsela Turku University of Durrës ―Aleksandër Moisiu‖ [email protected]

Introduction morphemes in relation to words. The Teaching vocabulary remains one of more students learn about the the greatest challenges of English affixation patterns and their language teachers, as students who combinations to root words, the more learn English as a foreign language they develop and enrich their always have trouble to learn and vocabulary. memorize new words. Consequently, The use of prefixation knowledge and students find this process quite difficult patterns while teaching English and boring sometimes. That is the vocabulary and its effect to the reason why researchers have struggled students of English, is also shown at to find new methods to make this the results of a survey conducted. learning activity more interesting and Based on the results of the survey, productive. there are drawn conclusions and This study is based on the idea of effective strategies as well as morphological awareness, which recommendations to all the teachers of involves the consciousness of the word English language who teach meaning and the structure of vocabulary and grammar classes.

Literature review morphological processes such as The most effective word-learning derivation and inflection. strategy in order to improve the In addition, Sudana (2006) states that English language competence, is the implementation of morphological related to morphological awareness. competence in derivational affixation Graves (2004). Whereas Hatch (1983) learning improves students‘ vocabulary believes that affixes are organized in acquisition. Sudana taught affixation in the human mind differently from Bahasa Indonesia to English learners, lexical items. She explains that some in a way that resulted in significant high frequency complex words may be improvement through mastery of stored in their whole forms in the several affixes used in affixation mind, ready to be accessed at any time, processes to create new words they but that some others tend to be would need. Wysocki and Jenkins constructed on the spot by applying (1987) believe that the ability to

[216]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

perform morphological generation There are different principles upon helps the development of vocabulary which various classifications of knowledge within an appropriate prefixes are done. Morphologically, linguistic context. Knowledge of many affixes are associated with prefixes, such as the dis-in dislove, specific word classes; for example the disable, disaffect, disaffirm, etc, or the prefix il- as in illegal, is attached to prefix un-in unburnable, unbutton, adjectives. Undeniably, some prefixes uncalculated, unclose, uncollected, attach to nouns, whereas others undaunted, unmixed, unmixable, combine only with adjectives or verbs. unmoved, etc are involved in However, apart from the prefixes derivational morphology and which are associated with one specific inflectional morphology and are word class, there are also a number of related to grammatical inflections such them which associate with more than as the -s in books, cars or the -ed in, one inherent word class. For ex. the played, jumped. Therefore, prefix dis- can form the verb dislike, morphological awareness is very the adjective dishonest, or it can be flexible, and it has a close relationship part of the noun dishonesty. Another with vocabulary knowledge. By means example is the prefix un- which can of derivational morphology English form an adjective (untity), a learners can change a word‘s lexical verb(undo) or a noun (unemployment). category such as act- actor or sing- Secondly, by means of derivation singer or end/endless. Below we process the majority of English provide examples to show this: prefixes are able to create new words or lexemes, but they cannot change the What teachers should explain to word class of the derived word; to their students in terms of reuse.(v) – use (v); untidy (adj) – tidy. prefixation? There are only a few prefixes which EFL teachers should seriously consider cause a change of the category such as: using affixation-based instruction as a -en in enlarge, -a in or ablaze. Other very good vocabulary teaching exceptions are em-, be-, and de-. strategy. In our study we recommend (Lenski 2000). As to the type of certain important theoretical issues on lexico-grammatical character they are prefixation while teaching English added to, English prefixes fall into:a. vocabulary in order to reach the Deverbal prefixes, e.g. rewrite, outstay, desired effect to the students of overdo, oversleep, overreact, English. The results of the survey we underestimate; b. Denominal prefixes, conducted helped us drew some e.g. ex-president; c. Deadjectival conclusions and effective strategies prefixes, e.g. unedited, bilateral, addressed to all the teachers of English uneasy, biannual, etc. language. The classification of English prefixes Classification of prefixes on the basis of meaning

[217]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Linguists refer to these different wife, ex-president; human nouns; categories of English prefixes in terms Prefix of repetition: re-, e.g. rebuild of their denotational meaning: Prefixes (build), re-write (write), etc. of attitude: pro, anti, contra, counter, co; Reservative and deprivative Methodology Prefixes: un, de, dis; Negative A task on identifying all the derived Prefixes: a-, dis-, non-, un-; Pejorative words with prefixes extracting them prefixes: mis-, mal-, pseudo-, from different sections of a classical crypto;Locative prefixes: ante, circum, novel was given to a class of 45 EFL fore, inter, intra, mid, out, over, retro, students at ―Aleksander Moisiu‖ sub, super, supra, sur, ultra, under; University of Durres, after teaching a Prefixes of Size, Degree and Status: couple of lectures on English (arch, macro, micro, mega, mini, prefixation and affixation. Below we over/under, hyper, co, pro, show how students were instructed to vice);Prefixes of Time and order: ante, carry the coursework out. ex, fore, neo, post, pre: Ex: former: ex-

Everything betokened that Cdo gjë dëshmonte për love of beauty so deeply dashurinë ndaj të bukurë s që implanted in each family është rrënjosur thellë te cdo which had its own way to familje, e cila si ka dalë nga make into society. zemra më vulgare e natyrë s, ka çarë rrugë pë r t‘u future në shoqë ri. Swithin had indeed an Suithini nuk i donte gjërat e impatience of simplicity.. thjeshta.

The pale flesh of his under Mishi i zbehtë i gushës nuk chin remained immovable. lëvizte aspak.

Swithin paused. A Atë çast pati një dyshim. Nuk misgiving arose within dihej sa mund të pinte.. him! It was impossible to tell! June was only a girl, in love too!

Passing into the anteroom, Vajti në paradhomë dhe u ul he sat down on the edge of buzë një kulltuku, me gjunjë a chair, with his knees të hapur; trupi i tij i bëshëm apart; and his tall, bulky s‘ lëvizte fare dhe ashtu në form was wrapped at once pritje, dukej si i pë shtjellë me

[218]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

in an expectant, strange, një pëlhyrë të çuditshme. Hyri primeval immobility. brenda dhe tha me zë të lartë Entered and proclaimed.

The innumerable Rastet e shumta ne te cilat e occasions on which Fortune kishte trajtuar fati keq. had misused her.

There were subsequent I kishte qëlluar shumë herë occasions when she had sat dhe për një kohë më të gjatë immense periods of time to të rrinte e të zbaviste njerëz të amuse sick people, sëmurë , fëmijë e njerëz të children, an other helpless tjerë që ishin lë në në më persons. nshirë të fatit. The world was the most Bota ishte vendi më ungrateful place anybody mosmirënjohës ku dikush could live in. mund të jetonte.

This was a misfortune Kjo ishte një fatkeqësi

Results of the research and that most of them could create other conclusions words by adding a prefix to the root After the task was complete and the word correctly. Thus, the derivation students tested, almost all of them got rules have an effect on acquiring new familiar to the prefixation pattern and vocabularies among EFL students. In the rules they were attatched to; for addition, students may be able to example il to legal; legible or im to derive new words by themselves. perfect, etc. We came to the conclusion

References Booij, 2005. The Grammar of Words: Amber, 2010.More than 70 method of An Introduction to Linguistic derivation in the English Morphology. Oxford University Press language.Obeikan . is a department of the University of B, J. 2002. Intermediate vocabulary Oxford. (8th Ed.). Thomas Longman. Carolan, J., & Guinn, A. 2009. Bauer, L. 1983. English word- Supporting the Whole Child: formation. 1 ed. Cambridge Reflections on Best Practices in [Cambridgeshire]: Cambridge Learning, Teaching, and University Press. Leadership.Differentiation: Lessons from Master Teachers. [219]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Carr, J. and Bertrando, S. 2012. http://www.translationdirectory.com/ar Teaching English learners and students ticle37.htm with learning difficulties in an Turn Richard, England 2000,― A inclusive classroom. 1st ed. San comprehensible grammar‖. Francisco, Calif.: WestEd. Shqerra, E. ―C.A of wordformation in Harthy, 2013.Family of English English and Albanian words.King Fahd National Library. languages‖.2009,pg.6, 32. Scalise, 1988.Inflection and derivation. Thomai Jani, 2006, Tirane, Xhina, O. 2013.The Enrichment of the ―Leksikologjia e gjuhes shqipe‖. Vocabulary through Word Formation Bauer, L.(1983), ―English word- Processes in both English and formation‖. Cambridge University Albanian Languages.Aleksander Press, pg.2. Moisiu University of Durres, Albania. Plag, I (2003),―Word-formation in Bauer, L.(1983), ―English word- English‖ pg.109, 110, 116, 119 formation‖. Cambridge University Straus J, ―The blue book of grammar Press and punctuation, 10th edition, pg147

[220]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

THE LANGUAGE OF ITALIAN CINEMA

Msc. FjonaCukani University of Vlora fjona2002yahoo.it Msc. Laert Mezani University Reald [email protected] Msc. Iltana Koleka University of Vlora [email protected]

Abstract The adoption of the sung or recited The goal of this article is to give a word in sound filmshelped to give general picture of how it came solving lasting impetus to 'Hollywood industry the language problem of Italian cinema and gradually to other film industries, through a small contingent of films but also created new problems such as created by strong personalities (like the adaptation of equipment and Fellini, Olmi, Visconti, Pasolini and personnel, the reorganization of others), from the different academies expressive-technical resources or where the Crusca ones has a primary theoretical and aesthetic ones. The role and contribution of so many biggest problem that caused the parallel production of the qualified pressing dilemmas and hardships craftsmen "Italian comedy" and tenacious was the linguistic one. "denounce" drama. Such production favors the establishment of a spoken The problem of the language in Italy typically filmic, in which the average has affected both national and level of Italian conversational imported production, for various constituted and still constitutes the reasons: in particular, poor adaptability backbone bearing any language of traditional Italian locutivi forms modulations also multilingual. (theater, literature, manual read) to the needs of the filmic spoken; also Key words: cinema, language, diffusion towards prevention dialectal communication, dialects choices; and. finally paucity of language skills, even passive or large public.

[221]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

1. Introduction to linguistic tradition138: The courtesy form “Lei” problems of italian cinema that was predominant in films before 1938 appears only in a few films of The linguistic labor of Italian cinema that year. In the following years, “Voi” began in the mid of 1930s, where the will become almost exclusiveform. So, linguistic framework was mostly sound cinema went on to elaborate a italian. The dialect marked in the typical italian language, less formal primordies of the sound films, and sustained, regulated by an abstract initiated mostly by the active Blasetti, rule that aroused the discontent of a small but qualifier italian production criticism, just because it was far from sector, which, following a strategy of the spoken language. So it was commercialism, was ethnically suggested the adoption the italian characterized to win foreign and “halfway between standard language ideological-political competition, and dialect” that the viewer could hear highlighting the matrix and popular “every day at a corner of the street, resources of 'Fascist Italy in coffee, office, living room139” and after construction - intended to welcome and 1938, with the contribution of writers enhance the components, even the in humorous press, light theater, radio, idiomatic expressions, of the of local as well as comedians like Totò, culture heritage. It entered inthe Macario and Fabrizi the film cinema through the texts of the production tried to reduce the rigor. regional theater: the romanesque ones by Ettore Petrolini and the neapolitan In the post-war period, the neo-realist by Raffaele Viviani, however, soon five-years appeared linguistically passed without mediation from the revolutionary. The daily talk to the film ones, to carry out unexpected start of the linear and ideological functions besides the fragile filmical discourse till that expressive ones. moment, of different locative solutions was naturally the immediate During the fascist twenty years, in a consequence of the immediate series of linguistic reforms that banned changeswhich was happening both in the use of dialects and foreign Italian and international cinemas. languages in the name of

"intransigently unified" fascism to 138It is enough to think of the Trust (November uniformize the ideas and linguistic 1934) of the Directorate General for behaviours of the citizens, in fact Cinematography at Luigi Freddi, among other things, pronounced dialectophobia and think in toward 1935 was affirmed a laboratory particular of the campaign against the italian, which was artificially varied pronouncing pronoun of reverence, which began in February 1934 and became in and respectful of the school summer Binding also for film talk - A "she" politician. Cronaca del bando fascista (January-April) 1938, -Raffaelli. S. 139 Milano. P, L‘italiano del cinema, in ―Cinema‖, 10 luglio 1938, pp 10-11 [222]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

However, it must be recognized that The film, representing of the new such linguistic change, extended linguistic season was Roma città tomore conservative genres, was also aperta (1945) by Rossellini, exploiting triggered by instances born with the italian capable of remarkable cinema and fueled by its growth.In variations of excursions: there is the particular, since the very beginning, scholar italian able to express the has been imposed the need to adapt the political contents of Francesco verbal choices to the substantially interviw with Pina, whose jokes are realistic temperament of the scholarly instead marked regionally, and the representation. The pursuit of stylistic scolastic italian spoken by Bergmann, medium, mainly based on syntactic the german major. linearity and vocabulary lesson, is singularly arduous in Italy, where the The concern to reconcile expressive secular gap between written language instances with the difficulty of the and spoken language has delayed the Italian spectator to understand other formation of simple and fluid dialects than his own and communication schemes. Looking at conversations in a foreign language the overall physiognomy of the prompted the developers to shorten the developed linguistic repertoire of extension and complexity of the italian cinema up to 1950 or just foreign language mess and prefer the beyond, it seems to be able to dialect varieties more widely known, recognize three main lines that we limiting the space of the lesser known could say: or reducing the extreme idiomatic expressions. a)The camouflage varieties The dialect is used to create exclusive ties of understanding and emotional Not the dialectics in itself, but the tune among the Romans moved along mimetic adoption of the entire a range of variations, ranging from repertoire of codes and registers in use spontaneity to supervised emphasis. must be considered a characteristic The italian language still presents huge phenomenon of the few but oscillations. There was the elaborate incomparable classics of neorealism. record of the radio song of political The discourse of those films, which consideration and of course there was intended to propose, with a style of the italian of medium-level documentary matrix, daily events of communication and historical usually socially humble or contingencies also brought the marginalized characters, and therefore scolastic italian spoken by german and mostly dialectics, was born by the tight dialogues in german and english. likelihood of artistic representation of These episodes are linked by an out-of- composite and ever-diverse linguistic narrative voice, who with its formal repertoire, where the dialects italian of the radio-matrix transferred conquered the preponderance. events in a chronicle dimension -

[223]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

presents peculiar events: it is enough to wasn‘t a new solution that – think the non-contact plurilinguism in marginally profiled through the Sicily, social exclusion in Naples, loosening loops of the fascism's Romagna. The films that portrayed on cultural policy, especially in the the screen thelanguage of Italy of those extreme phases of the first fifteen years years were, however, few. In of the sound, only found the favorable particular, Sciuscìa (1948), with its conditions in the postwar period for adventurous engraving of teenage varied development. english―Macchè! Sta da ‗na settimana The Italian, who for a spectacular che ‗sto fregnone mi dice tomorrow, opportunity continued to dominate this tomorrow; e ‗ntanto se fà lustra le type of production, exhibits a broad scarpe!‖, dialects of center- south gradation of levels and records, within region, and begins to welcome foul which the current national variety language that remains very rare in the prevailed: we do not know how varited cinema language―Ah, Fiji de ‗na choice - for example, for the fear of puttana!‖, local language ―Dotto, io new or to dampen, with perhaps self- vorrei ‗o supplement del pane!‖ or censorship, the cruelty of the subject- unexceptional (fascistically connotated and the constraint of a market that , in the mouth of the "nostalgic" obliged the creators regardless of the director: ―Vedete, Bartoli, voi….anzi, language skills of the interpreters lei…quando si accorgerà che questo è (often dubbed by blameless reciters). un carcere, non un giardino d‘infanzia? The dialectical component (especially Con questi principi resterete sempre un Romanesco, most frequently but not assistente140‖. yet hegemonic, but also Lombard) and foreigner ones was called to assume, in b)Filtered multilingualism the various italian context. Thus, in the neorealist production the italians who The experience of mimetic speak german was rare, but all-in-all, plurilingualism, incomparable in terms functional adoption of English of artistic and cultural thickness, but stereotypes was common, such as "Io too much complicated for the public of spicco Americano: where are you time, did not survive the rapid decline from, Joe141‖. The opening of foreign of neorealism; on the other hand, in the language was not in those years, a same years, more fortune had the films phenomenon linked to the fashion of a which combines italian, dialects and productive line inspired by the anglo- foreign languages. american presence in Italy, but pursued Of the verbal choices and acting, one for spectacular calculus, towards the might call ―filtered multilingualis”. It 141Stereotyped also anthroponymy, as Joe remained from Paisà to Il brigante, of 140Rossi, F., Cinema e letterature: due sistemi Castellani . See Rossi, F., Cinema e di comunicazione a confront, con qualche letterature: due sistemi di comunicazione a esempio di trasposizione testuale, in ―Chaos e confront, con qualche esempio di trasposizione kosmos‖, 4, 2003 testuale, in ―Chaos e kosmos‖, 4, 2003. [224]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

1950's, as Arrivano i nostri, by un piccolo incidente.‖ ―Sentito? Mattioli, characterized by an Italian- Vadano, vadano‖ or civilly engaged Spanish hybridism. (In nome della legge, by Germi: ―non s‘è visto Vanni; e questa –la moglie- se c) The medium-level italian ne muore di dolore‖) on many popular films (Augustina: ―Marco, sei tanto The double opening, mimetic and buono! Io te ne sarò per sempre filtered of the multiplicity of codes and riconoscente‖; Campane a Martello, records that discoursehad in post-war by Zampa) and above all in the period, appears to be historically melodramatic ones, which from the remarkable today, for artistic and civic novel 'appendix borrowed a slogan of merits on the one hand and for connotative, elementary and sociolinguistic merits on the other. The stereotypical resonances, and therefore modest but suggestive multi-lingual particularly appealed to the audience film in particular disseminated in Italy (Catene, by Matarazzo: ―Rosa! Non non-purist school models of the puoi, non devi rifiutare! Perchè vuoi national language and, through the use condannarti ad una vita grigia, of dialectal expressions, contributed to senz‘amore! Lo so, lo sento che tu mi mature the "awareness of the regional ami!Hai ragione tu! Io sono un pazzo! character of dialects" and the ―the Tanto pazzo che…143‖). notion of the same bond between the dialect and its local reality 142". Italian cinema entered a linguistic In fact, the italian respected the new era in 1960, the so-called grammar rule remained the exclusive "linguistic freedom". While in the code of a large number of films. But course of decades had just been able invoked by innovative, such as the to scratch his rigid italophony of experiences of an addictive social life, written tradition without being able to the growing impetus of lively mass- find satisfactory alternative solutions media models such as national radio in dialects and more generally in and dubbed foreign and in particular artificial plurilingualism, began to Hollywood films- was no longer the indulge in some production, finally no same as before, especially in light longer abstracted from individual production or set in the present. The reality and social context of the medium level italian absolutly domain moment, to a more articulated and in much of the national production: in functional repertoire of verbal the documentary and in the news, in resources, it was able for the first time culturally prestigious films(The crime able to elaborate, with increasing of Giovanni Episcopo, of Lattuada, in freedom, a film discourse that duly a cynical scene: ―Non è successo nulla: 143 Rossi. F., Il dialogo nel parlato filmico, in Aa.Vv., Sul dialogo. Contesti e forme di 142T. De Mauro, Storia linguistica dell‘Italia interazione verbale, a cura di C. Bazzanella, unita, Bari, Laterza, 1970 Milano, Guerini, 2002, pp. 161-75 [225]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

adhered to the locution patterns of the decades kept the audience away from various genres, to the expressive the original discourse of imported instances of singles works and, to their films, since the italian film industry internal the individual communicative holds a worldwide primacy that covers situations. Are well known the the whole history of the sound and that conditions which enabled him to move consists in the systematic and towards the conquest of linguistic indiscriminate application of dubbing freedom, resolutely and almost to all foreign film productions, without suddenly (pre-announcements were, distinction of idiom, country, gender, however, already noticeable, between footage144. 1958 and 1959, in the spoken sometimes regionally characterized by Conclusions the dramatic films of Rossi and comedies of Monicelli). In the end of the excursus, it must be To remember, on one hand the recognized that the pulseat the solution impolsein the pursuit of finally of the linguistic problem of the italian satisfying locating solutions, gave the cinema began at the beginning of the extraordinary artistic and civilization, sixties from a small contingent of as well as the commercial of the cinematic works created by strong national production of those years; and personalities like Fellini, Olmi, Rosi, on the other, the increasing availability Visconti, Pasolini. The same proofs of of the wide public –matured from the absolute and unimaginable freedom of involvement in the multifaceted expression began providing works of process of transformation even author such as "La lingua del cinema linguistic of Italy.The inaugural film of come fattore della trasformazione the new language orientation can be linguistica" of the Academy of Crusca consideredIl sorpasso, by Risi. or choosing in the filmography of The chances to enrich the film's Pasolini, such as "La ricotta e discourse of national production with Uccellacci e uccellini" enarmonic the contribution of foreign languages polyphony of codes and registers one, increased in the early sixties with films verbally surreal duet the other. telling both foreigners who traveled to But the innovative efficacy of those Italy for tourism, work or residency, illustrious models would have been and for Italians looking for evasion or less incisive and immediate without the bread across the border; and repeatedly parallel contribution of such a highly suggested the german military presence, in the path of the resistance 144Rossi, F., Doppiaggio e normalizzazione line reopened in 1959 by Il generale linguistica: principali caratteristiche semiologiche, pragmatiche e testuali del Della Rovere, by Rossellini. parlato postsincronizzato, in Aa.Vv., L‘italiano But the contribution was relatively del doppiaggio, Roma[-Campagnano], a cura small: too many missed opportunities, di S. Patou-Patucchi, Associazione Culturale «Beato Angelico» per il doppiaggio, 1999, pp. mainly attributed to dubbing, which for 17-40. [226]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

qualified production of the "commedia receiving for decades, through familiar all‘italiana" and the drama of family voices of specialized actors, ―denuncia‖. It is necessary to point out consistently didactically effective an unrecognized historical merit of examples of pronounced uniform, italian film dubbing: that from the very grammatical correctness, of lexical and beginning it has played an active role phraseological properties. influencing the changes and the use of This production favors the creation of the talk as real of the practical a typically film, like a discourse, in communication and the fictitious talk which the italian middle class was and of the national films. In fact, from the still constitutes the mainstay of any dubbed, italian viewers, have been linguistic and multilingual modulation.

Bibliography: Rossi, F., Cinema e letteratura: due sistemi di comunicazione a confronto, Maraschio, N., L'italiano del con qualche esempio di trasposizione doppiaggio, in Aa.Vv., La lingua testuale, in «Chaos e kosmos», 4 italiana in movimento. Atti del (2003). Convegno (Firenze, Palazzo Strozzi, Rossi, F., Il dialogo nel parlato filmico, 26 febbraio-4 giugno 1982), Firenze, in Aa.Vv., Sul dialogo. Contesti e Accademia della Crusca, 1982. forme di interazione verbale,a cura di Raffaelli, S., Cinema e dialetto: C. Bazzanella, Milano, Guerini, 2002. lineamenti di storia e prospettive di Rossi, F., Le parole dello schermo. studio, in «Bollettino dell'Associazione Analisi linguistica del parlato di sei italiana di cinematografia scientifica», film dal 1948 al 1957, Roma, Bulzoni, giugno 1985. 1999. Raffaelli, S., Il dialetto del cinema in Rossi, F., Realismo dialettale, Italia (1896-1983), in «Rivista italiana ibridismo italiano-dialetto, di dialettologia»,7 (1983). espressionismo regionalizzato: tre Raffaelli, S., Il parlato cinematografico modelli linguistici del cinema italiano, e televisivo, Aa.Vv., Storia della lingua Comunicazione tenuta al V Convegno italiana, ii, Scritto e parlato, a cura di della Società Internazionale di L. Serianni e P. Trifone, Torino, Linguistica e Filologia Italiana Einaudi, 1994, pp. 271-290. (SILFI), pubblicata in rete, nel sito Raffaelli, S., La lingua filmata. internet del Laboratorio Linguistico del Didascalie e dialoghi nel cinema Dipartimento di Italianistica italiano, Firenze, Le Lettere, 1992. dell'Università degli studi di Firenze Raffaelli, S., La parola e la lingua, in Rossi, F., Doppiaggio e Aa.Vv., Storia del cinema mondiale, a normalizzazione linguistica: principali cura di G.P. Brunetta, caratteristiche semiologiche, vol.v,Teorie,strumenti,memorie,Torino pragmatiche e testuali del parlato ,Einaudi,2001. postsincronizzato, in

[227]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Aa.Vv., L‘italiano del doppiaggio, doppiaggio,1999. Roma[-Campagnano], a cura di S. De Mauro. T, Storia linguistica Patou-Patucchi, Associazione dell‘Italia unita, Bari, Laterza, 1970. Culturale «Beato Angelico» per il

[228]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

IV. Literature Studies

PËRKTHIMET NË SHQIP TË LETËRSISË BOTËRORE PËR FËMIJË

Prof. Dr. Bardhosh Gaçe Universiteti ―Ismail Qemali‘‘ [email protected]

Letërsia e huaj për fëmijë është një si këndes‖, ―Dragoi dhe ujku‖, ―Qeni pasuri e madhe e kulturës botërore, e dhe hija e tij‖, vargjet kanë gjallëri dhe cila ka krijuar vepra letrare që kanë dinamizëm dhe komunikojnë botën lënë gjurmë të thella në botën artistike fëmijërore. e edukative të fëmijëve. Duke qenë se Krahas Naim Frashërit, poeti tjetër kjo letërsi mbart vlera të shquara rilindës, Andon Z. Çajupi, përshtati në estetike, etike e morale, qysh në shqip disa pjesë të zgjedhura të periudhën e Rilindjes sonë Kombëtare, fabulistit La Fonten. Qysh në mjaft mësues e shkrimtarë, përkthyen e parathënien e botuar në ―Përralla të përshtatën në gjuhën shqipe, për zgjedhura të vjershëtorit La Fontaine‖, nevoja të shkallës dhe edukimit të Heliopolis 1922, poeti na thotë se fëmijëve, fabula, përralla, vjersha e përshtatja në shqip e këtij fabulisti të tregime nga kjo pasuri e kulturës madh ishte një ―punë fort e dobishme botërore. Fabula e vjersha të tilla për letërsinë shqipe‖. Prej këtij autori didaskalike përkthyen e përshtatën francez, poeti ynë përshtati në shqip shkrimtarët romantikë, Naim Frashëri, 112 fabula. Këtë punë të thellë krijuese Papa Kristo Negovani, Andon Zako ai e kishte nisur qysh në vitin 1902, me Çajupi, Luigj Gurakuqi e Gjerasim botimin e disa krijimeve në vëllimin Qiriazi. ―Baba Tomorri‖, ku i quan Në botimin e Naim Frashërit ―Vjersha ―shqipërime‖. Nëpërmjet termave, për mësonjëtoret e para‖, lexuesit e motiveve dhe personazheve të fabulave vegjël u ndeshën edhe me 23 fabula, të La Fontenit, fëmijët shqiptarë morën një pjesë e të cilave ishin të përkthyera mësime e këshilla të urta se si duhet të e të përshtatura prej fabulistit të madh, silleshin në jetën e tyre, ndër fabulat e La Fonten, në vargjet e tyre Naimi ynë La Fontenit të përshtatura nga Çajupi, aktualizon gjendjen e rëndë të të përfshira dhe në disa tekste Shqipërisë nën robërinë turke, por nga shkollore janë: ―Ujku dhe qengji‖, ana tjetër, ngre zërin e protestës kundër ―Korbi dhe dhelpra‖, ―Lopa, dhia, pushtimit dhe padrejtësive shoqërore të delja dhe asllani‖ etj. Në këtë rrugë kohës, në fabulat ―Kunadhja e veshur krijuese vazhdoi edhe Papa Kristo

[229]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Negovani, i cili përshtati në shqip nga Në botimin e Naim Frashërit ―Vjersha La Fonteni fabulat: ―Dhelpra dhe për mësonjëtoret e para‖, lexuesit e rrushet‖ dhe ―Dragoi dhe dhelpra‖. vegjël u ndeshën edhe me 23 fabula, Krahas vjershërimit për fëmijë, Luigj një pjesë e të cilave ishin të përkthyera Gurakuqi bëri përpjekje e shqipëroi e të përshtatura prej fabulistit të madh, disa vjersha si: ―Gjithçka kthen‖, La Fonten, në vargjet e tyre Naimi ynë ―Vlera e këndimit‖, ―Fëmija i vdekur aktualizon gjendjen e rëndë të s‘ amës s‘ vet‖, ―Luftëtari duke Shqipërisë nën robërinë turke, por nga vdekur‖, ―Hymn për Skënderbegun‖ të ana tjetër, ngre zërin e protestës kundër Longfellout etj., të cilat synonin në pushtimit dhe padrejtësive shoqërore të edukimin atdhetar të të vegjëlve. Këtë kohës, në fabulat ―Kunadhja e veshur rrugë ndoqi edhe mësuesja e shquar, si këndez‖, ―Dragoi dhe ujku‖, ―Qeni Parashqevi Qiriazi, e cila në vitin 1923 dhe hija e tij‖, vargjet kanë gjallëri dhe përktheu tregimin ―Evangjelina‖ të dinamizëm dhe komunikojnë me botën Henri Llongfellout. fëmijërore. Kujdes të veçantë për t‘u dhënë Krahas Naim Frashërit, poeti tjetër fëmijëve shqiptarë pasurinë letrare të rilindës, Andon Z. Çajupi, përshtati në vendeve të tjera të Evropës e të botës shqip disa pjesë të zgjedhura të bëri në vitet ‘30-‘40 të shek. XX edhe fabulistit La Fonten. Qysh në revista ―Vatra e Rinisë‖. Në një nga parathënien e botuar në ―Përralla të numrat e kësaj reviste bëhet fjalë për zgjedhura të vjershëtorit La Fontaine‖, romanin ―Liza në botën e çudirave‖, Heliopolis 1922, poeti na thotë se duke përshkruar edhe mjaft të dhëna përshtatja në shqip e këtij fabulisti të për autorin Luis Keler. Po në këtë madh ishte një ―punë fort e dobishme revistë u botua edhe biografia letrare, për letërsinë shqipe‖. Prej këtij autori si dhe disa përralla të Andersenit, francez, poeti ynë përshtati në shqip tregime të Viktor Hygos, përralla nga 112 fabula. Këtë punë të thellë krijuese Sharl Pero, novela ―Kikibio dhe ai e kishte nisur qysh në vitin 1902, me Shapatoreja me një këmbë‖ e G. botimin e disa krijimeve në vëllimin Bokaçios, si dhe novela ―Princi i ―Baba Tomorri‖, ku i quan çuditshëm i shkretinës‖ i A. Cipolas. ―shqipërime‖. Nëpërmjet temave, Një nga përkthyesit e mirënjohur të motiveve dhe personazheve të fabulave letërsisë për fëmijë është shkrimtari të La Fontenit, fëmijët shqiptarë morën Milto Sotir Gurra, i cili përktheu nga mësime e këshilla të urta se si duhet të rusishtja mjaft tregime, përralla e silleshin në jetën e tyre, ndër fabulat e legjenda, në vitet ‘30 të shek. XX u La Fontenit të përshtatura nga Çajupi, përkthyen dhe u botuan edhe përralla të përfshira dhe në disa tekste ―Vajza e ditur‖ e Leon Tolstoit, një shkollore janë: ―Ujku dhe qengji‖, pjesë e novelës së tij ―Fëmijëria‖, si ―Korbi dhe dhelpra‖, ―Lopa, dhia, dhe prozat poetike të Turgenievit: delja dhe asllani‖ etj. Në këtë rrugë ―Lypësi‖ dhe ―Harabeli‖. krijuese vazhdoi edhe Papa Kristo Negovani, i cili përshtati në shqip nga

[230]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

La Fonteni fabulat: ―Dhelpra dhe Karlo Kolodit, romanit ―Zemër‖ të rrushet‖ dhe ―Dragoi dhe dhelpra‖. Edmond De Amiçis, si dhe romanit Pas Luftës së Dytë Botërore, sidomos ―Aventurat e Tom Sojerit‖ të Mark në vitet ‘60 të shekullit XX, përkthimet Tuenit etj. Mjaft me interes nga fëmijët e letërsisë botërore për fëmijë morën shqiptarë janë pritur edhe veprat letrare një zhvillim të madh. Si lexime për fantastiko-shkencore të Zhyl Vernit si: fëmijë u përkthyen dhe u përshtatën ―Dy vjet pushime‖, ―20 mila larg në krijime letrare nga Ezopi e La Fonteni, det‖, ―Rreth botës për 80 ditë‖, ―Bijtë e por edhe nga veprat e njohura të Sharl kapitenit Grant‖, ―Kapiteni 15-vjeçar‖, Perosë dhe Daniel Defosë. Përrallat e ―Pesë javë në balonë‖, ―Udhëtim në shkrimtarit Sharl Pero si: ―Bukuroshja qendër të tokës‖, ―Fari në fund të e fjetur‖, ―Hirushja‖, ―Maçoku me tokës‖ etj. çizme‖, ―Kësulëkuqja‖ dhe ―Gishtoja‖, Me krijimtarinë e vet të begatë letrare shquhen për elementët e tyre realistë, Zhyl Verni u bë një nga themeluesit e zhvillimin dinamik e plot të papritura, letërsisë fantastiko-shkencore për si dhe subjektet fantastike e vlerat fëmijë e të rinj. Qysh në shekullin e morale: zotësinë, zgjuarsinë dhe XIX kur jetoi autori, nëpërmjet kësaj ndershmërinë. krijimtarie letrare, ai mundi të Shkrimtari anglez, Daniel Defo, njihet parashikojë shpikjen e nëndetëseve, prej lexuesve tanë të vegjël me raketave, televizorit, videofonit e romanin e tij ―Robinson Kruzo‖. Jeta e makinave elektronike. Zhyl Verni personazhit të Robinsonit mes kishte një zotësi të habitshme në aventurave nëpër botë dhe në ishull, zotërimin e shkencave të ndryshme. shpreh guximin e zgjuarsinë e këtij Një botë të tërë fantastike shpërfaqin djaloshi 18-vjeçar, por edhe në sytë e fëmijëve mjaft vepra të optimizmin e tij, ai shpesh krahason autorëve të shek. XX. Autorja suedeze, ―të keqen me të mirën‖ dhe përfundon Selma Lagerlot, me veprën e saj në mendimin ―ka edhe më keq...‖. ―Aventurat e Nil Holgersonit‖, e Tablot dhe ngjarjet e këtij romani tërë ndërtuar nën modelin e përrallave peripeci përcjellin mesazhin se njeriu popullore, mes aventurave të jetës së fiton në jetë, në luftë të guximshme me tij, u bë mjaft i pëlqyer për fëmijët. vështirësitë e të papriturat e saj. Edhe Shkrimtari Xhejms Berri, i njohur me pse kjo vepër nuk është shkruar veprën ―Piter Pani‖, u bë mjaft i njohur posaçërisht për fëmijët, ajo është bërë në Shqipëri dhe Evropë. Personazhi i mjaft e dashur për ta. Piter Panit, ―djalit magjik‖ është një Në përkthimet e letërsisë botërore për përjetim i fuqishëm i vetë jetës së fëmijë, vëmendje i është kushtuar edhe autorit, i cili i dha formën më të plotë pasurisë letrare të shekullit të XIX, ku gërshetohen problemet shoqërore kryesisht ―Liza në botën e çudirave‖ të me ato të fantazisë, duke i dhënë Ljuis Kelër, përrallave të Andersenit, përmasa komplekse në botimin ―Piter përrallave të vëllezërve Grim, Pan dhe Uend‖. ―Pinokut‖ dhe ―Ndodhi gazmore‖ të

[231]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Ndër përkthimet e letërsisë ruse për ―S‘ka përralla më të mira se ato që fëmijë përfshihen mjaft botime të krijon vetë jeta...‖. autorëve të shquar të saj si: Maksim Në krijimtarinë për fëmijët përkthyer Gorki, Leon Tolstoi, Vladimir në shqip, Vladimir Majakovski Majakovski e Arkadi Gajdar, në përfaqësohet me disa poezi, në të cilat krijimtarinë për fëmijë të Leon shpreh dashurinë e madhe për ta, një Tolstoit bën pjesë edhe vëllimi me botë të tërë artistike fëmijërore, poeti fabula, përralla dhe tregime ―Kopshtari ka thurur në vjershat: ―Kali i flaktë‖, dhe bijtë‖, të cilat janë marrë prej ―Përrallë për Petjan, çunin e trashë dhe librave shkollore të tij ―Abetare‖ dhe Simën, çunin e hollë‖, ―Lodrat e reve‖, ―Libri rus i leximit‖. Fabulat, përrallat ―Historia e Vllasit, dembelit dhe dhe tregimet e këtij vëllimi janë thurur rrugaçit‖, në të cilat të bie në sy në mënyrë konçize, me pak radhë subjekti i tyre i thurur me mjeshtëri, shprehin një realizëm të thellë edhe pse ritmi, karakteri lodrues dhe humori i kanë elemente fantastike, duke hollë. shprehur karakterin didaktik të tyre. Nga novelisti i shquar rus, Arkadi Personazhet e tyre përshkruhen në një Gajdar, në shqip janë botuar disa nga mjedis që shoqërojnë mendimet, veprat e tij si: ―Shkolla‖, ―Sekreti vuajtjet e shqetësimet e tyre. Në ushtarak‖, ―Timuri dhe skuadra e tij‖, tregimet ―Mollët‖, ―Në gjueti të ariut‖, ―Çuku dhe Geku‖ etj., në të cilat ―Dy shokët‖, apo fabulat ―Milingona përfshihen vlera të rralla artistike, dhe pëllumbi‖, ―Delja dhe cjapi‖, edukative dhe njohëse për fëmijët. ―Dhelpra dhe rrushet‖ shkrimtari, Termat e tyre, këto novela i kanë marrë krahas vlerave artistike, pasqyron edhe nga ngjarjet e ndodhitë midis dy vlerat shkencore e mësimore të tyre. luftërave botërore të shekullit XX, në Një ndihmesë të shquar në letërsinë për të cilat përfshihen marrëdhëniet e fëmijë ka dhënë edhe shkrimtari fëmijëve në shoqërinë ruse të kohës. Maksim Gorki me mendimin e vet Në tablot e këtyre novelave letrar dhe krijimtarinë për fëmijë, në përshkruhen situata gazmore, gjuhën shqipe, nga ky autor janë vështirësitë e jetës, kureshti, humor përkthyer përrallat e tij si: ―Harabeli i dhe një botë e gjallë e interesante vogël‖, ―Mëngjesi‖, ―Aventurat e fëmijërore. Evjoskës‖, si dhe ―Përralla e Janushkë Nga letërsia botërore bashkëkohore për torollakut‖. Krahas elementëve fëmijë, në shqip janë përkthyer edhe përrallorë e fantastikë, në këto krijime veprat e autorëve të shquar, Alqi Zeji, autori nënvizon edhe padrejtësitë Azis Nesin dhe Xhani Rodari. shoqërore, njohjen e botës dhe të Romani ―Tigri i vitrinës‖ i shkrimtares fenomeneve të natyrës, si dhe zotësinë greke, Alqi Zeji, ashtu si romanet e e njeriut për t‘u ndeshur e fituar mbi tjerë të saj përshkruajnë jetën e vështirësitë që i dalin. Në vëllimin fëmijëve grekë mes peripecive e ―Përrallat e Italisë‖ Maksim Gorki naivitetit të tyre, mes botës së gjallë e nënvizon mendimin e vet letrar se: plot humor. Ky roman, së bashku me

[232]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

romanet ―Shëtitja e madhe e Petros‖ të De Amiçis, ―Bijtë e kapitenit Grant‖ dhe ―Çadra Lejla‖, në mënyrë të Zhyl Vernit, si dhe ―Udhëtimet e kronologjike pasqyrojnë jetën e Guliverit‖ të Xhonatan Suift. fëmijëve grekë në vitet e Luftës së Shkrimtari Spiro Çomora, duke i Dytë Botërore. vlerësuar në tërësi punën mjeshtërore Shkrimtari i shquar turk, Azis Nesin, u të përkthyesit Halit Selfo vë në dukje bë i njohur në botën e fëmijëve se: ―shqipërimi i Udhëtimit të shqiptarë nëpërmjet romanit ―Fëmijët e Guliverit, i shton bibliotekës sonë sotëm‖. Këtë roman epistolar autori e shqiptare një kryevepër që do t‘i ndërton nëpërmjet jetës së nxënësve të rrëmbejë zemrat e lexuesit të çdo vegjël në mjediset e shkollës dhe moshe...‖. qytetit ku përshkruhet edhe bota e Një vend të gjerë në botimet shqiptare thellë e tyre, rrëfyer në mënyrë zënë edhe përkthimet e letërsisë për gazmore, me humor të hollë dhe gjuhë fëmijë nga letërsia angleze. Mjaft prej artistike të kuptueshme për fëmijët. shkrimtarëve anglezë si: ―Kerëllin, Përrallëtari i kohëve moderne, Berrin, Nesbitin, Burnetin, Talkinenin, shkrimtar italian, Xhani Rodari, është C.S. Ljuisin dhe Dalilin, me letërsinë e bërë i pranishëm për lexuesin e vegjël tyre fantaziste, kanë pasuruar artin shqiptarë qysh në vitin 1958, kur nisën letrar për të vegjlit, duke u bërë edhe të botohen librat e tij: ―Aventurat e modele për shkrimtarët shqiptarë. Këtë Çipolinos‖, ―Aventurat e Tonino të e dëshmon edhe shkrimtarja Xhoan K. padukshmit‖, ―Ç‘erë kanë zanatet‖, Rolling, e cila përbën një fenomen ―Libri i gabimeve‖ dhe ―Udhëtimet e letrar për fëmijë në kohët e sotme. shigjetës së kaltër‖. Duke i shkruar Tashmë, pas viteve ‘90, në Shqipëri këto libra në formë përrallash, Xhani dhe në Evropë duke parë prirjen e Rodari, ndërton tablo e ngjarje, si dhe fëmijëve drejt lojërave kompjuterike personazhe me aventura e të papritura, dhe internetit, disa kritikë letrarë të shkruara me një art të magjishëm për mendojnë se letërsia për fëmijë do të të vegjlit. tkurret dhe do të dalë jashtë interesit të Krahas përkthyesve Milto S. Gurra, tyre. Gjithsesi ne mendojmë se edhe në Mitrush Kuteli, Bedri Dede, Odhise shoqërinë postmoderne, qumështi i Grillo, Vedat Kokona, Petro Zheji, nënës dhe arti i tyre letrar do të Neka Turkeshi, Vehbi Kikaj, Dionis ushqejnë përherë fëmijët, pasi ato janë Bubani, Gjergj Zheji, Amik Kacaruho, burim dashurie dhe ngrohtësie. Jorgji Doksani, Sokrat Miçi, Lazën Vitet e fundit, shtëpia botuese Koldashi, Kastriot Mahilaj, Petrika ―Dituria‖, nën përkthimin e A. Thëngjilli etj., ndër të talentuarit Kacaruhos ka sjellë në gjuhën shqipe përkthyes të letërsisë botërore për për fëmijë, aventurat e Harry Potter. fëmijë është dhe Halit Selfo, i cili ka Frymëzimi artistik i Xhoan Ketlin përkthyer veprat letrare: ―Djemtë e Rollingut, ka fantazuar rreth rrugës Pal‖ të P. Malmorit, ―Poemë personazhit të saj të dashur që krijoi pedagogjike‖ të Makarenkos, ―Zemër‖ gjatë udhëtimit të saj në tren nga

[233]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Mançesteri në Londër, ngjarje e tablo sekreteve‖, ndërsa më pas botoi edhe të një bote fantastike. Harry Potteri, 11 vëllimin e tretë ―Harry Potter dhe i vjeç, në ditën e lindjes së tij zbulon burgosuri i Azakabanit‖ 1999. Vëllimi fuqinë magjike që ka në vetvete. i katërt ―Harry Potter dhe kubi i zjarrtë Autorja, duke dhënë mjedisin e jetës së entuziazmoi botën fëmijërore në vitin këtij personazhi, e vendos atë në një 2000. shkollë ku mëson mbi mbishkrimet e Në këtë libër bestseller për fëmijë, vjetra, zogjtë që flasin, fantazmat dhe përshkruhen aventurat e djaloshit krijesa të tjera fantastike. Harry Potter, i cili rrethohet nga mjaft Autorja Ketlin Rolling, librin e saj të miq e shokë, duke kapërcyer nëpër parë e titulloi ―Harry Potter dhe guri rreziqe e situata fantastike që ngjallin filozofik‖, të cilin e botoi në vitin kureshtje te fëmijët. Aventurat e 1994. Pas daljes në dritë të këtij magjistarit të vogël, Harry Potter, i botimi, botuesi amerikan, Kristofer mësojnë fëmijët, të përfytyrojnë të Little, i afroi mundësinë e botimit të ardhmen e tyre, të jenë të lirë, të veprave të saj në SHBA. Në vitin 1998 guximshëm, për të mposhtur të keqen shkrimtarja botoi vëllimin e dytë nën që të fitojë e mira. titullin ―Harry Potter dhe dhoma e

[234]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

E ARDHMJA GLOBALE E LEXIMIT (Gjuha e tekstit vs Gjuhës së përvojës)

Ermir Xhindi University of Vlora ―Ismail Qemali‖ [email protected]

Qysh kur formuluam tezën145 mbi Gjatë përpjekjes për t‘i dhënë përgjigje vlerën e kuptimit të kryer nga Lexuesi i pyetjes mbi përsenë e suksesit relativ, Mundshëm146 - si kategori teorike - në për një kohë, të romaneve të Fatos krahasim me kuptimin e kryer nga Kongolit, ravgimi teorik për të gjetur lexuesit empirikë, në një rrethanë të indicie metodologjike të përshtatshme përbashkët historike e kulturore, për atë rast, na shpuri në modelet e pavarësisht nga tekstet, përkatësisht, se bashkëveprimit përmes leximit, që ‗kuptimi i krijuar nga lexuesi i propozon Eko dhe Fish (Umberto Eco, mundshëm i çdo teksti letrar, pa Lector in Fabula: La cooperazione dallim, në një periudhë të dhënë, ka interpretative nei testi narrativi, shumë gjasa të shënojë Matricën Tascabili Bompiani, Milano, 2006; Kuptimore zotëruese, përkatëse, që do Stanley Fish, Is There a Text in This të ndërtonin lexuesit e asaj periudhe‟, Class?, Literature in the Reader, më është dashur të gjej e të jap dëshmi Harvard University Press, April 1982). mbi vlerën e saj. Eko kryesisht për kryerjen strukturore Po jap disa shpjegime, duke përsëritur të tekstit dhe Fish për ―kuptimin një arsyetim të bërë edhe pak kohë më strukturor‖ të tekstit148. Modelin Eko- parë147.

148 ‗Modeli i Ekos formulonte në terma te poetikës ç‘ka ndodh mes tekstit dhe lexuesit në kohë. Eko e sheh kuptimin të ndryrë në 145 Materialet e punimeve të Seminarit XXXIV marrëdhëniet interpretative tekst-lexues, ku Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe statusi i të parit, duke mbetur objektiv, është i Kulturën Shqiptare, 34/2, Prishtinë 2015, cit. hapur ndaj bashkëveprimit të lexuesit, i cili në f. 136 provon një seri zgjedhjesh interpretative, të 146 Umberto Eco, Lector in Fabula: La cilat ndonëse të kufizuara tekstualisht, mbeten cooperazione interpretative nei testi narrativi, të pakufizuara saktësisht, brenda një modeli Tascabili Bompiani, Milano, p. 72, 2006. semantik në formën e një enciklopedie, që përmbush kushtet për ekzegjezën e një 147 Ermir Xhindi, Parody of the Traditional pragmatike tekstuale. Ai e zhvendos kuptimin Poetics or Reconstruction of the Meaning, nga kornizat tekstuale për të ofruar një model Dacam‘s International Language and në lëvizje, ku kuptimi nuk zbulohet, por Literature Meeting, Conference Proceeding, materializohet në bashkeveprimin e lexuesit International Conference on Comparative me tekstin. Lexuesi merr pjesë në formën e Literature 2017, Istanbul, 10 March 2017, f. shfrytëzimit të një enciklopedie, përmes së 51. cilës mund të ndërtohet një nga pamjet e mundshme të tekstit…Fish argumenton, [235]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Fish për rastin e lexuesve empirikë e në nivelin ligjërimor; d) Izotopitë në përdorëm për hartimin e një pyetësori nivelin narrativ; e) Strukturën mbi leximin, pvrkatësisht mbi aktanciale e ideologjike. ndërtimin e kuptimit mbi nje copë Kuptimi i prodhuar nga lexuesi i teksti nga I. Kadare (Vepra, Vëllimi i mundshëm si kategori teorike149 mbi F. nëntë, Sjellësi i fatkeqësisë, IV, Tirane, Kongolin ishte përafërsisht i njëjtë me Onufri 2008, f. 252-254) me një numër atë të prodhuar nga studentët mbi studentesh si lexues empirikë. Anketa pjesën e Kadaresë: ‗ndërtimi i njëlloj përmbante një numer rubrikash ku gjendjeje iniciale të religjionit, mblidheshin të dhëna mbi a) ekzistencë në një botë jashtë çdo Kompetencën e lexuesit; b) Rrjetin sistemi vlerash, te udhëhequrit veç referencial të perceptuar; c) Izotopitë nga nevojat bazike të ekzistencës‟. Në tërësi, vlera e kësaj teze lidhet me gjithashtu, se padyshim, fjalët kanë kuptim apo implikime teorike e praktike të se lexuesi nuk është i lirë nga shtrëngesat rëndësishme mbi dialektikën e tekstuale. Lloji i përvojës që teksti lejon intepretimit e te evoluimit poetik të rregullohet nga kompetenca letrare e teksteve letrare, përkatësisht pas linguistike e lexuesit individual. Lexuesi reagon në një mënyrë e jo në një tjetër ndaj ndryshimeve të rëndësishme në prozën fjalëve sepse ai vepron i mbështetur në të shqipe pas rënies së diktaturës njejtat rregulla që autori përdor për t‘i komuniste e të letërsisë zyrtare të gjeneruar ato – në këtë pikë Fish ripërsërit shkruar nën shenjën e dogmës thelbin e aktivitetit bashkëveprues të lexuesit socrealiste. sipas Ekos. Për të dy kuptimi nuk është më veçori e tekstit letrar, por produkt i aktivitetit Më parë, kemi pohuar se: ‗matrica të lexuesit, të shtrënguar e të kufizuar nga kuptimore zotëruese e një periudhe, siç teksti. Pyetja që kërkon përgjigje nuk është e kuptojmë në është më shumë çeshtje e çfarë kuptimi ka teksti, por si e krijojnë lexuesit kuptimin, në kohë? Nga kjo pikëpamje kuptimi kohor i Ekos shfaqet si funksion i 149 ‗Natyrisht, Lexuesi i Mundshëm si integrale kompetencës së lexuesit nën shtrëngimin e e lirë të dhënash është larg të qenit instrument i tekstit për të marrë vendime interpretative për pagabueshëm si ndërtues i kuptimit, sidoqoftë, realizimin e strukturës tekstore, ndërsa te Fish është mjet ku e ku më i përshtatshëm se çdo kuptimi paraqitet si rend impulsesh fillestare të instrument që buron nga sisteme të mbyllura lexuesit mbi përvojvn e tij ndaj shtrëngimeve teorike. Kushdo e ka të drejtën të interpretojë tekstore dhe që për Fish, mund të në mënyrën e vet, po aq sa ka detyrimin etik të interpretohen, por nuk shfaqen me këtë gjendje përligjë mjetet që përdor, të shpjegojë. Nga kjo (pra si të interpretuara). Ermir Xhindi, Lector pikëpamje, modeli yne Eco – Fish është i faber, Europrint, Vlorë, 2010, f. 52/56. hapur dhe regjistri i vendimeve të Lexuesit të Mundshëm është i ofruar per pajtim ose jo‘. Kuptimi sipas Ekos është funksion strukturor i Ermir Xhindi, Parody of the Traditional tekstit, ndërsa për Fish është funksion, nëse Poetics or Reconstruction of the Meaning, mund të quhet, parastrukturor, impuls i Dacam‘s International Language and menjëhershëm, kuptim i rendit të parë. Literature Meeting, Conference Proceeding, Modelet kanë përputhshmëri, pavarësisht nga International Conference on Comparative debati mbi tekstcentrizmin‘. Ermir Xhindi, Literature 2017, Istanbul, 10th March 2017, f. Lector faber, Europrint, Vlorë, 2010, f. 52/56. 52.

[236]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

prirjes së kesaj integraleje kulturore150 Por, cila eshtë pamja e Matricës së ose e Lexuesit te Mundshëm, se sa Kuptimit të kryer nga Lexuesi i çështje e detyrimeve a shtrëngimeve që Mundshem mbi një tekst të shkruar në teksti vendos përpara lexuesit. Ne e origjinalin në gjuhë të huaj, përkufizojmë Matricën Kuptimore si përkatësisht në anglisht? Ne kemi një realitet të pamberritshem e që nuk marrë rastin e leximit të Animal Farm realizohet askund plotësisht në trajtën nga George Orwell, të botuar në vitin e e një teksti ideal, por si sintezë largët 1943, nga një lexues me njohje regjistrash të kryer në masa të të mjaftueshme të anglishtes152. ndryshme e në mënyra të ndryshme. Teorikisht, kjo është një situatë shumë Kjo Matricë Kuptimore bëhet realitet interesante për modelin tonë. Pothuaj në çdo tekst, pavarësisht prej të gjithë elementet e tij kanë nevojë për “kundërveprimit” të tij. Këtu nuk rivlerësim. Implikimet e përjashtohet edhe njëlloj „asnjëanësie‟ pashmangshme mbi kompetencën e e tekstit në raport me Matricën Lexuesit të Mundshëm, pasojë e Kuptimore, apo në rastet më ndërrimit të themelit gjuhësor të domethënëse edhe njëlloj „sintonie‟ me enciklopedisë, sjellin çështjen e të. Ne mendojmë se prirja e natyrshme ndryshimit të LM153 standard që e teksteve është sintonia me këtë njohim, apo përcaktimin e një Matricë, si synim komunikativ organik nënbashkësie brenda Lexuesit të për tekstet, ç‟ka sjell edhe kushtëzimin Mundshem Standard; hipotetikisht, ky përkatës poetik e strukturor për to. model,do të sillej si lexuesi standard Shënojmë se, Lexuesi i Mundshëm si me një përmase të re kompetence, apo Akt Konstruksioni, përbën, ndoshta, si një Lexues i Ri i Mundshëm? një kufizim subjektiv në ndërtimin e Ç‘pasojë sjell kjo në procesin e Matricës Kuptimore, por të cilit, ndërtimit të tekstit, p.sh., ç‘ndodh me sidoqoftë, mund t‟i përkufizohet një proceset e këmbimit gjuhësor në kohë, regjistër standard kompetence, mes ligjërimit në anglisht dhe përvojës shtojmë, në kushtet e karakterit të së lexuesit në shqip, gjatë lëndëzimit të hapur të metodës‟151. rrjetit referencial, të ndërtimeve izotopike në rrafshin ligjërimor e narrativ, të botëve të mundshme, të

150 Umberto Eco, Lector in Fabula: La strukturave aktanciale e ideologjike, të cooperazione interpretative nei testi narrative, kuptimit të struktures në tërësi? Tascabili Bompiani, Milano, f.77, 2006

151 Ermir Xhindi, Parody of the Traditional Poetics or Reconstruction of the Meaning, 152 Shih: Dacam‘s International Language and http://www.cambridgeenglish.org/exams/cefr/; Literature Meeting, Conference Proceeding, (CEFR) Common European Framework of International Conference on Comparative Reference for Languages. Literature 2017, Istanbul, 10th March 2017, f. 52 153 Lexues të Mundshëm

[237]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Jemi të prirur t‘i qëndrojmë Një përshkrim i ndarë i strukturave të përfytyrimit me një LM me një krijuara në anglisht e në shqip paraqet përmasë të re apo aktive të përkatësisht: (i) rrjetin referencial në kompetencës në raport me një Lexues gjuhën e tekstit, të përbërë nga tregues të ri të Mundshëm: ky i dyti, nuk referenciale të pakët në numër, që përjashtohet, por në përputhje me shkojnë kryesisht drejt aspektit qëllimin tone, ne i drejtohemi një kulturor e stilistik të kompetencës, modeli të përhapur të LM, i cili kryen përrallës më drejtpërdrejt; (ii) rrjeti një Matricë të matshme të Kuptimit referencial në shqip, i përgjigjet prirjes mbi treguesit e një enciklopedie me së origjinalit në anglisht, por sipas një kufij të qartë. Megjithë natyrën dinamike, që e zgjeron bazën e mekaniciste të modelit, ky është jo aspekteve shenjuese në kompetence vetëm rasti më i mundshëm, por edhe shto intensitetin përkatës. Prirja e më i vlefshëm. Tek e fundit, sa është e tekstit dëshmon pikërisht këtë arsyeshme të hulumtojmë mbi marrëdhenie mes rrjetit referencial në veprimet e një kompetence të ndikuar shqip e anglisht, tkurrjen përparuese të thellësisht nga leximet në anglisht, kur referencialitetit nga shqipja si gjuhë e mund të hulumtojmë mbi një interval përvojës në gjuhën e tekstit, tkurrje që ndryshimi të kompetencës së lexuesit forcon natyrën simbolike të gjuhës së të mundshëm gjatë leximit në anglisht tekstit për gjuhën e përvojës. Sa u takon këmbimeve gjuhësore gjatë Pak a shumë, e njëjta dukuri ndodh me procesit të leximit, ose interpretimit, izotopitë ligjërimore dhe strukturën vërejmë se lexuesi duhet të kryejë përkatëse: teksti në anglisht prodhon veprime me përmbajtje krahasuese: izotopi vështirë të mbërritshme mbi rezultatet mund të jenë dinamike tregues tekstualë, shpesh kategorikë, (zgjeruese) apo reduktuese, gjatë njëlloj dogmatizmi ligjërimor i shndrrimit në përvojë të tekstit. Për përshtatshëm për arbitraritetin motivor këtë shkak, struktura gjatë këtij lloji të të përrallës. Edhe në këtë nivel vërehet leximit, kryhet së pari, jo në gjuhën e dukuria e zgjerimit të treguesve tekstit, pra në anglisht, por në shqip, në tekstorë, në ndihmë të realizimit të gjuhën e përvojës; më tej, struktura izotopive ligjërimore në gjuhën e hyn në një proces ndërrimi në gjuhën e përvojës, më të plota, më të tekstit, sipas nje trajektoreje që përsërit rrjedhshme, më lehtësisht të përkatësisht zgjerimin apo reduktimin. ndërtueshme (rasti i Molli-t, p.sh., Në natyrën e modelit është që pikërisht përfaqëson izotopi me intensitet këtu, të zbulohet edhe kuptimi i dukshëm asimetrik mes gjuhës së strukturës së tekstit (në anglisht), tekstit dhe gjuhës së përvojës). pasojë e një strukture të dyfishtë e i Izotopitë narrative kryhen mbi të dialektikës përkatëse, e njëvlefshme njëjtin parim të zgjerimit: teksti në me mënyrën e ndërtimit të strukturës, anglisht nxit një strukturë përvoje të me atë që teksti bën. pamjaftueshme për të ndërtuar izotopi të qëndrueshme ose izotopitë narrative

[238]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

në gjuhën e tekstit në krahasim me Matricën Kuptimore zotëruese të izotopitë narrative në gjuhën e përvojës epokës. janë dukshëm më pak të strukturuara Cila është domethënia e kësaj? (p.sh., plani për ndërtimin e mullirit Hulumtimi mund të kryhet qofte në [windmill] apo kundërvënia (Napoleon raport me sistemin (kemi parasysh një – Snowball). Struktura narrative në sistem global të leximit), qoftë me gjuhën e tekstit jepet më shumë si funksionet strukturore të leximit, reportazh në marrëdhënie me përkatësisht me një Matricë Globale të strukturën narrative në shqip. Në kuptimit. Si prirje themelore në raport gjuhën e tekstit edhe botët e me sistemin, është i dukshëm një mundshme ndërtohen mbi pak përbërës proces i komunikimit të hapur, madje në raport me dinamikën e tyre në me një dinamikë të drejt një strukture gjuhën e përvojës. Struktura e tekstit të plotë, të ndërlikuar, çka ne kryhet si proces gjithnjë e me i dendur hamendësojmë se përbën një dukuri të i tkurrjes, sa më shumë teksti shkon re në letërsinë shqipe, të panjohur më drejt përplotësimit strukturor. Rrafshet pare, e që përbën një objekt të studimit aktanciale e ideologjike e shpien në të mundshëm në të ardhmen (qoftë të skaj këtë proces. faktorëve që e mundësojnë këtë, qoftë Në fund të tekstit, ndryshimi mes të pasojave të mundshme); strukturës së përvojës në anglisht me Funksioni strukturor i leximit, kuptimi, strukturën e përvojës në shqip është e në marrëdhënie me një Matricë të dukshme, e shprehur në terma të mundshme Globale mund te tkurrjes, bjerrjes, pakësimit, hulumtohet në perspektivën e pamjaftueshmërisë së strukturës në ndryshimeve në kompetencën e anglisht. Në raport me strukturën e lexuesit të mundshëm, të enciklopedisë përvojës në shqip, Animal Farm, është së tij, për shkak të pasojave që sjell njëlloj objekti parabolik, simbolik, i përvetësimi i anglishtes, jo më si hapur për t‘u krijuar, në kushtet e instrument mekanik i leximit, por si rënies, tkurrjes - çka e përbën edhe përmase globale e kompetencës, temë kuptimin e saj. Siç shihet, Matrica tërheqëse për një shqyrtim më vete në Kuptimore e prodhuar, përkon me të ardhmen.

[239]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

GODITJA E ZAKONIT DHE VESEVE SHQIPTARE PËRMES SATIRËS NË KOMEDINË ‗KATËRMBËDHJETË VJEÇ DHËNDËR‘ TË ÇAJUPIT

Dr. Rovena VATA Qendra e Studimeve Albanologjike Tiranë-Shqipëri [email protected]

Abstrakti tundimet e ardhura prej vesit. Komedia Komedia ―Katërmbëdhjetë vjeç vizatoi karaktere komike të tillë si: dhëndër‖ e Anton Zako Çajupit ishte Tana dhe Vangjeli, dy prindër që nuk e komedia e parë, e shkruar në vargje më vrasin shumë mendjen për lumturinë e 1902. Vetë titulli e zbërthen temën e djalit të tyre, i cili ishte akoma fëmijë, kësaj dukurie zakonore në disa krahina Gjinit. Vepra ndahet në katër pamje: shqiptare, që martojnë të rinjtë dhe të ―Burrë e grua‖, ―Në mulli‖, ―Urime‖ rejat, në moshat proporcionalisht jo të dhe ―Dit e dasmës‖. Tema e njëjtë me njëri-tjetrin, siç ishte Gjini në mentalitetit patriarkal në këtë komedi moshën 14 vjeçare me Marigonë 20 bie shumë në sy, ku pjesë e kësaj na vjeçare. Një martesë e tillë ka premise shfaqet edhe fjalori vulgar, sharjet, tragjikomike, tragjike për nusën, që ka mallkimet, shprehjet dhe njesitë pritur të gjejë një partner të barabartë, frazeologjike popullorë të krahinës nga dhe komik për dhëndrin, që nusen e vinte vetë autori, i cili i konsideron si quan motër e nënë. dukuri të shëmtuara, që flasin për një Humori përmes satirës, si një element i jetë të zbrazët e plot intriga të pëlqyer dhe mjet për realizimin e familjeve shqiptare. kritikës shoqërore e morale për t‘u distancuar nga e keqja e për të Fjalët kyçe: Tana, Gjini, Vangjeli, realizuar çlirimin e njeriut nga bota, Marigona, trimi.

Sesioni: IV komediograf, tregimtar, satirist, publicist154. Çajupi, Anton Zako ose Çakua ishte Lindi në fshatin Sheper të Zagorisë dhe një ndër dramaturgët me ndikim të vdiq në Kajro të Egjiptit. Në letërsi ndjeshëm në zhvillimin e teatrit dhe njihet me pseudonimin Çajupi, të cilin dramatrugjisë shqiptare gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare dhe të 154 Qemal Murati, Anton Zako Çajupi dhe Pavarësisë. Në historinë e letërsisë gjuha e sotme letrare shqipe, në Kërkime shqiptare njihet gjithashtu si poet, Universitare 7, Universiteti i Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë shkencore periodike, Tiranë, 2003, f. 132. [240]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

e përdori që nga viti 1902, emër të cilin patosin social kritik. Ky ishte një hap i e mori nga mali i Çajupit. Çajupi solli madh që e integronte letërsinë në letërsinë shqipe tablo të një stili shqiptare në rrjedhat moderne të realist, të gërshetuara rëndom me zhvillimit të letërsisë ballkanike dhe shpërthime të përmallshme, tone të evropiane të kohës156. buta lirike, zemëratë, ironi e sarkazëm, Në kriterin e studimit të letërsisë deri në notat e një humori brufullues, shqipe në kuadër të sistemeve letrare agresiv e ―të pacipë‖155. Anton Zako funksionues do të bënte që disa Çajupi është shkrimtari, që jetoi në zhvillime të saj, mund të mbeteshin kapërcyell të dy kohërave; nga njëra gjithashtu jashtë çdo sistemi apo anë në periudhën e Rilindjes megasistemi tjetër (letërsia me alfabete Kombëtare dhe kohën historike të orientale, letërsia italisht ose shqip- fillimeve të shtetit të pavarur shqiptar, italisht e arbëreshëve)157. Mbështja mbi nga ana tjetër, në periudhën e dukuritë letrare pashmangshmërisht do romantizmit dhe kohën letrare të të sillte fragmentarizimin e fillimeve të realizmit në letrat shqipe. veprimtarisë krijuese të një shumice Me veprat e tij shprehen qartë këto dy personalitetesh, si Çajupi romantik, kohë, gjithashtu këto vepra luajtën një realist dhe klasicist158. rol kryesor në zhvillimin dhe Komedia 14 vjeç dhëndër, është emancipimin shpirtëror, politik e shkruar në vargje, dhe në thelb të saj artistik të shqiptarëve. ka satirën. Komedia vë në lojë zakonin Për këtë arsye Çajupi zë një vend të e prapambetur të martesave në moshë veçantë në rrjedhën historike të të vogël e për interesa ekonomike. zhvillimeve letrare dhe shoqërore të Karakteri i këtyre martesave, krahas shqiptarëve, nga gjysma e dytë e shek. talljes dhe sarkazmës që autori drejton XIX në gjysmën e parë të shekullit ndaj shkeljes së të drejtave njerëzore XX, i cili ishte shekulli i tyre, në fillestare mbi jetën seksuale në çift, kuptimin që në këtë shekull ata sjell edhe sfondin social-ekonomik të formuan letërsinë e tyre kombëtare dhe kohës, që i përligjte të tilla shkelje shtetin e tyre të pavarur kombëtar. flagrante159. Vepra e Çajupit nuk është thjeshtë një hallkë, që lidh epokën letrare të Rilindjes më atë që erdhi pas saj, por 156Jorgo Bulo, Anton Zako Çajupi, koha dhe vepra e tij , në Kërkime Universitare 7, një faktor i progresit artistik të letërsisë Universiteti i Gjirokastrës, Eqrem Çabej, shqiptare, në fazën e kapërcimit nga revistë shkencore periodike, Tiranë, 2003, f. 9. 157 romantizmi në realizëm, nga patosi Floresha Dado, Teoria e veprës letrare- poetika, Tiranë, 1999, f. 43-59. afirmativ kombëtar e patriotik, në 158 Shaban Sinani, Historia e letërsisë shqipe: Çështje të hapura, Naimi, Tiranë, 2015, f. 57- 58. 155 Josif Papagjoni, Historia e teatrit shqiptar, 159 Josif Papagjoni, Historia e teatrit shqiptar, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit, Departamenti i Arteve, Tiranë, 2011, f. Artit, Departamenti i Arteve, Tiranë, 2011, f. 47. 48. [241]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Nga këto martesa nuk mund të presim motive këto që lidhen me tematika si një marrëdhënie normale në çift, kjo kurbeti, martesa në moshë të vogël e për vetë faktin se ashtu siç e thotë edhe djalit, skllavërimi i gruas, padrejtësitë vetë titulli i kësaj komedie dhëndërri shoqërore, varfëria e madhe. Rimarrja është vetëm 14 vjeç dhe nusja 20. Një e tyre, madje me personazhe të njëjtë, martesë e tillë ka premisa në krijime të ndryshme të autorit, tragjikomike, tragjike për nusen që ka nxjerr në pah këmbënguljen dhe pritur të gjejë një partner të barabartë, preokupimin e Çajupit për t‘i shkuar dhe komike për dhëndërrin, që nusen e deri në fund gërvishtjes së plagëve të quan motër e nënë. mëdha të shoqërisë së vjetër, për të DHËNDËRRI: mos i lënë ato të zënë kore e të Lozëm ndo një lodër? sundojnë jetën shqiptare në kuadër të Të dua si motër… një mentaliteti oriantal që kishte zënë NUSIA: rrënjë prej kohës161. Përveç trajtimit të Ҫ‘motër më ke mua temës së martesave në moshë të re, një O lum‘ e përrua?... meritë të veçantë Çajupi e ka edhe për Ti më more grua. krijimin i personazhit të Tanës. Ajo DHËNDËRRI: ishte tipi i gruas prapanike e fshatare, Pse u zëmërove që, ndonëse e shtypur dhe e shfrytëzuar Dhe u hidhërove? nga i shoqi, nuk kërkon ndryshimin e Kur s‘lot no një lodër, zakoneve që po e sfilitin, përkundrazi S‘të dua si motër, kërkon përjetësimin e tyre. Tana do të Të dua si mëmë! martojë djalin e saj të vogël, Gjinin, jo Po hajde të flëmë… për ta bërë atë të lumtur, por për arsyen Se më mori gjumi. se nuk është më e zonja të bëjë punët e ―I vrërët, ironik e saterik, i shtëpisë dhe të arave. Tana ka nevojë rrëmbyeshëm si tufani dhe i për ndihmë, e këtë ndihmë mund ta pamëshirshëm ndaj armikut e së keqes. gjejë vetëm te një nuse e shëndoshë, Edhe pse shkrimtar, i radhitur ndër kjo na paraqitet në vargjet e romantikët, Çajupi nuk ka mjaft prirje mëposhtme ku Tana thotë: për ato jetërsimet e tyre nga realiteti i TANA: kohës, ndaj as për retrospektivat Nuk dua nuse për sisë, historike. Ai, përkah natyra, është më Po për punët e shtëpisë. tepër një realist, sesa romantik, më tepër zbulues i të këqiave shoqërore, Tana është një grua shumë grindavece, sesa adhurues i zulmës së të këtë pjesë të karakterit të saj e shohim shkuarës‖160. në pamjen e dytë, ―Në mulli‖, si dhe në Motivet sociale në komedinë 14 vjeç dhëndërr e tij zënë një vend të veçantë, 161 Vasil Bici, Rimarrja dhe lidhja tematike e motiveve sociale në krijimtarinë e Çajupit, në Kërkime Universitare 7, Universiteti i 160 Rexhep Qosja, Panteoni i rralluar, Tiranë, Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë shkencore 1988, f. 437. periodike, Tiranë, 2003, f. 142. [242]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

pamjen e tretë, kur vete për vizitë te Moj sterë, moj natë! zonja Briri, për ta uruar për lindjen e vajzës. Ajo hyn në grindje me zonjën TANA: Kote, për arsye se do të bluajë pa Moj gojëlopatë! rradhë. TANA: KOTE: Ç‘bën ashtu, moj Kote? Moj byth' e kusisë!

KOTE: TANA: S'është puna jote! Tmerr i njerëzisë! Ndryshe nga Tana, Vangjeli është TANA: burrë me shumë krenari, shumë Moj, mos je e marrë? dembel, dhe moskokëçarës. Ai është i Kam ardhë më parë. bindur se të tëra punët duhet t‘i bëjë gruaja, e nëse ajo ankohet ai e qorton, KOTE: duke i thënë: S'mund të rri këtunë, VANGJELI: kam të tjera pune, Përse të kam marrë grua? po hiqu nga unë! Gratë për punë po janë. TANA: TANA: Edhe burratë të hanë, Ç'thotë kjo murtajë! Dhe të rrinë nat‘ e ditë!... KOTE: Këto vargje na tregojnë se burrat kanë Ujku të të hajë! ngrënë në krah të gruas dhe detyrë e Në këtë dialog ato këmbejnë të shara, tyre ka qenë vetëm të qëndrojnë nën gjë që pasqyron mungesën e edukatës hije të blirit dhe të luajnë shah apo të dhe kokëfortësinë e tyre. Me anën e një pushojnë. Në zona të thella malore të vargu të tërë vulgarizmash, Çajupi vë Shqipërisë mund të themi se ende sod e në dukje tiparet dalluese të grave kësaj dite ekzistojnë këto zakone. grindavece të fshatit. Ҫajupi edhe më heret në disa vargje të tij na jep këtë të vërtetë të hidhur duke thënë: TANA: Burrat ndënë hijë Ftu! Moj goje ndyre, rrinë, kuvendojnë. moj turi letyre! Pika që s‘u bije, KOTE: Se nga gratë rrojnë. Moj kurve, moj shtrigë! E vetmja mangësi e Çajupit në këtë komedi është se ai arrin të na paraqesë TANA: në mënyrë të plotë personazhet e Gjinit Moj grua e ligë! e Marigosë. Për cilësitë e karakterit të tyre dimë vetëm aq sa mund të KOTE:

[243]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

nxjerrim nga dialogu që zhvillohet Nga hunda s‘më heq dot kurrë, midis Tanës dhe Vangjelit. Se nuk‘ jam si çdo burrë! TANA: Jam shqipëtar i vërtetë, S‘je baba si të tjerë! Do të bëj si dua vetë! Thuajmë, për perëndinë, Në zanafillë humori dhe ironia janë Pse s‘do ta martojmë Gjinë? përftuar dhe shfaqur si parodi e VANGJELI: romancës. Tek komedia ―14 vjeç Ësht‘ i vogëlë, moj Tanë! dhëndërr‖ kemi parodinë e disa TANA: prirjeve romantike, përshkrimet idilike Ç‘thua! Pa shikoi shtanë, të jetës fshatare zënë vend të veçantë. Bota nukë shonë vjetë. Në këtë komedi nuk ka tablo të Shihe sa mori përpjetë: ―bukura‖ të natyrës, nuk ka begati Duketë njëzet vjeç djalë, ngjyrash idealizuese, nuk ka as modele Kur hipën e bredh me kalë. shembullore të bashkëjetesës dhe Me mua kur u martove, mbarëvajtjes midis vetë njerëzve në Sa vjeç jeshe, mos harrove? disa njësi, si në familje, në fshat, në Tani për djalënë tonë, kurbet. Tema e kurbetit në kohën që Do të ndërrojmë zakonë? shkroi Çajupi ishte shumë aktuale, e Si Gjini, ashtu edhe Marigoja nuk tillë vazhdon të mbetet edhe në ditët e pyeten fare nëse duan të martohen apo sotme. Të gjitha marrëdhëniet në këtë jo, por për fatin e tyre vendosin komedi si burrë-grua apo nuse-vjerrë prindërit. Ata janë të destinuar të bëhen nuk të falin ndonjë kënaqësi fli e zakoneve prapanike, ku as shpirtërore, për vetë faktin se midis dhëndri, e as nusja nuk kanë guxim që tyre është prishur harmonia ekzotike, të luftojnë për fatin dhe të ardhmen e pasi për të jetuar kërkohet punë fizike, tyre. Vajza është e detyruar të shkojë lodhje, mundim163. symbyllurazi atje ku e japin prindërit e Receptuesi shqiptar i këtyre trevave e saj, kurse djali të marrë për grua atë që ka pranuar me aq sinqeritet humorin, i zgjedh nëna dhe babai. Në këtë por edhe satirën çajupiane, që ky komedi paraqiten jo vetëm njerëzit e receptim i këtillë i bën shumë të afërta thjeshtë të fshatit, por edhe ambienti ku mendësitë zagorite, tetovare, ata jetojnë. Personazhet e saj janë pak gostivarase, kumanovare, kërçovare, a shumë të tipizuara dhe të strugane, prespane, dibrane, shkupiane, individualizuara162. manastirae etj164. VANGJELI: Mos më bën të të godit,

Se zakonë s‘e harrova, 163 Virion Graci, Çajupi dhe komediografia Sonte shumë të durova, shqiptare, në Kërkime Universitare 7, Universiteti i Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë shkencore periodike, Tiranë, 2003, f. 162 Gani Luboteni, Dramaturgjia shqiptare, në 94-95. Kërkime Universitare 7, Universiteti i 164Ramadan Sinani, Receptimi i strukturës së Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë shkencore veprës letrare të Çajupit, në Kërkime periodike, Tiranë, 2003, f. 30-31. Universitare 7, Universiteti i Gjirokastrës, [244]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Një nga problemet kryesore të Të shumtë janë titujt e komedive të shoqërisë shqiptare të asaj kohe ka botuara e të vëna në skenë, të shumtë qenë mentaliteti patriarkal, një mjedis i janë edhe autorët të cilët i janë mbushur plot me thashethemeve, me përkushtuar ―bërjes‖ së komedive, por grindje, me mallkimeve të cilat nuk të pakta janë veprat e këtij lloji, të cilat janë gjë tjetër veçse pjesë më e errët e kanë përcjellë vlera artistike tek një shoqërie, e cila të vetmën mënyrë lexuesit dhe shikuesit të cilët u argëtimi e sheh te to. përkasin breznive të ndryshme, kur Fshati shqiptar jepet i rrënuar, e pa janë kapërcyer epokat dhe janë kurrë farë pa gjallërie, pasi burrat dhe zëvendësuar shijet, interesat, nivelet e djemtë janë larguar në kubet dhe ata perceptimit të publikut. pak që kanë mbetur nuk merren me punë, por thjesht rrinë. Paralel me Bibliografia: varfërinë materiale shkon edhe varfëria Anton Zako Çajupi, Vepra letrare 2, shpirtërore. Naim Frashëri, Tiranë, 1983. Në komedinë ―14 vjeç dhëndërr‖ Bici, Vasil, Rimarrja dhe lidhja paraqiten të gjitha këto që thamë më tematike e motiveve sociale në lart. Folklori nuk i dha Çajupit vetëm krijimtarinë e Çajupit, në Kërkime tharmin e frymëzimit, por edhe mjetet Universitare 7, Universiteti i e ligjërimit poetik. Në një kohë kur Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë gjuha shqipe ishte e pamjaftueshme si shkencore periodike, Tiranë, 2003. gjuhë e poezisë, Çajupi në vazhdën e Bulo Jorgo, Anton Zako Çajupi, koha Naimit rigjallëroi mekanizmat e dhe vepra e tij , në Kërkime brendshme të gjuhës dhe ―inventarin e Universitare 7, Universiteti i saj poetik, duke shfrytëzuar sidomos Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë traditën folklorike‖. Ai ngriti nga gjuha shkencore periodike, Tiranë, 2003. dhe kënga popullore në gjuhën e Dado Floresha, Teoria e veprës letërsisë artistike një togfjalësh të letrare-poetika, Tiranë, 1999. zakonshme, të cilat nisën të tingëllonin Graci, Virion, Çajupi dhe poetike. Këto fjalë do të formonin komediografia shqiptare, në Kërkime shtresën e re stilistike të leksikut poetik Universitare 7, Universiteti i të shqipes. Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë I gjithë fshati merr pjesë në sofrën e shkencore periodike, Tiranë, 2003. bollshme të dasmës ku: këndojnë, Luboteni, Gani, Dramaturgjia ngrejnë dolli, shkëmbejnë shakara, shqiptare, në Kërkime Universitare 7, duke ndjekur të gjitha zakonet Universiteti i Gjirokastrës, Eqrem pavarësisht situatës absuede për të Çabej, revistë shkencore periodike, cilën janë mbledhur e po festojnë. Tiranë, 2003. Murati Qemal, Anton Zako Çajupi dhe gjuha e sotme letrare shqipe, në Kërkime Universitare 7, Universiteti i Eqrem Çabej, revistë shkencore periodike, Tiranë, 2003, f. 18. [245]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Gjirokastrës, Eqrem Çabej, revistë Qosja, Rexhep Panteoni i rralluar, shkencore periodike, Tiranë, 2003. Tiranë, 1988. Papagjoni Josif, Historia e teatrit Sinani Shaban, Historia e letërsisë shqiptar, Qendra e Studimeve shqipe: Çështje të hapura, Naimi, Albanologjike, Instituti i Tiranë, 2015. Antropologjisë Kulturore dhe Sinani, Ramadan, Receptimi i Studimeve të Artit, Departamenti i strukturës së veprës letrare të Çajupit, Arteve, Tiranë, 2011. në Kërkime Universitare 7, Papagjoni Josif, Historia e teatrit Universiteti i Gjirokastrës, Eqrem shqiptar, Qendra e Studimeve Çabej, revistë shkencore periodike, Albanologjike, Instituti i Tiranë, 2003. Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit, Departamenti i Arteve, Tiranë, 2011.

[246]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

V. Translation Studies PËRKTHIMI I PËRKTHYESIT APO PËRKTHIMI AUTOMATIK?

Msc. Adriana Gjika [email protected] University of Vlora ―Ismail Qemali‖

Abstrakt Përkthyesit (PP) është më efikas në fushën e letërsisë, drejtësisë apo Në ditët tona, në ―erën e kompiuterit‖ ekonomisë, pasi produkti i tij është më zhvillimi i informatikës ka krijuar i saktë dhe më cilësor. Lind pyetja: a e lehtësi në shumë fusha. Njëra syresh zëvendëson Përkthimi Automatik është edhe përkthimi. Janë hartuar Përkthimin e Përkthyesit? Mos ka programe e sisteme kompiuterike nga ndonjë të mesme të artë që i përfshin të më të ndryshmet që sigurojnë një dy tipet e përkthimit? Për t‘iu përkthim të përafërt me atë të përgjigjur këtyre pyetjeve, në përkthyesit. Inteligjenca e këtyre materialin që vijon, hidhet një vështrim makinerive është e tillë që një tekst që mbi kuadrin përkufizues të të dy mund të përkthehet nga njeriu për një tipeve, karakteristikat kryesore të tyre, javë, nga makinat përkthehet për më përparësitë dhe kufizimet reciproke, pak se një ditë. Por krahas shpejtësisë, historinë e PA si dhe një të mesmeje të aksesit, shërbimit pa kosto që të ofron, artë që i përfshin të dy tipet e konfidencialitetit, homogjenitetit, përkthimit dhe që i bën ato objektivitetit apo universalitetit, komplementare të njëra tjetrës dhe makina është e limituar në kapacitetet duke e vënë makinën gjithmonë në e saj për të prodhuar përkthim cilësor. shërbim të njeriut. Përkthimi Automatik (PA) mund të përdoret shumë mirë në fushën e Fjalët kyçe: përkthimi automatik, shkencës dhe teknikës, por Përkthimi i përkthyesi, gjuhët e huaja, makina.

Hyrje caktuara dhe fusha të caktuara ku PA është zhvilluar mjaftueshëm për të Ky punim lindi si nevojë e gjetjes së zëvendësuar njeriun gjatë procesit të mënyrës më të mirë dhe më të përkthimit. Imagjinoni një redaktor efektshme gjatë përkthimit me të cilin lajmesh, të cilit i vijnë lajme nga të na lidh profesioni si mësimdhënës të katër anët e botës, nga burime të gjuhës së huaj por edhe si përkthyes redaktuara në gjuhë të ndryshme, i cili romanesh nga gjuha frënge në atë merr një artikull që trajton një temë që shqipe. Nga përvoja jonë në këtë paraqet interes. Atij i intereson të dijë drejtim, është vënë re se ka situata të kuptimin e përgjithshëm të artikullit. [247]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Në këtë rast, një PA qoftë edhe i Kështu, shkëmbimet midis përafërt është me shumë vlerë. Por, përdoruesve të internetit, të cilët nuk nga ana tjetër, në krahasim me njeriun, flisnin të njëjtën gjuhë, kishin nevojë makina është ende e limituar në për një përkthim të shpejtë më shumë mundësitë e saj për të prodhuar se sa për një përkthim të saktë. përkthime cilësore si ato të bëra nga PP Ndërmarrjet e mëdha filluan të krijonin (si në rastin e romaneve letrare). Në programe specifike për përkthimin e këtë material do të parashtrohen faqeve Web dhe korrespondencave performacat e të dy tipeve të elektronike. Kështu lindën programet e përkthimit. trajtimit të tekstit, korrektorët ortografikë, fjalorët elektronikë etj, të Përkthimi Automatik cilët kishin si objektiv të ndihmonin PA është përdorimi i informatikës në përkthyesit dhe redaktorët në procesin përkthimin e teksteve nga gjuha burim e përthimit duke rritur produktivitetin e në gjuhën target, pra, është tyre. Demokratizimi i vërtetë i PA u bë automatizimi i procesit të përkthimit me daljen në internet të një morie nga njëra gjuhë në tjetrën. Ambicia për sitesh që propozonin përkthimin direkt përkthim automatik është e hershme. (online) të menjëhershëm dhe falas Atëherë nuk ishte shpikur informatika, si:Systran, Reverso, Yahoo, BabelFish, dhe dëshira mbetej në kuadrin e teorive SDL FreeTranslation.com, ProMT- për krijimin e një fjalori mekanik të një Online, Babylon, WordLingo ku më gjuhe universale (shek XVII), pastaj popullori është Google Translate. Ato nga vitet 1930 sugjerohej një makinë u vijnë në ndihmë të gjithë polivalente që mund të shërbente si përdoruesve: nga nxënësi te kërkuesi, fjalor mekanik dhe më vonë, në Luftën nga punëtori deri te ndërmarrjet e dytë Botërore u hodhën shuma të shumëkombëshe. mëdha parash për krijimin e një Përkthimi i Përkthyesit ―makine përkthyese‖ që do t‘i ndihmonte njerëzit që të kapërcenin Puna e përkthyesit konsiston në barrierat e gjuhëve. Nga vitet 50, kur zhvendosjen e një teksti të shkruar nga lindën mjetet e para teknologjike, lindi një gjuhë në tjetrën duke transmetuar mundësia reale e PA e cila sigurisht u mesazhin në mënyrën më besnike të shoqërua dhe me qëndrimin skeptik mundshme. ndaj saj. Shumë kërkues, përkthyes Përkthyesi bën gjithçka vetë, me madje dhe informaticienë kanë gjykuar ndihmën e fjalorëve të ndryshëm që një Përkthim i Automatizuar është (fizikë ose online) si dhe bazuar në teknikisht i pamundur, i gjithë bagazhin e njohurive, gjuhësore parealizueshëm. Mirëpo në vitet 90, e jashtëgjuhësore. Përkthyesi realizon çështja e PA mori një vëmendje të përkthime të librave, akteve juridike, madhe dhe u vu në dukje nga interneti. ekonomike etj, të cilat kanë nevojë për një saktësi dhe besnikëri të madhe,

[248]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

duke respektuar të gjitha nuancat e Përparësitë e PA. gjuhës dhe i duhet të përdorë termin e Nuk do ta sugjeronte askush përshtatshëm në një kontekst të dhënë përdorimin e PA për të përkthyer një dhe nuk i lejohen pasaktësitë apo vepër të madhe letrare, ama ka shumë afërsitë në raport me origjinalin. raste kur një qasje e tillë ofron shumë Përkthimi nuk është një punë mbi përparësi reale në krahasim me gjuhën apo fjalët, por mbi mesazhin, Përkthimi Njerëzor: mbi kuptimin.Shpesh përkthyesit e kanë gjuhën e nënës atë në të cilën • shpejtësia: një tekst që përkthyesi përkthejnë një tekst dhe zotërojnë mund ta përkthejë për një muaj, PA do shumë mirë gjuhën e huaj (burim). Kjo ta kryente për disa orë u mundëson një përkthim që merr • aksesi: PA është i aksesueshëm parasysh të gjitha finesat dhe 24/24, 7/7 dhe nuk ka nevojë të ambiguitetet e tekstit. Rezultati ka pushojë. shansin të duket sikur është një tekst i shkruajtur në gjuhën target. • Çmimi:PP kushton shumë, dhe me të drejtë, shkollimi i tij mund të zgjasë 4- Por njeriut i duhen shumë vite për të 5 vite, aftësitë e tij zhvillohen me mësuar një gjuhë të huaj. Por si i bëhet kohën dhe për pasojë tarifat rriten. kur duam të përkthejmë me të shpejtë Edhe krijimi i sistemeve PA është një diçka nga një gjuhë e huaj në atë proces i gjatë dhe i kushtueshëm, por amëtare? Para pak kohësh vetëm një ky investim bëhet për një kohë të gjatë zgjidhje kishim: përkthyesin ose dhe çmimi orar sa vjen e ulet me interpretin. Ky zanat konsiderohet si kalimin e kohës. më prestigjiozi prej të cilit marrin shërbime kryetarët e shteteve, bëhen • konfidencialiteti: megjithë marrëveshje tregtare ndërkombëtare, marrëveshjet e konfidencialitetit, zhvillohen konferenca shtypi, përkthyesi është i prirur ta shpërndajë vizitohen vendet turistike të shoqëruara informacionin qoftë edhe pa qëllim nga guidat lokale etj. Dhe falë tyre, ne (histoire drole), ndërsa kompiuteri nuk shijojmë kryeveprat botërore të është i ndjeshëm ndaj dobësive letërsisë apo kinemasë. Por sado të njerëzore. Ai s‘gënjen e as e përhap vlerësuar të jenë, përkthyesit janë një sekretin. Është më e lehtë të futësh një burim i kufizuar. Për nevojat e CD në kasafortë sesa të shkatërrosh përditshme në përkthim në fushat e memorjen njerëzore. tregtisë dhe komunikimit në të gjithë • Objektiviteti: ka shumë mundësi që botën, duhet të hedhim sytë nga përkthyesi të fusë pikëpamjen e tij automatizimi dhe të përdorim subjektive në PP duke prishur kuptimin shërbimet e PA. fillestar të informacionit. Ndaj Por cilin nga dy tipet e përkthimit të thërrasin 2 interpretë në marrëveshjet e zgjedhim? Cilat janë avantazhet e rëndësishme (një për secilën anë). secilit?

[249]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

• Homogjeniteti: memorja e PA është e të gjuhës dhe kjo e pengon PA palimituar, ndryshe nga njeriu, ai e ta lerë përkthyesin të papunë. përkthen të njëjtën fjali në të njëjtën Pra, krahasuar me makinën, përkthyesi mënyrë sa herë i del përpara. nuk bën thjesht një përkthim të fjalëve • Universaliteti: një përkthyes mund të pa marrë në konsideratë finesat flasë shumë mirë 4-5 gjuhë dhe mund gjuhësore dhe leksikore si dhe lojërat e të jetë i specializuar në një fushë të fjalëve. Ai ka parasysh idenë e veçantë, ndërsa PA mund të mësojë përgjithshme të tekstit, qëllimin e shumë gjuhë, dialekte dhe njeh shumë autorit dhe stilin redaksional. Nëse fusha të jetës. autorit i kanë shpëtuar ca gabime të vogla, përkthyesi profesionist i Përparësitë e PP korrigjon ato në përkthimin e tij dhe PNj zbulon gjithë përparësitë e tij në bëhet palë me redaktorin e tekstit përkthimin e nuancave që janë po aq të original. Nëse bëhet fjalë për një tekst rëndësishme, në mos më tepër, sesa të tipit reklamë, duke qënë se saktësia e fjalëve duke futur këtu dhe përkthyesi i kupton lojërat e fjalëve gjuhët e rralla. apo të stilit, ai do të dijë t‘i përshtasë ato në gjuhën dhe në kulturën target.  Cilësia e përkthimit. Edhe sistemet e PA të cilësisë së parë Atëherë, pyetjes: a mund të konkurojë nuk mund të arrijnë një saktësi njeriun kompiuteri në këtë fushë? Ne i më të madhe se 80-90% në përgjigjemi: Po, por… tekstet tregtare (letra, kontrata, Ka një të mesme të artë: bashkëpunimi etj.), pasi ekziston një element i midis përkthyesit dhe makinës si mjet i komunikimit njeri me njeri i realizimit të qëllimit. Kjo bëhet me cili mund të trajtohet vetëm nga para-përkthim nga përkthyesi, me një njeri që njeh jo vetëm përkthim nga makina dhe me pas- gjuhët por dhe kontekstin e përkthim nga përkthyesi. Kjo është një komunikimit. E në kuadrin e mënyrë e mirë për përkthimin e saktë përkthimit letrar, përkthyesit të teksteve e dokumenteve të njerëzor do të mbeten përherë rëndësishme. zgjedhja më e mirë. Para-përkthimi:  Gjuhët e rralla. Nuk ka fjalorë të gjuhëve të rralla për sistemin Është ndërhyrja e përkthyesit në e PA e prandaj zgjidhja e vetme sistemimin apo rregullimin e tekstit mbetet PP. para se ai t‘i nënshtrohet PA, pasi sistemi nuk do ta përkthejë në mënyrë  I nuancuar. Vetëm përkthyesi të kënaqshme një tekst që përmban arrin të përkthejë shprehjet gabime leksikore (të shkruajtura keq). idiomatike, proverbat, lojën e Parapërkthimi është faza që konsiston fjalëve, argot, jargonet, në modifikimin e tekstit në mënyrë që ambiguitetet dhe nuance të tjera [250]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

të arrijë një cilësi që të lejojë sistemin sjellë më shumë objektivitet, qëllimi i ta përkthejë saktë, përndryshe makina pas-përkthimit është që të modifikojë nuk do ta gjejë fjalën në bazën e të përkthimin për të bërë më të dhënave. Nëse fjala nuk është pranueshëm. shkruajtur sipas standardit (psh fjala Shembuj përkthimesh nga jooooooo për jo), zgjidhja është që të google.translate shkruhet sipas normës me qëllim që të njihet nga sistemi. Që tregojnë pamundësinë e makinës në përkthimin e nuancuar te: Gabimet e tekstit mund të jenë dhe gramatikore, korrigjimi i të cilave bëhet në nivelin e ―kontekstit‖ e jo të Proverbat fjalës. Ky gabim mund të jetë i tipit sintaksor ose semantik. Korrigjimi i  Kujto qenin, bëj gati tyre para PA e përmirëson shumë shkopin. (shq) = daljen e produktit nga sistemi. Remember the dog, ask about staff Një proces tjetër që mund të bëhet para (angl). PA është edhe thjeshtëzimi i tekstit për Rappelez-vous le chien, posez des t‘u përkthyer. Prania e ambiguiteteve questions sur le personnel (fr). semantike e sintaksore e vështirëson punën e makinës. Sa më të qarta e të  Quand on parle du loup, thjeshta të jenë konstruktet e fjalive aq il sort du bois. (fr) = më të sakta janë përkthimet. Kur flasim për ujkun, ai del nga druri. Para-përkthimi kërkon një investim të (shq) rëndësishëm në përpjekje e kohë. Kjo është dhe arsyeja që ndonjëherë punën When we speak of the wolf, he comes para-përkthimit e kalojmë në punën out of the wood. (angl) pas-përkthimit  You speak of the devil, Pas-përkthimi: and he will appear. (angl) = Nuk ka PA pa pas-përkthim. Kjo është një fazë pak a shumë e natyrshme që Vous parlez du diable, il apparaitra. konsiston në modifikimin e produktit (fr) të dalë nga sistemi. Ju i flisni djallit, ai do të shfaqet. (shq) Megjithatë, shumë autorë mendojnë që pas-përkthimi është një aktivitet që ndryshon nga përsëritja tradicionale e Jargoni. përkthimve nga përkthyesit. Nëse  Isha me një bundër sot. rileximi i një përkthimi ka për objektiv Më iku zari (shq)= që t‘i japë një vështrim të ri produktit njerëzor, me qëllim që korrigjimi të

[251]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

J'étais avec un Bunder aujourd'hui. La Kali chien avait rosa. (fr) plupart ont fui Zari (fr) Kali dog had rosa. (angl) I was with a Bunder today. Most fled zari. (angl) Përfundimi  Mon reup, il était trop venère. (mon père, il Nga sa më sipër, ajo që duhet të kemi était trop énervé) gjithmonë parasysh është se PA është një drejtues i mirë por një shërbëtor i My reup, it was too venere. (angl) keq. Një shërbëtor i keq nëse Reupi im ishte shumë Venere. (shq) mbështetemi tërësisht në rendimentin e tij në gjuhën target, por një udhëheqës  Putting the paper to bed i mirë nëse e përdorim të shoqëruar me (meaning: preparing the një para/pas përkthim nga një newspaper to be përkthyes me përvojë i cili do ta bëjë printed) = tekstin te kuptueshëm për gjuhën Vë letrën në shtrat. (shq) target. Mettre le papier au lit. (fr) PA nuk e zëvendëson PP. Ai është një mjet efikas që bën të kapërcehen

pengesat e gjuhëve kur nuk është i Lojërat e fjalëve nevojshëm perfeksioni. Në rast të kundërt, aq sa të kursen kohë, aq edhe  Pourquoi fait-il chaud të vonon. Megjithë mungesën e cilësisë dans le bus? Car il y a nga ana e PA, do të ishte diçka e un chauffeur. (fr) = shpejtuar hedhja poshtë dhe Why is it hot on the bus? Because mospërfillja totale e tij. Rezultatet e there is a driver. (angl) mara nga projektet e mëdha të kërkimit, MOSES dhe PORTAGE në Pse është ngrohtë në autobus? Sepse ka të dy anët e Atlantikut po një shofer. (shq) përmirësohen përditë e më shumë dhe  A pessimist's blood type ato patjetër që do të arrijnë të is always B-negative. prodhojnë së afërmi një produkt akoma (angl) më të përdorshëm. Nëse përkthyesi do arrijë t‘i integrojë ato në metodat e Le type de sang d'un pessimiste est punës, ai do të nxjerr përfitime të toujours B-négatif. (fr) mëdha prej këtij mjeti pune kaq Tipi i gjakut të një pesimisti, është premtues. gjithmonë B-negativ. (shq)

 Kali qeni pata rosa. (shq) =

[252]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

Bibliografi dhe sitografi Froeliger N. ―Pourquoi avoir peur de l‘informatisation en traduction‖, voir ALPAC (1966). Languages and dans ce même volume. Gross M. 1992. Machines: Computers in Translation ―Quelques réflexions sur le domaine de and Linguistics. A Report by the la traduction automatique‖. Revue Automatic Language Processing T.A.L. Vol. 33, N° 1-2. Advisory Committee, Division of Behavioral Sciences, National Herbulot, Florence. «La théorie Academy of Sciences, National interprétative ou théorie du sens: point Research Council. Washington, D.C.: de vue d‘une praticienne» in Meta, National Academy of Sciences, Vol. 49, No. 2, 2004, pp. 307-315 National Research Council. Hutchins J. «Vers une nouvelle époque http://www.nap.edu/openbook.php?rec en traduction automatique» in ord_id=9547&page=R1 Troisième JournéesScientifiques – Anis, Jacques (1994). «Repères LTT, Montréal, 30 Septembre 1995 bibliographiques en Traduction Margot, Jean-Claude. Traduire Sans Automatique et Assistée par Trahir. Suisse: Éditions l‘Age Ordinateur‖. Langages116, 123-124. d‘Homme. 1979 http://www.persee.fr/web/revues/home Rochard, Michel (1999). «Traduction /prescript/article/lgge_0458- professionnelle et traduction 726X_1994_num_28_116_1700 pédagogique: le lien de l‘enquête.» Chidi, Nnamdi. «La traduction Cahiers de l‘Institut des langues et automatique par opposition à la théorie cultures de l‘Europe (ILCE) Numéro 1: interprétative» in Translation Journal, Pratiques professionnelles et pratiques Vol. 9, No. 4, October 2005, pp. 1-16 d‘enseignement. Grenoble: Université Stendhal.

[253]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

A CULTURAL PERSPECTIVE ON THE ROMANIAN MANAGEMENT STYLE

PhD. Lecturer Roxana Ștefania Bîrsanu Romanian-American University Bucharest, Romania [email protected]

In the 21st century, the dynamics leadership has crossed centuries of governing every field of global human civilisation, and the collective economy also applies to management memory seems to have remembered practices. This presents challenges to great leaders rather that poorly inspired and triggers constant changes of managers, definitely more numerous managerial styles and approaches, than the persons included in the former meant to keep up with market category. requirements, employee motivation Modern literature on and communication, shareholders‘ management has attempted to trace expectations and social commitment. clear lines defining the two concepts This paper intends to look into the mentioned above. Consequently, Romanian management style from a specialists state very clearly which are cultural standpoint. We will attempt to the features of leadership and what identify the extent to which the exactly defines management; despite geographic positioning of Romania, their seemingly distinct traits, the and almost half a century of relationship between these concepts Communist rule have influenced local ceased to be considered a dichotomy management approaches. The picture and embraced instead the form of would be incomplete without a complementarity. But whereas comparison between Romanian old leadership is deemed an innate human school management and the trends quality, therefore manifesting common imposed by younger managers, who characteristics when displayed by take their leadership inspiration from individuals belonging to the most Western countries diverse communities, management has been approached quite differently. In the history of humankind, Managerial styles are the act of managing has been a significantly influenced by external constant coordinate of life, whether we factors such as the system in which talk of everyday activities or large managers work, the socio-cultural scale enterprises such as military environment where they carry out their campaigns or religious or ideological activity, the local management battles. Although not approached in tradition, the relationship between modern terms, the pair management- managers and the local political and [254]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

regulatory axes, to mention but a few. circumscribed to the Balkan territory. Since the purpose of this paper is to It is not entirely Western either, and look into how the history and that is why the consensus has been to potentially the geographic positioning inscribe Romania with South-Eastern of a country (in this particular case, Europe. A peculiarity of Romania is Romania) can impact local modern that, although surrounded by peoples management practices, we have chosen of Slavic origin (except for the border to focus on the concept of with the Black Sea and Hungary), the management. In our opinion, it would origins of the Romanian people are a be impossible to try and single out mixture of Romans and Dacians, the managerial styles and practices of a local inhabitants. As a result, given (professional, cultural, national) Romanians speak a language of Latin community in the absence of an origin, obviously with many Slavic overview of the above-mentioned influences at mainly semantic and factors with an impact on management. syntactic levels. This is precisely why, before By definition, borders separate proceeding to analyse some of spaces, concepts etc. At the same time, Romanian managerial styles, it may be the concept dresses up a reality which a useful endeavour to outline the main combines in fact the features of the coordinates of modern history, as well separated items. The same is valid as the political and geographic axes of about Romania. Its status of margin Romanian culture. has dictated the locals‘ relationships Romania would best be with the Others, which solved the described as historian Lucian Boia did, identity-alterity equation in an original namely that it is a borderland of manner. On the one hand, there is Europe (2007), because, since ancient some sort of reluctance towards times, it has always represented the embracing the patterns and the place where empires ended or began. It strangeness brought along by the was in turn the border of the Roman foreign cultures, and the desire to Empire, of the Ottoman Empire and of preserve domestic values and the Byzantine Empire. In fact, the very traditions. On the other hand, there is a positioning of the country has turned it highly unique blend of cultural and into a melting pot of cultures, each ethnic expressions and manifestations exerting its influence and contributing at social, cultural and political levels to the complex cultural fabric which is (Boia, 2007: 15-16). Over centuries, present-day Romania. There have been this duality has left its imprint on numerous influences of Balkan peoples various aspects of the nation‘s on the domestic culture, such as those existence, from decision making in exerted by the Greeks and the Turks important issues impacting the entire during Medieval times. However, nation to taking sides during wartimes Romania is not precisely

[255]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

and managing social and political After 1950, following the crises. nationalization of all industrial branches, all large Romanian Romania has had many gifted enterprises were state-owned. This and motivational leaders during its meant that the managers were turbulent history. But it is also true appointed by the central structures. In that, in the modern history of the most cases, the criteria disregarded any country, a handful of despotic, expertise and competence in the incompetent and egomaniac managed field while taking into individuals turned the country into one account how active the candidate was of the most extreme of the Communist in terms of political and ideological experiments, with dramatic and long- involvement and commitment. But, at lasting effects which are still felt by least in most cases, the managers held today‘s generations. Under the degrees as engineers (until the 1980s, influence of the Soviet Union, which when the situation worsened to the was enhanced by the close proximity extreme and corruption and nepotism with Romania, the Communist regime reached their peak; as a result, took control of the country in 1947. incompetent people were proposed in The forty two years of high positions through these two Communist rule were a period that mechanisms). could best be described as a continuous Because of the Communist string of abuse on the population, obsession with creating and producing condemned to all sorts of limitations things, higher education was and humiliations for the sole purpose practically dominated by technical of satisfying the megalomaniac targets majors. Boia reports that, in this of those in command. The worst leader respect, Romania reached a world of the period was Nicolae Ceaușescu, record, exceeding even the Russians: who took the Communist ideology to a two out of three undergraduates whole new level, and for whom studied in technical schools (2009: managing was only efficient and 132). Management as a science and an possible through terror and object of study in itself was a utopia. deprivation. The system rejected the principles The emphasis placed by the upon which the concept relies, namely Communists on ideology was also initiative, maximum capital operation reflected in how the officials saw the and efficiency increase. Besides these act of managing. The main goal was to ideological antagonisms, any timid achieve targets, most of the time attempts to match management with impossible to reach (in which case the socialist doctrine also failed due to figures were falsified so as to ―mirror‖ the fact that it did not rely on sound the desired outcomes). But ideology research, since the centralized system was first and competence came second.

[256]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

ruled out any unrestrained scientific possible to have one: the autocratic endeavours in the field. manager. This style is mostly characterized by the fact that the That is why, in the epoch, management manager deals with the entire decision wasmostly ideological. ―Starting from making process, fully disregarding the the erroneous hypothesis upon which it employees‘ participative role, and that relied, and due to the refusal to management has a mainly technical assimilate scientific novelties from orientation. other countries, Romanian management was practically devoid of The situation started to change after any scientific content; it was ideology- the 1989 Revolution which overthrew driven and politicized to the the Communist regime. The transition maximum‖ (Mercioiu et al., 1998: 55- towards the market economy brought 56). The political dimension was about new challenges for Romanian exaggerated, while economy was managers, who had to adjust to a turned into a means to put any dynamic and constantly changing ideological goals into practice. economic environment. Thus, they had to cope with frequent legislative Given such premises, it appears changes, decade-old mentalities and obvious that during the Communist attitudes towards the act of managing regime, managers were merely (people in command often found it instruments of the power in command. difficult to make decisions without Normally, there is a close and complex being given precise instructions; the connection between managers and the fact that nepotism and corruption system in which they carry out their continued to act as powerful influence activity, in the meaning that ―on the mechanisms, red tape etc.). One of the one hand, the manager has an essential most enduring effects of Communist contribution to the creation of the mentality still surviving at present is system, while, on the other hand, the the political enrolment of public efficiency of the manger‘s activity institution managers, who, more often greatly depends on the quality of the than not, continue to be appointed and system in which he works‖ (Puiu, AN: revoked, respectively, based on their 5). In Communism, the manager‘s political affiliation. freedom of acting upon the system was reduced to the minimum, if ever On the other hand, one of the few good possible. The principle the managers things inherited from the Communist considered in running all those state- system, namely the socialist tenet of owned enterprises was maximum providing equal chances to men and productivity, following the guidelines women, survived in contemporary specified by the central structures. In Romania, and so it is that there are terms of managerial typology (the many women promoted in top managers considered in their relation management positions. Unfortunately, with subordinates), it was only although women occupy such positions

[257]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

based on results and professional hard in order to become truly competence, there is an imbalance in competitive on the international market terms of the remuneration they receive and to reach their maximum level of as compared to men. efficiency in their ordinary working life. Among such issues that need to be Broadly speaking, at present in improved are time management, Romania there are two categories of conflict management and providing managers. One comprises managers of direct feedback. Although they own the so-called older generation. They the necessary know-how and received mainly a technical education, professional expertise, Romanian most often held leading positions managers still have to improve their during the Communist regime as well, interpersonal skills. are more traditionalist and, although striving to open up to innovation and Although the last twenty seven years change, continue to manage guided by have marked an ongoing progress and the principle according to which the visible positive transformations of manager is the absolute decision maker Romanian management practices, there and the subordinates are mere is still a long way to go to align them executants. At the other pole there is with the Western experience in the the younger generation, extremely field. The effects of the Communist competitive, who have started to rule are still felt nowadays at multiple challenge the former category‘s layers of the Romanian social and managing style. Due to the fact that economic life, which also includes management has been studied managing strategies and techniques. extensively at academic level during There is still much to improve in the the last two decades, most such field especially in public institutions, younger managers possess a degree in where such effects are most visible. management, and sometimes they The important thing to note is that compensate their potential lack of managers are becoming aware of the expertise with professional knowledge potential flaws of the management and competence, hard work and the system and are striving to correct them. willingness to succeed and prove their They are also aware that, to a worth. They are open to professionally considerable extent, the future of enriching experiences, eager to learn Romanian economy depends on their and capable of coping with difficult ability to adopt successful international situations. management practices, to adjust them to the local specifics and to act so as to However, as Jim Bagnola noted in an set the local economy on a steady interview, there are a few points where ascending course. Romanian managers still have to work

[258]

2nd INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE “FOREIGN LANGUAGES STUDIES AND GLOBALIZATION, A LINK BETWEEN LANGUAGES AND CULTURE” The Past, The Present and The Future

ISSN 2310-6719

REFERENCES Bagnola, Jim. http://www.femei-in- Boia, Lucian.Romania. Tara de afaceri.ro/ro/proiecte/man- frontiera a Europei. Humanitas, 2007 area/504/interviu-cu-jim-bagnola- Mercioiu, Vasile et.al. Management speaker-leading-is-everybodys- comercial. Editura Economică, 1998 business Puiu, Alexandru. „Stiluri de conducere. Accessed on March 25, 2017 Tipuri de manageri‖ in Revista Strategii Manageriale, Issue no. 4 (14), 2011, p. 5-16

[259]