Bijlagen 8.1 en 9.1: Overzicht van waardevol cultureel erfgoed en aardkundige waarden in de gemeente Versie 2017

Inhoudsopgave 1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten ...... 2 2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten ...... 8 3. Overzicht van gemeentelijke monumenten ...... 18 4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezichten...... 20 5. Overzicht van historische buitenplaatsen ...... 21 6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden ...... 22 7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles ...... 44 8. Overzicht van aardkundige waarden ...... 59

Grafheuvel aan de Eerselsedijk

1

1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten

De gegevens in dit overzicht zijn ontleend aan het Rijksmonumentenregister zoals beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en opgenomen in de Objecten Databank (ODB). Uit de ODB zijn alleen de volgende gegevens overgenomen: rijksmonumentnummer, straat en huisnummer en de inleiding van de redengevende omschrijving. Voor een uitgebreide (redengevende) omschrijving en waardering van het gebouwde erfgoed in de gemeente Bergeijk, zie de catalogus bij de gemeentelijke erfgoedkaart.

Rijks Uniek nr. Adres Redengevende omschrijving nr. erfgoedkaart R.K.Kerk van St.Petrus Banden. Gotische kruiskerk met driebeukig schip, dwarspand, koor en vrijstaand houten klokkenhuis. Het koor is opgetrokken van baksteen, met lagen tufsteen, in het begin van de 15e eeuw. Dwarspand en schip uit het begin van de 16e eeuw, de gevels van het dwarspand met rijk gedetailleerde steunberen en door beeldnissen en pinakels versierde toppen. Het schip is pseudobasilicaal en wordt verlicht door dakkapellen om de andere travee, elk met 9258 1.26.1.003 Hof 12 Bergeijk een trapgeveltje. In 1888-1893 gerestaureerd door C. Franssen, die de twee westelijke traveeën, bij de instorting van de toren in 1650 verwoest, herbouwde. Inwendig zuilen met zeer eenvoudige kapitelen, houten tongewelven met steekkappen, ribgewelven in het koor. Ten zuidwesten van de kerk het houten klokkenhuis, in 1669 gebouwd. Daarin een klok, in 1367 gegoten door Jacobus van Helmond.

Ned. Herv. Kerk. Gesticht in 1812, herbouwd in 1857. Eenvoudig bakstenen gebouw, in plattegrond een langwerpig achtkant, met vlakke steunberen, spitsboogvensters en Domineestraat dakruiter. 17e eeuwse eiken kansel, orgel uit omstreeks 1800. 9259 1.26.1.005 10 Bergeijk Naast de kerk een houten klokkenhuis, in 1669 gebouwd met daarin een klok van Jacobus van Helmond, 1367, diam. 103 cm.

Molen. Halfgesloten standaardmolen, voorkant en dak Bij Ekkerstraat gedeeltelijk nog met eiken schalien gedekt, met dakluifel 9260 1.16.1.012 8 (nr. 4), boven het luiwerk. Gerestaureerd. Bergeijk R.K. Kerk van St. Willibrord. Van de 15e eeuwse kerk is, sedert de verbouwing en uitbreiding door architect C. Franssen in 1890-99 slechts enig muurwerk overgebleven Dorpsplein 6 van het 3/8 gesloten koor, het dwarspand en de onderbouw 20130 1.26.1.001 van de toren. Klokkenstoel met twee klokken van W. Kaerwas, 1478, diam. resp. 116 en 102 cm. Mechanisch torenuurwerk, Van Dorst (Gilze), 1896, elektrisch opwinding.

R.K. pastorie. Zeer eenvoudige dorpswoning, XIX. Fraai Dorpsstraat 24 21385 1.26.13.003 gelegen. Boerderij van het Noord-Brabantse langgeveltype; in de Dorpstraat 50 schuur balken met gesneden sleutelstukken, XVIIe of XVIIIe 26317 1.31.2.001 eeuw. In de gevel letter-ankers W H.

Dorpstraat 59 Huize "Ravensschot". Vermoedelijk gebouwd rond 1700 door 26318 1.26.13.005 Luyksgestel Abt Ravensschot van de Norbertijnen te Postel. Destijds

2

bestemd als pastorie.

Kapellerweg 15 Molen, ronde bovenkruier op belt. 26319 1.16.1.014 Luyksgestel H.Kruiskapel. 17e eeuwse eenbeukige KAPEL met driezijdige koorsluiting; torentje op de westgevel, waarvoor een portaal is aangebouwd. Klassicistische altaarretabel (1e kwart 19e eeuw), waarin schilderij met St. Sebastiaan en St. Nicolaas en Kapellerweg 21 waaraan twee witgeverfde heiligenbeelden. Als kruiwegstaties 26320 1.26.6.001 Luyksgestel veertien litho's van Turgis naar O. Tassaert, Parijs-Toulouse, vroege 19e eeuw, met Franse en Spaanse tekst. XVIIe eeuws kruisbeeld achter in de kapel. In het portaal witte beeldjes van Antonius Abt en Barbara.

In de nieuwe KERK die zelf niet op de lijst wordt geplaatst, een houten kruisbeeld uit omstreeks 1500, met een Johannes en Maria uit de 15e eeuw; een 17e eeuwse Pieta; een grote Kerkstraat 98 26321 1.26.5.001 18e eeuwse groep van St. Maarten te paard met bedelaar; Luyksgestel een 17e eeuwse Madonna, 16e eeuwse Johannes de Doper en voorts een beeld van St. Elisabeth.

Kerktoren. Ter zijde van de moderne R.K. Kerk van St. Martinus aan de Kerkstraat, een gebouw dat een Waterstaatskerk uit 1843 vervangt, die een 15e eeuwse kerk Kerkstraat 100 opvolgde, staat nog de oude 15e eeuwse toren, met haakse 26322 1.26.1.004 Luyksgestel steunberen en versierd met blindnissen, voorzien van een uitgemetselde traptoren, gedekt door een nooddak. (Inmiddels gerestaureerd).

Rijt 54a Molen, ronde witgeverfde bovenkruier op belt. 26323 1.16.1.013 Luyksgestel Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten Walikerplein 2 wolfdak met voet van pannen, zesdelige schuiframen met 32525 1.31.2.002 Walik luiken. Met schuur, van hout, leem en riet.

Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten Walikerplein 1 32526 1.31.2.006 wolfdak. Walik Boerderij van het Kempische langgeveltype, onder rieten Walikerplein 3 32527 1.31.2.003 wolfdak met voet van pannen. Walik Langgevelboerderij, in de literatuur bekend als Teutenhuis en herberg De Ster (tot 1892). Het is gebouwd door een rondtrekkende handelaar die zich later, tot welstand gekomen, in zijn geboorteplaats vestigde. Het pand dateert uit 1722, met een bedrijfsgedeelte van 1893, dat na een brand in 1945 grotendeels is vernieuwd. Het geheel is opgetrokken in Ambachtelijk-traditionele bouwtrant. Evenwijdig achter het Domineestraat 515188 1.27.21.003 huis een losstaande kleine schuur waarin een niet 8 Bergeijk beschermde paardenstal, kleinveestal, vroeger bakhuis en hooizolder, rond 1900 opgetrokken in Belgische gladde oranje baksteen. Op het erf een boerensier- en moestuin met enkele fruitbomen, vlier en beukenhaag. Het pand ligt achter de hervormde kerk uit 1812/1857 en is sinds 1893 eigendom van de Hervormde Maatschappij van Welstand.

De kop-hals-rompboerderij met de naam Hetty-farm is in 1928 517915 1.31.2.005 Loo 54 Bergeijk gebouwd naar ontwerp van architect Knapen uit en is

3

gelegen in het Bergeykse kerkdorp 't Loo.

De H. Gerardus Majellakerk met aangebouwde pastorie werd Weebosch 73 in 1907 gebouwd in het kerkdorp De Weebosch in neo- 517916 1.26.1.010 Weebosch romaanse stijl naar ontwerp van architect Jan Stuyt.

Het gemeentehuis van Riethoven werd in 1932 gebouwd naar ontwerp van architect H. Vervest. Het gebouw heeft kenmerken van de Amsterdamse School en heeft vanwege de kleinschaligheid het karakter van een villa. Het pand is de Dorpsplein 5 vervanger van het voorgaande, sobere en traditionele 517917 1.24.5.005 Riethoven raadhuis. In 1979 werd het aan de achterzijde uitgebreid en daarbij werd het inwendige deels aangepast. In 1992 brandde de kap uit. De eikehouten kap is vervangen door een identieke grenen en de dakpannen door eenzelfde pansoort.

Monseigneur Herenhuis gebouwd in 1859 met Neo-Classicistische 517918 1.29.3.002 Biermansplein invloeden. 8 Bergeijk In de kom van Luijksgestel staat aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat het gemeentehuis. Het gebouw dateert uit 1931-1932 en is onder architectuur van architect Brenders uit Dorpstraat 71 Valkenswaard tot stand gekomen. Na de Tweede 517919 1.31.1.003 Luyksgestel Wereldoorlog is het gebouw verschillende malen uitgebreid, waardoor de achtergevel thans is ingebouwd. Alle aanbouwen vallen buiten de bescherming.

De pastorie werd in 1893 gebouwd in Neo-renaissancestijl naar ontwerp van architect C. Franssen. De pastorie staat 517900 1.26.13.006 Loo 79 naast de St. Petruskerk.

De St. Petruskerk is tussen 1862 en 1863 gebouwd in Neo- gotische stijl naar ontwerp van architect K. Weber. Op 19 september 1864 werd zij gewijd. De kerk werd gerestaureerd 517901 1.26.1.008 Loo 81 Bergeijk en toen van een toren voorzien in 1896. Architect C. Franssen handhaafde de Neo-gotische stijl.

Het voormalige klooster werd in 1904 gebouwd. Het pand diende tevens als school. Stilistisch gezien zijn er zowel Loo 83, 85, 87 kenmerken van de Neo-gotiek als de Neo-renaissance. 517902 1.26.8.001 Bergeijk Nummer 83 en 85 zijn in gebruik als woonhuis, nummer 87 als peuterspeelzaal.

Het pand werd rond 1910 gebouwd als café, boerderij en woonhuis. Het pand staat tegenover het gemeentehuis en Dorpsplein 4 517904 1.31.4.001 wordt aan drie zijden omringd door klinkerstraten. Op het erf Riethoven staat een vierkante bakstenen put.

De drie aaneen gebouwde schuren dateren uit de late negentiende eeuw. Ze staan in verspringende hoeken tegen elkaar aan en tegen de achtergevel van het dorpscafé- Dorpsplein 4 517905 1.31.7.001 boerderij, waarmee de driehoekige kavel goeddeels wordt Riethoven opgevuld. De eindgevel van de achterste schuur is rond 1985 vernieuwd.

De lagere school werd rond 1920 gebouwd in Neo-Barokke Schoolstraat 15 stijl en is in de jaren dertig en vijftig verbouwd en uitgebreid. 517907 1.27.9.008 Riethoven De beide schoolgebouwen staan in een L-vorm en laten zo ruimte voor een schoolplein. De korte gevel aan de straatzijde

4

is uitgebreid met een eenlaagse aanbouw onder lessenaardak. De achtergevels worden vrijwel geheel aan het oog onttrokken door latere aanbouw van lokalen.

De onderwijzerswoning voor de bovenmeester werd rond Schoolstraat 19 1920 gebouwd in Neo-Barokke stijl. Het pand is heden in 517908 1.31.1.002 Riethoven gebruik als woonhuis.

De St. Servatiuskerk werd in 1885-1886 in Neo-gotische stijl gebouwd naar ontwerp van H.J. van Tulder. In 1903 werd de kerk aan de achterzijde uitgebreid met een bergruimte, die Dorpstraat 22 517910 1.26.1.007 beide sacristiëen verbindt. In 1919 werd het transept Westerhoven gebouwd. De polychrome decoraties van muren en gewelven verdwenen in 1957 onder een grijs-witte verflaag.

De pastorie heeft de huidige bouwmassa in 1861 gekregen. Oorspronkelijk was het een eenlaags pand onder zadeldak. In het steenverband op de hoeken zijn klezoren zichtbaar: een Dorpstraat 24 metselwijze die men in Noord-Brabant zeer lang heeft 517911 1.26.13.013 Westerhoven toegepast. De voorgevel is in Eclectische stijl. Het aangebouwde pand, mogelijk een voormalige kosterswoning, dateert uit 1893.

De Onze Lieve Vrouw kapel werd in 1934 gebouwd door het Brabants Studentengilde in Delftse School. Het ontwerp is Plein ’t Hof 517912 1.26.7.001 van de hand van Jos Bedaux. De niskapel bevindt zich op Bergeijk een driehoekig pleintje dat is omzoomd met forse loofbomen.

De voormalige marechausseekazerne werd in 1870 gebouwd in Ambachtelijk-traditionle stijl en is heden in gebruik als Kerkstraat 21 woonhuis. Het pand is gebouwd met behulp van bakstenen 517913 1.25.7.001 Bergeijk en nokbalken van een ander gebouw uit de onmiddellijke omgeving, dat in de vorige eeuw werd afgebroken.

Het raadhuis werd gebouwd in 1923 in de stijl van de Neo- renaissance naar ontwerp van architect P. van de Velden uit Geldrop. Rond 1950 is er rechts achter een eenlaagse Burgemeester kantoorvleugel opgetrokken. Het gebouw is in 1983 aan de 517914 1.24.5.003 Magneestraat 1 achterzijde doorgebroken. Er is toen een groot nieuw Bergeijk gemeentehuis verrezen met hoofdingang. Het oorspronkelijke raadhuis vervult nu vooral een representatieve functie.

Aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat staat, op de hoek van de Molenstraat, in de kom van Luijksgestel, met de nokas parallel aan de Dorpsstraat, een voormalige Dorpstraat 117 517920 1.31.2.057 langgevelboerderij uit omstreeks 1915. Het pand wordt van de Luyksgestel openbare weg gescheiden door een onverhard erf, waarop een drietal linden staan.

Aan de zuidelijke zijde van de Dorpsstraat staat, aan de rand van de kom van Luijksgestel, een eenvoudig pakhuis annex Dorpstraat 127 517921 1.29.12.002 STAL, oorspronkelijk onderdeel van een meelhandel en Luyksgestel daterende uit omstreeks 1910 en omstreeks 1925.

Voormalige pastorie + tuin en blokhut. Tot voor kort in gebruik Hof 154 528466 1.26.13.007 als hotel Beukenhof. Bergeijk Eikendreef 2 Woning uit 1955 van architect Rietveld. Voor medewerkers 530922 1.31.1.004 Bergeijk van Weverij De Ploeg ontwierp G.Th. Rietveld de bungalows

5

Fazantlaan 14 (1955-'57) en Eikendreef 2 (1956- '57), beide in zakelijke vormgeving en met platte, overstekende daken.1 Het laatstgenoemde pand kreeg in 1969 een uitbreiding in de vorm van een driekwart cilinder naar plannen van A. van Eyck.

De in 1842 gebouwde kerk (zie 1.26.1.004) maakte op haar beurt in 1958 plaats voor de huidige kerk van architect Nijsten, die wat terzijde staat. Die kerk bezit een houten kruisbeeld en een kruisigingsgroep (beide laat-15de-eeuws), twee heiligenbeeldjes van Johannes de Doper en Elisabeth (16de eeuw), een Piëta (16de eeuw) en een kroonluchter uit Kerkstraat 98 530925 1.26.1.009 1722.2 De beelden worden ook omschreven als : een houten Luyksgestel kruisbeeld uit omstreeks 1500, met een Johannes en Maria uit de 15e eeuw; een 17e eeuwse Pieta; een grote 18e eeuwse groep van St. Maarten te paard met bedelaar; een 17e eeuwse Madonna, 16e eeuwse Johannes de Doper en voorts een beeld van St. Elisabeth (16e eeuw?).

Tuin en parkaanleg rondom weverij De Ploeg en behorend tot dat complex, ontworpen door Mien Ruys. De westelijke begrenzing van de beschermde aanleg loopt langs oostzijde van de Riethovensedijk, aan de noordzijde loopt de begrenzing door een gedeelte van het bosperceel, aan de oostzijde langs de lijn vanaf de oostelijke kant van de bestrating langs de aanbouw aan de oostgevel naar het zuiden, ter hoogte van het dwarspad verder naar het oosten tot de grens van het kadastrale perceel, in het zuiden achter langs de tuinen en de langs de noordzijde van de Bucht, zoals aangegeven op het bij het aanwijzingsbesluit behorende kaartje. Het tuinontwerp is zeer architectonisch opgebouwd uit bij het gebouw aansluitende rechthoekige en vierkante plantvlakken met afgeschuinde hoeken, die van daaraf geleidelijk oplopen van klein naar groot. Aan de westzijde van het gebouw, de kopse kant met de karakteristieke gekantelde gevels, werden de plantvakken ingevuld met een asymmetrisch patroon van vierkanten, rechthoeken en Riethovensedijk driehoeken van strak gesnoeide groenblijvende heesters. Aan 530967 1.29.3.003 20 Bergeijk de zuidzijde, ten oosten van de ingang, zijn twee lange borders met heesters en vaste planten aangelegd, parallel aan de voorgevel en haaks daarop. Langs de lange border loopt een lage heg en haaks daarop weer een heg in het gazon als begrenzing van het kleinste vierkant. Vlakverdeling en lijnvoering zijn hier zeer verwant aan het idioom van De Stijl. Aan de zijde van de oprijlaan bevindt zich daar een rechthoekige vijver, die ook als blusvijver functioneert. Twee middelgrote, bijna vierkante gazons links en rechts van de oprijlaan naar de ingang vormen de intermediair tussen de kleinschalige vlakverdeling vlak bij het gebouw en de grotere gazons aan de zuidzijde van de dwarslaan, die beplant zijn met verspreide boomgroepen en waar enkele aaneengesloten bospercelen bewaard zijn gebleven. Uitzondering op de rechtlijnige opzet is hier het licht gebogen pad dat naar de vroegere fietsenstalling loopt. Duidelijk is te zien hoe Ruys in het zuidelijk deel heeft geworsteld met de 'spaghettistijl' zoals de landschapsstijl door destijds moderne tuinarchitecten ook wel werd genoemd. Aan de noordkant heeft Ruys een strook

1 Kolman e.a., 1997, 68. 2 Kolman e.a., 1997, 70. 6

bos gespaard, opdat het strakke, lichtgekleurde fabrieksgebouw zich aftekent tegen de ruige, donkere boompartijen. Hier had ze, kennelijk als concessie aan de opdrachtgever, een stukje Engelse landschapsstijl gepland.

Riethovensedijk Fabrieksgebouw, behorend tot het complex weverij De Ploeg. 531184 1.29.17.001 20 Bergeijk

7

2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten

Bergeijk (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 231 Rijksnr. 45205 Bron AMK CAA 57B-001 Coördinaten x 152404 y 371771 Toponiem DE PAAL Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd midden: 1800 - 1100 v. Chr. Eind periode 2 Bronstijd midden: 1800 - 1100 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 57BN-36. Opgraving 1959 en 1960, P.J.R. Modderman. Literatuur STROOBANT, L. 1906 -, in: Taxandria IV, p. 105. HERMANS 1865 -, in: Taxandria. MODDERMAN, P.J.R. 1967 The Kattenberg and the 'De Paal' urnfield near Bergeyk (), p. 62., in: BROB MODDERMAN, P.J.R. 1959 Archeologisch nieuws , kol. 246, 247., in: BKNOB MODDERMAN, P.J.R. 1960 Archeologisch nieuws , 15-10-1060, in: BKNOB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 232 Rijksnr. 45207 Bron AMK CAA 57B-006 Coördinaten x 153064 y 371112 Toponiem BERGEYK-NOORD; HET HOF/FAZANTLAAN Thema 1 Begraving Complextype 1 Rijengrafveld Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Merovingische tijd; VI-VII. CAA: 57BN-53 Het betreft een Merovingisch

8

rijengrafveld. Tijdens het onderzoek zijn 129 graven onderzocht. Het resterende deel heeft een matige tot hoge gaafheid. Opgraving 1957 en 1959 door ROB/J. Ypey. Literatuur YPEY, J. 1957 Een zeldzaam laat-Merovingisch glas in het Rijengrafveld te Bergeijk Noord- Brabant, p. 82-91., in: BROB Ypey, J 1959-, 98-118, in: BROB Ypey, J. 1957, Archeologisch Nieuws, kol. 184, 185, 215, in: KNOB Ypey, J. 1959, Archeologisch Nieuws, kol. 59, 84, 85, in: KNOB VERWERS, W.J.H. 1987 North Brabant in Roman and Early Medieval times, p. 173-223., in: BROB Odé, O. 1992 Monumentenkaart Noord-Brabant 1992, in: RAAP- rapport (Regionaal Archeologisch Archiverings Project, Amsterdam)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 233 Rijksnr. 45210 Bron AMK CAA 57B-009 Coördinaten x 152363 y 369941 Toponiem OUDE POSTELSE WEG; DE MOLEN Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 57BN-68 Diam. 20 m. Op de heuvel staat een molen (molenberg). Omstreeks 1835 in de omgeving molen enkele tumuli afgegraven. Gaafheid onderhavige grafheuvel is onbekend, maar ingraving fundamenten zal weinig goed hebben gedaan. Booronderzoek vanwege AMR uit te voeren in 2001, week 28. Literatuur PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord- Brabant.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 237 Rijksnr. 45209 Bron AMK CAA 57B-008 Coördinaten x 152117 y 370468 Toponiem HOOGE BERKT; DE KATTENBERG; HEGMULDER Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld

9

Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 57BN-60 Onderzoek grafheuvel (nu onder huis) ROB/Modderman 1955. Restant van gedeeltelijk onderzocht grafveld. Resterend deel is matig gaaf. Op duidelijke rug in het landschap. Literatuur PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord- Brabant. MODDERMAN, P.J.R. 1967 The Kattenberg and the 'De Paal' urnfield near Bergeyk (North Brabant), p. 59-63., in: BROB Odé, O. 1992 Monumentenkaart Noord-Brabant 1992, in: RAAP- rapport (Regionaal Archeologisch Archiverings Project, Amsterdam) Opmerkingen Monument met bewogen geschiedenis: in 1968 opgevoerd, weer afgevoerd, heropgevoerd als BM, in 1973 voorstel voor afvoer, maar BM gebleven.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 860 Rijksnr. 45206 Bron AMK CAA 57B-002 Coördinaten x 152356 y 371222 Toponiem BERGERHEIDE; EERSELSEDIJK Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Grafheuvelveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Eind periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 57BN-40+41+42+43+45 2/1: 152.32/371.34; diameter 12 m, hoogte 0,8 m. Onderzoek 1951 ROB/ Modderman. Na onderzoek gerestaureerd. CAA: 57BN-40. 2/2: 152.32/371.30; diameter 12 m, hoogte 0,7 m. Onderzoek 1951 ROB/ Modderman. CAA: 57BN-41a+42. 2/3: 152.30/371.28; diameter 18 m, hoogte 1 m. Niet onderzocht. CAA: 57BN-41c. 2/4: 152.34/371.21; diameter 16 m, hoogte 0,8 m. CAA: 57BN-41b. Onderzoek 19 51, ROB/Modderman. Monumenten 002 (nr. 860) en 033 (nr. 5001) zijn samengevoegd (= 002). Volgens CMA-fiche is het grafveld matig gaaf van kwaliteit en omgeeft het de bovenstaande tumuli. Literatuur Klok, R.H.J. 1977 , in: Archeologisch Reisboek voor Nederland MODDERMAN, P.J.R. 1955 Het onderzoek van enkele Brabantse en Utrechtse grafheuvels, p. 44-50., in: BROB Modderman, P.J.R. 1964 Archeologisch Nieuws, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond XXX 1951 xxx, in: BROB PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord- Brabant.

10

Uit Klok 1977.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 863 Rijksnr. 45212 Bron AMK CAA 57B-010 Coördinaten x 153943 y 365814 Toponiem MAAYERHEIDE Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Terrein met mogelijk sporen van begraving (urnenveld) en sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Mesolithicum. Het betreft een vrij groot terrein dat ook het voormalige monument 57B-035 omvat. Al in de 19e eeuw (Panken) en opnieuw in 1905 zijn hier enkele urnen gevonden. Ook zouden er heuveltjes zichtbaar zijn (geweest). Visuele inspecties: 1963: PA, G. Beex 1965: ROB, R.Klok Het monument is deels verstoord door een zandafgraving. Mogelijk zijn de urnen gevonden tijdens de afgraving. De vindplaats ligt op een dekzandrug langs een voormalig ven. In maart werden in het kader van het AMR-project een aantal boorraaien geplaatst in het gebied 11

waar het urnenveld werd verondersteld, plaatselijk aangevuld met handmatig gegraven proefkuiltjes. De boringen werden veelal uitgevoerd met de megaboor, waarbij de boorinhoud werd uitgezeefd. Vanwege onduidelijkheden die bestaan over de urnenvondsten en vanwege het feit dat er tijdens dit onderzoek geen enkele aanwijzing werd gevonden die zou kunnen duiden op de aanwezigheid van een dergelijk fenomeen, wordt het bestaan van een urnenveld ter plaatse betwijfeld. Daarbij moet worden aangetekend dat het opsporen van een urnenveld door middel van boringen nauwelijks mogelijk is. Binnen de grenzen van het monument zijn in het kader van het AMR-project ook sporen van bewoning uit het Mesolithicum aangetroffen (Waarneming 53254). Naar aanleiding van de resultaten van het AMR-project (20-22 maart 2002), heeft de AMR besloten het monument te verkleinen tot de huidige omvang. Literatuur Panken, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord- Brabant. RAHIR, E. 1928 , in: Vingt-cinq annees de recherches, de restaurations et de reconstitutions, p.101. Datema, R.R. & M.G.J. Grievink 2002 , in: Beschrijving van de bestaande toestand van 50 monumenten op particulier terrein in Noord-Brabant. [locatie rapport: archief RACM] Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Monumentenwacht Noord-Brabant, in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland

GEMEENTE Bergeijk Plaats Boshoven Monumentnr. 1346 Rijksnr. 45941 Bron AMK CAA 57B-013 Coördinaten x 153458 y 372492 Toponiem EIKESTRAAT Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Bosperceel (monument BM 013) omgeven door o.a. akkers (monument MGX 037). Volgens waarnemingen Klok 1973 zijn in het bos 2 tumuli te herkennen. Een derde (Neolithicum – Bronstijd) exemplaar op akkertje ten O van het bos is na onder zoek in 1950 verdwenen. Daar ook kringgreppels, die zich in de strook bos voortzetten. CAA 57BN-31,32,33 (inclusief monument 037). Literatuur Beex, G. 1963 Archeologisch overzicht van de gemeente Riethoven (p. 133)., in: Brabants Heem 15 Slofstra, J. 1977 Met Panken terug naar Boshoven. pp. 55-70., in: Brabantse Oudheden (Bijdr. tot de studie van het Brab. Heem XVI). Brunsting, H. 1950 pp. 17, 18, 20, in: Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek

12

Brunsting, H. 1950 Jaarverslag RMO, pp. 10-11., in: Oudheidkundige Mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden XXX 1964 Arch. Nieuws p. *298., in: Bulletin van de (Koninklijke) Nederlandse Oudheidkundige Bond Panken, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord- Brabant.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Boshoven Monumentnr. 1347 Rijksnr. 45942 Bron AMK CAA 57B-014 Coördinaten x 152890 y 372740 Toponiem 'T BROODVEN Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Grafheuvel Datering 2 Neolithicum Begin periode 2 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving enige verwarring over de exacte Coördinaten. Volgens gegevens op situatieschets terrein (Klok, Beex?) zou het gaan om 152.915 / 372.830, volgens CMA-fiche 152.89/372.74. Afgaande op de beschrijving van het object

13

- `tumulus aan de rand van een ven' - is het laatstgenoemde Coördinaten paar het meest waarschijnlijk. CAA 57BN-28. Opmerking: ligt binnen monument 018. Literatuur Panken, P.N., 1845, Voorchristelijke begraafplaatsen, in: Bijdragen Noordbrabant XXX, 1964 xxx Archeologisch Nieuws, 285-286, in: KNOB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Braambosch Monumentnr. 1545 Rijksnr. 46171 Bron AMK CAA 57B-011 Coördinaten x 157028 y 373110 Toponiem BRAAMBOSCH-NOORDOOST; BRAAMBOSSERWEG Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Romeinse tijd Begin periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Sluit aan bij MGX 036. CAA: 57BN-23+24+94+113 In afgegraven gedeelte dat grenst aan het monument zijn urnen en kringgreppels aangetroffen. Veronderstelling dat het grafveld zich voortzet in naastgelegen terrein. Volgens CAA zijn er ook scherven Romeins en handgevormd aardewerk gevonden in de onmiddellijke omgeving; wordt geïnterpreteerd als wijzend op een nederzetting. Literatuur Beex, G. 1973 Roman Finds in North Brabant (pp. 159-188),, in: Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 23 Bannenberg, G. P. J., 1960, Vroegere vondsten te Westerhoven, 56-60, in: BH XXX 1964, Archeologisch Nieuws, kol 285, 286, in: BKNOB Holwerda, J. 1930 Ascloa, in: Oudheidkundige Mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Pp. 97-108. 11 Rottgen, B. 1934 , in: Bruggen und Born im Schwamtal

Luyksgestel (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 777 Rijksnr. 45739 Bron AMK CAA 57A-007 Coördinaten x 148669 y 366256 Toponiem DE PARAPLUIE Thema 1 Begraving

14

Complextype 1 Grafheuvelveld Datering 1 Neolithicum Begin periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Urnenveld Datering 3 Bronstijd Begin periode 3 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 4 Begraving Complextype 4 Grafheuvelveld Datering 4 IJzertijd Begin periode 4 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 4 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 5 Begraving Complextype 5 Grafheuvelveld Datering 5 Bronstijd Begin periode 5 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 5 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving T.a.v. grafheuvels -> zeker 1 exemplaar is Neolithisch (GP-dolk als bijgift). Overig onbekend. Van een beschreven 4e tumulus is de ligging onbekend. CAA 57AZ-6. Literatuur STROOBANT, L. 1904 , in: Taxandria Turnhout 3 en 4; p. 194. Hermans, C.R. 1865 Noordbrabants Oudheden, in: Werken van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noordbrabant 10 Opmerkingen Verstoring door ondiep ploegen.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 779 Rijksnr. 45740 Bron AMK CAA 57A-008 Coördinaten x 147862 y 366781 Toponiem DE STUKKEN; DE ZWARTE BERGEN Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Restant van een urnenveld. Deels verstoord door verstuiving. CAA 57AZ-4. Literatuur

15

Walik (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Walik Monumentnr. 1345 Rijksnr. 45940 Bron AMK CAA 57B-012 Coördinaten x 153151 y 374201 Toponiem HOBBELER HEIDE Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving CAA: 57BN-6+7+8+9 Urnenveld met kringgreppels en lange bedden. Aanwezigheid geconstateerd tijdens ploegen - voorafgaand aan bebossing - in 1948. In 1950 2 grafheuvels onderzocht; niet gereconstrueerd, maar enkele kwadranten zijn nog ongeschonden (d.w.z. niet onderzocht). Binnen het terrein valt ook een object van onbekende ouderdom dat wordt aangeduid als `prehistorisch offerkuiltje' (CAA 57BN-6 ). Literatuur BEEX, G. 1963 Archeologisch overzicht van de gemeente Riethoven (p. 133)., in: Brabants Heem 15 GLASBERGEN, W. 1954 (p. 60)., in: Palaeohistoria 3 Brunsting, H. 1950, xxx, 3-17, 18, 20, in: BROB XXX 1950, 93, in BH Brunsting, H. 1950 , in: Brabants Heem 2 Datema, R.R. & M.G.J. Grievink 2002 , in: Beschrijving van de bestaande toestand van 50 monumenten op particulier terrein in Noord-Brabant. [locatie rapport: archief RACM]

Weebosch (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Weebosch Monumentnr. 239 Rijksnr. 45211 Bron AMK CAA 57A-009 Coördinaten x 146652 y 367250 Toponiem POSTELSE HEIDE; ST.GERARDUSWEG Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Neolithicum

16

Begin periode 1 Neolithicum laat A: 2850 - 2450 v. Chr. Eind periode 1 Neolithicum laat A: 2850 - 2450 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex artikel 6 van de Monumentenwet 1988 Omschrijving Na onderzoek gerestaureerde ringwalheuvel. CAA 57AN-2. Op hoge zandrug. Valt binnen monument 031. Literatuur BEEX, G. 1957 Een neolithische grafheuvel met beker en vuursteendolk bij Witrijt (gem. Bergeijk). pp. 7-23., in: Twee grafheuvels in Noord-Brabant. Bijdragen tot de studie van het Brab. Heem, deel 9. Laet, S.J. de en W. Glasbergen 1959 , in: De voorgeschiedenis der Lage Landen

17

3. Overzicht van gemeentelijke monumenten

Uniek nr. erfgoedkaart Adres Start Functie 1.31.2.198 Aadijk 27 Luyksgestel Boerderij 1.31.2.186 Achterste Aa 14 Bergeijk Boerderij 1.31.3.001 Barrier 6a Bergeijk Douanepost 1.37.7.003 Boscheind ong. Luyksgestel 19e eeuw Karreschop 1.31.2.191 Boshovensestraat 11 Riethoven Boerderij 1.31.2.190 Boshovensestraat 3 Riethoven Boerderij 1.31.2.187 Bredasedijk 59 Bergeijk boerderij/woonhuis 1.31.1.025 en 026 Broekstraat 64 en 66 Bergeijk CA. 1900 woonhuis/winkel 1.29.4.005 Burg. Magneestraat 13 Bergeijk 1924 Bedrijfsgebouw 1.31.1.039 Burg. Magneestraat 4 Bergeijk Ca. 1890-1900 Woonhuis Burgemeester Aartslaan 34 1.31.2.185 Bergeijk boerderij 1.26.14.001 Dokter Rauppstraat 11 Bergeijk Patronaatsgebouw 1.31.1.030 Dokter Rauppstraat 2 Bergeijk Woonhuis 1.31.2.089 Dorpstraat 7 Luyksgestel boerderij 1.31.1.023 Dorpstraat 14 Westerhoven woonhuis 1.31.4.006 Dorpstraat 20 Westerhoven Cafe 1.31.1.031 Dorpstraat 30 Westerhoven Woonhuis 1.31.1.033 Dorpstraat 2-4 Luyksgestel Teutenhuis 1.31.1.052 Dorpstraat 42 Westerhoven Ca. 1870 Woonhuis 1.31.1.032 Dorpstraat 44 Westerhoven Ca. 1870 Woonhuis 1.31.1.055 Dorpstraat 68 Luyksgestel Ca. 1925 Woonhuis 1.31.1.034 Dorpstraat 95 Luyksgestel Ca. 1915 Woonhuis 1.31.2.192 Eikestraat 6 Riethoven Boerderij 1.31.1.007 Ekkerstraat 8 Bergeijk Circa 1900 Woonhuis 1.31.1.005 Fazantlaan 14 Bergeijk Woonhuis 1.31.2.033 Heijerstraat 14 Westerhoven Boerderij 1.31.2.188 Hoek 28 Bergeijk Ca. 1850 Boerderij 1.31.2.193 Hoeverstraat 28 Westerhoven Ca. 1870 Boerderij 1.31.2.194 Hoeverstraat 60 Westerhoven Boerderij 1.31.1.022 Hof 2 Bergeijk Woonhuis 1.31.1.035 Hof 41 Bergeijk woonhuis/winkel 1.31.1.027 Hof 63 Bergeijk Woonhuis 1.31.2.050 Hoge Berkt 15 Bergeijk Boerderij 1.31.2.134 Hoge Berkt 21a Bergeijk Boerderij 1.31.1.040 Kapellerweg 5 Luyksgestel Woning Kerkstraat 12 en 14 1.31.2.195 en 196 Westerhoven Boerderij 1.31.7.004 en 1.31.1.028 Kerkstraat 36 Bergeijk Woonhuis en hooiberg 1.26.13.009 Kerkstraat 96 Luyksgestel Pastorie

18

1.31.1.070 Kleine Broekstraat 2 Bergeijk Woonhuis 1.31.1.029 Loo 25 en 27 Bergeijk Woonhuis Loo 43 Bergeijk Maalderij 1.31.2.030 Loveren 10 Westerhoven Boerderij Loveren 21/Loverensedijk 1 1.31.2.200 Westerhoven Boerderij 1.26.6.007 Loverensedijk Westerhoven Kapel 1.26.6.009 Molenstraat Luyksgestel kapel 1.26.13.008 Molenstraat 1 Riethoven Ca. 1895 Pastorie 1.27.9.009 Molenstraat 3 Riethoven 1840 Schoolhuis 1.31.1.037 Mr. Pankenstraat 10 Bergeijk 2e helft 19e eeuw Woonhuis 1.29.2.003 Mr. Pankenstraat 12 Bergeijk 1878 Woonhuis 1.31.2.206 Neerrijt 25 Luyksgestel Boerderij 1.31.2.189 Oude Postelseweg 16 Bergeijk Boerderij 1.27.9.005 en Provincialeweg 11-13 1.31.1.024 Westerhoven Woonhuis en school 1.31.2.106 Rund 8 Bergeijk Boerderij 1.31.2.128 Treurenberg 14 Bergeijk Boerderij 1.31.2.199 Voorderstraat 4 Riethoven Ca. 1860 Boerderij

19

4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezichten

Deze ontbreken vooralsnog in Bergeijk.

20

5. Overzicht van historische buitenplaatsen

Deze ontbreken vooralsnog in Bergeijk.

21

6. Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden

De onderstaande archeologische monumenten zijn niet beschermd vanuit de Monumentenwet. Ze zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde.

Bergeijk (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4993 Bron AMK CAA 57B-025 Coördinaten x 153815 y 369939 Toponiem De Hof Thema 1 Bewoning Complextype 1 Kasteel Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat B: 1250 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met resten van een kasteel. Werd gesloopt in 1492. De grachten zijn gedempt en het weiland geëgaliseerd tijdens een ruilverkaveling. Volgens de grondgebruiker is daarbij geen puin aangetroffen. Er is nog een vage verhoging zichtbaar, met omlopende depressie. Literatuur XXX 1982 , in: Kastelen van Brabant. Index nr.. 32. HAGEN, J.W. 1989 Kasteel te Bergeijk. Jaargang 11, nr. 4., in: Het Brabantse Kasteel. Idem jaargang 12, nr. 1 (Vangheluwe, D.).

Afbeelding: Ingekleurde kadasterkaart met daarop de omgrachte Hof of Kasteel van Bergeijk (Uit Bergeijk in Kaart 2009)

22

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4994 Bron AMK CAA 57B-026 Coördinaten x 154252 y 371040 Toponiem Bucht Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Romeinse tijd Begin periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 2 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de periode Romeinse tijd t/m Late Middeleeuwen. In een rioleringssleuf zijn Karolingische vondsten gedaan, op een akker Romeinse. Op de akker wordt plaatselijk al de C-horizont opgeploegd. In het bos is plaatselijk sprake van een oude akkerlaag op 50-80 cm diepte. De vindplaats ligt ingeklemd tussen 2 essencomplexen (maar valt zelf erbuiten).Opmerking: in CAA is sprake van 70-tal laat middeleeuwse (of jongere) en slechts 1 Romeinse vondst op de akker. Literatuur

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4995 Bron AMK CAA 57B-027 Coördinaten x 151964 y 372757 Toponiem Boevenheuvel; Lage Heide Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met mogelijk sporen van begraving (urnenveld) uit de IJzertijd. Volgens het CMA-fiche betreft het een urnenveld, waarschijnlijk IJzertijd bron? Een corresponderende Archis-waarneming ontbreekt. Het terrein ligt ingeklemd tussen 2 essencomplexen maar er valt er zelf buiten. Literatuur Opmerkingen onduidelijk waar de status op gebaseerd is.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4996 Bron AMK

23

CAA 57B-028 Coördinaten x 153000 y 372199 Toponiem Heesmortel Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Romeinse tijd Begin periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de IJzertijd en/of Romeinse tijd. Opmerking.: zie ook monument 57B-018 (4986), ten N van de Provinciale Weg (N612). Waarschijnlijk betreft het twee delen van 1 site. Er is aardewerk gevonden in het wegtracé; aan weerszijden daarvan ligt een 'onbeschadigde' hoogte. Opmerking.: een deel van het terrein aan de noordzijde is onder een geluidswal komen te liggen en het kampeerterrein is in noordelijke richting uitgebreid. Onder aanname dat zowel de geluidswal als het esdek ter plaatse een 'conserverende' werking hebben, lijkt er geen reden te zijn de begrenzing van het terrein aan te passen, c.q. te verkleinen. Literatuur XXX 1964 xxx Arch. Nieuws p. 285-286; idem 1972 p. 89., in: BKNOB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4997 Bron AMK CAA 57B-029 Coördinaten x 154009 y 368835 Toponiem Eikeven Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaats) uit het Mesolithicum. Loeb-fiche: Vindplaats van vuurstenen artefacten en vuursteen afslag. Literatuur BUISMAN, A. 1964 xxx Arch. Nieuws, pp. *285-286., in: BKNOB Opmerking In het CAA bevindt zich een Loeb-fiche (69N en 71N) waarop 2 vindplaatsen worden beschreven, waaronder de onderhavige. Later is met pen de opmerking toegevoegd dat het terrein bij een verkenning in mei 1966 bleek te zijn afgegraven, zonder dat duidelijk wordt om welke van de 2 sites dat het gaat. Een van de beide monumenten (029 of 030) zou daarmee wellicht komen te vervallen. Bij het onderhavige monument is op de topografische kaart (slechts) een klein steilrandje zichtbaar, geen uitzanding; bij monument 030 (volgens de top. kaart) heeft in het geheel geen uitzanding plaatsgevonden. Nader onderzoek nodig.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 4998

24

Bron AMK CAA 57B-030 Coördinaten x 154946 y 368807 Toponiem Enderheide Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaats) uit het Mesolithicum. Loeb- fiche: Vindplaats van vuurstenen artefacten en vuursteenafslag. Opmerking: volgens de oorspronkelijke gegevens in het CAA (Loeb-fiche; nr. 69N) zou de site 1 km meer noordelijk liggen. Die locatie voldoet echter niet aan de omschrijving `gelegen in heideterrein'. Blijkbaar is de fout wel in het CMA, maar niet in het CAA hersteld. Op het betreffende Loeb-fiche worden 2 vindplaatsen beschreven (69N en 71N), waaronder de onderhavige. Literatuur BUISMAN, A. 1964 xxx Arch. Nieuws, pp. *285-286., in: BKNOB Opmerking In het CAA bevindt zich een Loeb-fiche (69N en 71N) waarop 2 vindplaatsen worden beschreven, waaronder de onderhavige. Later is met pen de opmerking toegevoegd dat het terrein bij een verkenning in mei 1966 bleek te zijn afgegraven, zonder dat duidelijk wordt om welke van de 2 sites dat het gaat. Een van de beide monumenten (029 of 030) zou daarmee wellicht komen te vervallen. Bij het onderhavige monument is op de topografische kaart (slechts) een klein steilrandje zichtbaar, geen uitzanding; bij monument 030 (volgens de top. kaart) heeft in het geheel geen uitzanding plaatsgevonden. Nader onderzoek nodig.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 5000 Bron AMK CAA 57B-032 Coördinaten x 153617 y 370778 Toponiem Weverij De Ploeg; Bucht Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen vroeg: 450 - 1050 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de vroege en late Middeleeuwen. Er is onder andere zeldzaam 5e eeuws materiaal aangetroffen. Onder leiding van F.Theuws (IPP) zijn hier 3 proefsleuven gegraven. Volgens een art. 41 formulier betreft het een nederzetting uit de Merovingische periode tot ca de 12e eeuw. Literatuur XXX 1964 xxx Arch. Nieuws, pp. 285-286., in: BKNOB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 5002 Bron AMK CAA 57B-034 Coördinaten x 152365 y 370606 Toponiem Hoogenberkt

25

Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvelveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Grafheuvelveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Grafheuvelveld Datering 3 Neolithicum Begin periode 3 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met (restanten van) 5 grafheuvels. Het monument grenst aan monument 007. Volgens het CMA-formulier (ordner) zouden vijf binnen het monument gelegen tumuli de status van BM (ZHAWB) hebben (gegevens ontleend aan oude fiches in het grafheuveldossier). Daar blijkt echter niets van in de CMA-ordner of op de CMA top. kaart 57B. Gebaseerd op situatieschetsje R. Klok 1966 -> binnen het monument lig gen op rij een vijftal lage tumuli en een geïsoleerd (hoger?) exemplaar. Uitgaande van Modderman n 1955 zijn er rond de tumuli sporen van kringgreppels te verwachten (urnenveld). (zie Modderman 1955). Literatuur MODDERMAN, P.J.R. 1955 Het onderzoek van enkele Brabantse en Utrechtse grafheuvels, p. 44-50., in: BROB Opmerkingen Twee ervan zijn gerestaureerd, waarvan er 1 in 1991 (inspectie O. Ode, RAAP) in slechte staat verkeerde. Verstoringen in de vorm van bungalows en wegen. Bovendien is er waarschijnlijk gediepgeploegd

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 5128 Bron AMK CAA 57A-017 Coördinaten x 145849 y 368687 Toponiem Witrijt Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begravingen (urnenveld) uit de IJzertijd. Ligt op een dekzandrug, in reliëfrijk terrein. Wordt al vermeld in Panken 1845 en is door G. Beex herontdekt. Voor uitgebreide aanvullende informatie zie Waarneming 36440. Literatuur BEEX, G. 1966 Bergeijk. p. 87., in: BKNOB Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost- Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 15290

26

Bron AMK CAA 57B-039 Coördinaten x 153229 y 371512 Toponiem Riethovensche Akkers Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Romeinse tijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de IJzertijd en/of Romeinse tijd, alsook mogelijke sporen van begraving (rijengrafveld) uit de vroege Middeleeuwen. Het grenst aan monument 57B-006 (monument 232; een Vroegmiddeleeuws grafveld). Direct ten Noorden ervan ligt 57B-028 (monument 4996; bewoningssporen uit de IJzertijd en Romeinse tijd). Ook binnen de begrenzingen van het terrein werden verscheidene vindplaatsen van IJzertijd -Romeins aardewerk gemeld. Het betreft een voormalig terrein van Archeologische Betekenis (57B-A01), dat in het kader van het project IWAT (een nadere waardering van terreinen v van Archeologische Betekenis in de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in 2003-begin 2004) niet kon worden verkend. De beschikbare Archis-gegevens gaven aanleiding tot de opwaardering van het terrein tot de huidige status (AW), mede omdat er sprake is van een esdek. De omvang van het oorspronkelijke monument werd daarbij verkleind. Literatuur

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 15893 Bron AMK CAA 57B - 040 Coördinaten x 152335 y 370652 Toponiem Bremdreef; Hooge Berkt Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel, onbepaald Datering 1 Bronstijd midden Begin periode 1 Bronstijd midden: 1800 - 1100 voor Christus Eind periode 1 Bronstijd midden: 1800 - 1100 voor Christus Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (grafheuvel) uit waarschijnlijk de Midden-Bronstijd. In 1951 onderzocht Modderman (1951, 1955) delen van 2 grafheuvels c.q. een deel van een urnenveld in dit gebied. Direct buiten de heuvelvoet van de onderhavige tumulus (nr. I) werden nog 2 kringgreppels blootgelegd. Later is het gebied gedeeltelijk verstoord door de aanleg van wegen en huizen. Modderman merkte al op dat de grafheuvel door tal van verstoringen was aangetast, dat de bospercelen daarenboven zijn gediepploegd en dat er weinig meer in situ te verwachten viel. Literatuur Modderman, P.J.R. 1955 Het onderzoek van enkele Brabantse en Utrechtse grafheuvels (p. 44-65)., in: Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 6 1951 -, p. 8-9., in: BROB Opmerkingen Tijdens onderzoek in het kader van het AMR-project (02-04-2002) bleek geen van de voornoemde heuvels binnen de grenzen van een voor dat doel aangewezen monument ZHAWB te

27 liggen (voormalig monument nr. 236; CMA 57B-007); ze lagen ten westen en noorden ervan (Waarneming 31203, 31205). De AMC heeft dan ook besloten dat monumentnr. 236 zal worden afgevoerd. Ofschoon de beide tumuli zijn aangetast (Modderman 1951, 1955) worden de restanten op aangeven van de AMC aangemerkt als monument met de status HAW (zie ook monumentnr. 15894). Zie AMR-dossier 45208 of Livelink.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 15894 Bron AMK CAA 57B - 041 Coördinaten x 152340 y 370690 Toponiem Bremdreef; Hooge Berkt Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel, onbepaald Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 voor Christus Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 voor Christus Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (grafheuvel) uit waarschijnlijk de vroege Bonstijd. In 1951 onderzocht Modderman (1951, 1955) delen van 2 grafheuvels c.q. een deel van een urnenveld in dit gebied. Direct buiten de heuvelvoet van de tumulus nr. 1 (monumentnr. 15893) werden nog 2 kringgreppels blootgelegd. Later is het gebied gedeeltelijk verstoord door de aanleg van wegen en huizen. Modderman merkte al op dat de grafheuvel door tal van verstoringen was aangetast, dat de bospercelen daarenboven zijn gediepploegd en dat er weinig meer in situ te verwachten viel. Tijdens onderzoek in het kader van het AMR-project (02-04-2002) bleek geen van de voornoemde heuvels binnen de grenzen van een voor dat doel aangewezen monument ZHAWB te liggen (voormalig monumentnr. 236; CMA 57B-007); ze lagen ten westen en noorden ervan (Waarneming 31203, 31205). De AMC heeft dan ook besloten dat monumentnr. 236 zal worden afgevoerd. Ofschoon de beide tumuli zijn aangetast (Modderman 1951, 1955) worden de restanten op aangeven van de AMC aangemerkt als monument met de status HAW (zie ook monumentnr. 15893).Opm.: in het AMR-dossier wordt aangegeven dat de in Archis geregistreerde coördinaten van de onderhavige tumulus (Waarneming 31205) aanmerkelijk afwijken van de werkelijke locatie. De afwijking t.o.v. de gecorrigeerde coördinaten bedraagt slechts 10 m (eventueel een meetfout?). De omvang van de heuvel is betrekkelijk klein. Literatuur Modderman, P.J.R. 1955 Het onderzoek van enkele Brabantse en Utrechtse grafheuvels (p. 44-65)., in: Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 6 1951 -, p. 8-9., in: BROB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. 16801 Bron AMK CAA 57B - 044 Coördinaten x 153498 y 370690 Toponiem Bergeijk Thema 1 Bewoning Complextype 1 Stad Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr. Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 na Chr. - heden

28

Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Oude dorpskern van Bergeijk. Stadsrecht verkregen in 1468. Op de AMK-Noord Brabant zijn historische stads- en dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De selectie en begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 16e-eeuwse (Van Deventer) en vroeg 20e-eeuwse kaarten (Bonnebladen). Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur

29

Uit PvE en evaluatierapport opgraving AAC/Diachron 2011

Boshoven (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Boshoven Monumentnr. 5005 Bron AMK CAA 57B-037 Coördinaten x 153513 y 372623 Toponiem Eikestraat Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel Datering 1 Neolithicum Begin periode 1 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 3 Begraving Complextype 3 Grafheuvel Datering 3 Bronstijd Begin periode 3 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 3 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 4 Begraving Complextype 4 Urnenveld Datering 4 IJzertijd Begin periode 4 Neolithicum laat: 2850 - 2000 v. Chr. Eind periode 4 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde

30

Omschrijving Terrein met (restanten van) een grafheuvel uit het laat-Neolithicum en/of de Bronstijd en begravingen (urnenveld) uit de late Bronstijd en/of IJzertijd (Opmerking: mogelijk is de Datering 1 ruimer; zie beneden).Grenst aan / is een voortzetting van monument 57B-013 (monument nr.. 1346). In een akker die tot het onderhavige monument 037 behoort lag een Neolithische -Bronstijd tumulus die na onderzoek niet is gerestaureerd. Bovendien lagen daar kringgreppels, wat wist op een urnenveld. Betreft de akker ten Oosten van monument 013. Op een meer noordelijke akker tekenden zich aan het oppervlak ronde, lichte sporen af die mogelijk duiden op andere grafheuvels ter plaatse (zie documentatie 013). Behoort eveneens tot het monument. Opmerking: er zijn ook enkele ROM scherven gevonden. Literatuur Brunsting, H. 1950, xxx Jaarverslag RMO, 10-11, in OMROL Brunsting, H, 1950, 17, 18, 20, in: BROB, PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen., in: Bijdragen Noord-Brabant. SLOFSTRA, J. 1977 Met Panken terug naar Boshoven. pp. 55-70., in: Brabantse Oudheden (Bijdr. tot de studie van het Brabants. Heem XVI). XXX 1964 xxx Archeologisch. Nieuws p. *298., in: BKNOB

Zicht op archeologisch monument 5005 Eikestraat, deels in gebruik als akker (november 2010).

GEMEENTE Bergeijk Plaats Boshoven Monumentnr. 16087 Bron AMK CAA 57B - 043 Coördinaten x 153447 y 372498 Toponiem EIKESTRAAT Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvel, onbepaald Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Neolithicum laat A: 2850 - 2450 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 IJzertijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800-12 v. Chr.. Thema 3 Begraving 31

Complextype 3 Grafheuvel, onbepaald Datering 3 IJzertijd Begin periode 3 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 3 IJzertijd: 800-12 v. Chr.. Thema 4 Begraving Complextype 4 Urnenveld Datering 4 IJzertijd Begin periode 4 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 4 IJzertijd vroeg: 800 - 500 v. Chr. Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, Omschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld en een grafheuvel) uit de late bronstijd - ijzertijd. Volgens R. Klok (ROB) waren in 1973 in het bos 2 tumuli te herkennen; ze zijn anno 2005 nog steeds zichtbaar. Een derde grafheuvel lag op een akkertje ten oosten van het bos. Deze is na onderzoek in 1950 verdwenen. Ook bevinden zich daar kringgreppels, die zich in de strook bos voortzetten. Een extra, door O. Odé (RAAP) in 1991 ontdekte heuvel bevindt zich in de zuidoosthoek van het terrein. Het blijkt echter te gaan om een stuifduin (zie dossier AMR-project). De grafheuvels en het urnenveld bevinden zich in een vrij vlak dekzandgebied. Beide grafheuvels zijn enigszins verstoord door ingravingen in het centrum. In het kader van het AMR-Project zijn de beide grafheuvels ingemeten. Hieruit kwam naar voren dat de westelijke heuvel niet binnen de bestaande omgrenzing van het beschermde terrein (monumentnr. 1346) valt. Daarom is op aangeven van de AMC besloten om aan de westzijde van het beschermde monument (de westzijde van het bos) een zone van Zeer Hoge Archeologische Waarde aan te wijzen, i.c. het onderhavige monumentnr. 16087. In het terrein zijn in 2004 ook enkele boringen gezet, waaruit bleek dat de bodem niet verstoord is. Het terrein wordt aan omsloten door monumentnr. 5005. In het kader van het AMR- project is het monument op 15 april 2004 onderzocht. Voor nadere informatie zie Livelink en/of dossier. Visuele inspecties: 1963, 1969 (Prov Archeoloog) Visuele inspectie: 1973 (ROB) Visuele inspectie: 1991 (RAAP) Literatuur SLOFSTRA, J. 1977 Met Panken terug naar Boshoven (p. 55-70)., in: Brabantse Oudheden (Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem XVI). BEEX, G. 1963 Archeologisch overzicht van de gemeente Riethoven (p. 133)., in: Brabants Heem 15 Panken, P.N. 1845, voorchristelijke begraafplaatsen, in: bijdragen Noord- Brabant. Brunsting H, 1950, 17-18,20, in: BROB XXX 1964 xxx Arch. Nieuws p. *298., in: BKNOB BRUNSTING, H. 1950 xxx Jaarverslag RMO, pp. 9-10., in: OMROL Opmerkingen In de noordelijke helft bevindt zich een enkele rabat (van een rabattenstelsel).

Luyksgestel (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 5121 Bron AMK CAA 57A-010 Coördinaten x 148695 y 365975 Toponiem Boscheind Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 Bronstijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de late Bronstijd. De urnen uit de

32 late Bronstijd, die in 1845 door Hermans worden gemeld zijn destijds al gevonden in stuifzand gebied; het urnenveld is als gevolg van het uitstuiven dus verstoord. Waarschijnlijk met name in de lage delen. In 1903 zijn door J. Panken en door L. Stroobant en pastoor de Laet namens het Museum Taxandria te Turnhout ook ca. 100 urnen opgegraven. Literatuur PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen in de heiden te Bergeik, Riethoven, Veld- hoven, etc. Deel II., in: Hermans, C.R., Bijdr. tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunstender provincie Noord-Braband, dl. II. STROOBANT, L. 1906 xxx, in: Taxandria, p. 105. STROOBANT, L. 1903 xxx, pp. 179, 183., in: Bull. Academie Royale d'Archeologia Belgique LOE, DE 1931 , in: Belgique Ancienne; catalogue descriptif etc, II. pp. 19, 77-82. Opmerkingen Het monument is volgens alle bronnen waarschijnlijk al behoorlijk verstoord door uitstuiving en bovendien al grotendeels uitgegraven.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 5122 Bron AMK CAA 57A-011 Coördinaten x 146013 y 364997 Toponiem Zwarte-Horstweyer Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat B: 18000 C14 -8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteen concentratie(s)) uit het Laat- Paleolithicum en/of Mesolithicum. Ligt langs de rand van een oud ven. Literatuur XXX 1964 Archeologisch Nieuws, kol. 285, 286., in: BKNOB Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost-Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland Opmerking De begrenzing van het terrein wijkt af van die op de (oude) top. kaart in het CAA. Blijkbaar werd het niet alleen tussentijds verkleind maar ook verschoven. Dit waarschijnlijk omdat delen van het gebied zijn vergraven (opgraving) en andere uitgestoven. De stukken die onder een laag stuifzand liggen zullen nog betrekkelijk ongestoord zijn (intact podzolprofiel).

33

Pad naast AMK terrein Zwarte-Horstweijer (november 2010)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 5124 Bron AMK CAA 57A-013 Coördinaten x 148824 y 364110 Toponiem Venakkerbosch Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Laat-Paleolithicum Begin periode 2 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Laat-Paleolithicum en/of Mesolithicum. Opmerking: volgens informatie in het CAA een concentratie van mesolithische artefacten en afslag gevonden op een stukje heide met vliegdennen. Literatuur

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 5125 Bron AMK CAA 57A-014 Coördinaten x 148495 y 363694 Toponiem Blekerheide

34

Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Neolithicum: 5300 - 2000 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Mesolithicum en neolithicum (o.a. brokstukken van een bijl).Volgens het CAA gaat het om een concentratie van mesolithische artefacten en afslagen waarbij tevens brokstukken van vuurstenen neolithische bijl met rechte snede zijn gevonden. Opmerking: volgens Verwers d.d. 27-08-1986 (memo) en Klok d.d. 11-09-1986 (brief) ook Laat-Paleolithicum (zie CMA ordner). Literatuur Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost- Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luyksgestel Monumentnr. 5126 Bron AMK CAA 57A-015 Coördinaten x 148791 y 366733 Toponiem De Zwarte Bergen Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begravingen (urnenveld) uit de IJzertijd. Wellicht ook sporen van bewoning uit het Laat-Paleolithicum - Mesolithicum. Dit terrein gaat terug op urnvondsten in 1845. De documentatie in het CAA bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 1-11-1976 op basis van de archeologische inventarisatielijst van G. Beex samengesteld 'geïmproviseerd' (CAA-)fiche met de tekst: '...Met dennen begroeid terrein, waar P.N. Panken in 1845 urnen vond. In een brief aan C.R. Hermans dd. 3-4-1845 geeft hij zeer nauwkeurig de plaats aan. Handschrift in Bibliotheek. van Provinciaal Genootschap te 's Bosch. De Zwarte Berg'.Vlak ten zuidoosten van het terrein heeft broeder Augustinus laat-paleolithisch en mesolithisch materiaal verzameld. Literatuur PANKEN, P.N. 1845 Voorchristelijke begraafplaatsen in de heiden te Bergeik, Riethoven, Veld- hoven, etc. Deel II., in: Hermans, C.R., Bijdr. tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunstender provincie Noord-Braband, dl. II.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luijkgestel Monumentnr. 5123 Bron AMK CAA 57A-012 Coördinaten x 147913 y 364584 Toponiem Bosscherweijer Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr.

35

Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Laat-Paleolithicum Begin periode 2 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvondsten) uit het Laat-Paleolithicum en/of Mesolithicum. Betreft vondsten in een slootkant, deels in situ, aan de rand van een oud ven. Literatuur XXX 1964 Archeologisch Nieuws, kol. 285, 286., in: BKNOB

GEMEENTE Bergeijk Plaats Luijkgestel Monumentnr. 5127 Bron AMK CAA 57A-016 Coördinaten x 144894 y 368002 Toponiem Zwarte Weijer Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Thema 2 Bewoning Complextype 2 Nederzetting Datering 2 Mesolithicum Begin periode 2 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr. Eind periode 2 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit het Laat-Paleolithicum en/of het Mesolithicum. Betreft een Allerod-laag met kuilen en daarboven - stratigrafisch gescheiden - mesolithische vondsten, alles in een profiel van een afgraving. Op dekzandrug langs riviertje de Grote Beerze. Literatuur BEEX, G. 1070 Bergeyk., in: Bulletin van de (Koninklijke) Nederlandse Oudheidkundige Bond 1970 Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost-Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland

Riethoven (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Riethoven Monumentnr. 3033 Bron AMK CAA 51D-020 Coördinaten x 157179 y 375754 Toponiem Keersop Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Laat-Paleolithicum Begin periode 1 Paleolithicum: tot 8800 v. Chr. Eind periode 1 Paleolithicum: tot 8800 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde

36

Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteen concentratie) uit het Laat-Paleolithicum. Een met het monument corresponderende Archis-waarneming ontbreekt. Literatuur

GEMEENTE Bergeijk Plaats Riethoven Monumentnr. 4991 Bron AMK CAA 57B-023 Coördinaten x 154682 y 373495 Toponiem Tontelstraat Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafveld Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving uit de vroege Middeleeuwen. Het grafveld bestaat uit een westelijk (monument 57B-023, 4991) en een oostelijk (monument 57B-038, 13600) deel, gescheiden door een weg. Vondsten zijn gedaan bij de aanleg van een gasleiding. In tuinen is op 70- 80 cm onder maaiveld een oude akkerlaag aanwezig. De verwachte mate van gaafheid is matig tot hoog. Opmerking: het gaat slechts om 1 graf (d w.z. een kuil met enkele potten; interpretatie?), zodat de aanwezigheid van een grafveld (omvang?) ons inziens nog open is. Beide delen zijn bebouwd; er ligt echter een esdek (zie beneden). Literatuur BEEX, G. 1969 Merovingische vondsten te Riethoven. Pp. 121-122., in: BH

GEMEENTE Bergeijk Plaats Riethoven Monumentnr. 13600 Bron AMK CAA 57B-038 Coördinaten x 154766 y 373526 Toponiem Tontelstraat Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafveld Datering 1 Middeleeuwen Begin periode 1 Middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 na Chr. Eind periode 1 Middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving uit de vroege Middeleeuwen. Het grafveld bestaat uit een westelijk (monument 57B-023, 4991) en een oostelijk (monument 57B-038, 13600) deel, gescheiden door een weg. Vondsten zijn gedaan bij de aanleg van een gasleiding. In tuinen is op 70- 80 cm onder maaiveld een oude akkerlaag aanwezig. De verwachte mate van gaafheid is matig tot hoog. Opmerking: het gaat slechts om 1 graf (d w.z. een kuil met enkele potten; interpretatie?), zodat de aanwezigheid van een grafveld (omvang?) ons inziens nog open is. Beide delen zijn bebouwd; er ligt echter een esdek (zie beneden). Literatuur BEEX, G. 1969 Merovingische vondsten te Riethoven. Pp. 121-122., in: BH

Walik (Gemeente Bergeijk)

37

GEMEENTE Bergeijk Plaats Walik Monumentnr. 4986 Bron AMK CAA 57B-018 Coördinaten x 152887 y 372704 Toponiem Heesmortel Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Romeinse tijd Begin periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Grafveld Datering 2 Romeinse tijd Begin periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Eind periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van begraving en begraving uit de Romeinse tijd. Behalve Romeins (import) aardewerk is er ook `inheems' materiaal verzameld, zodat ook Voor- Romeinse bewoning tot de mogelijkheden behoort. Binnen de begrenzing van het onderhavige monument ligt ook het wettelijk beschermde monument 57B-014 (1347).Het aan de overzijde van de Provinciale Weg (N612) gelegen monument 57B-028 (4996) maakt waarschijnlijk deel uit van de onderhavige site. Er is 1 brandgraf aangetroffen, dat wellicht deel uitmaakt van een grafveld. Literatuur XXX 1964 xxx Arch. Nieuws * 285-286., in: BKNOB Opmerkingen Het bosperceel is ca 40 cm diep geploegd. De nederzetting is deels opgegraven door de VU, o.l.v. J. Slofstra: 2 huisplattegronden uit de vroege IJzertijd op coördinaten 152.475/372.900. Ligt net buiten het onderhavige monument.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Walik Monumentnr. 4987 Bron AMK CAA 57B-019 Coördinaten x 152280 y 372875 Toponiem Heesmortel Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning uit de IJzertijd. Vlakbij de site zijn door de VU (J. Slofstra) tijdens een opgraving vroege-IJzertijd huisplattegronden aangetroffen (coördinaten 152.475/372.900). Volgens het CMA-fiche heeft de vindplaats waarschijnlijk een hoge mate van gaafheid. Literatuur

Weebosch (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk/ Eersel

38

Plaats Weebosch Monumentnr. 5131 Bron AMK CAA 57A-020 Coördinaten x 147050 y 369967 Toponiem Witrijt Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Bronstijd laat: 1100 - 800 v. Chr. Eind periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met begravingen (urnenveld) uit de late Bronstijd en/of IJzertijd.In ca 1935 is hier een opgraving verricht door A.E. van Giffen. Literatuur GIFFEN, A.E. VAN 1937 Het kringgrepurnenveld te Witrijt., in: Bouwstenen van de Brabantse Oergeschiedenis. Opmerkingen Het urnenveld zou zich verder uitstrekken in westelijke richting.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Weebosch Monumentnr. 5132 Bron AMK CAA 57A-021 Coördinaten x 147530 y 369174 Toponiem Kleine Witrijt Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met begravingen (urnenveld) en/of sporen van bewoning uit de IJzertijd. Oppervlaktevondsten van scherven. Ontleend aan Waarneming 36393: De documentatie in het CAA bestaat uit een Loeb-fich e met de tekst: 'Urnenveld met scherven van besmeten aardewerk van +/- 600 v. Chr. Coördinaten. 147.500/369.175. Bergeijk, tussen Witrijt en Weebosch. Oppervlaktevondsten. Verkenning door A. Buisman, R.O.B. , in september. 1964. Gemeld door J.A.Th. Dielis,Bergeijk d.d. sept. 1964. Defin.: J.A.Th. Dielis, Eerselsedijk 31, Bergeijk. Literatuur Nieuws-Bulletin. K.N.O.B. van 15.10.1964, kol. *285 en *286'. BUISMAN, A. 1964 xxx Arch. Nieuws, pp. *285-286., in: BKNOB De tekst van Buisman bevat geen nadere gegevens.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Weebosch Monumentnr. 5142 Bron AMK

39

CAA 57A-031 Coördinaten x 146679 y 367231 Toponiem Sint-Gerardusweg Thema 1 Begraving Complextype 1 Grafheuvelveld Datering 1 Neolithicum Begin periode 1 Neolithicum laat A: 2850 - 2450 v. Chr. Eind periode 1 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Grafheuvelveld Datering 2 Bronstijd Begin periode 2 Neolithicum laat A: 2850 - 2450 v. Chr. Eind periode 2 Bronstijd: 2000 - 800 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met mogelijk sporen van begraving (restanten grafheuvels) uit het neolithicum en/of de Bronstijd. Het terrein omsluit vrijwel het wettelijk beschermde monument 57A-009 (monumentnr. 239), een onderzochte grafheuvel uit het laat-neolithicum. Literatuur BEEX, G. 1957 Een neolithische grafheuvel met beker en vuursteendolk bij Witrijt (gem. Bergeijk). pp. 7-23., in: Twee grafheuvels in Noord-Brabant. Bijdragen tot de studie van het Brab. Heem, deel 9.

GEMEENTE Bergeijk Plaats Weebosch Monumentnr. 5145 Bron AMK CAA 57A-034 Coördinaten x 145248 y 368756 Toponiem 't Jachthuis Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Mesolithicum Begin periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Eind periode 1 Mesolithicum: 8800 - 4900 v. Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteen concentratie) uit het (laat-) Mesolithicum. Ontleend aan Waarneming 44959: De vinder (die anoniem wenst te blijven) heeft in 1985 ter plaatse (een omgeploegd en thans weer beplant bosperceel) enig afslag gevonden. Bij een hercontrole op zaterdag 23 mei 1987 vonden we een honderdtal afslagen (klingen, kernen en productieafval). We vonden ook een prismatisch kernstuk. Voorts 3 schrabbers, t.w. 1 klingschrabber van vuursteen, 1 fraaie schrabber van Wommersom-kwartsiet en 1 (verbrande) schrabber van vuursteen. Voorts vonden we een pijlpunt (dubbelspits met aa n de voorzijde oppervlakte- retouchering), type 'Feuille de Gui' vervaardigd van Wommersom-kwartsiet, lengte 3,5 cm. Punten ontbraken. De spits aan de achterzijde plat. Aan de voorzijde geheel (dus ook de oppervlakte) fraai geretoucheerd'. Vlak ten zuidwesten van het terrein, aan de westkant van een groep gebouwen, zou volgens Waarneming 35187 een neolithische bijl zijn gevonden. Literatuur Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost- Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische Monumentenwacht Nederland

Westerhoven (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk

40

Plaats Westerhoven Monumentnr. 5004 Bron AMK CAA 57B-036 Coördinaten x 156997 y 373103 Toponiem Braambosscherweg Thema 1 Begraving Complextype 1 Urnenveld Datering 1 IJzertijd Begin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 1 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Thema 2 Begraving Complextype 2 Urnenveld Datering 2 Romeinse tijd Begin periode 2 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr. Eind periode 2 Romeinse tijd: 12 v. Chr. - 450 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving Terrein met waarschijnlijk sporen van begraving (urnenveld) uit de IJzertijd en/of Romeinse tijd. Het monument grenst aan/is de waarschijnlijke voortzetting van monument 57B-011 (1545). Laatstgenoemd is een deel van een urnenveld. In de omgeving ervan zijn ook Romeins (import) en handgevormd aardewerk gevonden. Dit wordt geïnterpreteerd als wijzend op de aanwezigheid van een nederzetting; de aard van het Complextype 1 kan derhalve afwijken van bovenstaand. Literatuur

Links het AMK terrein Braambosscherweg bij Westerhoven (juli 2011)

Westerhoven (Gemeente Bergeijk)

GEMEENTE Bergeijk Plaats Bergeijk Monumentnr. Bergeijk 1

41

Bron Erfgoedkaart CAA nvt Coördinaten x 153146 y 370548 Toponiem Kattendans Thema 1 Bewoning Complextype 1 Nederzetting Datering 1 Volle Middeleeuwen Begin periode 1 Volle Middeleeuwen: 1000 – 1250 n. Chr. Eind periode 1 Late Middeleeuwen: 1250 – 1500 n. Chr. Thema 2 Agrarisch Complextype 2 Esdek/percelering Datering 2 Late Middeleeuwen Begin periode 2 Late Middeleeuwen: 1250 – 1500 na Chr. Eind periode 2 Nieuwe tijd: 1500 – 1950 na Chr. Waarde Terrein van hoge archeologische waarde Omschrijving De uitkomsten van het huidige archeologisch onderzoek sluiten goed aan bij het onderzoek dat onder ‘De Kattedans’ en de nabijgelegen parkeerplaats heeft plaatsgevonden. Ook op het huidige onderzoeksterrein ontbreken sporen en vondsten uit de Vroege Middeleeuwen. Pas in de Volle Middeleeuwen wordt het terrein voor bewoning in gebruik genomen. Het zuidelijk deel van het terrein wordt als erf ingericht, met een bootvormige boerderij, een bijgebouw, (mogelijk) een waterput en een waterkuil. Het erf wordt door enkele greppels afgescheiden van een deel van het omliggende gebied. Ten noorden van deze greppels vinden geen activiteiten plaats die sporen in de bodem nalaten. Mogelijk wordt dit deel wel gebruikt voor de beweiding van vee of voor het verbouwen van gewas. Deze uitkomsten komen overeen met die uit het archeologisch onderzoek uit de jaren ‘80 van de vorige eeuw. Men kan ervan uitgaan dat de bewoningssporen die bij beide opgravingen zijn aangetroffen gelijktijdig zijn ontstaan. Het betreft een nederzetting met meerdere erven. De conclusie van het onderzoek uit de jaren ‘80 van de vorige eeuw dat het mogelijk de noordgrens van de nederzetting Berga betreft wordt door het huidige onderzoek onderbouwd. De oostgrens van de nederzetting is niet aangetroffen. De bewoning wordt niet voortgezet in de Late Middeleeuwen. Het ziet er naar uit dat er in die periode op het gehele terrein gewassen verbouwd zijn. Langzaam ontstaat er een vruchtbaardere bodem door de toevoeging van plaggen met dierlijke mest. Dit ‘esdek’ zal uiteindelijk enkele decimeters dik worden. Tijdens het gebruik van het terrein als akkerland worden er wel enkele greppels,die in de Volle Middeleeuwen zijn ontstaan, uitgediept of opnieuw aangelegd. In de Nieuwe tijd blijft het terrein in gebruik als akkerland en worden opnieuw greppels op het terrein aangelegd. Deze greppels hebben waarschijnlijk niet gefunctioneerd als perceelsgrenzen maar moeten gezien worden als een extra onderverdeling van het land. Ze zijn niet te zien op de kadasterkaart van Bergeijk uit 1832. Op de kaart is slechts sprake van een kadastergrens die zich op het huidige onderzoeksterrein zou bevinden. Deze grens komt grotendeels overeen met een greppel die al in de Late Middeleeuwen is aangelegd, en dus waarschijnlijk in de Nieuwe tijd nog in gebruik was. In de periode ‘subrecent tot heden’ wordt het terrein ingericht als moestuin bij het klooster van de Paters Assumptionisten. Oude greppels worden hiervoor gedempt en aan de westkant van het terrein wordt een nieuwe greppel of sloot aangelegd. De grote hoeveelheid kleine paalkuilen geeft aan dat het gebruik van de moestuin zeer intensief is geweest. Zo hebben palenrijen de moestuin in kleinere delen opgedeeld. De oriëntatie van deze palenrijen en van de sloot sluit aan op de indeling die in de Volle Middeleeuwen op het terrein is ontstaan. In de tweede helft van de twintigste eeuw wordt het terrein in gebruik genomen als volkstuincomplex. Hierbij wordt de inrichting van het terrein gewijzigd, zo wordt de westelijke sloot gedempt en verandert de oriëntatie van de verkaveling. De indeling die in de Volle Middeleeuwen is ontstaan wordt hierbij verlaten. Ook het gebruik als volkstuincomplex heeft vele sporen, in de vorm van paalkuilen en kuilen, op het terrein achtergelaten. Dit volkstuincomplex is tot in 2001 in gebruik geweest. Literatuur M. Parlevliet & J.P. Flamman, 2003: Aan de rand van Berga. Archeologisch onderzoek op het voormalige volkstuinencomplex ten noorden van zorgcentrum St. Joseph,

42 gemeente Bergeijk (AAC Rapport13), Amsterdam 2003.

Afbeelding: Overzicht van de opgraving rond het Cultureel Centrum (uit Parlevliet/Flamman 2003)

43

7. Overzicht van cultuurhistorische ensembles

E1.001 Dorpskern Riethoven Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Subthema Status Nrs CHW 1.31.2.052 Boerderij Overig CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.2.053 Boerderij Overig CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.1.031 Woonhuis Gem. monument CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.1.052 Woonhuis Gem. monument CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.1.032 Woonhuis Gem. monument CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.2.089 Boerderij Overig CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.1.003 Woonhuis Rijksmon. 517918 CHW. nr. S329 (GK-HS-26) 1.31.2.117 Boerderij Overig CHW. nr. S329 (GK-HS-26)

Riethoven was een compact gehuchtje van een twaalftal boerderijen en huizen bij de middeleeuwse kerk. Deze nederzetting lag midden in de open akkers, centraal gelegen ten opzichte van enkele omliggende gehuchten. Hier verrees in de 15e eeuw een kerk, toen het als zelfstandige parochie van die van Bergeijk werd afgesplitst.

Riethoven op de kaart van 1832 (Heemkundekring Riethoven)

E1.002 Westerhoven Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. S329 (GK-HS-26) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.16.2.002 Westerhoven watermolen 1.24.5.001 Raadhuis Dorpsstraat Westerhoven raadhuis

44

1.25.17.001 Uitkijktoren Westerhoven landweer 1.26.1.002 Westerhoven kerk 1.26.1.007 St. Servatiuskerk Westerhoven kerk 1.26.2.003 Oude kerkhof Westerhoven begraafplaats 1.26.1.006 RK Kerk Westerhoven (toren) kerk 1.26.3.001 Calvarieberg op 2de parochiekerkhof St. Servatius calvarieberg 1.27.14.089 Valentijnsputje verhalen 1.29.3.002 Fabrikantenwoning Van Deijk directeurswoning MIP 1.31.2.052 Boerderij Overig 1.31.2.053 Boerderij Overig 1.31.1.031 Woonhuis Gemeentelijk monument 1.31.1.052 Woonhuis Gemeentelijk monument 1.31.1.032 Woonhuis Gemeentelijk monument 1.31.2.089 Boerderij Overig 1.31.1.003 Woonhuis Rijksmonument 1.31.2.117 Boerderij Overig

Westerhoven is ontstaan in het stroomgebied van de Dommel. De kern van de nederzetting bestaat uit een langgerekte straatweg met lintbebouwing, parallel aan de beek de Keersop, van Bergeijk naar Dommelen en Valkenswaard, die het karakter van een straatdorp heeft. Westerhoven is een kerkdorp van middeleeuwse oorsprong. De oude vervallen dorpskerk van St. Servatius is in 1820 afgebroken en in 1821 vervangen door een nieuwe met een lage toren. Op zijn beurt is die vervangen door de huidige kruiskerk uit 1884. Marquant is het op het plein gelegen deels ommuurde, deels behaagde begraafplaats. De huidige kern bestaat uit overwegend tweelaagse open bebouwing, verspringend in de rooilijn. Nabij de dorpsstraat wordt het centrumkarakter vorm gegeven met bedrijven, winkels, cafés en raadhuis afgewisseld met woonhuizen en enkele boerderijen.

Zicht op de kerk van Westerhoven vanaf het kerkhof (CHW Noord-Brabant)

E1.003 Akkercomplex Weebosch Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

45

Uniek nr Naam Subthema Status 1.16.1.017 Standaardmolen Weebosch Bergeijk windmolen 1.26.6.005 kapel Weebosch kerk 1.26.1.010 Gerardus Majellakerk Weebosch kerk 1.26.2.008 Kerkhof Weebosch begraafplaats 1.26.7.006 Kapel processiepark Weebosch 75 lourdesgrot 1.26.12.001 Lourdesgrot, Weebosch 75 lourdesgrot 1.26.3.005 Calvarieberg kerkhof Weebosch calvarieberg 1.27.14.069 Heks verhalen 1.27.9.010 School Weebosch 111 school CHW 1.27.4.001 Draaiboom Weebosch 1.27.4.002 Draaiboom Neereind 1.31.1.078 Woonhuis MIP

1.17.3.024 Weebosch Bergeijk Weebosch is een L-vormig straatgehucht van in 1830 ongeveer 40 boerderijen en huizen, in het westen van Bergeijk. Het gehucht ligt aan de westzijde van een uitgestrekt (140 ha) open akkergebied en had oudtijds een kapel. Het was ooit cijnsplichtig aan de hertog van Brabant.3 In 1907 verrees hier een echte kerk, maar tot 1960 was het gehucht toch niet veel uitgegroeid. Over de naam Weebosch doen wat verouderde verhalen de ronde. Volgens P.N. Panken en Hanewinkel komt de naam Weebosch af van gewijd bosch, wat bevestigd zou worden door een charter van 1326, omdat dit gehucht daarin Wedebosch heet. Volgens dr. C.R. Hermans komt het woord Weebosch echter van wee=geest en Bosch, en zou dan betekenen: plaats waar de geesten, schimmen of zielen van de gestorvenen geëerd werden. In deze visie getuigt de benaming Weebosch voor de ouderdom van Bergeijk.4 Tegenwoordig begrijpt men de naam als een samenstelling van wide = een wilgensoort en ‘bos’. 1.17.5.023 Spaanreit, Bergeijk In 1830 een drietal boerderijen ten noorden van Weebosch. Ten noorden van het groepje ligt een kleine omheinde open akker. Genoemd naar een rijt daar in de buurt. 1.17.5.027 Muggenhol, Bergeijk In 1830 een drietal boerderijen aan de noordoosthoek van de open akkers van Weebosch. Aan de westkant van het groepje ligt een rijt-achtige laagte. Mogelijk was die vaak vochtig en een bron van muggen. 1.13.1.078 Akkercomplex Weebosch CHW objectcode KL010-00173 1.26.1.010 H. Gerardus Majellakerk met parochie, Weebosch 73, 75 Weebosch De R.K. St.-Gerardus Majellakerk (Weebosch 75) is een driebeukige basilicale kerk met dubbel torenfront, gebouwd in 1907 naar plannen van J. Stuyt. Hij paste neoromaanse elementen toe. Achter de kerk liggen een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit 1949.5 We hebben hier dus een ensemble. Kerk ligt in een park met kapel en een lourdesgrot. 1.26.12.001 Lourdesgrot R.K. St.-Gerardus Majellakerk (bij Weebosch 75) Achter de R.K. St.-Gerardus Majellakerk ligt een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit 1949.6 1.26.7.006 Kapel processiepark R.K. St. Gerardus Majellakerk (bij Weebosch 75) Achter de R.K. St.-Gerardus Majellakerk ligt een processiepark met kapel en een Lourdesgrot uit 1949.7

3 Vangheluwe e.a., 2009, 161. 4 Panken en Van Sasse van Ysselt, 1900, 15-16. 5 C. Kolman, Meierink, B.O. Stenvert, R., Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997), p. 69 6 C. Kolman, Meierink, B.O. Stenvert, R., Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997), p. 69 7 C. Kolman, Meierink, B.O. Stenvert, R., Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997), p. 69 46

E1.004 Dorpskern Bergeijk Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.18.1.004 Abtshuis St. Jacob Luik hoeve 1.19.3.001 Elengoed hoeve 1.19.3.002 Hoeve in de Helle hoeve 1.19.3.001 Elengoed hoeve 1.25.3.001 Oude schans te Hof schans 1.25.10.001 Schutsboom Eikereinde Bergeijk schietveld/berg 1.26.1.003 Bergeyk kerk 1.26.1.005 Protestantse Kerk Bergeijk kerk 1.26.2.002 Oude kerkhof Bergeijk begraafplaats 1.26.7.001 Onze lieve vrouwe van brabant kapel Bergeijk kapel Rijksmonument 1.26.13.007 Pastorie Hof 154 Bergeijk pastorie Rijksmonument 1.26.999.999 Onbekend 1.26.13.001 Oude pastorie bergeijk pastorie 1.26.4.001 Graf P.N. Panken graf 1.26.4.002 Graf roup graf 1.26.16.002 Schuurkerk op het hof Bergeijk schuilkerk 1.26.21.001 Luihuis Bergeijk 1.27.14.053 Klokje verhalen 1.27.1.007 Fagus sylvatica 1850-1860 bijzondere boom CHW 1.27.21.003 Herberg en Teutenhuis De Ster Bergeijk herberg Rijksmonument 1.27.9.001 Schoolhuis bij kerk school 1.27.21.002 Herberg de Roode Leeuw herberg 1.27.22.001 Hotel Beukenhof hotel/restaurant CHW 1.29.2.003 Brouwershuis Meester Pankenstraat 12 brouwerij MIP 1.29.2.004 Brouwerij De Roode Leeuw brouwerij 1.29.4.007 Sigarenfabriek Hofnar fabrieksgebouw 1.31.1.030 Woonhuis Gemeentelijk monument 1.31.1.022 Woonhuis Overig 1.31.1.063 Woonhuis Overig 1.31.1.035 Woonhuis Gemeentelijk monument 1.31.1.083 Woonhuis CHW/MIP 1.31.1.037 Woonhuis Gemeentelijk monument

De dorpskom van Bergeijk bestaat uit het gedeelte “Het Hof”, vroeger “Kerkhof” genaamd, nabij de kerk en ten oosten daarvan lintbebouwing, geheten De Straat. In 1830 ca 45 woningen, boerderijen, kerken. De kom ligt te midden van uitgestrekte open akkergebieden. Bij de kerk een driehoekig pleintje en verder westwaarts de grotere Beestenmarkt. De RK Kerk St. Petrus Banden, Hof 12 te Bergeijk is de middeleeuwse parochiekerk van Bergeijk. De kerk is het centrum van een vroegmiddeleeuwse oerparochie. Ze is moederkerk van Luyksgestel, Riethoven, Westerhoven, Dommelen en Borkel. De kerk met klokkenhuis, die op de rijksmonumentenlijst staan, vormen samen met kerkhof en kerkhofmuur een ensemble (enclos paroissial) wat als zodanig behouden zou moeten

47 blijven.

E1.005 Het Loo Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. S328 (K-HS-04) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.24.7.001 Dingbank schepenbank 1.26.1.008 St. Petruskerk Bergeijk kerk 1.26.8.001 Klooster Ursilenen Loo 83, 85, 87 Bergeijk klooster 1.26.13.006 Pastorie Loo 79 Bergeijk pastorie Rijksmonument 1.26.16.004 Schuurkerk van 't Loo schuilkerk 1.26.18.002 Kapel Loo Bergeijk kapelleke 1.31.1.071 Woonhuis MIP 1.31.2.132 Boerderij Overig 1.31.2.018 Boerderij MIP

Nieuwe dorpskern met lintbebouwing. De kern is in de 19e eeuw ontstaan uit een oud buurtschap. In 1861 werd Loo als zelfstandige parochie afgesplitst van de parochie Bergeijk. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met veel langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. Monumentale gebouwen zijn de neogotische R.K. kerk van de H. Petrus (1861-1863, 1896) en het voormalige klooster met gasthuis (1904). Aan de zuidzijde kent de bebouwing nog een relatie met het buitengebied. Hier ligt een kleine oude akker met een esdek.

Zicht op Het Loo vanuit het bijhorende akkercomplex (CHW Noord-Brabant)

E1.006 Buurtschap Walik Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. S331 (GK-HS-12)

48

De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.26.7.008 Kapel te Walik kapel 1.31.2.192 Boerderij Gemeentelijk monument 1.31.2.006 Boerderij Rijksmonument 1.31.2.002 Boerderij Rijksmonument 1.31.2.003 Boerderij Rijksmonument

Buurtschap met restanten van een driehoekig plein. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1840-1950. Het driehoekige plein is deels bebouwd met dicht opeenstaande boerderijen (1840-1890). Het restant is beplant met linde en eik. Het buurtschap kent een relatie met het omliggende akkercomplex.

Zicht op buurtschap Walik (november 2010)

E1.007 Buurtschap Heijerstraat Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. S259 (HK-HS-17) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 9.16.3.001 Rosmolen Westerhoven rosmolen 1.31.2.033 Boerderij MIP 1.31.2.028 Boerderij MIP 1.31.2.029 Boerderij MIP 1.31.2.130 Grote langevelboerderij Boerderij Overig 1.31.2.032 Boerderij MIP

Buurtschap met lintbebouwing. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250- 1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen

49 en oude alleengelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1900- 1950. Aan de zuidzijde kent het buurtschap nog een relatie met het beekdal van de Keersop.

Lintbebouwing in buurtschap Hijerstraat (CHW Noord-Brabant)

E1.008 Akkercomplex Enderakkers Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.26.2.001 Westerhoven-oud kerkhof begraafplaats 1.26.3.002 Calvarieberg Servatiushof Westerhoven calvarieberg 1.26.21.002 Klok-luihuis Westerhoven 1.27.14.088 Pastoor moet bidden verhalen 1.27.14.095 Belleman verhalen 1.31.2.136 Boerderij Overig 1.31.1.093 Woonhuis MIP 1.31.5.001 Woonhuis met bedrijfsruimte Woonhuis met bedrijfsruimte MIP 1.31.2.193 Boerderij Gemeentelijk monument 1.31.2.030 Boerderij MIP 1.31.2.031 Boerderij MIP

50

Overzicht van de Enderakkers in Bergeijk (zuiddeel) op Google Maps

E1.009 Kapelakkers Luijkgestel Ensemble met een (redelijk) hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V263 (HK-HV-56), G228, S264 en S263 (GK-HS-05) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.16.1.014 Luyksgestel windmolen 1.16.1.015 Luijkgestels-Bergeijkse standerdmolen windmolen 1.26.6.001 Luyksgestel - kapel kapel 1.26.13.008 Pastorie Molenstraat 1 Riethoven pastorie Gemeentelijk monument 1.26.13.009 Pastorie Kerkstraat 96 Luyksgestel pastorie CHW 1.26.6.009 Kleine kapel Kapellerweg kapel 1.27.14.074 Kerkstichting verhalen 1.27.14.075 Kabouters verhalen 1.27.14.077 Bokkenrijders verhalen 1.27.9.009 Schoolhuis Molenstraat 3 Riethoven school CHW 1.27.21.004 Herberg en Teutenhuis Luijksgestel herberg 1.27.9.011 School Luijksgestel school 1.29.4.005 Sigarenfabriek Burg. Magneestraat 13 fabrieksgebouw CHW 1.29.18.002 Pakhuis Dorpstraat 127 loods/pakhuis 1.29.4.009 Oude sigarenfabriek dorpstraat 92 fabrieksgebouw

Het akkercomplex Kapelakkers met esdek, bolle ligging, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout behoorde van oudsher bij de gehuchten Boscheiend en Hoge Rijt en Luijkgestel. Het akkercomplex dateert in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Aan de westzijde van het akkercomplex een gebied met door aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand. Aan de zuidoostzijde de H. Kruiskapel (1727), één van de weinige nog vrij in de akkers liggende oude kapellen. Bij de ruilverkaveling, omstreeks 1975, is de verkaveling deels gewijzigd. De beplanting langs een beek die door een oud akkercomplex voert. De

51 beplanting bestaat o.a. uit zomereik, ruwe berk, ratelpopulier, inlandse vogelkers, geoorde wilg en wilde lijsterbes. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1925-1950, maar is deels

Akkercomplex Kapelakkers ten noorden van Luijkgestel met zicht op de twee molens De Deen (links) en De Grenswachter (november 2010)

Hoge Rijt is een buurtschap met lintbebouwing, op de flank van een beekdal. De structuur dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen en oude alleen gelegen hoeven of "einzelhöfe" werden opgesplitst en uitgroeiden tot buurtschappen. Het bebouwingsbeeld met veel langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1800-1950. Aan de zuidzijde kent het buurtschap nog een relatie met het beekdal van de Bosscherweijerloop. Ook buurtschap Boscheind met lintbebouwing dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Aan de oostzijde kent het buurtschap nog een zichtrelatie met de Reiderakkers.

Buurtschap Boscheind (CHW Noord-Brabant)

Zicht op de windmolen De Grenswachter en de kerktoren van Luijkgestel vanuit de Kruiskapel aan de Kapellerweg (november 2010)

52

E1.010 Buurtschappen Eind en Heiereind Ensemble met een zeer hoge en redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. S330 (GK-HS-13) en nr. HK-HL-11

In 1830 was Eind een gehucht van 18 boerderijen en huizen in lintbebouwing, op de noordwestflanken van het dal van de Heiereindse Loop op de rand van de open akkers van Riethoven. De structuur, met bebouwing plaatselijk nog aan één zijde van de weg, dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. In het buurtschap Eind staat een kapel van omstreeks 1950. Kenmerkend is verder de klinkerbestrating. Ook Eind, heeft net als Heiereind, een relatie met het tussenliggende beekdal van het Rijtje.

Heiereind bestond in 1830 ongeveer uit 15 boerderijen in lintbebouwing op de zuidoostflank van het dal vande Heiereindse Loop en op de rand van een open akkergebied dat doorloopt in Westerhoven. De structuur, met bebouwing plaatselijk nog aan één zijde van de weg, dateert grotendeels uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen de oudtijds verspreide bewoning zich verplaatste naar de randen van de akkercomplexen. Het bebouwingsbeeld met overwegend langgevelboerderijen dateert met name uit de periode 1850-1950. Kenmerkend is verder de klinkerbestrating. Buurtschap heeft een relatie met het tussenliggende beekdal van het Rijtje. Het buurtschap Heiereind kent aan de zuidzijde nog een zichtrelatie met het akkercomplex Daalakkers.

Klinkerweg door Eind heen met langgevelboerderijen (CHW Noord-Brabant)

E1.011 Ploegpark Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. G1021

Weverij uit ca. 1957 (Nieuwe Zakelijkheid) met gebogen sheddaken, waarbij vier langere en vier kortere sheds naast elkaar zijn geplaatst zodat een L-vorm is ontstaan. Tuin- en parkaanleg rondom weverij De Ploeg is ontworpen door Mien Ruys. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, Amerikaanse eik, beuk, walnoot, moerascipres, Atlasceder, taxus, hulst en Seqouia’s. De westelijke begrenzing van de beschermde aanleg loopt langs oostzijde van de Riethovensedijk, aan de noordzijde loopt de

53 begrenzing door een gedeelte van het bosperceel, aan de oostzijde langs de lijn vanaf de oostelijke kant van de bestrating langs de aanbouw aan de oostgevel naar het zuiden, ter hoogte van het dwarspad verder naar het oosten tot de grens van het kadastrale perceel, in het zuiden achter langs de tuinen en de langs de noordzijde van de Bucht.

Ploegpark in Bergeijk (oktober 2010)

E1.012 Jonge ontginning Beekloop Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V251 (GK-HV-21) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.18.1.002 Kasteel Maaierhuizen kasteel 1.19.3.007 Hoeve de Maai hoeve 24.4.078 GP 186 grensmarkering 1.27.14.052 Kerkstichting verhalen 1.31.2.187 Boerderij Gemeentelijk monument 1.31.2.116 Boerderij Overig 1.31.3.001 Villa MIP 1.31.2.123 Boerderij Overig 1.31.2.104 Boerderij Overig 1.31.2.105 Boerderij Overig

Jonge heideontginning, met landbouwgronden en productiebossen met naaldhout. Langs de Beekloop ligt een aantal vijvers van een voormalige viskwekerij. Een deel van deze vijvers, bij Liskes, is aangelegd ter plekke van voormalige vloeiweiden. Andere vijvers, waaronder de Pastoorsweijer, liggen op de plek van oude vennen. De visvijvers dateren uit de periode 1940-1960. Thans zijn ze in beheer bij Natuurmonumenten. Langs de Beekloop ligt verder De Maaij, een oude, mogelijk al uit de Late Middeleeuwen (1250-1500) daterende kampontginning. In de zuidwestelijke hoek, De Watering geheten, ligt een complex vloeiweiden, bestaande uit smalle percelen, van elkaar gescheiden door

54 bevloeiingssloten. Deze sloten staan via een aanvoerkanaal in verbinding met het Kanaal van Bocholt naar Herentals, waarlangs kalkrijk Maaswater wordt aangevoerd. De vloeiweiden werden gebruikt als hooiland. Met de aanleg van de De Watering werd begonnen in 1847. Omstreeks 1920 raakte het complex vloeiweiden in verval en werden de voormalige hooilanden beplant met populieren. Het gebied kent een samenhang met de jonge heideontginningen in het gebied De Plateaux en met het gebied Kolonie, in België, gebieden waarin eveneens vloeiweiden voorkomen. Ook kent het gebied een samenhang met de jonge heideontginningen van Beekerheide, Enderheide en Maaijerheide.

Fietspad door het gebied van de Beekloop, op de grens met de Maaier Heide (november 2010)

E1.013 Jonge heidebebossingen Kempen, Postelse Heide Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V252 (HK-HV-57) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.27.14.076 Kabouter Kyrie is dood verhalen 1.31.2.041 Boerderij Overig

Jonge heideontginningen, overwegend bestaande uit productiebossen met naaldhout en loofhout, deels op gefixeerd stuifzand. In de lager gelegen, nattere gebieden plaatselijk ook landbouwgronden. Het gebied is in meerdere projecten verkaveld en ontgonnen, met name in de periode 1930-1945, maar plaatselijk, zoals bij Boksheide, Zwarte Weijer en De Pan, ook al eerder. De percelering is per ontginning verschillend, maar overwegend rationeel en soms blokvormig. Midden door het gebied loopt de zandweg Bredase Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Luik en Breda. Het gebied kent een samenhang met de Cartierheide en met de akkers bij Witrijt, De Pan, Spijkert en De Heestert.

55

E1.014 Akkercomplexen Witrijt Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V324 (HK-HV-58)

Kleine akkercomplexen met esdek, bolle ligging, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Midden in het westelijke akkercomplex, aan de Postelseweg, de oude doorgaande landweg tussen Eersel en Postel, het buurtschap Witrijt. In het oostelijke akkercomplex het buurtschap Kleine Witrijt. Aan de westzijde van de akkercomplexen een klein beekdal met (relicten van) houtwallen en een gebied met door aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand. Akkercomplexen en buurtschappen lagen eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. Bij de ruilverkaveling, omstreeks 1970-1975, is de verkaveling deels gewijzigd. Het gebied kent een samenhang met de Cartierheide en de hieromheen gelegen jonge heidebebossingen. De kadasterkaart toont bij Witrijt 200 meter ten zuiden van de voornaamste groep boerderijen twee eenzame perceeltjes in de heide die samen “De Schans” heetten. Dit zal een boerenschans geweest zijn (1.25.3.005).

Akkercomplex Witrijt (CHW Noord-Brabant)

E1.015 Jonge ontginning De Plateaux Ensemble met een hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V259

Jonge heideontginning, grotendeels bestaande uit productiebossen met naaldhout. Plaatselijk heiderelicten en landbouwgronden. In de zuidwestelijke hoek, Pelterheggen geheten, ligt een complex vloeiweiden, bestaande uit smalle percelen, van elkaar gescheiden door bevloeiingssloten. Deze sloten staan via het Afwateringskanaal in verbinding met het Kanaal van Bocholt naar Herentals, waarlangs kalkrijk Maaswater wordt aangevoerd. De vloeiweiden werden gebruikt als hooiland. Met de aanleg van de Pelterheggen werd begonnen in 1847. Het aangrenzende gebied is later verkaveld en ontgonnen, met name in de periode 1880-1940. Omstreeks 1920 raakte het complex vloeiweiden in verval en werden de voormalige hooilanden beplant met populieren. Thans zijn de vloeiweiden in beheer bij Natuurmonumenten. Een deel van de vloeiweiden wordt weer bevloeid en als hooiland gebruikt. Kenmerkend voor de vloeiweiden is de kalkminnende vegetatie. Het gebied kent een samenhang met de jonge heideontginningen langs de Beekloop en met het gebied Kolonie, in Belgi?, gebieden waarin eveneens vloeiweiden voorkomen. Ook kent het gebied een samenhang met de jonge heideontginning Beekerheide.

56

E1.016 Open akkercomplex Walik - Riethoven Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V267 (HK-HV-55) De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.24.9.001 Omroepsteen 1.25.3.003 Schans parochiekerk Riethoven schans 1.26.1.001 Riethoven begraafplaats 1.26.2.009 Kerkhof Riethoven begraafplaats 1.26.7.004 Veldkapel Eind Riethoven kapel CHW 1.26.13.010 Derde pastorie pastorie 1.26.3.003 Calvarieberg calvarieberg 1.26.13.012 Oude verdwenen pastorie pastorie 1.26.7.009 Kapel Broekhoven kapel 1.26.13.011 Pastorie Riethoven pastorie 1.26.7.007 Kapel Dorpstraat 12 Riethoven kapel 1.26.3.006 Calvarieberg kerkhof Riethoven calvarieberg 1.27.1.002 Acer platanoides 'Schwedlen' bijzondere boom CHW 1.27.1.003 Aesculus x carnea Rode paardekastanje in tuin bijzondere boom CHW 1.27.1.005 Fagus sylvatica 1860-1870 Dorpsplein 5 Riethoven bijzondere boom CHW 1.27.1.006 Fagus sylvatica 1830-1840 Dorpsplein Riethoven bijzondere boom CHW 1.27.1.008 Aesculus hippocastanum 1870-1880 Dorpsplein bijzondere boom CHW 1.27.1.010 Tillia europea 1895 Kerk Riethoven bijzondere boom 1.27.9.008 School Schoolstraat 15 Riethoven school Rijksmonument 1.27.16.002 Kiosk kiosk 1.29.11.001 Leerlooierij van Deijck leerlooierij 1.29.4.013 Oude roomboterfabriek fabrieksgebouw 1.29.4.014 Tweede boterfabriek fabrieksgebouw 1.31.1.023 Eenlaags woonhuis van allure Woonhuis Overig 1.31.1.068 Eenlaags woonhuis Woonhuis Overig 1.31.1.066 Woonhuis met mansardekap Woonhuis Overig 1.31.1.067 Eenlaags woonhuis Woonhuis Overig

Akkercomplex met esdek, bolle ligging, steilranden, zandpaden, wallen en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Midden over de akker loopt de zandweg Stevertse Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Steensel en Westerhoven. Aan de westzijde van het akkercomplex een gebied met latere ontginningen in de vorm van, deels door wallen omgeven, kampjes. De oudste kampjes dateren waarschijnlijk uit de 17e eeuw. Aan de oostzijde is een deel van het oorspronkelijke akkercomplex bebouwd. Het gebied kent een samenhang met het buurtschap Walik.

57

Akkercomplex bij Walik, met zicht op de locatie waar in de WOII een Engelse bommenwerper crashte (november 2010)

E1.017 Akkercomplex Aa Ensemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde. CHW. nr. V366 (HK-HV-73)

Akkercomplex met kenmerkende openheid, esdek, bolle ligging en steilranden. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Aan de randen van dit akkercomplex liggen de buurtschappen Achterste Aa en Voorste Aa. Deze buurtschappen kennen nog enkele oude (langgevel)boerderijen. Het gebied kent een samenhang met de jonge ontginning Enderheide, Maaijerheide

E1.018 Beekdal Dommel en Keersop Ensemble met een hoge historisch geografische waarde en zeer hoge historische groenwaarde. CHW. nr. G217 en V319 De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:

Uniek nr Naam Subthema Status 1.27.14.096 Witte juffer verhalen 1.27.1.004 Salix sepulcralis 'Chrysoma'Volmolen 1a Riethoven bijzondere boom CHW

Beekdal met beemdgronden (oude hooi- en weilanden) en restanten van een kleinschalige percelering, met lange, smalle percelen, haaks op de beek. Veel perceelsscheidingen worden nog gemarkeerd door greppels en (resten van) houtwallen. In het beekdal nog houtwallen en bos die bestaat o.a. uit zwarte els, zwarte bes, zachte berk, populier, es, zomereik, grove den, ruwe berk, wilde lijsterbes, grauwe wilg, ratelpopulier, sporkehout, wilde kamperfoelie en vogelkers.

58

8. Overzicht van aardkundige waarden

Vooralsnog ontbreken deze gebieden in Bergeijk.

59