Arkusz PRUSZCZ GDAŃSKI (55)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PRUSZCZ GDA ŃSKI (55)

Warszawa 2009 Autorzy: EL śBIETA GAWLIKOWSKA*, IZABELA BOJAKOWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ANNA PASIECZNA*, KRZYSZTOF SEIFERT*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*, JERZY KRÓL**

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: OLIMPIA KOZŁOWSKA* Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA* we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą*

Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ*

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50 056 Wrocław

ISBN ......

Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert ...... 4 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 9 1. Kreda jeziorna i gytia wapienna...... 9 2. Kruszywo naturalne piaszczysto-Ŝwirowe i piaszczyste...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 18 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 20 1. Wody powierzchniowe...... 20 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Geochemia środowiska...... 24 1. Gleby – A. Pasieczna, P.Kwecko ...... 24 2. Osady – I. Bojakowska ...... 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 31 IX. Składowanie odpadów – J. Król ...... 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ...... 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ...... 43 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ...... 49 XIII Podsumowanie – E. Gawlikowska ...... 52 XIV. Literatura ...... 54

I. Wst ęp

Arkusz Pruszcz Gda ński Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 zo- stał wykonany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wro- cławiu (plansza B – warstwa składowanie odpadów) w 2009 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Pruszcz Gda ński Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1997 w Oddziale Geologii Morza Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sopocie (Karger, 1997). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje przedstawione na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wo- jewództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Zaprezentowane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puła- wach. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzyskane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, w starostwach i urz ędach gmin. Informacje zweryfikowano podczas zwiadu terenowego. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach informa- cyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Teren obj ęty arkuszem Pruszcz Gda ński le Ŝy mi ędzy 18 °30’ i 18 °45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °10’ i 54 °20’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym cały ten teren znajduje si ę w granicach województwa pomorskiego, na obszarze miasta Gda ńsk, gmin: Kolbudy Górne, Tr ąbki Wielkie, Cedry Wielkie, Pszczółki, Suchy D ąb oraz miasta i gminy Pruszcz Gda ński. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 2002) omawiany obszar le Ŝy na pograniczu dwóch podprowincji – Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Pojezierzy Południowobałtyckich. Cz ęść zachodnia nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Kaszubskie w makroregionie Pojezierze Wschodniopomorskie. Wschodni ą cz ęść zajmuj ą śuławy Wi ślane, a niewielką w północnej cz ęś ci Pobrze Ŝe Kaszubskie, obie jednostki nale Ŝą do makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie (fig. 1). Pojezierze Kaszubskie od wschodu zaczyna si ę strom ą kraw ędzi ą o wysoko ści 50 m, a nast ępnie podnosi si ę jeszcze ku zachodowi, dochodz ąc koło Otomina do 162,9 m, a w okolicy Warcza do 153,8 m n.p.m. Jest to obszar wysoczyzny, o Ŝywej rze źbie terenu, charaktery- stycznej dla ko ńcowej fazy szybkiego zaniku lodowca. Pozostało ściami po tym procesie s ą kemy, niewielkie moreny czołowe i pola sandrowe z drobnymi obszarami wytopiskowymi, nało Ŝonymi na moren ę denn ą, płask ą lub falist ą. Pojezierze Kaszubskie jest równie Ŝ regionem rolniczym. Stanowi ona zaplecze dla znajduj ących si ę tu zakładów rolnych, zajmujących si ę hodowl ą bydła i trzody chlewnej. Rozwija si ę tu przemysł spo Ŝywczy bazuj ący na miejsco- wych surowcach. śuławy Wi ślane le Ŝą w delcie Wisły. Wi ększ ą cz ęść ich powierzchni zajmuje depresja, która mi ędzy Radunic ą a Mokrym Dworem dochodzi do -0,9 m. Całe śuławy pokrywaj ą holoce ńskie osady aluwialne (rzeczne), których mi ąŜ szo ść wynosi 0,5 m w Ró Ŝynach i ro śnie ku północy, dochodz ąc do 20 m w rejonie Olszynki. W okolicy wsi Grabowo, spod płasko zalegaj ących osadów aluwialnych, wyłania si ę plejstoce ński ostaniec, który ma wysoko ść 14,6 m i jest najwy Ŝszym wzniesieniem na całych śuławach. śuławy s ą jednym z wa Ŝniejszych, wybitnie rolniczych rejonów w Polsce. Osi ąga si ę tu wysokie plony, jednak przy du Ŝej kapitałochłonno ści produkcji. Uprawiany jest j ęczmie ń, pszenica, ro śliny oleiste i pastewne oraz buraki cukrowe. Obszary depresyjne maj ą najkorzystniejsze warunki uprawy u Ŝytków zielonych, które s ą podstaw ą hodowli bydła mi ęsno- mlecznego. Skomplikowany system wodno-melioracyjny rozwija si ę na śuławach ju Ŝ od

4 dziewi ęciuset lat. Aktualnie istniej ą tu dwa systemy odwodnienia – grawitacyjne i polderowe, w których obieg wody reguluj ą przepompownie. Tereny depresyjne, pomimo obwałowa ń, stwarzaj ą szczególnie du Ŝe zagro Ŝenie powodziowe, a w czasie spi ętrze ń sztormowych na Zatoce Gda ńskiej dochodzi ponadto do zasolenia rzek i kanałów. Na Motławie, przy uj ściu Kanału Wielkiego, zasolenie mo Ŝe dochodzi ć do 1500 mg/l.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pruszcz Gda ński na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice podprowincji; 2 – granice mezoregionów

Podprowincja Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Gda ńskie Mezoregiony: 313.51 – Pobrze Ŝe Kaszubskie, 313.53 – Mierzeja Wi ślana; 313.54 – śuławy Wi- ślane Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregiony: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie, 314.52 – Pojezierze Starogardzkie

Charakterystyczn ą cech ą śuław jest całkowite przeobra Ŝenie środowiska naturalnego. Lasy na śuławach zostały całkowicie wyci ęte i zamienione na pola uprawne. Na gda ńskim osiedlu Ma ćkowy znajduj ą si ę du Ŝe zakłady mleczarskie – Spółdzielnia Mleczarska Polmlek-

5 Ma ćkowy. W Pruszczu Gda ńskim swoje magazyny i zakłady produkcyjne umie ściły firmy z bran Ŝy elektronicznej, spo Ŝywczej, magazynowej, odzie Ŝowej i metalowej. Na przedmie ściach Gda ńska, w Pszczółkach, Straszynie i innych mniejszych miejscowo ściach, znajduj ą si ę małe zakłady wytwórcze, magazyny, hurtownie i liczne przedsi ębior- stwa usługowe. Szczególnie du Ŝo jest firm świadcz ących usługi budowlane. Niewielk ą rol ę odgrywa przemysł wydobywczy kopalin – kruszyw naturalnych. Przez gminy: Pszczółki, Pruszcz Gda ński i Kolbudy przebiega gazoci ąg wysokiego ci śnienia. Nad Raduni ą jest czyn- nych sze ść elektrowni wodnych (w Bielkowie, Straszynie, Pr ędzieszynie, Ku źnicy, Juszkowie i Pruszczu Gda ńskim). O odr ębno ści klimatycznej omawianego obszaru decyduje w głównej mierze s ąsiedztwo Zatoki Gda ńskiej. Zasadnicz ą jego cech ą jest du Ŝa zmienno ść stanów po- gody, zarówno dobowa jak i roczna. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,5 °C (w styczniu od -1,5 do -2,0 °C, w lipcu od 17,5 do 18,0 °C). Dzi ęki fizycznym wła ściwo ściom podło Ŝa, śuławy maj ą swój własny re Ŝim termiczny, odmienny ni Ŝ na Pojezierzu Kaszubskim i unikalny w skali Polski. Maj ą mniej opadów i s ą cieplejsze przez cały rok, głównie zim ą. Opady na śuławach wynosz ą 500 mm, a na Pojezierzu Kaszubskim 600 mm rocznie. Wiatry na śuławach przewaŜaj ą z kierunku północno-wschodniego, a na wysoczy źnie z zachodu (Wo ś, 1999). Pruszcz Gda ński jest wa Ŝnym w ęzłem kolejowym i drogowym o znaczeniu re- gionalnym. Główn ą osi ą transportu publicznego jest Szybka Kolej Miejska, której poci ągi kursuj ą od Tczewa przez Pruszcz Gda ński, Trójmiasto do Redy, Wejherowa i Słupska oraz na Półwysep Helski. Pobliski port morski w Gda ńsku obsługuje promow ą lini ę do Nynäshamn (Szwecja). Przez północno-zachodni ą cz ęść obszaru przebiega fragment obwodnicy Trójmia- sta (droga szybkiego ruchu S6), która jest ł ącznikiem autostrad ą A1 (pocz ątek w okolicach Rusocina), ł ącz ąca wybrze Ŝe z południem Polski. W rejonie tej miejscowo ści obwodnica ł ą- czy si ę z drog ą europejsk ą E75 (droga krajowa 1). W cz ęś ci północno-wschodniej obszaru arkusza przebiega fragment projektowanej drogi ekspresowej S7. Cały teren poci ęty jest g ęst ą sieci ą, dobrze utrzymanych, lokalnych dróg asfaltowych. Przez obszar arkusza przebiega Szlak Cysterski (o znaczeniu ponadregionalnym).

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Pruszcz Gda ński przedstawiona została na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami, arkusz Pruszcz Gda ński (Mojski, 1981a, b).

6 Obszar arkusza poło Ŝony jest na starej platformie krystalicznej, która wyst ępuje tu na gł ęboko ści około 4000 m. Przykryta jest ona skałami paleozoicznymi i mezozoicznymi. Na omawianym obszarze najstarszymi nawierconymi utworami s ą stropowe cz ęś ci kredy górnej. Osady te – margle z krzemieniami i piaski glaukonitowe, maj ą mi ąŜ szo ść do 130 m. Na nich zalegaj ą osady trzeciorz ędowe, w których istniej ą powa Ŝne luki sedymentacyjne. Zachowały si ę tylko morskie osady oligoce ńskie z iłami i piaskami glaukonitowymi oraz piaski z fosfory- tami (mi ąŜ szo ść do 5,5 m), a tak Ŝe, powstałe w środowisku wód l ądowych, osady mioce ńskie w postaci piasków kwarcowych z iłami z w ęglem brunatnym (mi ąŜ szo ść do 3 m). W dolinie Dolnej Wisły nie wyst ępuj ą utwory trzeciorz ędowe, co wyra źnie świadczy o erozyjnym rozwoju rze źby na obszarze dzisiejszych śuław. W plejstocenie, na tak bogato ukształtowan ą powierzchni ę, wkroczył l ądolód skandy- nawski i, swoimi osadami o mi ąŜ szo ści od 60 do 100 m, przykrył utwory starsze. Osady te nale Ŝą do zlodowace ń południowo-, środkowo- i północnopolskich. Osady zlodowace ń południowopolskich – piaski, piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe, gliny zwałowe, mułki, iły zastoiskowe – wyst ępuj ą jedynie w profilach otworów wiertniczych. Ich mi ąŜ szo ść wynosi na ogół od 5 do 30 m, a tylko w cz ęś ci północnej obszaru arkusza dochodzi do 100 m. Podobnie osady zlodowace ń środkowopolskich znane s ą tylko z wierce ń. Ich profil skła- da si ę z poziomu glin zwałowych, pod ścielonego, rozdzielonego i przykrytego osadami zasto- iskowymi, o średniej mi ąŜ szo ści 70 m. Osady zlodowace ń północnopolskich wyst ępuj ą głównie na powierzchni terenu (fig. 2). Nale Ŝą one do stadiału środkowego (sandomierskiego) i górnego (głównego). Najstarsze osady stadiału środkowego (piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści 10 m, gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści do 20 m, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe górne o mi ąŜ szo ści do 20 m) znane s ą jedynie z wierce ń. Najstarszymi osadami plejstoce ńskimi wyst ępuj ącymi na powierzchni s ą piaski i mułki wodnolodowcowe (kemów kopalnych), odsłaniaj ące si ę na stokach wysoczyzny w północnej cz ęś ci obszaru arkusza. Osady stadiału górnego składaj ą si ę z dwóch poziomów glin zwałowych rozdzielonych piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Gliny wykształcone są ró Ŝnorodnie, miejscami s ą ilaste, a miejscami piaszczyste. Na glinach zwałowych lub zaz ę- biaj ąc si ę z nimi, wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry lodowcowe o mi ąŜ szo ści paru metrów. W połu- dniowo-zachodniej cz ęś ci wysoczyzny – na zachód od Kleszczewa, wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry moren czołowych. Niewielkie pagórki, m.in. koło Łostowic i Kłodawy buduj ą piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe moren martwego lodu, o mi ąŜ szo ści do 1,5 m.

7 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Pruszcz Gda ński na tle mapy geologicznej w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006)

8 Na wysoczy źnie wyst ępuj ą pospolicie osady kemów: iły, piaski, mułki i Ŝwiry, o mi ąŜ- szo ści do 30 m. Niewielkie obszary w okolicy Lublewa, Tr ąbek i Pszczółek zajmuj ą obszary zbudowane z osadów wodnolodowcowych – piasków i Ŝwirów o mi ąŜ szo ści do 4 m. W rejonie B ąkowa i Bielkowa odsłaniaj ą si ę iły i muły zastoiskowe o mi ąŜ szo ści około 3 m, a w rejonie Rusocina i Pszczółek osady jeziorne – mułki i piaski, o mi ąŜ szo ści około 2 m. Profil stadiału górnego ko ńcz ą osady rzeczne – piaski, Ŝwiry, wyst ępuj ące w wi ększych dolinach rozcinaj ących wysoczyzn ę. Osady holoce ńskie wyst ępuj ą głównie na śuławach (fig. 2), gdzie osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 20 m. Tworz ą one zwart ą pokryw ę wzajemnie przewarstwiaj ących si ę osadów mineralnych i organicznych. Na pozostałym obszarze holoce ńskie piaski i gliny deluwialne buduj ą dna i zbocza dolin na wysoczy źnie morenowej (mi ąŜ szo ść od 3 do 4 m), piaski rzeczne humusowe pokrywaj ą dna dolin rozcinaj ących wysoczyzn ę (mi ąŜ szo ść do 2,5 m). Wyst ępuj ą te Ŝ namuły (mi ąŜ szo ść od 1,5 do 2 m) i torfy ( mi ąŜ szo ść do ponad 4,5 m).

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński aktualnie jest udokumentowanych szesna ście złó Ŝ kopalin pospolitych: dwana ście kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego oraz cztery kredy jeziornej i gytii wapiennej (w jednym z nich wyst ępuje jako kopalina towarzysz ąca torf) (tabela 1). Z Bilansu zasobów wykre ślono zło Ŝe glin ceramiki budowlanej „Bielkowo” (Gu- rz ęda, 2003). Zło Ŝe to charakteryzuje si ę słabymi parametrami jako ściowymi, a ponadto znajduje si ę cz ęś ciowo w strefie bezpo średniej ochrony uj ęcia wód.

1. Kreda jeziorna i gytia wapienna

Wszystkie zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej poło Ŝone s ą na śuławach Wi ślanych, u stóp kraw ędzi wysoczyzny morenowej, pomi ędzy Ł ęgowem a Ró Ŝynami. S ą to zło Ŝa pokła- dowe, czwartorz ędowe. Wszystkie zło Ŝa, za wyj ątkiem zło Ŝa „Skowarcz–Pszczółki” (kategoria C 2), udokumentowane zostały w kategorii C 1. Zło Ŝe „Skowarcz–Pszczółki” udokumentowane zostało w 1981 r., w trzech oddzielnych polach (Matuszewski, 1981). W 1998 r., w zwi ązku z udokumentowaniem na cz ęś ci pola po- łudniowego nowego zło Ŝa „Ró Ŝyny”, wykonany został dodatek do dokumentacji (Gurzęda, 1998a). Aktualnie ł ączna powierzchnia trzech pól wynosi 43,80 ha. Zło Ŝe ma mi ąŜ szo ść od 1,0 do 6,9 m ( średnio 3,6 m). W nadkładzie o grubo ści od 0,2 do 4,5 m ( średnio 1,1 m) wyst ępu- je gleba i torf, a zło Ŝe pod ścielaj ą piaski i mułki.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Stan Numer Wiek Zasoby Kategoria zagospo- Wydobycie Wykorzystanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu (tys. ton Klasyfikacja zło Ŝa Nazwa zło Ŝa rozpoznania darowania (tys. ton) kopaliny ograniczenia na kopaliny litologiczno tys. m 3*) zło Ŝa eksploatacji mapie -surowcowego wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) klasy 1–4 klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Skowarcz-Pszczółki kj Q 1 915,0 C2 N - Sr 4 A - 2 Kleszczewo pŜ, p* Q 255 C1 G 5 Sd, Skb 4 A - 3 Pszczółki pŜ, p Q 912 C1 G 0 Skb 4 A - 4 Pszczółki V p Q 285 C1 G 81 Sd, Skb 4 A - 5 Pszczółki II-A p, p Ŝ Q 128 C1 G 0 Sd, Skb 4 A - 6 Pszczółki IV pŜ Q 2 153 C1* Z - Skb 4 A - 7 Kiełpino Górne* p Q 4292 C2 N - Skb 4 B L 8 Goszyn III p Q 298 C1 N - Sd, Skb 4 A - 9 Pszczółki VII p Q 1 560 C1 N - Sd, Skb 4 A - 10 10 10 Pszczółki VIII pŜ, p* Q 2 841** C1 N - Sd, Skb 4 A 11 Ró Ŝyny kj Q 24,0 C1 G 0 Sr 4 A - 12 Ró Ŝyny II kj Q 16,6 C1 Z - Sr 4 A - kj Q 30,6 C N - Sr A - 13 Ró Ŝyny III 1 4 t* Q 16,27* C1 N - Sr A - 14 Skowarcz p Q 3 841 C1 G 204 Sd, Skb 4 A - 15 Warcz VIII pŜ Q 1 509,5** C1 N - Sd, Skb 4 B Gl 16 Warcz III* p Q 175 C1 Z - Sd, Skb 4 A Bielkowo g(gc) Q - C1 ZWB - - - - -

Rubryka 2: * - zło Ŝe cz ęś ciowo poło Ŝone na s ąsiednim arkuszu Rubryka 3: g(gc) – gliny ceramiki budowlanej, p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, kj – kreda jeziorna, t – torfy, * – kopalina towarzysz ąca Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5: ** – zasoby podano wg dokumentacji Rubryka 6: C 1* – zło Ŝe zarejestrowane Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny: Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych, Sr – rolnicze Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: A – zło Ŝe małokonfliktowe, B – zło Ŝe konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów, Gl – ochrona gleb

Kreda ma wilgotno ść zło Ŝow ą zmieniaj ącą si ę od 62,6 do 79,3% ( średnio 69,1%), zawarto ść CaO wynosi od 36,3 do 45,0% ( średnio 41,8%) a SiO 2 od 0,05 do1,05% ( średnio 0,23%). Zło Ŝe „Ró Ŝyny” zostało udokumentowane w 1998 r. (Gurz ęda, 1998b). W 2003 r., na skutek podziału zło Ŝa (cz ęść wschodnia zło Ŝa „Ró Ŝyny” została wł ączona do nowego zło Ŝa „Ró Ŝyny II”), opracowano dodatek do dokumentacji (Helwak, 2003a). Obecnie zło Ŝe ma powierzchni ę 2,12 ha, a jego mi ąŜ szo ść waha si ę od 3,0 do 5,2 m ( średnio 4,0 m). Nadkład złoŜa to gleba i torf o grubo ści od 0,3 do 1,5 m ( średnio 0,6 m), w podło Ŝu wyst ępuj ą piaski drobnoziarniste. Kreda jeziorna charakteryzuje si ę: zasadowo ści ą ogóln ą od 38,4 do 43,3%, ( średnio

40,7%), wilgotności ą zło Ŝow ą od 65,3 do 72,9 ( średnio 69,4%), zawarto ści ą SiO 2 od 1,66 do 3,12% ( średnio 2,12%) oraz CaO od 37,96 do 40,84% ( średnio 44,52%). Zło Ŝe „Ró Ŝyny II” (Helwak, 2003b) rozpoznano na powierzchni 0,88 ha. Kreda jeziorna charakteryzuje si ę zbli Ŝonymi parametrami geologiczno-jako ściowymi do kredy ze zło Ŝa „Ró Ŝyny”. Pod nadkładem gleby i torfu o grubo ści od 0,5 do 2,0 m ( średnio 1,2 m) zalega zawodniony pokład kredy jeziornej o mi ąŜ szo ści od 1,3 do 4,0 m ( średnio 3,0 m). Kopalina posiada wilgotno ść zło Ŝow ą zmieniaj ącą si ę od 65,3 do 76,9% ( średnio 70,7%), a zawarto ść

CaO wynosi od 37,96 do 40,84% ( średnio 39,50%) i SiO 2 od 1,65 do 3,12% ( średnio 2,12%). Zło Ŝe gytii wapiennej „Ró Ŝyny III” zostało rozpoznane na obszarze 1,99 ha (Helwak, 2004). Zło Ŝe ma mi ąŜ szo ść od 1,3 do 3,6 m, średnio 2,3 m. W nadkładzie o grubo ści od 0,4 do 0,5 m ( średnio 0,5 m) wyst ępuje gleba, a w sp ągu piaski drobnoziarniste i iły. Gytia wapienna posiada wilgotno ść zło Ŝow ą zmieniaj ącą si ę od 66,1 do 78,9% ( średnio 71,9%), a zawarto ść

CaO i SiO 2 jest w zło Ŝu rozło Ŝona równomiernie i wynosi odpowiednio 27,69 i 6,94%. W zło- Ŝu tym jako kopalin ę towarzysz ącą udokumentowano torfy o mi ąŜ szo ści do 1,4 m i nast ępuj ą- cych średnich parametrach jako ściowych: stopie ń rozkładu – 31–40%; wilgotno ść zło Ŝowa – 83,3; popielno ść – 53,5% i odczyn pH – 7,41%. Wszystkie zło Ŝa s ą zawodnione. Kreda jeziorna, gytia wapienna oraz torfy mog ą by ć stosowane w rolnictwie do u Ŝyźniania gleb.

2. Kruszywo naturalne piaszczysto-Ŝwirowe i piaszczyste

Piaski i Ŝwiry ze wszystkich udokumentowanych złó Ŝ s ą pochodzenia wodnolodow- cowego. Wszystkie zło Ŝa, za wyj ątkiem zło Ŝa „Pszczółki IV” (karta rejestracyjna) i „Kiełpi- no Górne” (kategoria C 2), udokumentowane zostały w kategorii C 1. Ich parametry jako ścio- we przedstawiono w tabeli 2.

11 Tabela 2 Parametry jako ściowe złó Ŝ kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego i piaszczystego

Parametr Warto ść od –do; średnia KLESZCZEWO piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 31,4 –71,8; 65,0 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) śr.: 0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,7 –9,0; 3,5

Zawarto ść siarki w przeliczeniu na SO 3 (%) śr.: 0,09 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,87 –1,99; 1,93 piaski (kopalina towarzysz ąca) Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) śr. 85,5 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) śr.: 2,8 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) śr.: 1,83 PSZCZÓŁKI piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 36,4 –72,2; 58,1 Nasi ąkliwo ść (%) 0,31 –3,0; 1,4 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) śr.: ślady Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,3 –2,5; 1,3

Zawarto ść siarki w przeliczeniu na SO 3 (%) śr.: 0,045 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) śr.: 1,96 piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 81,0 –100; 92,2 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,2 –6,6; 1,3 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) śr.: 1,67 PSZCZÓŁKI V piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 71,7 –87,7; 79,2 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,7 –4,9; 3,0

Zawarto ść siarki w przeliczeniu na SO 3 (%) śr.: 0,192 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,70–1,78; 1,74 PSZCZÓŁKI II–A piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 36,2 piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 86,3 dla całego zło Ŝa Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,44–2,88 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,88–2,05 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie lu źnym (Mg/m 3) 1,69–1,86 PSZCZÓŁKI IV piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 34,9–73,7; 43,3 Zawarto ść ziarn powy Ŝej 4 mm (%) 42,5–80,0; 55,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,1–0,6; 0,23 Zawarto ść ziarn słabych i zwietrzałych (%) 1,8–5,3; 3,0

12 GOSZYN III piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 59,2–99,8; 91,1 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 2,0–12,3; 6,0 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) brak Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) śr.: 1,74 PSZCZÓŁKI VII piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 87,0–100; 83,5 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,6–1,7; 0,98 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) brak Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,70–1,79; 1,73 PSZCZÓŁKI VIII piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 61,4–80,0; 71,5 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,7–3,4; 2,2 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,82–2,00; 1,87 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) śr.: 0 piaski (kopalina towarzysz ąca) Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 94,5–99,7; 98,3 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 4,9–8,6; 7,6 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,64–1,72; 1,69 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) śr.: 0 SKOWARCZ piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 64,9–99,0; 89,5 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,5–7,7; 2,1 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,20–1,96; 1,60 WARCZ III piaski Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 63,1–99,9; 89,4 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,6–6,8; 3,1 Zawarto ść zwi ązków siarki (%) śr.: ślady Wska źnik piaskowy 20,0–96,0; 71,5 WARCZ VIII piaski i Ŝwiry Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 57,6–87,3; 70,7 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,7–2,1; 1,9 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) śr.: 0 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,82–1,92; 1,89 KIEŁPINO GÓRNE piaski Zawarto ść ziarn do 2,5 mm (%) 73,2–96,7; 91,1 Zawarto ść ziarn do 5,0 mm (%) 79,1–100; 94,7 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,3–3,2; 2,3 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,67–1,82; 1,75

Swoiste „zagł ębie kruszywowe” tworz ą piaski i Ŝwiry zalegaj ące w południowo- wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza – na północ i wschód od Pszczółek. Na tym obszarze udokumentowano siedem złó Ŝ.

13 Zło Ŝe „Skowarcz” udokumentowano w 2001 r. (Gurz ęda, 2001), a w 2004 r. powi ęk- szono jego granice (Gurz ęda, 2004). Ł ączna powierzchnia dwóch, rozdzielonych drog ą, pól zło Ŝowych wynosi 32,47 ha. Kopalin ę w tym zło Ŝu stanowi pokład piasków o mi ąŜszości od 3,2 do 14,0 m ( średnio 9,5 m). Nadkład o grubo ści od 0,0 do 4,3 m ( średnio 2,1 m) tworzy warstwa gleby oraz glina piaszczysta. Na południe od ww. zło Ŝa poło Ŝone jest zło Ŝe „Pszczółki V” (Olszewski, 1995). Na powierzchni 7,60 ha udokumentowano piaski tworz ące pokład o mi ąŜ szo ści od 3,6 do 16,7 m ( średnio 10,5 m). W podło Ŝu wyst ępuj ą gliny piaszczyste, a w nadkładzie gleba, piaski pylaste i gliniaste o grubo ści od 0,3 do 4,0 m ( średnio 1,7 m). Zło Ŝe „Pszczółki II–A” jest zło Ŝem małym – kruszywo naturalne udokumentowano na powierzchni 1,98 ha (Stepowicz, 1994). Zło Ŝe dzieli si ę na dwa pokłady – górny (suchy) i dolny (zawodniony). Pokład górny zbudowany jest z piasków o mi ąŜ szo ści od 4,6 do 8,5 m (średnio 6,5 m), natomiast pokład dolny z piasków i Ŝwirów o mi ąŜ szo ści od 2,9 do 6,8 m (średnio 5,1 m). Nadkład stanowi gleba i piaski gliniaste o grubo ści od 0,0 do 2,8 m ( średnio 1,4 m). „Pszczółki VII” jest zło Ŝem piasków rozpoznanym na powierzchni 6,82 ha (Nowa- kowski, 2007). Kopalina ma mi ąŜ szo ść od 7,5 do 14,8 m ( średnio 13,2 m) i zalega pod nad- kładem gleby i piasków zaglinionych o grubo ści od 0,2 do 7,5 m ( średnio 1,8 m). W zło Ŝu „Pszczółki” (Medy ńska, 1989) udokumentowano piaski oraz piaski ze Ŝwirem wyst ępuj ące w formie gniazd w serii piaskowej. Zasoby zło Ŝa zostały zaktualizowane w 1996 r. dodatkiem nr 1 do dokumentacji (Medy ńska, 1996) i w 2002 r. dodatkiem nr 2 (Hel- wak, 2002). W tej ostatniej dokumentacji do zło Ŝa wł ączono piaski drobnoziarniste i pylaste (nazywane piaskami nieklasyfikowanymi), zalegaj ące na północny wschód od wcze śniej wytyczonych granic zło Ŝa. Zło Ŝe zajmuje teraz powierzchni ę 10,66 ha. Seria piaszczysto- Ŝwirowa ma mi ąŜ szo ść od 1,3 do 16,9 m ( średnio 7,7 m), przykrywa j ą nadkład gleby, piasków gliniastych i pylastych, o grubo ści od 0,0 do 9,4 m ( średnio 1,7 m). Piaski nieklasyfikowane, o mi ąŜ szo ści od 3,3 do 13,7 m ( średnio 7,0 m), zalegaj ą pod nadkładem gleby, gliny o grubo ści od 0,0 do 5,0 m. Jako ść ich nie była badana. Przeznaczone s ą do wymiany gruntów. Zło Ŝe „Pszczółki IV” udokumentowano w formie karty rejestracyjnej (Wojtkiewicz, 1979). Jest to zło Ŝe piasków i Ŝwirów, którego powierzchnia wynosi 13,80 ha, a mi ąŜ szo ść od 5,0 do 16,3 m ( średnio 11,1 m). Kruszywo przykrywa gleba, piaski zaglinione i pylaste o grubo ści od 0,3 do 2,3 m ( średnio 0,9 m).

14 Cz ęś ciowo w granicach tego zło Ŝa (nie sporz ądzono dodatku rozliczaj ącego zasoby zło Ŝa „Pszczółki IV”) zostało udokumentowane na powierzchni 15,60 ha zło Ŝe „Pszczółki VIII” (Gurz ęda, 2008). Kopalin ą główn ą s ą piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo ści od 2,0 do 14,7 m (średnio 7,3 m). Jako kopalin ę towarzysz ącą udokumentowano piaski o mi ąŜ szo ści od 2,0 do 9,7 m ( średnio 4,8 m). Nadkład zło Ŝa wynosi 0,0 do 2,0 m ( średnio 0,8 m). W południowo zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie Kleszczewa, udokumentowano trzy kolejne zło Ŝa. W trzech polach zostało udokumentowane zło Ŝe „Warcz III” (Medy ńska, 1998). W 2000 r. powi ększono obszar pola środkowego i południowego (Medy ńska, 2000). Aktu- alnie ł ączna powierzchnia trzech pól wynosi 4,33 ha. Pole południowe i cz ęść pola środko- wego znajduj ą si ę na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński, natomiast pozostała cz ęść zło Ŝa znajduje si ę na obszarze s ąsiedniego arkusza Dzier ŜąŜ no. Kopalin ą s ą piaski zalegaj ące w formie pokładu o mi ąŜ szo ści od 4,3 do 10,4 m ( średnio 7,5 m). Nadkład o grubo ści od 0,0 do 3,8 m ( średnio 0,8 m) tworzy gleba i piaski zaglinione. Przy drodze ł ącz ącej Warcz z Pruszczem Gda ńskim zostało udokumentowane zło Ŝe „Warcz VIII” (Helwak, 2008). Na powierzchni 12,52 ha, pod nadkładem gleby i gliny o grubo ści od 1,8 do 6,0 m ( średnio 4,3 m), wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo ści od 4,8 do 11,7 m ( średnio 6,7 m). W pobli Ŝu miejscowo ści Kleszczewo udokumentowano, w dwóch polach o ł ącznej powierzchni 1,99 ha, zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Kleszczewo” (Medy ńska, 1994, 2007). W zło Ŝu tym kopalin ą towarzysz ącą s ą piaski. Ł ączna mi ąŜ szo ść kopaliny głównej i towarzysz ącej wynosi od 2,8 do 12,3 m ( średnio 8,3 m) Zło Ŝe przykryte jest nadkładem gleby i piasków gliniastych o grubo ści od 0,5 do 3,4 m ( średnio 1,7 m). Około 1 km na północny zachód od R ękocina zlokalizowane jest zło Ŝe „Goszyn III” (Olszewski, Majewska, 2007). Na powierzchni 3,30 ha seri ę zło Ŝow ą buduj ą piaski. Mi ąŜ- szo ść zło Ŝa waha si ę od 2,1 do 12,6 m ( średnio 5,0 m). Nadkład stanowi gleba o grubo ści od 0,0 do 1,4 m ( średnio 0,6 m). W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, na terenie zalesionym, znajduje si ę fragment udokumentowanego w kategorii C 2 zło Ŝa piasków „Kiełpino Górne” (Wojtkiewicz, 1972). Zło Ŝe to zajmuje całkowit ą powierzchni ę 20,80 ha, a jego cz ęść znajduje si ę na obszarze arkusza Dzier ŜąŜ no i Gda ńsk. Seri ę złoŜow ą stanowi ą piaski drobno- i średnioziarni- ste o mi ąŜ szo ści od 5,6 do 17,2 m ( średnio 11,8 m), wyst ępuj ące pod nadkładem o grubo ści od 0,2 do 2,9 m ( średnio 0,3 m).

15 Wszystkie zło Ŝa kruszywa naturalnego z obszaru omawianego arkusza, za wyj ątkiem zło Ŝa „Kiełpino Górne”, s ą zawodnione b ądź cz ęś ciowo zawodnione. Kruszywo naturalne z tych złó Ŝ mo Ŝe znale źć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie. Pod wzgl ędem konfliktowo ści złó Ŝ z chronionymi elementami środowiska przyrodniczego tylko zło Ŝe „Kiełpino Górne” uznano za konfliktowe z uwagi na jego poło Ŝenie w obszarze le śnym i zło Ŝe „Warcz VIII” z uwagi na gleby chronione. Zło Ŝa kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego w rejonie Pszczółek, chocia Ŝ znajdują si ę w obr ębie du Ŝego kompleksu gleb, zostały zakwalifikowane jako małokonfliktowe. W wyniku wieloletniej eksploatacji cały teren ten zmieniony jest antropogenicznie. Stopie ń konfliktowo ści złó Ŝ kopalin pospolitych został uzgodniony z geologiem Urz ędu Marszałkowskiego, a w przypadku złó Ŝ małych (do 2 ha powierzchni i wydobyciu rocznym nieprzekraczaj ącym 20 tys. m 3 ton) z geologiem powiatowym.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński zagospodarowanych jest pi ęć złó Ŝ kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego i jedno zło Ŝe kredy jeziornej. Zło Ŝe piasków „Skowarcz” eksploatowane jest od 2002 roku na podstawie koncesji udzielonej firmie PHU „Nobas” z Gda ńska. Dla zło Ŝa udokumentowanego w dwóch polach wyznaczono osobne dwa obszary górnicze o powierzchni 21,74 ha i 11,19 ha, obj ęte jednym terenem górniczym o powierzchni 35,80 ha. Koncesja wa Ŝna jest do połowy 2022 roku. Zło- Ŝe zostało udost ępnione dwoma wyrobiskami wgł ębnymi, eksploatacja prowadzona jest spod wody. Na ka Ŝdym z pól znajduje si ę prosty ci ąg przeróbki kruszywa, składaj ący si ę z przesiewacza i ta śmoci ągów. UŜytkownikiem zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Pszczółki” od 1995 r. jest Zakład Produkcji Pomocniczej i Zaplecza Technicznego z Pszczółek (na tym terenie eksploatacja trwa od 1968 r.). Koncesja wa Ŝna jest do ko ńca 2022 roku. Wyznaczono obszar i teren górniczy o powierzchni 13,20 ha. W wyrobisku wgł ębnym znajduje si ę zakład przeróbczy, w skład którego wchodz ą ta śmoci ągi i przesiewacze. Od 2006 r. nie wydobywa si ę kruszywa. UŜytkownikiem zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Kleszczewo” od 1995 r. jest osoba prywatna. Dla zło Ŝa, udokumentowanego w dwóch polach, koncesji udzielono na jedno z pól – wschodnie. Koncesja wa Ŝna jest do ko ńca 2014 roku. Utworzono obszar i terenie górniczy o powierzchni 0,85 ha. Zło Ŝe jest udost ępnione jednym poziomem w wyrobisku wgł ębnym.

16 UŜytkownik od połowy 2007 roku nie wydobywa kopaliny. Wyrobisko zostało cz ęś ciowo zrekultywowane – zasypane nadkładem zło Ŝowym. Zakład Produkcyjno-Usługowo-Handlowy „PEKUM” z Pszczółek posiada koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Pszczółki II-A”, wa Ŝną do ko ńca 2009 roku. Wyzna- czony obszar i teren górniczy ma powierzchni ę 2,69 ha. Wyrobisko wgł ębne wypełnione jest wod ą. U Ŝytkownik od 2004 roku nie wykazuje wydobycia kopaliny. Koncesj ę na wydobycie piasków ze zło Ŝa „Pszczółki V”, wa Ŝną do ko ńca 2010 roku posiada Gda ńskie Przedsi ębiorstwo Robót Drogowych SKANSKA SA z Gda ńska. Eksploata- cja prowadzona była do połowy 2008 roku, w obszarze górniczym o powierzchni 7,60 ha i w terenie górniczym zajmuj ącym 10,48 ha. Aktualnie w wyrobisku prowadzone s ą prace re- kultywacyjne. Zbiornik wodny jest zasypywany nadkładem zło Ŝowym, a teren po zako ńczeniu rekultywacji zostanie przekazany gminie z przeznaczeniem pod zabudow ę przemysłow ą. UŜytkownikiem zło Ŝa „Warcz III” jest osoba prywatna, posiadaj ąca koncesj ę wa Ŝną do ko ńca wrze śnia 2014 roku. Zło Ŝe udokumentowano w trzech polach, z których na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński zlokalizowane jest pole południowe i cz ęść pola centralnego. Dla ka Ŝdego z trzech pól utworzono osobne obszary górnicze (0,96 ha – dla pola północnego, 2,60 ha dla pola centralnego i 1,85 ha dla południowego). Pola te zostały obj ęte wspólnym terenem górniczym o powierzchni 10,14 ha. Poprzedni wła ściciel zło Ŝa od 2000 do 2004 roku wydobywał kruszywo tylko z pola centralnego i południowego. Aktualny u Ŝyt- kownik, od 2006 roku, kiedy uzyskał koncesj ę, nie podj ął wydobycia. Zło Ŝa kredy jeziornej „Ró Ŝyny II” i „Ró Ŝyny”, były eksploatowane do 2004 r., kiedy to zniesiono dotacj ę do tych kopalin. Pierwszy u Ŝytkownik zło Ŝa „Ró Ŝyny” wygasił koncesj ę w 2004 r. Natomiast wła ściciel tego zło Ŝa – firma PPH „YUCCA” z Bolszewa, utrzymuje koncesj ę (nie prowadz ąc eksploatacji od 2004 r.). Koncesja wa Ŝna jest do ko ńca 2010 roku. Utworzony obszar górniczy ma powierzchni ę 2,13 ha, a teren górniczy 2,62 ha. Zło Ŝe udost ępnione jest wyrobiskiem wgł ębnym, zalanym wod ą. Od roku 1995 nie jest eksploatowane zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Pszczółki IV”. Wyrobi- sko jest suche i ulega samorekultywacji. Podobna sytuacja panuje w dwóch wyrobiskach poeksploatacyjnych zło Ŝa piasków „Warcz III”. Do 1970 r. eksploatowane były surowce ilaste w Bielkowie dla potrzeb miejscowej ce- gielni. Eksploatacja została wstrzymana z powodu braku zgody Ministra Rolnictwa na prze- znaczenie terenów rolnych pod eksploatacj ę. Pozostało ści ą s ą dwa niewielkie wyrobiska wypełnione wod ą.

17 Na terenie arkusza Pruszcz Gda ński znajduj ą si ę wyrobiska po „dzikiej” eksploatacji piasków i piasków ze Ŝwirem w Tr ąbkach Wielkich i Łoguszewie.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Kopaliny wyst ępuj ące na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński zwi ązane s ą z utworami wieku czwartorz ędowego. S ą to piaski oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe i wodnolodowcowe, torfy i gliny zwałowe. Na podstawie analizy geologicznych materiałów archiwalnych wyznaczono dwa obszary perspektywiczne wyst ępowania piasków i Ŝwirów, dwa obszary prognostyczne piasków i Ŝwirów oraz dwa obszary prognostyczne glin do produkcji glinoporytu (tabela 3). W rejonie na północ od Pszczółek znajduje si ę du Ŝy obszar perspektywiczny piasków i Ŝwirów, które osi ągaj ą mi ąŜ szo ść od 2,0 do 8,0 m (Solczak, 1972). W granicach tego obszaru wyznaczono dwa obszary prognostyczne – nr VIII i IX. Równie Ŝ na południe od Juszko- wa istniej ą perspektywy na udokumentowanie zło Ŝa kruszywa naturalnego (J ędrzejewska, 1974). Wyst ępuj ą tam piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo ści od 3,2 do 6,0 m, pod nadkładem glin piaszczystych i piasków zaglinionych o grubo ści 1,5 m. Na południe od Straszyna i na zachód od Rekcina wyznaczono obszary prognostyczne glin do produkcji glinoporytu (nr VI i VII) (J ędrzejewska, 1972). W oparciu o opracowanie dotycz ące zlokalizowania potencjalnych złó Ŝ torfu (Ostrzy- Ŝek, Dembek, 1996), pi ęć wyst ąpie ń torfów na omawianym obszarze weszło do potencjalnej bazy surowcowej (oznaczone na mapie nr I–V). Charakterystyk ę zło Ŝowo-jako ściow ą wy Ŝej wymienionych obszarów prognostycznych przedstawiono w tabeli 3. Pozostałe poszukiwania za zło Ŝami kopalin zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. W północnej cz ęś ci omawianego obszaru prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym prowadzone były w rejonie Uje ściska (Profic, 1964), Szadółek (Profic, 1972) i Lublewa (Ja- sie ńska, 1990). W wymienionych obszarach stwierdzono wyst ępowanie piasków pylastych i drobnoziarnistych oraz glin zwałowych z przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych. Na podobne utwory natrafiono podczas wierce ń w rejonie na wschód od Straszyna (J ędrze- jewska, 1970a). W południowej cz ęś ci terenu arkusza przebadano du Ŝy obszar pomi ędzy śukczynem i Kleszczewkiem. Natrafiono tam na piaski drobnoziarniste i pylaste oraz piaski i Ŝwiry przewarstwione glinami piaszczystymi i piaskami gliniastymi (J ędrzejewska, 1970b). Z kolei pomi ędzy Tr ąbkami Małymi a Kłodaw ą nawiercono jedynie gliny piaszczyste, piaski

18 gliniaste i piaski pylaste, a tylko sporadycznie piaski ró Ŝnoziarniste i piaski ze Ŝwirem o znacznym zapyleniu (Nikadon, 1983a). W dwóch wierceniach zlokalizowanych koło Kło- dawy natrafiono na gliny wymieszane z piaskami pylastymi zawieraj ącymi wkładki Ŝwirów (Nikadon, 1983b). Brak perspektyw zło Ŝowych dla kruszywa naturalnego dotyczy równie Ŝ dwóch obszarów na zachód i południowy zachód od Kleszczewa (Jurys, 1976) i na zachód od Tr ąbek Wielkich (Downar, 1964). W otworach wiertniczych stwierdzono piaski zaglinione i gliny pylaste (Tr ąbki Wielkie) lub te Ŝ piaski pylaste, piaski zaglinione i gliny (Kleszczewo). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Grubo ść Zasto Średnia Numer Po- kompleksu kompleksu Zasoby so- Rodzaj Parametry grubo ść obsza- wierzch- litologicz- litologiczno- w kat. D wanie kopali- jako ściowe nadkła- 1 ru na nia no- surowcowe- ny (%) du (tys. t, mapie (ha) surowco- go 3 kopa- (m) (tys. m *) wego od–do (m) liny 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść – 16,8 I 4,5 t Q 0 2,95–3,30 133* Sr stopie ń rozkładu – 20 popielno ść – 16,8 II 3,8 t Q 0 3,00–3,50 112* Sr stopie ń rozkładu – 35 popielno ść – 17,5 III 4,8 t Q 0 3,20–5,25 144* Sr stopie ń rozkładu – 30 popielno ść – 17,5 IV 3,8 t Q 0 4,07–5,25 154* Sr stopie ń rozkładu – 30 popielno ść – 15,0 V 6,5 t Q 0 2,90–4,20 194* Sr stopie ń rozkładu – 40 zanieczyszczenia ziarniste >0,5 mm – 0,1–17,8 zawarto ść : VI 30 g(gr) Q 0,2–1,3 5,7–15,8 1 800 Skb margla – 0,09–2,35 frakcji ilastej – 7,1–12,0 SiO 2 – 67,1–98,5% zanieczyszczenia ziarniste >0,5 mm – 0,3–38,7 zawarto ść : VII 28 g(gr) Q 0,0–2,2 7,1–23,8 1 700 Skb margla – 0,04–2,20 frakcji ilastej – 5,6–6,9 SiO 2 – 68,3–86,3% zawarto ść ziarn do 2 VIII 12,0 pŜ Q 3,0 2,0–4,9 348 Skb mm: śr. 75 zawarto ść ziarn do 2 mm IX 1,5 pŜ Q 3,0 5,3–7,8 37,5 Skb śr. 65

Rubryka 3: t – torfy, g(gr) – gliny do produkcji glinoporytu, p Ŝ – piaski i Ŝwiry Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: Skb – kruszywa budowlane, Sr – rolnicze

W poszukiwaniu surowców ilastych dla cienko ściennej ceramiki budowlanej przebadano okolic ę od Tr ąbek Wielkich do Straszyna (4 obszary). W wykonanych otworach nie

19 stwierdzono wyst ępowania serii ilastych, a jedynie piaski pylaste i gliniaste. Obszar uznano za negatywny dla udokumentowania zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej (Banach, 1989). W rejonie na północ od Jagatowa i na północny zachód od Kłodawy przeprowadzono roboty geologiczno-poszukiwawcze za piaskami kwarcowymi (Grabowska, 1962). Nawier- cono piaski drobnoziarniste i pylaste z przerostami ilastymi. Ze wzgl ędu na du Ŝą zawarto ść frakcji pylastej i zanieczyszczenie materiałem organicznym piaski te nie spełniaj ą wymaga ń jako ściowych.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Warunki hydrologiczne na śuławach Wi ślanych i na Pojezierzu Kaszubskim kształtuj ą si ę odmiennie. Sie ć wodna Pojezierza tworzy wyra źny system z działami wodnymi III i IV rz ędu. Najwi ększymi rzekami s ą Radunia i Kłodawa, obie płyn ące gł ębokimi i w ąskimi do- linami o du Ŝych spadkach. Na Raduni zbudowano zapory dla celów energetycznych i dla zaopatrzenia w wod ę Gda ńska. Radunia wpływaj ąc na teren śuław Gda ńskich dzieli si ę na dwa koryta. Pierwsze, uregulowane przecina śuławy, drugie, sztuczne biegnie ku północy. Kłodawa ma bardziej naturalne koryto ni Ŝ Radunia. Cały obszar poprzecinany jest sieci ą rowów melioracyjnych. Najwi ększymi jeziorami s ą Otomi ńskie (wytopiskowe) i Goszy ńskie (sztuczny zbiornik). Na całym Pojezierzu wyst ępuj ą liczne obszary bezodpływowe z niewielkimi podmo- kło ściami lub drobnymi oczkami wodnymi. Na znacznych przestrzeniach zalegaj ą pokrywy Ŝwirowo-piaskowe. Maj ą one wysoki współczynnik filtracji, który ułatwia przenikanie wód opadowych i roztopowych do gruntu, stwarzaj ąc du Ŝy potencjał retencyjny całego regionu. Zupełnie inne warunki hydrograficzne panuj ą na śuławach Wi ślanych. Obszar ten jest rejonem o specyficznych stosunkach wodnych, unikalnych w skali w Polski. S ąsiedztwo Zatoki Gda ńskiej i Wisły powoduje, Ŝe ścieraj ą si ę tu wpływy wód l ądowych i morskich. Re Ŝim hydrologiczny znajduj ących si ę tu cieków uzale Ŝniony jest nie tylko od czynników naturalnych, ale w znacznym stopniu od sztucznych (odpompowywanie, nawadnianie). Ist- nieje tu bardzo g ęsta sie ć rowów melioracyjnych i kanałów – na całych śuławach istnieje 560 km wałów, 3000 km kanałów i 17 000 km rowów melioracyjnych (Mojski, 1981b). Najwi ększ ą rzek ą tej cz ęś ci śuław jest Motława, b ędąca równocze śnie zlewni ą dla cieków śuław i Pojezierza Kaszubskiego (w granicach wyznaczonych arkuszem Pruszcz Gda ński).

20 Brak izolacji od powierzchni terenu stwarza dogodne mo Ŝliwo ści migracji zanieczyszcze ń. Ponadto śuławy, jako baza drena Ŝu, mog ą kumulowa ć zrzucane zanieczyszczenia prowadzone przez wody powierzchniowe rzek płyn ących z wysoczyzny. Dodatkowo, potencjalnym zagro Ŝeniem jest s ąsiedztwo przemysłowo-magazynowej dzielnicy Gda ńsk-Orunia, jak te Ŝ bliskie s ąsiedztwo Rafinerii Gda ńskiej od wschodu (poza granicami arkusza). W 2007 r. badana była jakość wód rzeki Kłodawy w dwóch punktach: przy uj ściu Sty- ny i w Kłodawie (Raport.., 2008). Jako ść ta jest niezadowalaj ąca z powodu przekroczenia wska źników tlenowych okre ślaj ących zawarto ść materii organicznej trudno ulegaj ącej bio- degradacji (ChZT-Cr) oraz przekroczenia wska źnika liczby bakterii grupy Coli typu fekalne- go (LBC_f). Stanu wód jezior nie badano. Woda pitna dla Gda ńska i Pruszcza Gda ńskiego ujmowana jest ze zbiornika Straszyn (Jezioro Goszy ńskie), który powstał na skutek zbudowania zapory wodnej do celów energetycznych na rzece Raduni. Powierzchnia uj ęcia wynosi 23,5 ha. Nie udało si ę uzyska ć I klasy czysto ści wód w rzece. Klasa ta jest wymagana dla uj ęć wody dla celów zaopatrzenia ludno- ści. Dlatego w przyszło ści planowane jest wył ączenie tego uj ęcia. B ędzie ono stanowiło uj ę- cie rezerwowe, szczególnie dla przemysłu. Drugie uj ęcie wód powierzchniowych znajduje si ę u uj ścia Kanału Wielkiego do Starej Motławy. Woda pobierana jest dla potrzeb zakładów rafineryjnych Grupa LOTOS SA.

2. Wody podziemne

Charakterystyka wód podziemnych została opracowana na podstawie Mapy hydroge- ologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński (U ścinowicz, 1997). Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński wyst ępuj ą wody podziemne pi ętra kredowego i czwartorz ędowego, lokalnie trzeciorz ędowego. Wody te znajduj ą si ę w specyficznych warunkach, na które składaj ą si ę: − pi ętrowo ść wyst ępowania poziomów wodono śnych, − dobra izolacja wód poziomu kredowego, zaleganie w sp ągu osadów kredy osadów sła- boprzepuszczalnych oddzielaj ących słodkie wody pi ęter wy Ŝej le Ŝą cych od silnie zmi- neralizowanych wód mezozoicznych, − oddziaływanie morza jako bazy drena Ŝu wód wszystkich pi ęter wodono śnych, − wysokie wyniesienie i morfologiczne urozmaicenie obszarów zasilania. Wody kredowego pi ętra wodono śnego wyst ępuj ą w piaskach glaukonitowych i mar- glach. Mi ąŜ szo ść serii kredowej wynosi około 140 m (miejscami dochodzi do 170 m). Piaski

21 glaukonitowe stanowi ą bardzo warto ściowy zbiornik wodono śny. Wody szczelinowe w mar- glach ujmowane s ą rzadziej. Zbiornik ten jest dobrze izolowany i odporny na zanieczyszczenia z powierzchni. Kredowe pi ętro wodono śne stanowi regionalny zbiornik Subniecka Gda ńska – GZWP nr 111 (fig. 3). Dla północno-zachodniej cz ęś ci tego zbiornika wyznaczono obszar wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO). Perspektywicznie ma on stanowi ć główne źródło zaopatrzenia regionu w wod ę, która obecnie jest ujmowana w rejonie Prusz- cza Gda ńskiego. Najistotniejsze znaczenie ma skład chemiczny tych wód. S ą to wody bardzo mi ękkie, nie zawieraj ące zwi ązków Ŝelaza, a zawarto ść jonu chlorkowego waha si ę w nich w granicach 4–18 mg/l. Gł ęboko ść studni wynosi od 100 do ponad 200 m, zwierciadło wody 3 jest napi ęte, a potencjalna wydajno ść studni wynosi 120 m /h.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Pruszcz Gda ński na tle mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Najwy Ŝszej Ochrony (ONO), 2 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 111 – Subniecka Gda ńska, kreda (K); 112 – śuławy Gda ńskie, czwartorz ęd (Q); 113 – śukowo, czwartorz ęd (Q); 116 − Zbiornik mi ędzymorenowy Goł ębiewo, czwartorz ęd (Q)

22 Wody trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego wyst ępuj ą w piaskach oligocenu i czasem miocenu. Poziom ten jest nieci ągły i odgrywa rol ę podrz ędn ą nie stanowi ąc na omawianym obszarze poziomu u Ŝytkowego. Uj ęty jest studni ą w Pszczółkach, gdzie warstwa wodono śna ma mi ąŜ szo ść 7 m, a przewodnictwo wodne wynosi 270 m 2/24h. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne zwi ązane jest z osadami polodowcowymi. Tworzy ono regionalny zbiornik wód podziemnych śuławy Gda ńskie – GZWP nr 112. Wyznaczono tu obszar najwy Ŝszej ochrony wód (ONO) i obszar wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO), przebiegaj ący w obr ębie zasi ęgu kredowego zbiornika wód podziemnych (Subniecka Gda ńska) (fig. 3). Dotychczas szczegółowe dokumentacje hydrogeologiczne sporz ądzono dla GZWP nr 111 – Subniecka Gda ńska (Prussak, Szelewicka, 1996) i nr 112 – śuławy Gda ńskie (Kreczko i in., 2001). Zasoby dyspozycyjne zbiornika nr 111 szacuje si ę na 110 tys. m 3/24h, a zbiornika nr 112 – 116 tys. m 3/24h. Na mapie zaznaczono granice tych zbiorników według szczegółowych dokumentacji. Główny zbiornik wód podziemnych nr 113 (Zbiornik mi ę- dzymorenowy śukowo) został wykluczony z rejestru GZWP. Warunki hydrogeologiczne czwartorz ędu wyra źnie nawi ązuj ą do głównych jednostek morfologicznych, to jest Pojezierza Kaszubskiego (wysoczyzna morenowa) i śuław Wi śla- nych. Wysoczyzna zajmuj ąca zachodni ą cz ęść obszaru arkusza oddzielona jest od cz ęś ci nizinnej stref ą kraw ędziow ą. Pod wzgl ędem litologicznym wysoczyzna zbudowana jest z warstw glin i piasków. Główne u Ŝytkowe pi ętra wodono śne zwi ązane s ą przede wszystkim z gł ębszymi seriami piaszczystymi, które maj ą zasi ęg regionalny, wyst ępuj ą na wi ększo ści obszaru i maj ą dobr ą izolacj ę od powierzchni terenu. W płytszych seriach piaszczystych nie mo Ŝna wydzieli ć szerzej rozprzestrzenionego poziomu wodono śnego. Jest ich zwykle kilka, przewa Ŝnie o zasi ęgu lokalnym i z niepełn ą izolacj ą. Generalnie warstwy w północnej cz ęś ci wysoczyzny charakteryzuj ą si ę lepszymi parametrami hydrogeologicznymi ni Ŝ w cz ęś ci południowej. Obszar śuław jest rejonem drena Ŝu dla wód dopływaj ących z wysoczyzny. Utwory wodono śne wyst ępuj ą tu przewa Ŝnie jako jedna warstwa bez naturalnej izolacji, b ądź te Ŝ przykryta holoce ńskimi torfami i namułami o mi ąŜ szo ści od kilku do 20 m. Najkorzystniejszymi warunkami hydrogeologicznymi na śuławach charakteryzuje si ę rejon miejscowo ści Lipce, gdzie warstwa wodono śna przekracza 40 m mi ąŜ szo ści, przewodnictwo wodne wynosi średnio 500– 2000 m2/24h, a wydajno ść potencjalna studni znacznie przekracza 120 m 3/h. Na obszarze tym woda ujmowana jest z uj ęcia „Lipce” – z 19 studni czwartorz ędowych oraz dwóch studni kredowych. Na map ę wniesiono wi ększe uj ęcia znajduj ące si ę na obszarze arkusza.

23 W celu ochrony przed ska Ŝeniem uj ęcia wód powierzchniowych „Straszyn” i uj ęcia wód podziemnych „Lipce”, wytyczono strefy ochronne, w których obowi ązuj ą rygorystyczne przepisy sanitarne. Strefy ochrony po średniej zostały zaznaczone na mapie.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździer- nika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup uŜytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Pruszcz Gda ński, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Pol- ski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km oraz „Atlasu geochemicznego Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000, cz ęść I” (Lis, Pasieczna, 1999) − opróbowanie w siatce 1x1 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2) m. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby anali- zowane dla „Atlasu geochemicznego Polski” mineralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), a próbki dla „Atlasu geochemicznego Pobrze Ŝa Gda ńskiego” − w wodzie królewskiej w temp. 95 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour

24 Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielo- krotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2, czy 1 próbka na około 1 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punk- tów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grup A, B, C oraz pozaklasowych (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści arsenu, kadmu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą identyczne jak warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Znacznie wi ększe warto ści median wykazuj ą: bar, cynk, kobalt i rt ęć . W przypadku chromu, miedzi i niklu wzbogacenie jest ponad dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych.

25 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 55 – dian) w glebach glebach obszarów ą Pruszcz Gda ński na arkuszu 55 – niezabudowanych lub ziemi (Rozporz dzenie Ministra 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Pruszcz Gda ń- Polski ski

Metale N=211 N=211 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa <2mm <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Mineralizacja Grupa A 1) woda królewska HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ębokość (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–42 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 7–285 40 27 Cr Chrom 50 150 500 2–28 9 4 Zn Cynk 100 300 1000 13–1800 40 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–11,8 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–9 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–2771 9 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–33 8 3 Pb Ołów 50 100 600 5–112 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,59 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 55 – Pruszcz 1) grupa A Gda ński w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 203 8 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 209 2 Prawo wodne, Cr Chrom 211 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 199 10 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 182 26 3 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroŜenia Co Kobalt 211 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych Cu Mied ź 207 3 st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu fak- Ni Nikiel 211 tycznego, Pb Ołów 206 3 2 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 210 1 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru wami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 55 – Pruszcz Gda ński do poszczególnych nieu Ŝytki, a tak Ŝe grun ty zabudowane i zurbanizowane grup u Ŝytkowania (ilo ść próbek) z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 164 33 13 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Pod wzgl ędem zawarto ści metali 78% (164 spo śród badanych próbek) spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielo- funkcyjne u Ŝytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz za- drzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowa-

26 nych) nale Ŝy 16% (33 próbki) zaklasyfikowanych ze wzgl ędu na wzbogacenie w kadm, cynk, mied ź, rt ęć i ołów. Do grupy C (standard terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) nale Ŝy około 6% (13 próbek gruntu) ze wzgl ędu na wzbogacenie w arsen, bar, cynk, kadm, mied ź i ołów. Przekroczenie dopuszczalnych warto ści dla grupy C (warto ści pozaklasowe) odnotowano w próbce gleby z punktu 99 (1800 ppm cynku i 2771 ppm miedzi). Arkusz poło Ŝony jest na pograniczu Pobrze Ŝa Kaszubskiego i zachodniej cz ęś ci śuław Wi ślanych, stanowi ących równin ę deltow ą Wisły. W zachodniej cz ęś ci arkusza gleby rozwi- nęły si ę na plejstoce ńskich utworach zlodowacenia północnopolskiego (glinach zwałowych i utworach piaszczystych o ró Ŝnej genezie) buduj ących wysoczyzny polodowcowe. Dominuj ą wśród nich gleby z przewag ą frakcji piaszczystych lub pyłowych. Obszar delty Wisły pokrywaj ą holoce ńskie osady piaszczyste sto Ŝków napływowych oraz mułki i namuły rzeczne bogate w cz ęś ci organiczne. Gleby powstałe na tych utworach noszą nazw ę mad. Charakte- ryzuje je wysoka zawarto ść cz ęś ci spławialnych i materii organicznej. Podwy Ŝszone zawarto ści metali wyst ępuj ą głównie w glebach miejskich Pruszcza Gda ńskiego, co wskazuje na ich antropogeniczne pochodzenie. Anomalne zawarto ści baru (>170 ppm) wyst ępuj ą na północy arkusza (Gda ńsk-Orunia) oraz w okolice miejscowo ści Ostrowite i Łostowice (z maksymaln ą zawarto ści ą 285 ppm w punkcie 40). Wyra źne podwy Ŝszenie zawarto ści miedzi (>25 ppm) zanotowano w glebach rozwini ę- tych z osadów aluwialnych (doliny Kanału Raduni (Nowiny – Łostowice) i Kanału Czarna Łacha, gdzie w rejonie miejscowo ści Rokitnica koncentracja miedzi osi ąga lokalnie 2771 ppm – punkt 99. W tej samej glebie zawarto ść cynku wynosi 1800 ppm, a obszar ano- malii (>100 ppm) jest podobny dla obydwu pierwiastków. Jest to rejon wzbogacenia gleb równie Ŝ w ołów (>20 ppm; do 112 ppm w punkcie 40). Podwy Ŝszone zawarto ści kadmu (>2 ppm) wyst ępuj ą w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza nad Motław ą (okolice Przejazdowa) oraz pomi ędzy Raduni ą a Kłodaw ą (okolice Cieplewa) z maksymaln ą warto ści ą 11,8 ppm w punkcie 148. Wzbogacenie w arsen (>12 ppm) wyst ępuje w glebach aluwialnych doliny Motławy (z maksimum 42 ppm w punkcie 145).

27 2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a takŜe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemy- słowymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po średnio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie proce- sów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poruszenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14.05.2002 r.). Dla oceny jako ści osa- dów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Proba- ble Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której praw- dopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicznych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL .

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś).

28 Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Parametr PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 *** WWA 11 WWA 5,683 **** WWA 7 WWA 8,5 PCB 0,3 0,189

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej, za ś próbki osadów jeziornych pobierane s ą z gł ęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zasto- sowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118,

29 PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Labora- torium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ę- dem zawarto ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicznego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PM Ś (Pa ństwowy Monito- ring Środowiska) na rzece Raduni w Świ ętym Wojciechu, w którym osady pobierane s ą do bada ń co roku. Osady rzeki Raduni charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków jak równie Ŝ trwałych zanieczyszcze ń organicznych w po- równaniu do warto ści ich tła geochemicznego. Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały jedynie osady jeziora Straszyn. Osady tego jeziora charakteryzuj ą si ę podwy Ŝszonymi st ęŜ eniami wszystkich badanych pierwiastków. Jednak Ŝe s ą one ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddzia- ływanie potencjalnie szkodliwych składników na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

30 Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych i jeziornych (mg/kg) Straszyn Radunia Parametr (1993 r.) Świ ęty Wojciech Arsen (As) 13 <5 Chrom (Cr) 50 13 Cynk (Zn) 220 44 Kadm (Cd) 0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 28 7 Nikiel (Ni) 14 5 Ołów (Pb) 61 11 Rt ęć (Hg) 0,22 0,027

WWA 11 WWA n.o. 0,133

WWA 7 WWA n.o. 0,214 PCB n.o. <0,001

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atla- su Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produko- wanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie są zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

31 55 W PROFIL ZACHODNI 55E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6022085 6023847

6020653 6019689 m m 6017600 6018698 6010751

6007677 6008634 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 60 70 nGy/h nGy/h 32 32

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6022085 6023847

6020653 6019689 m m 6017600 6018698 6010751

6007677 6008634 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 25 do około 40 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 32 nGy/h i jest zbli Ŝona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 32 do około 59 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 46 nGy/h. Wzdłu Ŝ ka Ŝdego profilu dominuje jeden rodzaj utworów–w profilu zachodnim gliny zwałowe, w profilu wschodnim mady. Mady cechuj ą si ę wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (przewa Ŝaj ą warto ści z przedziału 45–55 nGy/h) od glin zwałowych (30– 40 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 3,5 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 2,2 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ędnio- no zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Śro- dowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wy Ŝej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania karto- graficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegóło- wie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS);

33 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów (m) (m/s) N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x . 10 -9 Iły, K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x . 10 -9 iłołupki O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x . 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane poni Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Pruszcz Gda ński Mapy hydroge- ologicznej Polski w skali 1:50 000 (U ścinowicz, 1997). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznacza si ę w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny

34 o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpa- dów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na terenie arkusza Pruszcz Gda ński bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania skła- dowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: - obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich na śuławach Wi ślanych (Gda ńskich): tor- fów, mad, namułów, piasków i Ŝwirów humusowych, rzecznych i osadów sto Ŝków na- pływowych; - obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich w dnach i na zboczach dolin na wysoczy ź- nie morenowej (głównie piasków i glin deluwialnych oraz piasków rzecznych humusowych); - tereny wyst ępowania ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zlokalizowanych głów- nie we wschodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie śuław oraz niewielki obszar w okolicy B ą- kowa w cz ęś ci północno-zachodniej ; - tereny podmokłe na obszarze śuław Wi ślanych (Gda ńskich) we wschodniej cz ęś ci arkusza oraz zagł ębienia wytopiskowe wyst ępuj ące na obszarach le śnych i wzdłu Ŝ cieków na obszarze wysoczyzny; - wci ęte doliny rzek: Motławy, Kłodawy, Raduni, Styny i licznych drobnych cieków wraz ze strefą o szeroko ści 250 m; - obszary mis jeziornych i ich stref kraw ędziowych (Jezioro Otomi ńskie, Jezioro Goszy ń- skie), a tak Ŝe drobniejszych stawów i oczek wodnych wyst ępuj ących na obszarze całego arkusza wraz ze stref ą o szerokości 250 m od granicy ich zasi ęgu; - strefy ochrony uj ęcia wód powierzchniowych „Straszyn” i uj ęcia wód podziemnych „Lip- ce”; - obszar GZWP nr 111 – Subniecka Gda ńska, w obr ębie obszaru zagro Ŝonych wód podziemnych (czas migracji pionowej poni Ŝej 100 lat) i GZWP nr 112 – śuławy Gda ńskie, w granicach obszarów ochronnych zbiornika;

35 - tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° stanowi ące jednocze śnie obszary podatne na zjawiska geodynamiczne (ruchy masowe i osuwiska) wyst ępujące w strefach rozci ęć erozyjnych, w strefie kraw ędziowej wysoczyzny (na północ od Pruszcza Gda ńskiego), w dolinach rzek Raduni i Kłodawy oraz na niewielkich obszarach bezodpływowych i w dnach dolin rzecznych w wielu miejscach wysoczyzny (Grabowski, red., 2007); - obszary stanowi ące zwart ą zabudow ę mieszkaniow ą i usługow ą lub przeznaczone pod zabudow ę, zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w obr ę- bie granic administracyjnych miast: Gda ńska (południowe dzielnice: Szadółki, R ębowo, Uje ścisko, Piastów, Oru ńskie Przedmie ście, Orunia Górna, Orunia, Zakoniczyn, Łosto- wice, Os. Cztery Pory Roku, Os. Kolorowe, Nowiny, Ma ćkowy, Lipce, Świ ęty Woj- ciech) i Pruszcza Gda ńskiego, a tak Ŝe Pszczółek, b ędących siedzib ą gminy oraz mniejszych miejscowi ści: Otomina, Kowal, Borkowa, Lublewa, Bielkówka, Prędzieszyna, Straszyna, Retmanki, Juszkowa, Cieplewa, Dusocina, Ł ęgowa, Ró Ŝyn, Skowarcza i Tr ąbek Wielkich; - obszary poło Ŝone w promieniu 250 m od osi autostrady A1 i w ęzła autostradowego Ruso- cin; - Kanał Raduni i układ ruralistyczny Gda ńsk – Świ ęty Wojciech, tworz ące zabytkowe ze- społy architektoniczne, - tereny chronionego środowiska przyrodniczego w granicach obszaru siedliskowego Eu- ropejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 – PLH 220007 „Dolina Kłodawy”; - obszary rezerwatów wyst ępuj ących w zachodniej cz ęś ci arkusza: przyrody nieo Ŝywionej „Bursztynowa Góra” i le śnego „Dolina Kłodawy” - zwarte kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, obejmuj ące ok. 20% obszaru arkusza. Obszary bezwzgl ędnie wył ączone zajmuj ą około 80% waloryzowanego terenu i przewa Ŝnie nakładaj ą si ę na siebie. Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe granice cz ęś ci wydziele ń, z uwagi na ich niewielkie powierzchnie jakie zajmuj ą zostały zgeneralizowane, i weszły one w obr ęb wył ą- cze ń bezwzgl ędnych, b ądź w obr ęb okre ślonego typu potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk.

36 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowa- nia odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą prawie 20% obszaru arkusza i wyst ępuj ą na obszarze wysoczyzn morenowych (falistej i płaskiej). Najwi ększe ich obszary zlokalizowane s ą w zachodniej jego cz ęś ci. Do lokalizacji składowisk odpadów preferowane s ą obszary w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 7). Przedstawione na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Pruszcz Gda ński Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Mojski, 1981 a, b). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do SMGP i profilach otworów archiwalnych jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wykazują gliny zwałowe górne stadiału głównego zlodowacenia wisły (zlodowacenia północnopolskie), które tworz ą pakiet gruntów nieprze- puszczalnych. Gliny s ą najpospolitszym osadem wyst ępuj ącym na powierzchni wysoczyzny morenowej, a ich zwarte obszary wyst ępuj ą zwłaszcza w zachodniej cz ęś ci arkusza. Analiza otworów wiertniczych i przekroju geologicznego (Mojski, 1981 a, b) wskazuje, Ŝe ich mak- symalne mi ąŜ szo ści 25–28,6 m stwierdzono w okolicach Otomina, Kleszczewa, Juszkowa i Będzieszyna. Dodatkowo w Juszkowie w profilu glin zwałowych (0,4–29 m) wyst ępuje wkładka zastoiskowych osadów mułkowych (na gł ęboko ści 29–36,5 m). Mniejsz ą mi ąŜ szo ść glin, 12–14 m, stwierdzono w okolicach Ł ęgowa, Ró Ŝyny i Tr ąbek Małych. Pod wzgl ędem litologicznym s ą one wykształcone bardzo ró Ŝnorodnie. Miejscami s ą wyra źnie ilaste, w stro- pie w znacznym stopniu piaszczyste (gliny ablacyjne). Na ogół pod ścielone s ą piaskami i Ŝwi- rami wodnolodowcowymi o zmiennej mi ąŜ szo ści. W okolicy Rusocina i Ł ęgowa gliny te zalegaj ą bezpo średnio na starszych glinach stadiału głównego o mi ąŜ szo ści do 12 m. Osady te stanowi ą w tym miejscu dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej, której grubo ść wzrasta do ponad 22 m. Obszary o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych wyznaczono na wschód od B ąkowa, w B ędzieszynie, na południowy zachód od miejscowo ści Ulkowy Pierwsze oraz w okolicach Pszczółek. Tworz ą je utwory reprezentowane przez piaski i Ŝwiry lodowcowe na glinach zwa- łowych zaliczanych do stadiału głównego (faza pomorska) zlodowace ń północnopolskich –

37 wisły. Osady te wyst ępuj ą na wysoczy źnie morenowej w bardzo wielu miejscach tworz ąc pola ró Ŝnej wielko ści i otaczaj ą zazwyczaj kemy oraz moreny martwego lodu. Mi ąŜszo ść utworów piaszczysto-Ŝwirowych jest niewielka i dochodzi do około 1 m. W stropowej cz ęś ci s ą zwie- trzałe. Osady te cechuje przewaga piasku, natomiast Ŝwiry wyst ępuj ą w nieznacznej domiesz- ce. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy przepuszczalnej oraz szczegółowych bada ń geologicznych na etapie prac przygotowawczych w celu potwierdzenia wyst ępowania glin zwałowych i okre ślenia ich wła ściwo ści jako naturalnej bariery geologicznej. Obszary przypowierzchniowego wyst ępowania piaszczysto-Ŝwirowych osadów wodnolodowcowych, lodowcowych, a tak Ŝe kemowych i jeziornych oraz moren martwego lodu sta- diału głównego zlodowacenia wisły okre ślono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowiska na tych terenach wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wykonania sztucznej bariery izolacyjnej jego dna i skarp. Mi ąŜ szo ść glin zwałowych wyst ępuj ących w granicach wyznaczonych POLS jest wy- starczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowisk odpadów oboj ętnych. Pod wzgl ędem geomorfologicznym wyznaczone obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę głównie na terenie wysoczyzny morenowej falistej, natomiast obszary w okolicy Ł ęgowa, Ró Ŝyn, Skowarcza – w obr ębie wysoczyzny morenowej płaskiej. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i kredowe, przy czym u Ŝytkowy charakter ma jedynie pi ętro czwartorz ędowe (U ścinowicz, 1997 a, b). Jest ono zwi ązane z gł ębszymi seriami piaszczystymi, które maj ą zasi ęg regionalny, wyst ępuj ą na wi ększo ści obszaru wysoczyzny morenowej i maj ą dobr ą izolacj ę od powierzchni terenu. W płytszych seriach nie mo Ŝna wydzieli ć szerzej rozprzestrzenionego poziomu wodono śnego. Jest ich zwykle kilka, przewa Ŝnie o zasi ęgu lokalnym i maj ą one izolacj ę niepełn ą. Generalnie warstwy wodono śne w północnej cz ęś ci wysoczyzny posiadaj ą lepsze parametry hydrogeologiczne ni Ŝ w cz ęś ci południowej. Wody pi ętra czwartorz ędowego charakteryzuj ą si ę niskim i średnim stopniem zagro Ŝenia na zanieczyszczenia (lokalnie stwierdzone ogniska zanieczyszcze ń). Ze wzgl ędu na brak w rejonie Pruszcza Gda ńskiego i na południowy zachód od niego czwartorz ędowego poziomu u Ŝytkowego, ujmowane s ą na tym obszarze wody pi ętra kredowego. Zwierciadło ma tutaj charakter napi ęty. Ze wzgl ędu na dobr ą izolacj ę wody tego pi ętra charakteryzuj ą si ę bardzo niskim stopniem zagroŜenia na zanieczyszczenie.

38 Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie kredowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 111 „Subniecka Gda ńska” (Kreczko, 1996). Na całym obszarze zasilania wody zbiornika s ą praktycznie niezagro Ŝone, izolacja warstwy wodono śnej przekracza 40 m, a czas przesi ąkania – 100 lat, dlatego nie wł ączono go do obszarów o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk. System ochrony wód zbiornika nie wymaga po- dejmowania nadzwyczajnych działa ń, natomiast zaleca si ę wykonanie prac nad zabezpiecze- niem przed zanieczyszczeniami wód wy Ŝszych pi ęter wodono śnych. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w przypadku omawianego rejonu ka Ŝdorazowa lokalizacja skła- dowiska odpadów wymaga ć b ędzie przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologicznych oraz geologiczno-in Ŝynierskich. W przypadku stwierdzenia zaburze ń glacitektonicznych, budowa składowiska odpadów b ędzie wymagała wykonania dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejon wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝniony na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie wód podziemnych oraz ze wzgl ędu na blisko ść zwartej zabudowy. Warunkowe ograniczenie znaczone indeksem „b” obejmuje obszar w północnej cz ęś ci arkusza, oddalony 8 km od punktu referencyjnego Portu Lotniczego Gda ńsk im. Lecha Wał ę- sy w R ębiechowie (arkusz śukowo) i strefy w odległo ści do 1 km od zwartej zabudowy miasta Pruszcza Gda ńskiego oraz Pszczółek, b ędących siedzib ą gminy, w cz ęści południowo- wschodniej. Warunkowe ograniczenie typu „w” dotyczy obszarów zlokalizowanych w obr ębie kredowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 111 „Subniecka Gda ńska”. Lokalizacja składowisk w obr ębie rejonów posiadaj ących powy Ŝsze ograniczenie po- winno by ć rozpatrywane w sposób zindywidualizowany, w ramach oceny jego oddziaływania na środowisko, a w dalszej procedurze – w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami nadzoru budowlanego oraz gospodarki wodnej.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowa- nia odpadów komunalnych i niebezpiecznych Na terenie arkusza Pruszcz Gda ński wyznaczono jeden niewielki rejon spełniaj ący wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunal-

39 ne), dla których wymagana jest płytko wyst ępuj ąca warstwa gruntów spoistych o współczyn- niku filtracji ≤1x10 -9m/s i mi ąŜszo ści od 1 do 5 m. Wyst ępuje on na wschód od B ąkowa w obr ębie wychodni osadów zastoiskowych zlodowace ń północnopolskich wisły. Obszar ten reprezentuj ą bardzo wapniste iły i mułki o mi ąŜ- szo ści dochodz ącej do 3,2 m. Z uwagi na niewystarczaj ące rozpoznanie tych utworów rejon zaj ęty przez omawian ą seri ę zastoiskow ą wskazano na mapie jako obszar o zmiennych wła- ściwo ściach izolacyjnych. Rejon ten spełnia wymagania pod lokalizacj ę składowiska odpadów komunalnych, ale przed przyst ąpieniem do prac w celu lokalizacji składowiska naleŜy przeprowadzi ć szczegó- łowe badania geologiczne (maj ące na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologiczne oraz geologiczno-in Ŝynierskie, umo Ŝliwiaj ące okre ślenie jej cech izolacyjnych. Powy Ŝszy obszar znajduje si ę w rejonie wyst ępowania czwartorz ędowego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego i charakteryzuje si ę średnim stopniem zagro Ŝenia na zanieczyszczenie (U ścinowicz, 1997 a, b).

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpadów najkorzystniejsze parametry wykazuje rejon znajduj ący si ę w północno-zachodniej cz ęś ci opisywanego terenu, w rejonie B ąkowa. Spełnia on warunki do lokalizacji składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych) o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. S ą to mułki i iły o mi ąŜ szo ści 3,2 m o bardzo dobrych wła ściwo ściach izolacyjnych. Wyst ępujący na tym terenie czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Korzystne obszary do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych rozprzestrzenione s ą w całej zachodniej cz ęś ci arkusza na obszarze wysoczyzny. Tworz ą je gliny zwałowe górne stadiału głównego zlodowacenia wisły o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 25–28,6 m (okolice Oto- mina, Kleszczewa, Juszkowa i B ędzieszyna. W pobli Ŝu Rusocina i Ł ęgowa gliny o mi ąŜ szo ści 12 m zalegaj ą bezpo średnio na starszych glinach zwałowych i stanowi ą w tym miejscu dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej o grubości do 22 m. Wyst ępuj ący na tym terenie głównie czwartorz ędowy, a w przypadku jego braku (okolice na południowy zachód od Pruszcza Gda ńskiego), kredowy u Ŝytkowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę niskim i średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych.

40 Wyznaczone obszary POLS, z wyj ątkiem obszarów w rejonie Tr ąbek Wielkich, Tr ąbek Małych, Łoguszewa, Skowarcza i Ró Ŝyn, posiadaj ą ograniczenia warunkowe.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk zlokalizowano cztery wyrobiska kruszywa naturalnego, które z racji na pozostawienie niezagospoda- rowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mogłyby by ć w przyszło ści rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Dwa z nich zlokalizowane s ą w czynnej kopalni zło Ŝa piasków „Skowarcz”, jedno – w granicach zaniechanego zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Pszczółki” oraz jedno niewielkie „dzikie” wyrobisko piasków – na zachód od miejscowo ści Łoguszewo. Wszystkie wyrobiska zlokalizowane s ą na obszarach pozbawionych naturalnej izolacji, dlatego ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji syntetycznych lub barier gruntowych. Przestrzenny zasi ęg wyrobisk mo Ŝe ulega ć zmianom, st ąd zaznaczono je na Planszy B wył ącznie w formie punktowych znaków graficznych. Wskazane na mapie wyrobiska posiadaj ą ograniczenia warunkowe (przestrzenne i punktowe) wynikaj ące z ochrony przyrody i złó Ŝ kopalin oraz blisko ści zwartej zabudowy. Wyrobiska w miejscowo ści Ostrowite i w okolicy Pszczółek znajduj ą si ę w granicach Obsza- ru Chronionego Krajobrazu „ śuławy Gda ńskie” i zlokalizowane s ą w obr ębie granic złó Ŝ „Skowarcz” i „Pszczółki”. Wyrobiska na północ od Pszczółek (Skowarcz–Kolonia) i w okolicy Łoguszewa posiadaj ą ograniczenie punktowe zwi ązane ze zwart ą zabudow ą tych miejscowości. W północnej cz ęś ci arkusza na terenie dzielnicy Gda ńsk–Szadółki zlokalizowane jest du Ŝe czynne składowisko odpadów komunalnych pochodz ących z miasta Gda ńsk, miasta i gminy Pruszcz Gda ński oraz gmin: Somonino, Kolbudy, Kartuzy, śukowo i Przodkowo. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do katego-

41 rii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński ocen ę warunków podło Ŝa budowlanego przeprowadzono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński i mapy topograficznej. Z analizy warunków podło Ŝa budowlanego wył ączone zostały obszary: zwartej zabudowy miejskiej Gda ńska i Pruszcza Gda ńskiego, ochrony konserwatorskiej Gda ńsk – Świ ęty Wojciech, gleb chronionych klas I–IVa i ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, tereny le śne, ziele ń urz ądzona, rezerwaty przyrody oraz obszary powierzchniowych złó Ŝ kopalin. Wydzielono dwie kategorie obszarów – o korzystnych i niekorzystnych warunkach dla budownictwa. Do obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa zaliczono miejsca wyst ępowa- nia gruntów spoistych zwartych, półzwartych i twardoplastycznych, gruntów sypkich średnio zag ęszczonych, i te, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ę- powania wody gruntowej przekracza 2 m. Na obszarze arkusza takie kryteria spełniaj ą tereny poło Ŝone wył ącznie na wysoczy źnie. Zbudowane s ą one głównie z osadów stadiału górnego zlodowace ń północnopolskich. Mamy tu do czynienia z gruntami spoistymi – z glin ą zwałow ą. Grunty te maj ą konsystencj ę twardo- plastyczn ą lub półzwart ą. Grunty spoiste zlodowace ń północnopolskich s ą na ogół słabo skon- solidowane i wykazuj ą obni Ŝone w stosunku do starszych glin warto ści parametrów geotech- nicznych. Osady wodnolodowcowe i lodowcowe w postaci gruntów niespoistych w stanie średniozag ęszczonym reprezentowane s ą przez piaski od drobno- do gruboziarnistych, po- spółki i Ŝwiry. Gdy zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści > 2,0 m p.p.t., s ą to tereny o warunkach korzystnych dla budownictwa. Najwi ększe takie tereny wyst ępuj ą pomi ędzy Pszczółkami a Ł ęgowem, w rejonie Tr ąbek Wielkich, Kleszczewa, Lublewa, pomi ędzy Sza- dółkami a Kowalami. Do drugiej kategorii warunków podło Ŝa budowlanego – niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo – zaliczono obszary zbudowane z gruntów słabono śnych (organiczne, grunty

42 spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, zwietrzeliny gliniaste) i grunty niespoiste lu źne oraz te, gdzie zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. Tak Ŝe obszary zmienione w wyniku działalno ści antropogenicznej i tereny o spadkach powy- Ŝej 12 o nie stwarzaj ą korzystnych warunków dla budownictwa. Wybitnie niekorzystne dla budownictwa warunki geologiczno-in Ŝynierskie wyst ępuj ą na śuławach, które s ą zbudowane z gruntów słabonośnych, spoistych mi ękkoplastycznych oraz gruntów lu źnych, a woda gruntowa znajduje si ę płytko, mniej ni Ŝ 2m pod powierzchni ą gruntu, ponadto s ą to prawie w cało ści grunty organiczne. Warunki niekorzystne wyst ępuj ą rów- nie Ŝ w strefach rozci ęć erozyjnych i w strefie kraw ędziowej wysoczyzny oraz w dolinach rzek Raduni i Kłodawy. S ą to miejsca podatne na zjawiska geodynamiczne, takie jak ruchy masowe i osuwiska (Grabowski (red.) i in., 2007), spadki terenu przekraczaj ą tu znacznie 12%. Niewielkie osuwiska powstały w rejonie Gda ńska – św. Wojciecha, Kłodawy, pomi ędzy B ę- dzieszynem a Juszkowem oraz na północny zachód od Bielkówka (nie zaznaczono ich na mapie ze wzgl ędu na małe rozmiary). Miejscami niekorzystnymi s ą równie Ŝ niewielkie obszary bezodpływowe i dna dolin rzecznych, które znajduj ą si ę w wielu miejscach wysoczyzny. W dolinach rzek, m.in. Raduni i Kłodawy, wyst ępuj ą nieskonsolidowane, holoce ńskie osady akumulacji rzecznej, a zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. W rejonie Pszczółek, Kleszczewa i Warcza znajduj ą si ę tereny przekształcone antropogenicznie przez wieloletni ą eksploatacj ę kruszywa naturalnego.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński wyst ępuj ą dwa, kontrastuj ące ze sob ą typy krajobrazu: na Pojezierzu Kaszubskim bardzo urozmaicony, polodowcowy, a na śuławach płaski, równiny deltowej Wisły. Ro ślinno ść obu jednostek fizjograficznych jest odmienna. Na wysoczy źnie jest ona typowa dla tej szeroko ści geograficznej. Na śuławach, ze wzgl ędu na charakter podło Ŝa, stosunki wodne w glebie oraz działalno ść człowieka, nast ąpiła prawie całkowita eliminacja niektórych gatunków lub nawet całych grup ro ślin. Szeroko rozpowszechnione s ą zbiorowiska ł ąkowe, szuwarowe i wodne. Gleby na wysoczy źnie powstały na piaskach i glinach polodowcowych. Wytworzył si ę tu typ gleb bielicowych i pseudobielicowych oraz brunatnych wła ściwych. Przewa Ŝnie nale Ŝą one do kompleksów przydatno ści rolniczej gleb pszennych dobrych i Ŝytnich bardzo dobrych. Wi ększo ść gleb na wysoczy źnie podlega ochronie. Gleby śuław nosz ą nazw ę mad Ŝuław- skich. Ze wzgl ędu na specyficzne wła ściwo ści aluwiów, z których si ę wykształciły, s ą bardzo

43 Ŝyzne i daj ą wysokie plony. Nale Ŝą do typu czarnych ziem, przewa Ŝnie do podtypu gleb mur- szowo-mineralnych lub torfowo-murszowych. Na glebach tych powstały ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Wszystkie gleby na śuławach, bez wzgl ędu na klas ę, naleŜą do chronionych. Ziele ń urz ądzona na obszarze obj ętym arkuszem jest reprezentowana przez ogródki działkowe w Gda ńsku i Pruszczu Gda ńskim oraz park w Gda ńsku–Oruni. Lasy wyst ępuj ą wył ącznie na Pojezierzu Kaszubskim i zajmują zaledwie około 10% powierzchni terenu arkusza. Na omawianym terenie znajduj ą si ę fragmenty trzech, utworzonych w 1994 r., Obsza- rów Chronionego Krajobrazu: śuław Gda ńskich, Doliny Raduni i Otomi ńskiego. Obszar Chronionego Krajobrazu śuław Gda ńskich (OChK śG) zajmuje całkowit ą powierzchni ę 30092 ha (na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński znajduje si ę jego zachodni fragment). Pod- stawowym walorem obszaru jest skomplikowana i silnie rozbudowana sie ć hydrologiczna oraz unikatowy w Polsce teren, zbudowany przez namuły Wisły. Otomi ński Obszar Chronio- nego Krajobrazu (OOChK), o powierzchni 2072 ha, utworzono ze wzgl ędu na zró Ŝnicowane ukształtowanie terenu i zwarty kompleks le śny, który wraz z wytopiskowym Jeziorem Oto- mi ńskim otoczonym zbiorowiskami buczyn i torfowiskami, jest miejscem intensywnej tury- styki i rekreacji. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Raduni (OChKDR), o powierzchni 3340 ha, obejmuje dno i zbocza doliny rzeki Raduni oraz bezpo średnio s ąsiaduj ące z osi ą doliny tereny le śne i rolne. Obszar wydzielono ze wzgl ędu na rze źbę terenu i specyficzne warunki hydrograficzne oraz dobrze zachowan ą szat ę ro ślinn ą. Najcenniejsze przyrodniczo obszary obj ęto ochron ą w formie rezerwatów. Na obszarze arkusza utworzono dwa rezerwaty – „Bursztynowa Góra” w 1954 r. i „Dolina Kłodawy” w 1999 r. (tabela 8). Pierwszy z nich, o powierzchni 5,03 ha, obejmuje wyrobiska dawnej kopalni bursztynu. Na zalesionym wzniesieniu zachowało si ę szereg odkrywek w kształcie lejów o gł ęboko ści około 3 m, najwi ększy osi ąga 40 m średnicy i gł ęboko ść 15 m. Drugi rezerwat, „Dolina Kłodawy”, o powierzchni 10,36 ha, obejmuje przełomowy odcinek rzeki Kłodawy z unikatow ą flor ą i ro ślinno ści ą le śną. Obiekty o szczególnej warto ści przyrodniczej podlegaj ą ochronie jako pomniki przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej. Na omawianym obszarze zarejestrowano 43 pomniki przyrody Ŝywej (tabela 8). S ą to s ędziwe lipy drobnolistne, topole białe, d ęby szypułkowe, wierzby, buki pospolite, jesiony wyniosłe, klony pospolite, klon jawor, kasztanowce białe. Najbardziej okaza- łymi pomnikami s ą, licz ące 6–7 m obwodu, d ęby szypułkowe w Wojanowie, Grabinach–

44 Zameczku i w Łostowicach. W Lublewie Gda ńskim zachowała si ę aleja lip, a w Straszynie aleja kasztanowców. Pomnikami przyrody nieo Ŝywionej na obszarze arkusza s ą cztery głazy narzutowe. Najwi ększy z nich znajduje si ę na terenie le śnictwa Tr ąbki i liczy 12,0 m obwodu. Na obszarze arkusza Pruszcz Gda ński utworzono dwa u Ŝytki ekologiczne–„Park Wiej- ski” w Jankowie i „Murawy kserotermiczne” w dolinie Potoku Oru ńskiego” w Gda ńsku- Oruni (tabela 8). Pierwszy z nich zajmuje powierzchni ę 0,6 ha i stanowi enklaw ę le śną (z udziałem sosny, klonu, buka oraz bzu czarnego i leszczyny), porastaj ącą wzniesienie w śród zabudowy Jankowa. Drugi u Ŝytek, „Murawy kserotermiczne w dolinie Potoku Oru ńskiego”, o powierzchni 2,88 ha, utworzono ze wzgl ędu na wyst ępowanie dobrze wykształconych płatów muraw kserotermicznych, 232 gatunków ro ślin naczyniowych, w tym liczn ą grup ę ro ślin cie- płolubnych niewyst ępuj ących na innych terenach regionu. U Ŝytek ten poło Ŝony jest na obszarze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Potoku Oru ńskiego” (tabela 8). Utworzono go w celu zachowania unikatowego charakteru przyrodniczo-krajobrazowego erozyjnej doliny w strefie kraw ędziowej wysoczyzny, a zwłaszcza w celu zachowania w niezmienionej formie jej elementów, takich jak: ciek, starasowane zbocza po dawnej uprawie rolniczej oraz specy- ficzna szata ro ślinna. Tabela 8 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Rok Nr obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść zatwierdze- na mapie ochrony Powiat (powierzchnia w ha) nia 1 2 3 4 5 6 Nadle śnictwo Kol- Kolbudy Górne N – „Bursztynowa Góra” 1. R budy, Le śnictwo 1954 gda ński (5,03) Bąkowo Nadle śnictwo Kol- Tr ąbki Wielkie L – „Dolina Kłodawy” 2. R budy, Le śnictwo 1999 gda ński (10,36) Tr ąbki Kolbudy 3. P Otomin 2000 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Kolbudy 4. P Otomin 2000 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Pruszcz Gda ński 5. P Łostowice 1986 PŜ – topola biała gda ński 1 2 3 4 5 6 Pruszcz Gda ński 6. P Łostowice 1986 PŜ – topola biała gda ński Pruszcz Gda ński 7. P Łostowice 1986 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Pruszcz Gda ński 8. P Łostowice 1986 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński

45 9. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 PŜ – 2 wierzby

10. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 PŜ – buk pospolity

11. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 PŜ – 2 buki pospolite

12. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 PŜ – lipa drobnolistna

13. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 Pn – G (obwód 6,72 m)

14. P Gda ńsk m. Gda ńsk 2000 PŜ – d ąb bezszypułkowy

15. P Gda ńsk m. Gda ńsk 1998 PŜ – 2 buki pospolite

16. P Gda ńsk m. Gda ńsk 1998 PŜ – d ąb szypułkowy

17. P Gda ńsk m. Gda ńsk 1996 PŜ – buk pospolity PŜ – d ąb szypułkowy, buk 18. P Gda ńsk m. Gda ńsk 1974 pospolity Kolbudy 19. P Bąkowo 1984 PŜ – 2 d ęby szypułkowe gda ński Kolbudy 20. P Jankowo Gda ńskie 1987 PŜ – jesion wyniosły gda ński Kolbudy 21. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – 2 jesiony wyniosłe gda ński Kolbudy 22. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – lipa drobnolistna gda ński Kolbudy 23. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Kolbudy 24. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – 2 lipy drobnolistne gda ński Kolbudy 25. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Kolbudy 26. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Kolbudy 27. P Lublewo Gda ńskie 1989 PŜ – 4 lipy drobnolistne gda ński Kolbudy PŜ – aleja drzew pomniko- 28. P Lublewo Gda ńskie 1989 gda ński wych (27 lip drobnolistnych) PŜ – grupa 11 drzew: sosny Pruszcz Gda ński 29. P Straszyn 1989 pospolite, lipa drobnolistna Gda ński i dąb szypułkowy Pruszcz Gda ński 30. P Straszyn 1989 PŜ – G (obwód 7 m) gda ński 1 2 3 4 5 6 PŜ – aleja drzew pomniko- Pruszcz Gda ński wych (26 kasztanowców bia- 31. P Straszyn 1995 gda ński łych, 3 klony, 2 lipy drobnolistne, 2 d ęby bezszypułkowe) Pruszcz Gda ński 32. P Straszyn 1968 Pn – G (obwód 5,5 m) gda ński Pruszcz Gda ński 33. P Straszyn 1989 PŜ – jesion wyniosły gda ński

46 Pruszcz Gda ński 34. P Pruszcz Gda ński 1991 PŜ – jesion wyniosły gda ński Pruszcz Gda ński 35. P Pruszcz Gda ński 1995 PŜ – klon jawor gda ński Pruszcz Gda ński 36. P Pruszcz Gda ński 1989 PŜ – wierzba biała gda ński Pruszcz Gda ński 37. P Pruszcz Gda ński 1989 PŜ – klon pospolity gda ński Pruszcz Gda ński 38. P Wojanowo 1967 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Pruszcz Gda ński 39. P Wojanowo 1967 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Suchy D ąb 40. P Grabiny 1967 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Suchy D ąb 41. P Grabiny 1955 PŜ – d ąb szypułkowy gda ński Pruszcz Gda ński 42. P Łęgowo 1989 PŜ – klon pospolity gda ński Le śnictwo Trabki, Tr ąbki Wielkie 43. P 1996 Pn – G (obwód 12 m) odd. 5a gda ński Le śnictwo Trabki, Tr ąbki Wielkie PŜ – sosna pospolita, d ąb 44. P 1996 odd. 23n gda ński bezszypułkowy Le śnictwo Trabki, Tr ąbki Wielkie 45. P 1996 PŜ – d ąb bezszypułkowy odd. 23n gda ński Tr ąbki Wielkie 46. P Tr ąbki Wielkie 1988 PŜ – jesion wyniosły gda ński Tr ąbki Wielkie 47. P Tr ąbki Wielkie 1984 PŜ – lipa drobnolistna gda ński Tr ąbki Wielkie 48. P Tr ąbki Wielkie 1993 PŜ – buk pospolity gda ński Tr ąbki Wielkie 49. P Tr ąbki Wielkie 1990 PŜ – buk pospolity gda ński „Murawy kserotermiczne m. Gda ńsk 50. U Gda ńsk–Orunia 1999 w Dolinie Potoku Oru ńskiego” grodzki (2,88) Kolbudy „Park Wiejski” 51. U Jankowo 1997 gda ński (0,6) m. Gda ńsk „Dolina Potoku Oru ńskiego” 52. Z Gda ńsk–Orunia 1999 grodzki (79,37) Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: N – przyrody nieo Ŝywionej, L – le śny, rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Na obszarze arkusza brak jest obszarów w ęzłowych i korytarzy ekologicznych, nale Ŝą- cych do krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska (fig. 5) (Liro, 1998).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Pruszcz Gda ński na tle mapy systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – granica mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowego, jego numer i nazwa: 3M – Uj ścia Wisły, 9M – Pojezierza Kaszubskiego, 2 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 1m – Pobrze Ŝa Kaszubskiego, 2m – Kwidzy ński Dolnej Wisły

Na terenie omawianego arkusza znajduje si ę jeden obszar Europejskiej Sieci Ekologicz- nej NATURA 2000 – specjalny obszar ochrony siedlisk – Dolina Kłodawy (tabela 9). Obej- muje on fragment doliny Kłodawy, silnie wci ętej w morenowa wysoczyzn ę (do 20 m). W granicach tego obszaru znajduje si ę rezerwat „Dolina Kłodawy”. Na omawianym terenie brak jest propozycji pozarz ądowych (Shadow List) do obj ęcia ochron ą kolejnych obszarów w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000.

48 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000

Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego punktu Typ Powierzch- Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza i obszaru Lp. obsza- Kod obszaru nia obszaru symbol oznacz e- ru Długo ść Szeroko ść (ha) Kod Wojewódz- nia na mapie Powiat Gmina geogr. geogr. NUTS two 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Dolina 18 o31’34’’ 54 o11’22’’ 1 B PLH220009 Kłodawy 10,65 PL0B2 pomorskie gda ński Tr ąbki Wielkie E N (S)

Rubryka 2: B – wydzielone SOO (specjalne obszary ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 8: nazwa regionu: PL0B2 – Gda ński 49 49

XII. Zabytki kultury

Poło Ŝenie geograficzne obszaru arkusza Pruszcz Gda ński odegrało znacz ącą rol ę w jego kulturze, a bogata historia ma odbicie w licznych stanowiskach archeologicznych, cmenta- rzyskach oraz obiektach i zespołach architektonicznych. Drogi wodne Wisły i śuław stanowi- ły od dawna wa Ŝne funkcje komunikacyjne i gospodarcze. W czasach rzymskich zaczynał si ę tu szlak bursztynowy. Od czasu sprowadzenia na Pomorze zakonu krzy Ŝackiego (1230 r.) ścierały si ę tu interesy Krzy Ŝaków, Gda ńszczan i pa ństwa polskiego, a po I rozbiorze Polski nastał okres wzmo Ŝonej germanizacji. Wszystkie te wydarzenia wywarły swoje pi ętno na za- bytkach kultury całego regionu. Najdawniejsze ślady bytowania człowieka na tych terenach pochodz ą z epoki kamiennej i neolitu (8000–1200 p.n.e.). Znaleziono takie ślady na śuławach, a w Juszkowie odkryto grób szkieletowy z toporkiem kamiennym i paciorkiem bursztynowym. Na epok ę br ązu datowane są znaleziska z Pruszcza Gda ńskiego i Juszkowa, gdzie natrafiono na osady ze śladami pale- nisk i warsztatów odlewniczych. Z epoki Ŝelaza pochodz ą liczne stanowiska rozsiane po ca- łym terenie Pojezierza Kaszubskiego. Z okresu pó źnolate ńskiego i okresu wpływów rzymskich pochodz ą liczne ślady mówi ące o dobrze rozwini ętym garncarstwie, hutnictwie, kowal- stwie i obróbce bursztynu. Te liczne skupiska osadnicze, o charakterze o środków przemysło- wych, były zwi ązane ze szlakiem bursztynowym. W Goszynie i Juszkowie odkryto – licz ące po 700 sztuk du Ŝe skarby monet rzymskich, w tym równie Ŝ złotych. W Goszynie znaleziono monety z czasów panowania Nerona i Karakali (54–217 n.e.), a w Juszkowie z czasów od Domicjana do Aleksandra Sewera (81–35 n.e.). W czasie wpływów rzymskich nast ąpił gwał- towny rozwój metalurgii, a z monet złotych i srebrnych wyrabiano luksusowe przedmioty i bi Ŝuteri ę. Z czasów średniowiecza, zachowały si ę dwa grodziska – jedno nad Jeziorem Oto- mi ńskim, a drugie w Kłodawie. W sumie na omawianym terenie odkryto około 300 stanowisk archeologicznych, na map ę naniesiono tylko te wa Ŝniejsze. Na omawianym obszarze zachowało si ę kilka starych, cennych zabytków sakralnych. W Łęgowie jest to ko ściół pw. św. Mikołaja pochodz ący z 1748 r. Jest dziełem przeora z Oli- wy, Iwo Rowedera. Wn ętrzu ko ścioła nadał on charakter barokowy. W 1862 r. została prze- budowana (po po Ŝarze) drewniana dzwonnica. Wszystkie rze źby, malowidła i złotnictwo pochodz ą z czasów Iwo Rowedera (z połowy XVIII w.). W Pruszczu Gda ńskim zabytkiem sa- kralnym jest ko ściół pw. Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Świ ętego. Obiekt ten został wybudowany w XIV wieku. Jest to gotycka trójnawowa bazylika z cegły. We wn ętrzu znajduj ą si ę ciekawe

50 barokowe stalle oraz rze źbiona empora. Z połowy XIV wieku pochodzi ko ściół pw. NMP Królowej Polski w Lublewie, zbudowany przez Zakon Krzy Ŝacki. Barokowe ko ścioły znajdu- ją si ę w Ró Ŝynach – pw. św. Wawrzy ńca i Kłodawie – pw. św. Jakuba, jednononawowe z wie Ŝami o konstrukcji szachulcowej. W Wi ślinie zabytkiem jest brama cmentarna – dzwonnica cmentarza menonickiego (odłam holenderskich anabaptystów, którzy w XVI wieku osusza- li oraz zagospodarowywali tereny podmokłe i depresje). W Tr ąbkach Wielkich ochronie podlega centrum wsi z zespołem karczmy, zało Ŝeniem dworsko-parkowym, ko ściołem parafial- nym pw. Wniebowzi ęcia NMP. Ko ściół został wybudowany w latach 1720–1740. Osobliwo- ści ą jest cudowny obraz Matki Bo Ŝej Tr ąbkowskiej, czczony od XVII wieku (pierwsza wzmianka o nim pochodzi z roku 1683). Podobny zespół budowli znajduje si ę w śuławie. W jego skład wchodzi zespół dworsko-parkowy z ko ściołem pw. Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Św. i cmentarzem. Pierwsze wzmianki historyczne si ęgaj ą 1427 roku. W 1671 wzmiankowany jest dwór (przed połow ą wieku XIX w ruinie). Ko ściół wzniesiony jest w latach 1859–60. Ambo- na (barokowa) pochodzi barokowa z około 1700 roku, a ołtarz główny jest stylizowany baro- kowo (druga połowa XIX w.). Z zabytków architektonicznych wymieni ć nale Ŝy zespoły dworsko-pałacowe zachowa- ne w Goszynie (dom mieszkalny, budynki gospodarcze, park) i Rusocinie (dwór, park, fol- wark) oraz dwór i budynek gospodarczy w Grabinie–Duchowej. W Bielkowie ochronie konserwatorskiej podlega zespół parkowo-folwarczny. W Pruszczu Gda ńskim za zabytki uznane zostały dwa dwupi ętrowe domy, z fasadą uj ętą pseudoryzalitami, wybudowane w 1904 roku, a w Dziewi ęciu Włókach dom z 1829 roku. W Ró Ŝynach cennym obiektem jest XVIII-wieczny dom podcieniowy zbudowany przez osadników holenderskich, a w Wi ślinie dwa drewniane domy o konstrukcji wie ńcowej z XIX wieku (zaznaczone na mapie jednym symbolem). Ochron ą konserwatorsk ą obj ęty jest układ ruralistyczny południowego osiedla Gda ń- ska – Św. Wojciecha, z ko ściołem pw. św. Wojciecha, plebani ą, kapliczk ą przy ko ściele. W obr ębie tej strefy, w Gda ńsku–Lipcach, znajduje si ę zabytkowy zespół dworu Ferberów XVI/XVII w. (zespół dworsko-ogrodowy, zespół zajazdu „Pod trzema świ ńskimi głowami”, park, zespół folwarczny, „Lwi Dwór” – licz ący ponad 400 lat du Ŝy dwupoziomowy dom podcieniowy z XVI wieku, typowy budynek osadnictwa holenderskiego), a w Gda ńsku–Oruni XIX-wieczny dom wła ściciela drukarni gda ńskiej. Układ Gda ńsk – Święty Wojciech od pół- nocy kontynuuje si ę na obszar arkusza Gda ńsk, a na południu ko ńczy si ę na wysoko ści Gda ń- ska–Radunicy.

51 Najwi ększym obiektem technicznym na omawianym obszarze jest Kanał Raduni, wybudowany w XIV w. Kanał wraz z groblami, towarzysz ącą mu zabudow ą i zieleni ą, na całej swej długo ści – od śluzy znajduj ącej si ę na zachód od Pruszcza Gda ńskiego a Ŝ do uj ścia Ka- nału do Starej Motławy w Gda ńsku – podlega ochronie. Układ ruralistyczny Gda ńsk – Święty Wojciech w cało ści znajduje si ę w obr ębie obszaru Kanału Raduni. Na mapie Kanał Raduni i układ ruralistyczny Gda ńsk – Święty Wojciech zostały zaznaczone granicami zabytkowego zespołu architektonicznego. W Pruszczu Gda ńskim za zabytek techniczny uznany został równie Ŝ zespół cukrowni „Pruszcz”, zbudowanej pod koniec XIX wieku, a w Pszczółkach wiatrak holenderski z pierw- szej połowy XVIII wieku. Najnowsz ą histori ę upami ętniaj ą pomniki. W Pruszczu Gda ńskim znajduj ą si ę dwa pomniki, po świ ęcone ofiarom hitlerowskich zbrodni: pomnik Nike po świ ęcony Polakom bo- haterom wojny 1939–1945 oraz obelisk na cmentarzu Ŝołnierzy Armii Radzieckiej. Podobny obelisk znajduje si ę w lesie, przy drodze z Warcza do Pruszcza Gda ńskiego. W Pszczółkach ufundowano pomnik w 40 rocznic ę Powrotu do Macierzy, a w Radunicy stoi krzy Ŝ i pomnik poświ ęcony ofiarom Katynia.

XIII. Podsumowanie

Arkusz Pruszcz Gda ński obejmuje swoimi granicami obszar o bardzo szczególnych ce- chach. Jest to teren wybitnie rolniczy, a na śuławach, wył ącznie rolniczy, ale pod silnym wpływem aglomeracji Trójmiasta. Wzdłu Ŝ szosy ł ącz ącej porty z reszt ą kraju tworzy si ę zaplecze przemysłowe Gda ńska i Gdyni. Presja gospodarcza pozostaje w konflikcie z ochron ą środowiska. śuławy są terenem bardzo specyficznym, wymagaj ącym zachowania równowagi hydrodynamicznej i umiej ętnej ochrony przed degradacj ą. Ska Ŝenie tego terenu mo Ŝe mie ć nieodwracalne skutki dla środowiska naturalnego. Na obszarze arkusza najcenniejsze przyrodniczo obszary obj ęto ochron ą w formie dwóch rezerwatów przyrody–„Dolina Raduni” i „Bursztynowa Góra” oraz trzech obszarów chronionego krajobrazu: Otomi ńskiego, Doliny Raduni i śuław Gda ńskich. Znajduje si ę tu te Ŝ obszar obj ęty europejskim systemem ochrony Natura 2000 (specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Raduni”). Na omawianym obszarze udokumentowano szesna ście złó Ŝ kopalin pospolitych: dwana- ście kruszywa naturalnego piaszczysto-Ŝwirowego i piaszczystego, cztery kredy jeziornej i gytii wapiennej (w jednym z nich wyst ępuj ą jako kopalina towarzysz ąca torfy). Aktualnie

52 eksploatowane jest tylko jedno zło Ŝe piasków „Skowarcz”. Na podstawie obecnego stopnia rozpoznania geologicznego wyznaczono dwa obszary perspektywiczne piasków i Ŝwirów, dwa obszary prognostyczne piasków i Ŝwirów, dwa obszary prognostyczne glin do produkcji glinoporytu oraz pi ęć obszarów prognostycznych torfów. Prawie cała wysoczyzna charakteryzuje si ę dobrymi dla budownictwa warunkami geologiczno-in Ŝynierskimi. Istniej ą tu jednak ograniczenia wynikaj ące z ochrony prawnej gleb chronionych i gruntów le śnych. Presja du Ŝej aglomeracji miejskiej Gda ńska powoduje, Ŝe nawet grunty o warunkach niekorzystnych dla budownictwa s ą zagospodarowywane. śuławy, które podlegaj ą ochronie prawnej gruntów i maj ą wybitnie niekorzystne warunki dla budownictwa, pozostaj ą terenem rolniczym. Źródłem zaopatrzenia w wod ę na tym terenie s ą studnie ujmuj ące poziomy wodono śne w utworach czwartorz ędowych i kredowych. Najwi ększym uj ęciem wody jest uj ęcie „Lipce”. Dodatkowym źródłem wody pitnej jest uj ęcie wód powierzchniowych „Straszyn” zlokalizowane na Raduni. W granicach arkusza Pruszcz Gda ński wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych) i oboj ętnych. Niewielki obszar wydzielony do składowania odpadów komunalnych zlokalizowany jest w rejonie B ąkowa, gdzie na powierzchni wyst ępuj ą plejstoce ńskie iły i mułki zastoiskowe. Wymogi ustanowione dla projektowania składowisk odpadów oboj ętnych spełniaj ą gliny zwałowe (górne) stadiału głównego zlodowacenia wisły nale Ŝą cego do zlodowace ń pół- nocnopolskich, rozpowszechnione na obszarach wysoczyzn morenowych w zachodniej cz ęś ci arkusza. Najkorzystniejsze warunki dla składowania odpadów komunalnych stwierdzono na pół- nocy w okolicach B ąkowa, gdzie wyznaczono obszar wyst ępowania iłów i mułków wytypo- wany pod składowiska odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), charakteryzuj ący si ę średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Dla lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych s ą to obszary w okolicach Otomina, Kleszczewa, Juszkowa i Będzieszy- na, gdzie w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą gliny zwałowe górne stadiału głównego zlodowacenia wisły o mi ąŜ szo ści 25–28,6 m. W rejonie Rusocina i Ł ęgowa gliny o mi ąŜ szo- ści 12 m zalegaj ą bezpo średnio na starszych glinach stadiału głównego. Osady te stanowi ą w tym miejscu dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej, której grubo ść wzrasta do 22 m. UŜytkowe poziomy wodono śne na tych obszarach charakteryzuj ą si ę niskim i średnim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych.

53 Rejony te wymagaj ą jednak dokładniejszego rozpoznania, w celu okre ślenia zasi ęgu, mi ąŜ szo ści i cech izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej. Wyst ępuj ące na tym obszarze ograniczenia warunkowe wynikaj ą z blisko ści zwartej zabudowy i lotniska oraz ochrony wód podziemnych. Na arkuszu zlokalizowano cztery wyrobiska kruszywa naturalnego, które mogłyby by ć w przyszło ści rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Posiadaj ą one ograniczenia (obszarowe i punktowe) wynikaj ące z ochrony przyrody i złó Ŝ kopalin oraz blisko ści zwartej zabudowy. W północnej cz ęś ci arkusza na terenie Gda ńska–Szadółek zlokalizowane jest czynne składowisko odpadów komunalnych. Przy podejmowaniu jakichkolwiek przedsi ęwzi ęć gospodarczych nale Ŝy uwzgl ędni ć szczególn ą specyfik ę regionu, zapewni ć ochron ę zasobów naturalnych i dóbr kulturowych.

XIV. Literatura

BANACH M., 1989 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych dla okre ślenia warunków wyst ępowania surowców ilastych dla cienko ściennej ceramiki budowlanej na terenie woj. gda ńskiego. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. DOWNAR L., 1964 – Sprawozdanie z wierce ń geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem mineralnym w miejscowo ści Tr ąbki Wielkie, Postołowo, pow. gda ński, woj. gda ń- skie. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. GIENTKA M., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2007 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GRABOWSKA E., 1962 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego przeprowadzonego za piaskami szklarskimi w miejscowo ści Jagatowo–Kłodawa. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System osłony przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. CAG Pa ństwowy Insty- tut Geologiczny, Warszawa.

54 GURZ ĘDA E., 1998a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego i kredy jeziornej w kat. C 2 „Skowarcz–Pszczółki”. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

GURZ ĘDA E., 1998b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej „Ró Ŝyny”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GURZ ĘDA E., 2001 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Skowarcz”

w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, War- szawa. GURZ ĘDA E., 2003 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowców ilastych „Bielkowo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GURZ ĘDA E., 2004 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalne-

go „Skowarcz” w kat. C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GURZ ĘDA E., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki

VIII” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

HELWAK L., 2002 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

HELWAK L., 2003a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej „Ró Ŝyny”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. HELWAK L, 2003b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej „Ró-

Ŝyny II” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geolo- giczny, Warszawa. HELWAK L., 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa gytii wapiennej i torfu „Ró Ŝyny III”

w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, War- szawa. HELWAK L., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku ze Ŝwirem „Warcz VIII” w kat.

C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

55 INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JASIE ŃSKA J., 1990 – Sprawozdanie z poszukiwa ń złó Ŝ kruszywa naturalnego w północno- wschodniej cz ęś ci woj. gda ńskiego w rejonie Kartuz, Skarszew, Tczewa, rejon Lub- lewo. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. JĘDRZEJEWSKA W., 1970a – Sprawozdanie z wykonanych bada ń geologiczno- wiertniczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie Straszyn–Rotmanki. Archi- wum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. JĘDRZEJEWSKA W., 1970b – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie śukczyna. Archiwum Geologiczne Pomorskie- go Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. JĘDRZEJEWSKA W., 1972 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych glin do produkcji glinoporytu z obliczeniem zasobów perspektywicznych Straszyn-Rekcin. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. JĘDRZEJEWSKA W., 1974 – Dokumentacja z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego Juszkowo. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Mar- szałkowskiego, Gda ńsk. JURYS L., 1976 – Sprawozdanie z robót geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w powiecie gda ńskim w rejonie miejscowo ści Kleszczewo, gm. Tr ąbki Wielkie. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. KARGER M., 1997 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., 1990 — Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony 1:50 000. Akademia Górni- czo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 — Geografia fizyczna Polski. Pa ństwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa. KRECZKO M., PRUSSAK E., KORDALSKI Z., KOZERSKI B., BISEWSKA B., SOKO- ŁOWSKI K., 2001 — Dokumentacja zasobów dyspozycyjnych wód podwodnych śuław i Mierzei Wi ślanej. Opracowania dodatkowe. Dokumentacja hydrogeologiczna GZWP nr 112 – śuławy Gda ńskie, nr 203 – Dolina Letniki, nr 204 – śuławy El- bl ąskie. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, War- szawa.

56 LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1999 – Atlas geochemiczny Pobrze Ŝa Gda ńskiego 1:250 000. Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny,. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MATUSZEWSKI A., 1981 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego i kredy

jeziornej w kat. C 2 „Skowarcz–Pszczółki”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 1989 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 1994 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kleszczewo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 1996 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piaskowego „Warcz III”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwo- wy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 2000 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego–piaskowego „Warcz III”. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MEDY ŃSKA K., 2007 – Dodatek nr 1 uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Kleszczewo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MOJSKI J. E., 1981a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński. Instytut Geologiczny. Warszawa. MOJSKI J. E., 1981b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński. Instytut Geologiczny. Warszawa.

NIKADON Z., 1983a – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie Złej Wsi i Kłodawy. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. NIKADON Z., 1983b – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Kłodawa. Archiwum Geologiczne Pomor- skiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. NOWAKOWSKI L., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Pszczółki VII” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

OLSZEWSKI J., 1995 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki V”. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. OLSZEWSKI J., MAJEWSKA A., 2007 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Go-

szyn III” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geolo- giczny, Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. In- stytut Melioracji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. PROFIC A., 1964 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Uje ścisko. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. PROFIC A., 1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych dla ustalenia zaso- bów kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Szadółki. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. PRUSSAK E., SZELEWICKA A., 1996 — Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych Nr 111 – Subniecka Gda ńska. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. RAPORT o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2007 roku, 2008 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska w Gda ńsku.

58 ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 14 kwietnia 2003 r. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa. SOLCZAK E., 1972 – Dokumentacja geologiczna bada ń poszukiwawczych wykonanych w rejonie zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki II” w rejonie miejscowo ści Pszczółki. Archiwum Geologiczne Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk.

STEPOWICZ E., 1994 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki II-A”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologicz- ny, Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r (tekst jednolity). Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. UŚCINOWICZ S., 1997 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Pruszcz Gda ński (55). Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

WOJTKIEWICZ J., 1972 — Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa piasków budowlanych „Kiełpino Górne”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. WOJTKIEWICZ J., 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Pszczółki IV”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa.