P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PRUSZCZ GDA ŃSKI (55) Warszawa 2009 Autorzy: EL śBIETA GAWLIKOWSKA*, IZABELA BOJAKOWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ANNA PASIECZNA*, KRZYSZTOF SEIFERT*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*, JERZY KRÓL** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: OLIMPIA KOZŁOWSKA* Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA* we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą* Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50 056 Wrocław ISBN ................................................ Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert ..................................................... 4 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska, K. Seifert ............................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ........................................................................ 9 1. Kreda jeziorna i gytia wapienna................................................................................. 9 2. Kruszywo naturalne piaszczysto-Ŝwirowe i piaszczyste.......................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ................ 18 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska, K. Seifert ................................................................. 20 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 20 2. Wody podziemne...................................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 24 1. Gleby – A. Pasieczna, P.Kwecko .............................................................................. 24 2. Osady – I. Bojakowska ............................................................................................. 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .......................................... 31 IX. Składowanie odpadów – J. Król ....................................................................................... 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ............................................................ 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ............................................................ 43 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ............................................................................................. 49 XIII Podsumowanie – E. Gawlikowska ................................................................................... 52 XIV. Literatura ........................................................................................................................ 54 I. Wst ęp Arkusz Pruszcz Gda ński Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 zo- stał wykonany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza A i plansza B – warstwa geochemia środowiska) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wro- cławiu (plansza B – warstwa składowanie odpadów) w 2009 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Pruszcz Gda ński Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1997 w Oddziale Geologii Morza Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sopocie (Karger, 1997). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje przedstawione na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wo- jewództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Zaprezentowane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puła- wach. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzyskane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, w starostwach i urz ędach gmin. Informacje zweryfikowano podczas zwiadu terenowego. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach informa- cyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Teren obj ęty arkuszem Pruszcz Gda ński le Ŝy mi ędzy 18 °30’ i 18 °45’ długo ści geogra- ficznej wschodniej oraz 54 °10’ i 54 °20’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym cały ten teren znajduje si ę w granicach województwa pomorskiego, na obszarze miasta Gda ńsk, gmin: Kolbudy Górne, Tr ąbki Wielkie, Cedry Wielkie, Pszczółki, Suchy D ąb oraz miasta i gminy Pruszcz Gda ński. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 2002) omawiany ob- szar le Ŝy na pograniczu dwóch podprowincji – Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Pojezierzy Południowobałtyckich. Cz ęść zachodnia nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Kaszubskie w makroregionie Pojezierze Wschodniopomorskie. Wschodni ą cz ęść zajmuj ą śuławy Wi ślane, a niewielką w północnej cz ęś ci Pobrze Ŝe Kaszubskie, obie jednostki nale Ŝą do makroregionu Pobrze Ŝe Gda ńskie (fig. 1). Pojezierze Kaszubskie od wschodu zaczyna si ę strom ą kraw ędzi ą o wysoko ści 50 m, a nast ępnie podnosi si ę jeszcze ku zachodowi, dochodz ąc koło Otomina do 162,9 m, a w oko- licy Warcza do 153,8 m n.p.m. Jest to obszar wysoczyzny, o Ŝywej rze źbie terenu, charaktery- stycznej dla ko ńcowej fazy szybkiego zaniku lodowca. Pozostało ściami po tym procesie s ą kemy, niewielkie moreny czołowe i pola sandrowe z drobnymi obszarami wytopiskowymi, nało Ŝonymi na moren ę denn ą, płask ą lub falist ą. Pojezierze Kaszubskie jest równie Ŝ regionem rolniczym. Stanowi ona zaplecze dla znajduj ących si ę tu zakładów rolnych, zajmujących si ę hodowl ą bydła i trzody chlewnej. Rozwija si ę tu przemysł spo Ŝywczy bazuj ący na miejsco- wych surowcach. śuławy Wi ślane le Ŝą w delcie Wisły. Wi ększ ą cz ęść ich powierzchni zajmuje depresja, która mi ędzy Radunic ą a Mokrym Dworem dochodzi do -0,9 m. Całe śuławy pokrywaj ą ho- loce ńskie osady aluwialne (rzeczne), których mi ąŜ szo ść wynosi 0,5 m w Ró Ŝynach i ro śnie ku północy, dochodz ąc do 20 m w rejonie Olszynki. W okolicy wsi Grabowo, spod płasko zale- gaj ących osadów aluwialnych, wyłania si ę plejstoce ński ostaniec, który ma wysoko ść 14,6 m i jest najwy Ŝszym wzniesieniem na całych śuławach. śuławy s ą jednym z wa Ŝniejszych, wybitnie rolniczych rejonów w Polsce. Osi ąga si ę tu wysokie plony, jednak przy du Ŝej kapitałochłonno ści produkcji. Uprawiany jest j ęczmie ń, pszenica, ro śliny oleiste i pastewne oraz buraki cukrowe. Obszary depresyjne maj ą najko- rzystniejsze warunki uprawy u Ŝytków zielonych, które s ą podstaw ą hodowli bydła mi ęsno- mlecznego. Skomplikowany system wodno-melioracyjny rozwija si ę na śuławach ju Ŝ od 4 dziewi ęciuset lat. Aktualnie istniej ą tu dwa systemy odwodnienia – grawitacyjne i polderowe, w których obieg wody reguluj ą przepompownie. Tereny depresyjne, pomimo obwałowa ń, stwarzaj ą szczególnie du Ŝe zagro Ŝenie powodziowe, a w czasie spi ętrze ń sztormowych na Zatoce Gda ńskiej dochodzi ponadto do zasolenia rzek i kanałów. Na Motławie, przy uj ściu Kanału Wielkiego, zasolenie mo Ŝe dochodzi ć do 1500 mg/l. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pruszcz Gda ński na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice podprowincji; 2 – granice mezoregionów Podprowincja Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Gda ńskie Mezoregiony: 313.51 – Pobrze Ŝe Kaszubskie, 313.53 – Mierzeja Wi ślana; 313.54 – śuławy Wi- ślane Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregiony: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie, 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Charakterystyczn ą cech ą śuław jest całkowite przeobra Ŝenie środowiska naturalnego. Lasy na śuławach zostały całkowicie wyci ęte i zamienione na pola uprawne. Na gda ńskim osiedlu Ma ćkowy znajduj ą si ę du Ŝe zakłady mleczarskie – Spółdzielnia Mleczarska Polmlek- 5 Ma ćkowy. W Pruszczu Gda ńskim swoje magazyny i zakłady produkcyjne umie ściły