Brassicaceae) Cġnsġne Aġt Bazi Taksonlarin Morfolojġk, Anatomġk Ve Palġnolojġk Yönden Ġncelenmesġ

T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

AETHIONEMA R. BR. (BRASSICACEAE) CĠNSĠNE AĠT BAZI TAKSONLARIN MORFOLOJĠK, ANATOMĠK VE PALĠNOLOJĠK YÖNDEN ĠNCELENMESĠ

Muhammet Mustafa ATÇEKEN

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

BiyolojiAnabilim Dalını

ÖZET

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

AETHIONEMA R. BR. (BRASSICACEAE) CĠNSĠNE AĠT BAZI TAKSONLARIN MORFOLOJĠK, ANATOMĠK VE PALĠNOLOJĠK YÖNDEN ĠNCELENMESĠ

Muhammet Mustafa ATÇEKEN

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı

DanıĢman: Prof. Dr. Hüseyin DURAL

2014, 82 Sayfa

Jüri Prof. Dr. Hüseyin DURAL Prof. Dr. Kuddisi ERTUĞRUL Prof. Dr. Muhittin DĠNÇ

Bu çalıĢmada, Brassicaceae familyasına ait Aethionema cinsinin bazı taksonlarının karĢılaĢtırmalı morfolojik, anatomik, palinolojik ve mikromorfolojik özellikleri ortaya konulmuĢtur. Morfolojik çalıĢmalarda türlerin; gövde boyları, yaprak uzunlukları ile çiçek ve meyve gibi yapılarına ait ölçümler verilmiĢ ve tablolar halinde sunulmuĢtur. Anatomik çalıĢmalarda kök, gövde ve yapraktan ayrı ayrı mikrotom ve el ile kesitler alınmıĢ; bu kısımların yapısal özellikleri ortaya konulmuĢtur. Kök, gövde ve yaprak enine kesitleri ile ortaya konulan anatomik yapılarının, taksonomik önemlerinin olduğu gösterilmiĢtir. Palinolojik çalıĢmalarda polenlerin boyutları ile ekzin ve intin kalınlıkları ölçülmüĢ ve P/E oranı hesaplanmıĢtır. ÇalıĢılan türlerin hepsi retikulat polen ornamentasyonuna sahiptir. IĢık mikroskobu ve taramalı elektron mikroskobu (SEM) ile fotoğraf çekimleri yapılmıĢtır. Makromorfolojik incelemeler ile türlere ait meyve ve tohum boyutları ölçülmüĢ, mikromorfolojik olarak meyve ve tohumlar ayrıntılı olarak incelenmiĢtir. SEM çalıĢmalarında meyve ve tohumlar fotoğraflanmıĢ ve farklılıklar tablolar halinde sunulmuĢtur. Meyve yüzey ornamentasyonuna göre Ae. arabicum skabroz, Ae. cordatum verrukoz, Ae. karamanicum papillalı, Ae. armenum düz ornamentasyona sahiptir.

Anahtar Kelimeler: Aethionema, Anatomi, Mikromorfoloji, Morfoloji, Palinoloji.

ABSTRACT

MS THESIS

THE INVESTIGATION OF MORPHOLOGICAL, ANATOMICAL AND PALYNOLOGICAL CHARACTERISTICS OF SOME AETHIONEMA R. BR. (BRASSICACEAE) TAXA

Muhammet Mustafa ATÇEKEN

THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN BIOLOGY

Advisor: Prof. Dr. Hüseyin DURAL

2014, 82 Pages

Jury Prof. Dr. Hüseyin DURAL Prof. Dr. Kuddisi ERTUĞRUL Prof. Dr. Muhittin DĠNÇ

In this investigation, the morphological, anatomical, palynological and micromorphological properties of some Aethionema species which belongs to Brassicaceae family were presented. In morphological studies, the height of stem, the length of leaf and flower and fruit dimensions have been given and presented in tables. In anatomical studies, the cross sections of roots, stems and leaves have taken by microtome and hand; the structural characteristics of these parts have exposed. The structural properties of cross sections of root, stem and leaf have shown taxonomical significance. In palynological studies, the dimensions of pollen and the thicknesses of exine and intine have measured and calculated P/E ratio. The examined species have reticulate pollen ornamentation. Pollen were photographed by light microscope and SEM. With macromorphological investigations, the fruit and seed dimensions have measured; fruits and seeds were examined in detail micromorphologically. SEM investigations, fruit and seed were photographed and differences were presented in tables. The fruit ornamentations are scabrous in Ae. arabicum, verrucose in Ae. cordatum, papillate in Ae. karamanicum, smooth in Ae. armenum.

Keywords: Aethionema, Anatomy, Micromorphology, Morphology, Palynology.

ÖNSÖZ

Yüksek lisans tez çalıĢmalarım boyunca beni her türlü konuda destekleyen, bilgi ve tecrübesini benden hiçbir zaman esirgemeyen danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Hüseyin DURAL‟ a, materyal bulma konusunda bana yardımcı olan hocan Sayın Prof. Dr. Kuddisi ERTUĞRUL‟a, bana her konuda yardımcı olan ArĢ. Gör. Burcu YILMAZ ÇITAK‟ a çok teĢekkür ederim. Desteğini her zaman hissettiğim, maddi, manevi desteğini esirgemeyen aileme teĢekkürü bir borç bilirim. Bu tez çalıĢmasına 13201079 no‟lu proje ile maddi olanak sağlayan S.Ü. BAP Koordinatörlüğüne çok teĢekkür ederim

Muhammet Mustafa ATÇEKEN KONYA-2015

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET ...... iv

ABSTRACT ...... v

ÖNSÖZ ...... vi

ĠÇĠNDEKĠLER ...... vii

SĠMGELER VE KISALTMALAR ...... ix

1. GĠRĠġ ...... 1

2. KAYNAK ARAġTIRMASI ...... 3

3. MATERYAL VE YÖNTEM ...... 6

3.1. Materyalin Temini ...... 6 3.2. Yöntemler ...... 6 3.2.1. Morfolojik Yöntemler ...... 6 3.2.2. Anatomik Yöntemler ...... 7 3.2.3. Palinolojik Yöntemler ...... 9 3.2.4. Meyve ve Tohum Mikromorfolojik Yöntemleri ...... 10

4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA ...... 11

4.1. AraĢtırma Sonuçları ...... 11 Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC ...... 11 4.1.1. Morfolojik Bulgular ...... 11 4.1.2. Anatomik Bulgular ...... 12 4.1.3. Palinolojik Bulgular ...... 21 4.1.4.Mikromorfolojik Bulgular ...... 22 Aethionema cordatum (Desf.) Boiss...... 24 4.1.5. Morfolojik Bulgular ...... 24 4.1.6. Anatomik Bulgular ...... 26 4.1.7. Palinolojik Bulgular ...... 35 4.1.8. Mikromorfolojik Bulgular ...... 36 Aethionema karamanicum Ertuğrul & Beyazoğlu ...... 38 4.1.9. Morfolojik Bulgular ...... 38 4.1.10. Anatomik Bulgular ...... 39 4.1.11. Palinolojik Bulgular ...... 47 4.1.12. Mikromorfolojik Bulgular ...... 48 Aethionema armenum Boiss...... 50 4.1.13. Morfolojik Bulgular ...... 50 4.1.14. Anatomik Bulgular ...... 51 4.1.15. Palinolojik Bulgular ...... 59 4.1.16. Mikromorfolojik Bulgular ...... 60

4.2. TARTIġMA ...... 62

vii

5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ...... 68

5.1 Sonuçlar ...... 68 5.2 Öneriler ...... 69

KAYNAKLAR ...... 70

ÖZGEÇMĠġ ...... 73

viii

SĠMGELER VE KISALTMALAR

Simgeler

μm: Mikrometre m: Metre cm: Santimetre mm: Milimetre km: Kilometre mm2: Milimetre kare ml: Mililitre g: Gram μm2: Mikrometre kare

Kısaltmalar

KNYA: Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu Max.: Maksimum Min.: Minimum Ort.: Ortalama SD: Standart sapma HD: Hüseyin DURAL MA: Mustafa ATÇEKEN

ix 1

1. GĠRĠġ Ilıman kuĢak içerisinde bulunan Türkiye, sahip olduğu bitki çeĢitliliği açısından çevresinde yer alan birçok ülkeden farklı olan özellikleri ile dikkat çeker. Türkiye‟de yayılıĢ gösteren bitki türlerinin sayısı, Avrupa kıtasının tümünde yayılıĢ gösteren bitki türlerinin sayısına yakındır. Son yıllarda yapılan çalıĢmaların da eklenmesiyle, Türkiye‟nin 12,000 civarında bitki taksonuna (tür, alttür ve varyete düzeyinde) sahip olduğu ortaya çıkmıĢtır (Erik ve Tarıkahya, 2004). Floramızın bu kadar zengin olmasının baĢlıca sebepleri olarak; Türkiye‟nin birbirinden hem iklim hem de bitki örtüsü yönünden, dolayısıyla floristik yapısı bakımından farklı üç bitki coğrafyası bölgesinin kesiĢtiği bir konumda olması, Anadolu‟nun Avrupa ve Asya kıtası arasında köprü konumunda olması ve buna bağlı olarak iki kıta arasında karĢılıklı bitki göçleri ile çeĢitliliğin artması, birçok cins ve seksiyonun farklılaĢma merkezinin Anadolu oluĢu, edafik (topraksal) faktörlerin oldukça çeĢitlilik göstermesi, Dünya‟nın 3. zamanda geçirmiĢ olduğu buzul çağından yurdumuzun çok az bölgesinin etkilenmesi sayılabilir (Erik ve Tarıkahya, 2004). Ayrıca ülkemiz sadece flora zenginliği olarak değil aynı zamanda endemik tür zenginliği bakımından da çok önemli bir yerdedir. Türkiye florasındaki tür sayısı 2,891‟dir. Bu sayıya endemik olan 497 alttürü ve 390 varyeteyi dâhil ettiğimizde endemik takson sayısı 3,778‟e çıkmaktadır (Erik ve Tarıkahya, 2004). Son yıllarda yapılan revizyon çalıĢmalarında taksonlar sadece taksonomik açıdan değerlendirilmemektedir, bu çalıĢmalara anatomik, palinolojik, karyolojik ve mikromorfolojik çalıĢmalarda eklenerek taksonlar hakkında sistematik açısından daha kesin sonuçların alınması amaçlanmaktadır. Anatomik karakterlerdeki farklılıklar türlerin morfolojik ayrımına destek olmakta ve sistematiğe yeni özellikler katmaktadır. Palinolojik çalıĢmalara özellikle son yıllarda daha çok ağırlık verilmiĢtir. Polenlerin türlere özgü yapılarının olması onları oldukça değerli kılmaktadır. Özellikle botanik, tıp, adli tıp, farmakoloji, tarım vb. alanlarda yapılan çalıĢmalarda kendisine yer bulmuĢtur. Tohum ve meyve karakterlerine bakılarak yapılan değerlendirmeler de taksonomik çalıĢmalara katkı sağlanmaktadır. Özellikle yüzey ornamentasyonlarındaki önemli farklılıklar kullanılarak taksonların ayrımına kanıtlar sağlanmaktadır. Ülkemiz florasında bulunan Brassicaceae familyasında 88 cins, 539 tür, 210 endemik tür, % 44 familyadaki endemizim oranına ve % 7 floradaki endemizim oranı sahiptir. Bu familyada bulunan ve yüksek endemizim oranına sahip olan Aethionema

2 cinsinde ise 40 türe ait 43 takson mevcut olup bunlardan 20‟si endemik türdür. Cinsin endemizm oranı % 50‟dir (Erik ve Tarıkahya, 2004; Ertuğrul, 2012). Aethionema taksonomik bakımdan Türkiye'deki Brassicaceae familyasının en zor cinslerinden birisidir. Türlerin büyük çoğunluğunda, teĢhis için meyveli ve çiçekli materyal gerekli olduğu için, çoğu herbaryum materyali teĢhis edilememiĢtir (Ertuğrul, 1989). Bu tez çalıĢması ile Ae. cordatum (Desf.) Boiss., Ae. armenum Boiss., Ae. arabicum (L.) Andrz. ex DC ve Ae. karamanicum Ertuğrul & Beyazoğlu türlerinin morfolojik, anatomik, palinolojik ve mikromorfolojik olarak incelenmesi gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmamız neticesinde elde edeceğimiz sonuçlar ile türlerin arasında olabilecek farklılıklar ve dolayısıyla türlerin birbirinden ayırt edilmesine olanak sağlayacak ve bu nedenle taksonomik önemi olan anatomik, palinolojik ve mikromorfolojik özelliklerin saptanması yapılmıĢtır. Elde edilen veriler ile türlerin akrabalık özelliklerinin anlaĢılmasına yardımcı olduğunu ümit etmekteyiz.

2. KAYNAK ARAġTIRMASI Aethionema cinsi ve aynı familyanın farklı bazı cinsleri ile ilgili yapılmıĢ önceki çalıĢmaları Ģu Ģekilde özetleyebiliriz: Khan (1980), Brassicaceae familyasına ait polenlerini çalıĢmıĢ. Bu çalıĢmalar içerisinde Aethionema carneum (Banks & Sol.) Fedtsch., türüne ait polen morfolojisi yapılmıĢtır. Polenlerin trikolpat, ornementasyonun ise retikulat olduğunu belirtmiĢtir. Ertuğrul ve Beyazoğlu (1997), Aethionema karamanicus türünü betimleyerek bilim dünyasına kazandırmıĢtır. Ae. huber-morathii Davis & Hedge türünden ayrılan karakterleri ortaya koymuĢlardır. Orcan (1997), Türkiye‟de yayılıĢ gösteren Alyssum linifolium Steph. ex Willd. var. linifolium, A. meniocoides Boiss., A. aureum (Fenzl.) Boiss. ele alarak örneklerin morfolojik karakterlerinin yanında anatomik özellikleri ile türlerin yakından tanıtılmasına çalıĢmıĢtır. Koch ve Mummenhoff (2001), ribozomal RNA kullanılarak Brassicaceae familyasına ait 12 cinse sekans analizi yapılmıĢtır. Orcan ve Binzet (2003), Brassicaceae familyasına ait Alyssum obtusifolium türünün anatomik ve palinolojik özelliklerini ortaya koymuĢlardır. Köklerin çok yıllık olduğunu, gövdede 13-15 iletim demetinin varlığını, yaprakların isolateral yapı gösterdiğini tespit etmiĢlerdir. Bitkinin polenleri ise trikolpat olarak belirlenmiĢtir. Orcan ve Binzet (2004), Alyssum floribundum‟ a ait normal ve modifiye edilmiĢ türlerinin anatomik ve morfolojik özelliklerini tespit etmiĢlerdir. Normal türlerin polen Ģeklinin prolat olduğu, modifiye türlerinin subprolat olduğunu belirlenmiĢlerdir. Moazzeni ve ark. (2007), Isatis cinsine ait 4 tribusda yer alan 23 türün tohum yüzeylerini SEM kullanarak incelemiĢlerdir. 8 tip ornamentasyon belirlenmiĢ, bunlardan retikulat-areolat tipin türler arasında yaygın olarak bulunduğu saptanmıĢtır. Cins seviyesinde tohum yüzeyinin ayırımda kullanılamayacağını bildirmiĢlerdir. Pavlova (2007) tarafından Aethionema rhodopaeum D. Pavlova Bulgaristan florasına nadir ve endemik bitkilerden biri olarak bilim dünyasına kazandırılmıĢtır. Pınar ve ark. (2007), Türkiye‟nin çeĢitli bölgelerinden toplanan 17 Aethionema R. Br. (Brassicaceae) (Ae. carneum (Banks & Sol.) Fedtsch., Ae. heterocarpum J.Gay., Ae. arabicum Andrz ex DC., Ae. eunomioides (Boiss.) Bornm., Ae. cordatum (Desf.) Boiss., Ae. stylosum DC., Ae. speciosum Boiss. & Huet, Ae. ibericum (Boiss.) Boiss., Ae. caespitosum (Boiss.) Boiss., Ae.capitatum Boiss. & Bal., Ae. armenum Boiss., Ae. grandiflorum Boiss. & Hohen., Ae.coridifolium DC., Ae. huber-morathii Davis &

Hedge, Ae. turcicum DC., Ae.dumaii Vural & Adıgüzel, Ae. alanyae Duman) türünün tohum yüzey özelliklerini SEM (taramalı elektron mikroskobu) ve LM (ıĢık mikroskobu) kullanarak incelemiĢ ve 4 morfolojik tip belirlemiĢlerdir. Taksonomik olarak ayrımı güç olan türlerden oluĢan Aethionema cinsi tohum özellikleri bakımından aydınlığa kavuĢturulmuĢtur. KürĢat ve ark. (2008), Alyssum harputicum türünü morfolojik, anatomik, palinolojik ve karyolojik olarak incelemiĢlerdir. Kök yapısını sekonder olduğu, gövdedeki iletim demet sayısını 12-15 ile sınırlandığı, yaprakların izoletaral ve stoma tipinin anizositik olduğu, yaprağın her iki yüzeyinin lepidot tüylerle kaplı olduğunu belirlemiĢlerdir. Ġncelenen türlerin polen tipi trikolpat, kromozom sayısı ise 2n=92 dir ayrıca türe ait yeni özelliklerde belirlenmiĢtir. Khosravi ve Joharchi (2011), Ġran‟da Aethionema sabzevaricum Khosravi & Joharchi türünün Ae. saxalite türünden farklılıkları ortaya konulmuĢtur. Türün deskripsiyonu yapılarak bilim dünyasına kazandırılmıĢtır. Pakravan ve ark. (2011), Alyssum (Brassicaceae) farklı lokalitelerden toplanan 55 populasyona ait makro ve mikromorfolojik özellikler nitel ve nicel analizleri yapılmıĢ bunlardan elde edilen sonuçları UPGMA ve WARD programları ile analiz etmiĢlerdir. Alyssum contemptum, A. marginatum, A. strictum ve A. szovitsianum türlerinin gövde enine kesitleri ile birbirlerinden ayrılabilecekleri kanıtlanmıĢtır. Pakravan ve ark. (2011), Alyssum minus (L.) Rothm. var. minus ve Alyssum minus (L.) Rothm. var. mazandaranicum morfolojik, palinolojik, anatomik karakterlerini ortaya koymuĢlardır. Bu türe ait özellikler A. desertorum Stapf ve A. szowitsianum Fisch. & Mey. türleri ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Keshavarzi ve ark. (2012), Clypeola cinsine ait 4 türün polen morfolojilerini ve ekzin yapısını ıĢık ve elektron mikroskoplarını kullanarak araĢtırmıĢlardır. 3 türün polenlerinin trikolpat olduğunu C. aspera da polenlerin hem trikolpat hem de tetrakolpat olduğunu gözlemlemiĢlerdir. Polenlere ait karakterleri Clypeola cinsinin tür seviyesinde ayrımında önemli karakteristik özellikler olduğunu rapor etmiĢlerdir. Mutlu ve Erik (2012), Arabis cinsine ait 22 taksonun (9‟u endemik) asetolize edilmiĢ ve asetolize edilmemiĢ polen taneleri ile de ıĢık ve elektron mikroskoplarını kullanarak karĢılaĢtırmalı palinolojik bir çalıĢma ortaya koymuĢlardır. Tüm polenlerin trikolpat olduğu ama bazılarının 2 ve 4 kolpat olduğu belirlenmiĢtir.

Karabacak ve ark. (2013), Aethionema anatolica A. Duran & M. Öztürk türünü betimlemiĢler. Bu türün Ae. demirizii türüne yakın olduğunu fakat meyve kenarının krenat olması ile farklılık gösterdiğini bildirmiĢlerdir. Tekin ve ark. (2013), Matthiola anchoniifolia (Brassicaceae) türüne ait anatomik, palinolojik ve tohum mikromorfolojik özellikleri ile ilgili çalıĢma ortaya koymuĢtur. Türe ait ayrıntılı bir morfolojik deskripsiyon verilmiĢ, tohumların yüzeylerinin düzenleniĢinin isodiyametrik, tetragonal ve pentagonal Ģekilli olduğunu bildirmiĢlerdir. Kök anatomisinde türün sekonder köklere sahip olduğu, gövdenin genel dikotiledon yapısına uygunluk gösterdiği, yaprakların isobilateral olduğu belirlenmiĢtir. Polen tipinin trikolpat olduğu gözlemlenmiĢtir.

3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyalin Temini

Araziden toplanan örnekler bitkilerin çiçeklenme periyotlarına rastlayan devrelerinde tip lokalitelerinden veya yayılıĢ gösterdikleri bölgelerden toplanmıĢtır. Bir kısmı yaygın herbaryum tekniklerine göre kurutularak herbaryum materyali haline getirilmiĢtir. Herbaryum örnekleri Konya Herbaryumu‟nda (KNYA) saklanmaktadır. Morfolojik ve palinolojik çalıĢmalar için kurutulan örnekler kullanılmıĢtır. Anatomik çalıĢmalar için arazide % 70‟lik etil alkol içine alınan örnekler laboratuvara getirilmiĢtir. Mikromorfolojik çalıĢmalar için türlerin olgun meyve ve tohum örnekleri kullanılmıĢ olup bunlar, hava almaları engellenmeyecek Ģekilde kâğıt torbalarda saklanmıĢtır.

Çizelge 3.1. Aethionema cinsine ait türlerin toplandığı lokaliteler

Cins Tür Lokalite Toplayıcı No Aethionema Ae. karamanicum C4 Karaman – Ayrancı – Kayaönü Köyü MA 4 – HD 1583 m., 15.06.13 K 37°08‟353‟‟ D 33°47‟651‟‟ Ae. arabicum C4 Konya – Büyük Gevele Dağı güney MA 1 – HD batı yamaçları, 1647 m., 12.06.13 K 37°55‟343‟‟ D 32°22‟576‟‟ Ae. cordatum C4 Konya – Büyük Gevele Dağı kuzey MA 2 – HD yamacı, 1694 m.,12.06.13 K 37°55‟404‟‟ D32°22‟682‟‟ Ae. armenum C4 Konya – Çal Dağı – Erikli Tepesi MA 3 – HD doğu yamaçları, 1783 m., 12.06.13 K 37°49‟830‟‟ D 32°10‟498‟‟

3.2. Yöntemler 3.2.1. Morfolojik Yöntemler

Morfolojik çalıĢmalarda bitkinin boyu ve gövde uzunluğu, tohum boyutları, bağlanma Ģekilleri, türlerin; yaprak boyları, çiçek ve meyve gibi yapılarına ait ölçümler verilmiĢ ve tablolar halinde sunulmuĢtur. Her bir karakter için en az 20 ölçüm yapılarak, min-max değerleri ile ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmıĢ ve tablolar halinde verilmiĢtir.

3.2.2. Anatomik Yöntemler

Anatomik çalıĢmalar için örneklere ait kök, genç gövde ve yaprak örnekleri bistüri yardımı ile küçük parçalara ayrılıp Parafin metodu (Johansen 1940) uygulanmıĢtır. Parafin metodu ile sonuç alınamayan bitki dokularından el ile kesit alınmıĢtır.

Dehidrasyon iĢlemi Dehidrasyon iĢlemi ile örnek parçalarının suyu alınmıĢtır. Dehidrasyon iĢlemi aĢağıda belirtildiği Ģekilde uygulanmıĢtır.

Dehidrasyon serisi Bekleme süresi %70‟lik etil alkol 1 saat %80‟lik etil alkol 1 saat %96‟lık etil alkol 1 saat %100‟lük etil alkol 30 dakika 2 Etil Alkol-1 Ksilol 1 saat 1 Etil Alkol-1 Ksilol 1 saat 1 Etil Alkol-2 Ksilol 1 saat Saf Ksilol I 10 dakika Saf Ksilol II 10 dakika

Numuneler saf ksilolde dibe çökecek ve oda sıcaklığında parafine doyurma iĢlemine baĢlanacaktır.

Materyalleri parafine doyurma iĢlemi Parafine doyurma iĢleminde amacımız dokuların parafine yavaĢ yavaĢ doyurulmasıdır ki bu süreçte parafin vezin kaplarına azar azar eklenmiĢtir. Parafine doyurma iĢleminde eriyen boncuk parafin kullanılmıĢtır. Parafine doyurma iĢlemi ile dehidrasyon iĢlemi esnasında dokuların hücreleri arasına giren ksilolün parafin ile yer değiĢtirmesi sağlanmıĢtır. Bu süreç Ģu Ģekilde ilerlemiĢtir:

1.Gün Oda sıcaklığında vezin kapların ağzı kapalı 2. ve 3. Gün35ºC-40ºC‟de etüvde vezin kapların ağzı kapalı 3. ve 4. Gün45ºC-50ºC‟de etüvde vezin kapların ağzı kapalı 5. ve 6. Gün55ºC-60ºC‟de etüvde vezin kapların ağzı açık 5. günden itibaren ksilolün dokulardan uçurulması için vezin kaplarının ağzı açılmıĢtır.

Materyallerin parafin bloklar haline getirilmesi ve kesit alınması Parafine doyurulan dokular kesit yüzeylerine dikkat edilmek sureti ile parafin bloklar haline getirilmiĢ ve mikrotom yardımı ile bloklardan 12 μm kalınlığında kesitler alınmıĢtır. Alınan kesitler albümin-gliserinli lamlara yapıĢtırılmıĢ ve boyama yapılacağı zaman 60ºC‟lik etüvde 1 gün süreyle kesitlerin etrafında ve içindeki parafinin erimesi için bekletilmiĢtir. Parafini eriyen kesitler yine 30 dakika kadar saf ksilolde bekletilmiĢ sonrasında ise boyama serilerinden geçirilmiĢtir.

Kesitlerin boyanması aĢaması Saf ksilolden çıkarılan ve parafini eriyen kesitler aĢağıdaki boyama serilerinden geçirilmiĢtir.

Alkol, Alkol + Ksilol Serileri ve Boyalar Bekleme Süreleri 1 Etil Alkol-2 Ksilol 2 dk. 1 Etil Alkol-1 Ksilol 2 dk. 2 Etil Alkol-1 Ksilol 2 dk. % 100 alkol 2 dk. % 96 alkol 2 dk. %90 alkol 2 dk. %80 alkol 2 dk. %70 alkol 2 dk. Safranin 16 saat Saf su 10 dk. %50 alkol 10 dk. %70 alkol 10 dk. %90 alkol 10 dk. %96 alkol 10 dk. %100 alkol 5 dk. Fastgreen 30 sn. %96 alkol 5 dk. %100 alkol 5 dk. 1 alkol-1 ksilol 5 dk. Saf ksilol 10 dk.

Boyanan kesitlerin üzerine entellan damlatılarak lamel ile kapatılmıĢ, bu aĢamada kesitler üzerinde hava kabarcığı oluĢmaması için 45 derecelik açı ile kapatılmıĢtır. Kesitler ıĢık mikroskobuna takılı fotoğraf makinası ile fotoğraflanmıĢtır.

Safranin boyasının hazırlanması 5 g safranin 250 ml metil sellosolv içerisinde çözülür ve üzerine 125 ml % 95‟lik etil alkol eklenir. Diğer taraftan ayrı bir beher içerisinde 5 g sodyum asetat, 125 ml

9 distile su ve % 40‟lık 10 ml formaldehit içerisinde çözülmüĢ ve bu çözelti boya karıĢımına eklenerek kullanılmıĢtır. Fast green boyasının hazırlanması 30 ml metil sellosolv ile 30 ml karanfil yağı 1/1 oranında karıĢtırılmıĢ ve 0.5 g fast green boyası ile doyurulmuĢtur. Bu karıĢımın üzerine 175 ml % 95‟lik etil alkol, 175 ml TBA (tert-butanol) ve 60 ml %1‟lik glasiyal asetik asit eklenmiĢtir.

El kesitlerinin hazırlanması Yapraklardan el ile alınan yüzeysel kesitler ise %50‟lik gliserin karıĢımı ile preparat haline getirilmiĢ ve bu kesitlerde stomalar ve parankima hücreleri gözlemlenmiĢtir. Alınan kesitlerin bazıları ise floroglisin-HCl ile boyanarak %10‟luk gliserin içerisinde incelenmiĢtir.

Floroglisin-HCl hazırlanması Floroglisin: 1 g floroglisin 100 ml % 95‟ lik etil alkol içerisinde çözülmüĢtür. HCl; % 25‟lik olarak kullanılmıĢtır.

Stoma indeksi hesaplamalarında ise rastgele seçilen yaprakların alt ve üst yüzeylerinden kesitler alınmıĢ ve aĢağıdaki formül ile stoma indeksleri hesaplanmıĢtır. Hücre gruplarına ait ölçümler Kameram 21 programı ile yapılmıĢtır. Stoma indeksi = (mm2‟ deki stoma sayısı / mm2‟ deki stoma sayısı + mm2‟ deki epidermis sayısı) x 100, Stoma indeks oranı = Üst stoma indeksi / Alt stoma indeksi

3.2.3. Palinolojik Yöntemler 3.2.3.1. IĢık Mikroskobu ÇalıĢmaları

Herbaryum materyallerinden Wodehouse (1935) yöntemine göre preparatlar hazırlanmıĢtır.

3.2.3.2. Wodehouse metodu

IĢık mikroskobunda yapılan polen çalıĢmalarında; herbaryum örneklerinden alınan anterler temiz bir lama alınarak anterdeki polen keselerinden lama düĢürülen polenler üzerine 2-3 damla % 96‟lık etil alkol eklenmiĢtir. Burada amaç polenler

üzerindeki reçine, zamk gibi maddelerin uzaklaĢtırılmasıdır. Alkolün uçması için lam 30-40ºC‟lik ısıtıcı tabla üzerine konulmuĢtur. Sonra safraninli gliserin-jelatin damlatılan polenler lamel ile kapatılıp ters çevrilerek kurutulmuĢtur. Burada amaç polenlerin lamel yüzeyine yaklaĢmasıdır. Hazırlanan preparatlara ait polen ölçümleri en az bir hafta sonra alınmıĢtır. Çünkü polenlerin ĢiĢmesi için bekleme süresi gereklidir.

Safraninli Gliserin-Jelatin hazırlanması 7 g toz jelatin 42 ml distile su içerisine konularak 80ºC‟lik su banyosunda 20 dakika boyunca sürekli olarak cam bagetle karıĢtırılmıĢtır. 20 dakika sonunda karıĢımın üzerine 50 ml gliserin eklenmiĢ ve homojen bir karıĢım elde edilene kadar karıĢtırılmıĢtır. Mikrobiyal aktivitenin olmaması için karıĢıma bir miktar timol eklenmiĢtir. Polenlerin boyanması gerçekleĢsin diye safranin boyasından eklenerek karıĢım hazır hale getirilmiĢtir.

3.2.3.3. Polenlerin ıĢık mikroskobunda ölçülmesi

Polenlerin ölçülmesi mikroskop ile incelenmiĢ fotoğrafları ise mikroskoba takılmıĢ kamera ile çekilmiĢtir. Polenlerin 30 tanesi ölçülerek ekvatoral, polar uzunlukları ile sulkus uzunlukları ve geniĢlikleri, ekzin ve intin kalınlıkları Kameram 21 programı kullanılarak ölçülmüĢtür.

3.2.3.4. Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) ÇalıĢmaları

Elektron mikroskobunda yapılan polen çalıĢmalarında polenler stablar üzerine alınmıĢ ve Cressington Auto 108 altın püskürtücü kullanılarak altın tozu ile kaplanmıĢlardır. Bu Ģekilde hazırlanan örnekler ZEISS EVO LS10 model SEM (taramalı elektron mikroskobu) ile incelenmiĢtir.

3.2.4. Meyve ve Tohum Mikromorfolojik Yöntemleri

Meyve ve tohumlara ait ölçümler öncelikle makromorfolojik olarak yapılmıĢtır. Tohum ve meyvelerin uzunluk, geniĢlik gibi ölçümler yapılmıĢtır. Her bir türe ait 20 olgun meyve ve tohumların ölçümleri yapılmıĢ ve ortalama değerleri alınmıĢtır.

Mikromorfolojik çalıĢmalarda polen örneklerinin incelenmesinde uygulanan prosedür uygulanmıĢtır. 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA 4.1. AraĢtırma Sonuçları Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC 4.1.1. Morfolojik Bulgular

Tek yıllık, takriben 6-9.5 cm boyunda, genellikle çok dallanmıĢ. Taban yaprakları oblong veya geniĢ ovat ve saplı, gövdeye ait yapraklar birbirine benzer saplı/sapsız; akut, kalpsi, gövdeyi sarıcı. Petaller 1.5 x 1 mm, beyaz veya pembe. Uzun stamenlerin filamentleri uzunlukları boyunca gevĢekçe birleĢmiĢ, kıvrılmıĢ, diĢlidir. Stamenler apikulate, anter 0.05-0.2 mm arasında, filament 0.6 mm. Ġnfloresens çiçek ve meyvede kompakt, nadiren heterokarpik. Meyve sapları az çok dik, 1.72-2.5 mm, meyve geniĢçe ovat, 3.99-8.64 x 3.94-7.48 mm; septum 4-6 x 1-1.5 mm; kanatlar 1.5- 3.33 mm; sinüs 2-4 mm; stil çok kısa, 1 mm‟den küçük, kırılabilir. Tohumları 3-4 adet papilli, musilajlı küçük meyveler düzgün onların tohumları musilajlı değil (Resim 4.1).

Resim 4.1. Aethionema arabicum türünün doğadaki görüntüsü

Çizelge 4.1. Aethionema arabicum için Türkiye Flora çalıĢması ile bizim çalıĢmamıza ait karĢılaĢtırmalı morfolojik veriler.

Bizim ÇalıĢmamız (Türkiye Florası) Aethionema arabicum Aethionema arabicum Bitkinin Boyu 6.86-9.5 cm, genellikle çok dallanmıĢ 10-15 cm genellikle çok dallanmıĢ

Taban Yaprağı 5.2-7.84 x 2.17-3.55 mm, oblong veya Oblong veya geniĢ ovat ve saplı geniĢ ovat ve saplı Gövde Yaprağı 9.48-14.37 x 5.87-7.28 mm, birbirine Birbirine benzer akut, kalpsi gövdeyi benzer akut, kalpsi gövdeyi sarıcı sarıcı

Petaller 1.5 x 1 mm, beyaz veya pembe renkli 2-3 x 0-1 mm, beyaz veya pembe renkli

Sepaller 1.2 x ±1 mm - Anter 0.05 - 0.2 mm -

Filament Boyu 0.6 mm -

Ovaryum 1 x 0.5 mm -

Stilus 0.5 - 0.8 mm -

Meyve 3,99-8,64 x 3,94-7,48 mm geniĢçe ovat 6-12 x 6-12 mm geniĢçe ovat

Meyve Kanat 1.5 - 3.33 mm 2-3 mm

Meyve Sapı 1.72 - 2.5 mm 2-5 mm

Tohum 1.28-1.68 x 0.72-1.01 mm, tohumlar 3- Tohumlar 3-4 adet papilli 4 adet papilli

Çizelge 4.1. „den de görülebileceği gibi Ae. arabicum türünün Türkiye Florasında verilen morfolojik özellikleri ile çalıĢmamızda yaptığımız morfolojik ölçümler ve bulgular uyumluluk göstermektedir.

4.1.2. Anatomik Bulgular Kök

Köklerden alınan enine kesitler dıĢtan içe doğru; epidermis, korteks, iletim demetleri ve öz bölgesinden oluĢmaktadır (ġekil 4.1).

13 a. Epidermis

Kökün en dıĢ kısmında koruyucu tabaka olarak tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermis hücreleri dikdörtgen Ģekillidir ve hücre boyutları 3.6-9.1 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.2-a), (Çizelge 4.2). b. Korteks

Korteks tabakası parankimatik hücrelerden meydana gelmiĢtir ve 5-6 sıralıdır. Korteks tabakası hücrelerinin boyutları 6.9-26 x 26.6-61.3 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.2-a), (Çizelge 4.2). c. Ġletim Dokusu

Ġletim dokusu floem ve ksilem elemanlarından oluĢmaktadır. Floem dıĢ kısma, ksilem merkeze doğru konumlanmıĢtır (ġekil 4.2-a,b). d. Öz Bölgesi

Köklerde öz bölgesinde öz hücrelerine rastlanmamıĢtır. Öz bölgesi tamamen ksilem elemanları ile kaplıdır. Trake boyutları 6.7-18.1 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.2-b), (Çizelge 4.2).

ġekil 4.1. Aethionema arabicum kök enine kesitinin genel görünüĢü

ġekil 4.2. Aethionema arabicum kök enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. Epidermis, korteks ve iletim dokusu b. Ksilem ve öz bölgesi

Gövde

Gövdeden alınan enine kesitte dıĢtan içe doğru epidermis, korteks, iletim demetleri ve öz bölgesi bulunmaktadır (ġekil 4.3), (ġekil 4.4). a. Epidermis

En dıĢta, koruyucu tabaka olan epidermis tek sıra halinde bulunmaktadır. Epidermis hücreleri beĢgenimsi-yuvarlak Ģekillidir. Epidermis hücrelerinin boyutları 6.4-30 x 18-41 μm‟ dir. Epidermis üzerinde 4.3-8.1 μm kalınlığında kalın bir kutikula tabakası bulunmaktadır (ġekil 4.4), (ġekil 4.5-a), (Çizelge 4.2). b. Korteks

Epidermis tabakasının devamında bulunan korteks bölgesi 5-6 sıralı parankima hücrelerinden oluĢmakta ve hücre boyutları 25.9-47.8 x 13.6-29.5 μm‟ dir. Korteks parankiması hücreleri Ģekil olarak yuvarlak ya da değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.4), (ġekil 4.5-a), (Çizelge 4.2).

15 c. Ġletim Demetleri

Korteks parankimasının hemen aĢağısında gövde çevresine paralel olarak iletim demetleri dizilmiĢtir. Floem ve ksilem iyi geliĢmiĢtir (ġekil 4.4), (ġekil 4.5-a,b). d. Öz Bölgesi

Öz bölgesi parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur ve öz hücreleri yuvarlak Ģekillidir. Öz hücrelerinin boyutları 21.8-54.9 μm arasında değiĢen çaplardadır (ġekil 4.4), (ġekil 4.5- b), (Çizelge 4.2). .

ġekil 4.3. Aethionema arabicum gövde enine kesitinin genel görüntüsü

ġekil 4.4. Aethionema arabicum gövde enine kesitinin ayrıntılı görüntüsü

ġekil 4.5. Aethionema arabicum gövde enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. ep-epidermis, fl-floem, ks-ksilem, ku-kutikula, ko-korteks b. fl-floem, ks-ksilem

Yaprak

Yapraklardan alınan enine kesitlerde epidermis, mezofil dokusu ve iletim demetleri olmak üzere 3 temel kısım bulunmaktadır (ġekil 4.6). a. Epidermis

17 tabakasının ki ise 15.2-31.5 x 22.1-72 μm arasındadır. Üst epidermis tabakasının üzeri 2.9-4.3 μm kalınlığında kutikula ile kaplı iken alt epidermis tabakasının üzerindeki kutikula kalınlığı 2.9-5.6 μm‟ dir. Üst ve alt epidermis hücrelerinin arasında stomalar bulunmaktadır (ġekil 4.6), (ġekil 4.7-a), (Çizelge 4.2). b. Mezofil

Mezofil tabakası görünüĢ açısından farklı tek tip parankimatik hücreden oluĢmaktadır. Mezofilde palizat ve sünger parankiması ayırımı olmadığı için yaprağımız unifasiyal tiptedir. Düzensiz Ģekilli parankima hücreleri içerisinde bol miktarda kloroplast olup hücre boyutları 12.9-32.6 x 11-38 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.6), (ġekil 4.7-a), (Çizelge 4.2). c. Ġletim demetleri

Ġletim demetleri kollateral tiptedir. Ġletim demetlerinin etrafları 1-2 sıralı parankima hücresi ile çevrelenmiĢtir. Yaprağın merkezinde bulunan demet büyük, diğer kısımlarında bulunan demetler küçüktür (ġekil 4.7-a). Yapraklardan alınan enine kesitlerde stomaların mezomorfik tipte olduğu belirlenmiĢtir. Yüzeysel kesitlerde stomalar amaryllis tipte olup stoma hücrelerinin ve yardımcı hücrelerin düzenleniĢ durumuna göre de anizositik tiptedir. Yaprak amfistomatiktir (ġekil 4.8-a,b).

ġekil 4.6. Ae. arabicum yaprak enine kesitinin genel görüntüsü

ġekil 4.7. Ae. arabicum yaprak enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. Ġletim demeti b. Stoma

ġekil 4.8. Ae. arabicum yaprak yüzeysel kesitleri a. Üst yüzey b. Alt yüzey

Çizelge 4.2. Ae. arabicum türüne ait anatomik ölçümler

GeniĢlik Uzunluk Ae. arabicum Min. Max. Ort±Sd Min. Max. Ort±Sd Epidermis 3.6 9.1 6.4 ± 1.8 Kök Korteks parankiması 26.6 61.3 41.2 ± 8.9 6.9 26 17.2 ± 4.7 Öz hücreleri 6.7 18.1 12.2 ± 3 Kutikula 4.3 8.1 5.5 ± 0.9 Epidermis 18 41 29.8 ± 6.1 6.4 30 15.6 ± 3.1 Gövde Korteks parankiması 13.6 29.5 21.8 ± 3.9 25.9 47.8 35.9 ± 6 Sklerenkima 3.8 8.1 5.8 ± 1.4 Öz hücreleri 21.8 54.9 34.5 ± 9.3 Üst kutikula 2.9 4.3 3.7 ± 0.5 Üst epiderma 25.1 52.3 39.8 ± 8.8 16.2 31 26.6 ± 3.5 Yaprak Mezofil dokusu 11 38 27.6 ± 8 12.9 32.6 22.3 ± 4.3 Alt epiderma 22.1 72 39.1 ± 23 15.2 31.5 21.7 ± 5 Alt kutikula 2.9 5.6 3.9 ± 0.9

Çizelge 4.3. Ae. arabicum için stoma indeksi ve stoma indeks oranı

MĠN. MAX. ORT. Alt yüzey stoma sayısı / mm² 5 7 6 Üst yüzey stoma sayısı / mm² 5 7 6 Alt yüzey epidermis sayısı / mm² 2 4 3 Üst yüzey epidermis sayısı / mm² 2 4 3 Alt yüzey stoma indeksi 66.6 Üst yüzey stoma indeksi 66.6 Stoma indeks oranı 1

4.1.3. Palinolojik Bulgular

Ae. arabicum türüne ait polen morfolojisi ve polen görüntüleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.9, 4.10): Polen tipi: Monad Polar eksen (P): 20.71-13.17 μm (Ort. 18.4 μm) Ekvatoral eksen (E): 18.61-13.33 μm (Ort. 17.14 μm ) Apertür tipi: Trikolpat Ornamentasyon: Retikulat Polen Ģekli: Prolat-sferoidal (P/E: 1.07) Ekzin: 1.88-0.58 μm (Ort. 1.06 μm) Ġntin: 0.72-0.39 μm (Ort. 0.51 μm)

ġekil 4.9. Ae. arabicum polenlerine ait ıĢık mikroskobu görüntüleri a. Ekvatoral görünüĢ b. Ekvatoral ornamentasyon c. Polar görünüĢ d. Polar görünüĢteki ornamentasyon

ġekil 4.10. Ae. arabicum polenlerine ait SEM fotoğrafları a. Genel görünüĢ b. Ornamentasyon

4.1.4.Mikromorfolojik Bulgular

Ae. arabicum meyve özellikleri (ġekil 4.11; 4.12). Meyve tipi: Silikula Meyve Boyutu: 3.94-7.48 x 3.99-8.64 mm (Ort. 5.94 x 6.54 mm ) Meyve Kanadı: 1.5-3.33 mm (Ort. 2.31 mm ) ġekli: Oblong-ovoid, apeksi içe doğru girintili (emarginat), tüysüz Rengi: YeĢil-sarı Pedisel özellikleri: 1.72-2.5 mm (Ort. 2.01 mm), meyveye bağlandığı noktada hafifçe ĢiĢkinleĢmiĢ Ornamentasyon: Skabroz

ġekil 4.11. Ae. arabicum meyvesi için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.12. Ae. arabicum meyvesine ait SEM fotoğrafları a. Meyvenin genel görünüĢü b. Meyve ornamentasyonu

Ae. arabicum tohum özellikleri Ae. arabicum tohum özellikleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.13; 4.14): Boyutu: 0.72-1.01 x 1.28-1.68 mm (Ort. 0.91 x 1.54 mm ) ġekli: Ovoid, mikropolar apeksi dıĢa doğru çıkıntılı küt uçlu, kalazal apeksi ovoid Tohum dıĢ sınırı: Eliptik Rafe: Belirgin ve düz Rengi: Sarımsı-kahverengi Ornamentasyon: Verrukat

ġekil 4.13. Ae. arabicum tohumu için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.14. Ae. arabicum için tohum SEM fotoğrafları a. Tohumun genel görünüĢü b. Tohum yüzey ornamentasyonu

Aethionema cordatum (Desf.) Boiss. 4.1.5. Morfolojik Bulgular

Çok yıllık, tabanda odunsu, 24-30 cm boyunda çiçekli gövde basit veya dallanmıĢ, tüysüz, glaukus. Yaprak boyutları 3.39-10.89 x 3.08-8.31 mm arasında, deltoit-kalpsi veya ovat-kalpsi, gövdeyi sarıcı, uçları aküt. Petaller pembe, beyaz veya kremsi sarı, 5-9 x 2-4 mm. Filamentler ince, gevĢekçe bitiĢik veya ayrı diĢli değil; anterler apikulet ucu çıkıntılı. Infloresens meyvede uzamıĢ. Ovaryum iki odalı, her bir odada 1-2 ovül mevcut. Meyve sapı dik, askending, 3.8-6.29 mm. Silikula-ovat (meyve) takriben 3.7-7.24 x 2.9-5.91 mm; septum 6 x 2 mm; kanatlar düzensiz ve değiĢken diĢli, 1.07-2.58 mm, sinüs 1-2 mm; stil 2-4 mm. Tohumlar 1-2 adet hafifçe musilajlı (Resim 4.2).

Resim 4.2. Aethionema cordatum türünün doğadaki görüntüsü

Çizelge 4.4. Aethionema cordatum için Türkiye Flora çalıĢması ile bizim çalıĢmamıza ait karĢılaĢtırmalı morfolojik veriler.

Bizim ÇalıĢmamız Türkiye Florası Aethionema cordatum Aethionema cordatum Bitkinin Boyu 24-30 cm, çiçekli gövde basit veya 10-25 cm, çiçekli gövde basit veya dallanmıĢ dallanmıĢ Gövde Yaprağı 3.39-10.89 x 3.08-8.31 mm arasında, Deltoit-kalpsi veya ovat-kalpsi, deltoit-kalpsi veya ovat-kalpsi, gövdeyi sarıcı uçları aküt gövdeyi sarıcı uçları aküt. Petaller 5.9 x 2-4 mm 5-9 x 2-4 mm beyaz veya kremsi sarı.

Meyve 3.7-7.24 x 2.9-5.91 mm, silikula-ovat 7 x 6 mm silikula-ovat Meyve Kanat 1.07-2.58 mm, düzensiz ve değiĢken 1-2 mm, düzensiz ve değiĢken diĢli diĢli Meyve Sap 3.8-6.29 mm meyve sapı dik, 4-7 mm sapı dik veya askending askending Tohum 1.81-2.35 x 0.81-1.36 mm, 1-2 adet 1-2 adet hafifçe musilajlı. hafifçe musilajlı. Stilus 1.1-2 mm ----

Çizelge 4.4. „den de görülebileceği gibi Ae. cordatum türünün morfolojik özellikleri ile çalıĢmamızda yaptığımız morfolojik ölçümler ve morfolojik bulgular uyumluluk göstermektedir.

4.1.6. Anatomik Bulgular Kök

Köklerden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru; peridermis, korteks sklerenkima, floem ve ksilem hücrelerinden oluĢmaktadır (ġekil 4.15). a. Peridermis

Köklerden alınan enine kesitlerde sekonder kök yapısı gözlemlenmiĢtir. Kökün en dıĢ kısmında koruyucu tabaka olarak peridermis bulunmaktadır (ġekil 4.15), (Çizelge 4.5). b. Korteks

Korteks tabakası parankimatik hücrelerden meydana gelmiĢtir ve 7-8 sıralıdır. Korteks tabakası hücrelerinin boyutları 11.7-29.2 x 24.2-78.3 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.15), (Çizelge 4.5). c. Sklerenkima Dokusu

Korteks tabakası içerisinde bulunan sklerenkima dokusu kesik kesik yerelleĢmiĢ 2-3 sıralı hücrelerden oluĢmaktadır. Sklerenkima hücreleri Ģekil olarak beĢgenimsi veya değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.15). d. Ġletim Dokusu

Ġletim dokusu floem ve ksilem elemanlarından oluĢmaktadır. Floem dıĢ kısma ksilem merkeze doğru konumlanmıĢtır. Kesitlerde kambiyum net olarak gözlenememiĢtir. Trakelerin boyutları 4.6-19.1 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.15), (ġekil 4.16-a,b), (Çizelge 4.5).

ġekil 4.15. Aethionema cordatum kök enine kesitlerinin genel görüntüsü

ġekil 4.16. Aethionema cordatum kök enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. Öz bölgesi ve ksilem b. ks- ksilem, T-trake

Gövde

Gövdeden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru epidermis, korteks, sklerenkima, iletim demetleri ve öz bölgesi bulunmaktadır (ġekil 4.17), (ġekil 4.18). a. Epidermis

En dıĢta, koruyucu tabaka olan epidermis 2-3 sıra halinde bulunmaktadır. Epidermis hücreleri dikdörtgenimsi-oval Ģekillidir. Epidermis hücrelerinin arasında stoma hücreleri bulunmaktadır. Epidermis hücrelerinin boyutları 8.9-27.5 x 14.9-33.1 μm‟ dir. Epidermis üzerinde 8.5-16.1 μm kalınlığında kalın bir kutikula tabakası bulunmaktadır (ġekil 4.18), (ġekil 4.19-a), (Çizelge 4.5).

29 b. Korteks

Epidermis tabakasının devamında bulunan korteks bölgesi 6-7 sıralı parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur ve hücre çapı 11.5-23 μm‟ dir. Korteks parankiması hücreleri Ģekil olarak yuvarlak ya da değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.18), (ġekil 4.19-a), (Çizelge 4.5). c. Sklerenkima Dokusu

Korteks tabakası içerisinde bulunan sklerenkima dokusu hücreleri öbek öbek 1-2 sıralı hücrelerden oluĢmaktadır. Sklerenkima hücrelerinin boyutları 6.7–23.4 μm‟ dir. Sklerenkima hücreleri Ģekil olarak beĢgenimsi veya değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.18), (ġekil 4.19-b), (Çizelge 4.5). d. Ġletim Demetleri

Korteks parankimasının hemen aĢağısında gövde eksenine paralel olarak iletim demetleri dizilmiĢtir. Floem ve ksilem iyi geliĢmiĢtir (ġekil 4.18), (ġekil 4.19-b). e. Öz Bölgesi

Öz bölgesi parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur ve öz hücreleri yuvarlak Ģekillidir. Öz hücrelerinin boyutları 17.2-73.3 μm arasında değiĢen çaplardadır (ġekil 4.18), (ġekil 4.19-b), (Çizelge 4.5).

ġekil 4.17. Ae. cordatum gövde enine kesitlerinin genel görüntüsü

ġekil 4.18. Ae. cordatum türünün ayrıntılı gövde anatomisi

ġekil 4.19. Ae. cordatum gövde enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. ep-epidermis, ku-kutikula, ko-korteks st-stoma, st-stoma altı boĢluk b. fl-floem, ks-ksilem, sk-sklerenkima

Yaprak

Yapraklardan alınan enine kesitlerde epidermis, mezofil dokusu ve iletim demetleri olmak üzere 3 temel kısım bulunmaktadır (ġekil 4.20). a. Epidermis

Yapraklardan alınan enine kesitlerin her iki yüzeyinde de tek tabakalı epidermis bulunmaktadır. Üst ve alt Epidermis hücrelerinin Ģekli yuvarlağımsı-ovaldir. Üst epidermis tabakasının hücre boyutları 13.6-24.9 x 13.3-33.9 μm arasında, alt epidermis tabakasının ki ise 12.6-26.3 x 8.7-33.4 μm arasındadır. Üst epidermis tabakasının üzeri 14.9-23.2 μm kalınlığında kutikula ile kaplı iken alt epidermis tabakasının üzerindeki kutikula kalınlığı 10.4-19.2 μm‟ dir. Üst ve alt epidermis hücrelerinin arasında stomalar bulunmaktadır (ġekil 4.20), (Çizelge 4.5.). b. Mezofil

Mezofil tabakası görünüĢ açısından palizat ve sünger tabakası olmak üzere farklı iki tip parankimatik hücreden oluĢmaktadır. Mezofil tabakası palizat, sünger ve palizat parankiması olarak sıralanmakta dolayısıyla yaprağımız ekvifasiyal tiptedir. Dikdörtgenimsi, düzensiz Ģekilli palizat parankiması hücreleri içerisinde bol miktarda kloroplast olup hücre boyutları 18.4-56.9 x 10.4-21.4 μm arasında değiĢmektedir. Palizat parankiması arasında bulunan sünger parankiması ise düzensiz Ģekilli olup hücre

32 boyutları 15.7-36.1 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.20), (ġekil 4.21-b), (Çizelge 4.5). c. Ġletim demetleri

Ġletim demetleri kollateral tiptedir. Ġletim demetlerinin etrafları 1-2 sıralı parankima hücresi ile çevrelenmiĢtir. Yaprağın merkezinde bulunan demet büyük, diğer kısımlarında bulunan demetler küçüktür (ġekil 4.20), (ġekil 4.21-b), (Çizelge 4.5). Yapraklardan alınan enine kesitlerde stomaların mezomorfik tipte olduğu belirlenmiĢtir. Yüzeysel kesitlerde stomalar amaryllis tipte olup stoma hücrelerinin ve yardımcı hücrelerin düzenleniĢ durumuna göre de anizositik tiptedir. Yaprak amfistomatiktir (ġekil 4.22-a,b).

ġekil 4.20. Ae. cordatum yaprak enine kesitlerinin genel görünüĢü

ġekil 4.21. Ae. cordatum yaprak enine kesitlerinin ayrıntılı görünüĢü a. üep-üst epidermis, ku-kutikula, st-stoma, stb-stoma altı boĢluk b. üep-üst epidermis, ku-kutikula, pp-palizat parankiması, sp-sünger parankiması, ks-ksilem, fl-floem

ġekil 4.22. Ae. cordatum yaprak yüzeysel kesitleri a. Üst yüzey b. Alt yüzey

Çizelge 4.5. Ae. cordatum türüne ait anatomik ölçümler

GeniĢlik Uzunluk Ae. cordatum Min. Max. Ort±Sd Min. Max. Ort±Sd Peridermis 37.5 44.3 41.8 ± 2.2 Kök Korteks 24.2 78.3 41.6 ± 13.3 11.7 29.2 19 ± 4.3 Öz (Trake) 4.6 19.1 9.3 ± 3.3 Kutikula 8.5 16.1 12.5 ± 1.8 Epiderma 14.9 33.1 20.9 ± 4 8.9 27.5 14.8 ± 2.9 Gövde Korteks 11.5 23 16.4 ± 3.1 Sklerenkima 6.7 23.4 14.1 ± 6.3 Öz 17.2 73.3 43.1 ± 13.9 Üst Kutikula 14.9 23.2 18.6 ± 1,8 Üst Epiderma 13.3 33.9 23.6 ± 5.3 13.6 24.9 9.2 ± 2.8 Palizat P. 10.4 21.4 16.2 ± 2.6 18.4 56.9 40.3 ± 14.5 Yaprak Sünger P. 15.7 36.1 24.1 ± 5 Alt Epiderma 8.7 33.4 26.1 ± 7.2 12.6 26.3 18.7 ± 4.9 Alt Kutikula 10.4 19.2 13.6 ± 2.6

Çizelge 4.6. Ae. cordatum için stoma indeksi ve stoma indeks oranı

Min. Max. Ort. Alt yüzey stoma sayısı / mm² 5 7 6 Üst yüzey stoma sayısı / mm² 6 8 7 Alt yüzey epidermis sayısı / mm² 5 7 6 Üst yüzey epidermis sayısı / mm² 4 6 5 Alt yüzey stoma indeksi 50 Üst yüzey stoma indeksi 58.3 Stoma indeks oranı 1.16

4.1.7. Palinolojik Bulgular

Ae. cordatum türüne ait polen morfolojisi ve polen görüntüleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.23, 4.24): Polen tipi: Monad Polar eksen (P): 18.32-23.26 μm (Ort. 21.09 μm) Ekvatoral eksen (E): 11.46-18.28 μm (Ort. 15.1 μm ) Polen Ģekli: Subprolat (P/E: 1.39) Apertür tipi: Trikolpat Ornamentasyon: Retikulat Ekzin: 0,87-1,01 μm (Ort. 0.91 μm) Ġntin: 0,53-0,66 μm (Ort. 0.7 μm)

ġekil 4.23. Ae. cordatum polenlerine ait ıĢık mikroskobu görüntüleri a. Ekvatoral görünüĢ b. Ekvatoral ornamentasyon c. Polar görünüĢ d. Polar görünüĢteki ornamentasyon

ġekil 4.24. Ae. cordatum polenlerine ait SEM fotoğrafları a. Genel görünüĢ b. Ornamentasyon

4.1.8. Mikromorfolojik Bulgular

Ae. cordatum meyve özellikleri (ġekil 4.25; ġekil 4.26): Meyve tipi: Silikula Meyve Boyutu: 2.97-5.91 x 3.7-7.24 mm (Ort. 4.69 x 5.58 mm ) Meyve Kanat: 1.07-2.58 mm (Ort. 1.95 mm ) ġekli: Oblong-ovoid, apeksi içe doğru girintili (emarginat), tüysüz Rengi: YeĢil-kahverengi Pedisel özellikleri: 3.8-6.29 mm (Ort. 5.05 mm ) Ornamentasyon: Verrukoz

ġekil 4.25. Ae. cordatum meyvesi için makromorfolojik görüntü a. üstten görünüĢü b. yandan görünüĢü

ġekil 4.26. Ae. cordatum meyvesine ait SEM fotoğrafları a. Meyvenin genel görünüĢü b. Meyve ornamentasyonu

Ae. cordatum tohum özellikleri Ae. cordatum tohum özellikleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.27; ġekil 4.28): Boyutu: 0.81-1.36 x 1.81-2.35 mm (Ort. 1.22 x 2.06 mm ) ġekli: Ovoid, mikropolar apeksi dıĢa doğru çıkıntılı küt uçlu, kalazal apeksi oblong- ovoid Tohum dıĢ sınırı: Eliptik Rafe: Belirgin ve düz Rengi: Sarımsı-kahverengi Ornamentasyon: Verrukat

ġekil 4.27. Ae. cordatum tohumu için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.28. Ae. cordatum için tohum SEM fotoğrafları a. Tohumun genel görünüĢü b. Tohum yüzey ornamentasyonu

Aethionema karamanicum Ertuğrul & Beyazoğlu 4.1.9. Morfolojik Bulgular

Çok yıllık, çok dallı köke yakın kısımlar odunlu, çiçekli gövdeler 18-38 cm dik veya askending Ģekilde. Yapraklar alternat, linear lanseolat verimsiz sürgünlerde çoğu daralmıĢ 6.22-12.27 x 1.17-1.9 mm. Infloresens subcapitat, kompakt, meyvede uzamıĢ. Sepaller 3.8-4.05 x 1.45-1.5 mm, hemen hemen sakkat. Petaller mor, sepaller kadar, tabanda damarlı. Filamentler serbest, kanatlı, tabanda geniĢlemiĢ anterler apikulet. Ovaryum 2 odalı her bir odada 1 adet ovül var. Meyve sapları tabandan basık, 3.18-4.62 mm. Silikula obovat veya orbicular, bot benzeri, imricat, 4.8-6.39 x 4.16-5.96 mm; kanatlar 1.58-3 mm, tek parça; sinus 2-2.5 mm; sitil takriben 1mm tohumlar 1-2 adet, açıkça papillos (Resim 4.3).

Resim 4.3. Aethionema karamanicum türünün doğadaki görüntüsü

Çizelge 4.7. Aethionema karamanicum için Türkiye Flora çalıĢması ile bizim çalıĢmamıza ait karĢılaĢtırmalı morfolojik veriler.

Bizim ÇalıĢmamız Türkiye Florası Aethionema karamanicum Aethionema karamanicum Bitkinin Boyu 18-38 cm, çok dallı köke yakın 15-20 cm, çok dallı köke yakın kısımlar kısımlar odunlu. odunlu. Taban Yaprağı 1.27-2.86 x 0.6-0.97 mm, oblong ----- veya geniĢ ovat ve saplı. Gövde Yaprağı 6.22-12.27 x 1.17-1.9 mm, alternat, 12-20 x 1.5-2 mm, alternat, linear linear lanseolat verimsiz sürgünlerde lanseolat verimsiz sürgünlerde çoğu çoğu daralmıĢ daralmıĢ Brakte 5.87-8.9 x 0.91-1.69 mm ----

Petaller 4-4.6 x 1.8-2.3 mm, mor, sepaller Mor, sepaller kadar, tabanda damarlı kadar, tabanda damarlı Sepaller 3.8-4.05 x 1.45-1.5 mm, tabanda 2-2.5 mm, tabanda damarlı damarlı Anter 0.5 mm, apikulet ----

Filament Boyu 2 mm, serbest -----

Ovaryum 1 x 0.5 mm, 2 odalı her bir odada 1 2 odalı her bir odada 1 adet ovül var adet ovül var Stilus 0.8-1 mm ----

Meyve 4.8-6.39 x 4.16-5.96 mm silikula 6.5-8 x 6.5-7.5 mm silikula obovat veya obovat veya orbicular, bot benzeri orbicular, bot benzeri Meyve Kanat 1.58-3 mm 1.58-3 mm

Meyve Sap 3.18-4.62 mm, tabanda basık 3-5 mm tabanda basık

Tohum 2.03-2.39 x 0.97-1.23 mm ----

Çizelge 4.7. „den de görülebileceği gibi Ae. karamanicum türünün morfolojik özellikleri ile çalıĢmamızda yaptığımız morfolojik ölçümler ve morfolojik bulgular uyumluluk göstermektedir.

4.1.10. Anatomik Bulgular Kök

Köklerden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru; peridermis, korteks, iletim demetleri ve öz bölgesinden oluĢmaktadır (ġekil 4.29).

40 a. Peridermis

Köklerden alınan enine kesitlerde sekonder kök yapısı gözlemlenmiĢtir. Kökün en dıĢ kısmında koruyucu tabaka olarak peridermis bulunmaktadır. Peridermis kalınlığı 32.5-44.9 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.30-a), (Çizelge 4.8). b. Korteks

Korteks tabakası parankimatik hücrelerden meydana gelmiĢtir ve 6-7 sıralıdır. Korteks tabakası hücrelerinin boyutları 11.3-32.8 x 13.3-71.9 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.30-a), (Çizelge 4.8). c. Sklerenkima Dokusu

Korteks tabakası içerisinde bulunan sklerenkima dokusu 2-3 sıralı hücrelerden oluĢmaktadır. Sklerenkima hücreleri Ģekil olarak beĢgenimsi veya değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.30-a). d. Ġletim Dokusu

Ġletim dokusu floem ve ksilem elemanlarından oluĢmaktadır. Floem dıĢ kısma bakarken ksilem merkeze doğru konumlanmıĢtır. Kesitlerde kambiyum net olarak gözlenememiĢtir. Trakelerin boyutları 6.7-15.7 μm arasında değiĢmektedir. Köklerde öz bölgesinde öz hücrelerine rastlanmamıĢtır (ġekil 4.30-a,b), (Çizelge 4.8).

ġekil 4.29. Aethionema karamanicum kök enine kesitinin genel görünüĢü

ġekil 4.30. Aethionema karamanicum kök enine kesitinin ayrıntılı görünüĢü a. Peridermis, korteks parankiması, sklerenkima, floem, ksilem b. Öz

Gövde

Gövdeden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru epidermis, korteks, iletim demeti ve öz bölgesi bulunmaktadır (ġekil 4.31), (ġekil 4.32). a. Epidermis

En dıĢta koruyucu tabaka olan epidermis tek sıra halinde bulunmaktadır. Epidermis hücreleri oval Ģekillidir. Epidermis hücreleri arasında stoma hücreleri bulunmaktadır. Epidermis hücrelerinin boyutları 4.2-14.4 x 10.2-29.5 μm‟ dir. Epidermis üzerinde 2.8-9.1 μm kalınlığında kalın bir kutikula tabakası bulunmaktadır (ġekil 4.32), (ġekil 4.33-a), (Çizelge 4.8). b. Korteks

Epidermis tabakasının devamında bulunan korteks parankiması 5-6 sıralıdır. Korteks tabakası hücrelerinin boyutları 3.4-24.5 x 11.4-40.9 μm arasında değiĢmektedir. Korteks parankiması hücreleri Ģekil olarak yuvarlak ya da değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.32), (ġekil 4.33-a), (Çizelge 4.8).

42 c. Sklerenkima Dokusu

Korteks tabakası içerisinde bulunan sklerenkima dokusu 1-2 sıralı hücrelerden oluĢmaktadır. Sklerenkima hücrelerinin boyutları 7.1-21.4 μm‟ dir. Sklerenkima hücreleri Ģekil olarak beĢgenimsi veya değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.32), (ġekil 4.33-a), (Çizelge 4.8). d. Ġletim Demetleri

Korteks parankimasının hemen aĢağısında gövdeye paralel olarak iletim demetleri dizilmiĢtir. Floem ve ksilem iyi geliĢmiĢtir (ġekil 4.33-a). e. Öz Bölgesi

Öz bölgesi parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur ve öz hücreleri yuvarlak Ģekillidir. Öz hücrelerinin boyutları 21-85.3 μm arasında değiĢen çaplardadır (ġekil 4.32), (ġekil 4.33-b), (Çizelge 4.8).

ġekil 4.31. Aethionema karamanicum gövde enine kesitinin genel görüntüsü

ġekil 4.32. Aethionema karamanicum gövde enine kesitinin ayrıntılı görünüĢü

ġekil 4.33. Aethionema karamanicum gövde enine kesitinin ayrıntılı görüntüsü a. st- stoma, ep- epidermis, ko- korteks, ku- kutikula, sk- sklerenkima, ks- ksilem, fl- floem b. Öz bölgesi

Yaprak

Yapraklardan alınan enine kesitlerde epidermis, mezofil dokusu ve iletim demetleri olmak üzere 3 temel kısım bulunmaktadır (ġekil 4.34).

44 a. Epidermis

Yapraklardan alınan enine kesitlerin her iki yüzeyinde de tek tabakalı epidermis bulunmaktadır. Üst ve alt epidermis hücrelerinin Ģekli dikdörtgenimsi-ovaldir. Üst epidermis tabakasının hücre boyutları 13.6-24.9 x 13.3-33.9 μm arasında, alt epidermis tabakasının ki ise 12.6-26.3 x 8.7-33.4 μm arasındadır. Üst epidermis tabakasının üzeri 14.9-23.2 μm kalınlığında kutikula ile kaplı iken alt epidermis tabakasının üzerindeki kutikula kalınlığı 10.4-19.2 μm‟ dir. Üst ve alt epidermis hücrelerinin her ikisinde de stomalar bulunmaktadır (ġekil 4.35.-a,b), (Çizelge 4.8). b. Mezofil

Mezofil tabakası görünüĢ açısından palizat ve sünger tabakası olmak üzere farklı iki tip parankimatik hücreden oluĢmaktadır. Mezofil tabakası palizat, sünger ve palizat parankiması olarak sıralanmakta dolayısıyla yaprağımız ekvifasiyal tiptedir. Dikdörtgenimsi, düzensiz Ģekilli palizat parankiması hücreleri içerisinde bol miktarda kloroplast olup hücre boyutları 27-70.3 x 4.6-16.8 μm arasında değiĢmektedir. Palizat parankiması arasında bulunan sünger parankiması ise yuvarlak veya düzensiz Ģekilli olup hücre boyutları 14.7-45.2 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.34), (ġekil 4,35-b), (Çizelge 4.8). c. Ġletim demetleri

Ġletim demetleri kollateral tiptedir. Ġletim demetlerinin etrafları tek sıralı parankima hücresi ile çevrelenmiĢtir. Yaprağın merkezinde bulunan demet büyük, diğer kısımlarında bulunan demetler küçüktür (ġekil 4.34), (ġekil 4.35-c). Yapraklardan alınan enine kesitlerde stomaların mezomorfik tipte olduğu belirlenmiĢtir. Yüzeysel kesitlerde stomalar amaryllis tipte olup stoma hücrelerinin ve yardımcı hücrelerin düzenleniĢ durumuna göre de anizositik tiptedir. Yaprak amfistomatiktir (ġekil 4.36-a,b).

ġekil 4.34. Aethionema karamanicum yaprak enine kesitinin genel görüntüsü

ġekil 4.35. Aethionema karamanicum yaprak enine kesitinin ayrıntılı görüntüsü a. üep- üst epidermis, st- stoma, stb- stoma altı boĢluğu, id- iletim demeti b. ku- kutikula, st- stoma, stb- stoma altı boĢluğu, aep-alt epidermis, pp- palizat parankiması, sp- sünger parankiması, id- iletim demeti c. fl- floem, ks- ksilem

ġekil 4.36. Ae. karamanicum yaprak yüzeysel kesitleri a. Üst yüzey b. Alt yüzey

Çizelge 4.8. Ae. karamanicum türüne ait anatomik ölçümler

GeniĢlik Uzunluk Ae. karamanicum Min. Max. Ort±Sd Min. Max. Ort±Sd Peridermis 32.5 44.9 36.9 ± 4.9 Kök Korteks 13.3 71.9 41.1 ± 13.2 11.3 32.8 20.2 ± 5.1 Öz (Trake) 6.7 15.7 9.5 ± 2.1 Kutikula 2.8 9.1 6.3 ± 1.1 Epiderma 10.2 29.5 18.4 ± 4.3 4.2 14.4 14.5 ± 1.6 Gövde Korteks 11.4 40.9 20 ± 6.2 3.4 24.5 12.7 ± 3.2 Sklerenkima 7.1 21.4 12.1 ± 3.6 Öz 21 85.3 45.5 ± 15.6 Üst Kutikula 6.2 17.9 9.4 ± 2.3 Üst Epiderma 16.7 52.5 32.5 ± 14.2 9.3 29.4 17.1 ± 5.7 Palizat P. 4.6 16.8 10.3 ± 2.4 27 70.3 44 ± 14.1 Yaprak Sünger P. 14.7 45.2 26.3 ± 5.4 Alt Epiderma 9.4 53.5 26.3 ± 11.8 10.2 34.4 19 ± 5.8 Alt Kutikula 6.2 11.2 8.6 ± 1.6

Çizelge 4.9. Ae. karamanicum için stoma indeksi ve stoma indeks oranı

Min. Max. Ort. Alt yüzey stoma sayısı / mm² 6 8 7 Üst yüzey stoma sayısı / mm² 7 9 8 Alt yüzey epidermis sayısı / mm² 3 5 4 Üst yüzey epidermis sayısı / mm² 7 9 8 Alt yüzey stoma indeksi 63.6 Üst yüzey stoma indeksi 50 Stoma indeks oranı 0.78

4.1.11. Palinolojik Bulgular

Ae. karamanicum türüne ait polen morfolojisi ve polen görüntüleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.37, 4.38): Polen tipi: Monad Polar eksen (P): 16.97-19.6 μm (Ort. 17.96 μm) Ekvatoral eksen (E): 11.71-15.27 μm (Ort. 13.28 μm ) Polen Ģekli: Subprolat (P/E: 1.35) Apertür tipi: Trikolpat Ornamentasyon: Retikulat Ekzin: 0.77-1.12 μm (Ort. 1.02 μm ) Ġntin: 0.61-0.82 μm (Ort. 0.7 μm )

ġekil 4.37. Ae. karamanicum polenlerine ait ıĢık mikroskobu görüntüleri a. Polar görünüĢ b. Polar görünüĢteki ornamentasyonu

ġekil 4.38. Ae. karamanicum polenlerine ait SEM fotoğrafları a. Genel görünüĢ b. Ornamentasyon

4.1.12. Mikromorfolojik Bulgular

Ae. karamanicum meyve özellikleri (ġekil 4.39; ġekil 4.40) Meyve tipi: Silikula Meyve Boyutu: 4.16-5.96 x 4.8-6.39 mm (Ort. 5.17 x 5.62 mm ) Meyve Kanat: 1.58-3 mm (Ort. 2.26 mm ) ġekli: Oblong-ovoid, apeksi içe doğru girintili (emarginat), tüysüz Rengi: YeĢil-kahverengi Pedisel özellikleri: 3.18-4.62 mm (Ort. 3.75 mm ) Ornamentasyon: Papillalı

ġekil 4.39. Ae. karamanicum meyvesi için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.40. Ae. karamanicum meyvesine ait SEM fotoğrafları a. Meyvenin genel görünüĢü b. Meyve ornamentasyonu

Ae. karamanicum tohum özellikleri Ae. karamanicum tohum özellikleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.41; ġekil 4.42) Boyutu: 0.97-1.23 x 2.03-2.39 mm (Ort. 1.1 x 2.22 mm ) ġekli: Ovoid, mikropolar apeksi dıĢa doğru çıkıntılı ve küt uçlu, kalazal apeksi ovoid Tohum dıĢ sınırı: Eliptik Rafe: Belirgin ve düz Rengi: Sarımsı-kahverengi Ornamentasyon: Verrukat

ġekil 4.41. Ae. karamanicum tohumu için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.42. Ae. karamanicum için tohum SEM fotoğrafları a. Tohumun genel görünüĢü b. Tohum yüzey ornamentasyonu

Aethionema armenum Boiss. 4.1.13. Morfolojik Bulgular

Çok yıllık alçak ve çok gövdeli toprak seviyesinde tüysüz veya papillos. Basit nadiren dallanmıĢ, çiçekli gövdeleri 6-20 cm askending veya yarı dik. Yapraklar linear- oblong 7.84-11.12 x 1.38-1.7 mm, aküt petaller pembe veya beyaz 2.15-2.97 x 0.79- 1.18 mm, tabanda güçlü bir Ģekilde 3 damarlı. Filamentler ne birleĢmiĢ nede diĢli, tabanda geniĢlemiĢ; anterler ucunda çıkıntılar var (apikulet) Infloresens kapitat- korumbus, meyvede uzanır; Ovaryum 2 odalı her birinde 1 ovül var (nadiren 2). Meyve sapları dikten geriye doru kıvrılmıĢa kadar değiĢir 3.62-4.54 mm. Silikula ovat-obovat, bot Ģekilli, 4.36-5.6 x 4.37-4.8 mm, tabanda kalpsi; kanatlar 1.61-1.97 mm krenat diĢli veya tam; sinus 1-1.5 mm; sitilus 0.5 mm. Tohum 2 veya 1 meyve tek odalı ise tohum 1. Tohumlar papillos veya pek çoğu öğle ve musilajsız (Resim 4.4).

Resim 4.4. Aethionema armenum türünün doğadaki görüntüsü

Çizelge 4.10. Aethionema armenum için Türkiye Flora çalıĢması ile bizim çalıĢmamıza ait karĢılaĢtırmalı morfolojik veriler.

Bizim ÇalıĢmamız Türkiye Florası Aethionema armenum Aethionema armenum Bitkinin Boyu 6-20 cm, çok gövdeli toprak 10-20 cm, çok gövdeli toprak seviyesinde tüysüz veya papillos. Basit seviyesinde tüysüz veya papillos. Basit nadiren dallanmıĢ. nadiren dallanmıĢ. Steril Yaprak 1.61-6.3 x 0.44-1,25 mm arasında -----

Gövde Yaprağı 7.84-11.12 x 1.38-1.7 mm linear- 5-15 mm, linear-oblong oblong

Brakte 1.11-6.04 mm ----

Petaller 2.15-2.97 x 0.79-1.18 mm, pembe veya 3-5.5 x 1.5 mm, pembe veya beyaz, beyaz, tabanda güçlü bir Ģekilde 3 tabanda güçlü bir Ģekilde 3 damarlı. damarlı. Sepaller 3.47-6.1 x 1.29-3.04 mm ----- Anter 0.47-0.49 mm ucunda çıkıntılar var ---- (apikulet) Ġnfloresens capitat-corumbus Filament 0.24-0.26 mm ne birleĢmiĢ nede diĢli, ---- tabanda geniĢlemiĢ Ovaryum 0.75-1.15 x ±0.5mm, 2 odalı her 2 odalı her birinde 1 ovül var birinde 1 ovül var Stilus 0.61-0.82 mm ----

Meyve 4.36-5.6 x 4.37-4.8 mm Silikula ovat- 4.5-7 x 4-5 mm, Silikula ovat-obovat, obovat, bot Ģekilli bot Ģekilli Meyve Kanat 1.61-1.97 mm, krenat diĢli veya tam 1-1.5 mm, krenat diĢli veya tam

Meyve Sap 3.62-4.54 mm, dikten geriye doru 3-5 mm, dikten geriye doru kıvrılmıĢa kıvrılmıĢa kadar değiĢir kadar değiĢir Tohum 1.73-2.36 x 0.6-1.18 mm, papillos veya Tohumlar papillos veya pek çoğu öğle pek çoğu öğle ve musilajsız. ve musilajsız.

Çizelge 4.10. „den de görülebileceği gibi Ae. armenum türünün morfolojik özellikleri ile çalıĢmamızda yaptığımız morfolojik ölçümler ve morfolojik bulgular uyumluluk göstermektedir.

4.1.14. Anatomik Bulgular Kök

Köklerden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru; peridermis, korteks, floem ve ksilem hücrelerinden oluĢmaktadır (ġekil 4.43).

52 a. Peridermis

Köklerden alınan enine kesitlerde sekonder kök yapısı gözlemlenmiĢtir. Kökün en dıĢ kısmında koruyucu tabaka olarak peridermis bulunmaktadır (ġekil 4.43), (ġekil 4.44-a), (Çizelge 4.11). b. Korteks

Korteks tabakası parankimatik hücrelerden meydana gelmiĢtir ve 7-8 sıralıdır. Korteks tabakası hücrelerinin boyutları 12.6-46.9 x 20.6-59.9 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.43), (ġekil 4.44-a), (Çizelge 4.11). c. Ġletim Dokusu

Ġletim dokusu floem ve ksilem elemanlarından oluĢmaktadır. Floem dıĢ kısma bakarken ksilem merkeze doru konumlanmıĢtır. Kesitlerde kambiyum net olarak gözlenememiĢtir. Trakelerin boyutları 3.4-19.2 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.43), (ġekil 4.44-b).

ġekil 4.43. Aethionema armenum kök enine kesitinin genel görünüĢü

ġekil 4.44. Aethionema armenum kök enine kesitinin ayrıntılı görünüĢü a. peridermis, korteks parankiması b. Öz Bölgesi

Gövde

Gövdeden alınan enine kesitlerde dıĢtan içe doğru epidermis, korteks, sklerenkima, iletim demetleri ve öz bölgesi bulunmaktadır (ġekil 4.45). a. Epidermis

En dıĢta, koruyucu tabaka olan epidermis 2-3 sıra halinde bulunmaktadır. Epidermis hücrelerinin dikdörtgenimsi-oval Ģekillidir. Epidermis hücreleri arasında stoma hücresi bulunmaktadır. Epidermis hücrelerinin boyutları 10.3-33.5 x 19.6-61.1 μm‟ dir. Epidermis üzerinde 2.7-8,2 μm kalınlığında kalın bir kutikula tabakası bulunmaktadır (ġekil 4.45), (ġekil 4.46-a), (Çizelge 4.11). b. Korteks

Epidermis tabakasının devamında bulunan korteks parankiması 6-7 sıralıdır ve hücre çapı 12.1-27.9 x 22.6-42.8 μm‟ dir. Korteks parankiması hücreleri Ģekil olarak yuvarlak ya da değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.45), (ġekil 4.46-a), (Çizelge 4.11).

54 c. Sklerenkima Dokusu

Korteks tabakası içerisinde bulunan sklerenkima dokusu 1-3 sıralı hücrelerden oluĢmaktadır. Sklerenkima hücrelerinin boyutları 6.6-16.1 μm‟ dir. Sklerenkima hücreleri Ģekil olarak beĢgenimsi veya değiĢik Ģekillerde olabilmektedir (ġekil 4.46-a), (Çizelge 4.11). d. Ġletim Demetleri

Korteks parankimasının hemen aĢağısında gövdeye paralel olarak iletim demetleri dizilmiĢtir. Floem ve ksilem iyi geliĢmiĢtir (ġekil 4.46-a). e. Öz Bölgesi

Öz bölgesi parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur ve öz hücreleri yuvarlak Ģekillidir. Öz hücrelerinin boyutları 31-77.6 μm arasında değiĢen çaplardadır (ġekil 4.46-a,b), (Çizelge 4.11).

ġekil 4.45. Aethionema armenum gövde enine kesitinin genel görünüĢü

ġekil 4.46. Aethionema armenum gövde enine kesitlerinin ayrıntılı görünüsü a. Ġletim demetleri b. Öz Bölgesi

Yaprak

Yapraklardan alınan enine kesitlerde epidermis, mezofil dokusu ve iletim demetleri olmak üzere 3 temel kısım bulunmaktadır (ġekil 4.47-a,b). a. Epidermis

Yapraklardan alınan enine kesitlerin her iki yüzeyinde de tek tabakalı epidermis bulunmaktadır. Üst ve alt Epidermis hücrelerinin Ģekli yuvarlağımsı-ovaldir. Üst epidermis tabakasının hücre boyutları 20.5-57.8 x 32.1-72.3 μm arasında, alt epidermis tabakasının ki ise 22.5-59.7 x 17.1-65.7 μm arasındadır. Üst epidermis tabakasının üzeri 4.7-7.7 μm kalınlığında kutikula ile kaplı iken alt epidermis tabakasının üzerindeki kutikula kalınlığı 3.4-9.1 μm‟ dir. Üst ve alt epidermis hücrelerinin arasında stomalar bulunmaktadır (ġekil 4.47-a,b), (Çizelge 4.11). b. Mezofil

56 parankiması arasında bulunan sünger parankiması ise düzensiz Ģekilli olup hücre boyutları 15.2-59 μm arasında değiĢmektedir (ġekil 4.47-a,b), (ġekil 4.48-b), (Çizelge 4.11). c. Ġletim demetleri

Ġletim demetleri kollateral tiptedir. Ġletim demetlerinin etrafları 1-2 sıralı parankima hücresi ile çevrelenmiĢtir. Yaprağın merkezinde bulunan demet büyük, diğer kısımlarında bulunan demetler küçüktür (ġekil 4.47-b), (ġekil 4.48-b). Yapraklardan alınan enine kesitlerde stomaların mezomorfik tipte olduğu belirlenmiĢtir. Yüzeysel kesitlerde stomalar amaryllis tipte olup stoma hücrelerinin ve yardımcı hücrelerin düzenleniĢ durumuna göre de anizositik tiptedir. Yaprak amfistomatiktir (ġekil 4.49-a,b).

ġekil 4.47. Aethionema armenum yaprak enine kesitlerinin genel görüntüsü a. Genel görünüĢ b. üep- üst epidermis, aep- alt epidermis, pp- palizat parankiması, sp- sünger parankiması, id- iletim demeti

ġekil 4.48. Aethionema armenum yaprak enine kesitlerinin ayrıntılı görüntüsü a. st- stoma, stb- stoma altı boĢluğu, b. ku- kutikula, aep- alt epidermis, pp- palizat parankiması, sp- sünger parankiması, fl- floem, ks- ksilem

ġekil 4.49. Ae. armenum yaprak yüzeysel kesitleri a. Üst yüzey b. Alt yüzey

Çizelge 4.11. Ae. armenum türüne ait anatomik ölçümler

GeniĢlik Uzunluk Ae. armenum Min. Max. Ort±Sd Min. Max. Ort±Sd Peridermis 32.2 44.4 37.8 ± 4.1 Kök Korteks 20.5 59.9 34.8 ± 8.5 12.6 46.9 29.1 ± 8.6 Öz (Trake) 3.4 19.2 9.3 ± 4.2 Kutikula 2.7 8.2 5.3 ± 1.1 Epiderma 19.6 61.1 35.3 ± 11.5 10.3 33.5 22 ± 7.8 Gövde Korteks 22.6 42.8 33.1 ± 6 12.1 27.9 18.4 ± 3.6 Sklerenkima 6.6 16.1 10.2 ± 3 Öz 31 77.6 52.2 ± 13.7 Üst Kutikula 4.7 7.7 6.2 ± 1.5 Üst Epiderma 32.1 72.3 51.5 ± 12.9 20.5 57.8 42.7 ± 12.9 Palizat P. 8 15.1 11 ± 1.7 28.3 57.8 40.3 ± 8.6 Yaprak Sünger P. 15.2 59 29.6 ± 9.1 Alt Epiderma 17.1 65.7 36.8 ± 22.5 22.5 59.7 37.3 ± 9.3 Alt Kutikula 3.4 9.1 6 ± 1.3

Çizelge 4.12. Ae. armenum için stoma indeksi ve stoma indeks oranı

Min. Max. Ort. Alt yüzey stoma sayısı / mm² 3 5 4 Üst yüzey stoma sayısı / mm² 5 7 6 Alt yüzey epidermis sayısı / mm² 2 3 2 Üst yüzey epidermis sayısı / mm² 2 4 3 Alt yüzey stoma indeksi 66.6 Üst yüzey stoma indeksi 66.6 Stoma indeks oranı 1

4.1.15. Palinolojik Bulgular

Ae. armenum türüne ait polen morfolojisi ve polen görüntüleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.50, 4.51): Polen tipi: Monad Polar eksen (P): 14.51-21.03 μm (Ort. 17.37 μm) Ekvatoral eksen (E): 10.37-16.54 μm (Ort. 13.7 μm ) Polen Ģekli: Prolat – sferoidal (P/E: 1.26) Apertür tipi: Trikolpat Ornamentasyon: Retikulat Ekzin: 0.82-1.2 μm (Ort. 1.01 μm ) Ġntin: 0.58-0.83 μm (Ort. 0.71 μm )

ġekil 4.50. Ae. armenum polenlerine ait ıĢık mikroskobu görüntüleri a. Ekvatoral görünüĢ b. Ekvatoral ornamentasyon c. Polar görünüĢ

ġekil 4.51. Ae. armenum polenlerine ait SEM fotoğrafları a. Genel görünüĢ b. Ornamentasyon

4.1.16. Mikromorfolojik Bulgular

Ae. armenum meyve özellikleri (ġekil 4.52; ġekil 4.53): Meyve tipi: Silikula Meyve Boyutu: 4.37-4.8 x 4.36-5.6 mm (Ort. 4.63 x 5.29 mm ) Meyve Kanat: 1.61-1.97 mm (Ort. 1.77 mm ) ġekli: Yelpazemsi, apeksi içe doğru girintili (emarginat), tüysüz Rengi: YeĢil-kahverengi Pedisel özellikleri: 3.62-4.54 mm (Ort. 4.08 mm ), meyveye bağlanma noktası hafifçe ĢiĢkin, kapsül 6 perigon ile çevrili. Ornamentasyon: Düz

ġekil 4.52. Ae. armenum meyvesi için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.53. Ae. armenum meyvesine ait SEM fotoğrafları a. Meyvenin genel görünüĢü b. Meyve ornamentasyonu

Ae. armenum tohum özellikleri Ae. armenum tohum özellikleri Ģu Ģekildedir (ġekil 4.54; ġekil 4.55) Boyutu: 0.6-1.18 x 1.73-2.36 mm (Ort. 0.88 x 1.95 mm ) ġekli: Ovoid, mikropolar apeksi dıĢa doğru çıkıntılı ve küt uçlu, kalazal apeksi ovoid Tohum dıĢ sınırı: Eliptik Rafe: Belirgin ve düz Rengi: Siyahımsı kahverengi Ornamentasyon: Verrukat

ġekil 4.54. Ae. armenum tohumu için makromorfolojik görüntü

ġekil 4.55. Ae. armenum için tohum SEM fotoğrafları a. Tohumun genel görünüĢü b. Tohum yüzey ornamentasyonu

4.2. TARTIġMA

AraĢtırmamız sonucunda Aethionema cinsine ait dört tür için ortaya konulan morfolojik özellikler bir tablo halinde sunulmuĢtur. Çizelge 4.13‟den de görülebileceği gibi Ae. arabicum bitki boyu açısından en kısa gövdelere sahiptir. Buna karĢın Ae. karamanicum türü ise 40 cm‟ye yaklaĢan boylu örneklere sahiptir. Türlerin steril taban yaprakları Ģekil ve boyut açısından birbirine benzerdir fakat gövde yaprakları farklıdır. Ae. arabicum ve Ae. cordatum türleri gövdeyi sarıcı ve kalpsi Ģekilleri ile birbirlerine benzerdir. Ae. karamanicum ile Ae. armenum türleri ise linear- lanseolat gövde yaprakları ile diğer iki türden ayrılmaktadır. Ae. arabicum ve Ae. cordatum türlerinin her ikisinde birden brakteler mevcut değil iken, Ae. karamanicum ve Ae. armenum türlerinde sırası ile yaklaĢık 9 x 1.5 mm, 1x6 mm boyutlarında brakte mevcuttur. Türlerin üçünde petaller pembe renkli iken Ae. karamanicum petalleri mor renklidir. AraĢtırılan türlerde anterler; Ae. cordatum ve Ae. karamanicum türlerinin ikisinde apikulettir. Türlerin meyvelerinde Ae. arabicum ve Ae. cordatum türlerinde meyve ovat Ģekilli, Ae. karamanicum‟ da obovat veya orbikular, Ae. armenum‟ da ise ovat-obovat Ģekillidir. Meyve kanatlarında ise Ae. cordatum‟ da düzensiz ve değiĢken diĢli, Ae. armenum‟ da krenat diĢli veya tamdır. Türlere ait karĢılaĢtırmalı diğer sonuçları Çizelge 4.13‟de gösterilmiĢtir.

Çizelge 4.13. ÇalıĢılan Aethionema cinsine ait türlerin morfolojik yönden karĢılaĢtırılması

Morfolojik Ae. Ae. Ae. Ae. karamanicum Karakterler arabicum cordatum armenum 6.86-9.5 cm, 24-30 cm, çiçekli 18-38 cm, çok dallı 6-20 cm, çok Bitkinin genellikle çok gövde basit veya köke yakın kısımlar gövdeli. Basit Boyu dallanmıĢ dallanmıĢ odunlu nadiren dallanmıĢ 5.2-7.84 x 2.17- Steril - 1.27-2.86 x 0.6-0.97 3,55 mm, oblong 1.61-6.3 x 0.44- taban - mm, oblong veya veya geniĢ ovat ve 1.25 mm arasında Yaprak geniĢ ovat ve saplı saplı 3.39-10.89 x 3.08- 6.22-12.27 x 1.17- 7.84-11.12 x 1.38- 9.48-14.37 x 5.87- 8.31 mm arasında, 1,9 mm, alternat, 1.7 mm linear- Gövde 7.28 mm birbirine deltoit-kalpsi veya linear lanseolat oblong Yaprağı benzer akut, kalpsi ovat-kalpsi, verimsiz

gövdeyi sarıcı gövdeyi sarıcı sürgünlerde çoğu

uçları aküt daralmıĢ 5.87-8.9 x 0.91-1.69 Brakte - - 1.11-6.04 mm mm 2.15-2.97 x 0.79- 4-4.6 x 1.8-2.3 mm, 1.18 mm, pembe 1.5 x 1 mm, beyaz 4.9 x 2-3 mm, Petaller mor, sepaller kadar, veya beyaz, veya pembe renkli pembe renkli tabanda damarlı tabanda güçlü bir Ģekilde 3 damarlı 3.8-4.05 x 1.45-1.5 1.2 x ±1 mm 3.47-6.1 x 1.29- Sepaller 3-4 x 1.1-1.4 mm mm, tabanda arasında 3.04 mm damarlı Anter 0.05-0.2 mm 0,5 mm, apikulet 0.5 mm, apikulet 0.47-0.49 mm 0.24-0.26 mm ne birleĢmiĢ nede Filament 0.6 mm 2.5 mm 2 mm, serbest diĢli, tabanda geniĢlemiĢ 1 x 0.5 mm, 2 odalı 0.75-1.15 x ±0.5 Ovaryum 1 x 0.5 mm 2 x 1 mm her bir odada1 adet mm, 2 odalı her ovül var birinde 1 ovül var Stilus 0.5-0.8 mm 1.1-2 mm 0.8-1 mm 0.61-0.82 mm 4.8-6.39 x 4.16-5.96 3.99-8.64 x 3.94- 4.36-5.6 x 4.37-4.8 3.7-7.24 x 2.9-5.91 mm silikula obovat Meyve 7.48 mm geniĢçe mm, silikula ovat- mm, silikula-ovat veya orbikular, bot ovat obovat, bot Ģekilli benzeri 1.07-2.58 mm, 1.61-1.97 mm, Meyve 1.5-3.33 mm düzensiz ve 1.58-3 mm krenat diĢli veya Kanat değiĢken diĢli tam 3.62-4.54 mm, 3.8-6.29 mm 3.18-4.62 mm, dikten geriye doru Meyve Sap 1.72-2.5 mm meyve sapı dik, tabanda basık kıvrılmıĢa kadar askending değiĢir 1.73-2.36 x 0.6- 1.28-1.68 x 0.72- 1.81-2.35 x 0.81- 2.03-2.39 x 0.97- 1.18 mm, papillos Tohum 1.01 mm tohumlar 1.36 mm, 1-2 adet 1.23 mm veya pek çoğu 3-4 adet papilli hafifçe musilajlı öğle ve musilajsız

ÇalıĢmamıza materyal olan dört Aethionema türünden sadece Ae. arabicum türü tek yıllık iken diğer üç tür çok yıllıktır. Bu durum anatomik özelliklerine de yansımıĢtır. Türlerin kök anatomileri incelendiği zaman Ae. arabicum köklerinde epiderma hücreleri dikdörtgen Ģekilli tek sıralı ve hücre boyutları 9-14.8 x 20.3-41 μm‟ dir (Çizelge 4.14). Ae. cordatum, Ae. karamanicum, Ae. armenum türlerinde ise peridermis tabakası köklerin en dıĢını sarmakta ve peridermisin kalınlığı türlerde sırası ile 37.5-44 μm, 32.5- 44.9 μm, 32.2-44.4 μm‟ dir. Kök anatomisinde korteks parankiması hücreleri Ae. arabicum‟ da 5-6 sıralı, Ae. cordatum‟ da 7-8 sıralı, Ae. karamanicum‟ da 6-7 sıralı, Ae. armenum‟ da ise 7-8 sıralıdır. ÇalıĢılan türlerin hepsinde birden alınan kök kesitlerinde öz hücrelerine rastlanmamıĢtır. Gövde anatomik kesitlerinde Ae. cordatum türünde kutikula tabakasında 16 µm‟ye kadar kalınlaĢmalar gözlemlenmiĢtir. Ae. arabicum ve Ae. karamanicum gövdelerinin en dıĢ kısmında tek sıralı epiderma var iken Ae. cordatum ile Ae. armenum türlerinin her ikisinde birden 2-3 sıralı epidermanın bulunması dikkat çekmektedir. Korteks parankiması ve sklerenkima hücrelerinin sıra sayısı türler arasında benzerdir. Öz bölgesinde yer alan öz hücreleri parankimatik karakterli olup en büyük hücre boyutuna sahip olan Ae. karamanicum‟ da gözlemlenmiĢtir. AraĢtırılan türlerin yaprak anatomik yapısının benzer olduğu gözlemlenmiĢtir. Yaprak anatomisinde en belirgin fark olarak Ae. arabicum türünün yaprak mezofilinde tek tip parankimatik hücrelere rastlanmıĢtır. Yaprak unifasiyal tiptedir. Ae. cordatum, Ae. karamanicum ve Ae. armenum türlerinin üçünde birden ise mezofil dokusu iki tip parankimatik hücreden (palizat ve sünger parankiması) oluĢmaktadır. Bu türlerde ise yaprak ekvifasiyal tiptedir.

Çizelge 4.14. Aethionema cinsine ait türlerin anatomik olarak karĢılaĢtırılması

Anatomik Ae. Ae. Ae. Ae.

tabakalar arabicum cordatum karamanicum armenum Kutikula 3.6-9.1 mm Tek sıralı, Peridermisin Peridermisin Peridermisin dikdörtgenimsi Epiderma/ kalınlığı kalınlığı kalınlığı Ģekilli Peridermis 37.5-44 μm 32.5-44.9 μm 32.2-44.4 μm 9-14.8 x 20.3-41 μm 5-6 sıralı, 7-8 sıralı, 11.7- 6-7 sıralı, 11.3- 7-8 sıralı, Kök 9-26 x 26.6-61.3 Korteks 29.2 x 24.2-78.3 32.8 x 13.3-71.9 12.6-46.9x20.5- μm μm μm 59.9 μm

Öz hücresi Öz hücresi Öz hücresi Öz hücresi bulunmamaktad bulunmamaktad bulunmamaktad bulunmamaktadı Öz-Trake ır. Trake ır. Trake ır. Trake r. Trake boyutları boyutları boyutları boyutları 6.7-18.1 μm 4.6-19.1 μm 6.7-15.7 μm 3.4-19.2 μm Kutikula 4,3-8,1 mm 8,5-16,1 mm 2,8-9,1 mm 2,7-8,2 mm 2-3 sıralı, 2-3 sıralı, Tek sıralı, dikdörtgenimsi- Tek sıra, oval dikdörtgenimsi- beĢgenimsi, oval Ģekilli Ģekilli 4,2-14.4 oval Ģekilli Epiderma 6.4-30 x 18-4 8.9-27.5 x 14.9- x 10.2-29.5 μm, 10.3-33.5 x μm, stoma 33.1 μm, stoma stoma hücresi 19.6-61.1 μm, hücresi yoktur hücresi bulunmaktadır. stoma hücresi bulunmaktadır bulunmaktadır 5-6 sıra, 5-6 sıra, 6-7 sıra, Gövde 6-7 sıra, yuvarlak Ģekilli yuvarlak Ģekilli yuvarlak Ģekilli Korteks yuvarlak Ģekilli 25.9-47.8 x 3.4-24.5 x 11.4- 12.1-27.9 x 11.5-23 μm. 13.6-29.5 μm 40.9 μm 22.6-42.8 μm 1-2 sıra, 1-2 sıra, 1-2 sıra, 1-3 sıra, Sklerenkim beĢgenimsi 3.8- beĢgenimsi 6.7- beĢgenimsi beĢgenimsi 6.6- a 8.1 μm 23.4 μm 7.1-21.4 μm 16.1 μm Yuvarlak Ģekilli Yuvarlak Ģekilli Yuvarlak Ģekilli Yuvarlak Ģekilli Öz parankimatik parankimatik parankimatik parankimatik 21.8-54.9 μm 17.2-73.3 μm 21-85.3 μm 31-77.6 μm Üst 2.9-4.3 μm 14.9-23.2 μm 6.2-17.9 μm 4.7-7.7 μm Kutikula Tek sıralı, Tek sıralı, Tek sıralı, Tek sıralı, dikdörtgenimsi- dikdörtgenimsi- Üst yuvarlağımsı- yuvarlağımsı- oval oval Epiderma oval 13.6-24.9 x oval 20.5-57.8 x 16.2-31 x 25.1- 9.3-29.4 x 16.7- 13.3-33.9 μm 32.1-72.3 μm 52.3 μm 52.5 μm Palizat Bol kloroplastlı Bol kloroplastlı Bol kloroplastlı Parankimas Unifasiyal tipte 18.4-56.9 x 27-70.3 x 4.6- 28.3-57.8 x 8- ı olup. Düzensiz 10.4-21.4 μm 16.8 μm 15.1μm Yaprak Sünger Ģekilli 11.3-38 Düzensiz Ģekilli Düzensiz Ģekilli Düzensiz Ģekilli Parankimas μm arasında 15.7-36.1 μm 14.7-45.2 μm 15.2-59 μm ı Tek sıralı, Tek sıralı, Tek sıralı, Tek sıralı, dikdörtgenimsi- dikdörtgenimsi- Alt yuvarlağımsı- yuvarlağımsı- oval oval Epiderma oval 12.6-26.3 x oval 22.5-59.7 x 15.2-31.5 x 10.2-34.4 x 9.4- 8.7-33.4 μm 17.1-65.7 μm 22.1-72 μm 53.5 μm Alt 2.9-5.6 μm 10.4-19.2 μm 6.2-11.2 μm 3.4-9.1 μm Kutikula

ÇalıĢmamızda Aethionema cinsine ait bu dört türün polen morfolojik özellikleri ıĢık ve elektron mikroskobu ile incelenmiĢtir. Türlerin polen morfolojilerinde Ae. arabicum ve Ae. armenum polen Ģekilleri prolat-sferoidal iken Ae. cordatum ve Ae. karamanicum türlerinin her ikisi birden ise subprolattır (Çizelge 4.15). Ornamentasyon tüm türlerde ise retikulattır.

Çizelge 4.15. ÇalıĢılan Aethionema cinsinde yer alan türlerin karĢılaĢtırmalı polen karakterleri

Polen Ae. arabicum Ae. cordatum Ae. karamanicum Ae. armenum karakterleri Ekvatoral eksen 18.61-13.33 μm 11.46-18.28 μm 11.71-15.27 μm 10.37-16.54 μm (Ort. 17.14 μm ) (Ort. 15.1 μm ) (Ort. 13.28 μm ) (Ort. 13.7 μm ) Polar eksen 20.71-13.17 μm 18.32-23.26 μm 16.97-19.6 μm 14.51-21.03 μm (Ort. 18.4 μm) (Ort. 21.09 μm) (Ort. 17.96 μm) (Ort. 17.37 μm) Polen Ģekli Prolat-sferoidal Subprolat Subprolat Prolat-sferoidal (P/E: 1.07) (P/E: 1.39) (P/E: 1.35) (P/E: 1.26) Apertür tipi Trikolpat Trikolpat Trikolpat Trikolpat Ornamentasyon Retikulat Retikulat Retikulat Retikulat

AraĢtırma materyali olarak seçtiğimiz türlerin hepsinde meyve tipi silikuladır. Ae. arabicum türünün meyve boyutlarının diğer üç türden daha büyüktür. Meyvelerin Ģekillerine bakıldığı zaman Ae. armenum türü diğer türlerden ayrılmaktadır. Ae. arabicum türünün meyvelerinde sarı renklilere rastlanmıĢtır. Meyvedeki kanat boyutu üç türde yaklaĢık ölçülerdedir. AraĢtırılan türlerin meyve saplarında Ae. cordatum türünün meyve sapı en uzundur. ÇalıĢılan türlerin meyve yüzey ornamentasyonu incelendiği zaman Ae. arabicum skabroz, Ae. cordatum verrukoz, Ae. karamanicum papillalı, Ae. armenum düz ornamentasyona sahip meyveleri ile birbirlerinden ayrılabilmektedir.

Çizelge 4.16. ÇalıĢılan Aethionema cinsinde yer alan türlerin meyve karakterleri

Meyve Ae. arabicum Ae. cordatum Ae. karamanicum Ae. armenum karakterleri Uzunluk (mm) 3.99-8.64 3.7-7.24 4.8-6.39 4.36-5.6 GeniĢlik (mm) 3.94-7.48 2.94-5.91 4.16-5.96 4.37-4.8 ġekli Oblong-ovoid Oblong-ovoid Oblong-ovoid Yelpazemsi Meyve tipi Silikula Silikula Silikula Silikula Meyve rengi YeĢil-sarı YeĢil-kahverengi YeĢil-kahverengi YeĢil-kahverengi Kanat boyutu 1.5-3.33 1.07-2.58 1.58-3 1.61-1.97 (mm) Meyve sap 1.72-2.5 3.8-6.29 3.18-4.62 3.62-4.54 uzunluğu (mm) Ornamentasyonu Skabroz Verrukoz Papillalı Düz

Aethionema cinsi tohum yüzey ornamentasyonları açısından değerlendirildiği zaman taksonomik problemlerin çözümünde tohum yüzeyi ayrıntılarının değerli bir yaklaĢım olduğu ortaya konulmuĢtur (Heywood, 1971; Buth & Roshan, 1983;Brochmann, 1992; Koul et al., 2000). Pınar ve ark., (2007) yaptığı bir araĢtırmada Aethionema cinsine ait 17 türün tohum yüzeyinin taramalı elektron mikroskobu çalıĢmasında dört temel tohum yüzey ornamentasyonun olduğunu belirlemiĢlerdir: retikulat, ruminat, retikulat-verrukat, verrukat. AraĢtırdığımız türlerin hepsinde tohum yüzey ornamentasyonu verrukat olduğu için benzerdir. Tohum boyutlarına bakıldığı zaman da yine türlerin benzer olduğu gözlemlenmiĢtir.

Çizelge 4.17. AraĢtırılan Aethionema cinsine ait türlerin tohum yapılarının karĢılaĢtırılması

Tohum Ae. Ae. Ae. Ae. karakterleri arabicum cordatum karamanicum armenum Uzunluk (mm) 1.28-1.68 1.81-2.35 2.03-2.39 1.73-2.36 GeniĢlik (mm) 0.72-1.01 0.81-1.36 0.97-1.23 0.6-1.18 Tohum Ģekli Ovoid Ovoid Ovoid Ovoid Tohum outline Eliptik Eliptik Eliptik Eliptik (dıĢ sınırı) Rafe Belirgin ve düz Belirgin ve düz Belirgin ve düz Belirgin ve düz

Tohum rengi Sarımsı- Sarımsı- Sarımsı- Sarımsı-Kahverengi Kahverengi Kahverengi Kahverengi

Tohum Verrukat Verrukat Verrukat Verrukat yüzeyindeki Ģekiller

Aethionema cinsinin üyesi olan bu dört türün yukarıdaki bahsedilen özelliklerinden dolayı birbirlerinden ayırt edilebilir.

5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER 5.1 Sonuçlar

Bu çalıĢma sonucunda Aethionema cinsine ait Ae. karamanicum, Ae. cordatum, Ae. armenum ve Ae. arabicum türlerinin morfolojik özellikleri değerlendirilmiĢ, anatomik karakterleri ortaya konulmuĢ, polen özellikleri ile meyve ve tohumlara ait karakterleri karĢılaĢtırmalı olarak incelenmiĢtir. ÇalıĢılan türlerden Ae. karamanicum, Ae. cordatum, Ae. armenum ve Ae. arabicum türlerinin gövde anatomilerinin, meyve yüzey ornamentasyonlarının, polen Ģekillerinin belirgin bir Ģekilde birbirlerinden farklı oldukları görülmüĢtür. ÇalıĢılan türlerde en kısa gövde uzunluğu Ae. arabicum’ da gözlenirken, Ae. karamanicum’ un gövde boyu 40 cm‟ yi bulmaktadır. ÇalıĢılan türlerin steril yaprakları birbirine benzerken gövde yaprakları ise Ae. arabicum ve Ae. cordatum gövdeyi sarıcı ve kalpsi, Ae. karamanicum ve Ae. armenum’ da linear-lenseolat olarak diğerlerinden ayrılmıĢtır. ÇalıĢılan türler arasında Ae. arabicum’ un tek yıllık, Ae. karamanicum, Ae. cordatum ve Ae. armenum’ un ise çok yıllık bitkiler oluĢu anatomilerine yansımıĢtır. Kök anatomisinde Ae. arabicum bitkisinde tek sıra epidermis bulunurken Ae. karamanicum, Ae. cordatum ve Ae. armenum bitkilerinde peridermis tabakası bulunmaktadır. ÇalıĢılan türlerde korteks parankima hücrelerinin Ģekilleri, boyutları ve sıra sayıları benzemektedir. ÇalıĢılan türlerin tamamında öz hücrelerine rastlanmamıĢtır. Gövde anatomisinde çalıĢılan türler arasında en kalın kutikula Ae. cordatum bitkisinde gözlenmiĢtir. Ae. arabicum ve Ae. karamanicum gövdelerinde tek sıra epiderma bulunurken Ae. cordatum ve Ae. armenum bitkilerinde 2-3 sıra epiderma bulunmaktadır. Korteks parankiması ve sklerenkima hücreleri Ģekil, sıra ve sayı olarak benzemektedir. Öz bölgesinde bulunan öz hücreleri ise en büyük hücre Ae. karamanicum‟ da gözlenmiĢtir. Ae. arabicum‟ da stoma hücrelerine rastlanmazken Ae. karamanicum, Ae. cordatum ve Ae. armenum bitkilerinde stoma hücreleri gözlemlenmiĢtir. Türlerin yaprak anatomileri özelliği bakımından Ae. arabicum unifasiyal tipte olmasına rağmen diğer 3 türde yaprak mezofil tipi ekvifasiyaldir. Polen morfolojisinde Ae. arabicum ve Ae. armenum polen Ģekilleri prolat- sferoidal iken Ae. cordatum ve Ae. karamanicum türlerinin her ikisi birden ise subprolattır. Apertür membran skülptürü çalıĢılan türlerin hepsinde aynıdır.

AraĢtırma materyali olarak seçtiğimiz türlerin hepsinde meyve tipi silikuladır. Ae. arabicum türünün meyve boyutlarının diğer üç türden daha büyüktür. Meyvelerin Ģekillerine bakıldığı zaman Ae. armenum türü diğer türlerden ayrılmaktadır. Ae. arabicum türünün meyvelerinde sarı renklilere rastlanmıĢtır. Meyvedeki kanat boyutu üç türde yaklaĢık ölçülerdedir. AraĢtırılan türlerin meyve saplarında Ae. cordatum türünün meyve sapı en uzundur. ÇalıĢılan türlerin meyve yüzey ornamentasyonu incelendiği zaman hepsi birbirinden farklılık göstermektedir. Tohum morfolojisine bakıldığı zaman çalıĢılan türlerin tohum yüzey ve boyutları birbirine benzemektedir.

5.2 Öneriler

Aethionema cinsi taksonomik açıdan problemli türleri içermektedir. Bu türlerin ayrımında morfolojik karakterler kullanılmaktadır fakat bu karakterler zaman zaman yetersiz kalabilmektedir. Morfolojik karakterlerin yanı sıra anatomik, palinolojik ve mikromorfolojik karakterlerde değerlendirilmeli ve daha nitelikli karakterler ortaya konulmalıdır. Bu özelliklerle birlikte türlerin birbirlerinden ayrımınında kesin yargılara ulaĢılabileceğini düĢünmekteyiz. ÇalıĢmamızda kullanılan Ae. arabicum, Ae. armenum, Ae. cordatum ve Ae. karamanicum türleri arasında morfolojik karakterlere ilave olarak Ģu karakterlerinde kullanılmasını önermekteyiz: Anatomik yapıda kök anatomisinde epidermis veya peridermis oluĢuna. Gövde anatomisinde kutikula kalınlığına, epidermis hücrelerinin sıra sayısına ve öz hücrelerinin hücre boyutlarına bakılarak türlerin ayırmada kullanılabilir. Polen özelliklerinde polen Ģekillerinin farklı oluĢu polen karakterlerine göre türleri ayırmada kullanılabilir. Meyve özelliklerinden meyve boyutları, Ģekilleri, renkleri, meyve sap uzunluğu ile yüzey ornamentasyonu türlerin ayrımına destek sağlayabilir. Tohum boyutları, morfolojik ayrımı destekleyen karakter olarak kullanılabilir. Aethionema cinsinin diğer türleri de anatomik, palinolojik ve mikromorfolojik yönden süratli bir Ģekilde çalıĢılmalıdır. Bu çalıĢma, diğer türlere ait yapılacak araĢtırmalara yol gösterir nitelikte olacaktır.

KAYNAKLAR

Brochmann, C., 1992, Pollen and seed anatomy of Nordic Draba (Brassicaceae phytogenetic andecological implications.,Nordic J. of Botany, 12(6), 657-673.

Buth, G.M. and A. Roshan., 1983, Seed coat anatomy of some cultivated Brassica., Phytomorphology, 31, 69-78.

Davis, P. H., Hedge, I. C., 1975, “The Flora of Turkey: Past, Present and Future”,I.C, Candollea, Edinburgh, 30, 331-351.

Davis, P. H., Mıll, R. R., Tan, K., 1988, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands” vol. 10, Edinburgh Univ. Press., Edinburgh.

Erik, S., Tarikahya, B., 2004, Türkiye Florası Üzerine, Kebikeç, Ertuğrul, K., Beyazoğlu, O., 1997, A New Species From South Anatolia-Aethionema karamanicus(Cruciferae), Turk. J. Bot.,21, 99-101.

Ertuğrul, K., 1989, Ġç Anadolu Bölgesi'nin bazı Aethionema R. Br. (Cruciferae) türleri üzerine taksonomik araĢtırmalar, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü, Konya, Özet.

Ertuğrul, K., 2012, Aethionema. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora AraĢtırmaları Derneği Yayını, Ġstanbul.

Guyot, H., 1937, “ Voyage botanique dans le bassin oriental de ka Medirraneeé”,İst.Ünv. Fen. Fak. Mec., 177- 196, (3-4).

Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., BaĢer, K. H. C., 2000, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, (supple. 2), Edinburgh Univ. Press.,Edinburgh.

Heywood, V.H., 1971, The characteristics of the scanning electron microscopes and their importance in biological studies. In: Scanning electron microscopy: Systematic andEvolutionary applications, (Ed.): V.H. Heywood.,4: London.

Karabacak, O., Öztürk, M., Duran, A., 2013, Aethionema anatolica (Brassicaceae), a new species from South Anatolia, Turkey, Ann. Bot. Fennici, 50, 183-186.

Keshavarzi, M., Abassian, S., Sheidai, M., 2012, Pollen Morphology of the genus Clypeola (Brassicaceae) in Iran, Phytologıa Balcanıca,Sofia, 18 (1), 17 – 24.

Khan, R., 1980, Pollen Morphology Of Famıly Brassicaceae Of Pakistan, DoktoraTezi, Sınd of Universıty Botany of Department, Pakistan, 221-227.

Khosravi, A. R., Joharchi, M. R., 2011, Aethionema sabzevarıcum (Brassicaceae), ANew Species from Iran, Iran. Journ. Bot, 17,(1).

Koch, M., Mummenhoff, K., 2001, Thlaspi s.str. (Brassicaceae) verus Thlaspi s.l.:morphological and anatomical characters in the light of ITS nrDNA seguence data, Plant syst. Evol, 227, 209-225.

Koul, K.K., R. Nagpal and S.N., Raina., 2000, Seed coat microsculpturing in Brassica and Alliedgenera (SubtribesBrassicinae, Raphaninae, Morcandinae).,Annals of Botany, 86, 385-397.

KürĢat, M., Civelek, ġ., Kangil, A., 2008, Alyssum harputicum Dudley‟ in (Brassicaceae) Morfolojik, Anatomik ve Polen Özellikleri ile Kromozom Sayısı Bakımından Arastırılması, Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 20: (2), 205-215.

Moazzeni, H., Zarre, S., Al-Shehbaz, I. A., Mummenhoff K., 2007, Seed-coat microsculpturing and its systematic application in Isatis (Brassicaceae) and allied genera in Iran, Flora, 202, 447–454.

Mutlu, B., Erik, S., 2012, Pollen morphology and its taxonomic significance of the genus Arabis (Brassicaceae) in Turkey, Plant Syst Evol, 298, 1931–1946.

Orcan, N., 1997, Bazı Alyssum Türleri Üzerinde Morfolojik ve AnatomikAraĢtırmalar, OT Sistematik Botanik Dergisi, Ankara, 4, 1, 27-42.

Orcan, N., Binzet, R., 2003, The Anatomical and Palynological Properties of Alyssum obtusifolium Steven ex DC. (Brassicaceae), Turk J Bot, 27, 63-68.

Orcan, N., Binzet, R., 2004, A study of Alyssum floribundum (Brassicaceae),Phytologıa Balcanıca,Sofia, 10 (2-3): 217–225.

Pakravan, M., Bokaee, Z. N., Bolourian, S., 2011, A Bıosystematıc Study on The FourVarıetıes of Alyssum mınus (Brassıcaceae) In Iran, Iran. Journ. Bot., 17 (1).

Pakravan, M., Bolourian, S., 2011, A morphometric study of the annual species of Alyssum (Brassicaceae) in Iran based on their macro- and micromorphological characters, Phytologıa Balcanıca,Sofia, 17 (3), 283 – 289.

Pavlova, D., 2007, A new species of Aethionema (Brassicaceae) from the Bulgarian flora, Botanical Journal of the Linnean Society, 15, 533-540.

Pınar, N. M., Adıgüzel, N., Geven, F., 2007, Seed Coat Macrosculpturıng In SomeTurkısh Aethionema R. Br. (Brassicaceae), Pak. J. Bot., 39(4), 1025-1036.

Punt, W., Hoen, P. P., Blackmore, S., Nılsson, S., Le thomas, A., 2007, Glossary of pollen and spore terminology. Review of Palaeobotany and Palynology, 143, 1– 81.

Tekin, M., Yılmaz, G., Martin, E., 2013, Morphological, Anatomical and Palynological Studies on Endemic Matthiola anchoniifolia Hub. - Mor. (Brassicaceae), Print ISSN 2067-3205; Electronic 2067-3264 Not Sci Biol, 5(2),163-168.

Wodehouse, R. P., 1935, Pollen Grains, McGraw-Hill Book Company Inc. New Yorkand London.

ÖZGEÇMĠġ

KĠġĠSEL BĠLGĠLER

Adı Soyadı : Muhammet Mustafa ATÇEKEN Uyruğu : T.C. Doğum Yeri ve Tarihi : Karatay/KONYA- 21.05.1989 Telefon : 05069849362 Faks : - e-mail : [email protected]

EĞĠTĠM

Derece Adı, Ġlçe, Ġl Bitirme Yılı Lise : Selçuklu Atatürk Lisesi 2007

Üniversite : Selçuk Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü 2012

Yüksek Lisans : Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2015 Biyoloji Bölümü Doktora : -

UZMANLIK ALANI

YABANCI DĠLLER : Ġngilizce

YAYINLAR Muhammet Mustafa ATÇEKEN, Hüseyin DURAL, Burcu YILMAZ ÇITAK, Endemik Aethionema karamanicum Ertuğrul & Beyazoğlu (Brassicaceae) Türü Üzerine Anatomik, Palinolojik ve Mikromorfolojik Bir ÇalıĢma, 22. Ulusal Biyoloji Kongresi, Kongre Kitapçığı 556 s., 23-27 Haziran, 2014.