Inleiding: Piazza Navona, één van de mooiste pleinen van sommigen beweren zelfs de mooiste plein van Rome. Voor dit artikel heb ik onderzoek gedaan naar de geschiedenis van dit deel in Rome. Ik zal ook de gebouwen en de drie fonteinen die zich hier bevinden beschrijven. Mijn hoofdvraag is: ‘Wat maakt het Piazza Navona zo bijzonder’

Geschiedenis van het Piazza Navona Er wordt gezegd dat Navona een verbastering is van het Oudgriekse woord “agon”. Dit zou best wel eens kunnen kloppen want vanaf het jaar 86 was het plein namelijk een stadion en “agon” betekende “wedstrijd”. Vroeger werden er namelijk veel wedstrijden gehouden. Je kan ook aan de plein zelf zien dat het vroeger als een stadion diende. Het plein is namelijk langwerpig, zo konden er verschillende snelheidssporten beter beoefend worden. Keizer Domitianus liet het stadion bouwen, in de wijk genaamd Campus Martius, in het jaar 82 tot 86 na Christus. Na de voltooiing konden er maar liefst ongeveer 33.000 personen tegelijk een bezoek brengen. Sommige bronnen zeggen echter ongeveer 15.000 dus precies weten we niet. Rondom het plein staan er nu allemaal gebouwen, maar vroeger was dat de plaats voor de tribunes. 1

In de middeleeuwen werd het plein voor de laatste keren als sportplein gebruikt. Er werden nog wel soms gevechten tussen ridders georganiseerd. Dit gebeurde tot in de 15e eeuw, toen kwam het plein in de praktijk onder beheer van de christelijke elite. Paus Innocentius X (Pamphili) heeft er toen voor gezorgd dat het plein onder water gezet kon worden. Dit werd het 'lo spectacolo del lago' genoemd.

Bij de 'lo spectacolo del lago' werden ter vermaak zeeoorlogen nagespeeld. Er wordt ook gezegd dat koetsiers in het water te vinden waren, die er kleine uitstapjes maakten. Het meer had echter ook een nadeel, men vreesde dat zo'n grote watervlakte makkelijk ziekten kon veroorzaken. Om die reden werd het een aantal keren niet toegestaan het plein weer in een waterspektakel te veranderen. Men was bang voor malaria. Toch zorgde de Romeinse elite ervoor dat het steeds weer werd geopend.

Na de middeleeuwen was het definitief afgelopen met het meer op het piazza Navona. Het was tijdelijk nog een wasplaats voor paarden, maar ook dat verdween. Het plein met stenen werd bestraat. Daardoor kwam het plein ook meteen een stuk hoger te liggen dan bij de oorspronkelijke aanleg. Door de betegeling kon er ook meer gebouwd worden aan verschillende fonteinen die er nu nog staan.

Bronnen: http://www.genteinviaggio.it/sotterranei-piazza-navona-lo-stadio-domiziano/ , https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813 , Rome boek

2

De fonteinen

- Fontana dei quattro fiumi:

De Fontana dei (quattro) fiumi is een fontein in het hart van de piazza Navona. Over het ontstaan van de fontein is een leuk verhaal bekend. Dat gaat zo: In het jaar 1651 vond paus Innocentius X dat het tijd was voor een mooi monument op zijn plein. Alle kunstenaars zouden het een grote eer vinden om zo'n belangrijke fontein te ontwerpen voor een paus. De Paus kon dus kiezen wie hij zou aanstellen voor deze klus. Om hem te helpen kiezen, organiseerde de paus een wedstrijd. Zo kon Borromini bouwen aan dit kunstwerk. Het zou een minder buitengewoon werk worden als dat er nu werkelijk staat, dat komt omdat Bernini voor de paus kwam te werken. Bernini mocht het werk nu maken omdat hij ervoor zorgde dat Olymphia Maidalchini, de schoonzus van Innocentius X een zilveren model van de fontein kreeg. Vervolgens zorgde Bernini dat zij dit aan de paus zou laten zien en het aan hem zou geven. De paus was zo onder de indruk dat hij vanaf dat moment Bernini in staat stelde de centrale fontein af te maken.

De fontein is in barokke stijl door Bernini vervaardigd in de jaren 1648 tot 1651. De fontein zelf is gemaakt van travertijn. Dat is een soort kalkafzetting die erg op marmer lijkt. De fontein heeft zijn naam te danken aan de vier bronnen die aan de voet van de fontein ontspringen. Dit moet de as van de wereld voorstellen, wat ook wel een axis mundi wordt genoemd. De bronnen stellen vier belangrijke wereldrivieren voor. De eerste staat voor de Ganges die zich in Azië bevindt. Deze is uitgebeeld door een riviergod die een roeispaan in zijn handen heeft. Dit symboliseert de bevaarbaarheid van de Ganges. De tweede staat voor de Donau in Europa. Deze wordt uitgebeeld door een riviergod die met zijn ene hand het wapenschild van de paus Innocentius X vasthoudt, want de Donau bevindt zich het dichst bij Rome. De Nijl uit Egypte wordt uitgebeeld door een boomgod met een soort doek over zijn hoofd, dit omdat de Nijl nog toen niet bekend was. Als laatste wordt de Rio de La Plata uit Zuid-Amerika uitgebeeld door een riviergod met een stapel muntstukkem eromheen. Dit staat symbool voor de schatten die in het gebied van de Rio de La Plata te vinden zijn.

De Egyptische obelisk in het midden is van rood graniet gemaakt. Uit inscripties in hiërogliefen blijkt dat de obelisk in het jaar 81 na Christus gemaakt is voor Romeinse keizer Domitianus. De obelisk is later gebruikt in een tempel voor de Grieks-Egyptische god Serapis en later voor het Circus van Maxentius. Dat is een renbaan ten zuiden van oud Rome bij de Via Appia. Paus Innocentius X besloot de intussen omgevallen en gebroken obelisk te hergebruiken. Hij heeft op de obelisk zijn familiewapen laten aanbrengen: een duif met een olijftak, deze staat voor goddelijke vrede. Op de obelisk zijn er verder nog een palmboom, een leeuw, een slang, twee dolfijnen en een gordeldier te zien. De obelisk is wel 16.54 meter hoog. Het samenbrengen van beeldhouwwerk en architectuur van deze fontein was revolutionair ten opzichte van andere fonteinen in Rome toentertijd.

Bronnen:, https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Vierstromenfontein , https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813 , http://www.sovraintendenzaroma.it/i_luoghi/roma_medioevale_e_moderna/fontane/fontana_dei_quattro_fiumi_in_piazza_navona

3

- Fontana del Moro

Een andere fontein op het piazza Navona is de Fontana Del Moro. Het origineel is gebouwd in 1576 door , een leerling van Michelangelo. De fontana del Moro bestaat uit 4 tritons. Dit zijn ondergeschikten aan de god Triton, zoon van Poseidon, die met zijn hoorn eb en vloed kon blazen. El Moro betekent “de Moor”. Het beeld verwijst naar een Ethiopische man die met een dolftijn vecht. In de eerste versie stonden er alleen maar twee dolfijnen en een schelp. In 1654 ontwierp Bernini de vechtende Ethiopische man, de Moor. Dit deed hij omdat de schoonzus van paus Innocentius X genaamd Olimpia Maidalchini, vond dat dit de fontein nog mooier zou maken. Door een grote restauratie in 1874 zijn de originele tritons verplaatst naar Villa Borghese. De versies die er nu staan zijn kopieën van de originelen.

De beelden liggen in een groot waterbassin. Er zijn ook nog een aantal kleinere watergoden te zien. Om die reden wordt deze fontein ook vaak verward met het derde fontein van het plein.

Bronnen: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/Roma-fontana_del_moro.jpg , https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Fontana_del_Moro

4

- Fontana del Nettuno

De laatste fontein op het flein is de Fontana del Nettuno. De bouw van dit plein is in 1574 begonnen en voltooid in 1878. Het plein werd vroeger ook wel “Fontana dei Calderari” genoemd want het was dicht bij een klein steegje waar veel smeden werkten. De reden waarom het voltooien van de fonteinen altijd zo lang duurde is dat fonteinen vaak gebruikt werden voor drinkwater of om in te wassen.

Het bassin van de Fontana del Nettuno is in 1574 ontworpen door Giacomo della Porta, die ook de Fontana del Moro heeft ontworpen die zich aan de andere kant van het plein bevindt. Het werk werd door paus Gregorius XIII gesponsord. Het onderste deel des bassins bestaat uit wit warmer en het bovenste deel van steen uit de Pietrasanta. 300 jaar lang waren er geen beelden op de fontein.

Bernini had een klein beeldje aan het werk van della Porta toegevoegd en in de 19e eeuw werd er een groot beeld ontworpen. Dit grote beeld is ontworpen door Antonia della Bitta. Het is de beeltenis van Neptunus, god van de zee. Je ziet hem in een gevecht met een octopus. Om Neptunus heen zie je beelden van zeenimfen.

Bij het verder voltooien van de fontein werd rekening gehouden met de symetrie van het plein. Deze laatste fontein moest passen bij de andere twee en zorgen voor harmonie van het geheel.

Bronnen: http://www.bezienswaardighedenrome.com/neptunusfontein/ , https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Neptunusfontein_(Rome) , https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813

5

Gebouwen

- Sant’Agnese in Agone

De Sant' Agnese in Agone is een kerk op het piazza Navona. De bouw is begonnen in 1652 in opdracht van Innocentius X. Hij gaf deze opdracht aan zijn zoon Carlo en liet hem begeleiden door Girolamo Rainaldi. De paus wilde hier een mooie kerk laten bouwen omdat hij een oud eerbetoon aan de martelares Agnes dat er al stond wilde verbeteren. Over de tempel wat er in de oudheid al stond is een verhaal bekend, dat ook de naam van de kerk verklaart. Het verhaal gaat zo; https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813 Ik heb deze bron gebruikt

"Volgens Decimus Junius Juvenalis (ca. 60-140 n. Chr.), een Romeins dichter die op brutale brutale manier zijn pessimistische kijk op het Rome onder de keizers Nero en Domitianus heeft beschreven, was op de plaats waar op dit moment de Sant' Agnese in Agone zich bevindt, een bordeel. Deze zou zelfs door de 'onverzadigbare Valeria Messalina', de derde echtgenote van keizer Claudius die berucht was om haar onzedelijke levenswijze, in vermomming zijn bezocht. De heilige die in de Sant' Agnese vereerd wordt is de Romeinse martelares Agnes. Het is onduidelijk hoe de dertienjarige Agnes in het bordeel terecht kwam, maar toen ze op het punt stond verkracht te worden door een of andere woesteling, werd de engerd door een engel gedood. Plotseling groeiden de haren van de naakte Agnes tot aan haar voeten, zodat niemand van het volk haar blote lichaam zag. Zij werd naar de executieplaats gebracht waar ze, zelfs nadat ze haar verkrachter uit de dood had gehaald, op de brandstapel werd verbrand. Fantasie of niet? In een van de kelders kun je nu nog een hal bekijken die volgens de traditie een deel uitmaakte van het bordeel." In het jaar 1653 heeft opdrachtgever Innocentius X Rainaldis van het project gehaald. In zijn plaats moest Borromini meehelpen aan de bouw van de kerk. Borromini had andere ideeën voor de bouw ervan. Voorheen was er een vlakke, saaie muur, maar Borromini liet de voorgevel vervangen door een mooiere muur die meer ruimtelijk was. Ook de inrichting maakt hij tot wat die nu is, het werd meer open. https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Juvenalis & https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813 Ik heb deze bronnen gebruikt

De bouwstijl van de kerk is overduidelijk barok. De kenmerken van de barokkunst zijn beweging, contrast, theatrale effecten en integratie. Deze stijlkenmerken doen een beroep op het gevoel, terwijl de kunst uit de Renaissance meer een beroep deed op het verstand. De stijlkenmerken van de barok is op verschillende manieren terug te vinden in de kerk. De entree wijkt met een boog terug, de koepel lijkt naar voren geschoven, en staat nu recht boven de entreepartij. De koepel en torens hebben een ovaal als grondvorm, een van de populairste vormen in de de barok, en steken een flink eind omhoog. Al deze kenmerken van de kerk wijzen op een beweeglijkheid in de architectuur, zoals je dat in de barok gewend bent. https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Sant%27Agnese_in_Agone Ik heb deze bron gebruikt

6

- Palazzo Pamphili

Palzzo Pamphili is een paleis in Rome dat uitkijkt over het Piazza Navona. Het werd gebouwd tussen 1644 en 1650.

Het originele paleis is in 1630 gebouwd op een rij huizen die in bezit waren van de machtige Pamphili- familie en wordt gekenmerkt door late Renaissance-vormen. Wanneer Giovanni Battista Pamphili, tot paus verkozen wordt in 1644 en van toen af gekend wordt als Innocentius X, besluit de familie dat het paleis niet langer voldoet aan hun prestigieuze status en de bouw van een nieuw paleis werd begonnen. De architect die verantwoordelijk is voor de bouw van dit nieuwe paleis heet Girolamo Rainaldi. Hij was degene die ook meehielp aan de bouw van de Sant’Agnese in Agone. Door het nieuwe project werden aangrenzende gebouwen verwerkt in het paleis.

Het nieuwe paleis werd later het huis van de schoonzus van Innocentius, die een weduwe was. Er gingen geruchten dat zij niet alleen een inpopulaire vertrouwelinge en adviseur van de paus was, maar ook zijn minnares. Olimpia Maidalchini was de moeder van Camillo Pamphili, eenmalig kardinaal. Zij kwam in het bezit van het Palazzo Aldobrandini door zijn huwelijk, dat te vinden is in de beroemde .

Er is nog een tweede Palazzo Doria-Pamphili, een villa in Valmontone vlak bij Rome. Dit paleis is bekend voor zijn barokkefresco's, gemaakt door Francesco Cozza, Pier Francesco Mola en Mattia Preti Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het evenwel ernstig beschadigd. Sinds 1920 bevindt zich in het Palazzo Pamphili de Braziliaanse ambassade. Het werd Braziliaans eigendom in 1961.

Bronnen: https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Palazzo_Pamphili

7

Conclusie

De fonteinen en de gebouwen op het Piazza Navona zijn kunst op z’n minst, zijn geschiedenis en verhalen uniek. Mijn hoofdvraag was: ‘Wat maakt het Piazza Navona zo bijzonder?’ Het antwoord is: De kunstwerken en de geschiedenis/verhalen. Mijn deelvragen waren: Door wie is het ontworpen, waarom gaan mensen erheen en wat staat er allemaal. Mijn antwoord op de eerste deelvraag is dat het oorsprongelijk ontworpen is door keizer Domitianus en later heeft de paus Innocentius X veel laten bouwen. Mijn antwoord op de tweede deelvraag is dat mensen er naartoe komen omdat het plein mooi is. Mijn antwoord op de derde deelvraag is eigenlijk de fonteinen en de gebouwen die ik in dit artikel besproken heb.

Bronnen:

Caroline Fissers, Rome, Lunteren 2004 https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/10813 http://www.genteinviaggio.it/sotterranei-piazza-navona-lo-stadio-domiziano/ https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Vierstromenfontein https://ciaotutti.nl/reizen-door-italie/rome/de-hand-van-bernini/ https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Fontana_del_Moro https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/Roma-fontana_del_moro.jpg https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Neptunusfontein_(Rome) http://www.bezienswaardighedenrome.com/neptunusfontein/ https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Sant%27Agnese_in_Agone http://www.sovraintendenzaroma.it/i_luoghi/roma_medioevale_e_moderna/fontane/fontana_d ei_quattro_fiumi_in_piazza_navona https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Palazzo_Pamphili http://www.geschiedenisbeleven.nl/palazzo-doria-pamphili-kunst-en-connecties/

8