Jos Pouls

Kessels, Europese kunstenaars uit ‘’ in de negentiende eeuw

Zelfs een argeloze Nederlandse Kessels werd in aan de Bok- Willem Kessels straat (nu Kesselskade) geboren. Zijn Over de oudste zoon uit deze kunste- bezoeker van de Koninklijke Musea (voor)ouders kwamen uit de omgeving naarsfamilie, Willem Kessels (1777- van . Vader Joachim Kessels 1837), is helaas niet veel bekend.4 De voor Schone Kunsten in Brussel zal de (1738-1791) had in als schrijn- weinige bronnen maken slechts een glo- werker voor de bewoners van kasteel bale reconstructie van zijn leven moge- prominente rol van Mathieu Kessels De Borcht gewerkt.3 Na zijn verhuizing lijk. Aanvankelijk werkte hij in het ate- naar Maastricht omstreeks 1770 was lier van zijn vader. Na diens vroege uit Maastricht meteen opvallen. Het Kessels senior betrokken bij de herin- overlijden nam hij als oudste zoon richting van kasteel Borgharen bij samen met zijn moeder de zorg voor museum stelt liefst vier grote sculp- Maastricht. Later vertrok hij naar het gezin op zich. De architectuur Parijs. Waarschijnlijk heeft hij enkele genoot van jongs af aan zijn grote inte- turen van hem permanent tentoon.1 jaren voor het Franse hof gewerkt. De resse. Of, en zo ja waar, hij is opgeleid, Franse Revolutie van 1789 zorgde ech- weten we niet. Mogelijk vanwege de Kessels (1784-1836) wordt met de ter voor een sterke terugval van het onrustige situatie in de omgeving van aantal opdrachten, en na Joachims Venlo, vertrok hij in 1806 vanuit Baar- Amsterdamse hofkunstenaar Paul overlijden op 53-jarige leeftijd, verhuis- lo naar het destijds Deense Altona, een de het onbemiddelde gezin Kessels in voorstad van . In die omge- Joseph Gabriël (1784-1833) gezien 1791 naar Blerick. Daar gingen de Kes- ving ging hij vervolgens aan de slag als sels – Margaretha Canjels (1746-1806) architect. Waarschijnlijk heeft hij – als als de belangrijkste exponent van de en haar vier zonen – inwonen bij de een echte ‘broodarchitect’ – genoegen ouders van de weduwe. Vrij snel daar- moeten nemen met weinig spraakma- Nederlandse neoclassicistische beeld- na verhuisde de familie weer naar Baar- kende opdrachten. Dat hij rond 1825 lo, waar de nog jonge Mathieu naar de sterrenwacht van Hamburg heeft houwkunst.2 Wie is Mathieu Kessels school ging. Hij tekende huizen in het mogen ontwerpen, had hij waarschijn- dorp en trekschuiten op de Maas. Door lijk te danken aan broer en stadgenoot eigenlijk en waarom besteedt een de Franse omwenteling en veroverings- Hendrik, die goed bevriend was met de politiek waren de tijden voor het gezin lokale astronoom H.C. Schumacher Belgisch museum zoveel aandacht evenwel onrustig en materieel lastig. (1780-1850). Hoewel voorzichtigheid is Mogelijk dreigde een gedwongen en geboden met een dergelijke bron, laat aan deze Nederlandse Limburger? ook gevaarlijke dienstplicht voor de zich uit de lijkrede afleiden dat hij een zonen. In elk geval vertrokken drie van erg vrome katholiek is geweest voor de vier broers rond 1806 naar het bui- wie het hoogste doel het bouwen van tenland: Willem werd architect in kerken was. Helaas kreeg hij daarvoor Noord-Duitsland en Hendrik en Mathi- in het Lutherse Hamburg en omgeving eu groeiden in respectievelijk Denemar- niet de kans. Daarom gooide hij het ken en uit tot succesrijke kunste- rond 1826 – inmiddels bijna 50 jaar – naars met opdrachtgevers in geheel over een geheel andere boeg. Met als Europa. De eerste als bedenker en bou- doel om in Rome een nieuwe beroeps- wer van destijds zeer geavanceerde pen- praktijk op te bouwen en tevens om deluurwerken en chronometers, de laat- zich te laven aan de vele religieuze ste als neoclassicistisch beeldhouwer. monumenten, toog Willem naar Italië. Alleen broer Koenraad (geb. 1779) Het grote succes van broer Mathieu in bleef in Baarlo wonen; hij was hout- Rome – over hem straks meer – zal zeker snijder en is relatief jong en onbekend hebben bijgedragen aan die rigoureuze gestorven. stap, door hem gezet tegen de smeekbe- des in van zijn omgeving in Hamburg. Mathieu Kessels, De zondvloed, gips, 217 cm hoog, Hij moest immers niet alleen zijn vrien- 1836 e.v., foto auteur. den en bekenden achterlaten, maar zou ook zijn klantenkring verliezen. Willem Kessels zette echter door. Een- maal in Rome heeft hij aanvankelijk ongetwijfeld onderdak gevonden bij

110 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 110 24-09-15 08:57 broer Mathieu, met wie hij een warme band onderhield en wiens faam op dat moment op zijn hoogtepunt was. In 1829 woonde hij in het Palazzo Albani.5 Het is ook zeker niet uit te sluiten dat hij om in zijn levensonderhoud te voor- zien een tijdlang heeft meegewerkt in het atelier van zijn broer. Willem dong in 1827 samen met 23 andere inzenders mee naar de omvangrijke opdracht om de rivieren Tiber en Aniene onder con- trole te krijgen.6 Vooral in de omgeving van Tivoli waren er regelmatig grote overstromingen, de meest recente in 1826. De opdracht ging echter naar een concurrent. Het bleek bijzonder lastig om een architectenpraktijk in Rome op te bouwen.7 Van Willems ideaal om er kerkbouwer te worden, kwam in elk Chr. A. Jensen, Heinrich Johann Kessels, olieverf/doek, Chr. A. Jensen, Emilie Kessels, olieverf/doek, geval niets terecht. Bovendien werd hij 50 x 64 cm, 1839, coll. Hamburger Kunsthalle. We 50 x 64 cm, 1839, coll. Hamburger Kunsthalle. in Rome chronisch ziek. Door alle zien hier een fraai portret door de bekende Dit is de pendant van het portret van Heinrich tegenvallers keerde hij rond 1830 ont- Deense portretschilder Christian Albrecht Jensen Johann Kessels, met zijn 39-jarige echtgenote goocheld naar Duitsland terug. van de inmiddels tot welstand gekomen en gedeco- Emilie, die hier door Jensen ‘fris en fruitig’ is Het kan geen bevreemding wekken dat reerde klokkenmaker Heinrich (Hendrik) Kessels. weergegeven. het weer oppakken van zijn Hamburgse architectenpraktijk ook moeilijk ver- Behalve als schrijnwerker was Kessels niveau heeft ontwikkeld. Kessels was liep. Kessels’ bijzondere interesse in de senior ook actief als klokkenmaker.10 onder meer betrokken bij de voltooi- kerkenbouw leidde wel tot diverse Met de ambitie om in diens voetsporen ing van het zakhorloge voor Marie schetsen en plannen, maar die zijn te treden, vertrok Hendrik naar Enge- Antoinette, waarschijnlijk het nooit verder gekomen dan het papier. land.11 Dat was destijds het mekka van beroemdste uit de historie.13 Dit gevoegd bij zijn ziekte (tbc?), kan de klokkenbouwers en een ideale plek Na zes jaar Parijs vestigde de inmiddels de conclusie enkel luiden dat de laatste om zich het vak helemaal eigen te 42-jarige Kessels zich in 1823 in Altona, jaren voor hem zwaar zijn geweest en maken. Financieel werd hij ondersteund gelegen in de regio waar broer Willem onafwendbaar naar het einde moesten door de oudste broer Willem, want als als architect de kost trachtte te verdie- leiden. Willem Kessels stierf in 1837 in leerling-gezel ontving hij geen loon. Hij nen. Zijn keuze voor die stad werd Altona op 60-jarige leeftijd. ‘Manmoe- leerde in Engeland alle finesses van het dig heeft hij, vroom katholiek als hij vak, tot en met het slijpen en verwerken was, dat leed gedragen’.8 Hij werd van edelstenen toe, een techniek die des- begraven op het katholieke kerkhof tijds op het continent nauwelijks werd aldaar. Kessels was getrouwd en liet bij toegepast. In een brief uit 1807 aan zijn overlijden een vrouw en één, nog oom en tante Canjels in Blerick, schreef minderjarige, dochter na. hij met enige trots dat hij al bij diverse Zeker vergeleken met de grote oeuvres meesters in de leer was geweest en inmid- van zijn broers Hendrik en vooral dels in staat was om vanaf het nulpunt Mathieu, is de omvang en kwaliteit van een compleet horloge te bouwen.12 zijn artistieke nalatenschap erg beschei- Blijkbaar was Hendrik een buitenge- den. Latere berichten dat hij een succes- wone vakman, want na de Slag bij rijk en belangrijk architect is geweest, Waterloo in 1815 kwam hij in Parijs zijn dan ook op zijn minst overdre- in dienst bij de gerenommeerde ven.9 ‘koninklijke’ horlogemaker Abraham Louis Breguet (1747-1823). Hendrik Hendrik Kessels Kessels werd daar bedrijfsleider en Om dezelfde reden als broer Willem, belast met specialistische opdrachten, toog ook Hendrik Kessels (1781-1849) inclusief de bouw van boxchronome- Het zakhorloge Breguet 160 voor koningin Marie in 1806 naar het buitenland. Zijn inte- ters voor de scheepvaart en exclusieve Antoinette, waaraan het vermaarde Parijse atelier resse ging niet uit naar de kunst maar zakhorloges. Hoewel hij op dat Breguet van 1782 tot 1827 heeft gewerkt. Ook naar de techniek. Volgens sommige moment al een echte vakman was, Heinrich Kessels was betrokken bij dit ingenieuze bronnen is Hendrik al jong in contact mag worden aangenomen dat hij bij en buitengewoon dure horloge. Marie Antoinette gekomen met klokken en torenuurwer- Breguet nog veel heeft bijgeleerd en heeft het kleinood overigens nooit gedragen want ken, waarschijnlijk via vader Joachim. zijn vakmanschap tot het allerhoogste ze werd in 1793 geëxecuteerd.

111 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 111 24-09-15 08:57 waarschijnlijk ingegeven door zijn Voor zover bekend bestonden er weinig goede contacten met de astronoom relaties tussen Kessels en zijn thuisland. Heinrich Schumacher, die hij als klant Zijn chronometers en pendelklokken bij Breguet had leren kennen. Schuma- gingen voornamelijk naar klanten in cher leidde de sterrenwacht van Altona. Duitsland, Engeland, Oostenrijk, Dene- Kessels ging vlak bij de sterrenwacht marken, Zweden en Noorwegen. Bekend en woning van Schumacher wonen. is dat hij in 1828 een pendelklok heeft De relatie met Breguet bleef uitstekend, verkocht aan de nieuwe sterrenwacht want hij verkocht in Altona uurwerken van Brussel. In een brief hierover is er van het Parijse atelier op provisiebasis sprake van dat Kessels na zijn verblijf in en ook werd zijn atelier door de Fran- Engeland, en dus vóór zijn vestiging in sen bij klanten aanbevolen in geval Altona, zijn diensten zou hebben aange- van technische problemen.14 boden aan de regering van de toen nog In 1829 trouwde Kessels met Emilie verenigde Nederlanden (‘est venu d’offrir Kähler (1800-1852), dochter van de ses services au gouvernement de son Hamburgse koopman en sigarenfabri- Een fraaie zilveren zakchronometer van Heinrich pays’), en dat daarop niet is ingegaan.20 kant Joachim Kähler (1755-1819) en Kessels, Altona, ca. 1845. In de zomer van 1849 reisde Kessels Susanne Luetkens (1773-1858). Ze kre- naar Engeland. Op de heenweg deed hij gen vijf dochters en een zoon. Een jaar re technische kwaliteiten van de klok- nog zijn familie in Venlo aan. In Claver- later werd Kessels Deens staatsburger.15 ken van Kessels. Uit correspondentie ham, vlak bij Bristol, bracht hij een met leden van de Duitse wetenschappe- bezoek aan zijn zakenpartner en vriend Succesvol bedrijf lijke wereld, blijkt dat zijn oordeel, George Muston. Daar sloeg het nood- In Altona groeide Uhrmacher en Künst- waar het om technische aspecten van lot toe: Hendrik Kessels werd slachtof- ler Kessels snel uit tot een van de zijn vak ging, hoog werd gewaardeerd. fer van een hevige cholera-epidemie en belangrijkste bouwers van pendelklok- stierf op 15 juli. Twee dagen later werd ken en marine-chronometers van Euro- Ondanks alle opdrachten is Kessels’ ate- hij begraven op het nabij gelegen kerk- pa. Gewoonlijk signeerde hij op de lier in Altona waarschijnlijk niet groot hof van Yatton. Ook Muston werd cijferplaat met ‘Kessels Altona’. geweest want hij heeft steeds vanuit een enkele dagen later slachtoffer van de Kessels had het tij mee: in de eerste werkplaats bij zijn woonhuis gewerkt. epidemie. helft van de negentiende eeuw was de Dat was ook de normale situatie bij de Het atelier van Kessels werd in 1849 vraag naar precisie-uurwerken groot. productie van klokken destijds. Onder- overgenomen door Friedrich Krille Kessels was de enige ‘Duitser’ die chro- delen werden elders besteld bij zelfstan- (1807-1863) en na diens dood door nometers kon bouwen voor de zeevaart dige vaklieden.17 Kessels haalde die Theodor Knoblich (1827-1892). Een en marine. Hij kon ook uurwerken vaak ver buiten Altona, met toeleveran- belangrijke leerling van Kessels was de leveren aan de vele in de eerste helft ciers tot in Engeland toe. Met name met Deen Andreas Hohwü (1803-1885), van de negentiende eeuw gebouwde Londen, heeft hij sinds zijn leertijd die in 1840 in een gerenom- sterrenwachten en observatoria, zowel steeds uitvoerige, zakelijke contacten meerd atelier opende en uiteindelijk in Europa als Amerika. Dan was er ook onderhouden. Hijzelf zorgde voor de Nederlander werd. nog de particuliere markt. In de negen- eindmontage en eindcontrole. Het valt tiende eeuw nam de interesse in de ook zeker niet uit te sluiten dat Kessels astronomie onder de burgerij een grote complete klokken van elders betrok om vlucht. De Deense koning Frederik VI die vervolgens af te stellen, te perfectio- was zo’n amateursterrenkundige. Hij neren en te verkopen. Overigens werden droeg Kessels een warm hart toe. De pendeluurwerken wel compleet door vorst schonk een chronometer van hem hem gebouwd; alleen de houten kasten aan de beroemde Pruisische ontdek- betrok hij in dat geval van een schrijn- kingsreiziger en astronoom Alexander werker. Bij benadering heeft ‘Kessels von Humboldt (1769-1859), waarmee Altona’ in totaal zo’n 250 precisie-uur- die bijzonder in zijn nopjes was.16 Ook werken geproduceerd.18 droeg de koning via regeringsopdrach- Voor zijn belangrijke werk werd Kes- ten en bemiddeling bij aan de afzet van sels meerdere keren publiekelijk geëerd. Kessels’ uurwerken. Omdat de klokken In 1827 werd hij geridderd in de Orde regelmatig onderhoud vergden, was van de Dannebrog (vergelijkbaar met Kessels vaak op weg in Europa. de Orde van de Nederlandse Leeuw) en Belangrijk voor zijn groeiende afzet- vier jaar later werd hij opgenomen in markt was zeker de bemiddelende rol de Koninklijke Zweedse Academie van van de befaamde astronoom Schuma- Wetenschappen.19 Kessels was overigens Beeld van een van de Rostrazuilen in Sint Peters- cher, die in zijn publicaties (met name geen lid van de culturele Noord-Europese burg door Joseph Camberlain. Matthieu Kessels in het door hem gestichte Astronomi- elite, vóór alles was hij een gerenom- assisteerde hem daarbij. sche Nachrichten) wees op de bijzonde- meerde Feinmechaniker.

112 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 112 24-09-15 08:57 in het atelier van Camberlain de basis werd gelegd voor Kessels’ latere carriè- re als beeldhouwer. Door het vertrek van Camberlain naar Tiflis (Tblisi) in 1814, waar hij hofarchitect en –beeld- houwer werd, kwam aan de Russische werkzaamheid van Kessels een einde. In 1815 was Mathieu weer terug bij zijn broer Koenraad in Baarlo. Hij boetseerde enkele portretten voor in- gezetenen van Steyl en Maastricht, en sneed ‘naar levend model’ een houten corpus voor de parochie Baarlo.24 Het jaar daarop vertrok hij alweer naar Parijs, waar broer Hendrik op dat moment als bedrijfsleider werkte bij Breguet. Voor Breguet senior en junior vervaardigde Mathieu portretbustes in gips, die hij in 1819 exposeerde op de Anoniem, Mathieu Kessels, olieverf/doek, 73 x 93 cm, Salon van Parijs. Ook volgde hij in ca. 1820-1825, part. coll.. We zien de nog jonge Parijs een half jaar lang – door broer Mathieu Kessels, inmiddels een beeldhouwer van Hendrik betaalde – tekenlessen bij de naam in Rome. neoclassicistische schilder Louis Girodet- Trioson (1767-1824). Mogelijk uit Mathieu Kessels dank voor zijn portretten, zorgde Bre- Evenals zijn broers Willem en Hendrik, guet voor een mooie aanbevelingsbrief was ook Mathieu (soms Matthias of die Mathieu in Rome kon afgeven bij Tijs genoemd) Kessels een initiatiefrijk de beroemde Deense beeldhouwer en internationaal georiënteerd persoon. Bertheld Thorvaldsen (1770-1844).25 Daarnaast was Mathieu – méér dan Daarmee toog hij in het najaar van zijn broers – een gedreven kunstenaar. 1818 naar Italië. Na de lagere school in Baarlo en een korte leertijd bij een Venlose goud- Verblijf in Rome smid, ging hij rond 1803 studeren aan Waarschijnlijk wilde Mathieu in Rome de Académie des Beaux-Arts in Parijs, zijn artistieke talent verder ontwikke- om daar de grondbeginselen van het len en is hij niet van meet af aan van tekenen te leren.21 In 1806 stierf zijn plan geweest om er zich permanent te moeder in Baarlo en was Mathieu terug vestigen. Hij arriveerde echter precies In 1815-1816 sneed Mathieu Kessels terug in in Limburg. Echter niet voor lang, op het goede moment, want na een Baarlo dit houten corpus. Het hing decennia lang want ook hij reisde naar zijn oudste aantal onrustige jaren (als gevolg van in de parochiekerk totdat die in de oorlog werd broer en mecenas Willem in Altona. de Napoleontische oorlogen was er verwoest. Het corpus raakte zwaar beschadigd en Vervolgens ging het verder naar Sint- een sterke teruggang van het Romeinse kwam op de zolder van de pastorie terecht waar Petersburg. Daar was hij gedurende toerisme) nam het aantal buitenlandse ook nog eens de houtworm erin kwam. Momen- acht jaar – 1806-1814 – de belangrijk- bezoekers na 1815 weer sterk toe en teel wordt het geconserveerd door Arnold Truyen ste assistent van de Antwerpse beeld- dus ook de vraag naar kunstwerken. in het Restauratie Atelier Limburg in Maastricht, houwer Jozef Camberlain (1756-1821) Al in 1818 telde Rome een recordaan- (foto A. Truyen). in diens atelier.22 Camberlain werkte tal buitenlanders.26 Behalve adellijke voor de Russische stedelijke elite (por- personen die Rome aandeden in het tretten, grafmonumenten) en maakte in kader van hun Grand Tour, bezochten opdracht van de tsaar beelden en reliëfs nu ook steeds meer rijke burgers de voor de nieuwe Beurs (met flankerende stad. Vooral het aantal Engelsen was vuurtorens) in de haven en voor het groot. Al die reizigers zorgden voor mausoleum van tsaar Paul I. Mogelijk een sterke opleving van de kunst- is een van de beeldengroepen van de markt, en dat werkte weer als een vuurtorens (Rostratorens) van de hand magneet op buitenlandse kunstenaars. van Kessels.23 Ook Kessels’ inbreng bij De onderlinge concurrentie was echter de beelden in het beursgebouw (onder ook na 1815 groot. Rome telde in die andere de albasten Mercurius) en bij de jaren waarschijnlijk enkele duizenden Engelse kerk (fronton) was groot. Het kunstenaars, onder wie veel buiten- kan daarom bijna niet anders dan dat landse. Op de elenco (lijst) van Enrico

113 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 113 24-09-15 08:57 de Keller uit 1830 staan 63 beeldhou- op met talentvolle jonge beeldhouwers, Ven uit ’s-Hertogenbosch en de Zuid- wers onder wie twee Denen, zeven onder wie de Italiaan Pietro Tenerani Duitser Ludwig von Hofer. Op deze Duitsers, acht Engelsen en twee Vla- (1789-1869), die vlakbij woonde aan wijze oefende de Limburger een zekere mingen (Kessels en Louis Jehotte).27 de Piazza Barberini. Een belangrijk invloed uit op het Neoclassicisme in Thorvaldsen had met zijn 39 assisten- moment voor Kessels was de deelname België en Nederland, waarin de eerste ten (situatie rond 1828) en bijna in 1819 aan de door Canova geïnitieer- drie een belangrijke rol zouden vertol- fabrieksmatige productiewijze een goot de academie-prijsvraag. Mathieu won ken. In 1820 trouwde de 36-jarige deel van de Romeinse markt in han- dit concours met een Heilige Sebastia- Mathieu met de nog maar 18-jarige den. De Deen was zo’n grote naam nus, waarmee hij in Rome zijn naam Francisca (Fanny) Albites, dochter van (‘de Phidias van het Noorden’) dat hij vestigde als kunstenaar. Ook geboorte- een gepensioneerde Franse administra- bijna kon vragen wat hij wilde, zeker stad Maastricht bracht hem daarvoor teur van het Italiaanse leger en met nadat concurrent maar ook vriend hulde in de vorm van een laudatio als broers de later bekend geworden in 1822 was gestor- voorzien van een gouden tabaksdoos, Franse letter- en taalkundige Achille ven.28 Dat gold echter niet voor aan- en koning Willem I beloonde hem met Albites en architect Felix Albites. Ze komende kunstenaars, die hun naam het forse bedrag van 1200 gulden om kregen vier dochters en twee zonen.32 nog moesten vestigen, zoals Mathieu zijn kunstenaarschap te vervolmaken.30 Kessels. Die stond dus voor een zware Mathieu bood zijn geboortestad uit opgave toen hij in Rome arriveerde. dank daarop aan om een Sint Servaas Neoclassicisme Neoclassicistische beeldhouwers kapten, volgens klassieke modellen en in een geïdealiseerde vormentaal, witmarmeren beelden over verheven onderwerpen uit de (Bijbelse) geschiedenis en Grieks- Romeinse mythologie. Met eminente beeldhouwers als Antonio Canova (1757-1822) en Bertel Thorvaldsen was Rome rond 1800 de ‘hoofdstad’ van het Europese neoclassicisme en het centrum van de toenmalige ‘moderne kunst’. Klassieke beelden zoals de Discuswerper van Myron en Apollo van Belvedere beli- chaamden eeuwigdurende waarden, kwaliteiten die de Duitse archeoloog Johann Winckelmann samenvatte met ‘edle Einfalt, stille Grösse’. Winckelmann stond aan de wieg van de herwaardering van de klassieke kunst met zijn boek Gedanken über die Nachahmung der grie- chischen Werke in der Malerei und Bild- hauerkunst uit 1755. Nergens anders in Europa kon men zoveel klassieke beelden zien en bestuderen als in Rome, waar- door de stad aantrekkelijk was voor aankomende beeldhouwers en schilders. B. Thorvaldsen, Ganymedes en de adelaar (Zeus), marmer, 94 x 118 cm, 1817, Thorvaldsens Museet, Kopen- Omdat de beelden van de neoclassi- hagen. cisten soms wat ‘machinaal’ en ‘kil’ ogen en bovendien vaak door assistenten van Kessels ging meteen lessen volgen aan te kappen voor op het Vrijthof, maar de kunstenaar werden gemaakt – en in de neoclassicistisch georiënteerde daar is het nooit van gekomen. die zin achteraf als niet authentiek Accademia di San Luca en werd dank- Vanaf 1820 bezat scultore Matteo werden gezien – is de stroming na 1900 zij zijn aanbevelingsbrief al snel opge- Kessels een eigen atelier in het hart van in de vergetelheid geraakt. Avantgarde- nomen in de grote schare trainees van Rome op het adres Piazza Cappucini kunstenaars hadden weinig op met Thorvaldsen. De gangbare atelierprak- 84, een niet meer bestaand plein dat dergelijke kunst; die stelden niet traditie tijk destijds was dat de kunstenaar zelf destijds direct aansloot bij Piazza en vakmanschap centraal maar origi- de modellen vervaardigde in terracotta Barberini.31 Daarin voerde hij ook nog naliteit, emotie, autonomie en authen- of gips en de uitvoering in marmer opdrachten van Thorvaldsen uit en tici-teit. Pas sinds de indrukwekkende overliet aan assistenten, die daarvoor handelde hij op beperkte schaal in expositie The age of in hulpmiddelen gebruikten zoals passers, marmer. In zijn werkplaats werkten Londen in 1972, is er sprake van een lijstwerk en puncteermachines.29 Bij assistenten als Louis Jehotte en Eugène voorzichtige herwaardering. Thorvaldsen bouwde Kessels contacten Simonis uit Luik, Jean-Antoine van der

114 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 114 24-09-15 08:57 B. Thorvaldsen, De nacht, doorsnede ca. 40 cm, 1815 e.v. (met assistentie van Mathieu Kessels). Piazza Barberini, Rome, in 1868. Zo ongeveer zag Mathieu Kessels’ directe woon- en werkomgeving eruit. Beroemd kunstenaar De jaren van Mathieu Kessels in Rome grafsculptuur (Genius van de Dood) op reis.38 Kessels maakte in deze fase waren artistiek vruchtbaar en materieel voor consul Jenisch in Hamburg. Voor tientallen beelden van christelijke hei- succesvol. Tijdgenoten omschreven hem Engelse opdrachtgevers maakte hij ligen en madonna’s. Die verraden een als een gepassioneerd mens en vurig enkele funeraire sculpturen en voor de grotere invloed van Michelangelo en kunstenaar.33 Al in 1822 noteerde Cor- Spaanse Hertog de Berwick d’Alba een vooral Lorenzo Bartolini (1777-1850) nelis Kruseman dat Kessels veel naam rustende discuswerper. Op verzoek van en mogelijk ook van de in Rome had gemaakt ‘door de menigte van koning Willem I vervaardigde hij een verblijvende ‘Nazareners’, vroom- vreemdelingen, die Rome bezoeken.’34 beeld van een rustende Mars voor diens katholieke kunstenaars die droomden Het belangrijke Duitse Kunstblatt van zomerpaleis te Brussel-Laeken. Die was van de middeleeuwen en hun voorbeel- 4 maart 1822 schreef: ‘Kessels hat auch daar zo blij mee dat hij Kessels ridder- den juist niet bij de ‘heidense’ klassieke einige Modellen zu Statuen vollendet, de in de Orde van de Belgische Leeuw, beeldhouwers zochten. welche eine besondere Aufmerksamkeit waardoor die zich voortaan cavaliere Kessels’ belangrijkste opdracht in deze verdienen, da sie fleissiges Studium der noemde. Veel succes had Kessels ook periode was het grafmonument voor Natur und besonders sehr lebendig auf- met een Christusbuste, waarvan mar- de Gravin de Celles, dat tussen 1832 gefasste Motive aus dem Leben verra- meren reproducties naar diverse landen en 1835 in marmer werd uitgevoerd ten’. De Duitse schilder Julius Schnorr van Europa gingen, zelfs na zijn dood. en geplaatst in de San Giuliano dei von Carolsfeld meldde in 1824 dat In tijdschriften werden nieuwe beelden Fiamminghi, de kerk van de Vlamingen Kessels vooraan stond onder de beeld- van hem besproken en internationale in Rome. houwers van Rome waar het ging om grootheden zoals architect Karl Schinkel gedegen vakmanschap,35 en onze land- (1781-1841), de kroonprins van Beieren genoot Christiaan Kramm meldde de en de Akense kunstkenner Alfred von waardering van de grote meester Thor- Reumont (1808-1887) bezochten zijn valdsen zelf voor Kessels: voor stand- atelier. De Limburger werd in 1829 beelden met één figuur achtte die hem ook nog eens professor naaktmodel- de beste in de stad.36 In opdracht van tekenen aan de classe della scultura van de kroonprins Ludwig van Beieren de Accademia di San Luca, een erg pres- kapte Kessels in 1825 een portretbuste tigieuze baan, en in 1833 opgenomen in van admiraal Maarten Tromp. Deze de elite van de Virtuosi al Pantheon.37 werd geplaatst in diens in 1842 open- Terwijl Kessels in de periode 1819- gestelde bij Regensburg, pan- 1828 vooral leunde op klassieke voor- theon van belangrijke wetenschappers beelden (van discuswerpers en Griekse en kunstenaars uit de Duitstalige goden en helden), zien we vanaf 1830 wereld (waartoe Nederlanders en Vla- een verschuiving naar christelijke mingen traditioneel werden gerekend). onderwerpen in een meer naturalisti- Het succes hield niet op, want uit heel sche en tevens meer emotionele stijl. Europa stroomden de opdrachten voor De afstand tot de klassieke kunst werd Mathieu Kessels, De discuswerper (detail), gips, Kessels binnen. Ongetwijfeld door nu groter. Volgens getuigenissen was hij totale hoogte 182 cm, 1822-1823, Coll. KMSK bemiddeling van een van zijn broers in een vrome katholiek; de Imitatio Christi Brussel. Het gladgepolijste, marmeren origineel Altona, vervaardigde hij rond 1827 een van Thomas a Kempis ging altijd mee staat in Chatsworth House, Derbyshire (GB).

115 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 115 24-09-15 08:57 Overzicht van portrettengalerij in het Walhalla te Regensburg met - insteek, tweede van onderen links - admiraal Maarten H. Tromp, Carrara-marmer, 1825. In 1842 werd deze opvallende buste gekwalificeerd als ‘superbe buste, un des plus beaux monuments de la Walhalla’ (Revue des deux mondes, deel 32, 850). Mathieu Kessels, Bacchus, gips, 63 x 34 x 31 cm, Kessels kapte het portret op basis van een speciaal daarvoor gemaakte gipsafdruk van het gelaat van 1823-1824, Coll. KMSK Brussel. Tromp op diens grafmonument in Delft.

Heimwee? bronnen wordt vermeld dat hij daar- Ondanks zijn inspirerende woonplek door opdrachten misliep.42 werd Kessels regelmatig gekweld door Hoewel hem een academieprofessoraat heimwee (‘Sein Heimweh war nicht in Brussel wachtte, zou Kessels Rome geringer, als die Sehnsucht die ihn aus nooit meer verlaten, want al in 1833 der Vaterstadt getrieben hatte’, aldus een openbaarden zich bij hem de verschijn- bron uit 184139). Mogelijk heeft de selen van tbc. Artsen konden hem nau- beeldhouwer tussentijds nog zijn familie welijks helpen. Ze pasten enkele keren in Venlo bezocht, maar waarschijnlijk aderlating toe, maar raakten daarbij had hij daar het geld noch de tijd voor.40 een zenuw, waardoor hij zijn linkerarm Het contact met zijn in Altona wonende niet meer goed kon gebruiken. Kessels broers is al die tijd opvallend warm werkte nog wel door, maar de ziekte geweest. Zoals we hebben gezien, ver- werd steeds ernstiger. Aandoeningen in bleef Willem rond 1828 enkele jaren in de borst en vocht in de longen zorgden Rome. Na diens vertrek trok het thuis- voor pijnlijke laatste levensjaren. land steeds sterker en werd Mathieus plan om zijn atelier naar Brussel te ver- Overlijden plaatsen steeds concreter. Omdat de Het einde kwam voor Mathieu Kessels ‘Limburgers’ meer op Vlaanderen dan op 3 maart 1836. Hij werd slechts 51 op Holland waren georiënteerd, voelde jaar oud, een vrouw en zes kinderen Kessels zich meer verbonden met België zonder veel fortuin achterlatend. Naar dan met Nederland (in de contempo- verluidt stierf hij in de armen van zijn raine en ook moderne literatuur wordt Bossche assistent Jean-Antoine van der Kessels dan ook gewoonlijk tot de Ven (1799-1866). De Diario di Roma Belgische kunstgeschiedenis gerekend). meldde twee dagen later het overlijden Mathieu Kessels, Genius van de Dood dooft de fakkel, Voor Kessels bood de Vlaamse gemeen- van il celebre Scultore Cav. Matteo Kes- gips, 134 cm hoog, ca. 1829, Coll. KMSK Brussel. schap rond de San Giuliano waar- sels, professore accademico de merito.43 schijnlijk enige compensatie voor het Zijn dood was volgens het weekblad fessoren en academiestudenten. Kessels gemis van het thuisland. Van die kerk niet alleen een groot verlies voor de werd ’s avonds na een stille requiemmis was hij al vanaf 1824 provisor kunstwereld van Rome maar voor bijgezet in de grafkelder van de San (bestuurder). Ook is bekend dat hij met geheel Europa. Ook de Nederlandse en Giulianokerk. andere Vlamingen de soirees bezocht Belgische kranten meldden vrijwel zon- Direct na zijn dood waren Romeinse van de Nederlandse gezant bij de H. der uitzondering zijn heengaan. vrienden van Kessels zoals pastoor Vis- Stoel, baron Johan Reinhold, in diens De beeldhouwer werd al op 3 maart schers en Graaf Hadelin de Liedekerke huis.41 Toch heeft Kessels waarschijnlijk herdacht in zijn parochiekerk SS Vin- van plan om voor hem een grafmonu- geen druk sociaal leven gehad in Rome; cenzo ed Anastasio bij de Trevifontein. ment op te richten in de Vlamingen- hij was nogal verlegen en daardoor wat Op 5 maart vond hier ook de uitvaart kerk. Het monument zou moeten moeizaam in de omgang. In diverse plaats in aanwezigheid van collega-pro- komen in het koor, precies tegenover

116 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 116 24-09-15 08:57 Links boven Mathieu Kessels, Rustende discuswer- per, gips, 95 cm hoog, ca. 1829, Coll. Galleria dell’ Accademia Nationale di San Luca, Rome. Kessels schonk dit beeld aan de academie, waaraan hij les gaf, op 5 november 1830. Het beeld staat te mid- den van beelden van o.a. Thorvaldsen en Canova.

Rechts boven Mathieu Kessels, Portret Vincenzo Casciani, marmer, 40 cm hoog, 1834, Capella Costa, Santa Maria del Populo, Rome.

Mathieu Kessels, Grafmonument voor de Gravin de Celles, gips, 155 cm hoog, 1830-1832, Coll. KMSK Brussel.

Mathieu Kessels, Grafstele voor Thomas Otway-Cave, marmer, ca. 1832, Saint Nicholas Church, Stanford- on-Avon (GB).

Dit aandoenlijke portretje van zijn 5-jarig dochtertje Maria werd door Mathieu Kessels in Rome gemaakt rond 1833. Maten 33 x 13 x13 cm. (part. coll.)

het door Kessels gemaakte monument van de Gravin de Celles. Kessels’ leer- ling Van de Ven vervaardigde een model voor een reliëf, een stele waarop het jonge gezin werd afgebeeld rondom de stervende kunstenaar.44 Van realisatie kwam echter niets terecht, naar wordt aangenomen door het vertrek uit Rome in 1840 van ambassadeur Graaf Emile d’Oultremont de Wégimont de Warfusée, een andere pleitbezorger en financier van het monument. Momen- teel wijst slechts een zerk in de vloer van de San Giuliano op het graf van Kessels: HIC.IN.PACE.QUIESCIT. MATTHEUS.KESSELS.DOMO. TRAJECTO.AD.MOSAM (Hier rust in vrede Mattheus Kessels uit Maastricht).

117 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 117 24-09-15 08:57 Na zijn overlijden was Kessels’ atelier enkele maanden lang opengesteld voor het publiek, terwijl zijn assistenten de lopende opdrachten afmaakten. Kessels’ grote en achteraf wellicht beste groep, De Zondvloed, werd door zijn Duitse assistent L. von Hofer onder toezicht van Thorvaldsen voltooid en vervolgens naar William Clysta Jones in Engeland gestuurd.45 Van Kessels’ Madonna- en Christusbuste werden nog enkele exem- plaren gemaakt en verkocht. Hendrik in Altona had nog het plan om twee popu- laire bustes van zijn broer te laten over- komen en daar vervolgens afgietsels van te verkopen.46 Voor zover bekend is dat plan op niets uitgelopen. Op verzoek van de Belgische regering inventariseerde en waardeerde Thor- valdsen Kessels’ artistieke nalatenschap. Het betrof 73 beelden, waaronder 10 marmeren beelden, 32 gipsmodellen en 24 bozzetti, schetsen in klei en terracot- G.B. Piranesi, Vedute di Roma, Fontana di Trevi, ets, 40 x 55 cm, 1760. Rechts zien we de nog bestaande ta; ongeveer een derde van deze beel- SS Vincenzo ed Anastasio-kerk, waarin op 5 maart 1836 de requiemmis voor Mathieu Kessels plaatsvond. den had een christelijke thematiek. De Belgische staat nam alles over in ruil Leopold I opgerichte Musée National een afgietsel van De Zondvloed. Muse- voor een pensioen voor de nog maar in Brussel. Daar vormden ze de basis um de Lakenhal in Leiden is sinds 2002 34-jarige weduwe en haar jonge kinde- van de afdeling beeldhouwkunst.47 eigenaar van een Keizer-Antoniusbuste ren. Zij verhuisden reeds in 1836 naar Eugene Simonis kapte in 1839 in van hem. Enkele particulieren in de Brussel. De beelden van de beeldhou- opdracht van de Belgische regering een omgeving van Venlo bezitten een paar wer volgden in hetzelfde jaar en kwa- buste van Kessels, die bestemd was portretbustes van Kessels, en de paro- men terecht in het in 1835 door koning voor opstelling te midden van de Kessels- chiekerk van Baarlo een paaskaars in collectie in de Koninklijke Musea voor was en het genoemde, in en na de Schone Kunsten.48 Tweede Wereldoorlog zwaar gehavende In Nederland bevindt zich maar weinig corpus, beide uit 1816. werk van Kessels; zijn invloed hier is beperkt geweest. Kessels werd in 1824 Epiloog als opvolger van Canova lid van de Hoe verging het nu met de waardering vierde klasse van het Koninklijk Insti- van de drie broers na hun overlijden? tuut van wetenschappen, letterkunde en Van Willem Kessels kan geen receptie- schoone kunsten en tevens lid van de geschiedenis worden gereconstrueerd Koninklijke Academie voor Beeldende om de eenvoudige reden dat hij amper Kunsten in Amsterdam. Die academie werk van betekenis heeft achtergelaten kocht in dat jaar een gipsafgietsel van en er daardoor nauwelijks over hem is zijn De discuswerper voor de nieuwe geschreven. gipscollectie.49 Dit beeld stond op zijn De faam van Hendrik Kessels leefde beurt aan de basis van het bronzen daarentegen nog lang voort. In met afgietsel die het Rijksmuseum van name Duitse publicaties wordt hij Amsterdam in 1900 liet maken en die beschouwd als degene die aan de basis nu op een verhoogd deel achter het hek stond van de grote rol van Altona als langs de Museumstraat staat. Hetzelfde centrum van de chronometerbouw. museum toonde rond 1900 een gipsen Kessels geldt als een typische vroeg- afgietsel van zijn De zondvloed in de industriële Feinmechaniker die op eigen voorhal en bezit momenteel van hem kracht en met veel vernuft belangrijke ook een pijpenkop in de vorm van een technologische stappen heeft gezet. Stu- buste van een gebaarde Griekse krijgs- dies over hem en verwijzingen dateren man. De kunstacademie van Den Haag overigens in meerderheid uit de negen- verwierf in 1851 een afgietsel van de tiende eeuw. En hoewel hij in contem- Mathieu Kessels, De zondvloed, gips, 217 cm hoog, De discuswerper en het Haarlemse poraine bronnen vaak Künstler werd 1836 e.v., Coll. KMSK Brussel. Museum voor Kunstnijverheid in 1887 genoemd, wordt nu enkel zijn betekenis

118 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 118 24-09-15 08:57 Kessels ontvangen.53 De Leidenaar had weinig prominente plekken.55 Zijn grote twijfel over de gemiddelde kwali- jongste zoon Charles (1834) ging al op teit van de chronometers en brak een 11-jarige leeftijd naar de Academie van lans voor de klokken van de ‘uitmun- Brussel met de wens om in de voetspo- tendste kunstenaar’ Kessels. Dat die een ren van zijn beroemde vader te treden. ‘Nederlander’ was, speelde waarschijn- Hem werd echter na zes jaar een beurs lijk geen rol bij Kaiser, die hem een plek geweigerd omdat hij slechts een middel- gaf onder de elite van de klokkenbou- matig student bleek te zijn.56 Ook in de wers die verder bestond uit Breguet, jaren daarna liep het moeilijk met Louis Berthoud, Pennington en Hardy, Charles’ kunstenaarschap en waar- en Jürgensen. Volgens Hansen was de schijnlijk heeft hij de academie nooit geboren Maastrichtenaar in staat om voltooid. Vervolgens verloor hij – even- ‘iederen chronometer, welks vervaardi- als één van zijn vier zusters – het ver- ging hij onderneemt, zoo te bewerken, stand en moest uit de familie worden dat hij onder de allervoortreffelijkste verwijderd.57 kan gerangschikt worden’. Bovendien Ook met de roem van Mathieu zelf liep lukte het Kessels – niet onbelangrijk – het anders dan velen bij zijn dood nog om chronometers van anderen zo aan te dachten. Al snel groeide er weerstand passen dat die de kwaliteit van zijn tegen het wat statische en composito- eigen producten benaderden.54 Evenals risch geforceerde karakter van sommige in het boekje van Hansen, voegde Kes- van zijn beelden. De opkomende sels zelf een praktische handleiding toe Romantiek heeft hierbij een rol Ingangszijde San Giuliano dei Fiamminghi ofwel Sint over de belangrijke vraag hoe chrono- gespeeld. Zo vond de Duitse kunstken- Julianus van de Vlamingen, hartje Rome. In deze meters behandeld en onderhouden dien- ner en diplomaat Alfred von Reumont, kerk werd Matthieu Kessels op 5 maart 1836 bij- den te worden door de zeelieden. die Kessels’ atelier vlak na diens dood gezet. Voor zover bekend bezit in Nederland had bezocht, de compositie van zijn alleen Museum Boerhaave in Leiden hoofdwerk De Zondvloed ‘zu absicht- voor de techniekgeschiedenis bena- een zakhorloge uit zijn atelier. lich pyramidalisch’.58 Kessels was geen drukt. Wat zeker zal hebben bijgedra- ‘Künstler von grossem Schwunge der gen aan het voortleven van Hendriks Dan nu aandacht voor de receptie van Fantasie’. Ook de snelle opmars van de faam, was dat zijn studio in Altona nog de bekendste en wellicht ook belang- katholieke neogotiek was nadelig voor lang onder diverse eigenaren (en op rijkste van de drie Kessels: Mathieu. de faam van Kessels, omdat die veel diverse locaties) heeft voortbestaan, uit- Na de verscheping van de atelierbeel- weerstand had tegen de profane en eindelijk zelfs tot 1991.50 Kessels’ den naar Brussel in 1836 was er van decadente naaktcultuur van Thorvald- opvolgers presenteerden zich vol trots zijn Romeinse studio al binnen een jaar sen c.s. Een teken aan de wand was al als erfgenamen van de gerenommeerde na zijn dood vrijwel niets meer over. In de matige belangstelling voor de eerste klokkenbouwer. In 2011 verscheen een Rome zelf waren slechts enkele beelden presentatie van Kessels’ beelden in de door de Noord-Duitse cultuurhistoricus van hem te zien en dan ook nog op zomer van 1837 in de tijdelijke opslag- Günther Oestmann op basis van nieuw plaats, de voormalige Augustijnenkerk onderzoek geconcipieerde monografie in Brussel. Drijvende kracht hierachter over met name de technische kwalitei- was de weduwe Fanny Kessels-Albites, ten van Kessels. Oestmann prijst hem die aldus belangstelling wilde wekken als een ‘der bedeutendsten Uhrmacher voor de beelden van haar overleden des 19. Jahrhundert’.51 man (en wellicht ook kopers van repli- De belangstelling voor Hendrik vanuit ca’s). Bij deze expositie werd door een Nederland en België is altijd minder broer van de weduwe, de in Parijs geweest dan voor zijn broer Mathieu. wonende kenner van de Franse taal De activiteiten van de laatste in Rome Achille (Titus) Albites (1808-1872), een spraken in de negentiende eeuw onge- boekje annex catalogus geschreven.59 twijfeld meer tot de verbeelding dan die De sculpturen van Kessels kwamen ver- van Hendrik in Denemarken. In 1837 volgens grotendeels terecht in een voch- kreeg Hendrik lof toegezwaaid door de tige opslagruimte van het museum (kapel bekende Leidse sterrenkundige Frederik van de Oude Hof). Meerdere keren waar- Kaiser (1808-1872). In de Algemene schuwde mevrouw Kessels de regering Konst- en Letterbode publiceerde die tevergeefs voor de kwetsbaarheid van de een artikel over het grote belang van Eugene Simonis, Mathieu Kessels, marmer, 59 x 34 beelden.60 In 1846 probeerde Fanny Kes- betrouwbare tijdklokken voor de x 27 cm, 1840, Coll. KMSK Brussel; portret van sels met hulp van haar broer Achille nog Nederlandse zeevaart.52 Kaiser had vlak Mathieu in Oud-Romeinse stijl gemaakt door zijn een afgietsel van De zondvloed te verko- daarvoor een door astronoom Peter leerling Simonis, waarschijnlijk direct na zijn over- pen aan het Louvre in Parijs, voor zover Andreas Hansen geschreven boekje over lijden in 1836. bekend zonder succes.61

119 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 119 24-09-15 08:57 Ondanks deze teleurstellingen werd in Kessels stond daarin centraal. Tentoon- sche beeldhouwer Mathieu Kessels’, PSHAL de eerste decennia na zijn dood nog stelling en catalogus bevatten de resul- 62 (1926) 3: Willem ‘werd een zeer positief over Kessels geoordeeld. Nagler taten van belangrijk, nieuw onderzoek bekwaam bouwmeester en kwam te schreef in 1855: ein Künstler, wie er, door kunsthistoricus Wim Bergé, waar- Hamburg … in zeer hoog aanzien’. kommt selten oder nie in einem Jahr- van dankbaar gebruik is gemaakt voor 10 P. Mestrom, Limburgse klokken en hun hunderte in einer Nation ein zweites dit artikel. makers (Maastricht 1997) 162-163 en 303. Mal vor62 en bij Christiaan Kramm Geboortestad Maastricht heeft, ondanks 11 G. Oestmann, Heinrich Johann Kessels kreeg Kessels in 1857 in diens Levens enkele oproepen daartoe in het verleden, (1781-1849). Ein bedeutender Verfertiger von en werken nog een mooi en positief nooit een beeld van Kessels verworven. Chronometern und Präzisionsuhren (Frank- lemma. Het tij keerde in feite pas na Wel noemde het gemeentebestuur een furt/Main 2011) 19. 1870. Steeds meer ging men de Maas- straat naar hem (Kesselskade) en gaf de 12 De brief is afgedrukt in Limburg’s Jaarboek trichtenaar zien als slechts ‘volger’ en te stad ‘haar zoon’ in de jaren 1920 een 15 (1909) 285-286. weinig als ‘voorganger’.63 Al in de jaren (nota bene verkeerd!) portret in een 13 Dit zeer bijzondere horloge – dat veel 1880 klonk in de Biographie Nationale raam in het stadhuis.67 Het Bonnefan- meer is dan enkel een tijdmeter, een soort de Belgique een behoorlijk kritisch tenmuseum bezit een schets van Theo- smartwatch avant la lettre – kwam pas in geluid: de ambities en dromen van dor Schaepkens, genaamd Allegorie op 1827 gereed. Marie Antoinette was toen al Kessels waren groter geweest dan zijn de dood van Mathias Kessels, maar van lang overleden evenals Breguet sr. zelf. Het talent (‘son talent n’était pas au niveau serieuze aandacht voor Kessels heeft horloge was zo complex dat het atelier de son rêve’).64 Alleen in De Zondvloed deze instelling nooit blijk gegeven. De van Breguet er maar liefst 44 jaar mee had hij zijn kunnen gedemonstreerd, Middelbare Kunstnijverheidsschool van doende is geweest. maar deze groep dateerde uit het einde Maastricht kocht in 1926 in Brussel een 14 Oestmann, Heinrich Johann Kessels, 20. van zijn carrière. replica van De Discuswerper, nu in 15 Volgens een bron uit de negentiende eeuw Na 1900 ging het met Kessels’ faam bezit van de Academie voor Beeldende was Kessels groot van postuur en had zijn snel bergafwaarts, nu door de afkeer Kunsten Maastricht.68 optreden meestal wat guitigs. Hij kleedde bij de artistieke avant-garde van de zich afwijkend van hetgeen toen voor nor- klassieke, ambachtelijke traditie. Er Noten maal doorging. Zo droeg hij meestal een verschenen in regionale tijdschriften en 1 Het betreft De discuswerper, Genius van de zelfgemaakte muts. Zie beschrijving van kranten (met name uit Nederlands Lim- Dood en Allegorie van de zondvloed in de Kessels door chronometermaker Th. burg) nog wel enkele door chauvinisme zaal met kunst van de negentiende eeuw Knoblich, een leerling van Kessels en ook gekleurde beschouwingen65 en – veel en Grafmonument van de Gravin van Celles degene die de werkplaats van Kessels zou later – een serieuze doctoraalscriptie66, in een van de trappenhallen. In totaal bezit overnemen; aangehaald in Oestmann, Hein- maar verder reikte de aandacht niet. het museum liefst tachtig objecten van rich Johann Kessels, 37. Hetgeen zeker ook een rol heeft Kessels. 16 De chronometer was in 1828 door Kessels gespeeld bij de minimale aandacht voor 2 Vgl. Sheila D. Muller (ed.), Dutch art: an gemaakt. Humboldt, voor wie goede uur- Kessels, is zijn onduidelijke identiteit: encyclopedia (Routlegde 2011) 348. Gecon- werken cruciaal waren tijdens zijn ontdek- behoort hij nu tot de Belgische of de stateerd kan worden dat Mathieu Kessels kingsreizen, was bijzonder blij met het pre- Nederlandse kunstgeschiedenis? Zijn in de meeste overzichten van de Neder- cisie-uurwerk. Hij bleek goed op de hoogte carrière in Rome viel samen met de landse beeldhouwkunst ontbreekt. van Kessels’ kwaliteiten (vgl. K.-R. Biermann, chaotische periode van de Verenigde 3 Pierre Houben, Mathias Kessels: Beroemde Alexander von Humboldt (Leipzig 1979) 30). Nederlanden. Limburg sloot zich in telg uit een Baarloos geslacht (Baarlo 1989) In een brief aan astronoom Schumacher van 1830 grotendeels aan bij de Belgische 58. 23 augustus 1830 bedankte hij voor de Opstand, en tegen de zin van de meeste 4 De belangrijkste bron is de Leichenrede bei ‘zuvorkommende Gewogenheit … mit der Limburgers kwam het oostelijk deel (de der Beerdigung des Herrn Architekten Hein- Sie mir einen Ihrer schönsten Chronometer huidige Nederlandse provincie met als rich Wilhelm Kessels, Hamburg, 1838. Verder: bis an die chinesische Dzungarie zu tragen hoofdstad Kessels’ geboorteplaats ‘Les frères Kessels de Maestricht’, Journal erlaubten.... Das herrliche, bewunderte Maastricht) in 1839 bij Nederland. de la province de Limbourg, 14 oktober Werk Kessels ist in meinen Händen’. Een serieuze expositie heeft Kessels tot 1827; Nieuw Nederlandsch Biografisch Woor- 17 Oestmann, Heinrich Johann Kessels, 33. in de jaren 1980 nooit gekregen, en denboek (Deel 4) (Leiden 1918) 832. 18 Ibidem, 36. evenmin werd er gedegen wetenschap- 5 Enrico de Keller, Elenco di tutti i pittori, scultori, 19 Journal de la province de Limbourg, 6 novem- pelijk onderzoek naar hem verricht. architetti miniatori, incisori in gemme e in rame ber 1827. Pas in 1985-1986 was er aandacht scultori in metallo e mosaicisti (Rome 1830) 43. 20 Zie het verslag van de directeur van de voor Kessels in de expositie Om en 6 L’éclaireur, journal politique, commercial et sterrenwacht A. Quetelet van zijn bezoek rond het Neo-Classicisme in België in littéraire de Maestricht, 14 oktober 1827. aan Kessels in Altona in 1829, aangehaald in het Gemeentemuseum van Elsene. In 7 Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek Oestmann, Heinrich Johann Kessels, 77 1994 vond de belangrijke tentoonstel- 4, 833. 21 F. Gerardi, ‘Vita di Matteo Kessels scultore’, ling Heimwee naar de Klassieken plaats 8 Ibidem. Giornale arcadico di scienze letter ed arte 69 in het Noordbrabants Museum in 9 Chr. Kramm, De levens en werken der Holl. (1836) 221. ’s-Hertogenbosch over de relatief onbe- en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers 22 Joseph Camberlain werkte vóór 1789 voor kende rol van de Neoclassicistische enz. (1857-1864), sprak van ‘een voornaam het Franse hof (o.a. beeldhouwwerk voor beeldhouwkunst in Nederland en België. architect’ en P. Albers S.J., ‘De Maastricht- de Sorbonne). In 1806 ging hij naar Sint-

120 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 120 24-09-15 08:57 Petersburg, waar hij in 1807 de frontonreliëfs 36 Kramm schreef dat in De levens en werken heden. Die had ‘zijnen regelmatigen gang van het nieuwe beursgebouw (nu maritiem der Holl. en Vlaamsche kunstschilders, beeld- verwonderlijk nauwkeurig’ behouden. museum) kapte, het grafmonument van houwers enz., 853-856. 55 In de Cappella Costa in de Santa Maria del Alexander Belosselsky-Belozersky (Nevsky- 37 T. Panhuysen, Matthijs Kessels (1784-1836). Populo een portretbuste uit 1833 in klooster) en met Philippe Thibaud in 1811 Beeldhouwer, doctoraal scriptie kunstge- (onderdeel van het monument van Vincen- de grote, marmeren beelden aan de voet schiedenis (KU 1973) 6. zo Casciani), een zittende discuswerper in van de twee Rostramonumenten (allego- 38 Gerardi, Vita di Matteo Kessels scultore, 231. de Accademia di San Luca en het grafmonu- rieën van de vier belangrijkste rivieren van 39 A. Raczynski, Geschichte der neueren deut- ment van de Gravin van Celles in de San Rusland: de Neva, Volkhov, Wolga en de schen Kunst (z.pl. 1841) 516. Giuliano dei Fiamminghi. Don). Waarschijnlijk heeft ook Kessels aan 40 Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek 56 Bergé, Heimwee naar de Klassieken, 47 deze opdrachten meegewerkt. In 1814 4, 832-833. 57 Ibidem, 48. verhuisde Camberlain naar Georgië (Tiflis) 41 Bergvelt e.a., Reizen naar Rome, 82. 58 Alfred von Reumont, Römische Briefe von om er regeringsopdrachten uit te voeren. 42 Albers, ‘De Maastrichtsche beeldhouwer einem Florentiner (deel II) (Leipzig 1840) Hij stierf daar in 1821. Mathieu Kessels’, 14-22. 284-285. 23 E.V. Korolev, ‘Sculpteur Joseph Camberlain 43 Diario di Roma, 5 maart 1836. 59 A. C. Albites, Notice sur la vie et les ouvrages (1756-1821)’, Cultural Monuments. New 44 Bergé, Heimwee naar de Klassieken, 44 de Kessels, sculpteur Belge, suivie du catalogue Discoveries: Literature. Art. Archaeology. Annual 45 ‘Nachrichten von November’, Kunstblatt de ses ouvrages dans l’ordre des numéros de (Moscow-Nauka 1998–1996) 432-456. 1838, 8. Aan deze groep heeft Kessels min- l’exposition de l’église des Augustins a Bruxel- 24 Albers, ‘De Maastrichtsche beeldhouwer stens vijf jaar gewerkt. Al in 1834 was De les (Bruxelles 1837). Mathieu Kessels’, 5. zondvloed bijna af (Journal des artistes, 24 60 Bergé, Heimwee naar de Klassieken, 47 25 In het archief van het Thorvaldsen Museum augustus 1834, 128). De marmeren versie 61 Zie Archives des Musées Nationaux, Serie S in Kopenhagen bevindt zich de brief, geda- bevindt zich momenteel in de Oranjerie (sculptures), Proposition d’acquisition par teerd 3 september 1818. De politicus en van Margam Castle, Wales. Mme veuve Fanny Kessels recommandée ondernemer Giovanni Battista Sommariva 46 Zie brief van hem aan neef pastoor Thielen par Titus Albites son frère et M. Borel de (1760-1826), verzamelaar van werk van van Herten d.d. 8 november 1836, in: Lim- Bretizel, d’un groupe représentant Le Thorvaldsen en Canova (in zijn Villa Carlot- burg’s Jaarboek 4 (1909) 287. Déluge exécuté par son époux, 22 septem- ta aan het Comomeer), schreef op verzoek 47 Houben, Mathias Kessels, 34-41. bre – 21 décembre 1846, 103. van Breguet vanuit Parijs deze aanbeveling, 48 Kunstblatt, jg. 1839, 324; de opmerking van 62 G.K. Nagler, Neues allgemeines Künstler- die de jonge Mathieu persoonlijk afgaf bij W. Bergé, Heimwee naar de Klassieken, 109, Lexicon (deel 3) (München 1854) 567. Thorvaldsen. Sommariva vroeg de Deen om waarin hij suggereert dat de buste bestemd 63 J. van Lennep (red.), De 19e eeuwse Belgische de jonge talentvolle Nederlander op weg te was voor de Koninklijke Academie van België, beeldhouwkunst, cat. (deel 1) (Brussel 1990) helpen in de ‘moeilijke wereld van de beeld- is onjuist. 469-470. houwkunst’. Aangenomen mag worden dat 49 Margreet Boomkamp, ‘Paul Joseph Gabriel 64 Emile Verhaeren, ‘Mathieu Kessels’, Bio- broer Hendrik dit heeft ‘geregeld’. (1788-1834). Revitalizing Dutch sculpture graphie Nationale de Belgique (Bruxelles 26 E. Bergvelt e.a., Reizen naar Rome. Italië als in the early nineteenth century’, The Rijks- 1888-1889) 696. leerschool voor Nederlandse kunstenaars museum Bulletin 58, No. 4 (2010) 328-365. 65 Een goed voorbeeld is Albers, ‘De Maas- omstreeks 1800, cat. (Rome/Haarlem) 1984, 50 Oestmann, Heinrich Johann Kessels, 52. trichtsche beeldhouwer Mathieu Kessels’. 79. 51 Van deze studie werd voor dit artikel dank- 66 Panhuysen, Matthijs Kessels. 27 De Keller, Elenco. baar gebruik gemaakt. Het betreft G. Oest- 67 Abusievelijk werd een portret van broer 28 W. Pülhorn (red.), Künstlerleben in Rom. mann, Heinrich Johann Kessels (1781-1849). Hendrik door de glazenier als model Bertel Thorvaldsen (1770-1844) (Nürnberg Ein bedeutender Verfertiger von Chronometern gebruikt. 1992) 225-227, 282. und Präzisionsuhren (Frankfurt/Main 2011). 68 Albers, ‘De Maastrichtsche beeldhouwer 29 Ibidem m.n. 580-595. 52 F. Kaiser (en H. Kessels), ‘Iets over de chro- Mathieu Kessels’, 22. 30 J. Immerzeel, De levens en werken der Hol- nometers van Kessels te Altona’, Algemeene landsche en Vlaamsche kunstschilders, beeld- Konst- en Letterbode, 24 maart 1837, 183- houvers, graveurs en bouwmeesters: van het 186 en 31 maart 1837, 198-200. Kaiser zou begin der vijftiende eeuw tot heden (deel 1) tien jaar later een bezoek brengen aan (z.pl. 1842) 104. Kessels en Schumacher tijdens een rond- 31 De Keller, Elenco 94. reis langs Duitse astronomen. Zie 32 W. Bergé, Heimwee naar de Klassieken. De F. Kaiser, ‘Gotha en de Seeberg. Fragment beelden van Mathieu Kessels en zijn tijdgeno- van het verhaal eener wetenschappelijke ten 1815-1840 (Zwolle 1994) 37. reis door Duitschland, ondernomen in den 33 www.dwc.knaw.nl/DL/levensberichten/ zomer van 1847’, De Gids 12 (1848) 328. PE00001241.pdf, geraadpleegd 10 juni 2013. 53 P. Hansen, Ueber die Chronometer welche 34 Aantekeningen van C. Kruseman betrekkelijk Herr Kessels, Ritter vom Dannemark etc. deszelfs Kunstreis en verblijf in Italië, verza- Verfertigt (Altona 1836). meld en uitgegeven door A. Elink Sterk jr. met 54 Kaiser refereerde in zijn artikel aan een platen (’s-Gravenhage 1826) 95. onderzoek van Hansen die ‘chronometer 35 Aangehaald in Bergé, Heimwee naar de Klas- 1252’ van Kessels liefst negen jaar lang had sieken, 38. gevolgd onder sterk wisselende omstandig-

121 De Maasgouw 134, 2015 - 3

15240_Maasgouw_3.indd 121 24-09-15 08:57